bliżu przechodzi droga z zaśc. Duby do wsi Deniskowicze. Miejscowość całkiem odludna. Oś, niem. Marienfeld, wś kolonial. , pow. olesiński, par. kat. Lasowice Wielkie, ewang. Kluczbork. Ludność w połowie katol. , w połowie ewang. Huta szklana. Osa, niewielka rzeka w pow. nowogródzkim, zaczyna się w podgórzach za wsią Polberg, płynie równolegle do gościńca z mka Wsielubia do mka Nichniewicz, około wsi Rakiewicze, i tu przyjmuje w siebie z prawej strony rzkę Retimą; przeciąwszy gośc. handlo wy nowogródzkolubczański ma młyn, pod Niańkowem rozdziela się na dwa koryta i tu na lewem ma młyn, ubiegłszy tak wiorstę, łączy się znowu w jedno koryto i przyjąwszy z pr. str. rzkę Świteź, płynie koło wsi Zawoszy, po za którą dwoma ramionami wpada do rzeki Wołowni, naprzeciwko wsi Zabory. Kie runek ma północny, długość biegu około 10 wiorst, do połowy górnej części ma brzegi dość malownicze, niżej obfituje w zalewne, piękne łąki. A, Jel. Osa, niem. Ossa, dok. Ozza, Ozze, prawy dopływ Wisły w Prusach Zachodnich, w ziemi chełmińskiej, którą dawniej dzieliła od Pomeranii, Ztąd często bywa wspominana w dokumentach. Bierze początek w pow. suskim Rosenberg z jez. przy Ząbrowie Sommerau, na zachód od Iławy. Biegnie ku południowi, koło Gałdowa i Rywałdzika. Potem wchodzi w jez. między Mozgowem a Jędrychowem, z którego wyszedłszy pędzi młyn Zazdrość. Potem przerzyna drugie jez. Trupel, mija miasto Biskupiec Bischofswerder; za miastem obraca młyn i płynie odtąd na zachód. Niedaleko Sędzio i Babalic pędzi przy Suminku młyn i papiernią, mija Osówkę, a następnie, tworząc granicę między pow. lubawskim a grudziądzkim, płynie przy Partęcinie, przecina jez. płowęzkie, tworząc granicę między pow. brodnickim i grudziądzkim. Za Płowęzkiem wchodzi w pow. grudziądzki i płynie przez sam środek w półnzach. kierunku. Mija Mędrzyce, gdzie obraca młyn, przyjmuje przy wsi Świeciu z lew. brzegu największy dopływ Lutrynę czyli Małą Osę, przychodzącą z pod Brodnicy, płynie pod Słupem, Maronowem i Słupskim Młynem, przez las pod Orlem, pod zamkiem Rogozińskim, gdzie do niej z prawej strony wpada Jardęga, przerzyna drogę do Dąbrówki wiodącą i pędzi znów młyn w Kłódce. Tu odłącza się od niej z lewej strony kanał Trynka, ciągnący się przez Grudziądz do Wisły. Za Kłódką przyjmuje strugę Pręczawę a przy Lisich Kątach dzieli się na dwie odnogi, które wnet ze sobą się schodzą. Potem płynie pod Mokrem, przez bagniste niziny i wpada za Zakurzewem, 8 klm. na północ od Gzudziądza, do Wisły. Długość jej wynosi przeszło 7 mil; nie jest spławną, ale płynie bardzo bystro między spadzistemi wybrzeżami po kamienistem dnie. Strome brzegi O. poro słe są drzewami i krzakami. W historyi głośna O. ztąd, że r. 1015 Bolesław Chrobry pobi wszy Prusaków, miał zaznaczyć tu granice Polski, wbijając między Rogoźnem a Łasinem w koryto rzeki jeden z owych słupów żela znych Posuit et tunc Boleslaus Rex Regni sui Poloniae in fluvio Ossa, qui Poloniam Prussiamque disterminat, perpetuos gades, ferream videlicet columnam in fluminis medio. .. inter Lyaszin et Rogoszno, Długosz, lib. II, pag. 208, ed. Przeźda. . Miejsce to przypomi na położona tamże wieś Słup, a tradycya o tym fakcie zachowała się aż do dziś między ludem unde et villa ad gades hujus modi sita, Slup a columna vocabatur. Sadowski jednak utrzymuje w rozprawie p. t. Drogi handlowe greckie i rzymskie str. 11, że to wbicie słupa żelaznego miało na celu raczej zaznaczenie jedynego brodu przez rzekę, tak ważnego w wypadkach wojennych. Tędy bo wiem szła już za czasów rzymskich droga han dlowa do wybrzeży bursztynowych w Sambii Samland. Dla tego też Krzyżacy miejsce to wnet opanowali i postawili w pobliżu pozostałych do dziś szczątków starego słupskiego grodziska zamek Starkenberg. Niebawem wy budowali za tem jedynem przejściem przez Osę trzy zamki w nader silnych pozycyach pod Białochowem, Rogoźnem i Łasinem i dopiero po zabezpieczeniu sobie w ten sposób tej nie zbędnej bramy do Pomeranii, zajęli to teryto ryum. Kętrzyński sądzi, że owa wiadomość o wbiciu słupa w O. jest tylko kombinacyą Długosza, do której mu dała powód miejsco wość Słup albo tradycya miejscowa, wysnuta z samego nazwiska ob. O ludn. pol. w Pru sach niegdyś krzyżackich, str. 4. Wojcie chowski twierdzi w Chrobacyi str. 282, że stup al. słupia był to przyrząd do łowienia ryb. W 1627 r. okopał się przy ujściu O. Ko niecpolski, hetman pol. koronny, i stał tam przez cały sierpień, a Gustaw Adolf, obozują cy na drugim brzegu rzeki, nie śmiał na niego uderzyć ob. Starożytności polskie, t. II, str. 212. Kś. Fr. Osa, niem. Ossa, os. do Rywałdzika należą ca, pow. lubawski, st. poczt, i par. ew, Lisnowo, kat. Płowęż, szkoła Rywałdzik. W 1868 r. i dm. , 2 mk. ewang. Kś. Fr. Osa, mto pow. gub. permskiej, nad rz. Osimką, o 140 w. od Permu, ma 3817 mk. , 2 cerkwie, szkoła paraf. , szpital, 18 zakładów przemysłowych małego znaczenia, handel zaś, mianowicie lnem i siemieniem lnianem, bardzo znaczny; st. poczt. i przystań statków parowych. Osiński powiat ma na przestrzeni 18259 w. kw. 179219 mk. , zajmujących się rolni

Oś

Osa