rych zostawały te miasta aż do ich wygaśnięcia. Mto O. doznawało możnej opieki władców i rozszerzało się w miarę napływu kupców greckich, ormiańskich i żydów, którzy z ościennymi narodami prowadzili rozległy handel. Ponieważ Tatarzy często na Wołyń napadali, przeto Wasyli Fiedorowicz Krasny, ks. Ostrogski, około 1430 r. miasto otoczył murem z basztami, oraz opasał ogromnemi wałami i fosami. Pomimo takich ubezpieczeń Tatarzy niejednokrotnie kusili się o zdobycie miasta. W 1508 r. Konstanty Iwanowicz ks. Ostrogski, najdzielniejszy z rodu, zbił pod O. grasujących na Wołyniu Tatarów i osadził wziętych do niewoli jeńców pod Ostrogiem. Od jeńców tych istniejąca dotąd ulica Tatarska, jedno z przedmieść O. , miano swe wzięła. Wasyli Krasny ks. Ostrogski zostawił dwóch synów Jana i Jerzego, pomiędzy których rozdzielił ogromne swe dobra. Janowi dostał się Ostróg, Jerzemu Zasław. Od nich poszły domy ks. Ostrogskich i Zasławskich. Konstanty Iwanowicz Ostrogski pozostawił również dwóch synów Eliasza Ilię i Konstantyna Wasyla. Piewszy z nich wziął z podziału O. , drugi zaś inne dobra. Eliasz ożeniwszy się z Beatą Kościelecką, córką Andrzeja, kasztelana wojnickiego, miał jedyną córkę Halszkę czyli Elżbietę, którą, po śmierci ojca, wbrew życzeniu matki, poniewolnie pojął za żonę Dymitr ks. Sanguszko, starościc włodzimierski, osadziwszy zamek zbrojnym ludem. Ks. Beata wstąpiwszy w powtórne związki małżeńskie z Albertem Łaskim, wwdą sieradzkim, zapisała mu wszystkie dobra po pierwszym mężu. O co toczył się proces przed królem, który dekretem zapadłym 1573 r. wszystkie dobra ostrogskie przyznał ks. Konstantemu Wasylowi. Ks. Dymitr Sanguszko wyjęty za gwałt z pod opieki prawa. na zawsze wywołany z kraju wyjechał z żoną do Czech, gdzie w mku Jaromierzu zabity został przez Marcina Zborowskiego, kasztelana kaliskiego. Halszka dostawszy pomieszania zmysłów, pomieszczoną została przez stryja swego Konstantego Wasyla w zamku we wsi Zakrynicze dziś w pow. zasławskim, na wodzie zbudowanym, gdzie w 1558 r. przez Tatatów zabitą została. Ks. Konstanty Wasyli, wwoda kijowski, unii z kościołem rzymskim najgorliwszy przeciwnik, posiadacz ogromnych skarbów, wiódł życie nader wystawne. Założył on przytem w O. szkoły pod imieniem akademii, oraz drukarnię. W 1578 r. obchodząc wesele córki swej Elżbiety, Tatarów od O. odpędził. Synowie jego ks. Janusz, kasztelan krakowski, i Aleksander, wwda wołyński, w 1603 r. zrobili dział pomiędzy sobą i miasto na dwie podzielili części. Janusz, pierwszy z ks. Ostrogskich przeszedłszy na łono kościoła katolickiego, ustanawia za zezwoleniem sejmu w 1609 r. z jednej części O. ordynacyę, której ustawy zaprzysięga 1618 roku w trybunale lubelskim. Zastrzegł, iż gdyby nie zostawił potomstwa, ordynacya spada na synów córki jego ks. Eafrozyny Zasławskiej, po ich zaś wygaśnięciu na ks. Radziwiłłów, z siostry fundatora spłodzonych. W przypadku ustania tej linii Radziwiłłów, chciał ażeby dobra, w komandoryę obrócone, objął kawaler maltański, rodem Polak, na sejmie większością głosów obrany. Ordynaci herbem ostrogskich szczycić się mają, na każdą potrzebę ojczyzny 300 konnych i tyluż pieszych ludzi dostarczyć i t. d. Część druga, dziedziczna, po śmierci ks. Janusza miała przypaść zięciowi jego ks. Aleksandrowi Zasławskiemu, jako też synowcom jego od ks. Aleksandra idącym i ich potomkom. W razie gdyby zabrakło potomków płci męzkiej, część ta miała spaść na kobiety, a gdyby i tych niestało, wtedy część ta ma należeć do familii, z któremi kobiety te spokrewniły się przez małżeństwo. Tak się też i stało. Po wygaśnięciu ks. Zasławskich i Ostrogskich spadła ta część na ks. Wiśniowieckich, Sanguszków, Lubomirskich i Jabłonowskich, którzy w końcu mto o. sprzedali radcy tajnemu Taniejewowi a ten ustąpił Udiełom. W czasie powstania Chmielnickiego w 1648 r. , Kozacy ogniem i mieczem zniszczyli miasto. Pierwszy raz pułkownik Tysza napadł miasto, wyrżnął żydów, niemowlętami trzy studnie napełnił a żydami i mieszkańcami greckiego wyznania jednę ulicę wyłożył. Ze szlachty zginęli tylko Bojanowski i Borowicki. W Międzyrzeczu Ostrogskim stało wojsko ordynackie pod dowództwem Suchodolskiego, który wpadłszy do O. , wypędził łupieżców kozackich i zupełnie ich rozgromił, miasto jednak spłonęło. Spaliła się przytem biblioteka ks. Rybińskiego, do 4, 000 tomów licząca. Powtórnie w 1649 r. pułkownik kozacki Haraszko wpadł do miasta i znowu rzez sprawił. W 1670 r. wyznaczoną tu została komisya do zawarcia ugody z Piotrem Doroszenką, hetmanem kozackim, lecz nie przyszła do skutku, gdyż Polacy żądali koniecznie skłonić Zaporożców do unii z kościołem łacińskim. Uchwała sejmowa w 1678 r. opiewa Chcąc aby miasto Ostróg przez ustawiczne wielu różnych nieprzyjaciół na państwa nasze inkursye po wielokroć funditus zniesione i z ziemią zrównane, ex ruderibus powstać, a tym bardziej na jakikolwiek zapomódz się i opatrzyć mogło zaszczyt; prawa i przywileje mieszczanom tak chrześcijanom jako i żydom od antecessorów naszych nadane i od nas zatwierdzone, in omnibus punctis aprobujemy i że vim et robur na zawsze mają, deklarujemy. Po wygaśnięciu ks. Zasławskich na Aleksandrze w 1673 r. , ordynacya dostała się Józefowi Karo

Ostróg