pomiędzy pow. mińskim i nowogródzkim, od 89 do 211 w. oddziela pow. nowogródzki od oszmiańskiego, wreszcie wstępuje w pow. lidzki, przepływa go na przestrzeni 80 w. i poniżej wsi Turejki wchodzi do gub. grodzieńskiej. Pod mkiem Dokudowem pow. lidzki N. skręca się gwałtownie na płd. zachód i w tym kierunku płynie aż do mka Mosty w pow. grodzieńskim, gdzie znowu przybiera poprzedni kierunek płn. wsch. , który, poczynając od m. Grodna, zmienia się prawie zupełnie na północny z niewielkiem nachyleniem się ku wschodowi. Od kierunku tego zbacza w nagłych zwrotach ku wschodowi koło Merecza i ku zachodowi koło Puń. Od ujścia rz. Łosośny do ujścia Rotniczanki stanowi granicę pomiędzy gub. grodzieńską, a powyżej Druskienik, do ujścia Skrwy i wileńską z jednej, a suwalską z drugiej strony. Linia graniczna pomiędzy gub. wileńską a suwalską wynosi około 170 w. , ogólna zaś długość biegu rzeki w gub. wileńskiej wynosi 335 w. Niedochodząc 7 w. do m, Rumszyszek N. wstępuje w granice gub. kowieńskiej, oddziela ją w dalszym ciągu od gub. suwalskiej i przybiera kierunek prawie zupełnie zachodni. W gub. kowieńskiej N. płynie na przestrzeni około 130 w. i pod wsią Poświęte w pow. rossieńskim, o 10 w. poniżej Jurborga, uchodzi do Pras. Ogólną długość biegu N. podają zwykle na 115 mil 805 w. , wynosi ona jednak 120 mil i 1 w. 841 w. , mianowicie od źródła do m. Stołbców, część nieżeglowna, 8 mil 56 w. , od Stołbców do granicy pruskiej 104 mil 1 w. 729 w. , nakoniec w Prusach 17 mil. Dorzecze N. , które stanowią niewielka płd. zach. część gubernii mińskiej, płdzach. 1 3 część gub. grodzieńskiej, prawie cała gub. wileńska, kowieńska i suwalska, w Prusach zaś obwód reg. gąbiński, zajmuje 2011 mil kw. Cała część żeglowna od Stołbców do granicy pruskiej została zbadaną i szczegółowo opisaną przez inżyniera Lisowskiego, który wykonał projekt uregulowania N. na całej tej przestrzeni. Projekt ten jednak, podobnie jak wiele poprzednich Żelazowskiego, Falconiego i in. nie został dotychczas wykonanym. Bieg N. od Stołbców do granicy pruskiej dzielą na następujące 4 części 1 od Stołbców Nowego Świerznia do ujścia rz. Szczary, 250 w. , spadek 297, 27 stóp, t. j. 1, 19 st. na 1 w. W tej części wpadają z prawej strony spławne rzeki Berezyna al. Bereza i Gawia i niespławne Suła, Dzitwa, Droina i Turya, z lewej zaś spławne Usza, Serwecz, Mołczadź i niespławne Czarna i Izwa. Dolina N. niegłęboka, błotnista lub piaszczysta, brzegi wzniesione zaledwo na 2 5 st. , dawniej porosłe lasera, dziś ogołocone. Oprócz mnóstwa wiosek leżą miasteczka Nowy Świerżeń, Stołbce, Jeremicze, Lubcz, Delatycze, Mikołajów, Bielica i Orle, Od N. Swierznia do Delatycz rzeka ma 9 18 sążni szerokości, tworzy mnóstwo mielizn i bieg ma kręty. Ód Delatycz do wsi Dokudowa szerokość wzrasta od 18 40 sążni, rzeka ma bieg regularniejszy, głębokość 5 10 st. , mielizn nie ma. Od Dokudowa do ujścia Szczary w czasie niskich wód rzeka ma 40 60 sąż. , ale z powodu piaszczystości koryta tworzy liczne mielizny. Przy niskim stanie wód w lipcu i sierpniu głębokość 3 10 st. , na mieliznach zaś zaledwo 1, 5 2 st. Lód spływa zwykle w kwietniu n. st. , woda wzbiera na 7 14 st. Stan średni 3 4 st. nad poziomem niezbędnym dla żeglugi. Takie wody bywają od końca maja do końca czerwca, a jesienią w końcu października. 2. Od ujścia rz. Szczary do ujścia rz. Hoży. Długość tej części 107 w. , spadek 154. 24 st. , t. j. prawie 1, 5 na wiorstę, zatem większy niż na biegu górnym; spadek miejscami wzrasta do 2 a szybkość prądu od 2 10 na sekundę. Szybkość do 10 spotykamy jednak tylko na rapach powyżej i poniżej Grodna. Tak od wsi Kochanowa do Grodna na 9 w. spadek wynosi 18, 05 st. , a szybkość 10 na 1 sekundę, rzeka zwęża się do 25 30 sążni. Wart ma 6 21 głębokości, ale z powodu gwałtowności bardzo kręty. Tu przyjmuje N. od lew. brzegu Szczarę, która za pomocą kanału Ogińskiego łączy N. z Dnieprem, z mniejszych rzek spławne Zelwiankę, Roś al. Rossę, Świsłocz i niespławną Łosośnę; od praw. brz. spławną Kotrę i niespławną Hożkę. Od połączenia ze Szczarą N. znacznie wzrasta, przy niskim stanie ma 50 80 sąż. szerokości, z wyjątkiem wspomnianej powyżej Grodna 9wiorstowej przestrzeni. Od Szczary do Kotry płynie okolicą piaszczystą, częścią w niskich, częścią w wysokich żwirowych lub gliniastych brzegach; liczne mielizny tamują żeglugę. Od ujścia Kotry do Grodna dno prawie wszędzie kamieniste, usiane głazami, rzeka płynie wąskim korytem śród wysokich, stromych brzegów. Głębokość wzrasta miejscami do 14 st. Cechą charakterystyczną mnóstwo podwonych kamieni, prądowiny na zwężonych miejscach koryta; nie znajdujemy tu za to pni dębowych i raptownych zakrętów, tak licznych w górnym biegu. Od Grodna do Hoży rzeka zachowuje ten sam charakter, tylko szerokość wzrasta. Wody wiosenne wzbierają 12 20, jesienne 4 6. Wiosenne trwają do końca maja, stan średni w czerwca i na początku lipca. Niskie wody do początku września, poc25em następuje jesienny przybór wód. 3 Od Hoży do Kowna ma 268 1 2 w. długości, spadek wynosi 284, 3, t. j. na 1 w. l, 06. Cechę tej części stanowią częste prądowiny i tak zwane odyńce, t. j. pojedyncze głazy;

Niemen