tęgu, Jomendorf, Wołówku, Szomfalcie, Marunach, Szałstrach, Likusach; wymarli i spolszczyli się jednak prędko, choć Łukasz David obacz wyżej znał jeszcze osobiście księdza w Klebarku, rodowitego Prusaka, który kazania miewał w języku staropruskim. Po okupacyi Warmii w 1772 r. stanowił pow. olsztyński część ówczesnego pow. licbarskiego i należał z całą Warmią aż do r. 1781 do Prus Zachodnich. Dzisiejszy powiat egzystuje od r. 1818. Dawniej żył w tych okolicach łoś, choć w niewielkiej liczbie, ostatni łoś utonął r. 1860 w lasach Ramuk w Łynie. J. K. Sem. Olsztynek, niem. Hohenstein, w dok. Parvum Olsztyn, miasteczko na Mazurach, w wschodniej części pow. ostródzkiego, 166 mt. npm. , nad rz. Jemiołówką Amelingfluesschen, wypływającą z jeziora Jemiołowo Mispelsee, i nad dwoma jeziorami. Odl. 32 klm. od Ostróda i 28 klm. od Olsztyna, posiada kościół katolicki, kościół ewangielicki, gimnazyum w starym zamku krzyżackim i 2, 467 mk. , pomiędzy którymi 250 Polaków. Co do wyznania, to 1. 958 ewangiel. , 397 katol. , 111 żydów. W 1816 r. miał O. 940 mk. Parafia ewan. miasto i wsie okoliczne liczy 3, 344 Polaków i 1, 966 Niemców. W staropruskiej ziemi saskiej na zachód od dzikiej puszczy Patrąk, egzystował już r. 1340 zamek olsztynkowski, należący do komturstwa Ostród, którego komturem od roku 1349 był Gunter v. Hohenstein; prawa miejskie otrzymała osada 1359 r. , w którym w. mistrz Winryk v. Kniprode nadał mieszkańcom 30 włók ziemiańskich i 17 dannickich, na prawie chełmińskiem. W 1410 i w 1414 r. w sierpniu zdobyli Polacy O. na krótki czas. Dnia 13 lutego 1444 r. przystąpiło miasto do związku jaszczurczego, poddało się jednak r. 1454 w wrześniu zakonowi, który natychmiast 100 marek podatków nadzwyczajnych ściągnął z mieszkańców. W następnym roku obsadził O. dowódzca żołnierzy krzyżackich Moszek Musigk v. Swinau, przed tem komendant w Działdowie, zkąd go wyrzucili Polacy, którzy i w O. bardzo mu dokuczali. Mimo że o. z innemi miastami sprzedany został Polakom r. 1456, Moszek, podobnie jak T. Schlieben w Olsztynie, pozostał jedynym rzeczywistym panem miasta. Po skończeniu wojny został Olsztynek przy zakonie. W wojnie r. 1520 był w ręku Polaków. Po wprowadzeniu reformacyi założony tu został osobny kościół polski dziś już nie istniejący, o którym pierwszy raz wzmiankują w r. 1579; aż do r. 1712 kościół w Kurkach był filią kościoła olsztynkowskiego. W 1626 r. mieli Polacy w O. i okolicy aż do Pasymia kwatery zimowe podczas wojny z Szwedami; r. 1656 w listopadzie i grudniu cierpiało miasto od Tatarów; r. 1709 przez mór spustoszone zostało. W 1807 r. mieli Francuzi tu kwatery najprzód Ney, potem Augereau. Patafia katolicka założoną została r. 1868. Kaplica, znaj dująca się pod jednym dachem z mieszkaniem duchownego, już nie wystarcza; zbierają więc fundusze na budowę osobnego kościoła. W 0. urodził się d. 19 lipca 1764 r. zasłużony Krzy sztof Celestyn Mrongowiusz, protestancki ka znodzieja polski w Gdańsku, który ułożył pomiędzy innemi bardzo dobry, , Słownik języka polskiego i umarł r. 1855. Ojciec jego, Bar tłomiej M. , urodzony w Łupowie pod Szczytnem, był wówczas rektorem w Olsztynie i umarł r. 1800 jako pleban w Marwałdzie. Dr. M. Toeppen, będąc dyrektorem gimnazyum olsztynowskiego, ogłosił w programach gimnazyalnych, Geschichte des Amtes und der Stadt Hohenstein 1859 i 70. Tutejszy profes. J. Heinicke napisał r. 1853 rozprawę o Janie Zamoyskim, wielkim kanclerzu kor. polskiej, a w 1874 r. o Rokoszu szlachty pol skiej przeciw Zygmuntowi III. W r. 1849 za czął w Olsztynku wychodzić Przyjaciel Lu du pod redakcyą wyższego nauczyciela gimnazyalnego Dudka. Pisemko to pisane w ję zyku polskim, ale w duchu niemieckim, nie spełna rok wychodziło. J. K. Sem. Olsztyńskie wzgórza, stanowią grupę skalistych wapiennych wyniosłości, wznoszących się w okolicy Olsztyna, w pow. częstochowskim, śród wyżyny stanowiącej niejako przejście od wyniosłości Szląska do olkuskokra kowskiego płasko wzgórza. Wzgórza te dochodzą do 1, 200 st. npm. Tuż przy Olsztynie znajduje się wielka skała, na której sterczą ruiny zamku. Dalej ciągną się cztery pasma skał. Najwyższe zwane Pustelnica, mieści długą, rozległą grotę, obfitą w stalaktyty, malowniczo zwieszające się od sklepienia. Jaskinia ta mało bywa zwiedzaną z powodu trudnego dostępu przez otaczające piaski. Drugie pasmo skał nosi nazwę Poprzecznych, trzecie, równoległe, Sokola, a czwarte najmniejsze Karzełek. Ob. Opis podróży po kraju Bibl. Warsz. 1848, I, 47 i Częstochowskie strony E. Chłopickiego Tyg. Illustr. z 1874 r. . Olszyc, wś, pow. siedlecki, gm. i par. Wodynie, ma 27 dm. , 260 mk. , ziemi 122 mr. W 1827 r. było tu 18 dm. , 146 mk. Olszyca al. Mańco, jezioro w pow. borysowskim, ob. Mańco. A. Jel. Olszyca, mylnie Oleszyca, niem. Olczyca, jezioro w pow. ostrzeszowskim, o 8 klm. na zachód od Ostrzeszowa, w pobliżu Szklarki Myślniowskiej; ma obszaru około 1 klm kwadr. ; spływa do Olszynki, która z jez. Zborowcem zasila Barycz. Olszyn, wś, fol. i leś. os. , pow. konstantynowski, gm. Rokitno, par. kat. Janów, obrz. grec. Pratulin. Wś i fol. ma 34 dm, 305 mk, ,

Olsztynek 

Olsztynek

Olsztyńskie

Olszyc

Olszyca

Olszyn