werskich. Parat kościół kat. Nawiedz. N. M. P. drewniany, zbudowany 1722 r. przez biskupa Horaina. Parafia kat. , dek. wilejskiego, dusz 3990. Filia w Wiażynie, kaplica w Starzynkach i Obodowcach. W kościele znajdował się obraz N. M. P. , słynący cudami. Olksna, Ołksna, wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Łyntupy, o 7 w. od gminy, 6 dusz rew. Olksnia, struga w pow. wołkowyskim, ma początek pod Sarmaczunami, na płn. wschód Wyłkowyszek, płynie ku płn. przez Obszruty, koło Mażucia Marzucia, od Olksnian skręca ku wsch. i wpada z lew. brz. do Szeszupy o 4 w. na zach. od Pilwiszek. Długa 7 wiorst. Olksniany 1. Stare, wś; O. Nowe, wś, pow. suwalski, gm. i par. Puńsk, odl. od Suwałk 27 w. O. Stare mają 16 dm. , 135 mk; O. Nowe 12 dm. , 95 mk. W 1827 r. wś Olxmiany Stare, wś rząd. , 9 dm. , 96 mk. a Olxmiany Nowe, także wś rząd. , 7 dm. , 62 mk. 2. O. , wś nad rz. Olksnią, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyski, odl. od Wyłkowyszek 10 w. , ma szkołę początkową ogólną, 27 dm. , 208 mk. W spisie urzęd. miejsc, gub. suwalskiej na zwano tę wś Olkieniany. 3. O. , fol. , pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 9 w. , ma 5 dm. 183 mk. Br. Ch. Olksniszki, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. od Maryampola 18 w. , 2 dm. , 40 mk. W 1827 r. wś rząd. Olxniszki ma 2 dm. , 22 mk. Olkusz, w dok. Lcuhs, Hilcus, Ilcus, Ilkusz, u Dług. Elhusch, mto powiat. gub. kieleckiej, leży pod 50 17 1 szer. półn. i 37 11 9 dług. wsch. , odl. 280 w. od Warszawy a około 30 w. od Krakowa. Położony śród piaszczystej wyżyny, utworzonej przez pokład skał dolomitowych a sięgającej w okolicy miasta do 1400 st. npm. Posiada kościół paraf. katol. , cerkiew prawosł. , szpital ś. Błażeja na 37 łóżek i dom schronienia dla starców i kalek, szkołę początkową miejską, urząd powiatowy, sąd pokoju okr. II i sąd gminny okr. I, st. drogi żel. dąbrowskiej w odl. 11 w. od Sławkowa a 13 w. od Wolbromia, st. telegr. międzynarodową, urząd poczt. , kopalnie rudy ołowianej, 107 dm. murow. , 101 drewn. , 2760 mk. 1885 r. , w tem 1108 katol, 26 prawosł. i 1666 żydów. Do miasta należy 5462 dzies. ziemi, w tem 206 dz. ziemi ornej, 409 dz. nieużytków, 122 dz. pastwisk, 82 dz. ogrodów i 9 dz. pod sadami. Resztę zajmują przeważnie lasy. Dochody miasta w 1876 r. wynosiły 7834 rs. , rozchód 6448 rs. Miasto zaopatrzone w wodę sprowadzoną rurami z pobliskich źródeł śród gór. Pomimo upowszechnionej tradycyi o starożytności tego miasta, przeszłość jego nie sięga zbyt daleko. Już samo położenie w okolicy piaszczystej, bezwodnej śród wyniosłej wyżyny przekonywa, iż tylko przemysł górniczy mógł ściągnąć tu osadników i to w epoce historycznej. Osady z epoki przedhistorycznej, stare wsie pasterskorolniczej ludności, trzymały się zawsze brzegów rzek okolic nadjeziornych, wreszcie dolin obfitujących w wodę, pastwisko i glebę żyzną. Wyżyny i linie wododziałów były pustyniami, pokrytemi przez rozległe lasy książęce. Takim lasem książęcym były i obszary wyżyny olkuskiej, dotąd jeszcze bardzo ubogo zaludnione. Bolesław Wstydliwy fundując klasztor klarysek w Zawichoście w 1257 r. przeznacza na uposażenie między innemi duas marchas auri in plumbo in lcuhs. Widocznie nie był O. jeszcze wtedy miastem ni wsią, gdyż przywilej ten wyliczając kilkadziesiąt innych miejscowości dodaje zawsze przy nazwach tych, , opidum lub, , villa, czego nie spotykamy przy Olkuszu. Kopalnie dopiero rozwijając się dały początek osadzie górniczej, która rozrasta się w miasto. Toż samo spotykamy w powtórnem nadaniu z 1262 r. , w którym Bolesław przenosząc klasztor ów z Zawichosta do Skały nad Prądnikiem przy Ojcowie, powtarza poprzednie nadania z pewnemi zmianami. Czytamy tu duas Marcas auri do supa plumbi in hilcus. W tym czasie musiała ta górnicza osada otrzymać przywilej miejski prawo niemieckie, gdyż mamy dokument z 1299 r. , w którym Wierzbięta, kasztelan, nadaje Henrico civi de Ilkusz wieś Zimnodół w par. Przeginia, gmina Rabsztyn dla osadzania jej kolonistami na prawie niemieckiem. Tymczasem Długosz Lib. Ben. III, 472, 3 przypisuje założenie miasta Kazimierzowi W. , który w obec malejącej produkcyi ołowiu w Sławkowie i Bytomiu montibus plumbi apud Slawkow et Bitom oppida arescentibus et deficientibus, suis vero regii apud villam Elkusch repertis, feracitatem plumbi fundentibus, oppidum in praedicta Villa fundavit, murique et turribus illnd circumdedit a wzrastającej wydajności kopalń pod wsią Elkusch założył tu miasto, opasał murami, wzniósł kościół paraf. p. w, ś. Andrzeja i założył klasztor augustyanów na 12 braci. Opowiada Długosz dalej, iż za jego czasów był w klasztorze brat Jerzy, tak zdolny górnik, iż świetnemi odkryciami bogatych pokładów zyskał rozgłos i przezwisko białego kruka. Dochody ztąd otrzymywane obracał na budowę i zaopatrzenie klasztoru w O. i klasztoru ś. Katarzyny w Krakowie. W tej górniczej osadzie wszystko się wiązało z rozwojem przemysłu ołowianego. Kazimierz W. stanowiąc w Krakowie 1365 r. najwyższy sąd dla spraw miejskich, wyznaczył do zasiadania w nim z O. na równi z innymi miastami ławników i

Olksna

Olksna

Olksnia

Olksniany

Olksniszki

Olkusz