wiono dom dla pastora. Oprócz tego stoi jeszcze główna oficyna, w której się niegdyś mieściła apteka, kasa i kancelarya sądowa, dziś zamieniona na szkołę katolicką i pomieszkania dla nauczycieli, organisty i zakrystyana. Dalej jest jeszcze domek przy bramie i kapliczka św. Bernarda, dziś zamieniona na więzienio wiejskie. Istnieją także jeszcze liczne obory, stajnie i spichrze. Uległo zaś zniszczeniu pomieszkanie przeora i nowicyat, dalej browar, w którym się także pokoje dla gości znajdowały, młyn wodny i inne zabudowania. Po za kościołem i klasztorem rozciąga się aż do szosy piękny ogród opacki. Jedna część jest urządzona w guście francuzkim, druga w angielskim. Najcelniejszym punktem całego parku jest około 100 kroków długi szpaler, który tworzą cztery rzędy ogromnych lip i grabów. Średnia alea, jakby mur zielony, obsadzona jest gęsto rozłożystemi lipami. Alea ta zwęża się nieznacznie ku końcowi i zostawia wolny widok na błyszczący się w słońcu Bałtyk, tak że się zdaje, jakoby morze zaczynało się tuż za ogrodem. W najbliższem sąsiedztwie ogrodu opackiego wznosi się 328 stóp npm. najwyższy szczyt tutejszych wyżyn, po księciu bisk. warmińskim i opacie oliwskim Karolu Hohenzollern, Karlsberg zwany, albo Pacholkcnberg, jak go lud mianuje. Ztąd otwiera się widok na Gdańsk, na Nowy Port z dwoma latarniami morskiemi i na ciemne fale Bałtyku. Przy pogodnem powietrzu można nawet Hel widzieć z wieżą kościelną i latarnią morską. Należy nadmienić, że u stóp góry w lewo od szosy, na t. z. polu Żywca, odkryto cmentarzysko z licznemi twarzowemi popielnicami, natrafiono też na miejsca, gdzie palono ciała ob. Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach przez Ossowskiego, 90. Oprócz tego znale ziono tu stary mieczyk etruski z amonowemi różkami u rękojeści i bransoletę wyżłobioną w środku ob. Drogi handlowe greckie i rzym ksie przez Sadowskiego, str. 65. Mniemanie jakoby Krystyan, pierwszy biskup Prusaków, pochodził z klasztoru oliwskiego, jest mylne, jak wyjkazał Peribach Zur Gesch. , der aeltesten Preuss. Bischoefe, 17 21. Prawdopodo bnie był on członkiem jednego z klasztorów cysterskich w Wielkopolsce, może z Łekna pod Wągrowcem ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 46 i Gesch, von Ostund Westpreussen, von Lohmeyer, I, str. 47. Owa fałszywa hipoteza po lega tylko na późniejszym marginesowym do pisku do kroniki oliwskiej. Bo dziejów O. odnoszą się następne prace 1 Szkice z ziemi i historyi Prus Królewskich, przez Lubińskie go Gdańsk, 1886, str. 92 143. 2 Tarnowski Z Prus Królewskich 1882, str. 123 135. 3 Starożytności Polskie II, s. v. Oli wa. 4 Opis Starożytnej Polski przez Świec kiego Warszawa 1828, str. 357 358. 5 Borek Echo sepulohralis II, 290 357; ma nuskrypt w Pelplinie. 6 Pielgrzym, wycho dzący w Pelplinie r. 1871 i 1872. 7 Wiado mości niektóre o archidyakonacie pomorskim, przez Hildebrandta Pelplin 1865. 8 Die Bau und Kuenstdenkmaeler d. Landkr. Danzig 1885, str. 96 122. 9 Brandstaeter. Land und Leute des Landkr. Danzig 1879, str. 167 175. 10 Tegoż Die Weichsel Marienwerder, 1855, str. 158 170. U Neue Preuss. Prov. Bl. 1850, II, str. 1 96. 12 Die Cistercienser Abtei Oliva, Ton Kretzschmer Danzig, 1847. Kś. Fr.

Ożygowce