dogodną komunikacyą. Dorzecze N. obejmuje 253 mil kw. Dopływy N. z prawego brzegu są a Bukno, b Młyńska struga z Warlubskiego jeziora w pow. swieckim, c Gniła pod karczmą Wygoda o klm. od Nakła, d Rokitka, e Łobżanka pod Wyrzyskami, f Gwda, Głda Kuddow pod Ujściem, g Drawa, Drwa pod wsią Nowobielicą i Drasko. Dopływy te prowadzą wody jezior z wyżyny baltyckiej. Z lewego brzegu a Mała Noteć pod Kołudą, b Gąsawka pod Rynarzewem, c Margonin pod Miasteczkiem i d Gulcz pod Roskowem. Sadowski w dziele O drogach handlowych Greków i Rzymian do morza Baltyckiego mówi o N. Przez tę rzekę, pierwotnie były tylko dwa przejścia jedno pod Turem, w pobliżu dzisiejszej Bydgoszczy, jedynem miejscu, gdzie wyższe suche brzegi dochodzą do samej rzeki, drugie poniżej ujścia Głdy Kueddow, w okolicy dzisiejszego Czarnkowa, w zagięciu N. , gdzie się z pewnością bród znajdował pomiędzy moczarami mniej szerokimi. Aż do r. 1775, w którym w czasie budowli kanału bydgoskiego usunięto wszystko, co przeszkadzało żegludze na rzece tej, była tama, która się składała z odwiecznych pni drzewnych i wielkich brył kamiennych i przez którą tylko w pobliżu Ujścia, w czasie większej wody można było się przeprawić. Zatamowanie to wody przez kilka wieków wstrzymywało odpływ wody w górnej N. i było powodem tworzenia się bagien i mielizn. Skoro zatamowanie usunięto przez szybszy odpływ wody, Gopło utraciło 1 1 2 mili długości. Z przyczyny stanu dawniejszego, pomiędzy Uściem a Czarnkowem liczne powstawały mielizny, łatwo przeto było można brody wytykać, z których w dawnych wiekach więcej korzystano jak z przeprawy czółnami. W czasach, kiedy woda notecka od ujścia aż do przeprawy pod Turem gromadziła się pod Uściem, nie było można przez moczary się przeprawić bez grobli sztucznych, a przynajmniej bez lekkich mostów, t. j. bez rzucenia drzew wdłuż bagien, jakie poczęto stawiać od czasu Leszka Czarnego, a to i z tego powodu, ponieważ do moczar ciągle dopływała woda przez Łobżonkę zasiloną Gnitą i przez Głdę, do której Piła i Pletnica uchodzi. Rzeczki te płyną z wyżyny pomorskiej, bogatej w jeziora i tem się różnią od strumyków płynących z gór i równin, że u źródeł mają niewyczerpany zbiornik wody w wielkiej ilości jeziór, które między sobą łączą się przez długie zwężania lub mało kanały, skutkiem czego wciągu całego roku równą mają obfitość wody, tak iż podczas największej posuchy letniej bez przerwy dostarczają moczarom wody. W czasie długoletniej wojny z Pomorzanami wzmianka jest tylko o następujących drogach przez Noteć 1 przy ujściu pod Zantochem, 2 bród pomiędzy Czarnkowem i Uściem, 3 przeprawa przy zagięciu N. pod Nakłem i 4 wielka brama pod Wyszogrodem. Od zagięcia N. ciągnie się ku Wiśle zagłębienie, uważane przez niektórych geologów jako dawne koryto Wisły, którem płynęła ku zachodowi, zanim przebiła się przez wzgórza baltyckie. Łączyła się naprzód z Odrą, następnie z Elbą i Renem. Depresya ta, której użyto, ażeby w niej wykopać w r. 1775 kanał bydgoski, była dawniej aż do brzegów Brdy niezgłębionem bagnem. Zanim położono fundamenta do murów kanałowych, do których szluzy są przymocowane, trzeba było przygotować fundament drzewny, wbijając po trzy i więcej sosien pionowo jednę na drugą. Ztąd wypływa jasno, że całej tej przestrzeni w dawniejszych czasach nie podobna było przebyć. Brzegi zaś Brdy od kończyn wschodnich tych bagien aż do ujścia do Wisły są suche i łatwe do przebycia i tworzą czwartą bramę komunikacyjną pomiędzy Polską a Pomorzem. Tej bramy strzegło miasto Wyszogród. Powyżej togo miasta był przejazd przez Brdę nazwany Bydgoszczą. Do tych 4ch punktów doprowadzały z południa drogi, a po za oznaczonemi okolicami szły dalej trakty aż do samego Baltyku. A. Lub. , M. St. i Br. Ch. Noteć, w dok. Nothesz, wś nad Gopłem, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo. Leży na wschodnim brzegu Gopła, w pobliżu ujścia Noteci do jeziora, ma 134 mk. i 152 mr. ziemi włośc. Jestto starożytna osada, zawdzięczająca zapewne swe znaczenie w przeszłości położeniu nad ważną drogą wodną. Według regestr. pobor. pow. radziejowskiego z 1557 r. N. była miastem oppidum, widocznie już wtedy upadłem. Było tu 9 łanów osiadłych, 14 pustych po spaleniu się wsi, 2 rzemieśln. , 2 rybak. Właścicielem był Stanisław Soko łowski. W wykazie miast w tych regestrach mieści się N, powtórnie, z dopiskiem villa, ale płaci czopowe od każdego waru po 8 gr. co czyniło 19 flor. 6 gr. , za czas od Maja do Września a za ostatnią ratę 9 flor. 18 gr. By ło wtedy tu 6 piwowarów Pawiński Wielkop. , II, 32 i 42. Ten szczegół przekonywa, iż N. istotnie była osadą miejską, która upadła z upadkiem ruchu handlowego na Gople i Noteci. Br. Ch. Notecki Młyn, niem. Notzmuehle, młyn, pow. czamkowski, 1 dm. , 5 mk. ; nal. do gm. i dom. Wielenia. Notera, rzeczka, w pow. wiłkomierskim, dopł. Łokii, pr. dopł. Wilii. Nothdurf Nothdurft, ob. Krugpfuelz. Nothwendig, pol. Drasko ob. , gm. i dobra, pow. czamkowski, 14 miejsc a N. , dom. , b Biankowo, młyn parowy; leśnictwa c Anna, d Biała Bialafliess, e Hamerzysko czyli

Noteć

Noteć

Notecki

Notera

Nothdurf