kościelnej, prowadzącej z krużganku do świątyni, tam gdzie później wmurowano tablicę pamiątkową. W 1697 r. mieszkał w tutejszym klasztorze przez czas niejaki książę Conti i tu i zaszła potyczka niepomyślna dla jego stronników. W 1698 r. zaszczycił August II Oliwę j swą obecnością. W wojnie północnej żołnierze sascy i szwedzcy nieraz tu byli rozkwaterowani. W 1734 r. bawił tu August III i tu odbierał przysięgę od Gdańszczan, niechcąc przybyć do nich, za to, że tak długo popierali Leszczyńskiego. Po okupacyi pruskiej r. 1772 nastąpiła konfiskata dóbr klasztornych. Według spisu, sporządzonego w r. 1807, należały wówczas do klasztoru oliwskiego 1 jako dobra opackie Polanki, Baerenwinkel, Górna Strzyż, Nowy Szotland, Brentowo, Maternia, Klukowo, Owczarnia, fol. opacki w Oliwie, Barniewice, Copoty, Wysoka, Banin, Tuchomie, Mosty, Rewa, Mechlinko, Pierwoszyno, Kosakowo, Dębogórze, Rumia, Suchydwór, Kazimierz, Starzyn, Darzlub, Werblino, Domatowo, Domatówko, Mechowo, Leśniewo, Zuchcin, Zuchcinek, Langnowy, Skowarcz i kilka hamerni żelaza, miedzi i stali. 2 Jako dobra klasztorne Oliwa, Zaspa, Gletkowo wraz z hamernią miedzi, Muehlenhof i Olivabaum, Grabiny, Gręzlewo, popielarnia w Renbarku, Wysoka Woda, Radostowo, Wielgłowy, Brzuszcz, Starzęcin i różne młyny, hamernio, gościńce, mniejsze posiadłości, dwory, lasy i dochody z rybitwy. W miejsce zabranych dóbr wyznai czyt rząd szczupłą kompetencyą, która dla klasztoru wynosiła rocznie 3505 tal. 54 gr. 15 fen. , a dla opata 4708 tal. 85 gr. 17 1 2 fen. Dochody te nie starczyły na utrzymanie licznego konwentu, liczącego w czasie rozkwitu do 50 ojców i 8 10 braciszków. Więc gdy przyszły czasy wojen francuzkich, musiano nawet złoto i srebro kościelne spieniężyć. Nareszcie w 1831 r. został klasztor całkiem zniesiony po 656 latach istnienia. Poczet opatów, który podaje kronika klasztorna, jest co do początkowych nazw niepewny. Według tego spisu szli oni taką koleją 1 Dythard 1170 1189. 2 Henryk I, . 3 Kazimierz, zamordowany w 1224 r. przez Prusaków. 4 Ethler, 1224. 5 Tetbrand, 1248. 6 Albert, około r. 1252 i 1259. 7 Wichmann, 1263. 8 Hermann L 9 Jan I, 1279 82. 10 Jan IL 11 Lampert. 12 Hermann II, 1283. 13 Jan III 14 Aleksander I, 1293. 15 Rudiger, 1296 1310. 16 Aleksander, 1313 1320. 17 Paweł I, 1323 1324. 18 Stanisław, 1330 42. 19 Siffrid I, 1349. 20 Wessel, 1356 1361. 21 Albert II Roden, 1371 78. 22 Siffrid II, 1379 86. 23 Mikołaj I Runge, 1388 1394. 24 Mikołaj II, 1395 1399. 25 Mikołaj III, 1399. 26 Jakub, 1405, 27 Mikołaj IV, 1410. 28 Bernard, 1432 1438. 29 Mikołaj V, 14451454. 30 Henryk Koning, 1454 64. 31 Paweł II, 1464 1469. 32 Mikołaj VI, 1469 do 74. 33 Mikołaj VII Muskendorf, 1474 do 88. 34 Mikołaj VIII Unger, J 486 1494. 35 Michał I Gedawe, 1493 1498. 36 Piotr Smithing, 1499 1500. 37 Jerzy Krakow, 1500 1504. 38 Grzegorz Stolzenfot, 1504 1528. 39 Wawrzyniec, 1528 1537. 40 Adryan, 1545 1549. 41 Lambert Schlief, 1549 57. 42 Kaspar Geskau, 1558 60. 43 Mikołaj IX Locka, 1560 62. Po nim Kaspar Geskau drugi raz 1569 1584. 44 Jan IV Kostka, 1584 1588. 45 Klemens Montau, 1588 89. 46 Dawid Konarski, 1589 1616. 47 Adam Trebnic, 1617 1630. 48 Jan IV Grabiński, 1630 38. 49 Aleksander III Grabiński, 1639. 50 Michał Konarski, 1639 do 41. 51 Aleksander IV Kęsowski, 1641 67. 52 Krzysztof Karol Łoknicki, 1667 83. 53 Michał Antoni Hacki, 1683 1703. 54 Kazimierz Benedykt Dąbrowski, 1703 1722. 55 Franciszek Mikołaj Zalewski, 1622 1740. 56 Józef Hyacynt Rybiński, 1749 1782. 57 Książę Karol Hohenzollern, bisk. warmiński, 1803 r. 58 Książę Wilhelm Hohenzollern, bisk. warmiński, 1803 1836 ob. Script, rer. Pruss, t. V, 643 647. Opatów oliwskich zaliczano pomiędzy najpierwszych prałatów w Polsce. Bywali oni albo rzeczywistymi tajnymi sekretarzami królów polskich, albo przynajmniej tytuł ten nosili. Z początku wybierali ich bracia klasztorni, od r. 1558 zaś wywierał rząd stanowczy wpływ na ich elekcyą. Kościół oliwski jest zbudowany w formie krzyża, w stylu ostrołukowym. Nawa główna i bardzo przykrócone poprzeczne są dosyć wysokie, lecz wązkie, dwie boczne zaś są nizkie i oddzielnym dachem kryte, oprócz tego jest południowa nawa, do której przytykają zabudowania klasztorne, od bramy aż do poprzecznej nawy znacznie węższa i przez to podobna do krużganku, brak też w niej ołtarzy i wszelkich ozdób. Wspaniała ta świątynia ma wewnątrz 97, 6 mt. długości, 19 mt. szer. , w ramionach zaś 28, 33. Wysokość od posadzki do sklepienia wynosi w średniej nawie 17, 7 mt. Tak jak nam się kościół dziś przedstawia, sięga on zaledwie r. 1577. Kilkakrotnie uległ zniszczeniu, niektóre części jednak, mianowicie większa część głównej nawy, obie nawy poprzeczne, niektóre części chóru i południowa nawa pochodzą jeszcze z XIII w. , inne części z XIV w. Pierwotnie kościół był pomalowany freskami, których ślady jeszcze dziś widzieć się dają w presbyteryum. Facyatę zdobią dwie niewysokie wieże, które przez pół tylko wystają z muru i tak do siebie są zbliżone, że ledwie między niemi zostaje miejsce na, drzwi wchodowe. Oprócz tego wznosi się jedna

Ożygowce