cy w wybieraniu zdatnych do topienia materyałów. Obejrzawszy te ciekawości, ruszył do Bolesławia na nocleg, dóbr JP. Remiszewskiego. Dnia następnego wróciwszy król do Olkusza, po obejrzeniu starożytnej fary i wysłuchaniu mszy, zwiedził ratusz. W 1794 roku zajęli O. prusacy, lecz w 1796 przeszedł pod panowanie Austryi, włączony do Galicyi zachodniej. Trwało to do 1808 r. Zarówno rząd pruski jak austryacki krzątał się koło wznowienia robót, lecz bezskutecznie. Za ks. warszawskiego, w 1813 r. , zaczęto dobywać galman w miejscu zwanem Tłukienko, na granicy Starczynowa, wsi miejskiej a w 1814 r. na Starym Olkuszu, gdzie powstała kopalnia galmanu Józef, o ołowiu jednak nie myślano. Robiono próby w 1816 i 1817 r. , potem między 1837 a 1840 w celu osuszenia kopalni, lecz bezskutecznie. Dopiero w ostatnich czasach, w 1881 r. podjęto roboty, według planu W. Kosińskiego i niewielkim stosunkowo kosztem, przez odnowienie dawnej sztolni ponikowskiej zdołano odprowadzić wodę. Szczegóły tych robót wraz z planem i geologiczną mapą okolic Olkusza, przedstawił Wincenty Kosiński twórca i wykonawca planu w Pamiętn. Fizyograficznym z 1882 r. Z pamiątek przeszłości świetnej przechował się w O. jedynie stary kościół parafialny i kilka domów. Kościół którego fundacyą odnoszą do czasów Łokietka, wzniesiony jest z ciosu, szczyty tylko ścian poprzecznych ma z cegły. Był on dawniej kolegiatą przy której osadzeni byli kanonicy regularni, po ich zniesieniu został parafialnym. Jestto budowla w stylu ostrołukowym. Sześć filarów wspiera sklepienie nawy. Na części kapłańskiej przechowały się jeszcze zębate występy ścian szczytowych. Ozdoby swe zawdzięcza kościół fundacyom tutejszych gwarków. Z ołtarzów wyróżnia się wielki, dzieło XVI w. i starszy od niego z XV w. , ołtarz w kaplicy św. Anny ze statuą Bogarodzicy w środku a po skrzydłach mający malowidła przedstawiające Narodzenie i mękę Chrystusa. Bogato rzeźbioną i złoconą kazalnicę, sprawił Paweł Rudowski, burmistrz w 1639 r. Gwarek Stanisław Amenda, zbudował w XVII w. kaplicę loretańską, w której Bogarodzica i Dzieciątko Jezus, mają na głowach korony ze srebra olkuskiego, nakształt infuł biskupich. ołowianą chrzcielnicę ofiarował w 1687 r. Jakób Gwardziński. Inny gwarek sprawił piękne marmurowe antepedya do czterech ołtarzy. Darem mieszczan jest także organ o 22 głosach i mnóstwie piszczałek. Piękne siedzenia dla dygnitarzy miejskich i stalle dla duchowieństwa pochodzą z 1594 r. W skarbcu kościelnym jest krzyż z miejscowego srebra zrobiony w XVI w. , wagi do 40 funtów i siedm srebrnych kielichów, dary mieszczan. Po dawnej kolegiacie przechował się księgozbiór ze starymi rękopismami teologicznemi z XV w. Do kościoła przypiera kapliczka wystawiona w 1738 r. na cześć Jana Kantego, niegdyś tutejszego proboszcza i domek w którym miał mieszkać. Inne kościoły olkuskie nie pozostawiły po sobie nawet śladu, zaledwie po augustyańskim zostało trochę gruzów i fundamenta. Istniał też tu w XVI w. zbór kalwiński, wedle świadectwa Węgierskiego. Szczegóły historyczne o kościołach olkuskich zebrał i podał Hip. Łabęcki w Bibliot. Warszaw. 1852, IV. Tegoż autora Górnictwo w Polsce mieści zużytkowane tu wiadomości o rozwoju kopalń olkuskich. O. par. dek. olkuski, 4765 dusz. Olkuski powiat gub. kieleckiej, został utworzony w 1867 r. z większej części dawnego powiatu t. n. Ma on 25, 54 mil kwadr. obszaru i zajmuje najwynioślejszą część wielkiej wyżyny ciągnącej się po prawym brzegu Wisły i zwanej zwykle OlkuskoKra kowską. Graniczy od zachodu z pow. będzińskim, od półn. z wło szczowskim, od wschodu z jędrzejowskim a głównie z miechowskim, od południa z Galicyą i obszarem dawnego wolnego miasta Krakowa. Wyżyna powiatu olkuskiego ma dwa pochylenia jedno południowe ku dolinie Wisły, dające początek kilku drobnym jedynie strumieniom z charakterem górskim, spływającym ku Wiśle. Ze strumieni tych najważniejszy Prądnik uprowadzający wody doliny Ojcowa. Północne stoki dają początek w węźle wodnym między Pilicą, Kromołowem a Ogrodzieńcem wznies. do 1400 st. trzem rzekom rozchodzącym się w odmiennych kierunkaah Warcie, Pilicy i Białej Przemszy. Północna część powiatu przedstawia średnie wzniesienie do 1000 st. na tle którego występują nieliczne wynioślejsze punkty jak góra między Solcą a Siadczą mająca 1204 st. i pod Szycami 1106 st. Za to o kilka wiorst na południewschód od Pilicy, mamy górę Smoleń z wznies. 1536 st. Toż samo na południe od Ogrodzieńca mamy między Rodakami, Ryczowem i Ryczowkiem taras wznoszący się do 1600 st. Taras ten ciągnie się aż do Wolbromia i przez Smoleń do Udorza. Rzeczka Wolbromka a od południa dolina Białej Przemszy, stanowią granice. Odrębne tarasowate wzniesienie przedstawia okolica Olkusza. Wzniesienie to przedzielone od poprzedniego doliną Białej Przemszy wzrasta w kierunku od zachodu ku wschodowi i od północy ku południowi. Na połud. wschód od Sławkowa nad Przemszą mamy we wsi Bukowno już 1449 st. , na południe od Olkusza w Gorenicach, prawie na samej granicy od Galicyi, 1615 st. , na wschód od Olkusza, w Sułoszowy, gdzie poczyna się ojcowska dolina, mamy w połn. . wsch. stronie cmentarza wiejskiego wznies. 1612 st.

Olkusz