jarzębiny, modrzewia, olbrzymie czarne olchy, wspomniane już wyżej taxus baccata i sorbus scandina, czeremchy i leszczyny. Często tu dają się napotkać nieużytki, które niemal całkowicie pokrywa karłowaty jałowiec. Dębów zdatnych do budowli statków dostarcza słynne leśnictwo skarbowe Karjalasma na półwyspie Szworbe. Większą część wyspy zalegają pastwiska, na których krzewi się obficie karłowaty jałowiec. Nie tylko o nawodnieniu ale i o uprawie łąk nikt tu jeszcze nie pomyślał, sa one więc jednokośne i pozostawione naturze. Tu i owdzie odgradzają je od pastwisk płotami z kamieni polnych, misternie ułożonych, które w pewnej odległości sprawiają wrażenie muru. Takież kamienne odgrodzenia otaczają pola uprawne, co im nadaje pozór ogrodów warzywnych. Ze zwierząt domowych odznaczają się konie i owce. To też rasa koni ezelskich małych ale krępych i wytrzymałych powszechnie jest znaną, zwłaszcza odkąd G. Weidmann ogłosił rozprawę p. t. Ueber die Pferderace der Insel Oesel Dorpat 1853. Niemniej ceniona rasa owiec ezelskicb, którą odznacza wełna dziwnie delikatna. Rybołóstwem zajmują się mieszkańcy nadbrzeżni, utrzymujący się przeważnie z połowu flondr, dostarczanych ztąd w znacznej ilości i lądowi stałemu. W borach i lasach ezelskich napotykamy zwierzynę tę co i w Inflantach, tylko w mniejszej ilości, gdyż niszczą ją bezustannie wilki, będące w wielkiem poszanowaniu u wyspiarzy, którzy za czasów pogańskich czcili je jako bóstwo. Na wybrzeżach znajdujemy niezliczoną ilość ptactwa wodnego, wszakże bociany nigdy nie nawiedzają wyspy o. , zarówno jak Estonii i północnej części Inflant. Natomiast żórawie w tak wielkiej tu się znajdują ilości, że u Estów lądu stałego cały ten kraj od nich nazwę swą bierze Kurrusaare, t. j. wyspa żórawia. Włościanie i obywatele ziemscy nie pomyśleli dotąd ani o zamienieniu dawnej sochy na pługi, ani o płodozmianach; nie może tu więc być i mowy o gospodarstwie racyonalnem. Równie mało rozwiniętym jest i przemysł fabryczny, ograniczający się do dwóch gorzelni i jednej garbarni. Z ważniejszych gałęzi przemysłu rękodzielniczego najwięcej rozwiniętem jest kamieniarstwo. Ruch handlowy słaby. Przedmiotem handlu wywozowego są płody rolnicze, drzewo zwłaszcza dębowe i jesionowe, bydło rogate, konie, owce, wełna, drób, wyroby kamienne i płyty na chodniki, a także i roślina asperula odorata. Pod względem administracyjnym i policyjnym wyspa O. dzieli się na 12 okręgów parafialnych Kirchspiele, z których 12ty tworzy wyspa Moon. Wszystkie okręgi parafialne połączone są wyborną szosą. Miasto ArensSłownik geograficzny Tom V1I. Zeszyt 78. burg wraz z otaczającemi je gruntami tworzy osobny okręg miejski das Stadtgebiet, i podlega zarządowi miejskiemu. Podział parafii protestanckich stanowi normę dla zarządów parafialnych. Od połowy wieku bieżącego znajduje się niemal przy każdej par. protestanckiej i parafia prawosławna Estów, nosząca wszakże inną nazwę. Nadzór nad nauczaniem i wychowaniem na wyspie należy do kuratora dorpackiego okręgu naukowego. W tym celu kurator od czasu do czasu przybywa osobiście do Arensburga, posiadającego 7kla8. gimnazyum klasyczne, wyższą szkołę żeńską, szkołę elementarną dla chłopców, takąż szkołę dla dziewcząt, szkołę przygotowawczą dla chłopców i dziewcząt, szkołę paraf. protestancko estońską dla dzieci płci obojga protestanckich Estów, szkołę paraf. prawosławną dla dzieci płci obojga i rossyjskie seminaryum nauczycielskie. Oprócz tego w obszernej par. Karmel istnieje dla protestanckich Estów seminaryum nauczycielskie, założone i podtrzymywane wyłącznie kosztem szlachty miejscowej. Do urzędów koronnych Kronsbehoerden należą tu 1 kasa rządowa, 2 komora celna, 3 zarząd akcyzy, 4 zarząd lasów skarbowych, 5 zarząd pocztowy i 6 zarząd telegraficzny, mający aż dwie podwodne linie telegraficzne, łączące wyspę z lądem. Do urzędów ziemskich Landesbehoerden należą kolegium landrackie, na czele którego stoi marszałek krajowy, odnoszący się wprost do ministra spraw wewnętrznych i mający wszelkie przywileje marszałka gubernialnego, 2 zarząd policyjny Ordnungsgericht, 3 sąd ziemski ezelski Landgericht, 4 sąd powiatowy ezelski Kreisgericht i 5 wszystkie zarządy parafialne Kirchspielsgerichte, z których każdy pojedyńczy zawiaduje licznemi zarządami gminnemi i ich sądami. Władze miejskie w Arensburgu 1 rada miejska Arensburger Rath, 2 rada municypalna Stadtamt, 2 zarząd kasy miejskiej CassaColle gium i 4 zarząd miejski policyjny Polizeigericht. Z zakładów dobroczynnych istnieją 1 szpital ziemski ezelski założony i podtrzymywany wyłącznie przez szlachtę ezelską, lazaret miejski, 3 komitet ezelski do ratowania rozbitych na morzu, posiadający na rozmaitych wybrzeżach rozległej wyspy aż 5 stacyi do ratowania rozbitków, 4 kasa ezelska dla wdów i sierot, 5 ezelska kasa oszczędności i zapomogi i nakoniec 6 ezelskie towarzystwo dobroczynności. Ostatniemi laty zasłynęły tutejsze kąpiele szlamowe. To też istnieją w Arensburgu obecnie aż trzy oddzielne zakłady kąpielowe, z których jeden, zwany Rooma saar, stanowi własność Polaka doktora Władysława Mierzejewskiego, docenta przy akademii med. petersburskiej. Szczegołowsze 26

Oesel