się hodowlą trzody chlewnej rasy krzyżowanej chińskoangielskiej. Z przemysłu domowego kwitnie zwłaszcza wyrób płótna i sukna na odzież włościańską oraz pasów wełnianych. oświata ludowa na niskim stoi stopniu. Istnieją wprawdzie po niektórych wsiach szkółki ludowo, do których uczęszczają dzieci płci obojga, uczą się jednakże tylko od 1 października do 1 marca, a całą wiosnę, lato i część jesieni pomagają rodzicom w zajęciach gospodarskich i zapominają przez ten czas czego się w ciągu zimy nauczyły. Oprócz tego w Ostrogu jest seminaryum nauczycielskie, progimnazyum sześcioklasowe i dwuklasowa szkoła miejska. Pod względem środków komunikacyjnych przerzyna powiat od wschodu ku północozachodowi szosa kijowskobrzeska; od północowschodu ku południozachodowi przechodzi droga żelazna południowozacho dnia, ze stacyami w Zdołbunowie, Ożeninie i Krzywinie. Ze Zdołbunowa oddziela się gałęź do Radziwiłłowa. Przez środek powiatu przechodzi droga dawniej pocztowa a obecnie wojenno komunikacyjna z Dubna do Zwiahla. Oprócz tego prowadzi droga pocztowa z Ostroga do Zasławia, Starokonstantynowa i na Podole oraz drogi handlowe z Ostroga do Równego i do Pińska. St. pocztowe znajdują się w Ostrogu, Zdołbunowie i Hoszczy, telegraficzne zaś w Ostrogu, Zdołbunowie, Oźeninie i Krzywinie; oprócz tego w powiecie jest 17 st. poczt. wiejskich do przewozu urzędników. Podług danych z 1881 r. było w powiecie 123, 488 mk. W 1879 r. urodziło się w powiecie 6070 dzieci, umarło 3264 osób, zawarto 1237 małżeństw. Podług kalendarza Hurlanda było w 1879 r. w powiecie 10, 792 żydów 5799 męż. i 4993 kob. . W 1864 r. było w powiecie 104, 157 mk. 9094 w Ostrogu, w tej liczbie 80, 085 prawosł. , 10, 525 katol. , 938 ewang. , 12, 408 żyd. , 201 mahom. ; podług zaś stanów 1, 739 szlachty dziedzicznej, 361 szlach. osobistej, 312 duch. prawosł. , 14 katol. , 25 żydow, i 4 mahom. ; 13, 931 mieszczan, 80, 637 włościan, w tej liczbie 13, 460 włościan skarbowych. Ludność wiejska w niektórych wsiach jest zamożna, w innych zaś uboga w skutek lenistwa, pijaństwa i oszukaństwa żydów, którzy siedząc na karczmach rozpajają lud i udzielając mu łatwo kredytu, przyprowadzają w końcu do nędzy. Plagą dla gospodarstw wiejskich są rozpowszechnione w ostatnich czasach kradzieże koni i bydła. W powiecie jest kilkanaście wsi drobnej szlachty na wieczystym czynszu, zapisanych dzisiaj w stan kmiecy. Wszyscy oni są katolicy i nie łączą się związkami małżeńskimi z włościanami. W ogóle są oni bardzo biedni, gdyż dziedzice okładają ich ogromnymi czynszami i poodbierali im samowolnie wiele ziemi. Miasta Słownik geograficzny Tom VII Zeszyt 81. i miasteczka przepełnione są żydami, a nie ma nawet ani jednej wsi, w której by kilka familii żydowskich nie mieszkało. Pod względem administracyjnym dzieli się powiat na 3 okręgi policyjne stany Annopol od wsch. , Zdołbica, dawniej Hulcza od płn. i Lachowce od płd. ; 14 gmin Annopol, Buhryń, Chorów, Dołżki, Hoszcza, Krzywin, Kuniów, Lachowce, Pererosłe, Płużne, Siańce, Semenów, Unijów i Zdołbunów. W powiecie znajduje się 202 miejsc zaludnionych; 8 miasteczek Annopol, Hulcza obecnie uważana za wieś, Hoszcza, Kilikijów, Kuniów, Lachowce, Międzyrzecz Ostrogski i Tajkury; 32 parafie prawosł, i 5 parafii katol. , stanowiących dekanat Ostrogski, mianowicie 1 Ostróg z filią w Mizoczu i kaplicami w Płużnem, Milatynie i Nowomalinie, 4608 wiernych; 2 Kuniów, z kapl. w Wielkiej Horowinie, 2279 wiernych; 3 Krzywin, z kapl. na cmentarzu grzebalnym, 723 wiernych; 4 Tajkury, z filią w Zdołbicy i kapl. w Ożeninie, Korestowie i w Koleśnikach, 1032 wiernych i 5 Annopol, z. kapł. na cmentarzu grzebalnym, 1261 wiernych. Dawniej były jeszcze parafie w Lachowcach i Międzyrzeczu Ostrogskim klasztor. Pod względem zabytków starożytnych, znajduje się w pow. ostrogskim wiele mogił i kurhanów. Dadzą się one podzielić na dwa rodzaje, jedne z nich t. zw. strażnicze, sypane stożkowe na najwyższych miejscach w okolicy, drugie zaś sypane zwykle na pobojowiskach. Mogiły strażnicze pochodzą z czasów wojen domowych pomiędzy Rurykowiczami, oraz z czasów napadów tatarskich. Tego rodzaju mogił do stu można naliczyć w powiecie. Z mogił drugiego rodzaju ważniejsze; we wsi Rozważ, o 2 w. na płn. od Ostroga, w liczbie kilkudziesiąt, będące pamiątką pogromu Tatarów w 1578 r. przez ks. Konstantego Ostrogskiego. Z tegoż czasu pochodzą mogiły we wsiach Wielbówne, Kurhany i Mohylany. Dalej znajdują się mogiły we wsiach Moszczanica, Tudorów, na drodze do wsi Błudowa przez lud nazwana Czornaja Boroda, na granicy wsi Rusynia i Kurozwan Rycerskie Mogiły, przy granicy wsi Paszuk z Dołżkiem do 100 mogił w lesie, przy wsi Klepacze i in. Wszystkie te mogiły pochodzą prawdopodobnie z czasu wojen Chmielnickiego z 1651 r. , albowiem wyruszając sam z główną potęgą pod Zbaraż i Beresteczko, wysłał na Wołyń pułkownika Krzywonosa z 60, 000 oddziałem Kozaków, a Bohuna w 40, 000 na Litwę. Krzywonos szedł na Zwiahel ku Dubnowi przez Ostróg i cofając się napowrót, gnany przez poczty magnatów wołyńskich, mogiłami znaczył ślad odwrotu, aż wreszcie na głowę rozbity został za Słuczą o 6 w. od Zwiahla przez ks. Jeremiasza Wiśniowieckiego. Z późniejszych czasów znaj44

Ostróg

VII