katol. 2. O. , niem. Orlamuehle, młyn, pow. wyrzyski, na strumieniu uchodzącym do jez. Witosławskiego, o 4 klm. na zachód od Mroczy, par. w Zabartowie, poczta w Mroczy, 2 dm. i 34 mk. , 27 katol. i 7 prot. 3. O. , domin, wś i okr. wiejski, pow. międzychodzki, o 9 kl. na południe od Wartosławia Neubrueck, par. i st. dr. żel. Wronki o 11 klm. , poczta w Nojewie. Własność Templaryuszów w 1251 r. . Jana Smoguleckiego w r. 1580 i Konstantego Kurnatowskiego około 1793 r. Należało O. wówczas jeszcze do par. Biezdrowo pow. poznański. Majętność tę składały O. , Śródka i Strzyżmia Trzyśmia. Wieś ma 22 dm. i 236 mk. , 173 kat. i 63 prot. ; dominium nie jest wykazane jako całość odrębna, obszaru ma 45876 ha, t. j. 29056 roli, 47 45 łąk, 1088 pastw. , 9881 lasu, 685 nieuż, i 421 wody; czyst. doch. grunt. 2956 mrk. ; właściciel baron T. Seydlitz. 4. O. , młyn i cegielnia, tamże. 5. O. , wybudowanie, pow. międzyrzecki, poczta w Pszczewie Betsche. 6. O łąki, pod Bartodziejami, w okolicy Wągrówca, wspominane w dok. z 1387 r. 7. O. łąki, pod Wąchabnem, w okolicy Kargowy i Babimostu. 8. O. Małe, ob. Orliczko. E, Cal. Orle 1. dok. Horla. i Horle, dobra ryc, majorat, pow. grudziądzki, st. poczt. , tel. i kol. Mełno, 5 klm. odl, par. kat. Gruta, 1 4 mili odl. , ew. Łasin, szkoła ew. w miejscu. Cegielnia i wiatrak. W 1868 r. 21 bud. , 12 dm. , 261 mk. , 158 katol. , 103 ewang. , obszaru 437229 mr. , razem z fol. Peterhoff i Bergaus 111222 ha, i to 66252 ha roli or. i ogr. , 3625 łąk, 2311 pastw. , 34343 lasu, 2026 nieużyt. , 2665 wody; czysty dochód z gruntu 14, 967 mrk. Posiadacz Dr. Ferd. Chomse. O. leży nad jez. tejże samej nazwy, niedaleko Osy; za czasów krzyżackich było własnością komturstwa rogozińskiego. W 1417 r. nadaje w. mistrz Michał Kuechmeister Mikołajowi z Białochówka za wierne usługi jez. Orle, ale z tem zastrzeżeniem, że i mieszkańcy wsi będą tam mogli łowić ryby. W 1425 r. zamienia w. mistrz Paweł v. Russdorf, Boguszewo ze stawem, jez. Linowe Lynoffen i młyn w wójtostwie radzyńskiem, co wszystko posiadał Henryk z Bąkowa, na Orle, obejmujące 38 włók i 105 mr. nadwyżki oraz jez. Czyste i rozkopaną łąkę między borem Somoszynem a Turznicami. Posiadłość tę nadał mu w. mistrz na prawie chełm. wraz z większem i mniej szem sądownictwem, wyjąwszy drożne, dalej z obowiązkiem zbrojnej służby na koniu, płacenia 1 funt wosku i 1 kol. fen. i 2 korce pszenicy i tyleż owsa. Tak została ta wieś teraz majątkiem szlacheckim. W zawieruchach wojennych po bitwie pod Grunwaldem, uległo O. zniszczeniu, szkodę oszacowano na 1000 grzywien. W 1505 r. posiadał te dobra a także Pęsławice, Mędrzyce i Bogdanki Jan Cegenberg Orłowski, który je w tymże roku razem sprzedał Janowi Sadlińskiemu za 1700 grzywien. W 1573 r. daje Fabian v. Lichtenhain 6 włók w Orlu jako i Kitnowo Turzyckiemu w zastaw za 1000 fi. po 7 proc. W 1602 r. posiada O. wraz z Krastudami Wojciech Lichtenhain. W 1667 r. posiadał jednę część O. Jakub Mielżyński, drugą Samuel Wierzbowski. Według taryfy na symplę z r. 1682 płaciło O. 1 fi. 22 gr. Na początku XVIII w. siedzą tu Konojadzcy, których spadkobierca Ksawery Miłaszewski sprzedał te dobra r. 1768 za 50000 fi. Andrzejowi Leskiemu; ich obszar obejmował 40 włók, czysty dochód wynosił 569 tal. 25 gr. Po jego śmierci nabył je na subhaście major Ernst Vieregg za 27100 tal. , który je r. 1799 za tę samą cenę sprzedał kupcowi Piotrowi Chomse z Grudziądza. Ten z nich utworzył majorat i założył tu zakład wychowawczy dla 12 chłopców ewangielików. Dla najzdatniejszego z nich jest wyznaczone stypendyum aż do ukończenia akademickiego triennium w kwocie 200 tal. W 1789 r. było w O. 14 dm. ob. Froehlich Gesch. d. Graudenzer Kr. , I, str. 234 i Kętrz. O ludn. pol. , str. 183. Dawniej była w O. kaplica, z wieżą, zakrystyą i z jednym ołtarzem. Przez pewien czas posiadali ją inowiercy, w 1667 roku znajdowała się w największem zaniedbaniu. Nareszcie około 1700 r. została za zezwoleniem bisk. zupełnie rozebrana. Michał Mełdzyński, kasztelan rypiński, wywiózł cegłę do Błędowa na reperacyą kościoła ob. Fankidejski Utracone kościoły, str. 86 i Wiz. Strzesza, str. 454. Wówczas należało O. do parafii dąbrowskiej, tworzącej dziś filią paraffi rogozińskiej porów. także Wizyt. Potockiego z r. 1706, str. 803. 2. O. , niem Wordel, dok. 1349 Urle, dobra ryc. i folw. , pow. wałecki, st. poczt. , telegr. i par. ew. Marchijski Frydląd, 7 klm. odl. , st. kol. Falkenburg 20 klm. odl, , par. kat. Marcinkowe, szkoła w miejscu. Ma 87123 ha roli or. i ogr. , 1398 łąk, 8077 pastw. , 868 boru, 1855 nieużyt. , 3793 wody, razem 189046 ha; czysty dochód z gruntu 5223 mrk. ; gorzelnia parowa. Tuż obok leży wś o. , obejmująca 238199 mr. ; dobra i wś razem miały w 1868 r. 62 bud. , 22 dm. i 195 mk. ewang. W 1349 r. było tu między 60 włókami 30 pustych ob. Kod. Dypl. Wielkop, . II, str. 616. 3. O. , niem. Wordel, wś, pow. gdański, st. poczt. Schiewenhorst, par. kat. Fuerstenwerder, ew. Bąsak, szkoła Schnakenburg, o 2 m. od Gdańska, zawiera 11 gburstw i 2 zagrody, 175894 mr. obszaru. W 1868 r. 79 mk. ewang. , 7 dm. Wś ta leży tuż nad Bałtykiem, ławy piaszczyste są tu do 100 stóp wysokie. Wś tę wymienia dokum. Mestwina z r. 1292 pod nazwą Worla ob. Pom. Urk.

Orle