historyczne. Około r. 1843 rozkopano tuż pod miastem żalnik, w którym znaleziono kilkaset obok siebie stojących popielnic. Dokładną w tej mierze wiadomość podaje Przyjaciel Ludu leszczyński z tegoż roku, w t. X. , str. 114. Między temi wykopaliskami znajdowała się popielnica, wyobrażająca twarz ludzką i nakryta pokrywą kształtu śpiczastego. W nowszych czasach wykopano tam prócz licznych urn, różne naczynia, młoty kamienne i t. p. część tych zabytków znajduje się w zbiorach pozn. Towarz. Prz. Nauk. Naprzeciw miasta, na lew. hr. Warty, wznoszą się stare nasypy. Pod miastem znajdować się mają źródła słone i wzgórze z kruszcami obacz Raczyńskiego Wspom. Wielkop. I, 158 i Rzączyńskiego Hist. natur. . W ostatnich czasach wykopano koło dworca kolei ząb mamuta i kostkę pacierzową. Gmina obornicka składa się z miasta 174 dm. i 2174 mk. , z Hub Bąblińskich Ludwigsthal 3 dm. , 12 mk. ; Paulusau 1 dm. , 6 mk. , Martinsau 1 dm. , 16 mk. , Toepferost 1 dm. , 9 mk, , tudzież Rudki Małe i Wielkie 4 dm. , 66 mk. , ogółem w 1871 r. 184 dm. , 2283 mk, z których 1143 katol, 836 protest. i 304 żydów. W 1845 r. było 135 dm. i 1526 mk, 714 katol. , 486 protest. , 326 żydów. Parafia obornicka składała się w r. 1589 z następujących posiadłości Bogdanowo. Dąbrówka, Gołaszyn, Gołębowo, Kowanówko, Kowanowo, Nowy Folwark, Nowy Młyn, Słoniawy, Stara Wieś, Uścikowo i młyn Wójtowski. Dekanat obornicki obejmuje parafie Boruszyn, Cerekwica, Chojnica, Kaźmierz, Kiekrz, Kiszewo, Ludomy, Łukowo, Obiezierze, Oborniki, Obrzycko, Połajewo, Rożnowo, Ryczywół, Słopanowo, Sobota, Stobnica, Szamotuły, Wyszyny i Żydowo. Dawniej należały jeszcze do tego dekanatu Chludowo, Ojcieszyn i Radzim. Obornicki powiat zajmuje obszaru 1095 klm. kwadr. ; leży między 52 30 i 52 54 półn. szer. , a 34 11 i 34 52 wsch. dług. ; graniczy na północ z pow. czarnkowskim i chodzieskim, na wschód z wągrowieckim i gnieźnieńskim, na południe z pow. średzkim i poznańskim, na zachód z szamotulskim i czarnkowskim. Powierzchnia powiatu przedstawia równinę falistę z rozsianemi po niej tu i owdzie wzgórzami. Pod względem fizycznym podzielić ją można na cztery różniące się znacznie części obszar nadrzeczny bezleśny; 2 obszar lesisty i bagnisty; 3 wyżyna uboga w wodę; 4 lasy, pola, łąki i wody. Pierwsza obejmuje południową część powiatu, po lewym brzegu Warty. Przechowały się wprawdzie i tu szczątki dawnych lasów, jak np. pod Radzimiem, Gołaszynem, Niemieczkowem i Sycynem, tudzież drobniejsze odłamki, jak np. pod Ocieszynem i Popowem, lecz wybitnej nie nadają jej cechy. Łąki natomiast znajdują się prawie przy każdej osadzie; pokrywają one dolinę rzeki Samicy Kiekrskiej odpływ jeziora Pamiątkowskiego i strugi, powstaj ącej pod Popowem a wpadającej do Samicy Szamotulskiej; do tej Samicy odpływa także jezioro Sycyńskie. Bo Warty zaś wpadają, krom Samicy Kiekrskiej, strumienie Jaryszewski i Gołaszyński. Samica Kiekrska płynie dwoma korytami od Imbierowa do jeziora niegdyś Obiezierskiego; wschodniem korytem tworzy staw powyżej Zielątkowa i jeziorko między Wargowem i Kowalewkiem. Strumienie Jaryszewski i Gołaszyński, tudzież Samica Kiekrska z odpływem Pamiątkowskim płyną ku północy, struga Popowska ku południowi, a odpływ Sycyński ku zachodowi. Traktów bitych ta część powiatu ma dwa z Obornik na Uścików, Chrustowo, Urbanie i Popówko do Szamotuł, długi 12 klm. , a drugi z Obornik na Bogdanowo i Ocieszyn do Poznania, długi na 8 kim. Droga żelazna poznańskopilska, z przystankiem Wargowo, przecina ten trakt w Ocieszynie; kolej poznańskoszczecińska dotyka granic powiatu pod Przecławiem i Baborowem. Drugą część wybitną tworzy przestrzeń między Wełną, Wartą, granicą pow. czarnkowskiego. Tarnówkiem, Boruszynem, Ludomami i Rudą Pogozińską, Mieszczą się tu lasy Stobnicki, Podleski, Bąbliński, Obornicki i Dąbrowiecki. Oborniki, Bąblin, Kiszewo, Kiszewko i Stobnica z holendrami przypierają od północy do tych lasów, wśród których znajdują się różne leśnictwa tudzież osady Podlesie, Ludomskie Holendry, Bagna, Nowa Myśl, Nowe Holen dry, Dąbrówka Leśna i Rudki. W północnej części tych lasów roztaczają się wielkie Bagna, otoczone łąkami bagnistemi, zwanemi Wielką Płonką; na północnej wreszcie ich krawędzi ciągną się błota Kończak ku północnemu wschodowi, na przestrzeni przeszło milowej po pod Połajewo i Sierakówko. Osada Bagna mieści się wśród łąk; Nowa Myśl otoczona jest łąkami z trzech stron; Golnica płynie łąkami od młyna Smolarza do ujścia swego do Wełny, która, tu toczy się także łąkami aż pod oborniki; są taż łąki pod Bąblinem, Kiszewom, Kiszewkiem i Stobnicą. Między lasem Stobnickim i Podleskim płynie od północy strumień Boguszyński, który, zasilany drobnemi strugami, wpada w Stobnicy do Warty; płynący od Nowej Myśli strumyk uchodzi w Kiszewku; inny, równoległy z Wartą, uchodzi między Kiszewom i Kiszewkiem. Wełna zmienia od Rudy Rogozińskiej swój bieg ku południowi, zabierając płynącą od północy Golnicę. Na południe od Płonki, otaczającej wielkie Bagna, wznoszą się pagórki, zwane Orlemi i Krzywemi Górami. Z północną krawędzią tych lasów, które niegdyś

Oborniki