nieuż. i place mr. 7, razem mr. 526; bud. mur. 2, z drzewa 3; płodozmian 11polowy, wiatrak; os. Nowe Miasto os. 226, z gr. mr. 619; wś Góra os. 28, z gr. mr. 529; wś Świdrygały os. 11, z gr. 223; wś Wola Pobiedzińska os, 30, z gr. mr. 570; wś Pobiednia 03. 37, z gr. mr. 661. 2. N. , os. miejska, dawniej miasteczko, nad rz. Soną, pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowe Miasto. Leży śród równiny, w nizinie nadrzecznej, przy drodze bitej z Pułtuska do Płońska, odl. 17 wiorst od Płońska, 23 wiorst od Zakroczymia, 63 wiorst od Płocka i 67 wiorst od Warszawy. Posiada kościół parafialny murowany, dom modlitwy ewang. , synagogę, urząd gminny, szkołę początkową, szpital żydowski, 118 dm. , 2222 mk. W 1827 r. by ło tu 76 dra. i 721 mk. W 1860 r. 27 dm. 1 murow. , 1632 mk. 1015 żydów. Do mieszczan należy 1060 mr. gruntu i 160 mr. nieużytków. Początkiem osady był starożytny gród książęcy, stojący na wzgórzu nad rzeką, w płn. wsch. stronie, gdzie dziś jest osada Za rynie. W grodzie tym przebywali często książęta mazowieccy i odbywały się tu na przemiany z Zakroczymiem roki ziemskie i grodzkie ziemi zakroczymskiej, gdyż istniał oddzielny pow. nowomiejski w ziemi zakroczymskiej. Gród tutejszy, pierwotnie drewniany zapewne, został następnie wzniesiony z muru i jeszcze w 1644 r. Laboureur w swej podróży, w orszaku Maryi Gonzagi odbytej, wspomina iż był to budynek murowany, staroświecki. Dziś nie zostało i śladu nawet, tylko uliczka wiodąca od niego ku miasteczku zatrzymała nazwę Senatorskiej. Koło tego grodu, skupiła się osada, której Janusz I Starszy, odprawiający tu często roki, nadal w 1420 r. prawo miejskie chełmińskie. O pomyślnym stanie miasta świadczy lustracya z 1564 r. , według której było tu 264 dm. , zaś wolnych od czynszu 10 dm. Piwowarów było 10, palących gorzałkę 20. Na koronacyą mieszczanie dawali 18 zł. i wyprawiali wóz wojenny. Według lustracyi z 1616 było 180 dm. , płacących po 5 szelągów czynszu, 105 placów po 15 denarów. Roli było 39 włók, między nimi 1 wójtowska, 2 poświętne i 1 szpitalna, z pozostałych 35 płacili mie szczanie po 35 gr. czynszu i po 7 korcy owsa z każdej. Rzemieślnicy wolni byli od opłat. Piwowarzy od każdego waru, na który biorą po 6 korcy pszenicy z jęczmieniem, dają we młynie 3 miary jakich 8 idzie na korzec. Po strąceniu na rzecz młynarza tej trzeciej miary, przynosiło to 140 korcy słodu rocznie wypada ztąd iż 3360 korcy zboża przerabiano na piwo. Prócz tego od każdego waru dawali półćwiartek albo trzy konwie piwa. Ponieważ 8 takich miar szło na beczkę, więc obejmowała ona 24 konwie. Palący gorzałkę dawali po 12 gr. rocznie. Opłaty targowe i jarmarczne targi co czwartek i 4 doroczne jarmarki przynosiły 20 zł. , cło ziemne od furmanów i wołów 20 zł. Od rzeźników miejskich i wiejskich, po łopatce od sztuki, wpływało 30 zł. Ogól dochodu z miasta i folwarku czynił 744 zł. 3 gr. 12 denar. Z tego urzędnikowi płacono 30 zł. , paniey starey gospodyni 3 zł. , dwom dziewkom 3 zł. 6 gr. , pastuchowi 4 zł. Wysoki tak stosunkowo dochód i rozwinięty szeroko wyrób piwa świadczą o zamożności miasta i okolicy jeszcze w początkach XVII w. Ta zamożność i wielka produkcya piwa stanowią charakterystyczną cechę miast mazowieckich w XVI w. Jedynym pomnikiem przeszłości, dotad przechowanym, jest kościół par. murowany, ostrołukowy, z XIV w. prawdopodobnie. Niema on sklepień tylko sufit, wsparty na dwóch szeregach słupów drewnianych. Ostrołuki przechowały się w otworach okien i oddrzwiach. ściana szczytowa przebudowana, straciła swój pierwotny charakter. Okazały, trzy piętrowy wielki ołtarz nosi piętno epoki odrodzenia i posiada ciekawe rzeźby. Nagrobków niema wcale w kościele, brak również śladów miejsca, w którym pochowane były zwłoki Bolesława, ks. mazowieckiego, choć dykcyonarz Echarda twierdzi, iż w kościele daje się tu widzieć grób ks. Bolesława. Drewniany ratusz, wzniesiony w 1792 r. , zniszczał, jak również dawny szpital dla starców. Około 1820 r. istniały tu jakiś czas warsztaty sukiennicze ob. Staroż. Polska, 2 wyd. , 609 611. N. par. , dek. płoński, 2226 dusz. Nowomiejskie sstwo grodowe, leżało w wdztwie mazowieckim, w ziemi zakroczymskiej. Podług lustracyi z 1660 r. powstało z dawniejszego sstwa wyszogrodzkiego, przez wydzielenie z niego grodu Nowego Miasta i wsi Latonice, Sobieszki, Zasonie, Czaniewo albo Czemniewko, Brzenica, Gutków, Sarnowa Góra, oraz miasteczka Sąchocina W 1771 r. posiadał je Kazimierz Krasiński, oboźny koronny, opłacając zeń kwarty złp. 282 gr. 16, a hyberny złp. 917 gr. 20. Z powodu licznych i długoletnich sporów o granice tego sstwa, na sejmie z 1773 r. Stany Rzpltej wyznaczyły oddzielną komisyą z 24 urzędników i dygnitarzy, która miała ostatecznie granice tego sstwa wykazać, a zwłaszcza od strony dóbr Mniszewa, Kuchar i innych sąsiedzkich. Obecnie dobra N. składały się w 1868 r. z folw. N. i Gaje, wsi N. , Władysławowo, Janopole, Latonice, Zarynie. Rozl. mr. 632 gr. or. i ogr. mr. 329, łąk mr. 13, pastw. mr. 30, lasu mr. 160, zarośli mr. 40, nieuż. mr. 60. Wś N. os. 4, z gr. mr. 2; wś Władysławowo os. 9, z gr, mr 213; wś Janopole os. 12, z gr. mr. Nowe Miasto