Kobylińskiego; 35 cerk. w Rajcach z 1817 roku, fundacyi Rajeckich; 36 cerk. w Luboniczach; z dawnego zapisu właściciel dóbr daje annuatę; 37 cerk. w Swojatyczach, zbudowana w 1823 r. kosztem dziedziców Niezabitowskich; 38 cerk. w Siennej z 1770 roku, fundacyi Wołodkowiczów; 39 cerk. , w Niańkowie z 1750 r. , fundacyi Wojniłłowiczów; 40 cerk. w Sulatyczach, zbudowana z muru w 1850 r. kosztem obywatelki Puchalskiej; 41 cerk. w Sulatyczach druga, zbudowana w 1824 r. kosztem obywatela Jaźwińskiego; 42 cerk. w Basinie, posiada z I zapisu obywatela Ignacego Jaźwińskiego, uczynionego w 1839 roku, przytulisko dla 6 ubogich starców; 43 cerk. w Snowiu z 1836 roku, fundacyi Rdułtowskich; 44 cerkiew w Szczorsach z 1776 r. , fundacyi Joachima Chreptowicza, kosztownie z muru wzniesiona i funduszem opatrzona; 45 cerk. w Jatrze z 1773 r. , fundacyi Kaszyców; 46 cerk. w Jastreblewie, opatrzona funduszem przez Kotłubajów. Pod względem administracyjnym parochie są podzielone na trzy dekanaty błahoczynia w Nowogródku, w WielkichŻu chowiczach, w Kołpienicy. Kościół katolicki, zredukowany bardzo w świątyniach i osobach stanu duchownego, w 1869 r. z dyecezyi mińskiej, po jej kasacie, dołączony do wileńskiej, a obecnie od 1883 r. załączony do archidyecezyi mohilewskiej, liczy do 24360 wiernych płci obojga, ma siedm parafij w Nowogródku, Wsielubiu, Worończy, Kro szynie, Darewie, Połoneczce i NowejMyszy. Bliższe szczegóły ob. Mińska dyecezya t. VI, str. 470. świątynie parafialne w Nowogródku, Worończy, Wsielubiu i NowejMyszy są wzniesione z muru, pozostałe zaś z drzewa. Wyznanie protestanckie posiada starożytny zbór murowany w Ostaszynie, fundacyi Szwejkowskich, ob. Łukaszewicza, Dzieje kośc. wyzn. helw. , t. II, str. 57. Kościół ostaszyński jest filią parafii słuckiej. Mahometanie mają dwa meczety, mianowicie w Ławczycach ob. i w Nowogródku. Żydzi posiadają 7 synagog i 20 szkół lub domów modlitwy. Jarmarki odbywają się w Lubczu na ś. Eliasza 20 lipca; w Koreliczach 1 października na ruskie Pokrowy; w Horodyszczu na ś. Jerzy ruski 23 kwietnia, tudzież na Zielone Świątki, 15 sierpnia, i 8 września; w Mirze na Trzy Króle 6 stycznia, i w dni ś. Mikołaja 9 maja i 6 grudnia. Obroty wszystkich tych jarmarków wynoszą do 30000 rubli. Przeważnym przedmiotem zbytu i kupna są konie i bydło; zwłaszcza jarmarki w Mirze i Lubczu wtem celują. Główny przemysł zawiera się w rolnictwie, jakoż powiat wywozi zboża prawie na 1000000 rubli rocznie, a koleje żelazne ułatwiają eksport. Lasu wyprzedawało się na 200000 rubli rocznie, lecz lasy coraz bardziej nikną. Wódki i spirytusu powiat zbywa na 200000 rubli; wełny na 80000 rs. , rozmaitego bydła na 150000 rubli. Owoce, drób, przeróbki nabiałowe też pomnaża sumę wywozu. Natomiast powiat nabywa soil, żelaza, śledzi, naczyń miedzianych, wyrobów stalowych, oraz towarów manufakturnych i kolonialnych przeszło za 500000 rubli. Pszczolnictwo jest reprezentowane zaledwo przez 3000 uli. Rybołówstwo w porównaniu z innymi powiatami gub. mińskiej jest nieznaczne i zaledwo starczy na miejscowe potrzeby. W rzekach i jeziorach poławiają się szczupaki, okonie, liny, karasie, pstrągi, plocie, leszcze, jazgarze i inne drobniejsze. Co się tyczy zwierzyny, to części powiatu północna i wschodnia, ogołocone z lasów, mają zaledwo zające, lisy, kuropatwy, cietrzewie, ale w południowych częściach poleskich nierzadko zdarza się i zwierz gruby. Klimat umiarkowany, sprzyja roślinności ogrodowej, to też w sadach znajdują się wszędzie delikatne gatunki owoców, spotyka się nawet orzech włoski, winogrona przy ścianach, wyborne śliwy i grusze. Co do temperatury powiatu, to izotermy onego odpowiadają Suwałkom, Grodnu i Charkowowi; izotery Radomiowi, NiższemuNowgorodowi i Permowi; izohimeny Warszawie, Grodnu, Żytomierzowi i Stawropolowi. Najpospolitsze wiatry zachodnie i zachodniopółnocne. Marszałkami pow. nowogródzkiego byli Brochocki Władysław h. Osorya ostatni z wyborów do 1863 r. , Jundził Jędrzej h. Łabędź, Korbut Józef h. Korczak 1807 12, hr. O Rourk Aleksander h. własnego, ks. Radziwiłł Konstanty, Rdułtowski h. Drogosław, Rejtan Kazimierz h. Rejtan przed 1805 r. , Rajecki Franciszek Dunin h. Łabędź 1822, Wojniłłowicz Józef h. Syrokomla z odmianą 1816 20, Wojniłłowicz Józef t. h. 1858 roku. Wolski Mikołaj h. Półkozic, Wereszczaka Józef h. Lis 1825 r. .. Nowogródzkie księstwo, ob. Nowogródek, Nowogródzkie województwo, ob. Litewskie województwa t. V, str. 343. Utworzone zostało w styczniu 1507 r. ; do tego czasu Nowogródkiem zarządzali namiestnicy. Namiestnikami nowogródzkimi byli Montygerdowicz Piotr 1431 14. 52, 1453, Gasztold Marcin 1464 1471, Moniwid Wojciech Janowicz 1471 1475, Montowtowicz Michał 1483 1484, 1486, Sołtan Aleksandrowicz właściwie Stretowicz Sołtan Aleksandrowicz, 1486 87, Radziwiłłowicz Mikołaj 1488 90, Pac Jurij 1492 96, Zabrzeziński Jan Jurjewicz 1496 98, Chreptowicz Jan Litawor 1498 1500, Holszański kniaź Semen Jurjewicz 1500, Hlebowicz Piotr 1502, Gasztold 01

Nowogródek