w gminach mikulińskiej, serokorotniańskiej i starotołoczyńskiej. Pod względem geologicznym występują w powiecie obnażenia formacyi dewońskiej, zwłaszcza w folw. Chołownie, w pobliżu Orszy, we wsi Kobylakach i w mieście Orszy na brzegu Dniepru i Orszycy. Wyborne wapno znajduje się w okolicy Orszy nad brzegiem Dniepru. Pokłady wapienia tworzą tutaj słoje do 2 sąż. grube, znajdujące się w głębokości 3 5 sąż. na pokładzie piasku i również piaskiem przykryte. Z wydobywanego kamienia wypala się rocznie od 150 200 tysięcy pudów wapna, wartości od 25 30000 rs. Torf znajduje się prawie we wszystkich bagniskach. Ruda żelazna błotna dobywa się w dobrach Horbowo. W powiecie jast także wiele źródeł żelazistych, jak w pobliżu mka Lubawicze, w uroczyskach Siennej i Żelaźnica, dalej w pobliżu wsi Filipowszczyzna, Słowenia, Iwanek i nakoniec pod folw. Dworzyszcze. Główną rzeką w powiecie jest Dniepr, który płynie tutaj wąską doliną, mając urwiste brzegi, w kierunku zachodnim do Orszy. Szerokość Dniepru wynosi w powiecie od 25 do 30 saż. ; żegluga powyżej Orszy jest nieznaczną. Do Dniepru z południowego skłonu wyniosłości uchodzi kilka rzeczek i strumieni, z których ważniejsze Berezyna, Olsza i Orszyca, wpadające do Dniepru od prawego brzegu. Z dopływów Dźwiny Zach. bierze w powiecie początek Łuczesa ze swemi dopływami Mosza, Czernicą i Suchodolem. W powiecie znajduje się 39 jezior, zajmujących w ogóle 2522 dzies. , czyli 24, 21 w. kw. Podług obliczeń pułk. Strelbickiego jeziora zajmują tylko 17, 9 w kw. Najważniejsze z nich; Orzechy 416 dzies. , Rutowiecz do 400 dz. , Dziewino 390 dz. , Sierokorotniańskie 236 dz. , Zaozierskie 218 dz. , Babinowickie do 130 dz. i Ordyszewskie około 104 dzies. . Bagnisk znajduje się 696, zajmujących 37740 dzies. czyli 7, 49 całej przestrzeni, w tej liczbie 8 mających przeszło po 1000 dzies. , 44 przeszło po 100 dzies. , 124 po 25 100 i 520 przeszło po 1 dzies. Z bagnisk tych najważniejsze Weretejski moch 3450 dz. , Charkowo do 3500 dz. , Borysowo do 5000 dz. . Radomski moch 3750 dz. , Buk do 2300 dz. . Wielkie Bolszoje, do 1500 dz. i Leśny moch 1560 dz. . Przemysł słabo rozwinięty, w całym bowiem powiecie za wyjątkiem Orszy znajduje się 68 fabryk, zatrudniających 413 robotników w tej liczbie 216 prawosł. , 85 kat. , 70 ewang. i 42 żydów i produkujących za 138580 rs. rocznie, czyli średnio na 1 fabrykę za 2037, 94 rs. Gorzelni jest 6, zatrudniających 42 ludzi 6 majs. i 36 robot. , przerabiających dziennie 251 pudów mąki, produkujących 1, 636, 343 spirytusu, z dochodem 3328 rs. Dalej znajduje się w powiecie 14 garbarni, zatrudn. 29 ludzi, z dochodem 9580 rs. ; 19 foluszów, zatrudn. 19 ludzi i mających 1318 rs. dochodu; 5 zakładów do pędzenia smoły, dziegciu i terpentyny, zatrud. 19 ludzi i mających 7300 rs. dochodu; 1 młyn do kory łozowej, dający 750 rs. doch. ; 1 tartak, zatrudn. 3 ludzi i dający 1200 rs. dochodu; 1 fabryka oleju, zatrudn. 2 ludzi i dająca 130 rs. dochodu; 18 kaszarni, zatrudn. 36 ludzi i dających 9540 rs. dochodu; 1 młyn krupczatny, zatrudn. 13 ludzi i dający 2000 rs. dochodu; 3 fabr. krochmalu, zatrudn. 43 ludzi i dające 16000 rs. dochodu; 4 cegielnie, zatrudn. 31 ludzi i dające 2660 rs. dochodu; 1 fabryka odlewów żelaznych, zatrudn. 7 ludzi i dająca 1187 rs. dochodu; 1 fabryka gwoździ i drutu, zatrudn. 73 ludzi i dająca 50976 rs. dochodu; 2 fabryki zapałek, zatrudn. 79 łudzi i dające 12125 rs. dochodu i 1 fabryka papieru, zatrudniająca 29 ludzi i dająca 4100 rs. dochodu. Młynów wodnych i wiatraków w 1881 r. było w powiecie 77, zatrudniały one 182 robot. i dawały 44458 rs. dochodu; zmielono w nich 856940 pudów al. 171388 czetw. zboża. Jeden młyn przypada na 1338, 27 mk. Rzemieślników było 498 w powiecie oprócz Orszy, w tej liczbie 459 żydów. Przemysłem domowym zajmuje się 4548 i ma z tego 93576 rs. zysku rocznie. Z gałęzi przemysłu domowego najwięcej osób poświęca się produkcyi przędzy i tkanin lnianych 2360 osób, zarab. 12000 rs. , obróbce pieńki 770 osób, zarab. 2000 rs. , krawiectwu 207 osób, zarab. 11377 rs. , szewctwu 197 osób, zarab. 18791 rs. , obróbce drzewa 611 osób, zarab. 22102 rs. , garncarstwu 98 osób, zarab. 2080 rs. , kowalstwu 102 osób, zarab. 11595 rs. Handel nieznaczny i w ogóle, podobnie jak w całej gub. mohylewskiej, znajduje się w ręku żydów i koncentruje się przeważnie w Orszy i Lubawiczach 89 sklepów, z obrotem rocznym do 40000 rs. . W 1881 r. znajdowało się w powiecie 6 hurtownych składów trunków, 217 zakładów opłacających patenty i 246 potajemnych, czyli w ogóle 1 szynk wypada na 223 mk. al. na 10, 4 w. kw. Koni w 1871 r. było w powiecie 37710 sztuk, czyli 7, 8 na 1 w. kw. , z tego 9, 8 należy do obywateli a 88, 2 do włościan; koni rosłych, mających przeszło 1 arszyn i 14 werszków, było 28, 9. Podług danych z 1864 r. było w powiecie 61293 sztuk bydła rogatego, 341755 sztuk owiec zwyczajnych, 2459 owiec rasy poprawnej, 33407 świń i 3032 kóz. W 1881 r. było 1000 ulów pszczół, dających 350 pudów miodu i 23 pudy wosku. Z ogólnej przestrzeni powiatu należy do rządu 11157 dzies. 107 dz. gr. or. i ogr. , 13 łąk, 11009 lasu, 28 pastw. i nieuż. ; do cerkwi i monasterów 3529 dz. 1412 gr. or. i ogr. , 570 łąk, 1037 lasu, 510 pastw. i nieuż. ; do

Orsza