ówczesnych strojach. W środku na blasze znajduj się napis łaciński, z którego się oka zuje, że ku czci zmarłej w 1668 r. Katarzyny Kołudy Rozrażewskiej małżonek tablicę tę zawiesić kazał. Na filarze po lewej stronie wielkiego ołtarza jest portret ks. Hieronima Józefa Horlemes, dziekana nowomiejskiego, zmarłego r, 1753; na filarze z prawej strony portret kanonika łuckiego Piotra nazwisko zatarte, doktora obojga prawa, zmarłego r. 1740. Na trzecim filarze jeszcze zachował się wizerunek mężczyzny w czerwonym staro świeckim stroju polskim, bez napisu. Prócz kościoła paraf. był w N. w dawniejszych czasach jeszcze kościół ś. Krzyża, który stał za miastem. W wizycie Gnińskiego z 1685 r. jest wzmianka, że dla tego kościołka Gaspar Rozrażewski zapisał na młynie wsi Klęka w grodzie kowalskim 1593 r. cztery złote rocz nego czynszu. Trzeci nareszcie kościołek był wystawiony w Laskówce, teraźniejszem prze dmieściu, kosztem Piotra Kosteniusza, dzieka na i plebana nowomiejskiego, który go jeszcze uposażył 1000 ówczesnemi złotemi polskiemi, jak o tem wspomina także wizyta Gnińskiego z l685 r. M. St. Nowemiasto nad Drwęcą, niem. Neumark in Westpr. , dok. Novum forum, Neophorum, Nuwenmarkt, Neugemarckt, Nimerck, miasto w ziemi michałowskiej, pow. lubawski, 8 klm. na płd. zach. od Nowego folwarku Weissenburg, st. kolei malborskomławskiej, a 18 klm. na płd. wsch. od Biskupic, st. kol. toruńskowy struckiej. Leży w dolinie pagórkowatej ale żyznej, wśród której Drwęca się wije. Obszar obejmuje 3264, 95 mr. magd. W 1868 r. 393 bud. , 175 dm. , 1898 mk. , 594 ew. , 975 kat. , reszta żydzi. W 1856 r. 1525 mk. ; w 1877 r. 2300; w 1885 r. 2742 mk. Tyle też miał w 1880 r. tutejszy okr. urzędu stanu cywil. N. posiada progimnazyum, spółkę pożyczkową, sąd okręgowy, landraturę, urząd katastrowy, kasę powiatowa i st. poczt. II klasy. Poczty osobowe idą do Biskupic, do Nowego folwarku i do Brodnicy. Bite trakty prowadzą z Lubawy przez Sampławę i Bratyan do Nowegomiasta, 15 klm. , stąd przez Wawrowice do Biskupic. Mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem i wysyłają zboże w Poznańskie, do Saksonii i Marchii. Do miasta należy wś Marzęcice, dawniejszy klasztor Łąkowski i fol. Taborowizna. Co rok odbywają się tu 4 jarmarki kramne i 4 na bydło i konie. Oprócz tego raz do roku przy klasztorze Łąkowskim odl. mili, w oktawę po Zielonych Świątkach bywa także jarmark. Klasztor ten r. 1884 zgorzał i nie został więcej odbudowany. Jak katolicy tak i ewangielicy mają tu swój kościół, zbudowany w pierwszej połowie bieżącego stulecia, do czego król Fryderyk Wilhelm III przyczynił się datkiem 2000 tal. Żydzi posiadają murowaną synagogę. Stare mury są jeszcze po większej części zachowane. Tutejsze progimnazyum powstało w 1869 r. z zakłada naukowego dla chłopców, który w pobliskim Kurzętniku założył tamtejszy proboszcz Hont. W 1873 r. było 226 uczniów, w 1884 r. 151 uczniów, i to 61 katol. , 65 protest. i 25 żyd. W r. 1885 zaś było tylko 114 uczniów, mianowicie 45 katol, 52 protest. i 17 żyd. Parafia tutejsza miała w 1867 r. 4204 dusz a 2342 komunikantów, w 1885 r. było 5048 dusz. Kościół tytułu ś. Tomasza jest patronatu rządowego; szpital urządzony jest dla 10 ubogich; przy kościele istnieje bractwo trzeźwości. Do parafii należy filia w Mikołajkach. W skład parafii wchodzą Nowemiasto 1867 r. 903 dusz, Marzęcice 272, Lipowiec 246, Łąki 167, W. Bałówki 150, M, Bałówki 148, Borek 67, Tereszewo 299, Mścin 14, Kamionka 152, Nawra 385, Bratyan 505, Kaczek 172 i Mikołajki 534 dusz. Katol. szkoły istniały wówczas w N. , Nawrze, Mikołajkach, Tereszewie, Bratyanie. Przed 1667 r. istniała tu jeszcze wś Kownatki, cujus agros cives inter se dudum sunt partiti ob. Wizyt. Strzesza, str. 263 b. Proboszcz posiada 4 włóki w 3 polach. Ciekawe są nazwy niektórych kawałków tej roli 1 Pretowe Morgi versus Kurzętnik Strzesza wizyt. 261; 2 Głogowska; 3 Na Ubiedrzniach, ad radices collium in decliviis; 4 Na Piaskach ad fluvium Drwędzą; 5 ogród olim Szawrowski dictus; 6 łąka Fabianka ob. Strzesz, str. 260. Kościół z cegły, z wysoką czworoboczną wieżą, został zbudowany przez Krzyżaków razem z miastem r. 1325; jest obszerny i dość okazały. Zawiera 12 ołtarzy, w wieży wisi 5 dzwonów. W kościele mieszczą się pamiątki i liczne nagrobki. Przechowuje się tu cudowny obraz N. Maryi Panny Łakowskiej, po spaleniu się kościoła dotąd przeniesiony, dalej konfesyonały i drewniana figura Chrystusa z tamtejszego ołtarza krzyżowego, wielkiej artystycznej wartości. Także 14 obrazów stacyjnych z owego klasztoru zostały, o ile ocalały przy pożarze, odnowione i tu umieszczone. Na szczególną wzmiankę zasługuje jeszcze duża chorągiew, 20 stóp długa i 10 szeroka, wisząca pod sklepieniem w środku kościoła. Jest ona poświęcona pamięci starosty Pawła Jana Działyńskiego, który tutaj w kościele jest pochowany. Na tej chorągwi, którą żąb czasu Już znacznie uszkodził, Jest łaciński napis, który w polskim przekładzie brzmi Jaśnie Wielmożny Pan Paweł Jan z Działynia Działyński, wojewoda pomorski, podskarbi ziem ruskich, starosta skarszewski, bratyański i t. d. , tu sie zamienił w garść popiołu. W młodości swej kształcił się w kra

Nowemiasto

Nowemiasto