zgromadzały kilka tysięcy ludu. Kapituły prowincyalne reformatów odprawiały się w P. Około 1671 r. przeniesiono, na instancyą Zygmunta Działyńskiego, z kościoła nowomiejskiego do pakoskiego relikwią Krzyża św. , którą Kazimierz Działyński, wojewodzie pomorski, był darował kościołowi nowomiejskiemu. Zwłoki Zygmunta Działyńskiego, wojewody kaliskiego, spoczywają w P. Cuda, doznawane przy zwiedzaniu kalwaryi pakoskiej, zapisuje kronika braci mniejszych św. Franciszka Additament z r. 1722. W 1830 roku zamieniono kościół klasztorny na parafialny, inne zaś kościoły znikły, wyjąwszy kalwaryi. Probostwo pakoskie obejmuje 166 ha roli. Szkołę miejscową wystawił w 1453 r. Woj ciech z Pakości, kasztelan szremski. W 1456 r. rozprawia się pleban miejscowy przed konsystorzem z Szymonem, dziedzicem Pakości, o to, że tenże przywłaszczył sobie prawo obsadzania nauczyciela w tej szkole, który go wcale słuchać nie chce, oraz o to, że mu przeszkadza w rybołówstwie na wodach w okolicy. Konsystorz w obu razach przyznał słuszność plebanowi. O późniejszych losach szkoły nic nie wiadomo. Roku 1787, na kongregacyi, złożonej w Koninie, uchwalili reformaci założenie szkoły w P. ; otworayli ją następnego roku i wystawili dla niej osobny dom. Najświetniejsza jej epoka przypada na początek bieżącego stulecia, pod rządami księdza Surowieckiego; bywało tu wówczas po kilka set młodzieży. Szkołę tę zamknął rząd pruski około 1820 r. Około r. 1243 istniał już kościół w Pakości, jak o tem świadczy dyplomat z 20 maja 1253 r. W 1258 r. Kazimierz, książę kujawski, wystawił zamek w P. , leżącej w granicach dzierżaw Bolesława, ks. kaliskiego, z pomocą Świętopełka pomorskiego, i pustoszył ztąd kraj okoliczny. W późniejszych czasach służył zamek za miejsce schronienia przed napadami Pomorzan i krzyżaków. W 1282 r. potwierdza Przemysław II nadanie Batkowa i Pakości na rzecz wojewody Przy bysława i brata jogo Pawła, kasztelana świeckiego, uskutecznione niegdyś przez księcia Bo lesława, zwalniając obie osady od wszelkich podatków i ciężarów państwowych. W 1332 r. oparł się w zamku pakoskim Wojciech Kościelecki, wwda kujawski, najeżdżającym ziemię kujawską krzyżakom. W 1337 r. miał Kazimierz W. bawić w P. i tu otrzymać od Władysława, brata stryjecznego, donacyą ziemi dobrzyńskiej, a w zamian potwierdzić mu dożywocie na księztwo łęczyckie. Wiadomość ta potrzebuje sprawdzenia. W 1358 r. Jarosław, arcyb. gnieźnieński, zamienia Ludkowo i prawo patronatu nad kościołem pakoskim na Dobrzelewo, dziedzictwo Wojciecha, wwdy kujawskiego. Król potwierdza tę zamianę. W 1359 r. udziela król Kazimierz temuż Wojciechowi i Hektorowi, podczaszemu brzeskokujawskiemu, przywilej lokacyjny dla ich dziedzictwa Pakości. W 1362 r. mocą potwierdzonego przez króla podziału, pozostała P. przy Hektorze; wspominany pod tym rokiem wwda Wojciech zdaje się być Kościeleckim a nie Ostrorogiem jak twierdzą niektórzy; w 1377 r. pisze się z P. Mikołaj, syn Hektora. W 1383 r. podczas wojny domowej, pustoszy załoga pakoska kraj okoliczny. W 1386 r. jest dziedzicem P. Wojciech. Między r. 1424 i 1428 Tomko, kasztelan bydgoski, następnie poznański i generał wielkopolski, a między r. 1456 i 1461 mieszka tu Szymon z P. W 1459 dostawiła P. sześciu żołnierzy pieszych na wyprawę malborską. Przed r. 1467 obwarował na nowo zamek tutejszy Władysław z Donaborza, ssta nakielski. W 1540 r. Janusz Latalski, wwda poznański, Jędrzej Krotoski i Piotr Świątkowski, dziedzice miejscowi, wyjednali u króla potwierdzenie przywileju lokacyjnego, którym wcielono P. do powiatu inowrocławskiego. Przed r. 1571 aż do r. 1595 r. odbywało się nabożeństwo braci czeskich w jednym z kościołów miejskich. Ministrów tego wyznania znamy dwóch Macieja Sobótkę i Krzysztofa Muzoniusza. W 1583 r. płaciła miasto 117 złp. 1 gr. szosu; było wówczas 21 szewców, 15 krawców, 11 kuśnierzy, 8 kowali i tylu handlarzy, 7 rybaków, 34 piekarek, wiatrak i 2 młyny, W 1656 r. , w kwietniu, przechodzili tu Szwedzi, a dnia 17 maja zajęli zamek. W 1666 r. w lipcu, przed wyprawą pod Mątwami, stał pod miastem Jerzy Lubomirski. W 1671 r. odnawia Zygmunt z Kościelca Działyński przywilej lokacyjny. Cudzoziemcom tylko katolikom wolno było osadzać się w mieście. Nie cierpiano żydów. W 1772 r. dostała się P. pod panowanie pruskie; r. 1785 potwierdził dziedzic ówczesny raz jeszcze prawa miejskie. Około 1793 r. był dziedzicem Franciszek Czapski, wwda chełmiński. Za księztwa warszawskiego wchodziła P. w skład departamentu bydgoskiego. W 1815 r. wróciła znów pod panowanie pruskie. Między r. 1837 11843 należała do jednego z Wolańskich; w 1838 r. zniesiono klasztor. Pod miastem odkopano cmentarzysko, z którego wydobyto różne naczynia gliniane. P. parafia, dek. żniński, ma 2363 dusz. E. Cal. Pakość, rus. Pakist, wś, pow. mościski, 7 klm. na płd. zach. od sądu pow. , urzędu poczt. , st. kol. i tel. w Mościskach. Na płn. leżą Czyszki, na płn. wsch. Krysowice, na wsch. Buchowice, na płd. Buchowice i Hankowice, na zach. Hankowice, na płn. zach. Rustweczko. Wschodnią część wsi przepływa potok Siecza, zwany tu Podwolszyną. Wchodzi on do wsi od płd. z Buchowic i płynie łukiem na Pakość