i łączących je murów. Dawniej składał się on z dwóch części górnej, właściwej twierdzy, i dolnej mieszkalnej, każda miała oddzielny dziedziniec i oddzielone były przez mury. Na przeciw zamku wznosiła się oddzielna baszta obronna. Opis O. z rysunkiem podał Tygod. Illustr. 1863 r. VII, 237, z 1874 r. , str. 347, Kłosy t. XVII, str. 270 i Tygod. Powszechny z 1884 r. 4. O. par. , dek. będziński, ma 2282 dusz. O. gm. należy do s. gm. ok. VI w os. Janów, st. poczt. Częstochowa, ma 11, 221 mr. obszaru i 4414 lud. , w tem 4164 katol. i 250 żydów. Olsztyńskie staro stwo niegrodowe leżało w wwdztwie krakowskiem, pow. lelowskim. Podług lustracyi z r. 1660 obejmowało zamek olsztyński, miasto Olsztyn i wsie Zrembicze, Krassowa, Czatachowa, Turów, Biskupice, Kusięta, Suliszowice, Siedlec, Przemiłowicze, Jachimów i Ciecierzyn. W r. 1771 posiadał je Franciszek ks. Lubomirski, miecznik kor. , opłacając zeń kwar ty złp. 8, 060 gr. 4, a hyberny złp. 2, 831 gr. 14. Na sejmie z r. 1773 1775 nadały Stany Rzpltej to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Potockiemu, sstcie smotryckiemu. Dawniej zwano je sstwem holsztyńskiem. W 1818 r. , z dóbr tych utworzono olsztyńską ekonomią dóbr rządowych. 2. O. , kol. , pow. piotr kowski, gm. Bełchatówek, par. Grocholice, ma 9 dm. , 94 mk. , ziemi włość. 139 mr. W 1827 r. było tu 2 dm. , 15 mk. Br. Ch. Olsztyn, niem. Allenstein, miasto powiatowe w Warmii, pod 53 47 półn. szer. i 38 9 wsch. dług. , wzn. 110 mt. npm. , nad rz. Łyną niem. Alle, odl. o 163 klm. od Torunia. O. w 1885 r. miał 11, 294 mk. , poprzednio liczono 7, 610 mk. , w tem 2, 500 Polaków. Co do wyznania 5, 595 katol, 1684 ewang. , 331 żydów. W 1816 r. miał O. 2, 078 mk. , w 1861 zaś 4, 271, a w tem 1841 polaków, 2430 niemców. Miasto posiada stary zamek krzyżacki, kościół katolicki, restaurowany 1865 1871, 3 kaplice katol. , kościołek ewangielicki, synagogę, gimnazyum, sąd ziemiański, sąd przysięgłych, szpital św. Maryański, odlewnią żelaza, fabrykę zapałek i t. d. Prowadzi znaczny handel drzewem, bydłem i chmielem. O. jest stacyą kolei toruńskowystruckiej; boczne koleje są OlsztynSzczytno Jańsbork, OlsztynKob belbude, OlsztynGueldenboden. Istnieje projekt utworzenia nowego obwodu regencyjnego z południowych powiatów obwodów regencyjnych królewieckiego i gąbińskiego, którego stolicą ma być Olsztyn. Miasto posiada piękne lasy. Od r. 1884 przebywa w mieście batalion strzelców. Z większych budynków zasługują jeszcze na wzmiankę koszary wojskowe i rzezalnia. Gimnazyum liczy około 230 uczniów katolicy są w mniejszości. Dawniej miejskie, przeszło w r. 1885 na koszt państwa, pod warunkiem, że miasto zbuduje nowy gmach gimnazyalny i rocznie będzie dopłacać 15, 000 marek. W 1885 r. rozpoczęły się roboty przedwstępne dla przeprowadzenia kolei z O. przez Olsztynek do Iłowa nad granicą królestwa polskiego. Obecnie wychodzi w O. polska Gazeta Olsztyńska, wydawana na wyraźne życzenie polskich włościan w Warmii. Zamek i kościół farny wzniesione zostały r. 1315, założenie miasta nastąpiło wedle przywileju fundacyjnego dopiero w r. 1353 przez szlachcica Jana de Leyssen, a t. zw. Nowemiasto otrzymało prawa miejskie dopiero r. 1378. W początku przeznaczono 100 włók dla miasta, które jednak r. 1677 posiadało 192 włók. W 1410 r. poddał się O. , jak cała Warmia, Jagielle, a r. 1414 wzięli Polacy je znowu w posiadanie na krótki czas. W 1440 r. O. , wówczas zamek najznaczniejszy w tych stronach, stoi po stronie związku jaszczurczego, do którego w 1454 r. otwarcie przystąpił. W następnym roku jednak poddało się na nowo zakonowi, choć kanonicy kapituły fromborskiej, której własnością było całe starostwo olsztyńskie, byli temu przeciwni. Dowódzca jednak żołnierzy krzyżackich Jerzy de Schlieben, wziął r. 1456 zamek w posiadanie, wypędził kanoników, przywłaszczył sobie wszystkie ich kosztowności i spustoszył okolicę. W tymże roku, gdy zakon żołdu przyrzeczonego płacić mu nie mógł, sprzedał miasto Polakom jak to inni dowódzcy czynili z innemi miastami, nie myślał jednak o odstąpieniu, lecz pozostał na zamku jako przeciwnik Polaków, przeciwnik kanoników, których własność miał obronić, przeciwnik biskupa, pod którego duchowną juiysdykcyą miasto było, a nieposłuszny też zakonowi. Na klątwę rzuconą z Rzymu z powodu obchodzenia się z kanonikami nie zważał, a dopiero w 1460 r. , gdy w mieście, które się spaliło r. 1458, i w okolicy zupełnie spustoszonej, nic już nie było można rabować, oddał kanonikom w drodze układów zamek i miasto. W grudniu 1463 r. szturmowali Polacy O. , cofnęli się jednak przed wojskiem zakonu; w następnym roku Jan Szalski, dowódca korpusu polskiego, wziął miasto i zaczął układy z biskupem Pawłem, który wraz z kapitułą poddał się jeszcze w tymże 1464 r. Polakom. Odtąd należał O. z całą Warmią do Polski. Ponieważ O. stanowił własność kapituły, rezydowało więc zawsze kilku kanoników na zamku tutejszym, a Mikołaj Kopernik także przez pewien czas tu mieszkał. Jeszcze dziś pokazują na zamku celę wielkiego astronoma, ozdobioną merydyanami i figurami astronomicznemi, które on na ścianie malował. Kopernik też urządził wodociąg, który miasto zaopatrzył w wodę. W latach 1626 i 1657 spustoszyli Szwedzi okolicę

Olsztyn

Olsztyn