w tej liczbie 2412 żydów. Do mieszczan należy 4939 mr. w tem 338 mr. łąk. Dochody miasta wynoszą 4681 rs. 1878 r. rozchody 3185 rs. Kapitał miejski złożony w b. Banku Polskim 27, 369 rs. Z zakładów przemysłowych istnieją tu browar, fabryka miodu, fabryka octu, trzy farbiarnie, dwie garbarnie, dwie olejarnie, wiatrak i młyn wodny. Są to drobne bardzo zakłady gdyż wartość produkcyi rocznej w 1884 r. wynosiła 5545 rs. Z rzemieślników najwięcej jest szewców 70 i krawców 30, inne rzemiosła mają nielicznych przedstawicieli. Jeżeli za powagą wydawcy Kodeksu Małopolskiego str. 127 przyjmiemy wś Opoczę Opocza wymienioną w przywileju Leszka Czarnego, wydanym w 1284 r. dla kolegiaty sandomierskiej, za dzisiejsze Opoczno, byłoby to najdawniejsze historyczne świadectwo. Przypuszczenie to potwierdza podany przez Długosza Lib. Ben. I, 302 i potwierdzony przez Lib. Ben. Łask. I, 638 fakt, iż parafia opoczyńska stanowiła pierwotne uposażenie prepozytury przy kollegiacie sandomirskiej. Kollegiaty założycielom był Kazimierz Sprawiedliwy, Długosz wyli czając dochody którymi je ten książę uposażył, nie podaje Opoczna o którym dopiero mówi przy opisie uposażenia prepozytury, zapewne więc nadanie probostwa opoczyńskiego było nieco późniejszem. Probostwo to istniało przy kościele św. Maryi Magdaleny, obecnie filialnym, cmentarnym. Erekcya jego sięga zapewne XII w. Przy kościele istniała pierwotna osada zwana dawniej Stare Opoczno. Według Długosza była to w XV w. wieś królewska Opoczno Antiqua z której połowa łanów kmiecych dawała dziesięcinę prepozyturze sandomierskiej, drugą zaś połowę miejscowemu plebanowi. Wartość jej dochodziła 2 grzywien. Według Łaskiego I, 640 była to, , Antiqua civitas Opoczno sive Staromyescze. Prawdopodobnie na początku XIV w. na obszarach ziemi królewskiej w sąsiedztwie starego o. które może dawniej uzyskało prawo miejskie, powstaje nowe miasto podobnie jak w Opatowie i wielu innych na prawie niemieckiem osadzone. Aktu fundacyjnego nie znamy, szczegóły przechował jednak dokument w którym Kazimierz W. potwierdzając 1365 r. sprzedaż wójtostwa w O. za 110 grzyw. szer. gr. prag. , uczynioną przez Mik. Streybyr na rzecz Hanka zwanego Kiełbasa mieszczanina piotrkow. , powiada iż miasto zasadzone jest na stu łanach, z których 6 należą do wójta a 1 do kościoła; mieszczanie obowiązani są płacić z łanu po 12 gr. , z karczm po 4 gr. , z domów i ogrodów po groszu, mogą na Drzewicy ryby łowić siecią, zwaną klomya, wójt zaś pobiera 3 ci den. od kar zasądzonych, 6ty od czynszów z karczm, domów i ogrodów, a połowę z 16 jatek rzeźniczych, tyluż szewskich, piekarskich i przekupnich; pozwala mu wystawić młyn na Drzewicy, a drugi do obrabiania rudy pro cudenda minera quae ruda vulgariter dicitur, pod warunkiem żeby łąk królewskich nie zalewał; może oraz zrobić staw na rzece Bukownicy, zbudować łaźnią, nadaje mu ogród z sadem, lecz zobowiązuje go ażeby na każdą wyprawę wojenną, stawił się z kopijnikiem w pancerzu cum una hasta in pancerio. A chociaż miasto, mówi król, na prawie niemieckim szredzkiem jest zasadzone, skłaniając się jednak do prośby wójta i mieszczan, chcąc oraz ich stan polepszyć, przenosimy na prawo magdeburskie. Kazimierz Jagiellończyk potwierdza 1456 r. od dawna nadaną wolność prasołom czyli trudniącym się sprzedażą soli, na tych samych prawach, jakich używają w innych miastach stanowi, aby nikt w mieście soli w gruzłach in frustra alias groszowa sprzedawać nie ważył się, prócz naszych przekupniów soli, którym pozwalamy zabierać tego rodzaju sól przez obcych przywiezioną. Po założeniu nowego miasta przeniesiono zapewne i parafią do nowego murowanego kościoła pod wezw. św. Bartłomieja, kościół ten murowany istniał już w XV w. Dług. L B. I, 303. Prawo kollacyi pozostało przy prepozyturze sandomierskiej. W początku XVI w. są przy kościele dwaj wikaryusze, nauczyciel szkoły i zakrystyan. Dawny kościół istnieje za murami miasta jako kaplica Maryi Magdaleny. Miasto samo ma przedmieścia Suburbia. Za miastem znajduje się szpital przytułek dla ubogich i kościół pod wezw. św. Ducha i św. Leonarda z kapelanią obsadzaną przez radnych miasta. Szczegóły uposażenia tej instytucyi podaje Lib. Ben. Łask. 1, 641. Zyg. August pod 1550 r. stanowi pragnąc przyłożyć się do wzrostu i polepszenia bytu miasta, zakazujemy ażeby nie odbywały się we wsiach pobliskich, targi, handle, ani warzenie piwa. Pozwalamy mieszczanom wystawić budynek na rzece dla spuszczania wody do kanałów domum ad aquaeductum pro canalibus in fluvio Drzewicza i sporządzić w rynku skrzynię na zbiór wody cistasque aquaticas in circulo, z której rurami dostarczać się ma woda do domów. Dla pokrycia wydatków i utrzymania nadal takowych zakładów, ma być nałożona stosowna opłata na warzących piwo, jako też i na innych obywateli; część tej składki obracana będzie na naprawę murów miejskich; burmistrz i rajcy trudnić się mają poborem pieniędzy, zdając co rok sprawę z przychodów i rozchodu. W końcu pozwala król wrębu w lasach na budulec i potrzebne do kanałów drzewo. Zygmunt III potwierdza 1588 r. plebiscyt miejski tej treści ażeby mieszczanie nie przechowywali żydów w do Opoczno