nem leżą zapomnieniu. Jako kraj w jednej połowie leśny, a w drugiej czysto rolniczy, N. pow. niewiele ma fabryk; tylko w północnej jego części dużo wypędzają smoły, lecz i ta się dobywa dawnym systemom piecowym, kotłowych zaś fabryk smołowych jest tylko 9 w powiecie. Północna też część powiatu ma dwie odlewnie żelazne, t. z. wielkie piece, w Dziekunce Jabłonowskich i w Kropiwny Miezeńcowych; ta ostatnia wyrabia nawet niewielkie maszyny, jak młockarnie i sieczkarnie. Dalej w pow. są następujące fabryki porcelanowych 4 w Baranówce, Horodnicy, w Kamiennym Brodzie osada do majątku Chulskiego należąca, działająca parą, i w Dowbaszynie osada majątku Sokołowskiego; fabryka fajansu w Wierzchnicy; 11 hut szklanych, z których najlepsza, wyrabiająca tafle lustro we i szkło rznięte, w Marievill u osada majątku Rohaczowskiego, dalej na większą skalę, lecz tylko dla szkła prostego, w Seredniej osada majątku Smołderowskiego, nadto huty Horodnicka, Kurczycka, Dziekuńska majątku Chulskiego, Użaczyńska majątku Słobódzkiego, Dowbyszowska majątku Sokołowskiego i inne; garbarni w powiecie 16, przeważnie w Zwiahlu i Korcu, lecz największa, mająca przeszło 200000 rubli rocznego obrotu, w miasteczku Berezdowie. Gorzelni jeszcze w 1876 r. operowało 24, lecz z powodu utrudnień akcyznych, cyfra ta zeszła do 14; w 1879 r. były czynne w Miropolu, Nowo Zwiahlu, Tyranówce, Storożowie, Adamówce, Smołderowie, Korcu, Iwankowcach, Emilczynie, Chwoszczówce, Lipni, Romanowie, Gleznie, WolicyWielkiej i Kamionce. Browarów jest 8, mianowicie w Lubarze, Anecie kolonia niemiecka koło wsi Pilipowicz, Miropolu, Nowogradwołyńsku, Korcu, Połonnem, Rohaczowie i NowoZwiahlu, z których najordynarniejsze piwo konsumują niemcy koloniści, bardzo licznie na piaskach i błotach poleskich północnej i wschodniej części powiatu osiedleni. W Korcu istnieje fabryka miodu sytnego, w Czyżówce na Słuczy papiernia; na tejże rzece dwa większe tartaki w dobrach Kurczyckich i siedm dużych marymontów; w NowoZwiahlu, Chulsku, Ostróżku, Miropolu, Połonnem, Lubarze i Ostropolu; dalej trzy młyny parowe w Serbach, Smołderowie i Korcu; wreszcie, jako w kraju w wody obfitującym, młynek spotyka się niemal w każdej wiosce, a liczne wiatraki zajęły każde prawie wzgórze. Małoznaczących fabryk powozów 3 w Połonnem, Lubarze i NowoZwiahlu; dwie fabryki posadzek w Połonnem i Miropolu; w Lubarze fabryka organów i pozytywek; 4 miniaturowych fabryk sukna; cegielni w jednym roku bowstających a w drugim zamykanych, stosownie do potrzeb właścicieli ziemskich, par dzo dużo; stała i największa przy Zwiahlu, prowidująca miasto w cegłę, oraz w Pełczynach majątku Piszczowskiego, sławna z doskonałości produktu. Fabryka dachówek w mku Krasnymstawie; piec do palenia kości w Poninie, wapielnia w Micherzyńcach, W ogole w powiecie w 1880 r. znajdowało się 72 fabryk, zatrudniających 774 robotników i produkujących rocznie za 749590 rs. Zbyt produktów rolnych dość łatwy, choć ceny zboża zawsze są niższe niż w ościennych pro wincyach, a nawet powiatach; dzieje się to tem, iż po upadku od lat kilkunastu handlu spławnego do Memla i Gdańska po Słuczy, na której w powiecie nowogradwołyńskim urządzone są dwie większe przystanie bińdiuhy w Ćwilce i Szopach, handel koleją żelazną, osobliwie w okolicach więcej od miej oddalonych, jeszcze się nie rozwinął; po kilku większych próbkch zaraz po otwarciu kolei brzeskokijowskiej, gdy te i producentom i handlarzom nie dały spodziewanych korzyści, cały prawie produkt miejscowej pszenicy i żyta przeszedł do marymontów, na wielką skalę urządzanych na rz. Słuczy, których właściciele nałożyli pewien monopol na okoliczne zboże, wpływ którego kolej żelazna wprawdzie z każdym rokiem podkopuje, ale go jeszcze zupełnie zniszczyć nie zdołała. Za to setki tysięcy pudów mąki pszennej wychodzi ztąd w głąb Rossyi. Rzepak i wełna stanowią najważniejsze artykuły handlu wywozowego, bo resztę produktów rolnych, jako to żyto, jęczmień, konsumują miejscowe gorzelnie i browary i prowiduje się niemi poleska połowa powiatu. Gorzelni kartoflanych niema wcale, choć w części północnej powiatu ziemniaki dobrze się rodzą i Niemcy koloniści dużo ich plantują. Przypuszczać należy, iż z czasem, gdy ostateczne wytępienie lasów na Podolu i Ukrainie zamknie tameczne cukrownie, powiat nowogradwołyński najeży się kominami fabryk cukrowych, bo wszelkie warunki ku temu sprzyjają; buraki w zachodniej a głównie w południowozachodniej połowie powiatu wszędzie korzystnie dadzą się plantować, północna i wschodnia połowa dostarczy drzewa, a wody w każdej miejscowości jest poddostatkiem. Rozległe dobra, z kilkunastu folwarków złożone, hr. Alfredowstwa Potockich klucze Piszczowski i Smołderowski, Uwarowych, przeszło sto tysięcy dziesięcin ziemi rozległości klucze Emilczyński i NowoZwiahelski, hr. Karwickiego dobra Połońskie, hr. Czapskiego dobra Miropolskie, Steckich dobra Romanowskie i hr. Wodzickich dobra Lubarskie, prędzej czy później zdobędą się na cukrownie. Pod względem ko. munikacyi znajduje się w pow. nowogradwo

Nowogród