r. przeniesiony z mta Makariewa jarmark, uczynił N. głównym punktem handlowym. Opis wydał Chramcowski Oczerk istor. i opis. N. N. 2 t. , 1859 r. . Niżegorodzki powiat ma na przestrzeni 2624, 5 w. kw. 153474 mk. , zajmujących się rolnictwem. Powierzchnia pagórkowata, zroszona Wołgą i Oką z dopływami; grunt dość urodzajny, lasy zajmują 25 przestrzeni. Niżegorodzka gubernia, jedna z gub. środkowych rossyjskich, graniczy na płn. z gub. kostromską, na wsch. z wiacką, kazańską i symbirską, na płd. z penzeńską i tambowską, ma zach. z włodzimierską. Powierzchnia jej wynosi 44675. 2 w. kw. i przez Wołgę i Okę podzieloną jest na dwie części. Część płn. obfituje w lasy, piaski i bagna i dlatego mniej zdatna do rolnictwa, natomiast południowa na ziemię urodzajną, zwłaszcza zaś w okolicach płd. wsch. , gdzie przemaga czarnoziem. Rodzi się tu tyle zboża, że to wystarcza nietylko na potrzeby miejscowe, ale stanowi przedmiot handlu wywozowego. Z rzek ważniejsze Wołga, Oka, Wetługa, Sura i in. ; jeziór znajduje się 350. Liczba mieszkańców wynosi 1292900, w tem około 80000 Czeremisów, Mordwy i Tatarów. Podług kal. Hurlanda było w 1879 r. 668 żydów. Ludność trudni się w części płn. spławem drzewa, pędzeniem smoły i dziegciu, wyrobem naczyń drewnianych i statków rzecznych oraz obuwia i kapeluszy z wojłoku; nadto wychodzi na zarobek do innych gubernii. W części południowej mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem. Hodowla bydła niezbyt rozwinięta. Przemysł rękodzielniczy w kwitnącym stanie; zasługują zwłaszcza na uwagę fabryki wyrobów żelaznych i stalowych, dalej garbarnie wyrób wybornych juchtów, mydlarnie i in. Osady na porzeczu Wołgi i Oki, zajmujące się handlem i żeglarstwem, należą do nadzwyczaj zamożnych. W płd. zach. stronie kwitnie przemysł górniczy i fabryczny. Pod względem administracyjnym gubernia podzieloną jest na 11 powiatów niżegorodzki, ardatowski, arzamaski, bałachniński, gorbatowski, kniaginiński, łukojanowski, Siemianowski, siergacki i wasilski, ma 1791 gmin, 13 miast i 3752 osad. Historycznie w X w. zamieszkała przez plemię Mordwa; pierwsze osady ruskie założone zostały w XII w. Należała następnie do księstwa suzdalskiego, które po 1390 r. wcielone zostało do w. ks. moskiewskiego; od 1719 r. utworzoną była gubernia. Opis w, , Niżegorodskom sborniku, wydanym pod redakcją Gaciskiego 4 t. , 1871. 3. N. Sie wierski al. Nowgorod Siewiersk, w dokum. Nowogródek Siewierski, mto pow. gub. czernihow skiej, na pr. brz. rz. Desny, o 223 w. od Czernikowa, ma 6415 mk. , 14 cerkwi z soborem Uspenija, gimnazyum, szkołę powiat. , duchowną, żydowską i prywatne, zakłady dobroczynne, fabryki świec i garbarnie, bank, st. poczt. i przystań statków parowych wywóz wynosi 46000 rs. rocznie; znaczny handel, 3 jarmarki, 97 sklepów. Jestto miasto bardzo starożytne, znane już Konstantemu Porfirogenicie. Niegdyś stołeczne udzielnych kniaziów ruskich na Siewierzu, przyłączone później do ks. czernihowskiego, wspominane w kronikach ruskich pod 1146 i 1175 r. W 1223 r. całkowicie zrujnowane i spalone przez Tatarów. Po bitwie nad Irpenią pod Kijowom, w której w. ks. lit. Giedymin pokonał w 1320 r. kniaziów ruskich, przyłączone wraz z Wołyniem i całą Siewierszczyzną do Litwy, było pod koniec XIV w. udziałem Korybuta Olgierdowicza. Gdy jednak Korybut wzbraniał się być uległym w. ks. Witoldowi i chciał niezależnie rządzić swem księstwem, Witold poraził go pod Niekudowcm, poczem obiegł w N. , wziął w niewolę wraz z żoną i dziećmi i nad Siewierszczyzną ustanowił swoich starostów. Pod panowaniem Polski N. pozostawał około 160 lat, poczem w 1479 r. w. ks. moskiewski Iwan Wasilewicz zdobył na Litwie ziemię Siewierską i odtąd do 1611 r. N. należał do Rossyi. W 1604 r. pod N. Borys Godunów stoczył bitwę z Dymitrem Samozwańcem. Na mocy traktatu dziewulińskiego wraz ze wszystkiemi grodami siewierskiemi N. odstąpiony był Polsce najprzód na lat 14, a następnie w 1634 r. przez pokój zawarty d. 15 czerwca w obozie pod Wiazmą, nad rz. Polanówką, na zawsze. W 1625 r. Zygmunt III założył w N. klasztor dominikanów. Około tego czasu sprowadził tu jezuitów pleban miejscowy Marcin Gradowski, i osadziwszy ich przy kościele farnym, wystawił szkoły i dom z drzewa i zaopatrzył w szczupłe dochody. W 1637 r, Aleksander Piaseczyński, kasztelan kijowski, fundował im rezydencyą. Budynki wzniesione przez Gradowskiego spłonęły w pożarze 1651 r. , poczem tenże sam Gradowski wzniósł małe domki na tymczasowe mieszkanie a szkoły umieścił w prebendzie. Następnie rezydencyą nowogródzką obsypał dobrodziejstwami Michał Korybut Wiśniowiecki a Leon Kazimierz Sapieha, podkanclerzy w. ks. lit. , wystawił kościół. Uchwałą sejmową z 1633 r. ustanowiono w N. sstwo grodowe. Następnie naznaczone na mto pow, utworzonego na sejmie 1636 r. wdztwa czernihowskiego. Zajęte przez Kozaków, zostało w 1650 r. mtem setniczem. Z setników wymieniają źródła Łukjana Iwanowicza, Lisowskiego i Zachara Stepanowa. W 1654 r. wojska rossyjskie opanowały N. i obróciły go w perzynę. Na mocy traktatu andruszowskiego z d. 30 stycznia 1667 r. wraz całą Siewierszczyzną i Ukrainą zadnieprską N. ustąpiony

Nowogród