Puszcza nowogrodzka była własnością królew ską; istniał tu dwór myśliwski. W 1808 r. odkryto bursztyn na gruntach wsi Lipniki, Dębe, Łyse, położonych nad rz. Skrwą. Pra wo poszukiwania bursztynu we wszystkich wsiach leśnictwa Nowogród i Mały Płock wydzierżawiano od 1816 do 1845 r. i później od 1852 do 1854 za sumę od 20 do 750 rs. rocz nie. Ogółem dochód wyniósł 6392 rs. O pra cach mających na celu osuszenie błotnej czę ści puszczy, ob. Nowa Ruda. 2. N. , fol, pow. turecki, gm. Tokary, par. Goszczanów, odl. od Turka w. 23 1 2, ; dm 1, mk. 21. 3. N. wś włośc, pow. lubelski, gm. Wólka, par. Kijany, ma 20 os. i 438 mr. W 1827 r. bylo 20 dm. , 101 mk. Wchodziła w skład dóbr Łęczna. 4. N. , wś i kol. nad jez. Grodno al. Nowo grodzkie, pow. lipnowski, gm. i par. Nowo gród, odl. o 22 w. od Lipna. Posiada kościół par. drewn. , urząd gm. , 17 dm. , 187 mk. , 510 mr. gr. dobr. , 28 nieuż. Kol. ma 9 dm. , 90 mk. , 417 mr, obszaru. Według regestr. pobor. z 1564 r. wś N. , w par. Nowogród, czyniła 4 zł. 19 gr. i I sold Pawiński, Wielk. , I, 330. Zmarły 1866 r. proboszcz tutejszy kś. Ka mieński twierdził, że w lesie po za jeziorem są ślady dawnej osady, grodu, po upadku któ rego wzniesiono zamczysko koło dzisiejszego kościoła i nazwano je nowym grodem. Data erekcyi kościoła nieznana, istniał już w XVI w. obecny odnowiony w 1839 r. N. par. , dek. lipnowski, 1464 dusz. N. gmina należy do sądu gm. I okr. w Zębowic, st. poczt. Dobrzyń. Gmina ma 331 dm. , 3226 mk. , 13095 morgów obszaru, w tem 697 mr. nieużytków. W gminie znajdują się 2 kościoły, 5 młynów wodnych, 4 karczmy, 1 szkoła. W skład gm. wchodzą wsie Babiak, Bierzgieł, CesarskiDar, Ciechocin, Dolnik, Dębowo, Gapa, Grudza, Ja sionka, KamiennySmug, Kujawy, Lądy, Laskowiec, Macikowo, Miliszewy, Nowogród wś, Nowogród kol, , Nowawieś, Ostrzno, Praczka, Paliwodzizna, Pomorzany, Ruziec, Rudaw wś, Rudaw rum. , Strachowo, Strachówko, Sitno, Sęk, Węgierek i Wygoda. Br. Ch. Nowogród, ob. Kopajgród. Nowogród Wołyński, urzęd. Nowograd. Wołyńsk, mto powiat. gub. wołyńskiej, ukazem cesarzowej Katarzyny II z d. 16 maja 1796 r. oficyalnie tak nazwane, dawniejszy Zwiahel, która to nazwa i dziś jest w ogólnem użyciu. Położone na lewym brz. Słuczy, przy ujściu rzeczki Smołki, pod 50 36 płn. szer. a 45 18 wsch. dłg. , o 82 w. na płn. od Żytomierza. Słucz swemi skalistemi i górzystemi brzegami znakomicie upiększa miasto, a łatwy spad wody daje możność utrzymania go, nawet przy niedostatku bruku na wielu ulicach, w należytym porządku. To też to miasteczko, ze wszystkich powiatowych Wołynia, odznacza się czystem i zdrowem powietrzem. Szosa kijowskobrzeska, przed otwarciem drogi żel. kijowskobrzeskiej, jednej z główniejszych arteryi łączących Rossyą z zachodnią Europą przechodząc przez środek miasta, znakomicie ożywiała N. , a rzeka Słucz, spławna właśnie od tego punktu, dawała możność okolicy łatwego zbytu produktów rolnych a głównie materyałów leśnych do Gdańska i Memla, co korzystnie wpływało na dobrobyt miasta i okolicy. Dopiero zbudowanie kolei żelaznej kijowskobrzeskiej zadało stanowczy cios ożywieniu i ruchowi handlowemu miasta. Przechodząc od N. o 50 w. najbliższa stacya Połonne, podkopała handel wodny, Zwiahel i jego okolicę pod względem handlowym i przemysłowym kolej ta na dalekim planie zostawiła. Obecnie w N. szkółka powiatowa 2klasowa jest jedynym zakładem naukowym, a dość licha fabryka powozów, kilka garbarni, olejarnia i browar są jedynymi przdstawicielami miejscowego przemysłu. W ogóle jest 13 fabryk, zatrudniających 85 robotników i produkujących rocznie na 108, 895 rs. w 1880 r. . W mieście oprócz władz powiatowych, znajduje się zarząd miejski duma, sędzia pokoju, komisarz włościański mirowy pośrednik, stacya poczt. , 4 lekarzy, apteka i resursa obywatelska. Miasto liczy 9340 mk. , w tej liczbie około 4000 żydów, około 700 dm. . 182 sklepów. Już w 1766 r. było w Zwiahlu 379 dm, , od których gospodarze płacili czynsze, a dochód z miasta wynosił w 1765 r. 11082 złp. 18 gr. Po wielkim pożarze, jaki miał miejsce w 1775 r. , pozostało w Zwiahlu tylko 234 dm. Budynków większych i pokaźniej szych N. nie posiada; jest ogród publiczny w środku miasta, niewielki i dosyć nędznie utrzymany, dwie cerkwie prawosławne, jedna murowana, druga drewniana. Kościół katol. paraf. murowany, który zaliczyć można do wspanialszych świątyń na Wołyniu, Sama budowa i wielkość zwracają na siebie uwagę; przyozdabiają go wewnątrz doskonałe freski, pędzla jednego z wychowańców szkoły głuchoniemych w Romanowie, któremi całe wnętrze kościoła jest przystrojone. Na nieszczęście freski te wkrótce będą musiały na ściany białe się zamienić, bo mury w wielu miejscach popsute, a przy restauracyi kościoła nie stać parafian na odnowienie fresków. Zwraca dalej uwagę w kościele zwiahelskim statua ukrzyżowanego Chrystusa w wielkim ołtarzu, bardzo dobrego dłuta, ustawiona we framudze i oświecona niewidocznemi oknami ze szkła żółtego, co sprawia wielki efekt. Kościół ten pod wez. Podwyższenia ś. Krzyża, wzniesiony z muru w 1600 r. przez Annę Aloizę z ks. Ostrogskich Chodkiewiczową, był w 1651 r. w czasie wojen Chmiel

Nowogród

Nowogród