biegu koryto O. jest płytkie, rumowiskiem i odtokiem skalnym szeroko zasute i ledwo na większej wodzie zdatne do spławu drzewa. Górskie nagłe źródłowe wody, które tutaj od obydwu brzegów zabiera, szarpią jej dziką dolinę na ujściach. Wody z Beskidu Jabłonkowskiego uprowadza do O. Ostrawica i Olsza, a od zach. ze Sudetów Opawica. płynąca równolegle do głównego ich grzbietu, uprowadzając za sobą wody górskie na przestrzeni 150 klm. Na średnim biegu zwęża się zrazu jej dorzecze. Tutaj zabiera O. na przestrzeni praw. brzegu wody podgórskie wysoczyzny Tarnowskiej, które w krótkich strugach do niej uchodzą; od lew. zaś brz. wpadają zrazu podgórskie strugi płynące z pod działu oddzielającego lewy brzeg o. powyżej ujścia Nisy szląskiej od lewego obszaru Opawicy, a następnie z ujściem tejże Nisy uchodzą znowu do O. górskie rzeki i tutaj rozszerza się dorzecze O. aż ku Sudetom. Na tej przestrzeni unosi O. ogromne zawały ruchomego piasku, ztąd też zamula się często jej koryto i zwykło się dzielić na odunogi. Mielizny te stoją żegludze na zawadzie; pod lewym brz. leży pospo licie jej wart, a pod prawym zator, wyjąwszy zagięcia czyli kolana. Tutaj chodzą poniżej od Raciborza małe statki, od Opola większe żagle, a już od Wrocławia nawet i odraki, unoszące do 1000 cntr. ładunku, lecz w czasie posuchy powyżej ujścia Nisy żegluga ustaje zupełnie. Na tymto średnim biegu na zastrzał odpiera pasmo Tarnowskich i Trzebnickich wyżyn koryto O. ku płn. zachodowi; w tym samym kierunku legł główny grzbiet Sudetów. Dopiero górskiemi wodami od lew. brz. zasilona, zdołała O. rozwinąć swą czynną potęgę i przerwać grzbiet wysoczyny Tarnowskiej. Po przerwaniu tego grzbietu poczyna się na przestrzeni dolnego jej biegu od praw. brzegu działanie wód jeziornych, które w tymże samym kierunku koryto O. coraz dalej od nizin polskich odpierają. Pod działaniom ciężkich wód wielkopolskich zwraca się ona trzy razy z kierunku płn. ku zach. lub płn. zach. a to na ujściu Baryczy, Zgniłej Obry i Warty. Bobrawa i Nisa łużycka odpierają wprawdzie to działanie, ale niedotrzymują równowagi, bo ich wody są niestałe a ich dorzecze obejmuje mały obszar, kiedy przeciwnie jednostajnie wysokie wody Baryczy, Obry i Warty na ogromnym obszarze nizin polskich u jeziór zebrane, wywierają stateczny wpływ na koryto O. Prawie w środkowym i najniższym punkcie tej przestrzeni obojętnieją wody w spadkach; tutaj też jestto parcie wód od wsch. nie tyle znacznem, to jest na ujściu Zgniłej Obry. Tutaj O. wpływa na koryto Obry, wszakże tylko podczas wysokiej wody; to odwrotne działanie jest tedy chwilowe, przechodne i nie zmienia w istocie stanu rzeczy, bo w zwykłym stanie wód prze Obra na Odrę. Poniżej ujścia Warty i wioski Błeszyna niem. Blossin dzieli się koryto O. na dwa ramiona, jednem płynie w dosyć prostym kierunku aż do wioski Hohensaaten; to ramię jest kanałem i zwie się Nową Odrą. Stara O. kołuje na Wrzycin, Freienwalde i Finów Dolny bagnami, które tym kanałem osuszone, nadają przez sprostowanie rzeki wodom więcej spadku. To nowe łoże O. jest właściwie dzisiejszym jej wartem, stare zamula się coraz więcej, podsycha latem i bywa tylko na większej wodzie do żeglugi zdatnem. Na tej przestrzeni wylewa O. szeroko i zagraża często przerwaniem grobli na bagniskach O. ; w okolicy Bogumina wznosi się niekiedy powódź na 4 mt. nad zwykły stan wody. Na przestrzeni wyłomu O. przez pojeziorze baltyckie zwęża się jej dorzecze i niknie w drobnych strugach; tutaj ma ona bieg sobie wskazany, a wszystkie wody wpadające do niej poniżej ujścia Warty, nie mają żadnego wpływu na kierunek właściwego biegu. Z owych dwóch ramion, na które się O. dzieli poniżej Widuchowa, prawe ramię, Żurawiem zwane, ma większy spadek, a poniżej Szczecińskiej zatoki obejmującej 930 klm. kw. , jest tylko jedna Świnia 21 klm. długa, przystępna okrętom, które aż ku Szczecinowi podchodzą. Od Bogumina począwszy aż do ujścia spad jej wód wskazują następujące liczby 196 mt. ujście Olszy, 180, 46 mt. Raciborz, 164, 77 mt. Kozie, 112, 5 mt. Wrocław, 71, 98 mt. Głogów, 20, 7 mt. Frankfurt. Szerokość koryta O. pod Raciborzem wynosi 30, Opolem 78, Brzegiem 132, pod Wrocławiem 176, na przełomie czyli na bagnach Odrzańskich 250 mt. Głębokość O. przy niskim stanie wody pod Głogowem wynosi tylko 0, 9, od Głogowa do Szweda al. świat 1 mt. Spławną jest O. na przestrzeni 772 klm. Z Hawelą łączy się O. za pomocą 57, 85 klm. długiego kanału Finowskiego Finow Canal, zaprojektowanego 1540 r. , ale wykonanego dopiero 1605 1620 r. ; ze Sprewą łączy ją powyżej Frankfurtu kanał Fryderyka Wilhelma, 22, 756 klm. długi; trzecim kanałem jest tak zwana Nowa Odra, który bieg O. z 45 na 19 klm. skraca, a który wybudowano 1746 1753. Główny port O. , który jest zarazem portem handlowym dla Szczecina, znajduje się przy ujściu Świni na wyspie Orznie. Czyt. W. Pola Hydrografia, Lwów 1875 str. 161 191; Beckera Zur Kenntnis der Oder und ihres Flaechengebietes, Berlin 1868. Pod względem strategicznym służy O. za linią komunikacyjną i fortyfikacyjną; nad nią leżą forty Głogów, Kostrzyń i Swinemuende. Lewy brzeg O. zowią Niemieckim brzegiem, prawy zaś Polskim. Br. G.

Odra