nickiego spalony i zniszczony. Ks. Jerzy Aleksander Lubomirski w 1726 r. odrestaurował I go, lecz i ten jako drewniany przez pożar do i szczętu został zniszczony, Nakoniec w 1753 r. położone zostały fundamenta pod nowy mu rowany kościół a w 1766 r. stanęła obecna świątynia za staraniem miejscowego proboszcza, kanonika łuckiego Józefa Karpińskiego, którą w 1778 r. biskup łucki Komarnicki konsekrowal. Z zabytków starożytności zasługują na uwagę ruiny warownego zamku, założonego przez księcia Konstantego Ostrogskiego w 1507 r. , którego większą część baszt i murów zniszczył z całą okolicą w 1648 r. pułkownik kozacki Krzywonos. Następnie zamek był cały czy w części odrestaurowany, dosyć że ks. Jerzy Lubomirski przywilejem 1731 r. wkłada obowiązek na miejscowych rzemieślników mieć każdemu dobry muszkiet w celu obrony zamku. Z opisu miasta dokonanego dnia 24 marca 1766 r. a znajdującego się w aktach byłego sądu pow. nowogradwołyń skiego widać, iż zamek był wokoło obwiedizony murem z 3ma bastyonami, lecz ks. Lubomirski, woj. bracławski, w grudniu 1765 r. dozwolił miejscowemu proboszczowi część murów zamkowych rozebrać, w celu użycia ich do nowobudującego się kościoła. Ostatecznego zaś zniszczenia dokonał młot kamieniarzy przed niedawnemi czasy, bo w 1864 i 1865 r. , gdy na dawnym dziedzińcu zamkowym, nad samym urwistym brzegiem Słuczy, stawiano cerkiew prawosławną. Dziś zostały zaledwo szczątki muru obwodowego z jedną zniszczoną basztą. Ratusz na środku rynku, jeszcze bardzo niedawno nosił na sobie cechy odległej przeszłości; dziś odrestaurowany, a raczej przerobiony na dwu piętrowy czworobok, pozbył się starych baszt i bram a mieści obecnie na dole rzędy sklepików żydowskich, na piętrach zaś prywatne mieszkania. O historyi miasta nie wiele da się powiedzieć. Są ślady, że w XIV w, wieś Zwiahel należała do jakiegoś księcia Bazylego; następnie za czasów w. ks. litewskiego Aleksandra widzimy ją we władaniu ks. Andrzeja Zwiahelskiego; potem Zwiahel stanowi własność koronną królewszczyznę. Następnie w nagrodę zasług darowany został marszałkowi ziemi wołyńskiej, hetmanowi ks. Konstantemu Ostrogskiemu, jak widać z przywileju króla Zygmunta, wydanego w Mielniku 1507 r. d. 26 grudnia 11go indyktu. Przywilej ten z Metr. litew. 194, str. 373, ogłosił Lipiński w Starożytnej Polsce t. II, str. 1410. Staraniem ks. Konstantego wś Zwiahel przemianowano w miasteczko i położone zostały fundamenta warownego zamku. Po śmierci ks. marszałka Zwiahel przeszedł na jego syna, także Konstantego, a następnie na wnuka ks. Aleksandra, którego córka Anna Aloiza, poślubiona Chodkiewiczowi, wniosła Zwiahel w posagu do domu Chodkiewiczów. Po śmierci jej jako bezdzietnej, Zwiahel na mocy praw sukcesyjnych przeszedł do domu ks. Lubomirskich i w tym rodzie zostawał do 1796 r. Jeszcze w 1775 r. widzimy go we władania ks. Kacpra Lubomirskiego, od którego córki, poślubionej Protowi hr. Potockiemu, miasto Zwiahel z przestrzenią 300 dzies. ziemi w 1796 r. nabył rząd za sumę 333, 579 mb. assyg. , w celu urządzenia tam miasta gubernialnego, co jednakże dla rozmaitych powodów nie przyszło do skutku. Tranzakcya na tę sprzedaż zrobiona przez generała senatora Tymoteusza Tutolmina d. 13 paździer. 1796 r. W czasie między 1648 i 1656 r. Zwiahel bardzo ucierpiał od wojen kozackich. Bardzo liczne kurhany w okolicach jego rozrzucone, mianowicie na polach osady szlacheckiej Susły, o 3 w, od msta odległej, we wsi Jurkowszczyźnie, Horodyszczach, gdzie są wyraźne ślady wałów obronnych, krzyże kamienne i liczne kurhany, niebadane Jeszcze przez archeologów. Par. kat. , dek. rowieńskiego, ma 5978 wiernych. Filia w Słobodzie Czarneckiej, tamże cmentarz grzebalny; kaplica na cmentarzu paraf. , w Pilipowiczach, Horbaszce, Jurkowszczyźnie, Orenach a dawniej i Kuleszach. Nowogródwołyński powiat, dawniej Zwiahelski, ma 6381, 4 w. kw, przestrzeni. W ogólnej ilości 577, 085 dzies. ziemi. zajmują ziemie orne 213, 000 dzies, , łąki i sianożęcia 59, 092 dzies, , lasy 263, 273 dzies, , nakoniec rzeki, stawy, jeziora i błota 41, 720 dzies. , Podług władania w N. pow. Jest ziemi, od której się płaci podatek gruntowy obywatelskiej 330, 117 dzies. , włościańskiej 183, 310 dzies. , rządowej i cerkiewnej 36, 651 dzies. nieużytków, od których podatek gruntowy się nie płaci, 27, 007 dzies. Powiat graniczy od północy z pow. owruckim, od wschodu z żytomierskim, od południa z pow. latyczowskim gub. podolskiej, a od zachodu z pow. starokonstantynowskim, zasławskim, ostrogskim i rówieńskim. Powiat Nowogradwołyński dzieli się na 4 okręgi sądów pokoju nowogradwołyński, korecki, połoński i lubarski; na dwa rewiry mirowych pośredników komisarzy włościańskich nowogradwołyński i lubarski; na pięć okręgów policyjnych stanów w Korcu, Emilczynie, Rohaczowie, Połonnem i Lubarze; nakoniec na 20 gmin włościańskich wołosti, mianowicie korecką, piszczowską, żołobeńską, berezdowską, horodnicką, serbowską, emilczyńską, romanowiecką, kurneńską, smołderowską, baranowiecką, połońską, miropolska, romanowską, nowoczartoryjską, lubarską, drzewicką, kustowiecką, ostropolską i roha

Nowogród