maltański Bartłomiej Nowodworski h. Nałęcz. Urodził się r. 1544 w Nowymdworze, a nie, jak zwykle piszą, w Tucholi. Wcześnie osierociały, spędził młodość na dworze Michała i Janusza ks. Zasławskich. Po śmierci Michała Zasławskiego udał się do Siodmiogrodu, gdzie zabrał znajomość z Stefanem Batorym, z którym, jako królem, do kraju powrócił 1576. W wyprawie przeciw Moskwie r. 1579 złożył nowe dowody swej waleczności. Po śmierci Stefana udał się do Francyi 1581, ztamtąd do Malty, gdzie przyjęty został w poczet rycerzy maltańskich 1599. Tam brał udział przez ośm lat w wyprawach przeciw niewiernym. Powróciwszy do kraju, został 1609 r. dowódcą roty niemieckiej, trzymającej straż przy osobie królewskiej. W czasio oblężenia Smoleńska ważne krajowi oddał usługi. Król za powrotem do Wilna, dziękując mu uroczyście, włożył nań złoty łańcuch i udarował go szablą ze skarbca królewskiego. Przed samym zgonem zaszczycony został godnością komandora poznańskiego. Umarł d. 13 czerwca 1624 r. w Warszawie, gdzie w kościele ś. Jana pochowany został. Dla akademii krakowskiej uczynił dwa zapisy jeden w r. 1617 na 8000 złp. , z których 5000 przeznaczył na utrzymanie uczniów pow. tucholskiego, trzech ze stanu szlacheckiego, a jednego ze stanu mieszczańskiego, mieli oni nosić nazwę Alumni Novodvorsciani; 3000 zł. zaś przeznaczył na utrzymanie trzech mistrzów do wykładu gramatyki, poetyki i dyalektyki. Drugim zapisem w r. 1619 przeznaczył 5000 zł. na drukowanie dzieł poetycznych a 2000 na uposażenie mistrza gramatyki w szkole tucholskiej, którego akademia krakowska dotąd przysyłać miała. 7. N. al. Nowodwór, niem. Neuhof, dok. Neuheft, wś, pow. wałecki, st. poczt. Gostomia, par. kat. Wałcz, ewang. Witowa Góra, szkoła i okr. urz. stanu cywil. Ryga. Ma 110343 mr. , 63 bud. , 17 dm. , 187 mk. , 162 kat. , 25 ew. N. został dopiero r. 1560 jako folw. założony. W 1586 r. zasiadywała tu komisya, zajmująca się oddzieleniem starostwa uściopilskiego od wałeckiego ob. Schmitt, Gesch. des DeutschKroner Kreises, str. 220 i 215. Po r, 1603 utworzono osobne sstwo nowodworskie i to z części, które odłączono od sstwa wałeckiego i uściopilskiego. Starosta tutejszy rezydował w Szrocu. Według lustraoyi zr. 1661, przynosiło to sstwo 4000 flor. dochodu. Po okupacyi pruskiej zamieniono je na wójtostwo AmtNeuhof, mające w 1783 r. 18 osad o 664 dymach. Budynki oszacowano r. 1782 na 22675 tal. Mianowicie należały tu Arnopol Arnsfelde, Arnsmuehle, Brzeźnica Briesenitz, Kłowice Klawittersdorf, Doderlany Doderlage, Wesoło Freudenfier, Hammer, Myśliwstwo Jagdhaus, Nowydwór Neuhof, Ryga Riege, Róża Rose, Różopole Rosenfelde, Sagemuehl, Skrzetusz Schrotz, Wysułki Wissulke, Witowa Góra Kl. Wittenberg, Sypniewo Zippnow, Witkowo, Gapa Cappe. 8. N. , dobra chełm. , tamże, wraz z fol. Schulzenhof 16 bud. , 4 dm. , 41mk. , 24 ew. , 17 kat. , 504 68 ha; czysty dochód 5755 mrk. Gorzelnia, hodowla bydła; najbliższa st. kol. Witowa Góra. 9. N. , wyb. do Wyczechowa należące, pow. kartuski, st. p. Kartuzy. 10. N. , wyb. do Mezowa, tamże. 11. N. , wś, pow, sztumski, st. p. i par. kat. i ew. Kiszpork, okr. urz. stanu cywil. Bruk, szkoła w miejscu, ma tylko 104 89 mr, , 27 bud. , 11 dm. , 115 mk. , 60 ew. , 55 kat. 1868 r. . Wś ta należała do sstwa kiszporskiego. 12. N. al. Nowiny, dobra i leśn. , pow. złotowski, par. kat. Radawnica, ew. Złotowo, szkoła kat. Dzierzążno, ew. Górzna, mają 3462 81 mr. , 19 bud. , 6 dm. . 93 mk. , 61 ew. , 32 kat. 1868 r. . Jestto majątek należący zwykle do najstarszego brata cesarza. W 1856 r. posiadał go cesarz Wilhelm, a po nim brat jego książę Fryderyk Karol. 13. N. , dobra bisk. chełmińskich, pow. starogardzki, st. p. , tel. i kol. i okr. urz. stanu cywil. Pelplin 4 klm. odl. , par. kat. Klonówka, ew. Rudno, szkoła kat. w miejscu; razem z folw. Dębiną Elchwalde mają 13 dm. , 48 dymów, 235 kat. mk 1879 r. , 5161 ha roli or. i ogr. , 1393 łąk, 17 pastw. , 12, 2 nieuż. , 8, 9 wody, razem 6782 ha; czysty dochód z gruntu 9796 mrk. ; odl. od m. pow. 15 8 mili. Zdaje się, że N. należy do starych osad. W 1884 r. natrafiono tu na urny, wydobyto jednak tylko skorupy. Dawniej był ten majątek własnością cystersów pelplińskich. Folwark tutejszy został por. Opactwo Pelplińskie kś. Kujota, str. 386, założony może już w XV w. na dawnym obszarze Pelplina. Dawniej były tam już dwa mniejsze folwarki, nazywające się około roku 1618 Starydwór i Kamieniec. R. 1545 dostał się N. razem z Ropuchami adwokatowi klasztornemu Jerzemu Pomierskiemu. W 1548 r. potwierdził Zygmunt August razem z przywilejami klasztoru dożywocie Pomierskiego. W 1594 r. dzierżyli gospodarze z Rudna folwark tutejszy na 12 lat za 700 zł. 2569 mrk. rocznie. Oryginał tej ugody, przeznaczony dla użytku zakonników, zachował się dotąd w aktach pelpiińskich. Co do formy i podpisów należy on do najciekawszych zabytków pocysterskich. Wystawiają go w polskim języku My Oswald Kiclier Łachtliwy y Stanisław Raikowski, szołtys y wszyscy sąsiedzi wsi J. Król. Mci Rudna dzierzawy na ten cas Jgo Mci Pana Stanisława Przyjemskiego Marszałka koronnego y koninskiego etc. starosty, obywatelie. U spodu i na lewym boku tego cerografu podpisali się wszyscy dzierżaw

Nowydwór