wschodnia natomiast, aczkolwiek wzniesiona, jest równą i nosi na sobie charakter bardziej stepowy. Jedna gałęź wzgórz ciągnie się od południa ku północy prawym brzegiem Horynicz, wkraczającego z pow. krzemienieckiego pomiędzy mkiem Jampolem pow. krzemieniecki a wsią Tychomlem pow. Ostrogski. Wzgórza te, w niektórych miejscach dochodzące do 30 sążni wzniesienia, przechodzą obok wsi Hulowce w pow. zasławski i coraz się podnoszą aż do mka Sławuty, poczem przechodzą napowrót do pow. ostrogskiego i tu stanowią wyżynę panującą aż do wsi Czudnicy, poczem wkraczają w pow. rówieński. Druga gałęź gór ciągnie się po lewym brzegu Horynia, oddalając się od niego ku zachodowi; przedstawia ona piękne błonia aż do samego Zasławia, ztąd się poniża i przechodząc lasami zasławskiemi w lasy ostrogskie, mianowicie w krzewińskie i tu niknie. Trzecia gałęź gór wychodzi z pow. dubieńskiego i przy wsi Buszczy wkracza w pow. Ostrogski obok wsi Nowomalina, gdzie wysokość dochodzi do 6 sążni, ciągnie się obok wsi Luczyna, Zawidowa, Bielmaża, przy mieście O. skręca się ku wsch. ku Horyniowi, lewym jego brzegiem ciągnie się ku płn. i przy wsi Rośnikach przechodzi do pow. rówieńskiego. Góry po lewej stronie Horynia, mianowicie około wsi Bilczyna, Białotyna i Bielmaża, jako też o 2 w. na płn. od O. są kredowe. Na gruntach wsi Bielmaża znaleziono w 1838 r. pomiędzy kredą kości mamuta. Na płn. od O. , przy wsi Tajkury znajduje się obok kredy i kamień łupkowy oraz piasek ziarnisty czerwony. O 5 w. od Ostrogu ku zach. w górach Derewianieckich znajduje się kamień wapienny, z którego wypalają doskonałe wapno. Po prawej stronie Horynia, ku płn. wschodowi od O. , około wsi Chrenów, Tessów, Duliby, Baszyn i przy mku Hoszczy, naprzeciw wsi Horbakowa, również znajdują się pokłady wapienia oraz piece do wypalania wapna. Pokłady wapna znajdują się także o 12 w. na wsch. od O. na gruntach wsi Polani oraz w lasach krupieckich. Doskonałą glinę garncarską wydobywają w lasach wielbowieńskich o 4 w. na wsch. od O. i w górach komarowieckich. Około wsi Kamionki o 9 w. na płd. od O. znajduje się gruby pokład kamienia piaskowego. Kamień młyński znajduje się w obfitości w górach wsi Noworodczyc na płd. zach. od Ostroga, łupek zaś przy przedmieściu msta O. t. z. Tatarska ulica. Kamień dziki znajduje się w górach do wsi Holczy należących oraz pod Międzyrzeczem Ostrogskim. Granit znajduje się na gruntach mka Kilikijan. Południowa część powiatu pokryta jest grubym pokładem czarnoziemu, bardzo urodzajnego; w wielu miejscach sieją pszenicę bez nawozu. Niewielki obszar zajmują grunta krzemionkowate, mające jednak wierzchni pokład czarnoziemu i tylko brzegi Horynia są piaszczyste. Reszta powiatu posiada grunta w części czarno ziemne, w części zaś gliniaste. Nad brzegami Horynia i Wilii znajdują się wyborne łąki. Błota znajdują się tylko po lasach i to w niewielkiej liczbie. Główną rzeką przerzynającą powiat od płd. ku płn. jest Horyń. Przybiera on w granicach ostrogskiego powiatu Wilią a Czarną rzeczką i Zalubówką, dalej Połtwę, Pauluczyn i kilka innych bezimiennych. Oprócz tego płynie w powiecie rz. Soroka z Czołominem, dopływ Kurczyka. W lasy obfituje najwięcej środkowa część powiatu. Ważniejsze z nich są krzewińskie mające 10, 000 dzies. , dalej płużeńskie tyleż, nowomalińskie do 8000 dz. , międzyrzeckie, chorowskie i ostrogskie, należące do dóbr familii panującej do 8000 dz. , dołateckie 1000 dz. , krupieckie 5000 dz. , annopolskie l5OO dz. ; oprócz tego znajduje się do 6000 dz. lasów należących do pomniejszych właścicieli, lecz te są po większej części wycięte. Corocznie spławiają Horyniem drzewa, belek i klepek za 60 do 100, 000 rs. W lasach pow. ostrogskiego przeważa sosna, dalej idzie dąb, brzoza, lipa, olszyna. Znajduje się także jesion, klon, brzost, jawor, grabina, osiczyna, wierzba. W niektórych lasach z pni sosnowych pędzą smołę, z kory brzozowej dziegieć. Korę dębową i łozową używają do garbarni. Przemysł fabryczny mało rozwinięty. W 1880 r. było w powiecie 24 fabryk, zatrudniających 170 ludzi i produkujących rocznie za 380, 377 rs. Młyny parowe są pomiędzy Annopolem a wsią Ponarą oraz na wsi Milatynie; fabryki powozów, najtyczauek, bryczek i t. p. są we wsiach Kamionce, Stojle, Czerniwodzie i Dorohoszczy. Głównem zajęciem ludności jest rolnictwo. Posiadacze większej własności równie jak i włościanie sieją pszenicę, żyto, owies, grykę, groch, soczewicę, len i konopie, a gdzie są zaprowadzone gospodarstwa płodozmienne, tam sieją także koniczynę i inne rośliny pastewne. Sadownictwo, za przykładem posiadaczy większych, rozwija się i pomiędzy ludem. W wielu miejscach zajmują się pszczelnictwem, lecz przeważnie podług dawnego systemu kłodowego, tylko więksi posiadacze mają ule systemu ks. Dolinowskiego. Hodowla bydła dość rozwinięta. Podług Stołpiańskiego było w powiecie 17, 856 koni, 13, 808 sztuk bydła rogatego, 30, 960 owiec zwyczajnych, 71, 040 rasy poprawnej, 14, 490 świń i 555 kóz. Dawniej były w powiecie stadniny koni rasowych Sosnowskiego, ks. Jabłonowskiego, Leńkiewicza, Walewskiej, lecz ze śmiercią właścicieli stada zniknęły. Obecnie posiadacze mniejsi i więksi a nawet i włościanie najwięcej zajmują

Ostróg