zarządu dóbr leżał. Kn. Kiryk Rużyński, jako dawny ataman siczowy, przez czas jakiś dobre nader zachowanie i mir posiadał u Kozaków i pomimo zajścia, jakie miał z nimi w Kaniowie, jako podstarości ob. Kaniów, żył na przyjaznej z nimi stopie. Niedługo jednak stanęli z nim Kozacy w otwartej rozterce i, , dojęli mu do żywego. Jakoż 1596 r. podczas buntu Nalewajka, kozak Saszko wyprawiony był z Kijowa dla rabunku dóbr pawołockich. Rużyński nad Kamionką rozbił go ze szczętem, a potem zajął Białącerkiew, gdzie powtórnie wraz z hetm. Stan. Żółkiewskim pobił Kozaków ob. Białacerkiew. Kiryk ożeniony był z Kuniewską i z nią zostawił jedyną córkę Annę, za Andrzejem Nadarzyńskim, następnie za Drzewickim. Po raz wtóry Kiryk ożenił się z Jadwigą Chwalczewską, córką Franciszka Chwalczewskiego i Anny z Sobeckich i wziął po niej Zahorce i Juskowce w pow. krzemienieckim. Gdy następnie bracia tej Jadwigi, Piotr i Paweł Chwalczewscy, a także trzy siostry jednego roku z morowego powietrza wymarły, cała fortuna Chwalczewskich zlała się na nią i na jej siostrę Helenę, za Fedorem Szymkiewiczem Szklińskim Początek regestru Ksiąg etc. , w zbiorze Z. Radzimińskiego. Taż sama Jadwiga kn. Rużyńska po owdowieniu wyszła za Jerzego ks, Czartoryjskiego. Kiryk Rużyński przeżył brata swego Mikołaja, a że ten był bezdzietny, wziął po nim w spadku Rużyn Nowy i Pawołocz. W 1586 r. widzimy go siedzącego na P. , gdzie chowa czeladź wojenną przy sobie, z kilkuset ludzi złożoną; gdzie, , sługi wiadome tych krajów, jak pisał o nim hetman Żółkiewski, przyjacieli ma. Kiryk zdaje się umarł około 1610 r. , bo w tym czasie córki jego odrzekły się sukcesyi po nim, dla długów przewyższających wartość majątku, który zostawił. Jedynym przeto spadkobiercą i dziedzicem po Kiryku Rużyńskim zostaje syn jego Roman. I tego też, jak i ojca jego, z młodych już lat unosił duch rycerski. W 1600 roku znaczący bierze udział w bitwie Jana Za moyskiego z Michałem Walecznym, wojewodą mołdawskim; w 1605 r. należy do wyprawy hetm. Żółkiewskiego przeciw Tatarom na Podolu; podczas rokoszu Zebrzydowskiego walczy w szeregach regalistów i uczestniczy w bitwie pod Guzowem, nareiszcie w 1608 r. , posiłkując Dymitra, znanym jest z zapasów pod Bolchowem i Chodynką. W Tuszynie, naczel ny wódz Jego Carskiego Weliczestwa, ale gdy tenże Dymitr uciekł do Kaługi, Roman Rużyński przechodzi do obozu króla Zygmunta III, który był wtenczas w państwo mo skiewskie wkroczył. W Wołoku atoli zachorował i umarł d. 8 kwietnia 1610 r. , przeszedłszy z greckiego obrządku na łono katolickiego kościoła, w 35 roku życia. Zwłoki kniazia z wielką pompą zostały przez Adama Rużyńskiego przewiezione do Kijowa, gdzie u dominikanów zostały pochowane. Ożeniony był z Zofią Korapczejowaką; niezostawił potomstwa. W rzadkich przerwach pomiędzy jedną a drugą wyprawą wojenną zwykł był testament gotowy przy żonie zostawiać. Znamy jego dwa testamenty; jeden z 1601 r. , drugi z 1608, gdy się na wyprawę moskiewską wybierał. W pierwszym każe pochować siebie w cerkwi kotelańskiej greckiej tuż obok ciała ojca swego, Kotelnię, Rużyn Nowy, Pawołocz przeznacza żonie swojej prawem dożywotniem; klejnoty, szaty, działa, rusznice, konie zapisuje stryjom Janowi, Bohdanowi, Adamowi w równy rozdział. Jeżeli zaś, pisze. Pan Bóg raczy dać potomka rodzaju męzkiego lub dziewkę, to żona moja niema prawa oddalić majętność tę od potomków moich, tylko może czynić wedle upodobania z tą tylko częścią, którą ma na Pawołoczy, bo na tej ma sumę zapisową 28 tysięcy. W drugim zaś testamencie powiada. Ja Roman Narymuntowicz Rużyński, wedle prawa, chęci i upodobania i uprzejmej miłości pko małżonce swej miłej p. Zofii Korapczejowskiej, znając po niej miłość, wszelka powolność małżeńską pko sobie, daję, daruję i zapisuję jej sumę pieniędzy 100 tysięcy zł. , którąto sumę zapisuję na Pawołoczy, Kotelni, Rużynie Nowym, Wczorajszem, i na ich siołach. A stada bydła, owce i wszelkie sprzęty domowe, srebro, złoto, klejnoty i gotowe pieniądze po mnie pozostałe przy małżonce mej zostawuję. Niezostawił on potomstwa, jednakże w 131 lat po jego śmierci, panegirysta Michał Kozaczyński wyprowadził spanoszałych świeżo grafów Razumowskich od Jakuba, syna jakoby Romana, którego niby to, , dla wielkiego męztwa i wzrostu, mieli kozacy nazwać Rozumem. Wymysł widocznie późniejszy i nieprawdopodobny ob. Filozofia Arystotelesa przypisana Jego Grafskiej Mości Aleksemu Razumowskiemu przez prefekta akad. kijow. Mich. Kozaczyńskiego. Księżna Romanowa Rużyńska po śmierci męża objęła w swoje posiadanie następujące włości Pawołocz Nową i Starą z siołmi Poczujkami, Sawarcami czyli Sawarczowem, Oparypsami, Popielnią, Lisowcami, Koiłówką, Łozowikami, Markową Wolą, Charlijówką, Haliczynem, futorem Jereszkami, Browkami, Mojsiejówką, Jarkami, Andruszówką, Makarową, Spiczyńcami, Wierzchownią, Turbijówką, Wierzbową, Minkowieckiego słobodą, Krzywoszyńcami, Selczynówką, Hołubiatynem, Jerszykową Słobodą; m. Kotelnią starą i nową z Halczynem, Mińcową Wolą, Pawłowką, Łebedynemi jeziorami, Orapówką, Sokolczą, Wojtowcami, Werbkową, Zarubiń

Pawołocz