Leży w malowniczej okolicy, na krawędzi płaskowzgórza przytykającego tu do samych prawie brzegów Pilicy i wznoszącego się do 200 stóp nad poziomem rzeki, podczas gdy dolina tej rzeki przenosi się na jej przeciwległy brzeg, tworząc rozległe łęgi, śród których Pilica rozdwaja się aa przestrzeni kilku wiorst. Na rozszerzenie się doliny Pilicy w tym miejscu wypływa zbieg kilku dopływów z lewej i prawej strony, z których najznakomitszą jest Drzewiczka. Miejsca takie zwykle mieszczą najdawniejsze siedziby i starożytne grody. I tu więc na lewym wyniosłym brzegu Pilicy mieści się cały szereg przedhistorycznych niewątpliwie osad, jak Łęgonice, Góra, Pobiedna. O starożytności tych wsi świadczą głośne wykopaliska łęgonickie i same nazwiska. Śród tych osad, na obszarze należącym do wsi Góra, powstało już w późniejszych czasach dzisiejsze Nowe Miasto. Już w początkach XVI w. było miastem i posiadało kościół, jak o tem świadczy Lib. Ben. Łask. Założycielami miasta i kościoła w XV w. byli dziedzice Góry, szlachecka rodzina hr. Rawicz, która przybrała w XVI w. nazwę Nowomiejskich Paprocki, Herby, 540. Kościół ten, początkowo filialny par. Góra, z wzrostem miasta stał się parafialnym. Proboszcz z Góry przeniósł się do N. miasta a w Górze osadził wikaryusza. Jeszcze jednak w 1609 r. jak świadczą Acta visit. z tego roku był filialnym a miasto zostawało w ręku Nowomiejskich. Prócz kościoła była tu wtedy kaplica oratorium Nawiedzenia N. Panny Maryi. W ciągn XVII wieku rodzina Nowomiejskich traci częściowo swe prawa własności. W 1626 r. Jan Zebrzydowski, miecz. koronny, nabywa schedę Mikołaja Nowomiejskiego, w 1692 r. Aleks. Lipski, ststa rawski, potem woj. kaliski, na mocy umowy zastawnej z Anną Trzcińską, starościną rawską zapewne Nowomiejską z domu, obejmuje część tych dóbr. W 1697 roku Aleks. Sapieha, marsz. w. ks. lit. , z żoną Katarzyną de Bethune są właścicielami połowy N. Miasta i odstępują takową w 1698 roku Aleksandr. Lipskiemu i żonie jego Urszuli Krasickiej za 100, 000 tynfów. Wkrótce potem drogą spadku i przez kupno zostaje właścicielem tych dóbr Franciszek Granowski, generał wojsk koronnych, ożeniony z Lipską. Dopiero jednak syn jego ponabywawszy wszystkie części zostaje w 1753 r. zupełnym właścicielem. On to zakłada w N. Mieście kościół i klasztor kapucynów, dotąd istniejący. Żonaty ze Świdzińską, umiera bezpotomnie w 1774 r. a liczni sukcesorowie odprzedają w 1775 r. dobra te wraz z dobrami Granówko pow. kościański w Wielkopolsce Ignacemu Świdzińskiemu, staroście lityńskiemu, za 1, 1, 050, 000 zł. Syn jego Antoni odstąpił Je w 1795 r. szwagrowi swemu Janowi Małachowskiemu, , referend. koron. , za 1, 020, 000 zł. W 1864 r. Jan Małachowski dobra nowomiejskie, uszczuplone już przez odprzedanie wielu fol. i wsi, sprzedał cudzoziemcom. Miasto samo niewiele zawdzięcza poprzednim dziedzicom. Łubieński wyjednał przywilej na 6 jarmarków w 1744r. , Kazimierz Granowski uzyskał jeszcze 5 nowych w 1789 r. Według Dykcyonarza Echarda było wtedy porządnie i dobrze zabudowane, znaczne pałacem a mianowicie groblami kosztownymi na pół mili się ciągnącymi i mostem na rzece Pilicy. Imienia jest Granowskich. Możnaby przypuszczać, że zarówno pałac jak grobla i most na Pilicy są dziełem Franc. Granowskiego, fundatora kościoła i klasztoru kapucynów w 1762 r. Brak opieki nad groblą i mostem sprawił, iż znikły pod naporem fal Pilicy i dopiero 1823 r. Staszic ponawia projekt uregulowania brzegów Pilicy, nie wprowadzony w życie. Założona przez Małachowskich fabryka sukna upadła w 1831 r. Pożar zniszczył miasto w 1843 r. Obecnie nowy kościół par. wzniesiony został na miejsca dawnego w 1856 r. przez Małachowskiego Władysława. Miasto posiada obecnie klasztor kapucynów z kościołem, szkołę początkową ogólną, sąd gminny okr. II, urząd gminny, st. pocztową, 202 dm. , 3049 mk. Do mieszczan należy 586 mr. roli, do probostwa 6 mr. i do klasztoru 3 mr. W 1827 r. było tu 132 dm. , 1500 mk. ; w 1860 r. 1S6 dm, 16 mur. , 2679 mk. 1615 żydów, był wtedy tu rządowy magazyn solny. Pod miastem mieści się zakład wodolecznicy prywatny, założony i utrzymywany przez dr. Bielińskiego od 1874 r. Zakład ten ściągając w porze letniej dość znaczną liczbę pacyentów, jest źródłem dochodów dla ludności osady. Położony na stokach wyniosłego brzegu doliny Pilicy, posiada wyborną wodę ze źródeł wypływających z tej wyniosłej krawędzi. Piękny park, przez Małachowskich utworzony w tym samym położeniu nadrzecznem, dostarcza gościom przyjemnej przechadzki a malownicze położenie brzegów Pilicy zachęca do dalszych wycieczek. Opis N. Miasta i zakładu leczniczego wraz z widokiem podał Tyg. Illustr. z 1875 r. 404 i 405, N. M. , par. . dek. rawski, ma 1671 dusz. Dobra N. M. składają się z fol Góra al. Nowe Miasto i Świdrygały, wsi Góra, Świdrygały. Wola Pobiedzińska, Pobiednia i os. miejs. Nowe Miasto, rozl. mr. 1778 fol. Góra gr. orn. i ogr. mr. 692, łąk mr. 372, past. mr. 81. lasu mr. 27, nieuż. i place mr. 90, razem mr. 1262; bud. mur. 14, z drzewa 4; płodozmian 10 polowy; fol. Świdrygały gr. or. i ogr. mr. 496, lasu mr. 13,

Nowe Miasto