urząd miejski, stacyą poczt. i telegr. , fabrykę wyrobów bursztynowych, dwie dystylarnie, dwie fabryki miodu dwie fabryki octu, 439 dm. , 5865 mk. W 1827 r. było 177 dm. , 1484 mk. ; w 1860 r. 192 dm. , 8460 mk. 1130 żyd. . O. jest niewątpliwie jedną z najdawniejszych osad na obszarach puszczy ostrołęckiej. Ziemowit III, ks. mazowiecki, dzieląc swe posiasiadłości między synów w 1379 r. , daje Janowi, obok Czerska i Warszawy, i Ostrołękę, naturalnie z całym obszarem puszczy. Książę Janusz zakłada tu parafią i buduje kościół w 1399 r. Przywilej miejski otrzymała osada od Janusza Starszego w 1427 r. W przywileju dozwolono założyć łaźnię, postrzygalnię i nadane były dwa jarmarki. W 1502 r. Konrad, ks. mazowiecki, nadał przywileje cechom rzemieślniczym. Po wcielenia Mazowsza do korony O. z całym obszarem lasów stała się starostwem niegrodowem, oddanem królowej Bonie. Starostowie, którzy mieli tu swój dworzec, użytkowali dowolnie z puszczy, gdzie mogli swobodnie wycinać drzewo. Bona w 1552 r. zatwierdziła cechom przywileje. W 1563 r. pożar zniszczył miasto, posiadające już wtedy 334 domów. Stefan Batory obdarzył swobodami w 1578 r. W 1616 r. było 230 domów. W 1666 r. Tomasz Gocławski, sędzia ziemi nurskiej, założył i zbudował klasztor bernardyński z kościołem, W 1702 r. zaszły pod O. walki między Szwedami a broniącymi im przechodu przez puszczę Kurpiami. Wielkiej doniosłości dla losów całej kampanii walka zaszła tu dnia 26 maja 1831 r. między wojskami polskiemi, pod wodzą generała Skrzy neckiego, a armią rossyjską. Na pamiątkę walki wzniesiono pomnik dla poległych żołnierzy rossyjskich na prawym brzegu rzeki, naprzeciw miasta. Zabytków przeszłości nie posiada o. żadnych prócz kościołów. Parafialny, przebudowywany w 1646 r. i po spaleniu w 1831 r. odnowiony w 1873 r. , zatracił pierwotną postać, tak że zaledwie w prezbiteryum i zakrystyi przechowały się ślady pierwotnej ostrołukowej budowli. Kościół pobernardyń ski wnętrzem, przyozdobionem freskami, przypomina kościół ś. Anny w Warszawie. Na obszarze rozległych gruntów miejskich utworzyło się koło 50 wsi, folwarków i kolonii, zaliczających się do miasta i należących do juryzdykcyi sądu pokoju. Znaczniejszo z nich są Antonie, Białobiel, Gusty, Zabrodzie, Łazy, Otok, Podręzewo i t. d. oraz 26 drobnych osad ze wspólną nazwą Łęg Łęg Wielki Las, Łęg Rozoga i t. d. . Osady te mieszczą się na przeciwległym brzegu rzeki, na obszarze dawnej puszczy, nadanej miastu jako uposażenie, Opis i historyą O. skreślił Winc. Gawarecki w Pamięt. Płockim z 1830 r. ; por. też Tygod. Illustr. z 1875 r. , t. XT, 56. 0. par. , dek. ostrołęcki dawniej mławski, ma 7587 dusz. ostrołęckie starostwo niegrodowe, w wdztwie mazowieckiem, w ziemi łomżyńskiej, podług lustracyi z 1660 r. składało się z miasta O. i wsi Pomian, Dylów, Budnę, Sekwa, Wykroff, Wojkowe, Łąki, Dąbrowa, Myszeniec, Surowe, Chudek, Siedliska, Okrasino i mko Radziłów. W r. 1771 posiadał je Antoni Małachowski, pisarz wielki kor. , opłacając zeń kwarty złp. 11, 109 gr. 3, a hyberny złp. 2, 546 gr. 23. Na sejmie z r. 1773 75 stany Rzpltej nadały toż sstwo w emfiteutyczne posiadanie temuż Małachowskiemu. Ostrołęcki powiat gub. łomżyńskiej, utworzony w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. , ciągnie się wąskim pasem w kierunku od płd. wschodu ku płn. zachodowi. Graniczy od płn. z Prasami, od wsch. z pow. kolneńskim i łomżyńskim, od płd. z ostrowskim, od zach. z makowskim i przasnyskim. Obszar powiatu wynosi 29, 43 mil kw. Rzeka Narew, przerzynająca go w kierunku od wschodu ku płd, zachodowi, dzieli obszar powiatu na dwie prawie równe połowy, różniące się przecie wielce swemi fizycznemi cechami. Północna połowa lesista i bagnista, składa się z dorzeczy aż trzech rzek, prowadzących do Narwi wody bałtyckiego płaskowzgórza jeziornego. Rzekami tymi są Omulew, Rozoga i Szkwa. Płyną one leniwo, prawie że równolegle od siebie, rozlewając się w szerokie bagniste doliny. Wąskie i mało wydatne wododziały pokryte są lasami. Gleba tu przeważnie piaszczysta, uboga. W odległości 2 wiorst od o. , na prawym brzegu Narwi, na wschód od wsi Drążewo, Nakły, Grabowo, rozciąga się na obszarze przeszło 2 mil kw. obszar piaszczystych wzgórków, poprzerzynanych błotami i pokrytych rzadką brzeziną i karłowatą sośniną. Ruchomy piasek pod działaniem wiatru przesuwa się coraz dalej, zasypując przyległe wioski. Ten ubogi obszar zamieszkują Kurpie; przeważa tu drobna posiadłość. Ubóstwo gleby zniewala ludność do innych zajęć, jak myślistwo, rybołóstwo, przemytnictwo. W północnej części mieści się obszar dawnej puszczy Myszynieckiej. O wiele korzystniej przedstawia się południowa polowa powiatu, zamieszkana przez Mazurów. Jedna tylko rzeka Orz, lewy dopływ Narwi, przerzyna ten obszar, płynąc wąską o dość wysokich brzegach doliną. Wzniesienie pozioma wzrasta tu w kierunku ku wschodowi i południowi, dochodząc do 400 stóp, podczas gdy w północnej połowie doliny rzeki ma około 280 a wododziały do 350 stóp wzniesienia. W południowej zaś części, na lewym brzegu Orzyca, wzniesienie sięga 407 stóp. Gleba ta bogatsza, żytnia a nawet miejscami pszenna około Goworowa i Czerwina, rolnictwo stanowi główne zajęcie ludności;

Ostrołęka