go. Oszmiańskie sstwo grodowe mieściło się w wwdztwie wileńskiem, pow. oszmiańskim. Składało się w 1771 r. z mta pow. Oszmiany z przyległościami. Podług praw sejmowych z r. 1590 i 1609 dozwolono sście oszmiańskiemu mieć także przysięgłego pisarza w mieście Miadziole, przed którym opowiadania woźnych i wszelakich krzywd do ksiąg zapisywane być miały. W 1766 r. posiadał je Michał Brzostowski, podskarbi w. lit. , a po nim Tadeusz Kociełł, którzy zeń opłacali kwarty złp. 1157 gr. 15. Starostami oszmiańskimi pomiędzy 1530 a 1794 r. byli w porządku alfabetycznym Brzostowski Cypryan Paweł h. Strzemię 1668 74, Brzostowski Hieronim, Brzostowski Michał 1765 72, Chodkiewicz Grzegorz h. Kościesza 1544, Chomiński Ludwik Jakub h. Poraj 1734 36, Gąsiewski Wincenty h. Ślepowron 1651, Kopeć Michał h. Kroje 1727, Kociełł Tadeusz h. Pelikan ostatni, 1764 88, Narbut Bohdan h. Trąby, Ogiński Tadeusz h. własnego 1740 55, Ogiński Andrzej Ignacy syn Tadeusza 1755 62, Połubiński Hilary Aleksander h. Jastrzębiec 1667, Pac Kazimierz Michał h. Gozdawa 1685, Radziwiłł Mikołaj h. Trąby 1557, Sapieha Paweł Stefan h. Lis 1598, Sapieha Aleksander 1622, Sapieha Krzysztof 1662, Sapieha Michał 1683, Sakowicz Adam Maciej h. Korwin z odmianą, Wilczek Jan Anzelm h. Poraj 1634, Wołodźko N. 1740, Zabrzeziński Jan h. Leliwa 1530, Zenowicz Jerzy Deszpot h. własnego 1629, Zenowicz Krzysztof Deszpot 1701 24. Par. kat. , dek. oszmiańskiego, ma 8000 wiernych. Kaplice w Olanach, Horodnikach, Polanach i na cmentarzu grzebalnym. Par. prawosł. , dek. błahoczynia oszmiańskiego, ma 489 wiernych 262 męż. i 197 kob. . Oszmiański powiat gub. wileńskiej, graniczy od zach. z pow. lidzkim, od płn. zach. z wileńskim od płn. wsch. z święciańskim, od wsch. z wilejskim, oraz z gub, mińską, do której przylega również od płd. i płd. zach. Ma 6206 w. kw. podług innych obliczeń 6135 w. kw. czyli 645, 468 dzies. rozległości; w tej liczbie 25, 759 pod sadybami, 181, 659 gr. ornych, 56, 907 łąk, 72, 003 wygonów i past. , 269, 353 lasów, 39, 785 dz. nieużytków i pod wodami. W 1859 r. należało do rządu 142, 71972 dz. , do miast 1884 1 2 dz. , do cerkwi i kościołów 2, 489 dz. i do właścicieli prywatnych 498, 335 dz. W północnej części powiatu powierzchnia jest wzniesioną i górzystą, z powodu przechodzącego pasma gór Awratyńskich. Najwyższe wzniesienia znajdują się koło wsi Tupiszki 1106 st. , Łojce 987 st. , Donkny 721 st. , dóbr Widnopol 686 st. , mko Jewie 574 st. . Część południowa, w dorzeczu Berezyny, jest niska, błotnista i pokryta lasami. Środkową Słownik geograficzny Tom fil. Zeszyt 82 część powiatu stanowi równina wzgórkowata. Gleba w części północnej gliniasta lub piaszczysta, w południowej błotnista i czarnoziemna. W okolicach niskich i błotnistych znajduje się ruda żelazna błotna, bogata zwłaszcza w okolicach Nalibok i Wiszniewa, gdzie zawiera do 50 niedokwasu żelaza. Powiat oszmiański, obok wileńskiego mający najwyżej wzniesioną powierzchnią z pow. gub. wileńskiej, jest bardzo słabo uposażony w jeziora, z większych bowiem nie ma ani jednego, z mniejszych zaś ważniejsze Dub, Dubina, Kromań i Reczuny, Z błot, oprócz wielu pomniejszych w południowej części powiatu, zasługuje na uwagę błoto Purwilskie, z którego wypływa rzka Purwiła, dopływ Olszanki. Granicą płn. wschodnią przepływa Wilia ze swemi dopływami, z których ważniejsy Oszmianka; granicą płd. zachodnią płynie Niemen, przybierając Berezynę z Olszanką, Wołożynką i Isłoczem, Usze i Sułłę. Granicę zachodnią stanowi Żyżma z Klewą, uchodząca do Gawii. W 1880 r. było w powiecie oprócz mta o. 162, 285 mk, w tej liczbie podług stanów 5749 szlachty, 287 duchown. wszystkich wyznań, 69 obywateli honorowych, 22827 mieszczan, 128, 011 włościan, 5084 stanu wojskowego, 220 cudzoziemców i 38 niezaliczonych do żadnego z powyższych stanów; podług zaś wyznań 50, 440 prawosł. , 891 rozkol. , 99, 020 katol. , 162 ewang. , 11, 131 żyd. i 641 machom. W 1859 r. było w powiecie 128, 666 mk. 60, 515 męż. i 63, 547 kob. , w tej liczbie 27, 394 Białorusinów prawosł. , 20, 650 Polaków katol. , 162, 571 Litwinów katol, i 2, 527 Litwinów prawosł, ; w 1871 r. 142, 688 mk. ; w 1875 r. 152, 261 mk; w 1878 r. 156, 218 mk Podług danych za 1858 r. znajdowało się w powiecie 15, 425 sztuk koni, 38, 873 bydła rogatego, 18, 911 owiec zwyczajnych, 8, 974 owiec rasy poprawnej, 7, 980 koni i 20, 636 świń, czyli w ogóle zaledwie 1 2 sztuki na 1 dziesięcinę ziemi obrobionej. Ludność jest mieszana z Litwinów i Białorusinów; język przeważnej części mieszkańców stanowi przejście od polskiego do białoruskiego, z domieszką wyrazów litewskich. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 4 okręgi policyjne stany Żuprany, Smorgonie, Dziewieniszki i Wołożyn; 2 okr. pokoj. do spraw włośc. Oszmiana i Połoczany; 4 rewiry do odbycia powinności wojskowej; Oszmiana, Smorgonie, Subotniki i Wołożyn; 3 rewiry inkwirentów sądowych, z biurami w Oszmianie, Holszanach i Smorgoni, oraz 4 rewiry sądów pokoju, mianowicie 4ty rew. okr. lidzkiego dla 8 gmin i trzy rew. okręgu smorgońskiego dla pozostałych gmin. Dalej powiat dzieli się na 23 gminy Polany, Soły, Holszany, Graużyszki, Kucewicze w 1 okr. pol. ; 48

Oszmiana