Jezuitom kolegium fundował r. 1612 z kośc. św. Michała Zygmunt III, za przyczynieniem się Lwa Sapiehy, który plac gdzie przedtem stał zbór kalwiński dla nich nabył. Następnie w 1690 r. wymurował dla nich Jan Sobieski własnym nakładem kościół i wielki dwu piętrowy gmach na kolegium; oraz uposażył ich dobrami. Między innemi uposażeni oni zostali dobrami Faszczówką obecnie w pow. boreckim z 2000 dusz włościan. Jezuici utrzymywali tu szkoły i parafią. Bernardyni, fundowani za Władysława IV, z dwoma kościołami; drewnianym i murowanym. Założycielem ostatniego, pod wezw. N. M. P. Anielskiej, był Andrzej Młocki, starosta orszański, w r. 1636. Franciszkanie z kościołem murowanym pod tyt. Narodzenia Matki Najświętszej, kosztem niejakiego Kotkowskiego w r. 1680. Dominikanie z kościołem drewnianym pod wezw. śś. Aniołów Stróżów, fundacyi ks. Hieronima Albrychta DruckiegoSokolińskie go, ssty łuczanowskiego, 1650 r. Trynitarze z kościołem ś. Trójcy, zbudowanym r. 1714 przez Adama i Władysława Sakowiczów. Bazylianie, których cerkiew murowaną, pod nazwaniem Opieki Matki Boskiej, wzniósł starosta Jan Łepkowski 1758 r. Klasztory żeńskie drewniane były dwa maryawitek i bazylianek, ostatni zbudowany r. 1642 przez Antoniego Sielawę, metropolitę unickiego, z cerkwią także drewnianą Opieki Matki Boskiej. Klasztory jezuitów, bernardynów, trynitarzy i bazylianów zostały zamknięte w 1831 r. Kościół jezuicki został rozebrany, w obszernym zaś klasztorze urządzono więzienie. Kościół bernardynów oddano pod rozporządzenie za rządu wojennego a klasztor przerobiono na pomieszczenie szpitala okręgowego. Kościół try nitarski przerobiony został na sobór prawosławny a w klasztorze pomieszczono szkołę powiatową. Kościół bazyliański przerobiono na monaster męzki Pokrowski a w zabudowaniach klasztornych pomieszczono szkołę duchowną. Kościoły skasowanych klasztorów dominikańskiego i franciszkańskiego pozostawione były duchowieństwu katolickiemu. Z nich kościół franciszkański zamknięty został ostatecznie w 1863 r. a w zabudowaniach jego pomieszczono początkowo komendę inwalidów a następnie areszt; kościół zaś dominikanów istnieje dotychczas jako paraf. Oprócz świątyń katol. , znajdowało się oddawna kilka cerkwi wschodniego wyznania, z których pierwszą soborną, Narodzenia Maryi, wymurowali parafianie w 1681 r. za pomocą ks. Druckiego Sokolińskiego; druga parafialna drewniana, z tyt. Zmartwychwstania Pańskiego, powstała z ofiar pobożnych r, 1757; trzecia, również parafialna, ś. Mikołaja, jest najdawniejszym kościołem chrześciańskim w Orszy, ale początek jej niewiadomy. Za Dnieprem wznosi się inna cerkiew drewniana Eliasza proroka, przez ks. Zofią Juriewiczówną zbudowana r. 1505. Prócz tego na cmentarzach prawosł. znajduje się cerkiew Jana Bohosława o jednym ołtarzu, wzniesiona w 1790 r. przez Jana Ciechanowicza, i druga mała cerkiew drewniana Ofiarowania N. M. P. , fundowana w 1782 r. ze składek parafian. W odległości dwóch wiorst od miasta, w kierunku ku Mohylewu, przy ujściu do Dniepru rzki Kuteinki, znajdują się dwa jeszcze monastery prawosławne, męzki i żeński, znane pod nazwą Kuteińskich. Męzki, Bohojewleński, fundował w 1623 r. Stetkiewicz. wraz z żoną swą księżniczką Sołomerecką, żeński zaś, Uspeński, w 1631 r. tenże sam Stetkiewicz z matką swą księżniczką Ogińską z domu. Car Aleksy Michajłowicz uposażył te monastery daniną i dochodem pieniężnym z majętności smoleńskich, do siebie należących Miasto było niegdyś otoczone wałem ziemnym i miało jeszcze w XVII w. wielki murowany zamek. Opis podał Tygodnik Ilustrowany z 1878 r. , No 273. Orszański powiat zajmuje północnowschodnią część gub. mohylewskiej i graniczy od płn. z pow. witebskim, od wsch. z gub. smoleńską, od płd. z pow. koreckim, od zachodu zaś z sieńskim i podług pułkownika Strelbickiego ma rozległości 4831 8 w. kw, , czyli 99, 86 mil kw. al. 5498, 7 klm. kw. , co czyni 503315 dzies. Podług pomiarów mierniczych rozległość powiatu wynosi 479196 dzies. , czyli o 24119 dzies. , t. j. 4, 79 mniej; w tem znajduje się 115269 1 2 dzies. gr. orn. i ogr. , 51091 łąk, 185319 1 2 lasów, 127316 pastwisk, zarośli i nieużytków. Powierzchnia powiatu przerznięta jest od wschodu ku płd. zach. szeregiem wzgórz, będących przedłużeniem płasko wzgórza Wałdajskiego i stanowiących dział wodny pomiędzy dopływami Dniepru i Dźwiny Zachodniej. Wzgórza te przechodzą z gub. smoleńskiej pomiędzy mkami Rudnią i Mikulinem, po za Babinowiczami giną w błocie Weretejskiem, występują na nowo około wsi Dubińce i Kamionki, przechodzą dalej na granicy pomiędzy powiatami orszańskim, boreckim i sieńskim, około wsi Palko wicze, Smolaki, Kozie Górki i Obczuhi i giną znowu w obszernych błotnistych lasach. Najwyżej wzniesione punkta w pow. orszańskim, i w ogóle w całej gub. mohylewskiej, znajdują się około Weretejskiego błota, gdzie bezwzględna wysokość dochodzi od 800 do 900 stóp. Podług Blaziusa mto Babinowicze ma 640 st. bezwzględnej wysokości. Północne stoki działu wodnego pokryte są jeziorami i błotami. Grunta w powiecie są gliniaste w gminach lubawieckiej, dobromyśleńskiej i Wysockiej, lub gliniasto piaszczyste, chociaż znajdują się znaczne przestrzenie piaszczyste, zwłaszcza

Orsza