sła 589 fl. 20 gr. a mianowicie, , proconsul ot consules civitatis 76 fi. 24 gr. , rzemieślnicy 11 fl. 26 gr. , od osadników, włóczęgów, niestałej ludności 33 fl. 6 gr. , żydzi 6 fl. , szkoci Schotowie 2 fl. Od przywozu wódki Ducillorum w czterech ratach kwartalnych 343 fi. 10 gr. Ogółem 589 fl. 24 gr. , a więc dwa razy tyle co płacił Dobrzyń a trzecią część opłaty Poznania. Sama gorzałczana opłata, przy stopie 3 denary od kwarty, wykazuje iż wprowadzano 61, 775 kwart wódki rocznie, co w rzeczywistości wynosiło wielekroć więcej, gdyż do podatku naturalnie wykazywano minimum. O zamożności N. świadczy charakterystyka miasta we Flisie Klonowicza Ujrzysz Nieszawę czerwoną, Szpichlerzów długim rzędom obsadzoną, Swiecą się w lewo skorupiane dachy, I insze gmachy. Obfite żniwa i gumna kujawskie, Tam się ściągają w szpichlerze nieszawskie. Tam swe nadzieje ładuje ziemianin, Tam i mieszczanin. Według lustracyi z 1564 r. Mieszczanie wyprawują na pospolite ruszenie Królowi JM. wóz skarbny nakryty, we cztery konie, spiżowany dostatecznie wszelaką żywnością i przy nim dwu pieszych zbrojnych. O zamożności mieszczan świadczą różne pobożne fundacye. Jan i Ewa Krzywdowie wznieśli w 1637 r. przy tutejszym kościele kaplicę Scięcia Jana Chrzciciela i zapisali 100, 000 złp. na kościół i utrzymanie dwóch dotąd istniejących szpitali. Jeden z nich dotąd nosi nazwę Krzywdów, drugi zaś Bonków, Kapitał żelazny, stanowiący uposażenie, wynosi 9299 rs. Inny mieszczanin Andrzej Śmiałek przyłożył się do wzniesienia kościoła i klasztoru franciszkanów, którzy pierwotnie osadzeni w Starej Nieszawie w XIII w. przez Krzyżaków, przenieśli się tu w 1467 r. Kościół klasztorny, po dwukrotnem spaleniu w 1729 i 1841 r. i trzykrotnej przeróbce i odbudowie w 1635, 1763 i 1849 r. stracił swe pierwotne cechy, jedno tylko presbiteryum się przechowało. O zamożności i upodobaniach artystycznych mieszczan świadczy korzystnie kościół parafialny. Zbudowany z cegły, bez tynku, z wyniosłą wieżą na froncie, pokryty dachówką, mimo przerobienia szczytów i sklepienia przechował wiele cech pierwotnych. Jan Szafraniec, bisk. włocławski, przeniósł tu w 1427 r. kolegiatę z Kruszwicy, lecz trwała tu ona tylko trzy lata. Ze istniał zamiar wznowienia takowej, świadczą stalle bogato rzeźbione, urządzone w 1655 r. Obrazy pochodzą z XVI w. prawdopodobnie. W wielkim ołtarzu ciekawym jest bardzo Sąd ostateczny. Freski ścienne przedstawiają sceny z życia ś. Jadwigi. Wraz z zubożeniem kraju w drugiej połowie XVII w. zaczyna upadać i zamożność N. Według lustracyi z 1765 r. dochód cały ze starostwa niegrodowego wynosił 1590 złp. Lustracya z 1789 r. powiada iż starostwo jest w dzierżawie JW. Serafina Sokołowskiego, posła inowłocławskiego. Budowla miasta drewniana, częścią dachówką, częścią gontami, częścią słomą kryta, kamienica tylko jedna mieszkalna a druga pusta i ratusz, murowane, nadpustoszałe. Komora ceł takoż murowana. Obywatelów 80 prócz komorników. Rzeźnicy łopatkowe, mieszczanie od przywożu wódek płacą 550 złp. , cech zduński 40 złp. , sukienników 6, każdy od folusza opłaca złp 10 a z przewozu złp. 200 płaci przewoźnik. Suma całorocznego prowentu 1920 złp. Miasto posiada wsie Przypust, Dymiec zaś wraz z Gąsieńcem w 1788 r. przez miasto jest sprzedany JW. staroście Sokołowskiemu. Stanisław August ustanowił w 1790 r. 11 jarmarków. W 1827 r. N. miała 156 dm. i 1397 mk. ; w 1862 r. było 172 dm. 35 mur. i 1880 mk. 333 żyd. . Po utworzeniu powiatu nieszawskiego i wprowadzeniu władz powiatowych miasto ożywiło się więcej i ludność wzrosła, W 1849 r. wystawiono tu piękną synagogę a w 1881 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła ewangielickiego. Miasto całe brukowane. Co do źródeł, to cały szereg dokumentów i sam akt fundacyjny miasta pomieszczony jest w Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. t. IV; inne szczegóły podaje Starożytna Polska 2gie wydanie, I, 399; tudzież Wielkopolska Źródła dziej. , Pawiński I, 320. Opis i widok M. podat Tyg. Ilustr. z 1884 r. 88. Nieszawskie starostwo niegrodowe, leżało w wdztwie inowrocławskiem, w ziemi dobrzyńskiej. Podług lustracyi z r. 1662 powstało z dawniejszego starostwa kowalskiego, przez odłączenie zeń miasta N. , z przewozem na Wiśle, i wsi Czarnocice, Przypust i Dymiec. Po r. 1736 sstwo to było zaliczone do wdztwa brzeskokujawskiego. W r. 1771 posiadał je Ignacy Mogilnicki, a w końcu zeszłego stulecia Serafin Sokołowski, poseł inowrocławski, którzy zoń opłacali kwarty złp. 412, a hyberny złp. 480. Nieszawski powiat gub. warszawskiej, utworzony w 1867 r. z części dawnego włocławskiego i zwany początkowo radziejowskim, leży na samym krańcu gubernii, między Wisłą a granicą pruską od strony w. ks. poznańskiego, od wschodu i płd. wschodu przytyka do pow. włocławskiego, od płd. graniczy z kolskim, a częścią zach. granicy przytyka do pow. słupeckiego. Obszar powiatu obejmuje 21, 8 mil kwadr. Przedstawia równinę o średniem wzniesieniu 300 do 400 stóp i obniżająca się tarasowate ku Wiśle, której poziom wznosi się w obrębie powiatu pod Gombinkiem 146 stóp, pod Nieszawa Starkowiec 134 stóp a sięga do 132 po za Nieszawą. Pomiędzy Włocławkiem a Nieszawą obniżanie się środkowej

Nieszawa