dnią pow. mogilańskiego, wchodzi w jezioro Trlongskie, także Strzeleckiem zwane, ciągnące się nad wschodnią tegoż powiatu granicą na długości 15, 5 klm. Pod Pakością wypływa znów z tego jeziora i opuszcza niebawem powiat. W odl. 6, 5 klm. od Barcina wkracza N. do pow. szubińskiego, przepływa pod Barcinem, następnie przechodzi przez jez. Pturek aż do Łabiszyna, zkąd zwróciwszy się ku wschodowi, tworzy granicę pomiędzy tymże powiatem a bydgoskim, w kierunku Rynarzewa; poczem znów wchodzi w pow. szubiński pod młynom zaś Chobielińskim opuszcza go powtórnie a zakreśliwszy łuk ku północy aż do Nakła, oddziela pow. szubiński, na zachód od wyrzyskiego. Kanał na terytoryum dóbr Łabiszyńskich wybity, skrócił znacznie i przyspieszył bieg rzeki, pozostawiając dawne jej kolano jako zgniłą Noteć. Pod Rynarzewem wzmacnia się N. dopływem Gąsawki, prowadzącej wody z jezior pod miastem Gąsawą rozłożonych i ciągnących się środkiem pow. szubińskiego długim łańcuchem. Powyżej Rynarzewa odłącza się od N. w kierunku północnym kanał, zasilający w wodę kanał Bydgoski. Z pow. szubińskiego wkracza N. na wschód od Nakła 3, 5 klm. w pow. wyrzyski, gdzie przerzyna dawną dolinę nadwiślańską a okrążywszy miasto, biegnie ku płd, stronie pow. wyrzyskiego, by go w całej rozciągłości odgraniczyć od pow. chodzieskiego. Pod Nakłem zasila N. 4 milowy kanał Bydgoski czyli Notecki, z 12 śluzami, łączący N. z rzeką Brdą pod Bydgoszczą. Począwszy od Nakła jest N. spławną. Jej ramię uboczne tworzy tutaj t. n. rzeka zgniła, która poniżej Nakła 10 klm. od płn. przyjmuje rzeczkę Rokitkę, płynącą od Koronowa. Bezpośrednio zaś do N. wpada w tej części rz, Łobżonka, która idąc od Pruskiego Friedlandu, opłynąwszy miasta Łobżenicę i Wyrzysk, robi koło tegoż ostatniego zakręt ku płd, W dalszym biegu przepływa N. cały pow. chodzieski, w kierunku od wsch. ku zach. , zakreśliwszy poprzednio płn. granicę pow. od str. pow. wyrzyskiego. Na krótkiej zaś przestrzeni pow. chodzieskiego stanowi granicę z pow. wałeckim, już w Prusach zachodnich położonym. Tu przyjmuje rz. Kudowę, która opłynąwszy miasto Piłę, pod Uściem wpada do Noteci. Ostatnim powiatom w. ks. poznańskiego, przez który N. przepływa, jest pow. czamkowski, rozłożony po obu brzegach rzeki. Opłynąwszy miasto Trzciankę. biegnie ku pułudniowi do Czarnkowa, tu zmienia kierunek na zachodni, płynie pod Wieleniem w okolicę Draska, gdzie opuszczając granicę dawnej Polski, wchodzi na terytoryum Brandenburga. Tutaj wpada do N. strumień Hammer, przebiegający część powiatu, już po za obrębem księstwa, z prawej zaś strony łączą się z N. rzeki Bukowa i Draga Pierwsza płynie z okolicy pomiędzy Wieleniem i Draskiem, druga zaś, zasilając znacznie Noteć swą wodą, tworzy na zachód od Krzyża st. kolei żelaznej na torze Poznań Berlin, część granicy pow. czarnkowskiego z prowincyą brandenburską. Ujście N. do Warty znajduje się w prowincyi brandenburskiej pod Santokiem Zantoch, długość całego biegu wynosi 440 klm. Od Nakła, skąd już dawno dosyć jest spławną, długość wynosi 230 klm. Obecnie uspławniono ją jeszcze powyżej aż do Gopła na przestrzeni 150 klm. Szerokość pod Nakłem dochodzi 28 metrów, przy ujściu 110 metrów; wysokość poziomu wody w Gople liczy się na 77 metr. , pod Nakłem na 49 metr, , przy ujściu na 20 metrów. Aż do kanału Bydgoskiego ma N. 16, 5 mil. długości z spadkiem 1 cmt. na 100 metr. , szerokości 22, 5 metr, głębokości 1 metr. Po obu brzegach N. ciągną się obszerne smugi łąk, pastwisk, t. n. łęgi nadnoteckie, których trawa jast żyzna i bujna, w pomyślnych latach, mianowicie po wylewach, do niezwykłej, przeszło metrowej dochodzi wysokości. To też na brzegach, dość wysokich i zalewom nie ulegających, rozłożył się szereg dziś zamożnych niemieckich kolonii, których ludność trudni się hodowlą bydła i produkcyą nabiału. Kolonistów tych sprowadził rząd pruski osuszywszy pierwej moczary nadrzeczne po 1772 r. Z pomiędzy polskich większych posiadłości nad Notecią odznaczają się w pow. wyrzyskim dobra Samostrzel hr. Bnińskich, z przeszło 1600 hekt. , w pow. szubińskim Lubostroń hr. Skórzewskich, z około 2000 hekt. i w pow. czarnkowskim Lubasz Szułdrzyńskich przeszło 300 hekt. . Obecnie cała Noteć jest spławną, tak że począwszy od wyjścia z Gopła, służy do odstawy zboża i innych płodów bądź na Frankfurt i Szczecin, bądź na Gdańsk aż od morza Baltyckiego. Noteć wpada bowiem do Warty i przez nią łączy się z Odrą. W drugim zaś kierunku dochodzą statki przez kanał Bydgoski do Bdry a tą do Wisły. Na Gople i wypływającej z niej Noteci kursują obecnie zarówno żeglowe jak parostatki, które rozłożone nad Gopłem fabryki cukru, jako to w Kruszwicy, w Mątwach, w Janikowie czyli Przyjezierzu i nawet w Pakości, zaopatrują w potrzebne materyały, jak buraki, węgle kamienne, drzewo i t. p. a odwożą ich produkty, jako to cukier i wytłoki. Dla udogodnienia ruchu handlowego urządzony został port w Mątwach, do którego zawija po kilka lub kilkanaście statków berlinek. Do Mątew, gdzie się schodzi droga zwirowa z Inowrocławia do Strzelna prowadząca, z Notecią, dochodzi z Inowrocławia kolej drugorzędna, która dla potrzeb i produktów cukrowni, tudzież położonej tam fabryki potażu, stanowi

Noteć