1541 r. aby ich poddani nie czynili szkód w lasach sstwa bielskiego, należącęgo do królowej Bony, i wzajemnie, aby poddani bielscy nie najeżdżali dóbr Orli. Tenże monarcha w dokumencie z 1546 r. , wydanym w Wilnie, powiada okazuje się z przywilejów, że O. i inne dobra Stanisława Tęczyńskiego, ssty bełskiego, i jego żony Anny, leżą w dawnej ziemi podlaskiej; gdy mimo to wszakże znajdują się tacy, którzy rzecz tak jawną w wątpliwość podając, usiłują je pod inne podciągnąć prawa, zachowujemy przeto owe majętności przy prawie podlaskiem, uchylając na zawsze z pod praw, sądownictwa i wszelkiej jurysdykcyi w. ks lit. Przez związki małżeńskie przeszła O. do ks. Radziwiłłów a od nich dostała się ks. Wittgensteinowi. Największego znaczenia dosięgło mko za czasów Krzysztofa Radziwiłła, hetmana w. ks. lit. , ks. na Birżach i Dubinkach. Za jego staraniem dokumentem wydanym w Wilnie d. 17 października 1634 r. mieszczanie otrzymali prawo wybierania z pomiędzy siebie wójta i ławników, zatwierdzono targi tygodniowe co środę, oraz doroczny jarmark na ś. Szymona i Judę odbywać się mający, oraz określono wysokość podatków i powinności z placów, domów, ogrodów i pól. Nadto dozwala wystawić ratusz i pobierać na korzyść miasta dochód ze sklepów, wag i jatek. W końcu przyrzeczone, w razie rozwoju mka, nadać prawo magdeburskie. Z powodu zatracenia tego przywileju ks. Janusz Radziwiłł potwierdził takowy d. 15 maja 1643 r. , przyczem targi przeniesiono na niedzielę, z dozwoleniem rozpoczynania takowych po ukończeniu nabożeństwa w zborze kalwińskim. W tym też czasie nadany został mku herb, wyobrażający w czerwonem polu orła czarnego, trzymającego w prawej nodze topór. O. pamiętne jest w dziejach dysydentów polskich kilku synodami tu złożonymi, mianowicis zaś zjazdem generalnym z 1644 r. pod przewodnictwem Janusza Radziwiłła, na którym naradzali się o sposobach postępowania swego na rozmowie przyjacielskiej z katolikami, na którą ich Władysław IV do Torunia zapraszał. W 1704 r. przy zborze w O. nie było już stałego predykanta i tylko czasami zjeżdżał dla odprawienia nabożeństwa konsenior podlaski. W XVIII w. zbór ten narażony był nieraz na ciężkie prześladowania. I tak w 1726 r. , gdy zawieszono w nim nowy dzwon, biskup łucki kazał zbór odbić i dzwon odebrać. W 1732 r. znajdował się jeszcze zbór w O. w ręku kalwinów, ale w spisie z 1754 r. nie jest już pomieszczony. W 1775 r. O. miała 90 dm. , opłacających podymne. Parafia prawosł. , dek. błahoczynia kleszczelskiego, ma 2488 wiernych 1249 męż. i 1239 kob. . 3. O. , dobra, powiat siebieski, 717 dziesiatyn ziemi dworskiej, własność Jana Szadurskiego. J. Krz. Orla, wś nad rz. Ikwą, pow. krzemieniecki, na zach. od mta powiat. ; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 1 46. Orla, dok. Samica, inaczej Moria i Hurla, rzeka, prawy dopływ Baryczy, wpadającej do Odry. Powstaje z połączenia kilku strug, na wschód od Koźmina, w pow. krotoszyńskim, płynie od wschodu ku zachodowi, w Staniewie zmienia kierunek ku płd. zach. a minąwszy Dupin znów ku zachodowi; przy ujściu Dąbrożny opuszcza granicę w. ks. poznańskiego i uchodzi pod Wąsoszem na Szląsku. Mija Ko bylin i Jutrosin, oblewa wsie Cegielnię, Orlę, Koźmin, Staniewo, Skałów, Suśnię, Unisław, Wielowieś, Kuklinów, Dupinko, Dupin, Góry, Kubeczki, Łąktę i Widawy. Z lewego brzegu zasila się strumieniami bezimiennemi poniżej Grębowa, pod Skałowem, pod Suśnią i pod Starym Grodem, następnie Chachełną pod Ju trosinem, odpływem jeziorka Ostoje, strumie niem bezimiennym pod Łąktą i odpływem Starego Stawu; z prawego brzegu przyjmuje Ochlę z Rdzącą pod Kobylinem, strugę poniżej Nowego Sielca i dwie pod Górami, a pod Wi dawami Dąbrożnę; dwoma korytami płynie pod Dupinom tudzież w pobliżu Dębianki, Ugody i Widaw, gdzie na przestrzeni 2 klm. rozgra nicza Wielkopolskę od Szląska. Młyny obraca pod Orlą, Koźminem, Zaorlą i Dębianką. Brze gi ma nizkie, podmokłe, pokryte łąkami i ba gniste; spadek nieznaczny. E. Cal, Orla, 1. dok. Hurlaj, wś, okr. wiejski, fol. i okr. domin. , pow. krotoszyński, na prawym brzegu Orli, o 4 klm. na wschód od Koźmina, par. , poczta i st. dr. żelaz. w Koźminie. O. była miastem między r. 1283 i 1312; w tym czasie dostała się w skutek podziałów pod panowanie Piastów szląskich. W 1338 r. nadaną była jako wieś miastu Koźminowi, które w dokumentach z r. 1350 zwane jest Orlą. Zdaję się, że O. i Koźmin pierwotnie Jedną tylko tworzyły osadę. W 1578 r. posiadał w O. jeden z Koźmińskich młyn i wiatrak; około 1620 r. opodatkowaną była wieś na 3 złp. 13 gr. z jednego śladu sołeckiego, 5 zagród, 2 kół młyńskich i wiatraku. Około 1793 r. był właścicielem hr. Kalkreut, generał kawaleryi. Wś ma 18 dm. i 191 mk. W skład okr. wiejskiego wchodzi młyn Kładka i Kirchowisko Judenbegraebniss z 1 dm. i 3 mk. ; cały okr. ma 212 mk. , 145 kat. i 67 prot. Dominium ma 7 dm. i 124 mk. , obszaru 80783 ha, t. j. 68324 roli, 6638 łąk, 3983 lasu, 1787 nieuż. i 051 wody; czysty doch, grunt. 7414 mrk. ; gorzelnia parowa, chów bydła polskiego i i owczarnia zarodowa Rambouillet. Właścicielami byli kolejno od r. 1845 Kozierowscy, V. Kottwitz i spadkobiercy po Niemcu Stein

Orla

Orla