Malczyce Malczyce, węg. Malcsa, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , kościół paraf. katol. i gr. katol. , uprawa roli, st. p. , 696 mk. B. M. Maldaiten niem. , dobra ryc, pow. fyszhuski, st. p. Laptau 4 kil. odl. Majątek ten obejmuje prócz tego dobra rycer. Tiedtken niem. i folwarki Ekritten, Wittehnen i Kemsie. Wszystkie razem mają roli or. i ogrodów 516, 27 ha. , łąk 118, 03, pastw. 119, 41, boru 412. 03, nieużytków 22, 62, wody 0, 61, razem 1188 97 ha. ; wiatrak; do majoratu tego należą też Friedrichswalde i Jouglanken, st. p. Kranz o 5, 5 kil. odl. ; mają obszaru 142 ha. a mianowicie 56 roli or. i ogr. , 12 łąk, 60 past, 2 lasu, 2 nieuż. ; 1857 r. było tu 948 mk. Ki. Fr. Maldanein niem. , ob. Magdalenki, Maldaniec, niem. Maldanietz, wieś, pow. szczycieński, st. p. Szymany; ma 11 włók, 171 mk. r. 1857; wś ta leży śród dużych borów kropelskich, niedaleko granicy polskiej. Maldanin, ob. Magdalenki. Malden dok. , ob. Melno, Mielno. Maldeuten niem. , pow. morąski, wielkie dobra ryc. nad kanałem elbląskomazurskim ob. t. II, 168, łączącym tu jez. Röthlaff z jez. Sämrodt, 14 kil. od m. powiat. Morąga, nad bitym traktem prowadzącym z Olsztynka do Ostrody. Z M. rozchodzą się dwie szosy na przeciwne strony, jedna do Morąga, druga do Zalewa Seefeld. Osada ta leży w górzystej okolicy; ziemia jest tu po części gliniasta, ale są także znaczne pokłady torfu, spoczywające na wapiennym marglu. W M. jest 234 ewang. mk. , cegielnia, mleczarnia wysyłająca masło do Berlina; młyn i piec do wypalania wapna są w miejscu, także i st. p. 3go rzędu. Osiem codzień odchodzących i przychodzących poczt ułatwia komunikacyą, mianowicie idą poczty osobowe 1 z Güldenboden na Maldeuten do Ostrody, 2 z M. do Morąga, 3 z M. do Zalewa, dokąd prócz tego dochodzi i poczta posłańcowa. Do dóbr tych ryc. należą jeszcze następujące folwarki Seegertswalde, Figaiken, Zöpel, Wilhelmshöhe i wybudowania Źöpl, Eichwerder i Moosbruch. Cały ten klucz obejmuje 1825 ha. i to 1262 ha. roli or. i ogr. , 138 łąk, 53 past. , 343 lasu, 26 nieuż. , 3 wody. Maldur al. Maldur, niem. Mälter, wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. popradzkim, w dy strykcie lubowelskim, nad rz. Krygowską Wo dą, dopływem Popradu, graniczy od wsch. z obszarem Łomnicy Kruczej, od płn. wsch. z obszarem Toporca, od zach. z Krygiem a od płd. zach. i płd. z Buszowcami. Obszar Maldura zrasza od płn. zach. ku płd. wsch. rzecz ka Krygowska Woda; wzdłuż płd. zach. granicy płynie pot. Seifhagen, dopływ Białej Spi skiej. Wschodni obszar zrasza rzeka Poprad. Między powyżej wymienionemi potokami, na płd. od wsi, wznosi się góra Markthöhe, 655 m. wys. Na płn. od wsi, nad granicą toporczańską, wznosi się góra Maldurska 687 m. wys. , a w płn. zach. narożniku, nad granicą krygowską, Krygowska hora, 932 m. wys. Liczy dm. 134 mk. 762, obszaru 1915 kwadr. sążni kat. Należy do sądu powiat. i urzędu podatk. w Kieżmarku, st. poczt. w Białej Spi skiej. Par łac. w Toporcu; w miejscu atoli wznosi się kościołek filialny pod wez. ś. Mar cina. Według szemat. dyec. spiskiej z r. 878 było dusz rz. katol. 32, ewan. 648, nieun. 90, żyd. 13, razem 783. Jest tu także kościół ewang. Od r. 1596 gm. Maldur tworzyła sa modzielną gminę ewan. , której proboszczem był Jan Fulgentius, senior dolnopopradzkie go okręgu. Dzisiejszy kościół ewang. , drewnia ny, ukończono r. 1819 i poświęcono t. r. w Zie lone świątki. Jest atoli filialnym, należącym do gm. ewang. w Toporcu. Wś istniała już r. 1297 Féjer, Cod. dipl. Hung. t. VI, cz. 2, str. 117. Br. G. Maldurska góra, w Beskidach spiskich. Węg. , przedstawia szeroki grzbiet górski, odrywający się od szczytu Ihły 1284 m. ku Maldeuten Maldur Maldanein Malczyce Maldanin Malden Br G Maldaniec Malechów szczytowi Schwarzenberg 1291 m. . Na płn. wsch. , a potem na płn. , pomiędzy potokami Laiblem ob od zach. a Kolaczką ob. od wsch. , szczyty w nim bezimienne wynoszą 1230 m. , 1165 m. , 1009 m. wys. npm. Długość jego wynosi 6 kil. Br. G. Maldziuny, wś, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 13 dm. , 156 mk. kat 1866. Male 1. wś, pow. wileński, 4 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 19 dm. , 145 mk. , 17 pra wosł. , 123 katol. , 5 żyd. 2. M. , folw. tamże, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Malec 1. przys. do Niska, leży nad kanałem odprowadzającym wody z lew. brz. do Sanu, po wsch. stronie gościńca prowadzącego do Rozwadowa, ma duży staw i jest o 3 kil. od miasta odległy. Brzegi Sanu są tutaj niskie, często zalewane a zawsze mokre, tworzą przeto obfite łąki. Siarczyński rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa tę miejscowość leśną osadą. Od zach. i płn. oblewa M. rzeka, na zach. zasłania go las szpilkowy, ciągnący się nieprzerwanie 12 kil. wzdłuż a 22 kil. wszerz; na płd. zaś graniczy z folw. Sopothem. 2. M. , wś w pow. bialskim, w okolicy pagórkowatej, nad dużym stawem, przez który przepływa potok Malecki, dopływ Soły z praw. brz. , po wsch. stronie gościńca zbudowanego na brzegu Soły prowadzącego z Oświęcima do Kęt. Położenie wsi wznosi się 294 m. npm. Oddalenie od Kęt wynosi 2, 2 kil. M. należy do par. rzym. katol. w Osieku i liczy 402 rz. kat. mk. Pos. więk. Adeli hr. Borkowskiej ma obszaru 338 mr. a z tych 249 roli, 9 łąk i ogr. , 24 past. i 56 mr. lasu; pos. mn. z 431 mr. uprawia 361 mr. , 21 jest łąk, 41 past. a 8 lasu. Dawniej należał M. do księstwa oświęcimskiego; w r. 1452 osadził Piotr Szafraniec tamtejszy zamek, z którego dzisiaj nie ma śladu, i trzymał w nim załogę stu pieszych i tyluż jeźdźców tak długo, dopóki książę nie zapłacił mu 2000 zł. , które mu był winien. Ta wieś graniczy na płn. z folw. Włosaniem, na wsch. z Osiekiem i Witkowicami, na płd. z folw. Kluskowizną i Nową wsią a na zach. z Kańczugą. 3. M. , wieś w pow. dąbrowskim, w piaszczystej sosnowemi borami pokrytej równinie nadwiślańskiej, 181 m. npm. , nad potokiem bezimiennym uchodzącym do Radgoszczy upustnej, dopływu Brenia z lew. brz. Od wsch. otacza tę osadę Jamski las a od płd. Dalecki las. Odległy od Dąbrowy o 14 kil. , należy M. do par. rzym. kat. w Radomyślu i liczy 532 mk. , z których 38 przebywa stale na obszarze więk. pos. Artura hr. Potockiego. Szematyzm duch. dyec. tarnowskiej z r. 1880 podaje liczbę rzym. kat. na 517. Więk. pos. ma powierzchni 171 roli, 12 łąk i 176 mr. past. ; pos. mn. 445 roli, 21 łąk i 72 mr. past. M. graniczy na zach. z Łęgiem a na płn. z Brzozówką i Suchym gruntem. Malec, Wielki i Mały, dwa dopływy Abeli, pow. kowieński. Malec, góra, ob. Kozy. Malecewen. niem. , ob. Maleczewo. Malechin, Malechiny, ob. Malachin. Malechów rus. Malechiw, 1 wś w pow. lwowskim, 6 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. we Lwowie, tuż na płd. od urzędu poczt. w Dublanach. Na zach. leżą Zboiska, na płn. Grzybowice i Dublany, na wsch. Laszki; płd. narożnik przypiera do Lwowa. Wody płyną do Pełtwi. Uprowadza je mała struga, płynąca środkiem obszaru od płn. zach. na płd. wsch. do Laszek, i druga, płynąca ze Zboisk od zach. na wsch. również do Laszek. Doliny potoków podmokłe. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru cerkiew 272 m. . Zach. część obszaru przebiega gościniec lwowskożółkiewski. Własn. więk. funduszu szpitala ś. Łazarza we Lwowie ma roli or. 169, łąk i ogr. 74, past. 6, lasu mr. 54; własn. mn. roli or. 479, łąk i ogr. 227, past. 65 mr. W r. 1880 było 687 mk. w gm. , 23 na obsz. dwor. 431 obrz. gr. kat. , 266 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w miejscu, dek. lwowski zamiejski. Fundował ją Jan z Chomentowa, sędzia ziemski lwowski, w r. 1521. Kościół murowany pod wez. ś. Michała Archanioła, niekonsekrowany. Do par. należą Dublany, Grzybowice i Zboiska. Par. gr. kat. także w miejscu dek. lwowski zamiejski, ma filią w Dublanach. We wsi jest cerkiew, szkoła etat. 1kl. i kasa pożyczk. gm. z kapit. 213 zł. w. a. O geologicznych stosunkach M, pisze Bąkowski Glina dyluwialna we Lwowie i najbliższej okolicy, Kosmos VI, 571 W tej okolicy występuje glina dyluwialna na całym obszarze, pokrywając wszystkie prawie wzgórza i ich zbocza. . Przed wsią od drogi krajowej, na zach. od porosłej lasem góry Chowaniec, ciągnie się głęboki i długi jar, w którym widać wszędzie glinę na 3 do 8 m. odsłoniętą. Glina spoczywa bezpośrednio na kredzie, jest w całym pokładzie jednaka, często także zbita, z pionowemi szczelinami i szparami. Nigdzie koło Lwowa nie napotkałem tak pięknych pokładów gliny, jak tu w tej miejscowości. Ściany jej, piętrząc się w rozmaitych załomach i kierunkach, tworzą jakby jaki labirynt. W całym żłobie tym albo nie ma glina wcale u warstwowania, albo występują w niej warstwy niewyraźne. W jednem miejscu, po prawej stronie jaru, idąc w górę, znalazłem glinę najwidoczniej uwarstwowaną naprzemian z piaskiem i drobnym szutrem, nieco zaś niżej pod temi warstwami większe odłamki ostrokrawędzistego szutru z trzeciorzędnych wapieni. Patrząc na wyżej położone warstewki drobnego szutru z piaskiem zmieszanego, nie trudno domyślić się, że naniosła je woda i to najprawdopodobniej Maldziuny Maldziuny Malecewen Malechin już w czasie okresu aluwialnego, co zresztą także uszkodzone skorupki dyluwialnych mięczaków, w większej ilości na jednem miejscu nagromadzone i odmiennie ułożona nad niemi glina na ten sam domysł naprowadzają. W warstwach tych znalazłem, oprócz innych, niżej wymienionych skorupek, jeszcze dwie skorupki Limnaea truncatula. Skorupek w glinie bardzo wiele. Wszystkie są całe, pomimo swej nader delikatnej budowy. Są to te same gatunki, co zresztą wszędzie w glinie Succinea oblonga, Helix hispida. Pupa muscorum i Helix tenuilabris, W górze, przy końcu jaru, skorupki to znikają zupełnie. Geody wapienne i zwapniało resztki roślinne zawiera glina wszędzie. Małe blaszki łuszczyku potasowego rozsiane są w niej podobnież w całej warstwie. Na wierzchołku tego wzniesienia, również przy końcu jaru tego, napotkałem jeszcze tak zwane studnie glinowe, o których Richthofen w pracy swej o glinie w Chinach wspomina. Od strony płn. tego samego lasu mamy także Jar głęboki, w którym glina leży na tym samym pokładzie. W jednem w jar wysuniętem miejscu, nie dostrzegłem żadnej pośredniej warstwy między gliną i kredą. Glina jest jakby odcięta od opoki. Pod gliną znalazłem tu dosyć duży, około 1 klgr. ważący kształtu jajowatego otoczak piaskowca kwarcytowego. W dokumencie z r. 1377 A. G. Z. III, 50 oznajmia Władysław Opolski, jako Mandrus Ormianin sprzedał swój folwark Malochę tak nazywano wówczas Malechów Janowi Machewiczowi, . usinowi. W r. 1392 A. G. Z. III, 103 poświadcza Jan z Tarnowa, wojew. sandomirski i ststa ruski, sprzedaż wsi M. przez Piotra Bloroka Michałowi Lambackiemu. W r. 1419 d. 30 września przenosi Władysław Jagiełło wsie M. , Żydatycze i Klekotów na prawo niemieckie A. G. Ż. IV, 101. W r. 1469 d. 8 kwietnia Piotr z Branic sędzia i Jan z Wysokiego podsędek lwowscy ziemscy na skargę prokuratora królewskiego Mikołaja Grzymały, odsądzają Piotra i Jana z Malechowa, synów Jana Jury z Ostrowa, wojskiego trembowelskiego, od prawa pobierania cła w Malechowie A. G. Z. VI, 126. W r. 1469 d. 10 kwietnia ci sami urzędnicy odsądzają Jana Jurę z Ostrowa od prawa pobierania cła w części wsi Malechowa do niego należącej A. G. Z. VI, 130. W r. 1471 Jan Jura z Malechowa poleca Stanisława, syna Jana z Rohatyna, kleryka, Grzegorzowi z Sanoka, arcyb. lwowskiemu, prosząc go, aby tegoż Stanisława dopuścił do wyższych święceń, i obowiązując się, że o utrzymanie jego i bencficium starać się będzie ib. VI, 141. W 1473 Piotr z Branic i Jan z Wysokiego poświadczają, że Jan Jura zaspokoił Jerzego Kuneta i Jana Jachnę i Annę, rodzeństwo z Tuligłów, za dział z dóbr Malechowa i Klekotowa należący się im po matce Oluchnie i dziadzie Andrzeju ib. VI, 169 i 170. W r. 1480 Gunter z Sieniawy sędzia i Jan z Wysokiego podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają, że Jan Jura i synowie jego Piotr i Jan z Malechowa i Ostrowa sprzedali wsie swe dziedziczne M. i Klekotów za 700 grzywien Pawłowi Jurkowskiemu z Czartoryi ib. VI, 199, 201 do 203. W r. 1484 Gunter z Sieniawy sędzia i Piotr Gołąbek z Zimnej Wody podsędek, ziemscy lwowscy, poświadczają, jako przed nimi Dymitr Daniłowicz, dziedzic Rudy i Prokop Korawa, dziedzic M. , uskutecznili podział dóbr po wuju swym Pawle Jurkowskim ib. VII, 146. W r. 1489 zatwierdza Kazimierz Jagiellończyk dokonaną przez rajców lwowskich zamianę wsi Łuczan, Nahorzan i Bołszowa, do szpitala ś. Ducha należących, na wieś M. należącą do Dymitra Chodorowskiego ib. VII, 167. Zdaje się, że rajcy zrobili tutaj interes dla szpitala niekorzystny. W r. 1491 wypuszczono w arendę wieś M. . wyjąwszy karczmę i czynsze w gotowiźnie, za 7 grzywien rocznej opłaty Arch. miej. lwow. lib. 1076, str. 480. W r. 1578 rozstrzyga król Stefan spór Mikołaja Herburta ststy lwowskiego, z rajcami lwowskimi o kilka kamienic we Lwowie położonych i wieś M. Arch. Bernard. we Lwowie, C. t. 337, str. 1301. W r. 1591 pozwala Zygmunt III mieszkańcom M. korzystać z lasów w Grzędzie i Sieciechowie, o czem uwiadamia dzierżawcę tych wsi Mikołaja Trzebińskiego ib. C. t. 348, str. 612. W r. 1695 d. 10 lutego przyszli Tatarzy wieczorem w okolicę Lwowa i minąwszy Krzywczyce, na noc stanęli pod Malechowem Dziennik Wilczka; Zubrzycki, Kronika Lwowa, str. 444. 2. M. , wś w pow. żydaczowskim, 12 kil. na płn. od Żydaczowa, , 13 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Mikołajowie, 4 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Rozdole, Na płn. leży Iłów, na zach, Stulsko i Rozdół, na płd. Brzezina, na wsch. Brzozdowce i Kuty obie w pow, bobreckim. Wzdłuż granicy zach. płynie dopływ Dniestru Kłodnica ob. od płn. na płd. Do Kłodnicy podąża mały potok, nastający w płn. wsch. stronie wsi a płynący przez podmokłe pastwisko Myniów na płn. zach. do Iłowa, gdzie się łączy z pot. Laszki, dopływem Kłodnicy. Wody z reszty obszaru płyną małemi strugami na wsch. i płd. wsch. do Wiszni. W płd. wsch. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich wznosi się wzgórze Markiwka do 349 m. znak triang. . Na zach. leży las Garby 359 m. na płn. , 314 na płd. . Własn. więk. hr. Lanckorońskiego ma roli or. 342, łąk i ogr. 25, past. 33, lasu 1158 mr. ; własn. mn. roli or. 543, łąk i ogr. 442, past. 32, lasu 15 mr. W r. 1880 było 608 mk. Malechów w gm. , 25 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , 22 rzym. kat. . Par. rz. kat. i gr. kat. w Brzozdowcach. We wsi jest cerkiew i szkoła niezorganizowana. Dom panien miłosiernych w Rozdole miał tu zapisanych 40, 000 złp. i trzymał wieś w zastawie aż do złożenia tej sumy Siarczyński, rkp. w Bibl. Ossol. 1. 1825. Lu. Dz. Malechow dok. , ob. Malchow, Malechowszczyzna, ob. Kornin i Iwanków, Malechy, wś, pow. makowski, gm. i par. Karniewo. W 1827 r. własność funduszu edukacyjnego, ma 14 dm. , 82 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Rutki. Rozl. wynosi mr. 487; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 229, łąk mr. 31, lasu mr. 47, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 322, bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 7polowy; folwark Rutki grunta orne i ogr. mr. 150, łąk mr. 4, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 165; bud. z drzewa 7; płodozmian 8polowy; rzeczka Pełta przepływa stroną południową. Malećicy, niem. Maltitz, wś na saskich Łu życach, pow. lubijski; 59 dm. , 364 mk. , w tem 170 Serbów 1880. A. J, P. Malecitz dok. , ob. Małuszyce, Małecki potok, potok, nastaje w obrębie gminy Witkowic, w pow. bielskim, z połącze nia dwóch potoków Małego Maleckiego i Wiel kiego Maleckiego. Pierwszy, t. j. Mały M. bierze początek w Bulowicach pow. bielski, po północnowschodniej stronie wzgórza Buko wej Niwy; płynie na północny zachód u stóp tego wzgórza przez obszar bulowicki i prze chodzi na obszar Witkowic, gdzie od prawego brz. łączy się z Wielkim Maleckim. Ten zaś potok nastaje na obszarze gm. Wieprza, w pow. wadowickim, przepływa kilka stawków, prze chodzi w płn. zach. kierunku na obszar Bulo wic, następnie Witkowic. Od połączenia się obu tych strumieni, powstała rzeczka płynie w tymże samym kierunku przez zachodni ob szar Witkowic, już to przez stawy, już też obok stawów, następnie przepływa wś Malec, zasila tutaj znaczny staw, a opuściwszy go, poniżej chat maleckich, tworzy granicę Kań czugi i Osieka i zlewa swe wody do Roczynki, dopływu Soły. Długość biegu 11 kil. od źródeł W. Maleckiego a 10 kil. od źródeł M. Maleckiego. Br, Q. Malecsicz dok. , ob. Małuszyce. Malecz, ob. Małecz. Malecz, mko, pow. prużański, okr. polic, bereziański, gm. M. , o 22 w. od BerezyKart. , o 18 w. od Prużany, o 180 od Grodna, złożone z domów prawie wyłącznie drewnianych 1878 r. 1189 mk. , w tem 660 izr. , ma cerkiew, synagogę i kilkanaście jarmarków, z których najważniejsze poniedziałkowe w wielkim poście. Folw. M. należy do Zawadzkiego, ma 800 dzies. gruntu, gorzelnię, kopalnię wapna i parę garbarń. Gm. M. ma 1460 dusz. L. Kr. Maleczewo, ob. Małeczewo, Maleczkowice, ob. Małkowioe i Maliczkowice, Maledugnie, wś rząd. nad rz. Mereczanką i Dereśnicą, pow. trocki, 4 okr. adm. , 48 w. od Trok, 5 dm. , 48 mk. kat. 1866. Malejkowszczyzna, zaśc. rząd. nad rz. Lidzieją, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 3 w. od Lidy, 9 mk. , młyn wodny 1866. Malejnik, grupa chat włościańskich w Jeleśni, wsi pow. żywieckiego. Br. G. Malejów, potok górski, nastaje na płdn. obszarze gm. Łętowni, w pow. myślenickim, u płdn. podnóża góry Gańczarzowej 599 m. ; płynie na południe, tworząc granicę gm. Naprawy i Łętowni, wreszcie przechodzi na obszar wsi Malejowej i tutaj uchodzi do Naprawki po 4 1 2 kil. biegu. Przyjmuje potok Grapę z praw. brz. Po wschodniej stronie wznosi się góra Kowalówka 597 m. . Br. G. Malejowa, wś. w pow. myślenickim, u uj ścia Malejowskiego potoku do Naprawki, pob. Skawy z praw. brz. , i przy gościńcu z Mszany dolnej do Jordanowa. Okolica górska, lesista, ma glebę zimną, owsianą. Wieś rozrzucona w dolinach potoków i wzdłuż gościńca ma przeciętne wzniesienie 492 m. npm. ; liczy 718 mieszk. rzym. kat. Pos. więk. Leonarda Wę żyka ma 222 mr. roli, 20 mr. łąk, 24 mr. pastw. i 111 świerkowego lasu; pos. mniej. 879 mr. roli, 48 mr. łąk, 209 mr. pastw. i nieuż. , a 104 mr. lasu. Ta wieś graniczy na wschód z Naprawą, na zachód z Jordanowem; na północ rozdzielają ją wzgórza od Łętowni średniej, a na płd. od Wysokiej. Mac, Malejowce, Malijowce, wś nad rz. Uszką, pow. uszycki, o 35 w. od Uszycy, o 25 od Jarmoliniec, gm. i par. Mukarów. Mieszk. wraz ze słobódką Malejowiecką 1100, w tej liczbie 79 jednodworców, ziemi włośc. 687 dz. , dwor. 588 dz. , cerkiewnej 42 dz. Cerkiew pod wez. ś. Krzyża, do której należy 868 paraf. , kilka młynów, kamień ciosowy do budowy i na nagrobki, także kamień li, tograficzny, fosforyty Słobódka Malejowiecka ziemia glinkowata, lasów dosyć. M. posiadają piękny pałac, doryckiego porządku, o 2 piętrach, cały z miejscowego ciosowego kamienia. Pałac stoi nad pochyłością góry, nad skalistym jarem, którym płynie rz. Uszka, zamienionym przez sztukę i naturę w jeden z najpiękniejszych ogrodów na Podolu. Część pałacu od ogrodu wspiera się na 4 kolumnach, z jednostajnego ciosu, w pałacu mieści się kaplica, filia mukarowskiego kościoła, od łat jednak kilkunastu z rozporządzenia rządu zamknięta; biblioteka liczy 7, 600 dzieł, gabinet numizmatyczny, jeden z większych w kraju, szczególnie piękny zbiór medali greckich, monet półwyspu hisz Malejowce Malejowa Malejów Malejnik Malejkowszczyzna Maledugnie Maleczkowice Maleczewo Malecz Malecsicz Malecitz Malechy Malechow Malechowszczyzna Malechów Malenie Malejsze Malemujza Malenchen Maleneszne Malenice pańskiego, olbijskiego i rzymskich kolonialnych. Gabinet ten, początkowo zbierany przez ks. Ignacego Krasickiego arcybisk, gnieźnieńskiego, znacznie powiększony został przez jego synowca hr. Ignacego Krasickiego i przez tegoż darowany wnukowi swemu, teraźniejszemu właścicielowi Ignacemu Orłowskiemu. Pałac zbudowany w końcu zeszłego stulecia przez Jana Onufrego Orłowskiego, przez niego też założony ogród, chociaż głównie do upiększenia go przyczyniła się Róża z hr. Krasickich Orłowska 1880, która, pomimo późnej swej starości, z zamiłowaniem ciągle się nim zajmowała. Są tu obszerne oranżerye, figarnie, duża kaskada z wysokości 48 stóp spadająca, pod którą w skale wykute jaskinie z ołtarza mi i posągami świętych, ozdobne łazienki, ptaszarnia i. t. p. Na drugiej stronie jaru, na przeciwko pałacu wznoszą się ruiny opuszczonego bazyliańskiego klasztoru, fundowanego przez Wawrzyńca Pepłowskiego, sędziego podols. , podstarościca łuckiego Rolle. Fundator w akcie erekcyjnym wydanym w 1708 r. pisze Do należytego porządku, pod dyspozycye JW. Episkopa Podolskiego, wielebnego Ojca Janiszkiewicza za humena ihumena po stanawiam i wszelki rząd zakonny zlecam, ofiaruję 3 kawałki pola, młynek najbliżej po łożony, prawo zrębu w lesie i. t. p. Mieściło się tu 7 zakonników i opat. Klasztor został zniszczony przez hajdamaków, według miej scowego podania pod wodzą jakiegoś Kanibala. O pałacu malejowskim pisał poeta Rajmund Korsak O aedes fausta es nato, charissima amicis, a także Przeździecki w Podróżach swoich po Wołyniu, Podolu i Ukrainie. Była tu dawniej szkoła męska i żeńska, dobrze urządzony szpital dla włościan, utrzymywany przez zmarłą Różę Orłowską; wszystko to jednak dziś z rozporządzenia rządu zamknięte. Malej owce daw. Milowce, zdaje się założone przez Malejowieckich, należały jakiś czas do Kawieckich, Pepłowskich, Turkułów i Marchockich. Jan Onufry Orłowski, łowczy koronny, nabył je od Wojciecha Marchockiego, kaszt. kam. , i odtąd ciągle należą do rodziny Orłowskich, którzy troskliwie podtrzymują pamiątki po swych przodkach. Obok M. leży Słobódka Malejowiecka, nad Uszycą, o 67 osadach, po większej części jednodworców. Jest tu młyn i nie eksploatowane dotąd pokłady fosforytów. Lr. M. Malejsze, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 33 w. od Swięcian, 3 dm. , 22 mk. katol. 1866. Malelyn dok. , ob. Malinin. Malemujza, dobra w Kurlandyi, pow. mitawski, par. Doblena, i pow. zelburski, par. Zelburg. Malenchen niem. , ob. Jazorce. Maleneszne al. Maleniczne, ob. Małyneszny. Malenice, ob. Lubiejki. Malenicze, ob. Korosteszów, t. IV, 416. Malenie 1. wś i folw. , pow. sieradzki, gm. Wierzchy, par. Bałdrzychów, odl. od Sieradza w. 38; wś dm. 4, mk. 51; folw. dm. 2, mk. 18. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 179 grunta orne i ogr. mr. 160, pastw. mr. 5, lasu mr. 10, nieuż. i place mr. . 4, bud. mur. 3, z drzewa 6. Wś M. osad 7, z grun. mr. 6. 2. M. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Machory ob. , par. Żarnów; odl. 24 w. od Opoczna, ma 8 dm. , 44 mk. , 140 mr. obszaru. 3. M. , wś włośc. i folw. pryw. , pow. płocki, gm. Łubki, par. Daniszewo, o 32 w. od Płocka; wś ma 2 dm. , 4 os. , 52 mk. , 6 mr. gruntu. Folw. na leży do dóbr Nadółki. 4. M. al. Podbierzyny, ob. Kopsodzic. Br, Ch. Malenie, por. Malinie, Maleniec, właściwie Maliniec, nazwa zwykła miejscowości; najczęściej błota leśne, obfitujące w maliny. Maleniec 1. wś, pow. koniński, gm. i par. Gosławice ob. , czyt. Łaski, Lib. ben. I, 229, przy szosie konińskowłocławskiej, o 6 w na płn. od Konina, o 4 w. od rz. Warty. Ma 530 mk. , 92 mr. ziemi i folw. do dóbr Gosławic należący. Gleba szczerkowata. 2. M. , wś, pow. kolski, gm. Czołowo, par. Grzegorzew, odl. od Koła w. 18; dm. 18, mk. 226. Wchodziła w skład dóbr Koło al. Dąbrowice; ob. Koło str. 275. 3. M. , kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Tuszyn. Posiada szkołę początkową 1kl. ogólną, 25 dm. , 163 mk. , 414 mr. ziemi; os. karcz. 1 dm. , 4 mk. Wchodził w skład dóbr Grabica ob. . 4. M. , os. włośc, pow. iłżecki, gm. i par. Krzyżanowice; odl. 2 w. od Iłży, 4 dm. , 19 mk. , 12 mr. ziemi. 5. M. , wś i os. fabr. , pow. opoczyński, gm. Machory, par. Bedlno, odl. 24 w. od Opoczna. Posiada fabryki żelaza, walcownie, gwoździarnie i fryszerki; własność Fel. Wielogłowskiego. Zatrudniają około 80 robotników i produkują za 27000 rs. M. ma 47 dm. , 415 mk. , 12 mr. ziemi dwors. , 75 mr. włośc. Por. Buda Maleniecka, 6. M. , attynen. w pow. koneckim do dóbr Lipa ob. . 7. M. , pow. włoszczowski, gm. i par. Secemin. 8. M. , wś włośc, pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, o 14 w. od Janowa, niegdyś do dóbr Potoczek należąca, śród lasów dworskich założona; grunta liche, piaszczyste; 10 dm. , 117 mk. , 400 mr. ziemi. 9. M. Świdry, ob. Świdry, 10. M. , folw. , pow. krasnostawski gm. i par. Izbica, 400 mr. roli ornej. Br. Ch. Maleniecka Ruda, ob. Ruda M, Maleniu, wś, pow. gnieźnieński, par. Witkowo Łaski, Lib. ben. I, 23; 18 dm. , 170 mk. , 4 ew. , 166 kat. , 76 analf. Poczta w Witkowie o 5 kil. , st. kol. żel. we Wrześni o 15 Malenicze Malejsze Malelyn Maleniec Malesz Malewicze kil. Dom. M. , 1144 mr. rozl. , należało nie gdyś do Koraszewskiego. M. St. Maleniu niem. , Malenino dok. , ob. Maleniska al. Maliniska, przys. Litowiska ob. , pow, brodzki, śród Woroniaków, 386 m. npm. Zajmuje płd. wsch. część tej wsi. Roku 1880 było 177 mk. w gm. , 9 na obsz. dwor. 139 rz. kat. . Par. rzym. kat. Podkamień o 4 kil. na wsch. . Na płn. leżą lasy Pańkowczyna. Malenkowo, ob. Malinkowo. Malenkowszczyzna, ob. Kołyszki Malenowice, niem. Malenowitz, wieś, pow. frydecki, par. kat. Borowa, na Szląsku austr. , rozl. mr. 2193, ludn. 660. Malenówko, niem. Mallinowken, os. , pow. ządzborski, st. p. Stara Ukta. Malenuppen, Mallenuppen albo Pötscheln niem. , wś, pow. darkiejmski, leży nad szosą z Darkiejm do Wystrucia prowadzącą; st. p. Darkiejmy. 1857 r. było tu 106 mk. , między tymi 8 gospodarzy. Kś. Fr, Malerdorf dok. , ob. Mahlendorf, Malesz. .. , por. Malisz. .. . Malesz, la Malesiu, nazwa osady strażnika ogrodów owocowych, pod Lipowanami, należącego do obszaru dworskiego w Petrowcach nad Suczawą, w pow. suczawskim. Br. G. Maleszaków groń, góra na południe od wsi Lasu, w pow. żywieckim, 680 m. wys. Maleszczewa, znaczna góra lesista, wzno sząca się po lewym brzegu rzeki Świrza, na południe od wsi Tucznej, w pow. przemyślańskim, pod 42 9 13 wsch. dłg. g. F. , a 49 33 płn. sz. g. Wznies. 425 m. Miejsce znaku triang. Br, G. Małesze, wś w pow. bielskim gub. grodz. , na północ od traktu BielskBrańsk, o 14 w. od Bielska, z zarządem gminy obejmującej 1869 dusz. Małeszechowo niem. , ob. Małociechowo. Maleszecy, niem. Malschwitz, wś serbska na saskich Łużycach, pow. budyszyński. Kościół ewang. z nabożeństwem serbskiem, szkoła ele mentarna; 102 dm. , 582 mk. , w tem 487 Ser bów 1880. A. J. P. Maleszew, al. Maleszewo, dwa folw. w pow. mozyrskim, w okr. polic. 3 turowskim; jeden właśność Frankowskich około 13 włók, drugi własność Gierłowiczów około 10 włok. Maleszewo, dwie wsie bliskie, w pow. mo zyrskim, w okr. polic. 3im turowskim, przy gościńcu wiodącym z Dawydgródka do Turowa, nad kotliną Prypeci. M. Wielkie ma cer kiew, osad 28; M. Małe osad 19. Lud trudni się flisactwem, rybactwem i nieco rolnictwem; miejscowość bardzo nizinna, odludna, bogata w dary natury. AL Jel, Maleszewo, ob. Maliszewo. Maleszewskie jez. , ob. Łomża V, 706 i Mliszewo, Maleszna, niwa w płn. stronie Jazowa Nowego, pow. jaworowski. Maleszowa, wś i folw. , pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Lisów. Leży na prawo od drogi bitej z Chmielnika do Kielc. Posiada gorzelnię, dwa młyny i cegielnię. W 1827 r. było 41 dm. , 239 mk. M. stanowiła jednę całość z dobrami Gumienice. Jest tu staw z wy spą a na niej ruiny zamku Tarnowskich, pię kny ogród i oranżerya. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. albo klucz Maleszowski po do pełnionej segregacyi w r. 1879 na 7 części składają się z folw. M. , osad młynarskich Podmurny, Podleśny, Brody i Trzcianka, oraz folw. Tarnoskała. Rozl. wynosi mr. 2314; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 625, łąk mr. 126, pastw. mr. 264, wody mr. 54, lasu mr. 959, nieuż. i place mr. 52, razem mr. 2081, bud. mur. 15, z drzewa 19, młynów wodnych 4; cegielnia, piec wapienny, pokłady kamienia wapiennego, marmurowego i torfu; rzeka Morawka przepływa, formując 6 stawów i 5 sa dzawek; folw. Tarnoskała grunta orne i ogr. mr. 107, łąk mr. U, pastw. mr. 6, lasu mr. 69, zarośli mr. 31, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 233. Bud. mur. . 19. Wieś M. osad 47, z grun. mr. 374; wś Skrzelczyce ob. 60, z grun. mr. 729; wś Piotrkowice os. 52, z grun. mr. 265; wś Gumienice os. 38, z grun. mr. 547; wś Górki ob. os. 25, z grun. mr. 311; wś Brody os. 17, z grun. mr. 190; wś Lisów osad 41, z grun. mr. 342; wś Grabowiec ob. osad 36, z grun. mr. 330; wś Minostawice os. 22, z grun. mr. 264; wś Komórki os. 19, z grun. mr. 288; wś Znojów os. 2, z grun. mr. 16; wś Ługi os. 13, z grun. mr. 166. Gmina M. na leży do sądu gm. okr. I w Chmielniku, gdzie też i st. poczt. ; obszaru ma 15496 mr. i 3175 mk. 1867 r. . W gminie znajdują się 1 szko ła początkowa, dwie gorzelnie, cztery młyny wodne i cegielnia. Br, Ch. Maleszowce, ob. Milaszkowce, Maleszyce dok. , ob. Małoszyce, pow. olkuski. Maleszyn, pow. olkuski, gm. i par. Kidów. Maletany, ob. Kłośno, Maletsicz dok. , ob. Małuszyce. Maletyńce, ob. Malutyńce, Maletyniec, góra wznosząca się na północ od wsi Chliwisk Chlivestie, w pow. kocmańskim, na granicy północnej tejże wsi z gm. Malatyńcami, pod 43 19 wsch. dłg. g. F. , a 48 29 51 płn. sz. g. Od wschodu płynie rz. Sowica. Wznies. 308 m. npm. Br. G. Malew, wś nad Styrem, pow. dubieński, na płn. wsch. od Boremli. Malewicz dok. , ob. Mollwitz, Malewicze 1. al. Zarzecze, wś nad Turejką, Malew Maletyńce Maletsicz Maletany Maleszyn Maleszyce Maleszowce Malenin Malewicz Maleszowa Maleszewskie Maleszewo Maletyniec Maleszew Maleszecy Małeszechowo Małesze Maleszczewa Maleszaków groń Malerdorf Malenuppen Malenówko Malenowice Malenkowszczyzna Malenkowo Malice Maliau Malga Malękowo Mależyki Małeżowce Malezałonczne Maley Malewszczyzna Malewszczyna Malewicze Malewicze pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 53 w. od Lidy, 4 dm. , 28 mk. katol. 2. M. Górne, wś, pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 59 w. od Lidy, 7 dm. , 102 mk. kat. 3. M. Dolne, wś rząd. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 59 w. od Lidy, 2 dm. , 20 mk. 1866. Malewicze, wś i dobra, pow. rohaczewski, 1 okr. adm. , przy kolei, między Żłobinem a Czerwonym brzegiem, o 22 w. od Rohaczewa. Dobra należą do Józefa Żukowskiego i mają 7000 dzies. obszaru, w tem 600 dzies. roli or nej, 400 dz. łąk, gleba urodzajna. We wsi M. byt włościan zamożny, gmina, szkoła wiejska. Do klucza M. należało niegdyś 1200 dusz. Gm. M. ma 1318 dusz. E. E. Malewo, wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 23 w. od Sierpca, ma 8 dm. , 67 mk. , 198 mr. gruntu. Folw. należy do dóbr Koziebrody. Malewo, wś, dobra i zaścianek obok siebie położone, w pow. słuckim, nad rzeką Uszą i dopływem do niej uchodzącym, nieopodal gościńca wiodącego z mka Snowia do historycznego Nieświeża, o milę na południe od on ego. Wś ma cerkiew, osad pełnonadziałowych 26, zaścianek osad 2. Dobra, dawne dziedzictwo radziwiłłowskie, należą do ordynacyi nieświeskiej, mają około 79 1 2 włók, młyny, glebę piękną, miejscowość bezleśna. W r. 1785, gdy król Stanisław August jechał do Nieświeża, w M. były uszykowane pierwsze poczty rycerstwa i stąd rozpoczął się tryumfalny wjazd królewski do stolicy radziwiłłowskiej. Ob. u Kotłubaja, Galer. Nieśw. , str. 503. Al. Jel Malewo, folw. n. Obrą, pow. śremski, 5 dm. , 74 mk. ; należy do dom. Daleszyna. Malewo, niem. Mahlau dok. 1400 Malyn, 1565 Mallau, wś, pow. sztumski, st. p. Mal bork, okrąg urzędu stanu cywil. Dąbrówka niemiecka. Przywilej tej wsi zaginął w pierwszej wojnie szwedzkiej; dla tego ssta sztumski Zygmunt I Güldenstern go odnowił r. 1641 d. 12 paźdz. ; wś była osadzona na prawie chełm. ; sołtys malewski i 15 innych sołtysów z pobliskich wsi posiadali wspólnie w sstwie sztumskiem dwie łąki sołeckie i co rok 8 dni przed św. Janem zbierali się i dzielili się łąka mi Ob. Gesch. des Stuhmer Kreises, von Schmitt, str. 206. Kś. Fr. Malewskie, okolica szlachecka, powiat lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy w. 35, od Wasiliszek w. 30, dm. 4, mk. 34 rzym. kat. 1866. Malewszczyna, os. wymieniana dawniej w pow. owruckim Archiw J. Z. R. , cz. III, t. 3. Malewszczyna, wś, pow. zamojski, gm. Podklasztor. Ma 16 dm. , 118 mk. , 294 mr. gruntu piaszczystego. Malewszczyzna 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 77 w. od Wilna, 1 dm. , 3 mk. katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. katol. 3. M. , zaśc. pryw. , pow. dzi sieński, o 90 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 15 mk. prawosł. 1866. F. S. Maleyken niem. , ob. Malleiken. Malezałonczne niem. , ob. Załączne M. Małeżowce, ob. Malczowce. Mależyki, była wś w b. pow. krzemienieckim, we wsch. części dziś zasławskiego. Malęcin, niem. Mallentin al. Malenzin 1. folw. , pow. gdański, st. p. Pruszcz o 10 kil. odl. ; zawiera 52. 68 ha. roli orn. i ogr. , 9. 49 łąk, 1. 81 nieuż. , 0. 28 wody, razem 64. 26; należy do dóbr ryc. Lisewo. 2. M. , leśnictwo, pow. gdański, st. p. Pruszcz; par. katol. Pręgnowo o pół mili odl. Kś. Fr. Malękowo, ob. Malinkowo. Malga al. Ruda Kętrz. , duża wś kościelna, pow. niborski, nad granicą pow. szczycieńskiego, 25 kil. na płdn. zachód od Szczytna, nad rzeką Omule w, uchodzącą do Narwi; leży śród dużej piaszczystej równiny. Tuż obok wsi, tam gdzie przed tem było spuszczone już dziś jez. Malga, rozciągają się żyzne łąki i znaczne pokłady torfu. R. 1857 było tu 409 mk. , r. 1878 zaś 661, którzy po większej części mó wią po polsku, ale są wyznania ewang. St. p. jest w miejscu, skąd do Jedwabna dochodzi poczta posłańcowa. R. 1403 nadaje Jan von Schönenfeld, komtur ostródzki, mistrzowi hutnickiemu Ekartowi hutę żelazną w Rudzie czyli Maldze w t. z. niegdyś puszczy Patrąk. Dan w Niborku r. 1403 w poniedziałek po św. Janie Chrzcicielu. W M. mieszkają r. 1537 Jerzy i Marcin, rybacy. Gdy r. 1450 w. m. V. Erlichshausen odbierał hołdy szlachty, zie mian i miast, ziemianie polscy mieszkający około M. złożyli mu przysięgę tamże dnia 16 sierp. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 342 i 351. M. stanowi filią do ewang. parafii jedwabińskiej należącą. Katolicy nale żą do par. niborskiej. Dawniej była tu ha mernia żelazna; istniała jeszcze na końcu XVIII stulecia Ob. Toeppen Gesch. Masurens, str. 392. Kś. Fr. Malgowskie piece, niem. Malgaofen, wś na południe od wsi kościelnej Malgi, niedaleko granicy pow. szczycieńskiego; leży w pow. niborskim, st. p. Malga; 1857 r. 212 mk. Maliau niem. , ob. Mahljau. Malice 1. kol. , pow. częstochowski, gm. Dzbów, par. Konopiska. Ma 10 dm, 69 mk. , 111 mr. obszaru. 2. M. Dąbrówka, wś nad rz. Swinną, pow. łódzki, gm. Dzierzązna, par. Zgierz. Wś ma 3 dm. , 27 mk. , 103 mr. , cztery osady częściowych właścicieli, 10 dm. , 45 mk. , 241 mr. obszaru. Wieś i osady stanowią część obszerniejszej całości, objętej ogólną nazwą Dąbrówka ob. Samice, Strumiany, Lućmierz. 3. M. , wś nad rz. Żurawką, pow. san Malice domierski, gm. Samborzec, par. Obrazów; odl. 7 w. od Sandomierza; ma 38 dm. , 250 mk. , 546 mr. obszaru. W XV w. własność biskupów krakowskich, ma 9 łanów kmiecych Dług. II, 317. 4. M. Kościelne, wś i folw. nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gmina Lipnik, par. Malice, odl. 17 w. od Sandomierza. Mają 24 dm. 7 mur. , 426 mk. , 697 mr. ziemi dwors. , 360 mr. włośc. Młyn wodny. W 1827 r. 32 dm. , 167 mk. Jest tu. kościół par. drewniany, istniejący już w XV wieku. W XVI w. dziedzice wsi, Maliccy h. Junosza, przyjąwszy kalwinizm, zamienili tutejszy kościół paraf. na zbór, który istniał do 1635 r. Zmuszeni wyrokiem trybunału do zwrócenia katolikom zabranego kościoła, wybudowali nowy, który po długich sporach i procesach zburzony został w 1702 r. Sama egzekucya wyroku w 1635 r. miała formę zajazdu, wykonanego przez gromadę zbrojnego ludu z proboszczem na czele. Stawiający opór kalwini zostali pokonani i potracili poczęści życie w bójce. Dotąd miejscowość ta nosi nazwę Szubienica, a osada Męczennice. Opis M. i samego wypadku podała Księga Świata z 1860 r. , t. V. Par. M. dek. sandomierski dusz 2211. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. i Adamów rozległy mr. 934; grunta orne i ogr. mr. 686, łąk mr. 48, pastw. mr. 64, lasu mr 98, nieuż. i place mr. 43. Wś M. os. 16, z grun. mr. 93. 5. M. , wś nad Huczwą, pow. hrubieszowski, gm. Werbkowice, par. Tyszowce. W 1827 r. 28 dm. , 306 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Łysa Góra, wsi M. Rozl. wynosi mr. 1170 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 218, łąk mr. 102, lasu mr. 433, nieuż. i place mr. 16, razem mr. 769; bud. mur. 5, z drzewa 16; płodozmian 10polowy; folw. Łysa Góra grunta orne i ogr. mr. 331, łąk mr. 64, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 401; bud. z drzewa 3; płodozmian 7polowy. Młyn wodny, cegielnia, pokłady torfu. Wś M. os. 54, z grun. mr. 549. Br. Ch. Malice, niem. Malitz, dom. , pow. szubiński, 1322 mr. rozl, 8 dm. , 151 mk. , 30 ew. , 107 kat. , 14 żyd, , 42 analf. Poczta, tel. i par. w Keyni o 4 kil. , st. kol. żel. w Nakle o 20 kil. Niegdyś M. ze Szczepicami, mr. 6383, należały do Zabłockiego. Czyt. Łaski, Lib. ben. , I, 124. Malichy, folw. , pow. warszawski, gmina Pruszków, par. Raszyn. Malicki, Malitski, młyn w Winnikach, pow. lwowski. Malicza, potok górski, wypływa na południowowschodnim obszarze gm. Hańczowy, w pow. gorlickim, na południowozachodnim stoku góry Koziego Żebra 853 m. ; płynie na północny zachód górską doliną, nad którą od wsch. wznosi się Kozie żebro i Hańczowa g. 821 m. a od zach. Gródek 712 m. i Dział, Zlewa swe wody do Ropy we wsi Hańczowie. z praw. brz. Długość biegu 3 kil. Br. G. Maliczkowice po rusku Małyczkowyczi, wś w pow. lwowskim, 13 kil. na płd. zach. ode Lwowa, 15 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Szczercu, tuz na wsch. od urzędu poczt. i st. kolej. w Nawaryi. Na płn. wsch. leżą So kolniki, na wsch. i płd. Nagorzany, na płd. zach. Nawarya, na płn. zach. Hodowica. Wzdłuż granicy płd. zach. płynie pot. Szczerek od płn. na płd. i tworzy we wsi mały sta wek. Płd. wschodnią część wsi przepływa dopływ Szczerka, pot. Sołonecki, płynąc prze ważnie blisko granicy lub wzdłuż takowej od wsch. z Sołonki na płd. zach. a potem na za chód. W stronie płd. nad Sołoneckim poto kiem leżą zabudowania wiejskie część wsi, , Szpitalne na wschodzie. W stronie płn. do chodzi jedno wzgórze 335 m. wys. Własn. więk. ma roli orn. 178, łąk i ogr. 69, pastw. 6, lasu 93 mr. ; własn. mniej. roli orn. 357, łąk i ogr. 62, pastw. 54 mr. W r. 1880 było 376 mk. w gminie, 29 na obsz. dwor. 222 obrz. rzym. kat. , 102 gr. kat. . Par. rzym. katol. w Hodowicy, gr. kat. w Nawaryi. We wsi jest kasa pożyczk. gm, z kapit. 626 zł. w. a. i młyn. W r. 1508 potwierdza Zygmunt I co do trzeciej części darowiznę wsi Maliczkowice i Żydatycze kapitule lwowskiej od Janusza dziedzica uczynioną, z zastrzeżeniem służby podczas wyprawy wojennej Ob. Dodatek tygodn. do Gaz. lwows. 1858 12. W r. 1554 nakazuje Zygmunt August burmistrzowi, raj com, wójtowi i ławnikom lwowskim, aby do zwolili Stanisławowi Jabłońskiemu, zwanemu Maleczkowskim, sprzedać pewne części swych posiadłości Maleczkowic. Ob. Arch. bernar. C. t. 329, str. 179. Według Siarczyńskiego Rkp, w Bibl. Ossol. 1825 nadał Jan Ka zimierz w r. 1655 wieś tę Wieniawskim. W r. 1721 przeznacza August II komisarzów do rozgraniczenia dóbr Pustomyty i Maleczkowi ce Arch. bernard. C. t. 526, str. 1023. W r. 1729 uwiadamia August II Józefa i Ludwikę Potockich, sstwo szczerzeckich, dzierżawców Sokolnik, o delegowaniu komisyi celem rozgraniczenia Sokolnik od Maleczkowiec ib. C. t. 570, str. 1407. W r. 1730 komisarze kró lewscy rozgraniczają Pustomyty, Porsznę, Nagorzany, Maleczkowice, Siemianówkę i t. d. ib. C. t. 570, str. 1381. Lw. Di. Malien dok. . Według Toeppena, Geschichte Masurens, str. 1, tak się zwała w XIV w. rz. Omulew. Malienshof al. Ellerfeld niem. , ob. Lniskie pole. Maliers niem. 1. wś, pow. oleśnicki, do dóbr Juliusburg należy, ma kościół paraf. ew. Malice Malienshof Malien Maliczkowice Malicza Malicki Malichy Maliki Malików Malikowce Malijki od r. 1602; parafianie w części Polacy Knie, 2. M. , folw. do wsi Kozły, pow. sycowski. Malijki, ob. Molejki Malijowce, ob. Malejowce. Malijówka, uroczysko w Matusowie, pow. czerkaski. Maliki, wś włośc, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 2l w. od Swięcian, 10 dm. 111 mk. katol. 1866. Maliki, ob. Malkowy. Malików dok. , ob. Malków. Malikowce, wś rząd. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 28 w. od Szczuczyna, 8 dm. , 75 mk. 1866. Malikowska, grupa chat włościańskich w obr. gm. Kątów, w pow. chrzanowskim. Malikowy, ob. Malkowy. Malin, mko, pow. radomyski, na lewym brzegu rz. Irszy, która koło wsi Jelcówki czyli Białego brzegu uprowadza swoje leśne wody do rz. Teterowa. Nad jej brzegiem wyzierają malowniczo szare granitowe czoła skał. Okolica to leśna przeważnie i w rudę obfitująca żelazną. Mczko to odlegle od Kijowa o 135 w. a od Radomyśla o 35, liczy mieszkańców w ogóle 3634; w tej liczbie 2106 prawosł, 1175 żydów, 110 katol. , 243 ewang. ; domów na prawach własności 98, na prawach czynszu 96, razem 144; cerkiew, szkoła początk. od r. 1861, kościół 1, sklepów 12; rzemieślników 21; jarmarków 7. Wioski należące do M. są Hamernia, Sieliszcze, Oblitki, Stara Rudnia, Szlamarnia, Pirożki, Potijówka, Ruda Potijowska, Romanówka, Hołowki. Dopiero od czasów Aleksandra Jagiellończyka, króla polskiego i w. ks. litew. , zaczyna się szereg, znanych nam z dokumentów, właścicieli Malina. W tych czasach włość tę posiadał Hryńko Wnuczkiewicz, i ten, mając trzy córki, jedne wydał za Hornostaja, drugą za Woronę przodka Woroniczów, trzecią zaś Marynę za Iwana Jelca, sąsiada z pobliskich Malinowi Pirożków. Hryńko Wnuczkiewicz dał mu w posagu M. Niesiecki. Jelcowie, była to stara miejscowa rodzina, wyrosła z hojnych nadań królewskich porów. Kornin. Jakoż Pirożki były nadane jeszcze dziadowi Iwana Jelca Jackowi, jako wysługa, przez króla Aleksandra. Atoli już za Iwana Jelca Pirożki powiększone zostały o trzy nowe osady; osiadły bowiem na gruntach ich Hołowki czyli Holanki tak zwane, że poddany Holanka tam naprzód osiadł, Łomla albo Sławów i Remianówka. Następnie Jelcowie jeszcze więcej nabyciami rozprzestrzenili swoje dobra; i tak od Szrutowicza Jakubowicza nabytą została Sozańska ziemia obapół rz. Irszy, od Rutowicza zaś Zankowszczyzna, niegdyś Surynowska, w której ziemi było uroczysko tak zwane, , Wasylowa mogiła konnotacya majętności dziedzicznych Feodora i Remigiana Jelców 1634. R. 1571 właścicielem M. jest Dymitr Jelec, miecznik kijowski, który, ożeniony z Olizarówną, zostawia czterech synów Filipa, Konstantego, Iwana i Teodora, chorążego kijow. , i ten ostatni na mocy działu zostaje dziedzicem M. Z Malinom już wtedy połączone były wsie następne Pirożki, Huta, Hołowki, Remianówka, Łomla, Marsol, Skakunka, Nowe i Stare Horodyszcze, Jelcówka, Łubowicze, Polachowka, Pieniażewicze, Sieliszcze, Kamionka, Lipiany, Koma, Nowaki, Chotynówka, Niemirówka, Fedorówka. Ten atoli Teodor Jelec ginie śmiercią tragiczną. Jerlicz w swojej kroniczce pisze pod rokiem 1648. W tychże czasach, w Jesieni, p. Teodora Jelca, chorążego kijow. , dla zarażenia paraliżem nie mogącego uciekać z domu, chłopi właśni, naszedłszy w majętności jego własnej, zabili, a na potem z dworem spalili t. I, str. 68. Bo też rozpoczęły się były już wtedy wojny Chmielnickiego a z niemi połączone pożogi setne miast, wiosek, dworów, i przez rozpasaną na wszystko czerń, mordy i zabójstwa. Do jakiego zaś stopnia srogość tej wojny zniszczyła była posiadłości Jelców, można wziąć miarę z własnych zeznań poddanych tych dóbr, których zapytywał o to Michał Teodor Jelec w r. 1691, gdy nareszcie, po uspokojeniu się wojen kozackich, powrócił był do swoich włości poniszczonych. Owoż poddani ci pod przysięgą zeznali, że przed ruiną było we wsi Malinie dymów 40, w Łumli 26, w Pirożkach 12, w Serhijówce 2, w Hołowkach 14, w Romańczycach 6, w Remianówce 40, w Sieliszczu 12; teraz zaś po hostilitates et rebelliones cosaticas, we wszystkich wyż mianowanych majętnościach nie znajduje się starynnych ludzi z nowoosiadłymi już za Mich. Teod. Jelca jak tylko w M. 7 dymów; w Pirożkach 8; w Hołowkach 1; w Serhijówce 1; z inszych zaś miasteczek i majętności wszyscy za Dniepr powychodzili, a insze wsie pustkami zostały Archiw. JZR. , część 6, t. I, str. 208, w dodatkach. Michał Teodor Jelec był synem Remigiana a wnukiem Teodora, o którym wyżej była mowa; on to, przyszedłszy do pustych dóbr, zajął się pilnie pracą osadniczą, tak że M. wkrótce z wioski na stopień mczka wyniesionym został. Tenże Mich. Teodor Jelec zeszedł bezpotomnie, a M. dostał się do jego brata Jana Wacława, który zostawił dwóch synów Józefa i Antoniego i córkę Magdalenę za Nakwaskim, kaszt. rawskim, Barbarę za Franc. Orzechowskim i Maryannę za Starzechowskim. Z tych Antoni Jelec, generał w wojsku kor. , dziedzic na Pleszczewicach, Bykowie, Malinie, Horodyszczu, Pieniażewiczach, Turbowie, Rostwenku i wielu innych włościach, ostatni z domu umarł bezżenny do Malikowy Malikowska Malijki Malijowce Malijówka Mali Malin Malinia Malineszty Malinconow piski Ign. Krasickiego u Bobrowicza i cała I fortuna jego przeszła na własność sióstr je go, a od tych przez ślubne związki ich potom stwa płci żeńskiej, do Defressów, Pieńkowskich, Zaleskich, Trzeciaków i hr. Krasickich. Anna ze Starzechowskich hr. Krasicka, matka Ignacego Krasickiego, bisk. warm. , posiadła też M. , jako tez i inne dobra, po wygraniu procesu z jezuitami o spadek po Jelcach. Atoli M. niedługo w ręku Krasickich zostawał; przedali go oni następnie Ignacemu Kordyszowi, pisarzowi ziems. Włodzim. , a od tego taż ma jętność dostała się do jego syna Stanisława Kordysza, dziedzica Cybulowa i Koneły por. Cybulów i Koneła, Ten zaś dał M. w posa gu córkom swoim Katarzynie za Ignacym Jełowickim sstą zawideckim, i Franciszce za Pruszyńskim, które sprzedały go w 1801 r. Jóżefowi Morzkowskiemu. Od tego zaś M. przeszedł do jego córki księżnej Cecylii Radziwiłłowej, i następnie przez księżnę tę sprze dany został Łukinowi i Skuratowi, od których w r. 1855 znów nabyła też dobra ks. Szczerbatowa, Kościół tutejszy fundowany był przez Stanisława Kordysza w 1780, a w 1784 przez ks. Rajmunda Zakrzewskiego, miejsco wego plebana, benedykowany. R. 1811 ple banem tutejszym był kś. Stefan Szymański. W tymże roku należała do kościoła tego ka plica Justynowiecka, przez Fortunata Micha łowskiego, marszałka olhopolskiego w 1797 r. zbudowana; miała fundusz annuaty od tegoż Michałowskiego, na dobrach janowieckich zaj bezpieczony ks. archidyak. kijow. . Obraz Matki Boskiej, cudowny, znajdujący się w tym kościele, został przeniesiony do kijows. ko ścioła w r. 1869 po spaleniu się tutejszego kościołka. Ks. Cecylia Radziwilłowa testa mentem zapisała 20000 rs. na zbudowanie ko ścioła, który d. 16 listop. 1884 r. został po święcony przez kś. biskupasufragana Lubowickiego, za proboszcza miejscowego kś. Cy bulskiego, Par. malińska ma kaplicę w Mir czy a miała też w Justynówce i Antonówce. Dusz ma 1690. Cerkiew tutejsza jest pod wezw. ś. Dymitra. R. 1756 dziedziczka M. Anna ze Starzechowskich hr. Krasicka za twierdziła tejże cerkwi posiadanie zdawna na leżących do niej pewnych gruntów. Papiernia założona 1873 r. , parowa, o sile 150 koni, własność akcyjnego towarzystwa, 125 robo tników, 77222 rs. prod. ; garbarnia założona 1877 r. , własność Narodyckiego, 4 robot. , 6000 rs. prod. 1882. Edward Rulikowski. Malin, wś, pow. dubieński, okr. polic. ołycki, gm. M. , o 13 w. od Ołyki, o 15 od Jarosławicz. Malin, ob. Malinin Malyń, Mahlen. Maliń, niem. Greifenhain, wś na dolnych Łużycach, pow. kalawski, dziś już zniemczona. głownie staraniem pastora Blütchen 18231861. Tylko niektórzy starzy ludzie mówią jeszcze 1881 po serbsku, i dla nich odbywa się w miejscowym kościele ewang. kilka razy do roku kazanie serbskie i komunia. A. J. P. Malin, Malina, według Kętrzyńskiego dawne imię własne, od którego pochodzą nazwy wielu miejscowości na ziemiach polskich. Malina 1. wś, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Kutno, przy szosie warszawskokaliskiej, odl. od Kutna w. 2, z attyn. Pohulanką. Ma 17 dm. , 233 mk. , ogólna przestrzeń wynosi mr. 686, w tem włośc. os. 25, mr. 19. W 1827 r. 13 dm. , 120 mk. 2. M. , pustkowie i młyn, pow, częstochowski, par. Kłobucko. 3. M. , wś, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya, odl. 6 w. od Kalwaryi. Ma 9 dm. , 57 mk. Por. Ludwinów. W. W. Malina al. Malinka, wś, pow. wiłkomierski, b. st. poczt. na trakcie z Wiłkomierza do Poniewieża, między Wiłkomierzem a Szczęśliwą, o 22 w. od Wiłkomierza, 86 w. od Kowna. Dziś st. poczt. w Towianach. Malina, folw. w Rokitnie, pow. gródecki. Malina, niem. Malino, 1532 r. Mallina, wś, pow. opolski, par. Groszowice, nad strugą Ma lińską Malinoerbach, uchodzącą do Odry za Groszowicami, leży obok lasu rządowego, ma 118 bud. , 77 dm. , 512 mk. , 2061 mr. rozl, 32 osad, szkołę katol. F. S. Malina 1. rz. , dopływ Moszczenicy, por. Bzura, 2. M. , rz. w pow. będzińskim, gm. Sulików, pod wsią Zędkowice. Malińce, wś u źródeł rz. Rynkacza, wpa dającej do Prutu, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma 275 dm. , cerkiew paraf. drewnianą. X. M. O. Malinchen niem. , ob. Malinka, Malinconow dok. , ob. Malinkowo. Malineszty, wś, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma cerkiew paraf. Malinia, Malenya, tak Lib. ben. Łaskiego I, 449 zowie wś w par. Buczek, dziś pow. łaski. Malinicz, góra lesista, na granicy gmin Modrycza i Tustanowic, w pow. drohobyckim, pod 41 9 wsch. dłg. g. F. , a 48 17 41 płn. sz. g. Stok południowy, wschodni i północny opływa pot. Wisznica, od zachodu Żółty potok. Na połudn. wschód od M. wznosi się Babina jama 405 m. . Ob. Lipnik, t. V, 276 3. Malinicze, wś nad rz. Samcem, pow. proskurowski, okr. polic. Felsztyn, par. Proskurów, o 12 w. od Felsztyna, o 10 od Proskurowa. Ma 165 dm. , 922 mk. , 670 dz. ziemi dwors. , 835 włośc. Cerkiew pod wezw. św. Jana ma z Kudryńcami 1200 parafian, 37 dz. ziemi. Urząd gminny obejmuje M. , Kudryńce, Rezolińce, Wołkowce Wyższe i Niższe, Rososza, Karpowce, Różyczna, Rożyczanka, Malin Malinicz Malinchen Malina Malinin Maliniczek Hreczana, Szaraweczka, Maćkowce, Malaszowce, Wolica 14 starostw, 1868 osad, 10892 mk. włościan a 11294 wszystkich; ziemi włośc. 10912 dz. , w tem ornej 8975; ziemi prywatnej 6078, w tem 4277 ornej. St. poczt. w miej scu. M. leżą w pięknem położeniu, mają pię kny ogród i dwór a należą oddawna do Mako wieckich. Dr. M. Maliniczek, nazwa dolnego biegu rzeczki Jelnówki al. Jelny. Ob. Jelnówka, t. III, str. 560. Br. G. Malinie 1. wś włośc. , pow. janowski, gm. Chrzanów, par. r. 1. Goraj, o 14 w. od Jano wa, nad rz. Ładą, niegdyś część dóbr ordynacy i zamojskiej; 36 dm. , 276 mk. , w tem 202 r. 1. , 497 mr. ziemi, gleba gliniasta, urodzajna. Mylnie zwane Malinne, a r. 1827 podane p. n. Malinice; miało wtedy 30 dm. , 177 mk. 2. M. , os. leśna, pow. piotrkowski, w dobrach Osiny. 3. M. , por. Malenie. Br. Ch. Malinie, wś, pow. mielecki, na praw. brz. Wisłoki i przy gościńcu z Mielca 8. 2 kil. do Baranowa, leży w równinie 176 m. npm. Ze wsi wychodzi droga gminna na zach. do Chrząstowa. Ludność rzym. katol. w liczbie 411 jest przyłączoną do parafii w Chorzelowie. Więk. pos. uprawia 592 mr. , utrzymując na swym obszarze stale 62 osób; 46 mr. zajmują łąki, 199 mr. podmokłe niziny tworzą pastwiska a 56 mr. zajmuje las. Pos. mniej. ma 195 mr. roli, 37 mr. łąk i 11 mr. pastw. M. gra niczy na wschód z Grachowem i Trześnią, na północ z kolonią niemiecką Tuszowem, na za chód z Chrząstowem a na południe z Chorzelowem. Mac. Malinie 1. dom. , pow. pleszewski, 4246 mr. rozl. , 4 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Piekarzew, c Baranówek, d Lasew; 17 dm. , 437 mk. ; 101 ew. , 335 kat. , 1 żyd, 223 analf. Poczta w Pleszewie o 1 kil. , st. kol. żel. i tel. w Pleszewie o 3 kil. , par. w Chorzowie Ła ski, Lib. ben. II, 46. 2. M. czyli Maliny, folw. , pow. śremski, 3 dm. , 58 mk. ; należy do gm. i dom. Nowiec. M. St. Malinie, młyn wodny do wsi Gwoździan, pow, lubliniecki. Maliniec, ob. Maleniec, Maliniec, jez. do Lubichowa należące, pow. starogardzki. Wizytacya Madalińskiego z r. 1686 donosi, że podówczas należało do probostwa lubichowskiego; proboszczowi przysługiwało w niem wolne rybołóstwo latem i zimą. Malinik, folw. i leśniczówka koło Nowosiółki skałackiej, pow. skałacki. Malinin, Malynyno tak Łaski, Lib. ben. II, 476, zowie wś w par. Grochowo, dziś pow. kutnowski. Malinin al. Malenin, niem. Mahlin dok. Malelyn, Malenino, Malin, wś, pow. gdański, st. p. i kol. żel. Pszczółki; leży tuż nad granicą pow. starogardzkiego i obejmuje 2396. 86 mr. Boku 1867 było tu 612 mk. , 507 kat. , 100 ew. i 5 żyd. ; 16 gbur. i 4 chałupników, dm. mieszkał. było 47; par. katol. Miłobądz o ćwierć mili odl. , paraf. ewang. Rębielcz; szkołę w miejscu rdwiedza 93 dzieci r. 1867; odl. od miasta pow. Gdańska wynosi 3 3 4 mili. M. należy do starszych osad, o którą już od r. 1285 toczyły się spory, już to między Świętopełkiem a Samborem książętami pomorskimi, już to między zakonem johanitów w Lubiszewie a cystersów w Pelplinie Ob. Perlbach Pomm. Urk. Buch, str. 8 i 138. Ze starych dokumentów zasługują na wzmiankę następujące 19 czerwca 1248 r. daje książę pomorski Świętopełk wś M. villam Malenino, którą brat jego Sambor nieprawnie był odebrał johanitom, tymże napowrót fratres hospitalis beati Johannis in quietam restituimus possessionem jam secundo. Perlbach, str. 88. B. 1258 posiada tę wieś rycerz Jan z Wyssenburga, niemiec, dworzanin Sambora II, który w okolicy Tczewa osiedlił kilka rodzin niemieckich, sam lubiąc się otaczać szlachtą i mieszczanami tego pochodzenia Ob. Kujot O majątkach bisk. na Pomorzu, str. 43. Jan z Wyssenburga darował jednak r. 1258 M. cystersom, którzy podówczas mieszkali jeszcze w Pogutkach. Księga zmarłych, liber mortuorum, wspomina go 8 września następującemi słowy Johannes dictus de Wittenburg, quondam miles devotus et nostrae ecclesiae conversus, qui contulit nobis duas villas, Malelin scilicet et Godeszow, et in multis aliis profuit nobis. Ks. Sambor potwierdza tę darowiznę 10 lipca 1258 r. i 24 marca 1276 r. Ale r. 1287 wszczął się o M. między cystersami i johanitami spór, który arcyb. gnieźnieński Jakób, znajdujący się wówczas celem konsekracyi kościoła w Tucholi, za zleceniem książęcia Mestwina rozstrzygnął na korzyść cystersów pronunciamus praefatos fratres de Novo Doberan t. j. Pelplin ipsam hereditatem Malelin debere jure hereditario perpetuo possidere. Ob, Perlbach, str. 380. Zdaje się jednakowoż, że cystersi nie czuli się jakoś pewni w posiadaniu tej wsi, dla tego się jej chętnie pozbyli, odstępując ją wraz z Godziszewem, Gemlicami i Scowem Sceno biskupowi kujawskiemu Gerwardowi. Za to ustąpił biskup z wszystkich wsi zakonnych dziesięciny cystersom. Jako uznanie praw biskupich miał konwent rocznie dawać trzy grzywny toruńskiej monety 100 marek 80 fen. . Opat wspomniony i klasztor jego, tak mówi dokument, będą posiadali prawem wieczystem dziesięciny z dóbr w okręgu pelplińskim w tegoczesnych granicach. .. tak z pól, które własną pracą i nakładem obrabiają, jak z tych, które prawem niemieckiem albo wieczystą dzierża Maliniec Malinik Malinina Malinina Malinniki Malinnik Malinne Malinna Maliniszki Maliniska Malininow wą jure emphiteutico wydadzą. .. Ob. Kujot Opactwo pelpl. , str. 77. Odtąd należał M. , aż do okupacyi pruskiej, jako folwark, do klu cza subkowskiego. R. 1760 istniała w M. karczma prywatnej własności, było także so łectwo z 2 włókami; cała osada obejmowała 26 włók. Ob. Kujot O majątkach bisk. na Po morzu, str. 59. Z r. 1762 zachował się cie kawy spis inwentarza sołeckiego. Sołtysem był wówczas Machowski. Taksa ta została zrobiona na rozkaz Lindnera, starosty sub kowskiego i szotlandzkiego manuskrypt w Pel plinie. Kś. Fr. Malinina, wś w okolicy MińskaLitewskie go, w pobliżu folwarku Dworzyszcza i dr. żel. brzeskosmoleńskiej, ma osad 6; miejscowość wzgórzysta, bezleśna, grunta szczerkowoglin kowate. Al. Jel. Malininow dok. z r. 1224, Malinconov i Malitonow, zapewne Malinkowo pod Mokrem, pow. grudziąski. Maliniska 1. ob. Maleniska, 2. M. , przys. do Brzozy Królewskiej, pow. łańcucki, leży śród lasów sosnowych, w piaszczystej równi nie 228 m. npm. , przy drodze gminnej z Soko łowa do Leżajska. Więk. pos. jest attynencyą ordynacyi łańcuckiej, klucza leżajskiego, i ma 47 mr. pastw. ; pos. mniej. 101 mr. roli, 20 mr. łąk i 16 mr. lasu i pastw. Ludność rzym. katol. jest przyłaczoną do par. w Leżajsku. Od tego miasta dzielą tę osadę lasy, otaczające ją od wschodu i południa, na zachód graniczy z Brzozą Król. , a na północ ciągną się łąki i moczary aż po Jelnę. Mac, Maliniska, góra lesista, na północny zachód od wsi Podusilnej, w pow. przemyślańskim, pod 42 20 15 wsch. dłg. g. F. , a 49 31 21 płn. sz. g. Wznies. 416 m. Miejsce znaku triang. U północnych stóp M. bierze początek pot. Baczówka ob. . Br, O. Maliniszki, zaśc. szlach. , pow. święciański, 4 okr, adm, , o 46 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 1866. Malinka 1. ob. Malanka. 2. M. , wś, pow. owrucki, między rzekami Kamionką a Zwizdalem. Malinka, ob. Malina. Malinka, niem. Malinchen, folw. , pow. chodzieski, 1184 mr. rozl. , 3 dm. , 40 mk. , należy do gm. Ujście olędry Uschhauland. Poczta w Uściu o 6 kil. , st. kol. żel. i tel. w Pile o 9 kil. M. St. Malinka, niem. Malinken al. Mallinken, dobra ryc, pow. lecki, st. p. Miłki. Areału jest tu 314. 02 ha. , mianowicie 91. 89 ha. roli orn. i ogr. , 82. 77 łąk, 5. 11 pastw. , 122. 20 boru, 6. 41 nieuż. i dróg, 5. 64 wody; najbliższa st. kol. żel. w Wydminach o 6 kil. , cegielnia; 1857 r. 95 mk. Kś. Fr, Malinka, pot. górski, wypływa kilku strugami na płd. zach. stoczystości gór Malinowa 1095 m. i Malinowskie Skały 1150 m. , na wsch. obsz. gm. Wisły pow. skoczowski. Płynie na zach. i uchodzi do Białej Wisełki. Długość biegu 7 kil. W dolinie tego potoku i na stokach sąsiednich grzbietów górskich le gły grupy chat włościańskich, należące do obsz. gm. Wisły Czantorya, Na młace, Cerchla. Niedźwiedzi i Kosarzysko. Pędzi kilka młynów i traczów. Br. G. Malinka, góra wznosząca się w Beskidzie szląskim, na granicy gm. Brenny i Wisły, w pow. skoczowskim, w dziale wodnym między Wisłą a Liśnicą, ramieniem źródlanem Brenicy, pod 36 34 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 płn. sz. g. Wzniesienie 809 m. npm. Malinki, wś, pow. berdyczowski, nad strugą uchodzącą do Rosi o 3 w. stąd pod Pedosami; 436 mk. prawosł. , 86 katol. ; cerkiew z r. 1821, w 1742 już istniała. Malinki, dok. Malinnice, wś nad rz. Ponorą, dopływem Ikopotu, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny. Malinki. Wś t. n. in. Malinna w pow. krzemienieckim i druga w pow. winnickim przeszły w r. 1753 z ordynacyi Ostrogskich w ręce Grocholskich a druga Lubomirskich. Malinkowo al. Malankawo, niem. Malenkowo al. Mallenkowo, Malunkouro, Malękowo, Malinkowo, dok. Malininov, Malinconov i Malitonow, folw. , pow. grudziądzki, par. kat. Mokre o 1 2 mili odl. Leszek, dux Poloniae, nadaje bisk. Prus Krystyanowi praedium Malininov, dam omnimodam libertatem, videlicet ut liberum in ibi forum instituant et a quibuslibet exactionibus extranei habeantur r. 1224. Ob. Preus. Urk. B. I, str. 37. St. p. Grudziądz, tamże paraf. ew. , szkoła Lisiekąty, 3 bud. , między temi 1 dm. , 16 kat. mk. 1868. M. należą do dóbr ryc. białochowskich. Kś. Fr. Malinnaob. Malinki. Malinna, grupa domów w Słowicie, pow. przemyślański. Malinne, ob. Malinie, Malinnice, ob. Malinki, Malinnik 1. wś, pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. 2. M. , folw. , pow. biłgorajski, gm. i par. Krzeszów. Malinnik, ob. Mereczanka, Malinnik, piękny folw. Radziwiłłów w po wiecie słuckim, do r. 1874 należał do ordynacyi kleckiej, odtąd w skutek układu familijne go dołączony do ordynacyi nieświeskiej, ma obszaru 60 włók. A. Jelski. Malinnik, niwa w płd. zach. stronie Dublan, pow. lwowski. Malinnik, las, ob. Gniła, rz. Malinniki, wś włośc. nad Spuszą, pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 10 w. od Szczuczyna; 14 dm. , 152 mk. 1866. Malinoerbach Malino niem. , ob. Malina. Malinoerbach niem. , ob. Malina, pow. opolski. Malinopol, wś, pow. witebski, 4 okr. polic. , 5 okr. sąd. , własność Lisowskich, ziemi dworskiej wraz z folw. Malinówką 1419 dzies. Malinów, por. Malinowo, Malinów 1. kol. w dobrach Rusocice, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, odl. od Konina w. 18, dm. 25, mk. 196. 2. M. , wś włośc, pow. radomski, gm. Jedlińsk, par. Lisów, odl. 17 w. od Radomia, ma 4 dm. , 69 mk. , 55 mr. obszaru. Malinów. Wś t. n. istniała w gm. chodorkowskiej, albo w płn. części pow. skwyrskiego albo w płd. stronie radomyskiego. Malinów, grupa chat w obrębie wsi Szlachtowy, w pow. nowotarskim. Br, G. Malinów al. Malinowa góra, szczyt w Beskidach zachodnich, na granicy Galicyi i Szląska austr. , po nad źródłami Żylczy od płn. a Malinki od płd. . Wznies. 1095 m. npm. Cokolwiek na wsch. od tego szczytu wznosi się na tejże granicy szczyt Malinowska Skała 1150 m. . Stok płn. Malinowa a zach. Malinowskiej Skały należy do obszaru Szczyrka w pow. bielskim; wsch. zaś M. Skały do Lipowy pow. żywiecki, a płd. obu gór do obszaru wsi Wisły pow. skoczowski. Br. G. Malinowce al. Malinówka, wś, pow. kamie niecki, nad Dniestrem, gm. Hawryszówka, par. Żwaniec; ma 75 dm. , 638 mk. , w tem 71 jednodworców, 424 dz. ziemi włośc, 89 osad, 1338 dz. ziemi dwors. ze słobódką Malinowiecką i Hryńczukiem. Należały M. do ststwa kamie nieckiego, dziś ks. Oboleńskich. Dr, M, Malinowe al. Malinowiec, część Gołogór, pow. złoczowski. Malinowe, grupa chat w obrębie gm. Si dziny, w pow. myślenickim. Br. G. Malinowice, wś i folw. , pow. będziński, gm. i par. WojkowiceKościelne. Ma 35 dm. ,. 270 mk. , ziemi włośc. 212 mr. , 40 os. , folwarcznej 466 mr. , własność ks. Hugona Hohenlohe W 1827 r. 27 dm. , 226 mk. Malinowiec, ob. Malinowce, Malinowiec, pot. , nastaje w lesie Brylińcach, na zach. obszarze wsi Kniażyc, w pow. przemyskim, płynie od zach. na wsch. przez Kniażyce, Koniuszki, Darowice, a przeszedłszy na obszar Hermanowic, zwraca się na płn. wsch. , przecina gościniec wiodący z Przemyśla do Niżankowic, następnie drogę kolei żel. przemyskołupkowskiej, zwraca się na płn. i na obszarze Nehrybki zlewa swe wody do Wiaru z lew. brz. W Darowicach przyjmuje pot, Kormanicę z praw. brz. , który nastaje w lesie Kruhlu, na obsz. gm. Kormanic, i płynie na płn. wsch. Długość biegu 12 kil. Malinowiecka słobódka, in. Wietrzanka, Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 61. Wietranka, nad Dniestrem, pow. kamieniecki, par. Żwaniec, gm. Hawryszówka; 150 mk. , w tem 33 jednodworców, 88 dz. ziemi włośc. Por. Malinowce, Dr, M, Malinowiszcze 1. lesisty grzbiet górski w Karpatach wschodnich, na granicy gmin Kryczki i Maniawy, w pow. bohorodczańskim, odrywający się od potężnego skalistego działu górskiego Czortką zwanego, w kierunku płn. wsch. , między dolinami górnych biegów pot. Płoski i Maniawki. Długość grzbietu 3 kil. Najwyższe jego wzniesienie wynosi 1055 m. npm. Północne przedłużenie jego, rozpościerające się po zach. stronie wsi Kryczki, zwie się Worosznym 823 m. . 2. M. , las w płd. stronie Starzawy, pow. dobromilski. Najwyższe jego wzniesienie na płd. wsch. 633 m. Pochyla się na płn. zach. ku dolinie Strwiąża. Malinówka 1. wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Brzegi. 2. M. , attyn. dóbr Mnichów, pow. kielecki. 3. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Puchaczów. 4. M. , kol. włośc. , pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Sa win. W 1827 r. 1 dm. , 7 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od rz. Bugu w. 4, rozl. mr. 600 grunta or. i ogr. mr. 288, łąk mr. 76, wody mr. 1, lasu mr. 164, zarośli mr. 66, nie użytki i place mr. 5, bud. z drzewa 13. Folw. ten w r. 1869 oddzielony od dóbr Łowcza. 5. M. , wś, pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzew, odl. 16 w. od Suwałk. Ma 32 dm. , 270 mk. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 77 mk. 6. M. , wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. 25 w. od Wyłkowyszek, ma 4 dm. , 28 mk. Br. Ch. Malinowka 1. zaśc w pow. bobrujskim, w okr. polic. hłuskim, w par. katol. hłuskiej, o mil 2 na płd. od mka Hłuska, ma os. 11; miejscowość odludna, poleska, grunta piasz czyste. 2. M. , mała wś w pow, borysowskim, w okr. pol. łohojskim, przy drodze z Horodca do Okołowa, ma osad 5; miejscowość mocno falista, niebezleśna. 3. M. , wś i folw, w pow. mińskim, na pół odległości pomiędzy Mińskiem Litewskim i Gródkiem Tyszkiewiczowskim; wieś ma osad 9; folw. , własność Bucewiczów, w glebie dobrej. A. Jelski. Malinówka 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 70 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Parafianowo, 2 dm. , 12 mk. 2. M. , folw. pryw. nad jez. biezimiennem, pow. wilejski, o 45 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 28 mk. kat. 3. M. , zaśc. pryw. nad rz. Łuczajką, pow. dzisieński, o 44 w. od Dzisny, okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. kat. 4. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, o 8 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm. Jazno, 5 dm. , 67 mk. 1866. Malinówka, ob. Malinopol. Malinówka 1. wś, st. dr. żel. dynebursko witebskiej, między Krzesławką a Józefo Malinów Malinówka Malino Malinowe Malinowice Malinowiec Malinowiszcze Malinowce Malinowka Malinopol Malinowszczyzna wem, o 217 w. od Witebska, o 27 od Dyneburga, o 345 od Smoleńska, nad jez. Głuchem. W gminie M. są całe wsie Wielkorossyan. 2. M. , zaśc. do dóbr Kownata. Malinówka 1. ob. Malinowice, 2. M. , słobódka głuszkowiecka, u źródeł Uszki, dopływu Uszycy, pow. płoskirowski, gm. Jarmolińce, par. Sołodkowce. Własność Aleksandra Or łowskiego. R. 1868 miała 55 dm. 3. M. , pow. uszycki, gm. i par. Sołodkowce. Malinówka, st. dr. żel. kursko charkowskoazowskiej, o 28 w. od Łozowej, o 82 od Kramatorskiej. Malinówka 1. z Koźlęciem Koźleńcem, wś w pow. brzozowskim, gęsto zabudowana nad pot. Górskim, dopływem Wisłoka z praw. brz. , w okolicy górskiej i lesistej. Od płn. otacza ją duży las zwany Dworskim lasem, od wsch. las na wzgórzach ze szczytem Korczypkowa góra 434 m. npm. , który tę wś dzieli od Brzozowa. Na płd. od wsi pokrywają mniejsze, poprzery wane lasy niższe wyniosłości, zwane Bukowskiemi górami, o które się opiera przys. Koźleniec. M. liczy 951 mk. rzym. kat. należących do par. w Komborni. Tutaj jest szkoła ludowa lkl. i mniejsza kopalnia nafty Tatomir, Geogr. Galic. 76. Kasa pożyczk. gm. rozporządza ka pitałem 300 zł. w. a. Pos. więk. ma jedynie las 401 mr. ; pos. mn. wynosi 669 roli, 108 łąk, 141 past. i 53 mr. lasu. Na zach. graniczy M. z Jabłonicą, a na płd. wschód ze Zmiennicą. 2. M. , karczma przy Leksandrowej, należąca do obszaru dwors. w Wiśniczu, w pow. bo cheńskim. 3. M. , część Mostek, pow. lwow ski. 4. M. , folw. na obszarze dwors. Krzy we, pow. skałacki. Mac. Malinówka 1. Mała, niem, . Kl. Mallinowken, folw, pryw. , pow. łecki, o 10 kil. na płn. od Ełka, gdzie jest st. p. ; leży nad jez. Laśmiady, na Mazurach. Obejmuje 78, 74 ha. roli or. i ogr. , 29, 03 łąk, 7, 85 past. , 310 nieuż. , razem 118, 72 ha. Właśc. Fryderyk v. Pilchowski; 1857 r. 26 mk. 2. M. W. , niem. Gr. Mallinowken al. Malinoffken, wś, pow. łecki, st. p. Ełk; leży na płd. stronie dużego jeziora zwanego Laśmiady; 1857 r. 107 mk. R. 1557 nadaje ks. Olbracht Rafałowi Nickowskiemu Nitzkovius, plebanowi straduńskiemu, 4 włóki boru pod Sikorami na prawie chełmińskiem. Malinówka posiada r. 1600 tylko polską ludność Ob. Kętrz. , O ludn. pols. str. 513. Malinówka, mała rzeczułka w pow. miń skim, zaczyna się w lesistej nizinie około wsi Popki, płynie w kierunku zach. ku miasteczku Pierszaje, pod Pierszajami przecina gościniec, ma młynek i wpada nieco niżej do Pierszajki, dopływu Istoczy, z lewej strony; długość bie gu około wiorst 4. A. Jelski. Malinówka, ob. Tykicz Zgniły. Malinowo 1. . Nowe i M. Stare, wsie, pow. ostrołęcki, gm. Czerwin, par. Jelonki. W 1827 r. 12 dm. , 96 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. z wsią M. i Nowy Rynek rozległe 1866 r. mr. 1507. Dobra powyższe należały do Władysława hr. Łubieńskiego, następnie nabył je Henryk ks. Woroniecki, który w r. 1872 rozprzedał 68 częściowym nabywcom. Wś M. os. 34, z grun. mr. 163; wś Nowy Ry nek os. 4, z grun. mr. 64. 2. M. , wś, pow. mazowiecki, gm. Klukowo, par. Kuczyn ob. . W 1827 r. 12 dm. , 118 mk. 3. M. , folw. , pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Pokojnie, leży w stronie płn. wsch. o 53 w. od Maryampola, o 9 1 2 od Pren ma 2 dm. , 43 mk. , gruntu 498 mr. Należy do dóbr Jakimiszki ob. . 4. M. , os. , pow. tnaryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Igłówka. W 1827 r. os. rząd. 1 dm. , 3 mk. Br. Ch. Malinowo, zaśc. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , gm. N. Pohost, o 57 w. od Dzi sny, 2 dm. , 14 mk. 1866. Por. Hrazie. Malinowo 1. zaśc. dziedziczny od r. 1847 w pow. bobruj skim, mieszczan i włościan Kor butów, Możejków, Płyszewskich, Statkiewiczów i Syćków, razem włók 43. 2. M. , wś w pow. słuckim, w okr. polic. 1m starobińskim, przy drożynie wiodącej ze wsi Starzyny i Smolacz do Dominikowicz, nieopodal rz. Woł ki, ma osad 6, miejscowość odludna, poleska; obręb gm. wyżniańskiej. A. Jelski. Malinowo Żółtki i M. Kalnica, dwie wsie gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Malinowo, niem. Amalienhof, dobra, pow. niborski, st. p. Działdowo. Malinowska góra, ob. Malinów szczyt. Malinowska st. poczt. , ob. Grakowska. Malinowski 1. potok, pot. górski, wytryska w lesie Lipowskim, z pod Malinowskiej Skały 1150 m. ; płynie na wsch. i w obrębie gm. Lipowy, w pow, żywieckim, uchodzi do Leśny, dopływu Soły. Długość biegu niemal 4 kil. 2. M. potok, wypływa z lasu w płd. stronie obszaru Laszek murowanych, w pow. staromiejskim, płynie na płn. wsch. i w La szkach mur. zlewa swe wody do Tarnawki, dopływu Strwiąża, z prawego brzegu. Długość biegu 4 kil. Br. G. Malinowszczyzna, folw. pryw. nad strumykiem, pow. wilejski, o 34 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, o 3 w. od st. drogi żel Prudy, własność Świętorzeckich; kwitnie tu wzorowe gospodarstwo, 200 sztuk bydła nabiał, gorzelnia, browar, fabryka krochmalu, tartak, kościarnia, sieczkarnia, wszystko poruszane wspólnym motorem parowym. M. była zawsze awulsem do Lebiedziowa. li. 1827 przeszła od Radziwiłłów do Świętorzeckich. Jest tu kaplica katol. parafii Lebiedziów ob. . R. 1866 było w M. 89 mk. Malinowski Malinowska Malinowo Malinówka Malinówka Malitz Maliszewko Maliszewo Maliszewski rewir Maliszów Maliszowa Maliszówka Maliszyn Maliszyszki Malitsch Maliszewa Maliw Malk Malkau Malkaw Malke Malken Malkewicz Malki Malinowszczyzna Malinowszczyzna 1. wś włosc. , pow. wilejski, o 95 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Sitce, 8 dm. , 74 mk. 2. M. , folw. szlach. tamże, 1 dm. , 30 mk. , 2 prawosł. , 28 katol. 3. M. , folw. pryw. tamże, 1 dm. ,. 2 mk. prawosł. 4. M. , folw. szlach. , nad jez. Lejpole, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 1 dm. , 16 mk. , 3 prawosł. , 13 katol. 1866. Malińska struga, ob. Malina, pow. opolski, Malińskie Zagrody, ob. Łada, rz. , Malinie i Zagrody M. Maliński, młyn do Myszowic, pow. niemodliński. Maliny, folw. , pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Luszyn ob. . W 1827 r. 8 dm. , 50 mk. Maliny, zaśc. włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 2 dm. , 23 mk. katol. 1866. Maliny dok. , ob. Malin, pow. radomyski. Maliny, ob. Malinie. Malischicze dok. , ob. Małszyce. Malisowizna, wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo, odl. 15 w. od Suwałk, ma 21 dm. , 210 mk. W 1827 r. wieś rząd. , 21 dm. , 127 mk. Malissen al. Ostrowen niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany. Maliszew, Maliszów, wś i kol. , pow. radom ski, gm. Gębarzew, par. Kowala, odl. 9 w. od Radomia, ma 23 dm. , 258 mk. , 475 mr. ziemi włośc. i 224 mr. kolonistów. W 1827 r. było tu 24 dm. , 166 mk. W XV w. M. , dziedzictwo Jana Łabęcia, ma folw. i łany kmiece. Dług. II, 519. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. , Podgórze i osadą Majewo rozległy mr. 468 grunta or. i ogr. mr. 376, łąk mr. 90, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 15, po kłady torfu. Wś M. os. 29, z grun. mr. 278; wś Podgórze os. 8, z grun. mr. 70; osada Majewo gruntu mr. 15. A. Pal. Maliszewa Stara Nowa, wś, pow, sokołowski, gm. Dębe Nowe, par. Kosów. M. Stara ma 23 dm. , 152 mk. , 960 mr. ; M. Nowa 43 dm. , 337 mk. , 2000 mr. W 1827 r. M. Stara miała 22 dm. , 148 mk. ; M. Nowa 39 dm. , 240 mk. Maliszewko, wś, pow. płocki, gm. Drobin, par. Rogotwórsk, odl. o 30 w. od Płocka, ma 5 dm. , 85 mk. , 12 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 492 grunta or. i ogr. mr. 242, łąk mr. 20, past, mr. 35, wody mr. 2, lasu mr. 180, nieuż. i place mr. 13, bud. mur. 3, z drzewa 7. Wś M. osad 9, z gruntem mr. 11. Maliszewo 1. wś, pow; płocki, gm. Drobin, par. Rogotwórsk, odl. o 30 w. od Płocka, ma 3 dm. , 43 mk. , 185 mr. gruntu. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 183 grunta or. i ogr. mr. 139, łąk mr. 6, past. mr. 32, lasu mr. 2, nieuż. i pl. mr. 4, bud. mur. 1, z drzewa 5. 2. M. , wś i folw. nad rz. Mień, pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Lipno, odl. o 6 w. od Lipna, ma 17 dm. , 209 mk. , 1229 mr. gruntu, 45 nieuż, W 1827 r. 18 dm. , 191 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Rumunki Maliszewskie, od rz. Wisły w. 10, rozl. mr. 1330 grunta or. i ogr. mr. 490, łąk mr. 151, past. mr. 263, wody mr. 5, lasu mr. 298, zarośli mr. 56, nieuż. i place mr. 67, bud. mur. 6, z drzewa 24; gorzelnia, browar, młyn wodny i tartak, pokłady torfu. Wś M. os. 41, z grun. mr. 93; wś Rumunki Maliszewskie os. 25, mr. 361. 3. M. , wś i rum. , pow. lipnowski, gm. Bobrowniki, par. Kikoł, odl. o 6 w. od Lipna. Ma 20 dm. , 179 mk. , 340 mr. gruntu, 16 mr. nieuż. 4. M. Porkusze al. Perkusy i M. Łynki, wś, pow. łomżyński, gm. Chlebiotki, par Zawady. ; M. Łynki w 1827 r. 19 dm. , 133 mk. ; M. Perkusy 31 dm. , 228 mk. Obszar ogólny wynosi 2457 mr. We wsi jest tak zwane jeziorko Maliszewskie. M. wspominane w aktach 1430 r. jest gniazdem Maleszewskich Gloger, Ziemia łomż. . Maliszewo, wś w pow. rzeczyckim, w gm. chojnickiej, w okr. polic. 2gim jurewickim, o wiorst parę na płd. wsch. od mka Chojnik. Za poddaństwa należała do starodawnej rodziny Prozorów, ma os. pełnonadziałowych 30, grunta lekkie, nieco podniosłe nad poziom okoli cznych nizin poleskich. A. Jelski, Maliszewski rewir, las nad rz. Wereszycą, w płn. stronie wsi Wereszycy, pow. gródecki. Maliszów, wś i folw. , ob. Maliszew. Maliszowa, ob. Maliszewa. Maliszówka 1. wś, pow. starokonstantynowski, par. Ostropol. R. 1867 miała 32 dm. 2. M. , przys. do Józepówki, pow. berdyczowski. 3. M. Wś t. n. wymieniają A. J. Z. R. w pow. skwyrskim, gm. pawołockiej. Maliszyn, ob. Małyszyn, pow. iłżecki. Maliszyszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. katol. 1866. Malitonow dok. , ob. Malinkowo. Malitsch niem. , 1202 r. Maluts paruum, 1217 Maluci, 1218 Malowicz, 1370 Malatsch, wś, pow. jaworski, ma kościół paraf. katol. , szkołę, park, zamek. Por. Jawarz. Malitz niem. , ob. Malice. Maliw, ob. Małów. Malk dok. 1322, ob. Małki. Malkau niem. , ob. Małki. Malkaw dok. , ob. Malkowy. Malke niem. , rz. , por. Małksa, Malken niem. , ob. Małki. Malken niem. , ob. Czartowiec, pow. brodnicki. Malkewicz dok. , ob. Malkwitz. Malki, dok. Malkowce, wś, pow. zasławski, gm. i par. Butowce, ma kaplicę katol. i paraf. cerkiew drewnianą. Malinowszczyzna Malińska Malischicze Malisowizna Malissen Maliszew Malkiehnen Malkowa Malkowszczyzna Malkiehnen Malkiehn Malkinsken Malków Malkiehnen niem. , ob. Małkiny. MalkiehnFluss i MalkiehnenSee niem. , ob. Małkiń. Malkinsken dok. , ob. Małkiny. Maików, wś włośc, pow. opoczyński, gm. Sworzyce, par. Bedlno Łaski, Lib. ben. I, 705, odl. 15 w. od Opoczna. Ma 20 dm. , 122 mk. , 290 mr. obszaru, szkołę pocz. 1kl. ogólną. Malków, własność ziemska w pow. bobrujskim, należąca do Rynejskich; około 3 1 2 włók. Malkow dok. , ob. Małki. Malkowa, wzgórze w dziale zwanym Wierzbowcami, w Karpatach wschodnich, w obrębie gm. Wierzbowiec, w pow. kosowskim, rozlegającym się między potokami Czerniatynem ob. od płn. , a Tarnowcem od płd. W dziale tym wznoszą się szczyty Malkowa 444 m. , Perehrask 425 m. , Sekatura 413 m. i Gruhilak 378 m. . Br. G. Malkowe, pustk. w pow. lublinieckim, ob. Lisowice. Malkowice 1. wś, pow. opatowski, gm. Kiełczyna, odl. 22 w. od Opatowa, ma 34 dm. , 215 mk. , 493 mr. ziemi włośc. i 1 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. 19 dm. , 116 mk. Według Długosza t. II, 327 Malikowice wś królewska ma folwark, młyn, karczmy, zagrodników i łany kmiece. Gmina M. , z urzędem w Malkowskiej Woli, ma 3509 mk. , 527 dm. , rozl. 10902 mr. , w tem ziemi dwors. 6248 mr. , sąd gm. okr. II i st. p. Iwaniska, w gm. 2 huty szklane. W skład gminy wchodzą Buczyna, Ceber, Dziewiętle, Gorzków, Grzybów, Gryzikamień, Grzesiaki, Jastrzębska Wola, Kiełczyna, Kiełczyńska Wola, Łagowica, Łopacionko, Łopatno, Malkowice, MałkowskaWo la, Młynki, Miłoszowice, Niedźwiedź, Niemirów, Pipała, Przyborowice, Skoczylas, Skolańkowska Wola, Swoboda, ŚwiniaKrzywda, Ujazd, Ujazdek, Wygiełzów i Zagrody. 2. M. , wś nad Wisłą, pow. pińczowski, gm. Filipowice, par. Przemyków. Leży na prawo od trakktu z Koszyc do Korczyna. W 1827 r. 17 dm. , 184 mk. Wspomina tę wś Długosz t. II, 149. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. , Siedliska, Sokołowice i Kępa, wsi M. , Sokołowice, Skałka, Stanisławice, Wymysłów i Kępa; rozl. wynosi mr. 951; folw. Malkowice i Siedliska grunta or. i ogr. mr. 327, łąk mr. 81, pastw. mr. 25, lasu mr. 25, nieuż. i place mr. 45, razem mr. 503, bud. mur. 4, z drzewa 16, płodozmian 16polowy; folw. Sokołowice i Kępa grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 43, past. mr. 7, lasu mr. 30, nieuż. i place mr. 21, razem mr. 448, bud. mur. 3, z drzewa 9, płodozmian 4 i 12polowy; młyn amerykański, rz. Wisła i Szreniawa przepływają, tworząc 3 stawy i jezioro. Wś M. os. 16, z grun. mr. 96; wś Sokołowice os, 19, z grun. mr. 118; wś Skałka os. 11, z grun. mr. 72; wś Stanisławice os. 10, z grun. mr. 68; wś Wymysłów os. 5, z grun. mr. 27; wś Kępa os. 8, z grun. 45. Br. Ch. Malkowice, niem. Malkowitz, Malkwitz, kol. w pow. prądnickim, należy częścią do Dobierzowa, częścią do Twardawy. Malkowicze, wś i ogromne dobra w płn. stronie pow. pińskiego, w gm. chotynickiej, w okr. polic. 1 łohiszyńskim, nad rz. Cną; wś ma osad 40, cerkiew; dobra pojezuickie, należą do Potockich, miejscowość całkiem odludna, poleska, pełna dzikiego zwierza, ryb, grzybów etc. , pozbawiona dróg komunikacyjnych; grunta lekkie, łąk obfitość. Por. Lipsk. A. Jel. Malkowicze 1. wś włośc. nad rz. Narycą oraz nad jez. Korpówką i Żabinką, pow. wi lejski, o 79 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 7 dm. , 63 mk. katol. 2. M. , wś pryw. , pow. dzisieński, o 9 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm, Mikołajów, 6 dm. , 58 mk, 1866. F. S. Malkowo. Wś t. n. wymienia Lib. ben. Łaskiego I, 74 w par. Raczkowo pow. wągrowiecki. Małkowska Wola, wś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Kiełczyna, odl. 23. w. od opatowa. Posiada szkołę począt. i urząd gm. , 46 dm. , 313 mk. , 577 mr. ziemi włośc. i 23 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 116 mk. W XV w. wś królewska Dług. II, 327. Malkowszczyzna 1. zaśc. pryw. nad rz. Dryświatycą, pow. dzisieński, o 97 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. starowierców. 2. M. , folw. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , gm. drujska, o 19 w. od Balbinowa, o 6 w. od Drui ob. , o 56 w. od Dzisny, 1 dm. , 19 mk. katol. 1866. Dziedzictwo najprzód kniaziów Massalskich, dalej Rudominów, od których Gotard i AndrzejWilhelm Szumscy Szaumanowie nabywają w r. 1699, dalej przechodzi do Jerzego Szaumana, od niego do Jana Szaumana, dziś własność jego wnuków Mikołaja, Michała i Gabryela. Do M. należały dwa awulsa Ryżowszczyzna i Zadrujek nad rz. Drujką z młynem. W M. jest kaplica w r. 1792, wystawiona kosztem Jana Szaumana, ziemi 415 dzies. , dusz męs. 66. Bo M. należały wsie Minejty 37 dusz, Albinowszczyzna 12, Puszkiele 9, Rohalewo 8 dusz; do Ryżowszczyzny liczyło się ziemi 379 dzies. , dusz 52; do niej należały wsie Trybuchy 25, Radkuny 19, Ozierawki 4 i Lipówka 9 dusz. W Zadrujku ziemi 449 dzies. , dusz 63; do niego należała wieś Trybuchy 63 dusz. 3. M. , wś włośc. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 29 w. od Święcian, 5 dra. , 57 mk. katol. 1866. Malkowszczyzna, Milkowszczyzna, uroczysko nad Borszczajówką, gdzie dziś Sofijska Borszczajówka. Malkowy 1. al. Małkowo, Malkowo, niem. Malkowo Malkowe Malkowice Malkowicze Malkowy Malkow Mahlkau, dok. Malkaw, dobra, pow. kartuski, st. p. Żukowo o 4 kil. od. Obejmują 426, 50 ha. roli or. i ogrodów, 55, 69 łąk, 68, 26 past. , 14, 29 nieuż. , razem 564, 74 ba. ; gorzelnia parowa. R. 1868 liczyły M. i wybudowanie Młyńsk razem 169 mk. , 131 kat. , 38 ew. ; 15 dm. ; par. katol. Żukowo o 1 2 mili odl. , parafia ewang. Przyjaźń, szkoła Żukowo; odl. od miasta pow. 1 3 4 mili. Malkowy należą do starych osad. R. 1339 nadaje w. mistrz Dyteryk de Aldenburg wiernemu Janowi za usługi wyświadczone zakonowi M. , Mniszewo razem 40 włók, dalej 11 włók w Krokowie i 1 2 włóki łąk i bagien nad Redą, tam gdzie wpływa w morze quod Puczker Habe t. j. Haff, Zatoka Pucka nuncupatur. Nadto dajemy mu, nad tą samą rzeką dalej w głąb kraju postępując, łąki obejmujące wszerz 4 sznury, a wdłuż 6, aż tam dotąd gdzie do nich przytykają dobra bisk. kujawskiego Melescow i Warneokole, jure culmensi. W morzu może mieć jeden statek in salso mari in nostris stationibus, quae Ficzzen vulgariter dicuntur, potuerunt habere libere unam navim, quae Barding dicitur pro captura allecum t. j. śledzi; w zatoce przysługiwać mu ma prawo rybołóstwa cum instrumento quod newod dicitur. W morzu zaś będzie miał prawo rybołóstwa, piscaturam quae Czokfank in vulgari nuncupatur. Za to będzie nam wraz ze swoimi spadkobiercami służył na koniach i w zbroi, według możności w wojnach przeciwko najazdom na kraj nasz. Będzie nam dalej pomagał przy budowaniu i naprawianiu nowych warowni na każde zawołanie. Nadto będzie płacił od każdego pługa 1 pług 2 włóki 2 korce t. j. 1 pszenicy i 1 żyta w rok de quolibet aratro 2 mensuras, unam siliginis et unam tritici, nobis singulis annis solvere tenebuntur. Na uznanie zaś zwierzchności będzie płacił od tych dóbr 1 funt wosku ein markpfunt i 1 denar koloński albo 5 zwyczajnych denarów na św. Marcin. Datum Marienburg a. 1339 in vigilia sanctarum XIm virginum. Ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 50 51. R. 1380 powstała na terytoryum malkowskiem nowa wieś Słupno, ku czemu odłączono od M. 21 włók. Ob. rkp. Cod. dipl. Cartusiae w Pelplinie. Tegoż roku dostają od Piotra z Małków Erbherr v. M. Vosla i Zolkyn sołectwo w M. , 3 włóki na prawie chełmiń. , trzeci fenig od wszystkich kar sądowych und der Schillingen i trzeci fenig od czynszu z karczmy. Za to mają nam służyć z jednym koniem na naszych wyprawach. Gdyby mu koń przyszedł do szkody, zwrócimy mu go; także i inne szkody poniesione podczas wypraw wynagrodzimy mu. Gdybyśmy tego nie uczynili, nie będzie miał obowiązku nam służyć aż po wynagrodzeniu strat. Ma mu też przysługiwać prawo osadzenia tamże wolnych włościan, którzy jednak zobowiązani będą płacić nam 18 szkudów i 2 kury na M. B. Gromniczną od każdej włóki i płużne. Panom zaś z Małków mają dawać 1 korzec pszenicy i 1 korzec żyta, według liczby pługów i gburzy ze Słupna tak samo. Biskupowi natomiast mają płacić pół wiardunka na ś. Marcin. Dla karczmy dajemy 1 mr. roli na ogród i 1 1 4 mr. łąk, od których nam mają płacić 2 części czynszu, trzecią zaś sołtysom wyż wzmiankowanym. Ob. Cod. dipl. Cartusiae, rkp. w Pelplinie, str. 144. R. 1397 poświadcza w. mistrz Konrad v. Jungingen, że Przibke v. Exow, Ritter und Herr, za wiedzą zakonu dał klasztorowi w Kartuzach 7 mr. łąk, z tem jednak zastrzeżeniem, że spadkobiercy jego po jego śmierci będą mogli je odkupić za 30 grzywien. Dan w Sztumie w środę po ś. Filipie i Jakóbie ob. tamże, str. 145. R. 1427. przedaje Anna, wdowa po Janie v. Exow, 1 2 Małków Gabryelowi y. Russentzin die marrk Zinss vor zwanzigk marrk. Tamże str. 145 b. R. 1428 kupuje Mikołaj von Dobrzesin od Anny von Exow 3 1 2 włóki w Małkach. R. 1434 daje Gabryel z Rusęczyna, któremu przypadła połowa owych 7 mr. , swoją cześć klasztorowi bez prawa wykupienia ich na nowo. Tamże str. 146. Córka Gabryela Małgorzata wyszła potem za gdańszczanina Henryka Kokram, który, będąc kartuzyanom winien 1100 grzywien, r. 1437 zawarł z nimi następną ugodę Pozostaje im winien jeszcze tylko 600 grzywien, za fo daje im w zastaw połowę Małków za 300 grzywien, t. j. 15 włók, może je jednak wykupić kiedy mu się będzie podobało, tak samo jego spadkobiercy, za 300 grzywien. Resztę długu t. j. 300 grzywien zobowiązuje się Kokram ratami spłacić zakonowi w ten sposób, że, od Zielonych Świątek r. 1439 począwszy, co rok odda 50 grzywien. R. 1437 zeznaje Anna Ton Exow, że od kartuzyan pożyczyła najprzód 122 grzywien a potem 78, razem 200 grzywien. Za to kupili ci od niej połowę wsi naszej Malkowy al. Słupno zwanej Ob. tamże str. 148. Teraz więc posiadał zakon całą wieś. Z r. 1547 zachował się jeszcze przywilej sołecki, który w tym roku odnawia Jan przeor kartuski; w nim nadaje przeor sołtysowi wś Malkowy, zawierającą 33 włók, na prawie chełmiń. i karczmę wolną z morgiem roli i morgiem łąki. Od drugich włók mają klasztorowi mieszkańcy płacić na ś. Marciu 1 1 2 grzywny i 2 kury; do robocizny z kosą są zobowiązani przez 2 dni; biskupowi mają płacić pół wiardunka. Z szczególnej łaski dajemy sołtysowi trzeci fenig wszystkich kar. Gdyby sołectwo miało zostać sprzedane, winien nam kupujący dać dziesiątą grzywnę od zakupna. Ob. tamże str. 152. R. 1583 donosi wizytacya bisk. chełm. Rozdrażewskie Malkowy Mallwitz Malkwitz Mallet go, że w Malkowie było wtedy 30 gburów włośc, którzy płacili proboszczowi w Żuko wie od włóki korzec żyta i korzec owsa; soł tys 2 korce żyta i 2 owsa pag. 19. 2. M. Dolne al. Malchowy i Malikowsky, niem. NiederMalkau al. Mahlkau, dobra ryc. , pow. kościerski, st. p. Pogótki w odl. 6 kil. ; leżą nad Wie rzycą, niedaleko granicy pow. starogardzkie go, o milę od żelaznej kolei z Chojnic do Tcze wa prowadzącej. Właściciel Wilhelm Hall ma prawo zasiadywania w sejmiku powiatowym. Areału jest tu 30513 ha. i to 228, 27 ha. roli or. i ogr. , 29, 25 łąk, 24, 42 past. , 17, 79 lasu, 4, 24 nieuż. , 1, 16 wody; wodny młyn i olejar nia. 1868 r. było tu 82 mk. , 45 kat. według szemat. dyec. 54 i 37 ew. , 6 dm. mieszkal nych. Par. katol. Pogótki 1 milę odl. ; par. ewang. Nowe Polaszki, szkoły nie ma w miej scu; dzieci katol. odwiedzają szkołę ewang. w Kobylu. Odległość od m. pow. wynosi 3 3 4 mili. Najbliższa st. kolei żel. Zblewo o 8 kil. odl. 3. M. Górne al. Malchowy, niem. OberMalkau al Mahlkau, majątek prywatny, wyda ny przez rząd 17 paźdz. 1786 na wieczystą dzierżawę, pow. kościerski, st. p. Pogótki, naj bliższa st. kolei żel. Zblewo o 8 kil. odl. Do bra te leżą nad Wierzycą i obejmują znaczne pokłady torfu. Obszaru ziemi liczą 259, 60 ha. , mianowicie 188, 90 roli or. i ogr. , 20, 70 łąk, 19, 10 past. , 20, 10 boru, 8, 80 nieuż. 1867 r. było tu 5 dm. mieszkalnych i 70 mk. , 43 kat. , 27 ew. Par. katol. Stara Kiszewa pół mil odl. ; par. ewang. Nowe Polaszki. Odległość do m. pow. Kościerzyny wynosi 3 3 4 mili. Szkoła ewang. Kobyle, dokąd uczęszczają tak że dzieci katolickie z Maików. Kś. Fr. Malkwitz niem. 1. 1255 r. Malckowitz, 1360 Malkewicz, wś, pow. wrocławski, z kościo łem paraf. katol. , który 1353 r. już istniał, i szkoła. Młyn wodny Dohm. 2. M. , ob. Malkowice. F. S. Mallankowo niem. , ob. Malankowo. Mallar niem. , ob. Malarki, Malleczewen niem. , ob. Małeczewo. Malleiken al. Maleyken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Gawaiten, leży nad granicą pow. darkiejmskiego i obejmuje 38 włók; 1857 r. 81 mk. Kś. Fr. Mallenkowo niem. , ob. Malinkowo, Mallentin niem. , ob. Malęcin, Mallenuppen niem. , ob. Malenuppen. Mallet niem. ,. rzeczka w pow. tylżyckim. Mallien dok. , rz. , ob. Omulew. Mallina dok. , ob. Malina. Mallinken niem. , ob. Malinka, Malliowken niem. , ob. Malenówko i Malinówka. Mallmannsthal niem. , niem. kol. na obszarze dwors. Majdan, pow. drohobycki. Mallmitz niem. , ob. Malmitz, Malinie niem. , ob. Malnie. Mallschau niem. , wś, pow. niemczyński, par. Prauss. Mallwellen niem. , folw. , pow. ragnecki, st. p. Lengwethen, należy do dóbr ryc. Gerskullen. Obejmuje 123 ha. areału, i to roli or. i ogr. 76, 60, łąk 43, 40, nieuż. 3. Do klucza tego należą jeszcze folw. Kallehnen, Naugeningken i Skaticken; obszar ziemi razem wzią wszy obejmuje 1340, 33 ha. Kś. Fr. Mallwischken niem. , ob Malwiszki. Mallwitz, ob. Malmitz. Mally Park niem. , ob. Mały Park Malmitz niem. 1. Mallmitz, Mallwitz, niegdyś Malnitz, wś, pow. szprotowski, par. Eisenberg. Jest tu st. dr. żel. z Lignicy do Żegania, o 11 kil. od Żegania; kościół paraf. ew. 1741 r. założony, a dawniej był i katolicki filialny. Huty żelazne. 2. M. , Mallmitz niem. , 1357 r. Malnicz, wś, pow. lubiński, par. Lubiń, obejmuje pod tem miastem zamek, folw. Jaenkerei oraz część lasu. Por. Lubiń. F. S. Malmurzyn, wś, pow. kielecki, gm. Mniów ob. , par. Grzymałków. W 1827 r. 7 dm. , 74 mk. Malmuta, ob. Łubań, V, 770. Malnicz dok. , ob. Malmitz. Malniki, wś szlach. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 3 dm. , 23 mk. katol. 1866. Malnitz niem. , ob. Malmitz, Malnów, ob. Malnów. Malocha, ob. Malechów, Maloczin niem. , dobra, dziś już pod tą na zwą nie istniejące, pow. kartuski. R. 1339 rezygnują bracia Bemach i Tomasz na M. i od bierają go od komtura gdańskiego jako lenno; za to zobowiązani byli służyć zakonowi w wy prawach wojennych i przy budowaniu waro wni i do innych służb ut alii habentes jus militare in nostro territorio usque hoc facere consueverunt. Kś. Fr. Malonelen niem. lub Jägersthal, majątek chełmiński, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen o 5 kil. odl. Areału jest tu 489. 67 ha. , mianowicie 294. 44 roli orn. i ogr. , 156. 18 łąk, 23. 14 pastw. , 8. 32 boru, 5. 00 nieuż. , 2. 64 wody; cegielnia i młyn wodny; 1857 r. 77 mk. Malorówka, góra i szczyt w północnych rozgałęzieniach Magóry Spiskiej, na obszarze gm. Kacwina ob. , w hr. spiskiem Węgry, między Kacwińskim pot. od zach. a Kacwińską rzeką od wsch. . Wznies. 956 m. npm. Maloschuetz dok. , ob. Małuszyce. Malowa góra, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kobylany nadbużne, par. Malowa góra, o 10 w. od Terespola. Posiada kościół par. drewniany. W 1827 r. było tu 18 dm. , 160 mk. , obecnie jest 18 dm. , 93 mk. , 574 mr. ; obszar folwarczny stanowi własność gener. Niroda. Malowa gór Maloschuetz Malorówka Malon Maloczin Malocha Malnów Malnitz Malniki Malnicz Malmuta Malmurzyn Malmitz Mally Park Mallwischken Mallwellen Mallschau Malinie Mallmitz Mallmannsthal Malliowken Mallinken Mallina Mallien Mallenuppen Mallentin Mallenkowo Malleiken Malleczewen Mallar Mallankowo Malkwitz Maltergrund Maltsch Malowana Par. M. góra dek. bialski 300 dusz rzym. kat. Kościół pod wezw. Przemien. Pańsk. istniał, już 1464, gdy M. góra należała do Szczyttów. R. 1657 zburzyli go Szwedzi i Siedmiogrodzianie, a r. 1782 ks. Adam Czartoryski wzniósł nowy, drewniany. W parafii M. góra było 1861 r. 1492 dusz, t. j. 1200 r. g. , 220 r. l. , 68 izr. , 4 akatol. Br. Ok Malowana 1. os. , pow. chełmski, gm. i par. Staw. Por. Horodyszcze, 2. M. , os. karcz. , pow. chełmski, należy do miasta Chełma. Malowana, karczma, pow. olhopolski, par. Obodówka. Malowana Wola, wś i kol. , pow. noworadomski, gm. Dmenin, par. Kodrąb. Wś ma 19 dm. , 199 mk. , 249 mr. ; kol. 22 dm. , 48 mk. , 510 mr. ziemi. Malowanka, folw. w pow. kowieńskim, ob. Łabunów. Malowanka 1. os. rząd. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 12 w. od Trok, 1 dom, 40 mk. kat. 2. M. , karczma rząd. nad jez. Gudzyp, tamże, 6 dm. , 28 mk. katol. 3. M. , zaśc. włośc. nad pot. Kabarsztą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 62 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 4. M. , karczma rząd. , pow. wileński, 6 okr. adm. , o 10 w. od Wilna, 1 dm. , 8 mk. żyd. 1866. Malowanka 1. al. Porzécze, Porzécze małe, malowane, zawidowskie, część Porzécza gródeckiego, pow. gródecki. 2. M. , część Dziewięcierza, pow. Rawa Ruska. Malowaty, grupa chat w obr. wsi Kuczurmarę, w pow. czerniowieckim. Br. G. Malowaty, potokgórski, w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, wypływa w obr. gminy Hryniowy, w pow. kosowskim, płynie na południowy wschód, opłukując południowe stopy góry Stoubej 1018 m. , i uchodzi we wsi Hryniowie do Probiny z lew. brz. Długość biegu 3 Ml. i ćwierć. Br. O, Malówka, wś, pow. rzeszowski, par. rzym. katol. i urz. poczt. w odległym o 1 kil. Niebylcu, sąd pow. w Strzyżowie, leży nad Gwoźnicą, dopływem Wisłoka z praw. brz. , w okolicy lesistej, podgórskiej. Przez wieś liczącą 218 mk. rzym. kat. prowadzi droga z Niebylca do Połomyi. Więk. pos. Schuller i Ska ma w ogóle 14 mr. ; mniej. pos. 204 mr. roli, 20 mr. łąk, 33 mr. pastw. i 41 mr. lasu. M. graniczy na północ z Baryczką, na południe z Niebylcem, wschód z Blizianką, a zachód z Gwoździanką. Mac, Malowszczyzna, wś, pow. zamojski, gm. Podklasztór, par. Krasnobród, odl. od Zamościa na płd. o w. 30 i od gm. w. 6; dom. 16, mk. 130 r. 1. i 4 r. g. , razem 134; rozległy 295 mr. T. Ż. Malsau niem. , ob. Małżewo i Małżewko. Malschawe niem. , Maltschawe, 1203 Malchou, 1406 Malczaw, wś, pow. trzebnicki, par. Trzebnica, w bardzo pięknem położeniu w dolinie śród najwyższych gór trzebnickich. Wzorowa owczarnia zarodowa. Malschitz niem. , ob. Małuszyce. Malschiz dok. , ob. Maltsch Malschoewen niem. , ob. Małszewko i Małszewo, Malschuetz niem. , ob. Małuszyce, Malschwitz niem. , ob. Maleszecy. Malschwitz, niegdyś Maschelwitz, wś, pow. kożuchowski na Szląsku, par. Beuthen nad Odrą. Malsen niem. , 1360 r. Malassow, wś, pow. wrocławski, par. Paschwitz, do 1810 r. własnośó kapituły katedr. we Wrocławiu. Malsicke dok. , ob. Omulew. Maisitz niem. , ob. Małszecy. Malsno dok. , ob. Małżewo. Malsobe dok. al. Malszhöffensee, jez. , pow. szczycieński, przy wsi Małszewku, dawniej własność biskupstwa warmińskiego Script. rer. Warm. I, 67. Malsoven niem. , ob. Małszewo. Malsowe dok. , ob. Małżewo. Malsze, wś gm. stefanpolskiej, nad rzeką Dziśnienką, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 26 w. od Dzisny, 4 dm. , 33 mk. prawosł. 1866. Malszewo, ob. Małżewo. Malta, karczma i folw. , pow. poznański; folw. ma 198 mr. rozl. , 4 dm. , 45 mk. ; należą do gm. Chartowo; własność Chełmickich. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Poznaniu o 4 kil. M. St. Malta, ob. Małta. Maltcak, os. włośc, pow. płoński, gm. Szumlin, par. Joniec, odl. o 14 w. od Płońska, ma 2 dm. , 6 mk. , 66 mr. gruntu. Malteinen niem. , zamek krzyżacki na Sambii. Zachodzi r. 1384 Ob. Script. rer. Pruss. I, 188. Przypisek; dziś Molthenen, al. Molthainen, na płd. zach. od Nordenborka w pow. gierdawskim; r. 1856 247 mk. Okrąg urzędu stanu cywilnego Arklitten, st. poczt. Gierdawy. Gdy r. 1384 nadmarszałek Con rad Y. Wallenrod objeżdżał w Sambii zamki, uzbroił tutejszy gród w następ. sposób III rukarmbrost, III stegereif armbrost, des hadt der sniczmeister dargegeben; III stegereif armbrost, 1 ruckarmbrost. Item XXIV schok ptile, der hadt der sniczmeister IX dargegeben tamże, str. 709. Kś. Fr. Malter, ob. Maldur. Maltergrund niem. , potok górski w hr. spiskiem, wypływa u połudn. stóp góry Reniawy 1005 m. , we wschodnich działach Magóry spiskiej; płynie na południe i zlewa swewody do Toporca, lewego dopływu Popradu. Długość biegu 4 kil. Br, G. Maltitz niem. , ob. Malecicy. Maltsch niem. , 1202 r. Malschiz, 1217 Malcici wś, pow. nowotarski na Szląsku, nad Malowszczyzna Malschitz Malówka Malowaty Malsau Malschawe Malschoewen Malschiz Malschuetz Malschwitz Malsen Malsicke Malsno Malsobe Malsoven Maltitz Malsowe Malsze Malszewo Maltcak Malteinen Maluniszki Odrą, st. dr. żel. lignickowrocławskiej, o 42 I kil. od Wrocławia, par. Camoese; bardzo rozwinięty przemysł węglowy i handel; 1428 mieszk. F. S. Maltschawe, ob. Malschawe niem. . Maluci dok. , ob. Malitsch. Malucianka, wś, o 3 w. od Hlewachy nad rzeczką Hlewachą w pow. kijowskim. Mk. 310, trudniących się rolnictwem. Maluczyn dok. , ob. Maluszyn i Małyszyn. Malugowen niem. , ob. Bałamutowo. Maluki, wś włośc. w gm. Zabłoć, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 49, od Wasiliszek w. 14, dm. 10, mk. 90 kat. 1866. Malukowa hrebla, uroczysko nad górną Turyą, powyżej Lebiedyna. Maluniszki, wś rząd. i zaśc, pow. święciański, 1 okr. polic, mk. kat. 17, dm. 2. , młyn wodny 1866. Por. Konciarzyn Malupiszki. Malunkowo, ob. Malinkowo. Maluny, dwór nad rz. Piwesą, pow. poniewieski, okr. polic wobolnicki, o 29 w. od Poniewieża, 12 mk. , młyn wodny, wody mineralne siarczane 1859. Maluny, wś rząd. nad rz. Duksztą, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 5 dm. , 50 mk. katol. 1866. Malupie, folw. szlach. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 55 w. od Wilna, 1 dm. , 18 mk. katol. 1866. Maluschuetz niem. , r. 1203 Malussino, wś, pow. trzebnicki, par. Trzebnica. Maluschycze dok. , ob. Małszyce, Malusin, Maniusin, Mieczysław, ob. Grabów nad Wisłą. Maluszyce, folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Dąbrowa Łaski, Lib. ben. I, 493, 513 Malachice; 1 dm. , 9 mk. , 601 mr. obszaru. Por. Dąbrowa, 42. Maluszyce, wś i trzy bliskie folw. w pow. nowogródzkim gub. mińskiej, nad rzeczką Mczawką, dopływem Newdy, w gm. rajczańskiej, w okr. polic. 2im horodyszczańskim, przy drodze wiodącej ze wsi Mokrowa do wsi Cimoszkowicz; wś ma osad pełnonadziałowych 48. Dwa folwarki, własność mahometańskopolskiej rodziny Ułan, mają każdy po 5 włók; trzeci, własność Sawicza, prawosławnego du chownego, ma włók 10 i propinacyą; miejsco wość bezleśna, wzgórzysta, gleba urodzajna, łąki dobre. Al Jelski. Maluszyn 1. wś i folw. nad rz. Pilicą, pow. noworadomski, gm. i par. Maluszyn; odl. 31 w. od Radomska. Leży przy drodze z Radomska do Włoszczowy; na samej granicy od pow. włoszczowskiego. Posiada kościół paraf. murowany z XVIII w. i drugi kościół drewniany na cmentarzu Łaski, Lib. ben. II, 202, 209. Urząd gminny, szpital gminny, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 23 dm. , 263 mk. ; obecnie wś ma 28 dm. , 257 mk. , 318 mr. ; folw. 10 dm. , 139 mk. , 1269 mr. 361 mr. or nej. M. Poduchowny, wś, 7 dm. , 33 mk. , 30 mr. i os. prob 2 dm. , 4 mk. , 6 mr. Na ob szarze folwarcznym wzorowe gospodarstwo. Łąki sztucznie nawodnione. Dobywanie torfu odbywa się tu od 40 przeszło lat. Lasy dóbr M. mają 11200 mr. obszaru, w tem 2638 mr. obsianych. Właścicielem dóbr jest p. August Ostrowski. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folw. M. i Ciężkowiczki; wsi M. , Ciężkowiczki, Sudzinek i Kąty. Podług wiadomości z r. 1866 rozl. wynosi mr. 1880 grunta orne i ogr. mr. 541, łąk mr. 280, lasu mr. 666, pastw, i zarośli mr. 292, nieuż, i place mr. 106. Wś M. os. 21, z grun. mr. 318; wś Ciężkowiczki os. 9, z grun. mr. 146; wieś Sudzinek os. 15, z grun. mr. 242; wś Kąty os. 7, z grun. mr. 171. Par. M. dok. noworadomski 2500 dusz. Gmina M. należy do sądu gm. okr. VI w Soborzycach o 11 w. , st. poczt. w Koniecpolu. Obszar gm. wynosi 15654 mr. , ludność 5216 dusz. W gminie znajdują się liczne sady owocowe przy osadach włościań skich. 2. M. , wś i folw. nad Gozdownicą, pow. rypiński, gm. i par. Gujsk, odl. o 24 w. od Rypina. Ma 18 dm. , 142 mk, 1230 mr. gruntu. W 1827 r. było tu 29 dm. , 261 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 972 grunta orne i ogr. mr. 625, łąk mr. 113, pastw. mr. 213, lasu mr. 2, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 2, z drzewa 14; płodozmian 11polowy, pokłady torfu. Wś M. os. 58, z grun. mr. 411. R. 1789 własność M. Malu skiego i 20 części drobnej szlachty; wysiew 128 kor. żyta. Br. Oh. Maluta, folw. , pow. wileński, 4 okr. adm. , o 66 w. od Wilna, 1 dm. , 28 mk. kat. 1866. Por. Ławaryszki. Malutka, Malutki, folw. dóbr Dobryszyce, pow. noworadomski. Maluts parvum dok. , ob. Malitsch. Malutyńce, dok. Maletyńce, wś w byłej sotni łubieńskiej, pow. piratyński, nad rz. Gniłą Orżycą. Malutyński folw. , ob. Hostoml, por. Malucianka, Maluzsina, ob. Małużyna. Malużyn, wś nad Wkrą, pow. ciechanowski, gm. Wola Młocka, par. M. , od Płońska odl w. 13, od Ciechanowa i od Gąsocina w. 18. Rozl. mr. 1500, lasu 450, łąk 89, nieuż. 51. Prócz tego wieś odseparowana r. 1881 mr. 750. Ludn. 510 chrześ. 14 żyd. Budyn. dwors. 17, z tych 5 murowanych; włościańskich chat 8. Dwór stary drewniany, ogród owocowy i dziki na wzgórzu nad rzeką, po której z wiosną spławiają drzewo. Młyn wodny i tartak. Kościół pod wezw. św. Wojciecha z XV w. , w połowie murowany. Erekcya zaginęła, lecz na ce Malu Maltschawe Maltschawe Maluci Malucianka Maluczyn Malugowen Maluki Malukowa hrebla Malunkowo Maluny Malupie Maluschuetz Malusin Maluszyce Maluszyn Malutka Maluts parvum Malutyńce Malutyński Maluzsina Malużyn Malyczew Malyschycze Malyschyna Malzm Malżyce Malużyna głach wyryty rok 1445. Część murowana w stylu krzyżackim, 1853 odnowiona. W ko ściele wmurowana tablica pośmiertna niejakiej Swieckiej z r. 1465. Cmentarz grzebalny da wniej przy kościele, r. 1858 przeniesiony poza wieś; r. 1882 nowy założony. Szkoła zapisa na legatem poprzedniego właściciela Mdzewskiego r. 1811. Ludność napływowa z powodu wyludnienia po bitwie r. 1831. Wś od 1817 r. zostaje w posiadaniu Łempickich Junoszów. Na ziemi należącej do M. buduje się obecnie nowy folw. Bielawy dla lepszego rozkładu go spodarstwa. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsiami M. , Budy, Konradowo, Zawiłka. Sadek, Suchowierzba, Janowo rozległe mr. 1740 grunta orne i ogr. mr. 652, łąk mr. 182, pastw. mr. 96, lasu mr. 751, nieuż. i place mr. 59, bud. mur. 5, z drzewa 24. Wś M. osad 39, z grun. mr. 112; wś Budy os, 2, z grun. mr. 7; wś Konradowo os. 5, z grun. mr. 20; wś Zawiłka os. 2, z grun. mr. 18; wś Sadek os. 21, z grun. mr, 169; wś Suchowierzba osad 4, z grun. mr. 37; wś Janowo os. 4, z grun. mr. 66. Z. M. Malużyna, ob. Małużyna, Malwinów 1. pow. łukowski, gm. i par. Ulan. 2. M. , pow. garwoliński, gm. Maciejowice, par. Wargocin. 3. M. , pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Pniewo. Por. Gładczyn. Malwinowo, zaśc. szlach. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 44 w. od Swięcian, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Malwiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Gryszkabuda, par. Wysokaruda, odl. 25 w. od Władysławowa. Ma 6 dm. , 53 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 5 dm. , 42 mk Por. Leśnictwo. Malwiszki 1. niem. Mallwischken, duża wś kościelna w pow. piłkalskim, nad bitym traktem gąbińskotylżyckim, niedaleko granicy pow. gąbińskiego, 16 kil. na płn. od Gąbina, nad rzeczką Eymenis. Leży śród żyznej równiny, graniczącej na zachód z dużemi borami Tszulkińskiemi TzullkinerForst. R. 1877 było tu 805 ewang. mieszkańców, mówiących przeważnie po niemiecku, którzy atoli z mieszkańcami okolicznych wiosek rozmawiają chę tnie i po litewsku. Gleba pierwotnie gliniasta i piaszczysta, dziś dzięki wytrwałości i zabiegom pracowitych mieszkańców, trudniących się głównie rolnictwem i hodowaniem bydła, bardzo jest urodzajna. Do dobrobytu tutejszej ludności przyczyniają się także bujne łąki i znaczne pokłady torfu. Żyto i bydło odstawiają głównie do Gąbina. W miejscu jest st. p. trzeciej klasy, gorzelnia i browar. Poczta osobowa idzie dwa razy na dzień z Gąbina na Malwiszki do Ragnety. 2. M. I, dobra chełm. tamże, razem z folw. Jungwalde obszaru 150. 15 ha. , 97. 80 ha. roli orn. i ogr. , 33, 19 łąk, 12. 77 past. , 5. 11 lasu, 1. 28 nieuż. ; 1857 r. 95 mk. 3. M. II, dobra chełm. , tam że, 147. 89 ha. , 89. 54 ha. roli orn. i ogr. , 24. 78 łąk, 26. 76 pastw. , 6. 81 nieuż. ; gorzelnia i bro war. Do majątku tego należy także folwark Stirnlauken z łąkami, które zajmują 5. 11 ha. ; roli orn. i ogr. jest tu tylko 0. 51 ha. ; 1857 r. 148 mk. Kś. Fr. Malxe niem. , ob. Małksa. Malyczew dok. , ob. Małczew. Malyschycze dok. , ob. Małszyce. Malyschyna dok. , ob. Małoszyna w par. Rusocice. Malzmühle niem. 1. młyn, pow. międzychodzki, ob. Słodowy młyn. 2. M. , młyn, pow. czarnkowski, ob. Osuch. W okolicy wykopa no tibią rogową, młotek kamienny używa ny do walki, brązowy nóż ofiarny o dwóch uchach na wzór perskich. M. St. Malzmühle Damnitzer niem. , młyn słodowy w Dębnicy, pow. człuchowski. Malżyce, wś, pow. pińczowski, gm. Czarnocin, par. Stradów. W 1827 r. 1 dm. , 83 mk. W XV w. dziedzice cząstkowi Stanisław Sikora, Stanisław Romak. Malżyn, wś, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, odl. 20 w. od Sandomierza, ma 12 dm. , 86 mk. , 604 mr. ziemi folw. do Słopkowa; 129 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 23 dm. , 110 mk. W XT w. dziedzictwo Jana h. Topór, należy do par. Goźlice. Kmiecie i zagrodnicy płacą dziesięcinę do Mydłowa a folwark do Goźlic. Mala wieś, ob. Maławieś. Mała, wś, pow. ropczycki, ma parafią rzym. kat. i jest od urzędu poczt. w Wielopolu skrzyńskiem o 9 kil. odległą; leży nad potok. Maląką, uchodzącym do Wielopolki z prawego brzegu, w okolicy podgórskiej i lesistej 363 m. npm. Pos. więk. 1035 mr. ma staw i dwa folwarki jeden w pobliżu kościoła, drugi na zachodnim krańcu wsi nad potokiem, nazwany Pustkami. Pod uprawę obraca posiad. więk. Włodz. Hupka 552 mr. , na łąki 42 mr. , na pastw. 24 mr. , na las 417 mr. ; pos. mniej. 1791 mr. ma 1284 mr. roli, 64 łąk i ogr. , 99 mr. pastw. i 344 mr. lasu. W r. 1820 było tylko 384 mr. roli i 18 mr. łąk dwors. , 10. 140 dni robocizny, a dochód szacowano na 3078 zł. Siarczyński, Rkp. bibl. Ossol. 1825. Obecnie ma M. szkołę ludową jednoklasową, kasę pożyczk. gminną z kapit. 596 zł. i fundusz ubogich niewiadomej fundacyi dla wspierania miejscowych ubogich, zostający pod zarządem naczelnika gminy, składający się z papierów wartościowych w kwocie 280 zł. w. a. Kościół drewniany zbudowali między r. 1591 a 1596 Rafał i Elżbieta Łyczkowscy. Najdawniejsze metryki pochodzą z r. 1640 dyec. tam. dek. wielopolski. M. graniczy na północ z Niedźwiadą, na zachód z Głobikową, na Malżyn Malużyna Malwinów Malwinowo Malwiszki Małachów Małachowo Mała Małachowice Mała Barania Mała Borszć Małachowce Mała Bychowszczyzna Małacentów Małachiwczyk Małachowszczyzna Małacin Małachwiejowce Małachowskie wschód z Glinikiem. Łasy otaczają wieś do koła, nie są jednak bardzo duże. Mac. Mała, góra pod Kaniowem, niedaleko Dniepru. Mala, wzgórze 321 m. wys. pod 40 51 30 wsch. dłg. F. , a 49 36 40 płn. szer. , w Barańczycach Wielkich, pow. Samborski. Mała Barania, góra bezleśna, w Beskidzie żywieckim, na lewym brzegu Soły, na północ i wschód od pot. Bystrej I, 507, 2 al. Kamesznicy, na wschodniej granicy gm. Kamesznicy z gm. Ciśca, w pow. żywieckim, pod 36 44 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 34 39 płn. sz. g. Wznies. 658 m. npm. Br. G. . Mala Biała al. Mały Beli potok, ob. Jamnicki potok. Mała Borszć, M. Strypa, M. X. , ob. Borszć, Strypa, X i t. p. Mała Bychowszczyzna, wś, pow. słucki, w gm. łańskiej, nad rzeczułką, dopływem Ła ni, osad 16. Nieopodal wś WielkaBychow szczyzna, nad Łanią, osad 37, gleba piękna, miejscowość bezleśna. AL Jel. Małacentów, wś włośc. i straż leśnictwa Łagów, pow. opatowski, gm. i par. Łagów, odl. 27 w. od Opatowa. Ma 26 dm. , 199 mk. , 163 mr. obszaru. Małachiwczyk, por. Matahiwczyk Mała Chojnica, ob. Chojniczki Małachów 1. folw. , pow. opatowski, gm. i par. Cmielów, odl. 15 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 11 mk. , 180 mr. Należy do dóbr Brzóstowo ks. DruckiegoLubeckiego. 2. M. , wś i os. fabr. , nad rz. Kamienną, pow. opatowski, gm. i par. Kunów ob. , odl. 25 w. od Opato wa, ma 13 dm. , 90 mk. , 60 mr. ziemi włośc. i 3 mr. os. fabr. W 1827 r. wś rząd. 9 dm. , 45 mk. Por. Łysogóry. 3. M. , wś nad rzeką Czarną, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza, odl. 14 w. od Końskich ku Kielcom. Ma 29 dm. , 205 mk. , 171 mr, ziemi włośc. i 41 mr. rząd, Istniała tu rządowa fabryka żelaza fryszerka przed 1868 r. , 1833 r. naprawioną. 4. M. , ob. Małochów. Br. Ch. Małachów, Małachowskie pasmo, ob. Matahów, Matahiwczyk, Małachowce, wś w pow. nowogródzkim, w gm. jastrzęblewskiej, w okr. polio. 5ym snowskim, nad rzeką Myszanką, dopływem Szczary, ma osad pełnodziałowych 23, cer kiewkę, młyn na stawie; miejscowość wzgó rzysta, malownicza, niebezleśna, grunta i łąki dobre. Al. Jelski. Małachowce 1. wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 32 w. od Wilna, 10 dm. , 94 mk. katol. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 10 dm. , 82 mk. katol. 1866. Małachowice, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Rogóźno, par. Modlna Łaski, Lib. ben. II, 412; odl. od Łęczycy 12 w. ; wś dm. 27, mk 237; folw. dm. 6, mk. 48. W 1827 r. było tu 20 dm. , 214 mk. Folw. M. rozl. mr. 720 grunta orne i ogr. mr. 540, łąk mr. 15, pastw. mr. 84, zarośli mr. 16, wody mr. 2, nieuż. i place mr. 63, bud. mur. 2, z drzewa 18; pło dozmian 12polowy, pokłady torfu. Wś M. osad 38, z grun. mr. 227. Folwarki M. , Śladków rozlazły i podleśny mają razem 1980 mr. rozl. Br. Ch. Malachówka, wś, pow. owrucki, u źródeł jednego z lewych dopływów rzeczki Żerew. Małachowo 1. wś włośc. i folw. , pow. płocki, gm. Góra, par. Rogotwórsk, o 30 w. od Płocka, 4 dm. , 12 osad włośc, 68 mk. , 329 mr. gruntu 280 mr. ornego, w tem 10 mr. włośc 2. M. Piekło, wś szlach. , pow. łomżyński, gm. Borzejewo, par. Wizna. Ma 6 dm. , 41 mk. Mieszka tu drobna szlachta. Małachowo 1. wś, pow. śremski, 32 dm. , 242 mk. , 8 ew. , 234 kat. , 70 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 4 kil, st. kol. żel. Chocicza o 22 kil. 2. M. ,, dom. tamże, 2639 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Gaj, folw. ; 8 dm. , 115 mk. , wszyscy katol. , 56 analf. Własność Dyonizego Budziszewskiego. 3. M. Kępe, I i II, dom. , pow. gnieźnieński; I ma 436 mr. rozl. ; II także 436 mr. ; 8 dm. , 95 mk. , wszy scy kat. , 43 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 3 kil. ; st. kol. żel. w Gnieźnie o 17 kil Wła sność Władysława Ulatowskiego. Pod wsią wykopano brązową Izys. 4. M. S zewboro wicze, dom. , pow. gnieźnieński, 759 mr. rozl. , o 3 ML na północ od poprzedniego, 2 miejsc a M. , dom. , b Szemborówko, folw. ; 8 dm. , 150 mk. , wszyscy katol. , 77 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 3 kil. ; st. kol. żel. w Gnieźnie o 15 kil. 5. M. Wierzbiczany, dom. , pow. gnieźnieński, 654 mr. rozl. , 12 dm. , 134 mk. , wszyscy kat. , 53 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 2 kil. ; st, kol. żel. w Gnieźnie o 17. kil. Własność Ossowickiego. 6. M. Złych miejsc, dom. , pow. gnieźnieński, 1468 mr. rozl. , 7 dm. , 168 mk. , wszyscy katol. , 64 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 4 kil; st. kol. żel. w Gnieźnie o 13 kil. Własność Fran ciszka Żółtowskiego. M. St. Małachowskie góry, por. Matahów, Małachowszczyzna al. Maksymowski Obręb, zaścianek odludny, poleski, we wschodniej stro nie pow. ihumeńskiego, w okr. polic berezyńskim, obszar około 3 włók, od r. 1875 wła sność włościanina Szamko. Al. Jel. Małachwiejowce, wś i dobra, pow. wołkowyski. Małacin, os. karcz. i os. młyn. , pow. siedlecki, gm. Krześlin ob. , par. Suchożebry. Małacin, Małacina, Małaciński pot. , Małacinka, ob. Malacin, Malacina, Malaciński pot. , Malasinka. Mała Chojnica Małafiejówka Małałąka Mała kolonia Małaki Małackowszczyzna Małackowszczyzna, ob. Małackowszczyzna i Ihumeń. Mała Czuta, rz. w pow. czehryńskim, dopływ Irklejca, dopływu Taśminy. Małaczyńszczyzna al. Malańszczyzna, folw. na obsz. dwors. Kawsko, pow. stryjski. Maładusz, Małodusze, wś z zarządem gminnym i folw. , w pow. rzeczyckim, w okr. polic. 4ym rzeczyckim, przy gościńcu wiodącym z mka Chojnik do Rzeczycy, o 25 w. od Rze czycy; wieś ma osad pełnonadziałowych 21; gm. małoduska składa się z 10 starostw, 18 wiosek i około 1260 włościan płci męskiej; szkółka gminna, szpital gminny. Dobra, dzie dzictwo Korbutów, dziś Hektora Przybory, około 240 włók; propinacye; grunta lekkie, nieco wzgórkowate; miejscowość poleska, od ludna. Do M. należy dwór Borsuki 3862 dzies. ziemi. Al, Jeski. Małafieicze, wś w północnej stronie pow. mińskiego, przy drogach z Dubrowy i Usiaża do Gadulina, ma osad 7, miejscowość niebezleśna, wzgórkowata. AL Jel Małafiejówka, zaśc. o w. 6 na północ od MińskaLitewskiego położony, ma osad 2. Małagie, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Małagłowa, ob. Brzuchowice. Małagłowo al. Małaszowo, wś gm. mikołajewskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 13 w. od Dzisny, 4 domy, 75 mk. prawosł. 1866. Małagóra, por. Mała, góra. Małagóra 1. szczyt w dziale Lubonia W. ob. , wznosi się na płn. od wsi Glisnego, w pow. limanowskim, pod 37 41 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 50 płn. sz. g. Wznios. 840 m. npm. Ob. Strzebel 2. M. , szczyt w Gor cach ob. , na południowej pochyłości głó wnego ich grzbietu, nad lewym wschodnim brzegiem Łopuszny ob. , na północnym ob szarze gm. Łopuszny, w pow. nowotarskim, pod 37 48 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 30 51 płn. sz. g. Wznies. 919 m. Na płn. od M. wznosi się Czaszki, 1088 m. npm. wys. 3. M. , gajówka w płd. wsch. stronie Łoziny, pow. gródecki. Br. G. Małagórka, wś, pow. średzki, 21 dm. , 179 mk. , wszyscy kat. , 64 analf. Poczta w Targowej Górce o 3 kil. , tel. i st. kol. żel. we Wrześni o 6 kil. Małagoszcz, ob. Małogoszcz. Mała Grafka al. MalaGrauka wś poleska w południowowschodniej stronie pow. ihumeńskiego, w gm. pohorelskiej, w okr. polic. berezyńskim, nad rzeczułką, dopływem Świsłoczy, w okolicy pomiędzy Łapiczami i Pohorełem, ma osad 18; w pobliżu druga wieś WielkaGrafka osad 40 W około ostępy pełne dzikiego zwierza, miejscowość mało ludna, grunta nizinne, piaszczyste. AL Jel. Małahowiec, góra do 723 m. wys. , por. Matahów. Mała hutta, wś, pow. suwalski, gm. Huta, par. Suwałki, odl. 3 w. od Suwałk, ma 23 dm. , 146 mk. Malaja. .. ross. , ob. Mała. .. Mała karczma, niem. Kleinkrug, os. i st. poczt. , pow. kwidzyński. Małaki, wś rząd. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 18 w. od Oszmiany, 2 dm. , 17 mk. kat. 1866. Mała kolonia, niem. Friedrichsberg, kol. , pow. namysłowski, par. ewang. Miedary, par. katol. Siemysłów Wielki. Mala korzyść, os. , pow. kalwaryjski, gm. Raudan, par. Kalwarya, odl. 12 w. od Kalwaryi. Ma 1. dm. , 7 mk. Mala Lipa, rz. , wspominana w dok. z r. 1392 AGZ. II, 34, 40. Por. Kościejów. Małałąka, ob. Cieszyn. Mala Łąka albo Małałąka, piękna hala w Tatrach nowotarskich, na obszarze gm. Za kopanego, w pow. nowotarskim; rozpościera się na północnym stoku Czerwonego Wierchu Małołączniaka 2101 m. , zawarta od wschodu Małym Giewontem i grzbietem Łysanek, two rzących zachodnią ścianę doliny Strążysk. Od zachodu okrąża tę ogromną łąkę halską Wielka Turnia 1988 m. , Przysłop 1351 m. i hala Miętusia 1295 m. . Pozioma powierzch nia tej łąki halskiej pozwala przypuszczać, że było tu kiedyś jezioro, które, powoli zasypane zwirem, po oberwaniu się płn. brzegu, spłynę ło; dno zaś jego, zamulone przez wody spada jące z otaczających je grzbietów, wytworzyło bujną łąkę. Nietylko siana ona dostarcza swoim właścicielom, ale i dosyć bydła się tu pasie w górnym tarasie. Szopy na siano, obory dla krów i szałasy nadają M. Ł. pozór małej osady pośród Tatr, ożywionej szczegól nie w czasie sianożęci. Wzniesienie jej do syć znaczne 1209 m. i położenie zaciszne z pięknym widokiem na urwiste turnie Czer wonych Wierchów zaliczają M. Ł. do przyje mnych i bliskich wycieczek turystów z Zako panego. Czyt. W. Eliasza, Przewodnik do Tatr, str. 82 84. Br. G. Małamażew, rz. , dopływ rz. Siniuchy. Małamysa, ws nad rz. Oksną, pow. oszmiański, 2 okr. adm. , 26 w. od Oszmiany, 3 dm. , 34 mk. prawosł. 1866. MałaNiwa, wieś na północnym krańcu pow. mozyrskiego, przy granicy pow. bobrujskiego, w gm. łuczyckiej, w okr. polic. 2im petrykowskim, nieopodal lichej drożyny wio dącej z Chojna do Kowalów w bobrujskiem; osad 5, miejscowość całkiem odosobniona, głu cha, poleska. Al. Jel. Malanka, ob. Maląka. MalaNoteć, rz. , poboczna Noteci po lewej. Małackowszczyzna Mała Czuta Małaczyńszczyzna Maładusz Małafieicze Małamażew Małagie Małagłowa Małagłowo Małagóra Małagórka Małagoszcz Małahowiec Mała hutta Mała Małamysa Małańszczyzna Małańszczyzna dopływa do tejże pod wsią Kołudą, wzmocniona przez Żabienkę. Małańszczyzna, ob. Małaczyńszczyzna. Małapanew, Maiapiana, Małepany, Małopafiyj Wałdapew, niem. Malapane, rz. , największa z prawych dopływów Odry na Szląsku górnym, ma źródła w pow. będzińskim, na płd. zach. od Siewierza, o 6 kil. od gran. pruskiej według innych źródeł w pow. lublinieckim pod Woźnikami. Ma 16 mil dług. a dorzecze jej wynosi 37 mil kwadr. Płynie głównie przez lasy, dzieli wzgórza tarnowickie od lubszowskich, przyjmuję Wodę Lubliniecką, Jemielnicką, Leśnicką. Uchodzi do Odry pod Czarnowąsem, o 7 kil. poniżej Opola. F. S. Małapanew, os. , ob. Ozimek. Mala rzeczka ryczka, potok górski, bierze początek ze źródeł leśnych w obrębie gminy Łuhu, z lasów pokrywających północnowscho dnią stoczystość góry Czornohorca 1402 m. , wznoszącej się na granicy Łuhu i Zielonej. Płynie leśnym parowem na północny wschód i w obrębie wsi Ł. zlewa swe wody do Prze myskiej, dopływu Prutu. Długość biegu 5 1 4 kil. Ujście leży 611 m. npm. Br. G. Małasik, ob. Małaszek. Małastów, wś w pow. gorlickim, nad potok. Sękową, uchodzącym z praw. brz. do Ropy. Por. Małastówka. W wąskiej górskiej dolinie stoją zabudowania włościan długim szeregiem nad rzeczką, przy gościńcu prowadzącym z Gorlic przez Konieczną na Węgry. Dolinę ścieśnia od zachodu lasem pokryta Magóra małastowska 814 m. npm. , od wschodu Ostra góra 735 m. bezwzględnej wysokości. Budowę geolo giczną tej wsi badali H. Walter i dr. Duni kowski Kosmos, 1882 i uznali Magórę małastowską za oligocen, zresztą wszystko za gór ny eocen. Mieszkańców 430, mianowicie 399 gr. katol. a 31 rzym. katol. ; ci ostatni przy łączeni do parafii w Sękowy. Jest tutaj pa rafia gr. katol. z cerkwią murowaną, urząd pocztowy i szkoła jednoklasowa ludowa. Grunt nieurodzajny, kamienisty i zimny. Pos. więk. Wilh. hr. SiemińskiLewicki ma 19 mr. roli i 136 mr. lasu; pos. mniej. 494 mr. roli, 115 mr. łąk, 481 pastw. i nieuż. i 116 mr. lasu. Wyposażenie parocha gr. kat. składa się ze 191 mr. roli w ogóle i 135 zł. dodatku do kongruy. Parafia obejmuje Ropicę ruską, Pętnę i przys. Draguszów z ogólną liczbą 1974 gr. kat. , 40 rzym. kat. i 39 żydów. W r. 1440 została ta wieś nadaną prawem magdeburskiem i była własnością Giebułtowskich. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazy wa potok Sękowę Małastowem i chwali ją dla obfitego połowu pstrągów. M. graniczy na południe z Pętną, a na północ z Draguszowem. Mac. Małastówka, pot. , bierze początek na zach. obszarze gm. Banicy, w pow. gorlickim, u płn. podnóża pasma Magóry Małastowskiej. Płynie na płn. zachód przez wś Pętnę i Małastów, a na obszarze Ropicy Ruskiej uchodzi do Przegonki z lew. brz. Długość biegu 9 kil. Od lew. brz. zabiera wody z płn. wsch. stoczystości Magóry Małastowskiej. Od wsch. wznosi się dział górski z szczytami Dziamerą, 757 m. , i Ostrą górą, 735 m. wysokiemi. Br. G. Małastówki al. Krasnopole ob. , mko, pow. czerykowski, o 30 w. od Czerykowa, nad rz. Turyą. Już 1784 r. było tu mko. R. 1861 350 dm. , 2165 mk. w tem 1945 izr. , 2 cerkwie, 4 domy modlitwy izr. , targi co czwartek. Handel konopiami. Małaszczyne, ob. Kamionka Wołoska. Małaszek, Małasik, wś włośc, pow. ostrow ski, gm. i par. Długiesiodło. Osada M. powsta ła w końcu zeszłego stulecia; osiadł tu wtedy niejaki Małasik, zobowiązawszy się odrabiać do dworu w Pacynach lub Długiesiodło 52 dni sprzężajnych i tyleż pieszych, 20 dni tłoki w żniwa; płacić 5 złp. hyberny, 30 złp. 8 gr. 1 szel. dziesięciny dwors. , 24 gr. czynszu; oddawać 2 kury, 20 jaj, 2 kapłonów i 3 łokcie przędzy. W 1819 r. znajdujemy 1go pań szczyźnianego, opłacającego powyżej wymie nione prestacye, wysiewającego 1 1 2 korca jarzyn i tyleż oziminy i zbierającego 2 fury siana; 1 chałupnik odrabiający 4 dni tłoki i 3 łokcie przędzy. W 1827 2 dm. , 11 mk. Por, Leszczydół Lud. Krz. Małaszewicze Małe i M. Wielkie, wś, pow. bialski, gm. Kobylany Nadbużne, par. Teres pol. M. Mało w 1827 r. 26 dm. , 190 mk. ; obecnie 37 dm. , 230 mk. , 1822 mr. M. Wiel kie w 1827 r. 25 dm. , 147 mk. ; obecnie 34 dm. , 304 mk. , 1614 mr. Budują tu na lew. brz. Bugu, na płd. od Terespola, fort do Brze ścia Litew. od r. 1880 jest w M. przystanek drogi żel. terespolskiej. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Wielkie lit. A. rozl. mr. 391 grunta orne i ogr. mr. 235, łąk mr. 42, past. mr. 85, lasu mr. 22, nieuż. i place mr. 8, bud. z drzewa, , 7. Wś M. Wielkie lit. A. os. 7, z grun. mr. 172. Folw. Mi. Wielkie lit. B. rozl. mr. 446 grunta orne i ogr. mr, 272, łąk mr. 56, lasu mr. 26, , past. mr. 67, nieuż. i pla ce mr. 25. Wś M. Wielkie lit. B. ob. 8, z grun. mr. 170. Folw. M. Wielkie lit. C. rozl. mr. 351. Wś M. lit. 0. os. 11, z grun. mr. 249. Folw. M. Małe lit. D. rozl. mr. 1401 grunta orne i ogr. mr. 447, łąk mr. 236, wody mr. 2, lasu i zarośli mr. 348, nieuż. i place mr. 368, bud. z drzewa 18. Wś M. Małe lit. D. os. 15, z grun. mr. 298. A. Pal. Małaszki, 1. wś gm. mikołajewskiej, pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 8 w. od Dzisny, 7 dm. , 104 mk. , 68 prawosł. , 36 katol 2. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 38 w. od m. Wi Małaszki Małaszek Małaszczyne Małastówki Małastówka Małastów Małasik Małapanew Małatouka Małaszów Małaszowce Maławieś Mała Maława Małaszów lejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 4 mk. katol. Własność Ancuty. 3. M. , wś włośc. tamże, 8 dm. , 73 mk. prawosł. 1866. Małaszów, ob. Maloszów. Małaszowce po rusku Malasziwci wieś w pow. tarnopolskim, 16 kil. na płn. zach. od sądu pow. w Tarnopolu, 7 kil. na płn. zach. od st. kolej. i urzędu poczt. w Hłuboczku Wielkim. Na płn. leżą Jankowce, na wsch. Ihrowice i Iwaczów Górny, na płd. Iwaczów Górny i Hladki, na zach. Hladki i Czernichów. Wzdłuż granicy zach. i płd. zach. płynie Seret od płn. na płd. , potem na płd. wsch. i rozlewa się w końcu w staw, zajmujący zach. część Iwaczowa Górnego. Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie obszaru. Na wsch. wznosi się wzgórze Mohiła al. Małaszowce do 361 m. znak triang. . Na płn. krawędzi obszaru leży niwa Zamczyska, w stronie płd. las Dubowyhaj. Własn. więk. ma roli or. 151, łąk i ogr. 4, past. 1, lasu 144 mr. ; własn. mniej. roli or. 954, łąk i ogr. 134, past. 207 mr. W r. 1880 było 673 mk. w gm. , 7 na obszarze dwors. 612 obrz. gr. kat. , 46 rz. kat. . Par. rzym. kat. w Płotyczu; gr. kat. w miejscu, dek. tarnopolski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Trójcy i kasa pożyczk. z kapit. 2596 zł. w. a. Lu. Dz. Małatouka, ob. Mołotowka. Małaty, wś, pow. węgrowski, 12 osad, 313 mr. gruntu włośc; należy do dóbr Kamionna. Małatycze, ob. Malatycze. Małatyn, folw. , leśniczówka i gorzelnia w Wiszence Małej, pow. gródecki. Maława, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Baboszewo, odl. o 15 w. od Płońska. Ma 4 dm. , 55 mk. , 202 mr. gruntu 169 mr. roli or. . MałaWełna, rz. uboczna Wełny po lewej, ma źródło w pow. gnieźnieńskim, na płn. od jez. Kłeckiego, płynie w kierunku naprzód płd. zach. ; niedaleko miasta Kiszkowa tworzy granicę pomiędzy pow. gnieźnieńskim a wągrowieckim, zbliża się zmieniwszy kierunekku płn. do miasta Skoków, płynie przez jezio ra Budziszewskie i Rogozińskie i niedaleko Rogoźna dopływa do Wełny. Długość wynosi około 4 mil. M. St, Maławieś 1. wś, pow, nowomiński, gm. i par. Kuflew. W 1827 r. 24 dm. , 184 mk. 2. M. , wś, pow. grójecki, gm. i par. Belsk. W 1827 r. 21 dm. , 190 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z rezydencyi M. , folwarków Belsk, Stara wieś, Rosochow i Jeziory i nomenklatury Niedołek, własność Maryi ks. Lubomirskiej, rozl. wynosi mr. 3936 rezydencya M. i folw. Belsk grunta orne i ogr. mr. 701, łąk mr. 51, pastw. mr. 12, wody mr. 15, lasu mr. 492, nieuż. i place mr. 47, razem mr. 1318, w tem rezyd. M. zajmuje mr. 31; bud mur. 26, z drzewa 20; płodozmian 5 i 10polowy; folw. Starawieś grunta or. i ogr. mr. 906, łąk mr. 50, past. mr. 5, lasu mr. 227, wody mr. 6, nieuż. i place mr. 51, razem mr. 1245, Lud. mur. 11, z drzewa 20, płodozmian 4 i 11polowy; folw. Rosochów grunta or. i ogr. mr. 187, łąk mr. . 17, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 212, bud. mur. 1, z drzewa 5, płodozmian 4 i 7po lowy; folw. Jeziora grunta or. i ogr. mr. 394, łąk mr. 43, past. mr. 16, wody mr. 5, lasu mr. 627, zarośli mr. 42, nieuż. i place mr. 45, razem mr. 1162, bud. z drzewa 21. Gorzelnia, browar, 2 młyny wodne, wiatrak, cegielnia, rzeczka Jeziorka przepływa, rybołówstwo zaprowadzone w stawach. Wś Mały Belsk os. 11, z grun. mr. 272; wś Duży Belsk os. 21, z grun. mr. 442; wś Jezioro os. 22, z grun. mr. 269; wś Bodzew os. 19, z grun. mr. 336; wś Wola Starowiejska os. 10, z grun. mr. 258; wś Stara wieś os. 7, z grun. mr. 8; wś Rosochów os. 3, z grun. mr. 6; wś M. os. 14, z grun. mr. 372. 3. M. , wś, pow. grójecki, gm. Rykały, par. Przybyszew. W 1827 r. 7 dm. , 71 mk. 4. M. folwarczna, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 4 dm. , 24 mk. ; wchodziła w skład dóbr Głusk ob. . 5. M. przy drodze, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 7 dm. , 53 mk. 6. M. za drogą, wś, pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. W 1827 r. 5 dm. , 83 mk. 7. M. , wś i folw. , pow. rawski. gm. Gortatowice, par. Sierzchowy Łaski, Lib. ben. II, 304. Ma 21 dm. , 240 mk. , ziemi włośc 298 mr. , dwor. 770 mr. W 1827 r. 18 dm. , 147 mk. Według Tow. Kred. Ziemsk. folw. M. , od rz. Pilicy w. 10, rozl. z przyl. Parolice mr. 807 grunta or. i ogr. mr. 525, łąk mr. 99, past. mr. 68, lasu mr. 90, nieuż. i place mr. 23, bud. mur. 5, z drzewa 8, płodozmian 18polowy, pokłady torfu. Wś M. osad 27, z gruntem mr. 287. 8. M. , wś włośc, pow. noworadomski, gm. i par. Zytno. Ma 48 dm. , 351 mk. , 496 mr. obszaru, szkołę począt. 1kl. ogólną. W 1827 r. 23 dm. , 197 mk. 9. M. , kol. , pow. kolski, gm. i par. Kłodawa, odl. od Koła w. 22, dm. 3, mk. 25; wchodziła w skład dóbr rząd. Kłodawa. 10. M. , wś nad rz. Wartą, pow. wieluński, gm. Konopnica, par. Rychłocice, odl. od Wielunia w. 31, dm. 27, mk. 193. W 1827 r. 14 dm. , 138 mk. 11. M. , wś włośc, pow. kozienicki, gm. i par. Głowaczów, odl. 22 w. od Kozienic. Ma 16 dm. , 90 mk. , 223 mr. 12. M. , wś, pow. iłżecki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów. Gruntu mr. 797, mk. 258; dm. drewn. 34. 13 M. , wś, pow. sandomierski, gm. Wiśniowa, par. Bogorya, odl. 20 w. od Sandomierza. W 1827 r. 9 dm. , 69 mk. ; obecnie 12 dm. , 103 mk. , 154 mr. ziemi dwors. i 101 mr. włośc. Według Tow. Kred. Ziems. Małatyn Małatycze Małaty Maławola Maławieś folw. M. rozl. mr. 226, grunta orne i ogr. mr. 145, łąk mr. 13, past. mr. 62, nieuż. i place. mr. 6, budowli z drzewa 6; pokłady torfu. Folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Bogorya miasto. 14. M. al. Niekłań Maly, ob. Niekłań. 15. M. , wś, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody ob. , odl. o 24 w. od Sierpca. Ma 13 dm. , 137 mk. , 262 mr. gruntu. W 1827 r. 11 dm. , 76 mk. Br. Ch. Maławieś, wieś i folw. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo. Leży przy trakcie wiodącym z Modlina przez Czerwińsk, Wyszogród do Płocka. Odl. od Płocka w. 29, od Wyszogroda w. 7, od Orszymowa w. 3. W. H. Gawarecki w Pismach Historycznych z 1824 r. tak pisze M. W. , wś dziedz. Franciszka Nakwaskiego, senatora, kasztelana, gniazdo domu Małowieyskich. Pałac murowany, ogrody owocowy i angielski, oranżerya, porządny zajazd dla podróżnych zdobią to miejsce. Na dziedzińcu wyniosłe lipy przypominają szacowne zwyczaje przodków naszych, które Krasicki w dziele Podstolego wystawił. Każdy z tutejszych rolników ma przy mieszkaniu swojem ogródek, drzewami owocowemi, przez dziedzica udzielonemi, zasadzony. Wieś ta w dobrym stanie i w przynależnym porządku utrzymywana, drzewami zacieniona, widok przyjemny sprawia, liczy dymów 30. Wjeżdżając do niej spostrzegać się daje statua kamienna ś. Jana Nepomucena; napis na niej położony świadczy, iż przez Klemensa Nakwaskiego, podkomorzego, pana Małej wsi w r. 1799 jest wystawiona. Na gruncie do Małej wsi należącym widzieć się daje wzniesiony ręką ludzką na równinie kopiec; okoliczni włościanie twierdzą, iż to jest grobowiec sławnego wojownika; jakie jego nazwisko i jakiego był narodu, niewiadomo. Dobra MałaWieś przez długi czas były własnością rodziny Nakwaskich; tu mieszkała i zmarła 21 paźdz. 1851 r. Anna z Krajewskich Nakwaska, córka instygatora koronnego, żona prefekta, kasztelana, wojewody i senatora Fr. Nakwaskiego, autorka Anieli, Wspomnień z czasów pruskich i Xięstwa Warszawskiego i wielu innych prac treści beletrystycznej i historycznej. Ona w początkach bieżącego stulecia założyła w M. W. na 19stu morgach wspaniały park, do którego sprowadziła z zagranicy mnóstwo drzew i krzewów i starała się przyswajać je do naszego klimatu, co jej się powiodło. Park ten ozdobiła pięcioma kanałami, oranżerya, altanami, domkiem szwajcarskim i wieloma posągami z kamienia. Wśród parku stanął piękny murowany dwór, w guście pałacu, a blisko niego oficyna. Tu przebywała także czasowo synowa Anny, Karolina z Potockich Nakwaska, autorka Dworu Wiejskiego. Od Nakwa skich za ich córką w posagu dobra te odziedziczył Cypryan Walewski, posiadacz pięknej biblioteki i autor kilku prac literackich; w r. 1870 nabył je p. Przeździecki, a od Przeździeckiego w 1878 r. przeszły na własność Lucyny i Wojciecha Białosukniów. W 1827 r. M. W. miała 14 dm, 107 mk. Dobra M. W. leżą prze ważnie w pszennej glebie, złożone z 3ch fol warków M. W. , Niździn i Gałki, zawierają cych razem przestrzeni dwor. 1852 mr. , w tem ogrodów mr. 40, ziemi or. 1211, łąk 28, past. 101, lasu 421, wód mr. 9, reszta pod zabudowaniami, drogami i t. d. Płodozmian na wszystkich folwarkach od lat dwudziestu kil ku wprowadzony. Gospodarstwo leśne urzą dzone z sześćdziesięcioletnią koleją. Osad wło ściańskich M. W. liczy 31, do których należy 184 mr. ziemi. Wszyscy mieszkańcy wyzna nia rzym. katol. Wojciech Białosuknia. , Matawieś 1. przys. do Swiniarska, w pow. sądeckim, leży w urodzajnem porzeczu na lew. brzegu Dunajca, na zach. od Nowego Sącza, i tam jest przyłączona do par. rzym. kat. Liczy 140 mk. rzym. kat. W dyplomie papieża Urbana IV z r. 1283 Kod. Małop, 121 jest zaliczona do uposażenia klasztoru pp. klarysek w Starym Sączu przez ś. Kingę. Graniczy na płd. ze Świniarskiem, na zach. z kolonią niem. Hundsdorf Psia górka, część Biczyc. W 1611 r. ustawa sejmowa zwolniła jej mieszkańców od powinności składania osepów do Sącza. 2. M. , wś w pow. wielickim, w państwie kokotowskiem ze Strumianami, leży przy gościńcu z Wieliczki 5. 3 kil. do Niepołomic, w równinie nadwiślańskiej 251 m. npm. Przez wś płynie potok Dąbrowa, dopływ Trawy, wpadającej z lew. brzegu do Wisły. Należy do parafii w Wieliczce i liczy 226 mk. rzym. kat. Dar wniej była częścią Węgrzec Małych, z któremi się styka na płn. ; na wsch. graniczy z Zakrzewem, na płd. z Sułkowem a na zach. z Zabawą. Pos. więk. 91 mr. rozl. 3. M. , część wsi Nieszkowic Małych, w pow. bocheńskim. Mac. Maławieś, niem. Kleindorf, wś i gm. nad Obrą, pow. babimoski, 3 miejsc. . a M. , wś; b Wielka wieś Grossdorf, gospodarstwo; c Fryderyków Friedrichshof, folw. ; 35 dm. , 274 mk. , 46 ew. , 228 kat. ; 66 analf. Poczta i tel. w Kargowie o 4 kil. ; st kol. żel. Zbąszyń o 18 kil. M. St. Mata Wioska, węg. BodroghKis Falud, niem. Kleindörfel, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin, Węg. , w Hegyallyi, nad rz. Bodrogiem, kościół katol. filialny, uprawa roli, winnice u stoków góry Varhegy, w których rodzi się znakomite wino; ruiny słynnego i obronnego niegdyś zamku Szeghy, 536 mk. Maławola 1. wś i folw. , pow. rawski, gm. i par. Czerniewice; wś ma 8 dm. , 45 mk. , 223 mr. ; folw. 2 dm. , 25 mk. , 1101 mr. 500 mr. roli. W 1827 r. było tu 9 dm. , 64 mk. Maławieś Małezynie Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. W. rozl. mr. 618 grunta or. i ogr. mr. 378, łąk mr. 53, lasu mr. 176, nieuż. i place mr. 11. Wś M. osad 9, z grun. mr. 118. 2. M. , wś, pow. lubelski, gm. i par. Bychawa. 3. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. Puszcza Solska, par. Biłgoraj. Maławola, folw. z cegielnią, pow. pilzeński, należy do Straszęcina, leży na lew. brzegu Wisłoki, w miejscu gdzie się przecinają drogi ze Straszęcina do Przecławia i z Wie wiórki do Dębicy. Mao, MałaWólka, wś, pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rydzewo. Małchowice, ob. Małkowice. Małcianka al. Małta, rz. w pow. lucyńskim. Małczew, kol. , folw. i os. młyn. , pow. brzeziński, gm. Gałkówek, par. Brzeziny Łaski, Lib. ben. II, 399. Leży na prawo od drogi bitej z Brzezin do Rokicin, przy samej linii dr. żel. fabrycznej łódzkiej. W 1827 r. 15 dm, 132 mk. ; obecnie kol. 19 dm. , 169 mk. , 222 mr. ; folw. 3 dm. , 18 mk. , 358 mr. ; os. młyn. 1 dm. , 7 mk. , 4 mr. ziemi. Wieś M. 1465 r. wspominana przy działach braci Bielawskich. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z wsią M. i Adamów rozl. mr. 364 grunta or. i ogr. mr. 320, łąk mr. 36, wody mr. 1, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 14, płodozmian 8po lowy, wiatrak. Wś M. os. 23, z grun, mr. 222; wś Adamów os. 27, z grun. mr. 482. Małezynie, jez. na zachód od wsi Słupie, w pow. suwalskim, stanowi właściwie część jez. Wigry, od którego dzieli je wązki pas niskiego lądu, odsłonięty przez obniżenie poziomu wód. Małdakiszki, zaśc. szlach. nad jez. Żelkszetis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 55 w. od Święcian, 4 dm. , 25 mk. katol. 1866. Małdejki, ob. Natygała. Maldeni 1. okolica szlach. , pow. szawelski, gm. i par. tryska; Polikarp Radźwiłłowicz ma tu 3 włóki, Anicety Radźwiłłowicz 9 wł. , Liezkunowa 3 wł. , Tadeusz Daniłłowicz 1 wł. ziemi. W tem sporo lasu. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. janiska, 94 dusz męs. , 94 dzies, ziemi w glebie bardzo żyznej. 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. żagorska, dusz męs. 3, dzies. ziemi 50; włók 30 lasu pozostało przy dworze Stare Żagory. Niegdyś folw. dóbr Leżyki Umiastowskich, Stankiewiczów, sprzeda nych hr. Modemowi. J. Godl. Małdruny, dwór rząd. , pow. rossieński, par. girdyska. Małdryki al. Mandryki, grupa domów w Ławrykowie, pow. Rawa Ruska. Małdupis, rz. , dopływ Okmiany z prawej strony. Małdur, ob. Maldur. Małduty, ob. Płotele. Małe 1. wś, folw. i os. , nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Tur Łaski, Lib. ben. II, 366, odl. od Łęczycy w. 20; wś dm. 8, mk. 103; folw. dm. 2, mk. 17; os. dm. 1, mk. 11. W 1827 r. 14 dm. , 98 mk. Folw. M. należy do dóbr Golice. 2. M. , wś, pow. sej neński, gm. i par. Berżniki, odl. 11 w. od Sejn, ma 4 dm. , 22 mk. Br. Ch. Małe al. Tatarka, zaśc. poleski w pow. bo bruj skim, w okr. pol. hłuskim, przy lichej drożynie wiodącej ze wsi Bojanicz do Zahala, ma osad 10, miejscowość odludna, nizinna, grunta piaszczyste. A. Jelski. Male, wś, pow. poznański, 9 dm. , 68 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. Poczta w Sadach, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 15 kil. M. St. Male 1. jezioro przy wsi Jeziorki, w pow. sejneńskim, jedno z grupy drobnych jeziór jaką składają M. , Jurkowo i Piaskowo. Wody ich spływają do Czarnej Hańczy, odl. o 2 w. w kierunku zachodnim. 2. M. , jezioro śród lasów na północ od wsi Strzelcowizna, w pobli żu Czarnej Hańczy. Br. Ch. Małe, ross. Małoje, jezioro w południowej stronie pow. borysowskiego, w okolicy wsi Jurewo i kotliny rzeki Usiaży, długie na pół torej wiorsty, szerokie prawie na wiorstę; w południowej stronie przyjmuje w siebie ma łą rzeczułkę Studziankę; moczarami na wschód i północ łączy się z jeziorem zwanem Wielkie Wielikoje i rzeką Usiażą; dość rybne, brzegi ma bagniste. Al. Jel. Małe, jez. w dobr. Kublicze ob. .. Małe Libawskie, jez. w pow. grobińskim w Kurlandyi, ob. Libawa. Małe, jezioro, ob. Jeziorany. Mat, morze, ob. Pucka zatoka. Małe przedmieście a w mieście pow. Jaworowie; b w Potyliczu, pow. Rawa Ruska. MałeBagienice, Kosicze i t. p. , ob. Bagienice, Kosicze i t. p. Małe. MałeBobki, wś w pow. mińskim, w gm. kojdanowskiej, nad rzeką Uździanką, dopły wem Usy Niemnowej Górnej, w okolicy po między Basmanówką i Dobryniewem; miej scowość wzgórkowata, bezleśna. Al. Jel. MałeBolocicze, wś w pow. nowogródzkim, w gm. jeremickiej, nad rzeką Uszą, lewym dopływem Niemna, przy drodze wiodącej ze wsi WilczeBłoto i wsi Skorycze do mczka Jeremicz. Ma osad pełnonadziałowych 24. Na północ rozlega się lesista kotlina Niemna, na zachód w stronę Turca wzgórza urodzajne; łąk obfitość. Al, Jel, Małe Bortniki, wś w pow. bobrujskim, w gm. bortnickiej, nieopodal szosy wiodącej z Bobrujska do Rohaczewa, w pobliżu Wielkich Bortnik ob. Bortniki, ma osad pełnona działowych 49, grunta lekkie; okolica poleska; okr. polic. 1szy. Al, Jel, Małe Boże, wś, pow. kozienicki, gm. Gra Małdakiszki Małdejki Małdruny Małdryki Małdupis Małdur Małduty Małe Małchowice Maławola Małcianka Małczew Małejodło Małe Małecz Małeczewo Małejsze Małepany Małepole Małeraczki Małe sanki Małe siolko Małeszyce Małęcz Małe-Chociuchowo bów nad Pilicą, par. Stromiec, odl 34 w. od Kozienic, ma 35 dm. , 240 mk. , 802 mr. włośc. 1 mr, dwors. Br. Ch. MałeChociuchowo, wś w pow. borysowskim, w gm. chołopienickiej, osad 7, miejsco wość małoludna, dość lesista, grunta lekkie. Obacz Chociuchowo, dobra Brodowskich od r. 1874. Al. Jel. MałeChotowo al. Ogrodniki, Ogorodniki, wś na granicy powiatów oszmiańskiego i miń skiego, w gm. słobodzkiej, w okr. polic. kojdanowskim, ma osad 4, miejscowość falista, niebezleśna; tędy gościniec z Iwanowszczyzny do folw. Chotowa. Al. Jel. Małecz, wś i folw. , pow. brzeziński, gm. Ła zisko, par. Lubochnia. Wś lit. A. i B. ma 55 dm. , 362 mk. , 523 mr. ziemi włośc. Folw. 7 dm. , 38 mk. , 695 mr. , os. leśna 15 dm. i os. karcz. rząd. , 1 dm. , 1 mr. Do r. 1788 była tu par. katol. Łaski, Lib. ben. II, 319, od tej pory należy do par. Lubochnia. R. 1609 włas. Krzemieniewskich, kościół paraf. drew. ś. Floryana Męcz. Do par. należały Małecka Woła, Skrzynki, Przesiadłowo, Ojrzanów, Stangrocz, Niewiadów część, Zaoszie. We dług Tow. Kred. Ziems. folw. M. lit. C. , wła sność Stanisława hr. Ostrowskiego, z kupna w r. 1864 od rządu, rozl. mr. 1820 grunta or ne i ogr. mr. 623, łąk mr. 7, pastw. mr. 18, lasu mr. 1150, nieuż. i place mr. 22, bud. z drzewa 29. Br. Ch. I Małeczewo al. Maleczewo, niem. Malleczewen al. Malecewen i Mallesczeweny, majątek chełmiński, pow. łecki, st. p. Bajtkowo 6 kil. odl. , okrąg urzędu stanu cywilnego Ełk; obejmuje 73. 11 ha. roli orn. i ogr. , 25. 50 łąk, 7. 62 pastw. , 51. 70 boru, 4. 33 nieuż. , razem 162. 26 ha. ; cegielnia. M. zakłada r. 1566 Hieronim Maletius, pleban łecki. Ze szlacheckich familij polskich mieszkały w M. około r. 1600 Krajewscy i Małeccy, od których ta osada może przybrała swe miano. Ob. Kętrz. O ludności pols. w Prusiech, str. 464 i 466. MałeGajany, wś w pow. mińskim, w gm. białoruckiej, nad rzeczką Gajanką, dopływem Wiaczy, . ma cerkiew, osad włócznych 23, grunta dobre, miejscowość niebezleśna. Małe góry, grupa domów w Łozinie, pow. gródecki. MałeJelenie, jez. , ob. Jelenica. Małejodło, folw. , pow. opatowski, gm. Waśniów, par. Kunów ob. , odl. 22 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 15 mk. , 60 mr. ; należy do majoratu gen. Szwarca. Małejsze, wś, pow. wiłkomierski, parafia Swiadoście, uwłaszczona od dóbr Sawiczuny. Male Końskie, wś, pow. opoczyński, gm. Zajączków, par. Błogie, odl. 21 w. od Opoczna, posiada urząd gminny, 24 dm. , 228 mk. , 526 mr. ziemi włośc. i 28 mr. ziemi rządowej. Mule Kościeliska, ob. Kościeliska dolina. MałeKosicze, folw. w pow. nowogródzkim, własność Leparskich, 5 1 4 włóki. Małepany, rz. , ob. Małapanew. Małe paski al. Kownata ob. , wś, pow. jańsborski. Małepole, niem. Kleinfelde, wś, pow. kwi dzyński, st. p. Ryjewo Rehhof; parafia kat. i ewang. Gniew, szkoła Schadewinkel. Areału liczy 1703. 48 mr. magd. , 1868 r. 21 bud. , między temi 7 dm. , 92 mk. , 56 katol. , 36 ewang. Kś. Fr. Mule pustkowie, niem. See Maly, pow. bytowski Kętrz. . Małeraczki, wś, pow. suwalski, gm. Koniecbór ob. , par. Raczki, odl. 18 w. od Suwałk, mają 33 dm. , 261 mk. Małe sanki, wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 40 w. od Wilna, 12 dm. , 101 mk. katol. 1866. Małe siolko, wś rząd. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 50 w. od Lidy, 10 dm. , 92 mk. katol. 1866. Male stopnie, szczyt w Karpatach czarnohorskich, w obr. gra. Żabiego, w pow. kosowskim, na południe od szczytu Skupowej ob. , 1583 m. wys. , pod 42 29 wsch. dłg. g. F. , a 48 1 płn. sz. g. , nad źródłami potoków Ludoweci i Kekaczy ob. ; wznies. 1246 m. npm. Stok południowy zowie się Stopniami. Tutaj wytryskuje pot. Czarny, dopływ Probiny. Małeszyce, ob. Małyszyce. Małe Wilkucice, kol. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Budziszewice. Ma 15 dm. , 121 mk. , 264 mr. ziemi. MałeZalesie, folw. , ob. Górka, domin. , 6. Małęczyn, wś i folw. , pow. radomski, gm. Kuczki, par. Radom, odl. 8 w. od Radomia, ma 35 dm. , 269 mk. , 960 mr. ziemi dworsk. , 404 mr. włośc, młyn wodny. Wspomina ją Długosz III, 264. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Stary, z wsią M. i Kiedrzyn, rozl. mr. 396 grunta orne i ogr. mr. 337, łąk mr. 16, pastw. mr. 20, lasu mr. 6, nieuż. i place mr. 17, bud. z drzewa 12; w r. 1883 od dóbr tych oddzielono mr. 451 pod nazwą Małęczyn Nowy. Wś M. osad 54, z grun. mr. 227; wś Kiedrzyn os. 23, z grun. mr. 319. Br. Ch. Małgorzacin, folw. , pow. włodawski, gm. Horodyszcze, par. Wisznice. Ma 3 dm. , 921 mr. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. , od rzeki Bugu w. 10, rozl. mr. 877 grunta orne i ogr. mr. 364, łąk mr. 268, lasu mr. 187, za rośli mr. 42, nieuż. i place mr. 15, bud. mur. 1, z drzewa 5. Folw. ten w r. 1870 oddzielo ny od dóbr Wisznice. Br. Ch. Małgorzatów 1. kol. , pow. rawski, gm. i par. Boguszyce, ma 21 dm. , 177 mk. , 363 mr. ziemi. 2. M. , folw. , ob. Łukom. Małka Małkinia Małgorzaty, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Sereje, odl. 44 w. od Sejn, ma 15 dm. , 127 mk. Małgorzaty Św. Góra, ob. Góra ŚwlJMgorzaty. Małgów, A. B. C. D. E. , wsie i folw. , pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Lisków, odl. od Turku w. 16; lit. A. dm. 3, lit. B. dm. 9, lit. C. dm. 4, lit. D. dm. 12 i lit. E. dm. 2; mieszkańców w ogóle 257 głów; folw. dm. 7, mieszk. 66. W 1827 r. 16 dm. , 158 mk. Dobra M. z lasem do dóbr tych należącym, w skład których wchodzi kolonia Józefów razem z lasem na Józefowie i lasem Madalińskim zwanym, tudzież nomenklaturami Tencery, Dębniałki i Łuby, rozl. mr. 892 grunta orne i ogr. mr. 577, łąk mr. 118, pastw. mr. 18, lasu mr. 150, nieuż. i place mr. 32, bud. z drzewa 21. Małgów 1. wś i gm. , pow. krotoszyński, 2 miejsc. a M. , wś, b Wziąchów, wś 30 dm. , 194 mk. , 14 ew. , 180 kat. , 36 analf. Poczta i tel. w Pogorzeli o 5 kil. , st. kol. żel. w Koź minie o 12 kil. 2. M. , dom. tamże, 2068 mr. rozl. , 2 miejsc. a M. , dom. , b Staw, folw. ; 7 dm. , 160 mk. , 6 ew. , 154 kat, 21 analf. Nale ży do dóbr Borzęciczek. M. St. Małgużew, wś i dobra, pow. szawelski, okr. polic. 3 janiski, gm. i par. krukowska. Hr. Karol Keyserlingk ma tu około 50 włok ziemi. Małka, malutka rzeczka w pow. borysowskim, ma początek z pod wzgórz w okolicy mka Pleszczenice; płynąc ciągle w kierunku zachodnim około wiorst paru, wpada pod Ru dnią do Dźwinosy, dopływu Wilii. Por. Gro mnica. AL Jel. Małki 1. wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów. 2. M. , wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Rożan. W 1827 r. 9 dm. , 48 mk. Jest tu urząd gminny. Wś w części zamieszkana przez drobną szlachtę. Małki, por. Malki. Maiki, część Dworzec, pow. żółkiewski. Maiki, niem. Malken al. Malkau dok. Malkow 1340 Malk 1322, wś nad bitym traktem toruńskobrodnickim, niedaleko granicy polskiej, pow. brodnicki, st. p. Brodnica, paraf. katol. Wrock, 3 4 mili odl. paraf. ewang. Kawki; w miejscu jest tylko szkoła ewang. , do niej uczęszczają i dzieci katol. , którym nauczyciel z Cieszyna udziela nauki w religii kat. Obszar ziemi wynosi 1829. 94 mr. ; 1867 r. było tu 61 budynków, między temi 32 mieszkalnych, mieszk. było 284, ewang. 217, kat. 67. Według ksiąg szkodowych przez krzyżaków spisanych poniosły M. r. 1414 w ogóle 800 marek szkody, bo cała wieś została spalona. R. 1322 nadaje Otto Bonsdorf, komtur kowalewski, Konradowi z Kornic, sołtysowi w Małkach, 41 włók tamże celem pierwszej lokacyi na prawię chełm. , z nich przypadają 4 włoki Słownik geograficzny. Tom VIZeszyt 61. ziemiańskie i trzeci grosz sądowy sołtysowi; braciom jego zaś Mikołajowi i Marcinowi na daje komtur 6 włók ziemiańskich, z tym wa runkiem jednak, aby jemu i komandoryi ko walewskiej wedlug prawa pols. służyli. Wieś ta od dawna istniała, ale była spustoszona Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 66. R. 1340 otrzymuje M. Clauko de Jura, t. j. Klawko Kleofas z Jaworza na prawie chełm. tamże, str. 123. Roku 1434 nadaje Paweł v. Russdorf Mikołajowi Salendorf dla zasług jego 20 włók w M. w obwodzie lipińskim na prawie chełm. , tak, że gdyby zakon po jego śmierci miał cofnąć ten list nadawczy, winien spadkobiercom, zapłacić 200 grzywien. Na daje mu też zakon wielkie i małe sądownictwo, wyjąwszy drożne, za to ma służyć na kouiu w zbroi i płacić 1 funt wosku i fen. koloński rocznie. Datum Stuhm. Po r. 1415 zawiera ją M. 34 włók, z których czynszują 17 kojców od włóki, 14 włók było osadzonych, 20 pu stych. Karczmarz płacił 15 skojców. Por. Ki szewa. Ks. Fr. Małkiń 1. ob. Makosieje, 2. M. Nowy, ob. Woszczele. Małkiń, niem. MalkiehnFluss, strumyk w pow. łeckim, w dok. często wzmiankowany; nad nim leżą wsie Małkiń al. Makosieje, Sypitki, Kucze i Stacze; wypływa z jez. Selmętno i uchodzi do jez. Stacze, odnogi znaczniejszego jez. raj grodzkiego, leżącego po większej części już w Polsce. Por. Ełk, rz. KŚ. Fr. Małkiń, niem. MalkiehnenSee, małe jezioro w pow. łeckim, nad którem leżą wsie Małkiny i Woszczele al. Nowy M. Małkinia, Małkynia Dolna i M. Górna, wś, pow. ostrowski, gm. Orło, par. Brok. Jest tu stacya dr. żel. warsz. peters. , odl. 78 w. od Warszawy. W 1827 r. M. Dolna, wś rząd. , miała 10 dm. , 66 mk. i M. Górna, wś rząd. , 46 dm. , 315 mk. ; obecnie M. obie mają 62 dm. , 420 mk. , st. poczt. , trzy wiatraki. Obie wsie wchodziły w skład dóbr bisk. płockich; po zabraniu tychże na rzecz skarbu, weszły w skład dóbr narodowych Brok. Przywilejem z 1751 r. wydanym na imię włościan Andrzeja i Michała Skoniecznego, Wojciecha Błażka, Jana Zyska, Pawła Druży i t. d. przez bisk. płock. wsie Małkynia Górna i Dolna, Błędnica, Kuskowizna, Siemiężne i inne okoliczne otrzymują prawo wybierania wójtów, sprzedawania własności, krudunku bora na łąki i grunta, wyrabiania barci, polowania, wyboru ssty bartnego, za co nawzajem były obowiązane opłacać 48 złp. czynszu z włóki. Rozbiór kraju stosunki te zmienił; włościanie postradali przywileje, pomimo, iż dość energicznie się o takowych utrzymanie upominali skarga zbiorowa z 1817 o niedotrzymanie przywilejów i t. d. . M. Dolna i Górna, z lasami i z polami wsi Małgorzaty Małgorzaty Małgużew Małkiń Małgów Małkiny Małków Małkowice Przewóz, Klukowo i Borowe, podług pomiaru Tamm a z 1804, zawierały 6458 mr. W 1819 r. wysiew w Górnej M. wynosił 122 kor. jarz. i tyleż ozim. , zbierano 106 fur siana; w Dolnej wynosił 9 1 2 kor. jarz. i tyleż ozim. , zbierano 4 fur siana. Znajdowało się wtedy w Górnej M. na 37 osadach 43 gospodarzy, opłacających czynszu za grunta i łąki bartne 1819 złp. 24 gr. , hyberny 151 złp. , dzies. dwors. 151 złp. , 23 wyrobników, zdun. , szynk; razem 48 dm. , 51 mk. W 1850 r. 43 osad roln. , 4 ogrod. W Dolnej M. w 1819 r. znajdujemy 3 czynszowników, opłacających 128 złp. 27 gr. czynszu, 11 złp. 15 gr. hyberny, 11 złp. dziesięciny do dworu; 3 chałupników z ogrodami, opłacających 34 złp. 6 gr. czynszu, chałupnik, szynk, razem 9 dm. , 48 mieszkańców. W 1850 roku 3 osad roln. , 5 ogrodu. W 1851 52 urzą dzone obiedwie wsie kolonialnie; przytem obie Małkynie, Górną i Dolną, połączono w jednę całość. Na 1415 mr. 155 pręt. utworzono 46 osad roln. , 9 ogrodniczych, kowalską, karcze mną, leśną i szkołę. Czynsz przed upływem lat wolnych ustanowiono na 433 rs. 40 kop. ; po ich upływie 486 rs. 91 kop. W 1819 r. obie M. dawały po 2 1 2 złp. z osady na utrzy manie szkółki przy probostwie w Broku, ale z powodu odległości nie mogły posyłać dzieci do szkoły; prosiły więc o pozwolenie otworzenia szkółki w Górnej M. Nazwa litewska M. odpowiada polskiej Drwały. Lud. Krz, Małkiny, niem. Malkiehnen dok. Melkinsken, Melkinsken, wś nad jeziorem tejże nazwy, pow. łecki, st. p. Grabnik, 1857 r. 105 mk. , w miej scu jest młyn konny. R. 1473 nadaje Walter Kiekierzyc, wójt łecki, Andrzejowi na prawie magdeburskiem 8 włók wolnych od czynszu i tłoki nad jeziorem małkińskiem z obowiąz kiem 1 2 służby Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 451. Kś. Fr. Maików 1. wś, pow. nowomiński, gm. Dębe Wielkie, par. Pustelnik. W 1827 r. 4 dm. , 23 mk. Por. Krubki. 2. M. Nowy i M. Ciele cki, wś i folw. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Bartochów, par. Warta Łaski, Lib. ben. I, 410, 439, odl. od Turku w. 40; M. Nowy dm. 27, mk 151; M. Cielecki wś 15 dm. , 146 mk. , folw. 6 dm. , 176 mk. W 1827 r. 29 dm. , 279 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. Cielecki z attyn. Zmyślona i Rekrucka wsiami M. Cielecki, M. Nowy, Duszniki, rozl. mr. 1353 grunta orne i ogr. mr. 834, łąk mr. 332, pastw. mr. 146, wody mr. 23, nieuż. i place mr. 18, bud. mur. 14, z drzewa 8; płodozmian 8polowy. Gorzelnia, dwa wiatraki, pokłady torfu, rzeka Warta przepływa. Wś M. Cielecki os. 22, z grun. mr. 163; wś M. nowy os. 26, z grun. mr. 135; wś Duszniki os. 56, z grun. mr. 291. 3. M. , wś, pow. chełmski, gm. Cyców, par. Wereszczyn. 4. M. , wś i folw. n. rz. Bukową, pow. hrubieszowski, par. i gm. Kryłów ob. . Jest tu cerkiew dla ludności rusińskiej, dawniej filialna do Szychowic, unicka i szkoła początk. 1kl. ogólna. Gorzelnia z produkcyą na 18980 rs. i browar za 890 rs. produkujący. Br. Ch. Małków, niwa w płd. zach. stronie Przyłbic, pow. jaworowski. Małkowice 1. po rus. Malkowyczi, dok. Maleczkowice, wś w pow. gródeckim, 5 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Gródku. Na płn. leżą Artyszczów i Kiernica, na płd. wsch. Lubień Wielki, na płd. zach. Lubień Wielki i Czerlany. Płd. zach. granicę tworzą dwa stawy, utworzone przez Wereszycę, a mianowicie staw Czerlański i Lubieński ob. . Na przestrzeni przeszło kilometrowej, oddzielającej oba te stawy, płynie Wereszyca dwoma ramionami, z których jedno przerzyna obszar Małkowic. Na lew. brzegu tego ramienia i na wsch. b. stawu Lubieńskiego leżą zabudowania wiejskie. Na wsch. wznosi się Łysa góra al. Małkowice do 301 m. znak triang. . W środku wsi jest źródło wody siarczanej, używanej często przez włościan. Własn. więk. bar. Brunickiego ma roli or. 55, łąk i ogr. 11, past. 2 mr. ; własn. mn. roli or. 765, łąk i ogr. 196, past. 217 mr. Gleba przeważnie piaskowa, pod spodem kamienista, sprzyja głównie uprawie ogórków. Mórg pola wydaje 3 kopy zboża. W r. 1880 było 969 mk. w gm. , U na obsz. dwors. 10 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Gródku, gr. kat. w miejscu, dek. gródecki, archidyec. lwowska. Do parafii tej należą Artyszczów i Czerlany. Ludność trudni się głównie uprawą roli i rybółówstwem w rybnej Wereszycy. Ogórkami prowadzą rozległy handel, wywożąc je do Gródka, Komarna, Szczerca i Łwowa. Podczas kiedy w całej okolicy lud mówi huty, buł, wymawiają Małkowiczanie byty, był, a sąsiadów swoich zwą Bułakami. We wsi jest szkoła etat. 1kl. i cerkiew drewniana. Cerkiew tę postawiono na mocy hramoty Władysława IV z 31 maja 1636 r. , którą on potwierdził nadanie Władysława z Mirowa, margrabiego Myszkowskiego, starosty gródeckiego, i pozwolił wystawić gromadzie nową cerkiew w miejsce starej, przez Tatarów zburzonej. Cerkiew odnowiono i poświęcono 10 czerwca 1722 r. , a r. 1788 ozdobiono wewnątrz i zaopatrzono w ikonostas. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ststwie gródeckiem. Dnia 28 listop. r. 1408 nadaje Władysław Jagiełło Maternie, mieszczaninowi gródeckiemu, sołtystwo we wsiach Małkowicach i Czerlanach i osadza je na prawie średzkiem A. G. Z. X, 17. Dnia 28 stycz. r. 1463 pozwala Kazimierz Jagiellończyk Krzysztofowi de Sancto Romulo, lwowskiemu poborcy Małkiny ceł, żupnikowi drohobyckiemu, wykupić z rąk Slabossia wsie Kiernice, Małkowice, Czerlany i Kąty ib. 88. D. 15 kwiet. r. 1492 nadaje Kazimierz Jagiellończyk Dersławowi Wilczkowi z Lubienia brzegi i groblę we wsiach Czerlany, Czuczenosy i Małkowice z prawem rybołówstwa i obowiązkiem utrzymania grobli ib. 137. Dnia 30 maja r. 1529 Zygmunt I, rozstrzygając spór między Stanisławem z Pilczy a Janem Wilczkiem z Lubienia, stolnikiem lwowskim, o wsie królewskie Malkowice, Krynicę, Czerlany i Czuczenosy, nadaje je jako dzierżawę Wilczkowi i jego potomkom Archiw. Bernard. we Lwowie C. t. 14, str. 261. I. 17 paźdz. r. 1533 poleca Zygmunt I Ottonowi z Chodcza i Pawłowi Tarle sprawę Jana Wilczka o zrzeczenie się sołtystwa w Małkowicach i Czerlanach na rzecz króla ib. C. t. 14, str. 253. Lustracya z r. 1570 rkp. Ossol. 2834, str. 248 podaje następujące szczegóły W tej wsi jest ludzi, różno osadzonych na łanach 11, 22. Z każdego czynszu dają po gr. 18, owsa po jedne kłodzie, kapłonów po 2. Gromada z obszaru robi; płaci ogółem zł. 6. Zagrodnik, który nowo osiadł na piasecznym, daje czynszu na rok z pustych ról z ćwierci zł. 3 gr. 15. Pop ruski z cerkwi i roli płaci zł. 2. Z karczmy czynszu corocznego na rok przychodzi zł. 10 gr. 4. Suma prowentu zł. 40 gr. 15. W lustracyi z r. 1662 ib. str. 232 czytamy Ta wieś zdawna zasiadła na łanach 9. Poddanych przed wojną było 23. Teraz poddanych, którzy na ćwierciach siedzą, jest 8. Czynszu z ćwierci dają po 5 gr. , fecit 1 zł. 10 gr. Owsa z ćwierci łanu dawać winni po półłanków 2, więc półłanków 16 po gr. 15 fecit zł. 8. Gęsi z dwóch ćwierci przychodzi 4 po gr. 10, fecit 1 zł. gr. 10. Kurę z ćwierci jednę, przychodzi kur 8 po gr. 3, fecit 24 gr. Robić powinni z ćwierci po 2. dni w tydzień od południa. Drugich zagrodnictw, którzy na zagrodach siedzą, jest 7, dają po gr. 4, fecit gr. 28. Wybrańców w tej wsi było juxta lustrationem A. 1627 na półłanach 2. Tych teraz nie masz. Hajduczyzny gromada daje zł. 2. Pop z cerkwi zł. 2. Karczma tu była, do której rola należała; dawano z niej na rok zł. 24; teraz jej nie masz i piwa nie szynkują. Suma prowentu z tej wsi zł. 17 gr. 22. Podanie mówi, że w czasie napadów tatarkich zniszczono tę wieś całkowicie. Uszedł tylko jeden mieszkaniec nazwiskiem Mucha i schronił się w zaroślach. Gdy tenże po oddaleniu się nieprzyjaciół wyszedł z ukrycia, znalazł tylko jednę chatę niezniszczoną, a w niej zastał niewiastę tatarską, z którą się połączył. Ród jego istnieje do dzisiaj; a całą budową swoją przypomina typ mongolski. Według lustracyi z r. 1765 wynosiła prowizya tej wsi 1895 zł. , z czego kwarta 473 zł. 22 1 2 gr. Przy licytacyi z r. 1826 nabył wieś tę wraz z Artasowem, Brünnsdorfem i Vorderbergiem Karol Muller de Neckersfeld za 26, 740 zł. m. k. Na wsch. kończynie wsi, na moczarach między stawem Lubieńskim a Małkowicami, był niegdyś zamek, przez Humienieckich wzniesiony dla obrony przeciw napadom tatarskim, obwiedziony głębokim rowem, istniejącym dotąd, napełnionym wodą z Wereszycy. W czasie napadu około r. 1629 spuścili Tatarzy wodę, zamek zajęli i zniszczyli. Dziś pozostały tylko fundamenta jako ślad zamku. Na granicy wsi płn. wsch. wznosi się 12 stóp wysoki, z ciosowego kamienia wykonany nagrobek hr. Kalinowskiego, zmarłego tutaj na cholerę w r. 1832. Krótki opis M. podało ruskie Słowo, Lwów, 1875, 57. 2. M. , wś w pow. przemyskim, 10 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. w Przemyślu, tuż na płn. od urzędu poczt. , st. kolej. i telegr. w Żurawicy. Na wsch. leżą Walawa i Wyszatyce, na płd. Żurawica, na płd. zach. Duńkowiczki, na zach. Orzechowce i Hnatkowice, na płn. zach. Drohojów, na płn. Sośnica w pow. jarosławskim. Wody z całego obszaru płyną małemi strugami na wschód do Sanu. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru 213 m. . Część wsi zwie się Chałupkami. Własn. więk. Jadwigi ks. Sapieżyny ma roli or. 463, łąk i ogr. 31, past. 69 mr. ; własn. mn. roli or. 679, łąk i ogr. 84, past. 170 mr. Gleba wyborna. W r, 1880 było 798 mk. w gm. , 35 na obsz. dwor. 32 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. katol. w Żurawicy, gr. kat. w miejscu, dek. przemyski. Do parafii należą Duńkowiczki. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. lkl. Dawniej należała ta wieś do biskupstwa przemyskiego gr. W r. 1596 nadał ją Zygmunt III Dunikowskiemu, wbrew protestom biskupa Kopystyńskiego, w zamian za wieś Rudniki. W ten sposób przeszła wieś w ręce świeckie, z których już nie wyszła. Czacki o litewskich i polskich prawach t. I, str. 2935. Volumina legum t. II, str. 1221 i 1606; t. VI, str. 645. 3. M. al. Małchowice, po rus. Małkowyczi, wś w pow. przemyskim, 10 kil. na płn. wsch. od Przemyśla, 5 kil. na płn, wsch. od sądu pow. , urzędu poczt. , st. kolej. i telegr. w Niżankowicach. Na płn. leżą Hermanowice, na wsch. Wielunice, na płd. Niżankowice i Zabłotce, na zach. Kupiatycze. Wody z całego obszaru uprowadza mała struga na płn. do Wiaru. Przez wieś idzie gościniec z Przemyśla do Chyrowa i kolej galicyjskowęgierska. Własn. więk. funduszu religijnego ma roli or. 250, łąk i ogr. 3, past. 9 mr. ; własn. mn. roli or. 212, łąk i ogr. 18, past. 18 mr. W r. 1880 było 228 mk. w gm. , 10 na obsz. dwor. 24 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. w Niżankowicach, gr. kat. w Hermanowicach. We wsi jest cerkiew. Małkowice Małnów Małnowo Małnowska Małnupele Małoarchangielsk Małobądź Małniw Małniany Małmyhy Małmuta Małkynia Małkowice, ob. Malkowice i Dobierzów. Małkowicze, wieś, pow. wołkowyski, na płn. wschód od m. Piaski. Małkowicze, wś, pow. piński, ob. Malkowicze. Małkowo, okolica szlachecka w pow. bo bruj skim, w okr. polic. hłuskim, nieopodal li chej drożyny wiodącej ze wsi Choromcy do wsi Sławkowicz; osad 12, miejscowość odludna, poleska, grunta lekkie. A. Jelski. Małkowo, niem. Mahlkau, ob. Malkowy. Małksa, niem. Malxe, strumień na dolnych Łużycach, wypływa niedaleko Barszcza, pły nie ku płn. zach. koło Pienia, zwraca się po tem na zach. i poniżej wsi Prjawoz Fehrow wpada do Szprewji. A. J. P. Małkynia, ob. Małkinia. Małmuta, ob. Mahnuta i Łubań. Małmyhy, wś w pow. wilejskim, nad Wilią, na praw. brz. między Sosenką a Wilejką, o 111 w. od źródeł Wilii, o 10 w. od m. Wilejki, przy byłej drodze pocztowej borysowskiej, 17 dm. , 152 mk. Własność Tukałły 1866. Małniany, wś, pow. rossieński, par. pogromoncka. Małniw, ob. Małnów. Małnoniszki, wś, pow. rossieński, par. retowska. Małnów al. Korsówka, dobra, pow. lucyński, własność dawna Szadurskich, dziś Juliusza Ton der Ropp, 10, 410 dzies. obszaru; tu jest kościół pod wez. Jezusa Chrystusa i N. Maryi P. Rożańcowej 1762 r. fundacyi Franciszka Xawerego Szadurskiego; parafian 3839 dusz. Por. Kołup. Małnów po rus. Małniw, wś w pow. mościskim, 14 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i st. kolej. w Mościskach, 9 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Krakowcu. Na wsch. leży Małnowska Wola, na płd. Sokola i Czerniawa, na płd. zach. Starzawa, na zach. Kalników, na płn. Wola Gnojnicka w pow. jaworowskim. Płd. zach. część obszaru przepływa Wisznia, dopływ Sanu, od płd. wsch. z Czerniawy, na płn. wsch. do Kalnikowa. W obrębie wsi przyjmuje Wisznia od praw. brz. pot. Litowiska, nastający w płd. wsch. stronie wsi, a płynący zrazu na płd. zach. , potem na płd. a w końcu znowu na płd. zach. , i pot. bezimienny, nadpływający od wsch. z Małnowskiej Woli, a płynący na zach. , przy końcu biegu zaś na płd. zach. W dolinie tego ostatniego potoku leżą zabudowania wiejskie, bliżej granicy wsch. , a na płd, zach. od nich części wsi Dubinki al. Dębinka, Dabyna, Horbki al. Jacyki na Korbkach, Mełeszki z folw. , Rzéczka po rus. Riczka, Zahorby. W stronie płn. wznosi się wzgórze Łukowa 250 m. , znak triang. . Jest to najwyższy punkt we wsi. Stąd ku płd. i zach. opada obszar tak, że wzno si się od 219 do 209 m. Przez wś idzie droga wiodąca z Krakowca do Przemyśla. Własn. więk. Pawlikowskiego ma roli or. 48, łąk i ogr. 135, past. 63, lasu 465 mr. ; własn. mn. roli or. 2427, łąk i ogr. 770, past. 994, lasu 138 mr. W r. 1880 było 1763 mk. w gm. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Mościskach, gr. kat. w miej scu, dek. mościski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1kl. Pamiętnik Szczepłocki wspomina na str. 36 o monasterze bazyliańskim, który tu istniał dawniej. Za cza sów polskich należała wś do dóbr kor. , do sta rostwa mościskiego. Lu. Dz. Małnowo, ob. Małnów, pow. lucyński. Małnowska Wola al, Małnówka, po rus. Małniwska Wola, wś w pow. mościskim, 14 kil. na płn. od sądu powiat. i st, kolej. w Mo ściskach, 7 kil. na płd. od urzędu poczt. w Krakowcu. Na zach. leży Małnów, na płd. Soko la, na wsch. Sarny, na płn. Wola Gnojnicka dwie ostatnie miejscowości w pow. jaworowskim. Wody płyną na płd. zach. , do Małnowa, małą strugą, środkiem obszaru. Wś skła da się z części Baj dały, Bożaki, Koniec, Kupiaki al. Kopiaki, Lasowce al. Nalesie, Martyny, Olszyna i Petyki. Należą tu prócz te go folwarki Kasperszczyzna i Obszar. Własn. więk. Pawlikowskiego ma roli or. 645, łąk i ogr. 113, past. 38, lasu 205 mr. ; wł. mn. roli or. 1074, łąk i ogr. 226, past. 274, lasu 53 mr. W r. 1880 było 1002 mk. w gm. , 52 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem 46 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Mościskach, gr. kat. w miejscu, dek. mościski, dyec. prze myską. Do par. tej należy Wola Sarnowska część wsi Sarny. We wsi jest cerkiew dre wniana i szkoła etat. 1kl. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do ststwa mościskiego. Według inwent. z r. 1768 było wójtostwo tej wsi w posiadaniu Jana Klemen sa Branickiego i Izabeli z Poniatowskich, z prowizyą 986 złp. 8 gr. , z czego kwarta 246 złp. 17 gr. ; oddane w r. 1787 jako częściowy ekwi walent za Nadwórnę. Lu. Dz. Małnupele, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Małoarchangielsk, m. pow. w gub. orłowskiej, nad rz. Kulikowy Rżewiec, 1051 w. od Petersburga a 95 od m. gubern. odlegle, 3715 mk. , st. poczt. Małobądź 1. wś, pow. olkuski, gm. i par. Bolesław. W 1827 r. 21 dm. , 180 mk. 2. M. , wś i folw. nad rz. CzarnąPrzemszą, pow. będziński, gm. Gzichów, par. Będzin. Ma 56 dm. , 400 mk. , 516 m. ziemi włośc, 100 mr. folw. należy do dóbr Gzichów i 16 mr. młyn. Jest tu olejarnia z produkcyą na 51, 600 rs. i młyn amerykański z prod. na 57, 000 rs. W XV w. Małkowice Małkowice Małksa Małkowo Małkowicze Małnoniszki M. dziedzictwo Mikołaja Siestrzenieca h. Kornicz Dług. II, 190. Małocentów, ob. Małacentów. Małochlebówka, karczma przy Woli nędzińskiej, w pow. tarnowskim, należąca do ob szaru dwors. w Gumniskach. Br. G. Małochów, wś, pow. włoszczowski, gm. Irządze, par. Nakło, w stronie południowej po wiatu, o 5 w. od Szczekocin, o 10 od Lelowa, niedaleko traktu lelowskoszczekocińskiego, ma 12 dm. , 122 mk. , 80 mr. ziemi włośc. , w tem 75 roli ornej, 4 łąk. Folw. należy do dóbr Siedliska. Gleba miejscami glinkowata, miej scami iłowata, urodzajna. Br. E. B. Małochwiej, wś, pow. krasnostawski, gm. i par. Krasnystaw, ma szkołę pocz. 1kl. ogólną. W 1827 r. było tu 31 dm. , 207 mk. , wieś rządowa. Małocice, wś i folw. pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Łomna. Leży na lewo od drogi bitej z Warszawy do Modlina, o 3 w. od Wi sły. Jest tu owczarnia posiadająca 900 sztuk owiec negretti. W 1827 r. par. Kazuń ob. , 32 dm. , 226 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. z nomenklaturą Jawólka wsiami M. , Czosnów i Wólka Czosnowska podług wiado mości z r. 1866 rozległy mr. 1214 grunta or ne i ogrody mr. 462, łąk mr. 96, past. mr. 161, zarośli mr. 119, nieuż. i place mr. 373. Wś M. os. 31, z grun. mr. 261; wś Czosnów os. 7, z grun. mr. 84; wś Wólka Czosnowska os. 17, z grun. mr. 83. Br. Ch. Małociecbowo, niem. Maleszechowo dok. krzyż. Malczkaw, wś, pow. świecki, st. p. i par. kat. Gruczno 1 2 mili odległe, par. ewan. Bukowiec; szkoła ewang. w miejscu; do niej uczęszczają i katol. dzieci. Ma 2157, 68 magd. mr. areału; 1868 r. było tu 106 budynków, między tymi 74 mieszkalnych; 478 mk. , 169 ew. , 294 kat. Za czasów krzyżackich było M. majątkiem rycerskim. Według taryfy poboro wej na symplę wyrachowanej z r. 1717 płaci ło M. z częściami 18 groszy. Kś. Fr. Małocin, wś włośc, pow. mławski, gm. Mostowo, par. Szreńsk, odl. o 27 w. od Mławy, ma 15 dm. , 117 mk. , 685 mr. gruntu, 10 nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 53 mk. Małocin, niem. Waltershausen, nad rz. Rokitką, wś i dom. , pow. wyrzyski; dom. ma 1820 mr. rozl. ; 15 dm. , 178 mk. ; 100 ew. , 78 kat. , 51 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Na kle o 7 kil. M. St. Małodusze, ob. Maładusz. Małogórka, ob. Górki, str. 714. Małogórne, kol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Chociszew Łaski, Lib. ben. II, 356, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 18, dm. 6, mk. 212. Przy M. są nomenklatury Wydrzyłów i Psiatoń, obie nad rz. Bzurą. Por. Krzepocin. Małogoszcz, osada miejska, przedtem mko, pow, jędrzejowski, gm. i par. Małogoszcz Ła ski, Lib. ben. I, 557, 581 97; II, 316. Leży w górzystej okolicy, na pochyłości wzgórza, przy drodze z Chęcin do Włoszczowy, odl. 14 w. od Chęcin, 28 w. od Kielc, 22 w. od Wło szczowy a 189 w. od Warszawy, nad rz. Lasociną. Posiada kościół parafialny murowany, szkołę począt. , urząd gm. , st. poczt. , dom schro nienia dla kalek, kopalnię białego kamienia ikrowiec na gruntach miejskich, browar. W 1827 r. było tu 155 dm. i 1009 mk. ; w 1860 r. 231 dm. i 1160 mk. Początkiem osady był tu gród obronny, mieszczący się pierwotnie na przyległej górze Bochyniu. Gród ten miał swego kasztelana. Osada pierwotna istniała podobno dokoła grodu i dopiero pożar czy zni szczenie przez Tatarów spowodowało przenie sienie jej na obecne miejsce Kod. aypl. pol. III, pod r. 1153. Prawo niemieckie zaprowa dzone dopiero w 1408 r. Kościół tutejszy wzniósł Kazimierz W. w 1342 r. z cegły w stylu ostrołukowym pod wez. Wniebowzię cia N. P. Maryi. Odnowił i rozszerzył go w nie których częściach ks. Chrostkowski w 1595 r. Tenże ksiądz wzniósł mały kosciołek na cmen tarzu na górze zwanej Babinek. Drugi kościół ś. Rozalii istniał poprzednio na placu targo wym. Według miejscowej tradycyi Kazimierz W. opasał miasto murem. Za czasów większej zamożności śród rynku wznosił się obszerny murowany ratusz i dokoła ozdobne kamienice mansyonarskie. W 1863 r. pod M. zaszły dość ważne i głośne wtedy walki. O okolicy M. pod względem geologicznym czyt. Pamię tnik fizyogr. III, 181. Starostwo niegrodowe małogoskie w wojew. sandomierskiem, pow. chęcińskim, podług lustracyi z r. 1765 skła dało się z msta M. z wójtostwem i wsi Cieśle z folw. , Skórków i Leśnice. W r. 1771 posia dał je od r. 1742 Konstanty Szaniawski, który zeń opłacał kwarty złp. 2244 gr. 25, łanowego zaś złp. 600. Na sejmie z 1773 1775 r. sta ny rzpltej nadały toż ststwo rzeczonemu Sza niawskiemu w posiadanie emfiteutyczne. Dobra rząd. M. podług wiadomości z r. 1838 składają się z folwarków Cieśle i Leśnica, msta M. , no menklatur Bocheniec, Słomianka, Zaraska, Ostatni, wsi Cieśle, Leśnica, Skórków; rozle głość dominialna ma wynosić mr. 2296, w tem grunta orne mr. 259 i lasu mr. 2037. Leśnic two M. dzieli się na straże Korczyn, Gniezdziska, Kurzelew, Jędrzejów. Br. Ch. Małohory al. Małouhorska, st. poczt. w pow. kołogrywskim, gub. kostromskiej. Małojarosławiec, msto pow. w gub. kałuskiej, na praw. wyniosłym brzegu rz. Łuży, 723 w. od Petersburga a 58 od msta gubern. odległe; 5173 mk. , st. poczt. Pamiętna krwawą bitwą 24 paźdz. 1812 r. pomiędzy francu Małocentów Małocentów Małochlebówka Małochów Małochwiej Małocice Małociecbowo Małocin Małodusze Małogórka Małogórne Małogoszcz Małojarosławiec Małoklincze Małopolska Małopole Małopolanka Małopana Małonki Małoniż Małomolińce Małomin Małomierz Małolęka Małołąka Małołączniak Małołaryonowska Małolepszy Małolenie Małoklęski Małokisz Małojedy Małojedy skiemi a rossyjskiemi wojskami, podczas której msto przechodziło siedm razy z rąk do rąk, poczem nastąpił odwrót Francuzów. Małojedy Wysokie, ob. Kozły. Małokisz dok. , ob. Mołokisz. Małoklęski, wś nad rz. Naruszewską, pow. płoński, gm. Szumlin, par. Joniec, odl. o 16 w. od Płońska, ma karczmę, 9 dm. , 94 mk. , 119 mr. gruntu, 3 nieuż. Małoklincze dok. z r. 1582, osada ta dziś już nie istnieje; należała do par. kościerskiej, leżała w pow. kościerskim. R. 1582 było tam 6 gburów coloni, każdy miał mesznego płacić od włóki pół korca żyta i tyleż owsa, ale dla ubóstwa już od 2ch lat nie uiszczali się z te go obowiązku. Ks. Rozdrażewskiego. Małolenie, wś, należąca do dóbr KrupieAlbrychtów. Małolepszy, pustkowie, pow. ostrzeszowski, 13 dm. , 76 mk. , należy do gminy i wsi Strzyżewa. M. Si. Małołaryonowska st. poczt. w pow. warnawińskim gub. kostromskiej. Małołączniak, al. Małołącki potok, ob. Gąsienicowy potok, Małołączniak, nazwa jednego ze szczytów w grupie Czerwonych wierchów w paśmie Tatr nowotarskich. Ob. Czerwone Wierchy. Małołąka, ob. Mała Łąka. Małolęka, wś, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt. Małomierz, wś, folw. i os. karczm. , pow. rawski, gm. Rzeczyca, par. Inowłódź ob. . Leży przy przecięciu się dróg z Rawy do Inowłodza i z Tomaszowa do Nowego Miasta. Ma 160 mk. , 21 dm. , ziemi włośc. 365 mr. Folw. należy do dóbr Rzeczyca. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 80 mk. Małomierzyce, wś i os. leś. , pow. iłżecki, gm. Krzyżanowice, par. Iłża, odl. 7 w. od Iłży. Ma 80 dm. , 557 mk. , 1290 mr. ziemi włośc. i 46 mr. ziemi rząd. W 1827 r. wieś rząd. , 40 dm. , 235 mk. W XV w. własność biskupów krakowskich, ma 40 łanów kmiecych i karczmę. Folwarku nie ma ani zagrodników. Dług. II, 483. Por. Iłża, str. 274. Małomin, wś, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Tłuchowo, odl, o 18 w. od Lipna. Ma 14 dm. , 166 mk. , 681 mr. gruntu, 51 nieuż. W tej liczbie 233 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 13 dm. , 94 mk. Małomolińce, ob. Mormolińce. Małoniż, wś, pow. tomaszowski, gm. Czerkasy, par. Łaszczów, o pół mili od Łaszczowa ob. . Ma 34 dm. , 322 mk. , z nich 202 r. 1. , ludność rolnicza. Gruntu 396 mr. , piasek i popielatka, lasu brak. R. 1827 dm. 26, mk. 216. Niegdyś osobna parafia katolicka. Małonki, Małonka, wś, pow. dzisieński, gm. Ihumenów zapewne nad rz. M. , por. Dulino i Grauże, dusz 41. Folw. należy do dóbr Zielona łąka, niegdyś Arciszewskich, dziś Boguckich. R. 1866 dm. 21, mk. 225, w tem 15 izr. Małopana, rz. , ob. Małapanew. Małopolanka, ob. Polanka, pow. lwowski. Małopole, wś, pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. W 1827 r. 16 dm. , 140 mk. Gmina M. należy do sądu gm. okr. V w Radzyminie, gdzie też st. poczt. , ma obszaru 22, 278 mr. i 4498 mk. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. składają się z folwarków M. i Dręszew, attynencyi Karpin i Dąbrówka, wsi M. , Karpin, Dręszew i Kołakowo, rozl. wynosi mr. 3209 folw. M. grunta orne i ogr. mr. 504, lasu mr. 1090, nieuż. i place mr. 64, razem mr. 1658, bud. mur. 5, z drzewa 19, płodozmian 9polowy; folw. Dręszew grunta orne i ogr. mr. 178, łąk mr. 160, pastw. mr. 290, lasu mr. 850, nieuż. i place mr. 73, razem mr. 1551, bud. z drzewa 11; wiatrak; rzeka Bug stanowi granicę północną. Wś M. os. 48, z grun. mr. 383; wś Karpm os. 31, z grun. mr. 250; wś Dręszew os. 35, z grun. mr. 300; wś Dąbrówka os. 32, z grun, mr. 268; wś Kołakowo os. 27, z grun. mr. 546. Małopolska. I. Nazwa nierychło się pojawia, i jednego zawsze obszaru nie obejmuje. Od najdawniejszych czasów ujawnia się przeciwieństwo ziem położonych nad Wartą, Prosną, Obrą i Notecią, wyłącznie u Lachów zwanych Polonia Polska ziemia, do porzecza górnej Wisły, także przez Lachów zajętych. Lecz na samo to porzecze są rożne nazwy. Najprzód Chrobacya. Źródło greckie Konstanty Porfirogeneta 905 959, mówiąc o jakiejś wędrówce słowian Chrobatów i Serbów z północy nad Dunaj za cesarza Herakliusza 610 641, mieści Białochrobatów za Bagibareją, obok Frangii. Bagibareja ściśle w nazwie odpowiada Bawaryi, która obejmowała i dzisiejsze księstwo austryackie; na wschód Węgry a na północ Czechy miała Passio S. Colomani, rozdz. 2; Pertz Monum. Germ. IV, str. 675. Frangia zaś jest nazwą niemieckiego księstwa Frankonii, któro wraz z ks. Saksonii stanowiło królestwo niemieckie Ottona I Wielkiego f 973. Ten król był zwierzchnikiem Białochrobatów, niechrzconych a spowinowaconych z Węgrami. Powieść ta dobrze odpowiada stosunkom historycznym Czechów, którzy za Wacława I Świętego, od 928 podbici przez Henryka Ptasznika, cesarza Niemiec, płacili im daninę. Gdy zaś Wacław został zabity 936 przez swego brata Bolesława I, można było tę śmierć poczytać za upadek chrześciaństwa. Bolesław I lat 14 walczył z Ottonem I i musiał jego zwierzchnictwo uznać 967. Dąbrówka, jego córka, wyszła za Mieszka I, z którym Bolesław II 967 999 mimo swego szwagrostwa miał spory koło 990 r. o zie mie nadodrzańskie na Szląsku. Tenże Bolesław II władał Krakowem aż po Tatry, co nasz Bolesław I Chrobry dopiero zdobył na Bolesławie III 999 r. Tym sposobem Chorwacya biała Konstantyna Porfirogeneta obejmować może Czechów, istotnie 950 już podbitych, i krakowskie do 999 r. im uległe. W opisie angielskiego króla Alfreda 871 901 czytamy, że na wschód Bawarów, koło Regensburga siedzących, są Czesi; od tych na wschód Morawianie. Od Morawian na wsch. Wiślanie Vislaland, zaś na północny wschód są Dalemińce o 2 mile od Elby z m. Strelą, Zehren pod Meissen a od Dalemińców Chorwaci Choriti, graniczący na północ z krajem dziewic Mägdhaland, za którym znowu na północ Sarmacya aż do gór Ryfejskich rozciąga się. oczywiście trzeba przypuszczać, że Białochrobacya greka i Ohrobaci anglosasa jednę i tęż samą ludność i ziemię oznaczają. Ponieważ zaś Białoserbi, wedle tegoż Konstant. Porfir. roz. 32, mieszkają za Węgrami t. j. za Karpatami w okolicy zwanej Bojki dziś ród Bojków na wierzchowinie Dniestru, Stryja, Oporu i świecy, obok Białochrobatów i Frangii, i od tychże Serbów pochodzą Zachlumianie nadadryatyccy, przybyli roz. 33 Konst. Profir. pod wodzą Michała syna Wyszewita z nad rzeki Wisły zwanej Ditzike zamiast Nidzica czy Nida; łatwo wywnioskować, że tak Białochrobacya jak Białoserbia przysiadły u stóp Karpat, czyli Chrebtów. Zna ich i kronikarz ruski Nestor, wymieniając Białochrobatów z Serbami i Chorątanami, obok Czechów i Morawców, w rozkładzie geograficznym roz. 3 i pod r. 993 6501 Szedł Włodzimierz na Chorwatów z przeciwnej strony, niż Suła rz. , skąd Pieczyngi nań naszli mieszkających. W 992 wedle roczników niemieckich, Bolesławowi I naszemu groziła wielka wojna od Rusinów, co o tyle się zgadza z poprzednią wieścią, że Chrobaci wojowani przez Włodzimierza W. nie siedzieli w Chrobrego państwie, lecz nad granicą, i stąd tylko mu wojna groziła. Do czasu tych wojen Włodzimierza z Chrobatami należy powieść Nestora Monumenta Bielowskiego, I, 626, por. 558, 607, że Radymicze siedzący nad Sożą i Wętycze nad Oką przyszli od Lachów i są Lachami. Pierwsi zaś przez wojewodę Włodzimierza W. 984 r. Wilczychwosta zostali pobici przy rzece Pieszczanie, skąd poszło przysłowie Pieszczańcy Piasek przed Wilczymchwostem ogonem uciekają. W pobliżu Sanu i Sandomierza jest Radymno, skąd mógł Włodzimierz jeńców nad Sożę w województwie mścisławskiem przeprowadzić, a nazwa Pieszczan pomijając fakt shistorycznienia zwykłego faktu, że piasek wzbija się od ogona zwierzęcego tłumaczy się nazwą rz. Pieszczany w XI w, która jako Piszczel płynęła przez sandomierskie przedmieście Kobiernik w XV w. , a w XIX w. jako strumień bezimienny płynie przez tak zwane Piszczele Pamiętnik Towarz. lekars. w Warszawie, 1884, zesz. 1 i 2, str. 231 4. Pomimo to jednak, że historyczne istnienie nazwiska Białochrobacyi w okolicach później Małopolską zwanych ze źródeł da się wykazać; wszelako dwie te nazwy mają znaczenie synonimów tylko w dzisiejszej terminologii naukowej. W źródłach kronikarskich i dyplomatycznych antyteza M. do Polan wyraża się przez nadawanie obszarom pierwszej nazw od miast Wrocławia, Krakowa, Sandomierza, w XII w. zwanych stolicami państwa głównemi sedes regni principales; Gallus Kron. II, 9, por. 21, gdy kraj nad Wartą zwie się Polonią. Podział 1138 r. dobywa na wierzch prowincyonalne nazwy. Atoli, lubo okres podziałów ustalił nazwy Mazowsze, Szląsk, Pomorze, Kujawy, Łęczyca i t. d. ; lubo nawet ogół ziem Mieszka III, za jego spadkobierców, oznaczany bywa z uwydatnieniem tych przeciwstawności, naprzykład 1234 w tytułach Henryków Brodatego książę Szląska i Krakowa i Pobożnego ks. Szląska i Polski; Kodeks Wielkopolski 169, 173, a nawet 1242 synowie Władysława Ottonicza Przemysław I i Bolesław Pobożny przybierają stanowcze miano książąt MajorisPoloniae K. W. 232, czem dają poznać, że jest jakaś Minor Polonia; jednakże takiej nazwy nie znajdujemy przez cały w. XIII. Leszek Biały, ks. Krakowa i Sandomierza, bierze czasem tytuł dux Poloniae Monum. Medii Aevi I, str. 17 i 18, III, str. 9, ale nie Minoris Poloniae. Przemysław II 1290 r. i 1292 przeciwstawia w swym tytule Polonia Major i Cracovia K. W. 649, 692, por. akty z tego roku Polonia et Cracovia, a dość często używa nazwy Maior Polonia 678 z 1291, 689 z 1292, 695 z 1293, 274, 276 z 1294, 736 z 1295. Najwyraźniej jednak mówi tylko o ziemiach krakowskiej i sandomierskiej 692, nie uogólniając ich jedną nazwą. Peryód dwu książąt albo dwu dziedziców królestwa polskiego stanu rzeczy nie zmienia, i tytuł Polski zostawia późniejszej W. Polsce, wyróżniając z niej pojedyńcze ziemie Kraków, Sandomierz, Kujawy, Łęczycę, Sieradz, Pomorze. Możnaby twierdzić, że miano geograficzne Minor Polonia istnieje potencyalnie, usprawiedliwia byt nazwy Major Polonia, wyjaśnia racyą tytułu Jadwigi żony Łokietka tocius Poloniae regina w 1320, zaraz po koronacyi Łokietka, M. M. Ae. , V, A. 11, str. 13 i tegoż tytuł z 1333 rex universalis Poloniae Mon. Med. Ae. , III, 191, str. 226, bo koronacya Łokietka połączyła obie Polski; on był królem całej Polski, był królem ogólnym Polski por. K. W. 1013. Małopolska Może raz tylko lub dwa i to w obcych u ii, Łokietek ma tytuł króla krakowskiego np. 1329 K. W. 1097, przez co chciano wyrazić różnicę do królestwa Wielko Polski. Cała kronika Janka z Czarnkowa, syna wójta miejskiego 386, daje tylko antytezy Maior Polonia Polacy i Krakowiacy i Sandomierzanie. Długosz f 1480 rozróżnia także tylko Major Polonia i partes Cracoviensium et Sandomiriensium r. 1449, 1455, wyd. Przeźdz. XIII, str. 68 i 203. Z głosem kronik zgadzają się wyrażenia ustaw sejmowych z 1430 w Jedlni i 1474 w Korczynie Bandtke, Jus Polonie, str. 226 i 328. Dopiero 1493 r. Jan Olbracht w Piotrkowie używa wyrażenia terrigene regni nostri tam Majoris quam Minoris Poloniae Bandtke Jus Polonicum, str. 328. Po polsku nazwa ta brzmi Mała Polska, jednak niewłaściwie. Co do obszaru bowiem jest większą od tak zwanej Wielkopolski. Jedynie usprawiedliwionym przekładem byłoby wyrażenie młodsza, gdyż takie znaczenie ma wyraz minor minor frater Kod. Wielk. 238 z 1243; Monumenta Poloniae, Bielowski, II, str. 936 Johannes maior Tarnowski. Prócz tego i co do czasu, Polska południowa jest późniejszą czyli młodszą. II. H i s t o r y a. Przed przyłączeniem Chrobacyi do państwa Piastów Pasztów słyszymy o Wisławie białym decorus, piękny, t. j. tyle co biały np. u Dytmara Belehori, piękna góra, Beleknehini piękna pani, por. białogłowa piękna głowa księciu Wiślicy nad Nidą, którego błędna powieść kroniki wielkopolskiej t. zw. Bogufała zestawia z Walterem Wdałym w jeden ciąg wypadków Monum. Biel. II, str. 510. Wiemy ze źródła wcześniejszego Mon. Biel. I, 34, że wnuk jego Michał, syn Wyszewita Wisławica, uchodząc z nad Wisły zwanej tu Nidzicą, osiadł w Dalmacyi w ziemi Zachlumian. Powód tego następny Monum. I, str. 107 Pogański książę, bardzo potężny, siedząc w Wiślicy, urągał chrześcianom i szkody im robił. Podawszy więc do niego św. Metody arcybiskup Wielkich Moraw rzekł dobrzeby było, synu, abyś się dał ochrzcić dobrowolnie na swojej ziemi, bo inaczej będziesz w niewolę wzięty i zmuszony przyjąć chrzest na cudzej i pomnisz moje słowo. Tak się też stało, kończy się ta powieść, służąca za dowód w legendzie o św. Metodym, że miał dar proroczy i że spełniło się wiele z jego przepowiedni. Zgodnie z tem wiemy, że Świętopełk ks. Moraw zawojował wiele krajów Czechy, ziemię nad Odrą, po rz. Gran w Węgrzech Kozmas pod r. 894, i sięgnął nawet w Chrobacyą. Na pewno widoczne z owych słów Metodego, że za jego czasów był książę wiślicki, potem zbiegły gdzieindziej, i że coś podobnego stało się z Michałem Wyszewitem. Bielowski Wstęp krytyczny przypuszcza, że to Świętopełk zwojował Wiślicę i wygnał Michała. Tym sposobem Wisław biały musiał jeszcze dawniej panować, o dwa pokolenia ludzkie 66 lat, więc koło 900 r. , wcześniej niż słychać o śmierci Świętopełka W. Morawskiego 894 i bliskiem jej wypędzeniu Michała wnuka Wisławowego. Pruszcz. , str. 176, mówi o przysłaniu krucyfiksu z Moraw pierwszemu X. chrześciańskiemu w Polsce. Pod 998 r. czytamy u Kozmasa, że Bolesław drugi czeski rozszerzył granice Czech aż do gór, które są za Krakowem a zowią się Trytry. Fałszywy dokument z 973 r. zakreśla dyecezyą praską po rzekę Styr, Bug, z miastem Krakowem i zależną odeń prowincyą Wag Kozmas 1086. Co przynajmniej jeśli nie istotne granice 973 r. Czechów oznacza, to dowodzi ich władzy w Krakowie. W r. 999 miał go Mieszko właściwie Mieszkowic Bolesław I książę polański, w chytrości niemający równego, podstępem zdobyć, wyrżnąwszy wszystkich Czechow tam się znajdujących Kozmas, 999. Byłaby to chwila sięgnięcia Polan nadwarteńskich w strony chrobackie, stwierdzona i przez inne źródła. Dytmar, kronikarz saski 1018 19, pisze, że Bolesław I, po śmierci ojca, wygnał macochę i braci, oraz oślepił swoich wazali Odylena i Prybuwoja Monum. Biel. I, 263. Imię Odylena odnajduje się we władzcy Tyńca, który ma walczyć z Wisławem i żony go pozbawić u t. zw. Boguchwała a nazwany jest po części z niemiecka Walter, a po części z polska Wdały udały, udałoj. Imię Prybuwoja tkwi zdaje się w Prokuju, stróżu miasta pogranicznego państw Bolesława i Węgier, który to Prokuj starszy, przez swego siostrzeńca wygnany z swych ziem, odzyskał potem odeń żonę, i wówczas ów wuj, , w owem mieście pogranicznem z łaski Boga odniósł zwycięstwo a Bolesław I nieszczęście infortunium; Dytmar, Mon. Biel. 1, str. 312 313. Prawdopodobnie Bolesław przytulił, jak widać, wygnańca i dał mu w zarząd gród ów graniczny, a zarządzca, wywdzięczając się siostrzeńcowi za zwrot żony, wydał mu zamek. Z czasem musiał Bolesław mieć sposobność pomszczenia się na zdrajcy przez oślepienie, i to Dytmar, bez związku z przygodą Prokuj a, opowiedział przy śmierci Prybuwoja. Nie wiemy gdzie była dzielnica Dobromira, teścia Bolesława I. O rezydowaniu Bolesława II w Krakowie wiemy na pewno z kroniki Gallusa, gdy jego brat Władysław Herman, nawet, , sam rządząc po śmierci braci, mieszkał ciągle w swym dzielnicowym Płocku. Syn jego jednak, z pierwszej zony z rodu Prawdziców, Zbigniew kształcił się w Krakowie, który wraz z Wrocławiem i Sandomierzem stanowią dział Bole Małopolska Małopolska sława Krzywoustego, i sedes regni principales Mon. Biel I, 434, por. 439. Zatargi ze Zbigniewem późniejsze wykazują, że Kalisz i Gniezno W. Polska, Spicimir i Łęczyca wraz z Mazowszem stanowią dzielnicę Zbigniewa, nie Małopolskę, już oddzieloną Mon. Biel. I, 453 wyraźnie dla Krzywoustego w powyższym wykazie. Działy roku 1138 w którym umarł Krzywousty, nie 1139 uczyniły dzielnicę krakowską dożywociem każdorazowego wielkiego księcia, który to tytuł Gallus daje już Krzywoustemu. Sandomierz dostał się Henrykowi. Nieliczne akty jego rządów świadczą o granicach owoczesnych tego księstwa, obejmujących nietylko sandomierskie ale i późniejsze lubelskie. Cod. Poloniae III, str. 4 5, 9, I, str. 28, M. M. Ae. I, str. 42. Wzmianki. Cod. Pol. II, 589 590, K. W. , str. 17 19, Mon. Biel. II, 375 6, 775, Kronika Hipaciejow. Połn. Sobr. Rus. Latop. II. Zaczyna rządzić Henryk swoją dzielnicą między 1145 1153, w wyprawie na Jadźwingów ginie w błotach 1166 r. Sędomierz z najlepszą jedną trzecią częścią objął Bolesław IV Kędzierzawy; Kaźmierz, najmłodszy brat żyjący, objął Radomskie i rezydował często w Sieklukach pod Białobrzegami nad Pilicą. Czy były to dwie trzecie pozostałe puściny Henryka, czy jedna trzecia niewiadomo. Wygnanie Władysława II 1146 obaliło myśl zjednoczenia całości dzielnic w jednem ręku. Jeszcze za życia następcy Władysława II, t. j. za Bolesława Kędzierzawego 1146 1173 starał się Kaźmierz przywłaszczyć tron krakowski około 1171 r. por. Przegląd bibliogr. archeol. w Warszawie 1882, str. 401 404, z jednej strony mając poparcie syna i zięcia wygnanego i oślepionego przez Władysława Dunina, a z drugiej jednając sobie w Łęczycy poparcie biskupów przez znaczne dla nich i ich dóbr ludności ustępstwa. Zamach się nie udał; i dopiero śmierć Bolesława IV Kędzierzawego 1146 1173 skupiła pod rządami Kaźmierza II dzielnicę Kędzierzawego po jego synu Leszku 1186, t. j. Mazowsze, Sieradz i Kujawy, oraz Henryka, i dożywocie wielkoksiążęce, t. j. Kraków złączony z 1 2 sandomierskiego. Wyprawa Kazimierza II na Drohiczyn ruski z biskupem płockim, jakby w krucyacie na Połowców, przyniosła ostatniemu Kock z 4 wsiami M. M. Ae. III, str. 63, Kod. Mazow. , str. 337, Mon. Biel. II, 422, Kron. Hipac. Połn. Sobr. II, 414, r. 1179 Kończak. Ciekawym faktem etnograficznym może z tą wyprawą w związku jest nazwa Koziary, stosowana do okolicy położonej między Łukowem, Siedlcami, Mordami i Międzyrzecem, polskiej i katolickiej, ze stolicą w Zbuczynie. Ze śmiercią Kazimierza II rozdział następuje jego dzielnicy między dwu jego synów Leszka i Konrada. Mieszko III, ich stryj, o kasatę nowej zasady dziedziczenia Krakowa w rodzie Kazimierza II zabiegając, kilkakrotnie wdzierał się do Krakowa; dzięki gniewom Leszka z rodem Lisów oderwał od Sandomierza, kędy osiadł Loszko, Wiślicę Mon. Biel. II, 444 pod pozorem, że należała za Bolesła wa IV do Krakowa, oraz od dzielnicy Konra da Kujawy campestrium provinciola, Mon. Biel. II, 406, 443 4, por. K. W. 125, które oddał synowi swemu Bolesławowi 1195 z wojewodą Henrykiem, a po jego śmierci długo sam dzierżył 1202. Rządy Leszka Białego, księcia Krakowa, Sandomierza i Łęczycy M. M. Ae. III, str. 20, 39, scho dzą na zabiegach o uspokojenie Prus a wzglę dnie i Pomorza, przyczem Leszko 1227 ginie, oraz próbach owładnięcia Podniestrzem. Dalej Odrowąże spierają się z Gryfami, i Iwo Odro wąż marzy o arcybiskupstwie krakowskiem, ale umiera na wygnaniu Henryk Brodaty, upomniawszy się o swe prawa po Władysła wie II do Krakowa 1210 M. M. Ae. III, 12. Władysław Laskonogi z powołaniem się na układ na przeżycie z Leszkiem Białym M. M. Ae. I, 26 27 i Konrad brat Leszka, dobijają się o Kraków, i chwilowo każden z nich tam panuje. W Sandomierzu już zdaje się 1229 przebywa wdowa Leszka, Grzymisława, z sy nem, w otoczeniu swych panów wojew. i kasztel. Sandomierza, i kasztelanów Wiślicy, Lublina, Sieciechowa, Sądcza, Wojnicza, Tar nowa, Czchowa, Zawichosta, Małogoszcza M. M. Ae. III, 19, gdy Krakowem po marcu 1228 Cod. Pol. I, 19, M. M. Ae. I, 11 rządzi Laskonogi do 1230 M. M. Ae. I, 19. Później w Sandomierzu osiada Bolesław Kon dratowicz 1230 Cod. Pol. II, 9 a Bolesław Leszkowic na stałe 1239 Cod. Pol. I, 28, M. M. Ae. III, 30; por. 1234, Bart. Cod. Pol. III, 13 przyczem zaszedł ten godzien uwa gi fakt, że okrąg wiślicki z kasztelanii na wo jewództwo został zamieniony, lubo na krótko, może dla tego, by zastąpić brak drugiego wo jewody krakowskiego, który służy to Kon radowi, to Henrykom szląskim. Od czerwca 1243 M. M. Ae. I, 29, III, 26; Cod. Pol. Rzyszcz. II, 34 Bolesław Leszkowic tytu łuje się już stale księciem Krakowa i Sando mierza. Dla dziejów Małopolski, rządy tego niedołężnego księcia, który, zamiłowany w ło wach aż do przedajności, tchórzył przed żoną i Tatarami, mają znaczenie z wielu względów ważne. Najprzód religijnie zarysowywa się autonomia Lubelskiego zupełnie tak, jak całej Polski przez fundacyą biskupstwa w Łuko wie, czemu idzie w pomoc ostateczne wytę pienie Jadźwingów, dopełnione wspólnemi si łami Małopolski i Mazowsza patrz Jadźwingi, Powtóre najazdy tatarskie, niszcząc w okropny Małopolska sposób M. , sprowadziły rozwój kolonizacyi niemieckiej, a z nią zmiany głębokie ekonomiczne por. niżej stosunki ekonomiczne w M. . Potrzecie usilne przez Bolesława przeprowadzenie 1253 kanonizacyi św. Stanisława, będące tryumfem idei kościoła nad ideą władzy świeckiej, sprowadza przewrót w literaturze, która los kraju czyni zawisłym od tego wypadku, czyli od przygody jednej osoby jak np. czyni to później Długosz, tłumaczący wygaśnięcie Piastów i utratę korony przez nich, i Zbigniewowi Oleśnickiemu biskupowi Krakowa faktycznie rolę biskupa Stanisława przypisuje; choć ją Zbigniew miał tylko w myśli. Obok tego liczne żywoty św. Stanisława zjawiają się i szerzą wiarę w cuda, na równi z rocznikami franciszkańskiemi. Poczwarte przywileje, nadane duchowieństwu krakowskiemu z racyi tej kanonizacyi, tworzą statum in statu. Popiąte chwiejność hierarchiczna urzędników ustala się za Wstydliwego w ten sposób, że kasztelan krakowski począwszy od Warsza zaczyna wyprzedzać wojew. sandomierskiego a ten krakowskiego. Istnieją ważne akta pod względem geograficznych granic M. z czasów tego w. księcia. W 1263 r. Bolesław uwalnia mieszkańców, , opola mstowskiego od stróży sokołów, ciążącej na nich z obowiązku służby książęcej M. M. Ae. III, str. 78 79. W sąsiedztwie znajdujące się Pławno należy do Wielkopolski M. M. Ae. III, str. 67, 83, a część Warty do Kazimierza kujawskołęczyckiego str. 5758, czem granica obu prowincyj w XIII w. ściśle jest wskazaną, zgodnie z granicami dyecezyi. Na wschodnio południowej granicy posiada Bolesław Wstydliwy Łubno dawne w Żmigrodzkiem i dolinie Wisłoki a parafii Łubienko M. M. Ae. III, str. 100. Na wschodniopółnocnej granicy 1258 Kock, własność biskupa płockiego, zostaje uwolniony przez Bolesława odjuryzdykcyi książęcej, czyli od sądów kasztel. łukowskiego M. M. Ae. III, str. 63, a 1252 posiadłości opactwa sieciechowskiego sięgają po Łęcznę nad Wieprzem M. M. Ae. I, str. 92 inast. . To też nazwa tych dóbr nadwieprzańskich Ruś do XVI w. ob. kś. Gacki Klasztor bened. w Sieciechowie, str. 56 najlepiej świadczy o granicy nietylko państwowej ale i etnograficznej w tych stronach. Tę granicę wytykają Łuków, Kock, Lublin, zależne za Wstydliwego od wojewody sandomierskiego. I rzeczywiście 1256 r. król halicki Daniło z Lwem i dwoma. synami, z Ziemowitem Kazimierzowiczem Mazowieckim i Bolesławem ks. Krakowa i Sandomierza wojował resztki tutejszej Jaćwieży i wówczas spalono wś Komat, 1257 Kośmiatyn zwany. Połowszyłło bierze dań od Jaćwieży, a część z niej Sygniewowi wojewodzie Krakowa posłuszeństwa radi Połn. Sobr. II, 192 194. 1264 wodza Jaćwieży Komata zabito Mon. Biel. II, 808, 834, 878; HI, 363, wszakże jeszcze następca Wstydliwego Leszek Czarny miał z nimi do czynienia 1282 r. Mon. Biel. III, 51, 181. Janusz wojewoda i rycerze sandomierscy wystąpili przeciw Leszkowi i wydali Radom Konradowi Mazowieckiemu Mon. Biel. II, 844, 850, 878, 882; M. M. Ae. III, str. 130 1; I, 118 azezdrajcami połączył się Otto Toporczyk wojew. sandomierski i Grzegorz z Balic, zwany Żegocicz. Zamach spełzł na niczem. Wszakże po śmierci Leszka, Konrad z pomocą Rusinów zawładnął Lubelskiem, lecz Rusini nowy Lublin założyli, i choć są polscy kasztelani Lublina Jan Abramowicz 1284 i 1285, Floryan 1286, przecie ten Lublin odzyskano na Rusi dopiero 1305 6 Przezdziecki Paweł z Przemankowa, str. 46, 1. Podanie więc o władaniu Rusi Lublinem 57 lat zwiększyło mylnie liczbę lat, gdyż od czasów Leszka Białego szereg bez przerwy kasztelanów i archidyakonów lubelskich ciągle towarzyszy wielkim książętom krakowskim. Kraków chwilowo posiadł Bolesław mazowiecki, brat Konrada, lecz tryumf był krótkotrwały. Z prawami swemi wystąpili Przemysław II, jako książę Wielkopolski i Krakowa z zapisu Henryka Probusa K. W. 645, oraz Łokietek Władysław brat Leszka Czarnego przyrodni, jako książę Krakowa, Sandomierza, Kujaw i Sieradza 1290 M. M. Ae. III, 138 139; M. M. Ae. I, str. 127 130; K. W. 647 653, 660 662, 665. Wszystkich jednak odsadził Wacław II król czeski, zawarłszy 1291 pakta konwenta z reprezentantem M. biskupem krakowskim Pawłem z Przemankowa M. M. Ae. I, str. 130 1. W 1295 sstą krakowskim jest brat Wacława, Mikołaj kś. Opawy, który 1301 bierze tytuł ssty namiestnika królestwa polskiego; 1303 Ulryk Boskowicz obejmuje rządy także, najprzód w Mało a potem w Wielkopolsce; Taszo z Wiszemburga, po nim 1305 Paweł von Paulenstein jeszcze 1306, z którymi spółcześnie występuje Fryderyk de Chochowicz komornik królestwa polskiego, potem zjawia się z tymże tytułem Mikołaj Bozatisch. Wszyscy ci przedstawiciele zagranicznego króla i pana wnieśli z sobą pojęcie rządów sprężystych, surowych, oraz przypomnienie tytułu królewskiego, czego echem była koronacya Przemysława II na króla Wielko Polski, oraz tytuł księcia lub dziedzica królestwa polskiego noszony 1296 1320 przez Łokietka, jako zwierzchnika M. , Sieradza, Kujaw, Łęczycy i Pomorza, oraz przez Henryka kś. Głogowy, Kalisza i Pomorza. Drugim rezultatem było wprowadzenie nowej grubej grossus monety czeskiej na miejsce dawniejszej, miseczkowatej brakteaty, często dla kruchości i niszczenia Małopolska przebijanej, a przez to dającej powód do nadużyć. Moneta ta ostatecznie do czczej nazwy koc zredukowała obyczaj dotychczasowy używania futer zamiast pieniędzy np. siedemdziesiąt skór 14 grzyw. czyli 14 razy 48 groszom praskim i t. d. . Trzecim nabytkiem tych czasów czeskich jest przyswojenie instytucyi sstów capitanei, w nowem znaczeniu urzędnika sądowego gardłowego, administracyjnego i policyjnego, przez Władysława Łokietka. Wypada jednak dodać, że tytuł ssty tanquam capitanes discurrendo nos legitimum principem et patronum już za Leszka Czarnego 1286 M. M. Ae. BI, str. 131 pojawia się, chociaż oznacza tylko wyjątkową rolę buntownika. Władysław Lokietek pierwszym sstą Wielkopolski całego królestwa Polski i Kujaw, uczynił Stefana Pankawkę 1316 1319; Sieradza Wacława Lisa 1314; w 1324 jest podstarosta kaliski. Za Łokietka też zjawiają się wielkorządcy procuratores dóbr państwowych 1296 Stefan Pankawka krakowski, 1299 sandecki, 1290 Bartłomiej sandomierski provisor. Koronacya spełniona 1320 nie 1319 r. położyła kres zachciankom Jana króla czeskiego, powołującego się naprawa swoje spadkowe po Wacławach, a które też chciał umorzyć Łokietek, swatając syna swego Kazimierza z Juttą córką Jana. Małżeństwo z Jadwigą córką Bolesława Pobożnego ks. Kalisza a potem Wielkopolski, z wygaśnięciem rodu Przemysława I węzłem dynastycznym łączyło obie Polski, którym nowego sojusznika znalazł w mężu swej siostry, Karolu Robercie Węgierskim, i Gedyminie litewskim, ojcu swej synowej od 1325 do 1339. To nadało nowy kierunek dziejom nietylko M. ale i całego państwa. Po ostatniej próbie za przykładem teścia, dokonanej przez Łokietka do współki z Litwą, by zgnębić wrogów od zachodu opasujących Polskę, zaczyna się odtąd kierunek na wschód. Za Łokietka wreszcie zjawia się termin na określenie rady przybocznej panującego, t. j. nazwa senatu 1317 Bartosz. III, str. 177, 1311 M. M. Ae. III, str. 176 177. Rządy syna Łokietka Kazimierza W. 1334 1370 dalej rozwijały się w kierunku zakreślonym przez ojca, i ród Melsztyńskich Tarnowskich, który za Łokietka się dźwignął z głuszy historycznej, ze Spytkiem z Dębna f 1352, jako kaszt. krakowski, por. Turkawski Spicimir b. Leliwa, kaszt. krak. , Lwów, 1879, przewodzi i za Kazimierza W. , objąwszy prawie w dziedzictwo wyższe urzędy w krakowskiem i sandomierskiem. Zrzekł się król Szląska i tak już straconego, byleby odzyskać Mazowsze i usunąć pretensye Czechów do Polski. Z krzyżakami sprawa odzyskania ziem przez nich zagarniętych ciągnęła się na drodze dyplomatycznej bez stanowczych rezultatów. Zabór jedynie Rusi lwowskiej 1340 ostatecznie zakończył szereg odpowiednich usiłowań od czasów Kazimierza II datujących. Posuwanie się doliną Dniestru na wschód dopełnia się nietylko na drodze zdobyczy wojennej. Zwyczajem dotąd przyjętym, obok kanclerzy polskiego ostatni Otto de Lisowicz 1364, kujawskiego ostatni Jan żyjący 1389, łęczyckiego ostatni Floryan 1366, dobrzyńskiego ostatni Maciej ze Snieszkowic 1396, sieradzkiego ostatni Sieciech żyjący 1401, sprawujących czynność pisarzy aktów przez panującego wydawanych, a teraz obok Kazimierzą W. króla całej Polski zgromadzonych; zjawia się w 1356 kanclerz ruski Jan Suchywilk. Dalej Kazimierz W. stara się o utworzenie hierarchii kościelnej greckiej w nowem swem państwie i daje poparcie zdobyczom pługa, wyposażając panów małopolskich ziemiami ruskiemi. Tak Jan syn Pakosława ze Strożyszcz dostaje Rzeszów z okolicą na pograniczu sandomierskiego, Otto zPilczy dostaje Łańcut, później Spytko z Melsztyna dostanie Sambor, którego panem się będzie pisał. Co ważniejsza, pod koniec życia ostatniego Piasta, wciąż przy jego boku bawi jeden z wnuków Gedymina Koryatowiczów, władzców Podola. Kazimierz W. chciał w braku synów, oddać z córką jedną tron swój Konstantynowi Koryatowiczowi, pod warunkiem przyjęcia katolicyzmu; na co ten nie miał się zgodzić. W razie przyjęcia, dynastya ruskolitewska posiadłaby Kraków, i Ruś prędzej by się była zlała z M. Narusz. Hist. pol. ed. Bobr. IX, str. 55, Stadnicki Synowie Gedymina I. str. 57, 61. Może 1375 Aleksander Koryatowicz nie bez celu był w Krakowie. W polityce wewnętrznej Kazimierza W. , wielkiego znaczenia jest najprzód ustanowienie najwyższego trybunału dla spraw miejskich w Krakowie, czyli tak zwanego najwyższego sądu magdeburskiego 1356 wedle Piekosińskiego, nie 1365 jak pisze Bobrzyński, przez co przerywał się ostatecznie związek prawny z Niemcami. Powtóre za czasów tego króla najbardziej rozwija się praca kolonizacyjnopopulacyjna śród leśnych nieużytków, wyrażająca się w powstaniu roju nowych wsi i miast i obwarowaniu miast istniejących. Potrzecie w 1334 r. Kazimierz W. w Krakowie przed owładnięciem Lwowa i 1367, 25 kwietnia, we Lwowie potwierdził dla żydów Krakowa, Sandomierza, Lancburga sic i innych miejsc królestwa dawny statut żydowski z 1264 r. Bolesława Pobożnego Bandtke Jus Polonicum, str. 1, nast. z B. II, Przewod. Nauk i Liter. lwowski 1873, II, str. 717 727. Statut ten legalizował powszechny pobyt żydów w M. , ile że np. Wstydliwy 1262 nie pozwolił im osiedlać się w Koprzywnicy M. M. Ae. III, str. 77, gdy tymczasem w Krakowie mieszkał żyd, którego zabójcy dom za karę skonfiskowany Łokietek po 1288 1292 K. W. , 580 darował kapitule krakowskiej, a 1327 na targi do Sącza żydom pozwolił przybywać M. M. Ae. III, str. 206. Przepis synodalny krakowski biskupa Jana Grota z 1331 Star. P. Pr. Pol. IV, str. 40 zdawałby się zapobiegać praktykowanej per iuris negligenciam spółgrzebalności żydów i innych akatolików z katolikami w M. W każdym razie rozporządzenie synodalne z 1267 r. 12 nie dopiero czasy po kazimierzowskie, jak chce mylnie Kraushar Hist. Żydów I, str. 258 i 12 13, i nie synodyk Trąby z 1420, jak twierdzi Maciejowski Zydzi, str. 40 postanowiło osobne dla żydów po miastach dzielnice Ghetta, które pod nazwą vicus judaeorum spotykamy w Krakowie 1347 r. , z synagogą na ulicy żydowskiej w 1356 M. M. Ae. IV, A, 1584 i 1682, późniejsze Collegium Artistarum Helcel II, 3974. Poczwarte za Kazimierza W. ułożyli prawoznawcy Jan Suchywilk doktór dekretów i Jarosław Bogorya ze Skotnik dawniejsze prawa w jednę całość. W dzisiejszych zbiorach widzimy umniejszenie nadmiernej liczby sędziów z podsędkami do dwu, po jednym w krakowskiej i sandomierskiej ziemiach A. Z. Helcel St. P. P. P. I, str. 54, 11 12 i na tych wojewoda sandomierski i krakowski muszą poprzestać wedle dawnych obyczajów. Określono też i ustalono miejsca sądów kasztelana krakowskiego w Krakowie, Wieliczce i Jędrzejowie 14; toż samo co do kaszt. sandomierskiego zrobiono. W razie nagany sądu 95 kaszt. krakowskiego, kazano mu płacić koce w gronostajach, kasztel. sandomierskiemu i lubelskiemu w tym razie łasiczne, sędziom krakowskiemu i sandomierskiemu kunie, podsędkom lisie, podkomorzym po 6 grzywien i t. d. W razie ciążania, bydło wolno zapędzać do obory wojewody lub kasztel. krakowskiego i sandomierskiego 118. Oskarżony o zbrodnię a niedopuszczony do oczyszczenia się przed królem i sstą i protestujący co do tego przed biskupem Krakowa i wojewodami Krakowa i Sandomierza, ma przyznane pewne prawa 123. Po piąte Kazimierz W. założył uniwersytet w Krakowie wedle wzorów włoskich. Czasy niewoli węgierskiej 1370 1382 sprowadziły przewagę M. , która najprzód wyraziła się w odmówieniu Wielkopolanom odbycia koronacyi w Gnieźnie Mon. Biel. II, str. 644 a następnie w przewadze małopolskiego rodu Różyców Kurożwęckich, z którego członków tryumwirami byli Dobiesław kaszt. krakowski, oraz syn jego Zawisza biskup krakowski 1381. Z Zawiszy też pomocą akt koszycki 1374, warujący następstwo tronu w braku synów i córkom Ludwika węgierskiego, siostrzeńca Kazimierza W. , został narzucony Polsce. Za inicyatywą panów wielkopolskich po śmierci Ludwika 1382 r. oświadczyli małopolanie w Wiślicy Zygmuntowi margrabi brandenburskiemu a mężowi Maryi Ludwikówny, że uznają tę córkę za swą panią, która osiądzie w Polsce Vol. leg. I, str. 26, Mon. Biel. II, str. 724, dowolnie już interpolując tym warunkiem ugodę koszycką. W skutek tego, Zygmunt, niewielu aktami np. w Radomiu M. M. Ae. III, 430 431 swą władzę w M. zaznaczywszy, musiał zrzec się nadziei na jej otrzymanie, zwłaszcza, że wedle tejże ugody z 1374 Elżbieta Bośniaczka, matka Maryi, przelała 1383 r. prawa męża do Polski na Jadwigę, swą młodszą córkę, poślubioną Wilhelmowi synowi Leopolda księcia Austryi Mon. Biel. II, 752 3. Jaśko z Tęczyna kaszt. wojnicki wstrzymał od wyboru Ziemowita IV na króla, a później nieco panowie małopolscy Spytko z Charzewa i Książa wojew. krakowski h. Leliwa, Dobiesław z Kurozwęk h. Poraj kaszt. krakowski, Jaśko z Tarnowa kaszt. sandomierski, tajny układ z panami wielkopolskimi zawarli. mocą którego Jadwiga bez zwłoki miała być koronowaną, ale Polska na przeżycie być miała połączoną z Węgrami Mon. Biel. II, 736 7. Zażądali później panowie małopolscy od Ziemowita ks. Mazowsza który pretensyi do tronu nie porzucał i Konrada ks. Szląska, starających się zagarnąć Wielkopolskę, by zjechali do Krakowa ułożyć się co do spraw kraju. W istocie w dzień ś. Michała 1383 zawarto rozejm, ale potem z Węgrami Zygmunta, który był w Krakowie w sierp. i paźdź, Małopolanie spustoszyli Rudę, Sochaczew, Łowicz, Gombin, Gostyń, Kujawski Brześć obiegli. Nowy rozejm stanął w dzień Wielkiejnocy 1384. Zniszczenie kraju wywołane przez walkę dwu tych pretendentów, sprowadziły nowe poselstwo Sędziwoja z Szubina h. Pałuka ssty Krakowa z Małopolanami Michałem komesem Wirzbna i Janem z Mielsztyna h. Leliwa, by co rychlej Jadwiga przyjeżdżała; Elżbieta posłów zatrzymała, a Jaśka z Tarnowa kaszt. sandomierskiego wezwała, by zamek krakowski wydał Węgrom. Sędziwój przestrzegł, by tego nie czyniono i sam konno 60 mil ubiegł z Zadry w 24 godzin. Zjazd, zrazu do Lelowa. potem do Radomska zwołany Mon. Biel. II, 751; M. M. Ae. II A, str. 1 3, 2 marca 1384 uchwalił ustanowienie rządu tymczasowego, który składało sześciu panów z każdej ziemi i dwu obywateli z msta jej stołecznego. Z ziemi krakowskiej weszli Dobiesław z Kurozwęk kaszt. krakowski, Sędziwój Wielkopolanin z Szubina ssta krak. , Spytko z Charzowa Tarnowa wojew. krak. f 1399, Jaśko z Tęczyna kaszt. wojnicki, Piotr ze Szczekocin kaszt. lubelski, Małopolska Zbiszko łowczy krakowski. Z ziemi sandomierskiej należeli do rządu Otto z Pilczy wojew. sandomierski f 1383 M. M. Ae. III, 419 420, 3, Jan z Tarnowa kaszt. sand. , Piotr kaszt. małogoski, Mikołaj Bogorya kaszt. zawichojski por. Przeg. Bibl. archeol. str. 409, Warszawa 1882, Prandota podsędek sandomierski i Krystyn z Ostrowa. Za sprzymierzeńca coadiutor swego obrali Władysława ks. Opola, czasowo Rusi a teraz Wielunia i Kujaw. Zastrzegłszy umową posłuszeństwo sobie, ogłosili każdego do Węgier z poselstwem jadącego za wroga kraju. Nadto orzekli, że wakanse świeckie do czasu koronacyi mają być nieobsadzone. Do pomocy w obronie zamku krakowskiego zjechali się z Małopolan, według tejże samej uchwały Jakusz stolnik krakowski, Paszko łowczy sandomierski. Zygmunt, wysłany przez teścię na rządcę Polski, wrócił z Lubowli z niczem, ale wyrobił nową zwłokę w przysłaniu Jadwigi do Zielonych Świątek 1384 Mon. Biel. II, 752. Nadto na zjeździe małopolskim w Sączu postanowiono między innemi wysłać Spytka z Tarnowa wojew. krakowskiego i Piotra Szczekockiego kaszt. Lublina, do Węgier, by Jadwiga koniecznie na Zielone Świątki zjechała. Inaczej bowiem, póty pod dachem nie spocznie żaden z nich, póki na jej miejsce króla nie obiorą. Przecław Wąwelski, pierwsze na to nie pozwalam wyrzekł; mimo to Sędziwój pojechać zamierzył. Ostateczny zjazd elekcyjny wyznaczono na 8 września 1384 zrazu do Krakowa, później do Sieradza gdzie już Ziemowita byli okrzyknęli królem. Jadwiga przybyła wreszcie przed 13 paźdz. 1384 do Krakowa i już 18 stycz. 1385 Skirgiełło, Olgimunt i Borys książęta litewscy zażądali jej dla Jagiełły w małżeństwo, obiecując przedtem jego i Litwy chrzest Mon. Biel. II, str. 909. Panowie małopolscy odesłali posłów do Budy, by się porozumieli tam z matką Jadwigi. 14 sierpnia 1385 Jagiełło w Krewie przyjął za swoje, obietnice posłów, a tymczasem w Krakowie pod dozorem Władysława Opolczyka z rozkazu Elżbiety jej matki, Jadwiga dopełniła małżeństwa z oblubieńcem swych lat dziecinnych Wilhelmem Austryackim 15 23 sierpnia 1385 r. Szujski M. M. Ae. IV, str. XL; E. Swieżawski Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce, 1879, t. I, str. 124 131. 11 stycz. 1386 Włodko kaszt. lubelski, Piotr Szafraniec podstoli krakowski, Mikołaj Bogorya kaszt. zawichojski i Krystyn tutor kazimirski, upoważnieni przez wszech panów i ogół królestwa, oraz przez Władysława ks. Opola, w Wyłkowyszkach obrali Jagiełłę za swego króla i za żonę oddali mu Jadwigę. Bartosz. Cod. dipl. III, 337 8. Trzeba dodać, że stronnik Ziemowita IV, i chcący nawet dać mu ślub z gwałtem porwaną Jadwigą w 1383 r. , Bodzanta arcyb. gnieźn. w 1384 r. 12 grud. od zarzutu czernienia Jadwigi został uwolniony przez sąd panów małopolskich, oraz przez Dymitra arcyb, Ostrryhomia i Zygmunta margrabiego brandeburskiego z woli Elżbiety Kod. Wielk. 1825. Możnaby przypuszczać, że Bodzanta jakieś wątpliwości podniósł z racyi wypadków 15 23 sierpnia roku zeszłego. Na domiar zbiegu wypadków i sprzecznych interesów, Konstanty Koryatowicz ks. Podola i niedoszły następca Kazimierza W, był 17 kwietnia 1385 r. w Krakowie M. M. Ae. V, str. 74 5, może kusząc się o ziszczenie tych przebrzmiałych projektów. Wbrew ludziom i czynom, plany Łokietka spełniły się. Niedługo zwlekając, Jagiełło 1386 r. stanął w Krakowie, ochrzcił się i po unieważnieniu ślubów z Wilhelmem, poślubił Jadwigę Mon. Biel. II, str. 912 13 17 lutego 1386 r. W latach 1386 i 1388 wydane przywileje Jus Pol. str. 189 193 wyraźnie zastrzegły, że urzędy honor ziem krakowskiej i sandomierskiej oraz innych tylko szlachcie krakowskiej i sandomierskiej i t. d. za radą ziemian tej ziemi rozdawać będzie bez ekspektatyw piśmiennych obietnic, co powtórzono 1430 r. wymieniając Wielkopolskę jeszcze wyraźnie. Tak zastrzeżona samoistność Małopolski, o mały włos ledwo że nie uległa zamachowi Opolczyka, który, korzystając z nieobecności obojga królestwa, chciał ubiedz zamek krakowski w maju 1399, lecz schwytali go ludzie ssty Sędziwoja z Szubina, i odstawili Jagielle do klasztoru cystersów w Mogile Przeźdz. . Życie dom. J. i J. , str. 11 14, gdzie wymógł na jeńcu król zapis Włocławka, Tuczna, Bydgoszczy i Dobrzynia dla córki Opolczyka, zaślubionej Wigundowi krewskiemu księciu. Uchwały z 1420 r. w Krakowie zapadłe porównały 14, co do prezydencyi roczków powiatowych przez sędziego lub podsędka. Małopolskę z Wielkopolską, gdzie to jest zwyczajem. Odwrotnie w 18 porównano opłatę pisarzy ziemskich wielkopolskich z opłatą notaryuszy ziem krakowskiej i sandomierskiej. W uchwałach 1422 r. pod Czerwińskiem w obozie zapadłych, 8 specyalnie mówi o poborcach podatku królestwo w Małopolsce, aby bieżącą go monetą pobierali. Za Jagiełły ster polityki prowadzili Małopolanie, jako kanclerze i podkanclerze, tak, że jeden tylko Władysław z Oporowa podkanclerzy jest Wielkopolaninem Maurer Bibl. Warsz. 1877, III, str. 32. Tak Jastrzębiec Sandomierzanin bisk. krakowski, ostatnio arcybiskup, jak jeszcze bardziej Zbigniew z Oleśnicy, bisk. krak. , obaj Małopolanie, ciążą na kierunek spraw zagranicznych Polski. Pierwszy w myśl Witolda, marzącego o unii kościelnej Rusi a potem i Czech z Rzymem, by Małopolska Małopolska utworzyć wielkie państwo słowiańskozacho dnie Smolka Szkice histor. , I ze spółrzędnych Polski i Litwy, zawarł przymierze w Lubowli z cesarzem Zygmuntem 1412 r. , które doprowadziło 1420 do niekorzystnego obrotu spraw z zakonem z mocy wyroku rozjemczego tegoż cesarza Polska utraciła ziemię chełmińską, michałowską i 40, 000 kóp gr. prag, , które mogła była przed 6ciu laty posiąść w czasie wojny 1414. Z oskarżeniem Jastrzębca wystąpili dwaj Małopolanie Piotr Szafraniec z Pieskowej Skały, podkomorzy krakowski znany z 386, Bartosz z Charbinowic sandomierski krewny starosty Podola naddniestrzań. i wielkopolski, Wojciech Malski podkomorzy łęczycki, iż przez wiedzenia panów wojew. krakowskiego Jana z Tarnowa i sandomierskiego Mikołaja z Michałowa. .. uszkodził króla i wszystką koronę pospólstwa. Mimo to oczyścił się Jastrzębiec, potrzebny jako kanclerz Witoldowi w sprawie unii z Czechami, którym posłał za swego namiestnika Zygmunta Korybuta. Z Lublina wysłano do cesarza już jednak nie kanclerza, lecz Jana z Tarnowa, i jeszcze tylko protonotaryusza kancelaryi królewskiej Zbigniewa z Oleśnicy, z żądaniem, by zrzekł się korony czeskiej i przyczynił się do zgody husytów z Rzymem, co było warunkiem unii Czech z Polską, żąda. nej przez Witolda na tymże sejmie. Atoli Zbigniew, na własną rękę, z obawy przed herezyą husycką, koniecznie przy związku z Czechami politycznym osłabić zdolną powagę kościoła w Polsce, zaproponował Zygmuntowi wrócenie do tajnego układu z 1412 rozbioru państw krzyżackich, ale z dodaniem rękojmi, że Szląsk katolicki wróci Zygmunt Polsce. Cesarz zgadzał się tylko na frymark Szląska, dodając projekt swatów Jagiełły z swą córką lub wdową po bracie Wracławie. Nie wiedział jednak jeszcze o związkach Witolda z Czechami. Wieść o nich ostudziła zapał cesarza, a tymczasem Witold, ożenieniem Jagiełły z Sonką Olgimundówną, zniweczył na zawsze projekt Zbigniewa co do Szląska. Już też i 1422 Korybut musiał opuścić Czechy, a papież Marcin V nalega na Jagiełłę i Witolda, by zerwali z husytami, co tem jest konieczniejsze przy związku cesarza z krzyżakami, który najprzód po leniwej wojnie wydał pokój w Melnie zwracający Litwie Żmudź a Polsce tylko Nieszawę, a powtóre zrodził myśl cesarza w Presburgu 1422, aby dokonać rozbioru Polski zakonowi oddać Żmudź, Nieszawę, Dobrzyń, Łęczycę i Kujawy, Węgrom dać Ruś Czerwoną. Krzyżacy na to odpowiedzieli, że Polska i Litwa z pomocą Turków i Tatarów potrafią się obronić przed wszelkiemi zachciankami. Wówczas cesarz wrócił do myśli sojuszu z Polską, która, po niedoszłym związku z Czechami, przyjęła tę myśl i w czyn wprowadziła w Kesmarku 1423, na zasadzie układów z 1412 i 1422 r. w Lubowli, Melnie. Z upadkiem unii czeskiej, zatryumfował Zbigniew z Oleśnicy, który też został bisk. krakowskim, gdy miejsce Jastrzębca, teraz prymasa, przyjaciela Witolda, jako kanclerza, zajął Jan Szafraniec, brat oskarżyciela Jastrzębcowego z 1420 r. Obalenie pomysłów Witolda o koronie litewskiej, przez cesarza popieranych 1429 1430, było dziełem Zbigniewa, który też, jako pierwszorzędna potęga, występuje za obu synów Jagiełły Warneńczyka i Kazimierza III, aż do swej śmierci 1455. Ledwo umarł Jagiełło, Spytek z Mielsztyna, syn pana Podola 1399, Dersław z Rytwian, Jan Strasz i Abraham Zbąski, husyci wszystko, chcieli Ziemowita IV księcia Mazowsza mieć królom zamiast Władysława III, a gdy ta kandydatura upadła, gdyż 1425 1433 uznano następstwo jednego Jagiellończyków, chcieli mieć z Ziemowita rejenta, zamiast Zbigniewa. Skończyło się na ustanowieniu tak zwanych tutorów opiekunów w ziemi krakowskiej i sandomierskiej, jak Mikołaj z Michałowa kaszt. i ssta krakowski, Jan z Czyżowa kaszt. i ssta sandomierski, Jan z Tęczyna kaszt. biecki i ssta lubelski, Jan z Osolina kaszt. radomski, Klemens Wątróbka ze Strzelc. W 1439 r. pojawił się akt konspiracyi szlachty małopolskiej i ruskiej przeciw opiekadlnikom, jak widać, młodziutkiego króla Władysława Dzien. sejmów walnych koron. 1555 1558, str. 318, gubernatoropie kadlnik, Helcel II, 2357, zawarty przez Spytka z Mielsztyna i innych husytów przeciw Zbigniewowi, ale w bitwie nad Nidą położył głowę. Ubieganie się Władysława III o koronę węgierską, a później zapasy z Turkiem t 1444 pod Warną, przyzwyczaiły kraj do samorządu, a raczej rządzenia się magnatów. Jan z Czyżowa, kaszt. krakowski, był namiestnikiem króla, z prawem zwoływania sejmów i korzystania ze skarbu. Buczaccy obejmują Podole prawie że w dziedziczny zastaw; Dersław z Rytwian marzy to o ślubie z wdową po cesarzu Zygmuncie, Barbarą Cylli, to z Eufemią córką Bolesława IV ks. Warszawy, zdobywa zatorskie księstwo na chwilę. Ta samowola odbija się na czasach Kazimierza IV Jagiellończyka 1447 1492, którego panowie nie dopuszczają, po elekcyi nawet, do wykonywania sądów na złoczyńców rugi, jakimi bywali i magnaci, jak Jan Siestrzeniec zwany Kornicz, kolejno dzierżawca tenutarius Będzina, Tęczyna, nawet Krakowa Helcel. Piotr Szafraniec podkomorzy krakowski, zamki Malec i Będzin trzymał, łupił swoich, jak np. Wierzynkowi z Secemina 5000 grzywien zabrał, a łupił ziemię toską i oświecimską 1450, Małopolska 1452, Długosz XIII, 52, 125; por. 160 i 271, przekupiony przez zakon 1454, i by uniknąć zdrady, mianowany dowódcą wojsk 1458, dla rozbojów przez ludność miejscową w Czorsztynie Szafrańcem przezwany. 1455 Świeborowski Jan z Irzykiem Stosem z Olbrachcic Morawom, łupią Ilkusz, Sławków i palą miejscowego sste Gunię, zdobywają twierdzę Kępno str. 214. Inni łupieżcy siedzą w warownych Mysłowicach, Żebraczej i Wapiennej górze 1457 M. M. Ae. II B, str. 170, 259, 262. 1460 Borzywój z Skrzynna łupił okolice z 2ch warownych gór Turzy pod Dobczycmi i z Żywca str. 304, a potem z Bukowca 1462 str. 350. 1465 w Karpatach łupieży banda t. z. braci, t. j. zbrojnych niepłatnych przez króla Węgier, a zostających pod wodzą polskiego szlachcica Szczęsnego str. 407 z Paniowa Paprocki Herby, str. 361, który 1474 został dworzaninem królewskim i zastawnym starostą Żydaczowa A. G. Z. IX, str. 110, 122, 153 r. 1479, jest kasztelanem lwowskim 1487 1488 i hetmanem Kampiduktor Paprocki Herby 265; Helcel II, 4317; stąd mylnie Liske A. G. Z VII, str. 162, że nieznany, polskim urzędowym, mimo tej rozbójniczej swej przeszłości, i może właściwie gwoli jej, jako dającej gwarancyą, że zna wojenne rzemiosło. Kiedy ci braciszkowie wygnani z Austryi, a wierzyciele i Jagiellończyka, napadli i złupili Częstochowę 1466, żaden z sąsiednich starostów Krakowa Jakób z Dębna i Spiża, Przecław z Dmszyc nie ruszył się Długosz. W ogóle jest to epoka gdy się roi w Małopolsce od kondotyerów aemuli, wyraz na to techniczny u Długosza i w sądowych wypisach Helcia. Jako charakterystyczny rys tej epoki należy wspomnieć wybuchy. nienawiści socyalnej między uciskanymi mieszczanami a panami, których punktami wytycznemi są zabójstwo Jędrzeja z Tęczyna w Krakowie 1461, zatargi z starostą w Lublinie 1450, Ra domian ze szlachtą Łabędź 1447, konfederacya Lwowian i szlachty ruskiej przeciw Odrowążom i t. d. Por. E. Swieżawski o Ostrorogu w Ateneum 1883, kwiecień, maj. Wytężenie zuchwałości panów w stosunku do króla odpowiada ich naciskowi na mieszczan. Michał Lewocki marszałek dworski i ssta łęczycki, siedzący za przestępstwa swoje w wieży krakowskiej, oświadcza królowi, że skoro obietnic piśmiennych nie dotrzymał, może pieczęć, którą je pieczętował, psu u ogona powiesić. Nieinaczej 1459 traktuje Jan z Rytwian, starosta sandomierski, króla, skoro ten lęka się detronizacyi. I może ta myśl nie była zbyt daleką, skoro Jan z Czyżowa 1446 kaszt. krakowski zalecał elekcyą Fryderyka margrabi Brandenburga, podobnie jak arcyb. Wincenty, biskupi Zbigniew krakowski, Władysław chełmiński, Andrzej poznański Dług XIII, str. 17 19, a Jan z Tęczyna kaszt. krakowski 1458 żałował, że był przeciwny elekcyi Fryderyka Dług. XIII, str. 21 i popierał wbrew Kazimierzowi obiór Bolesława IV mazowieckiego. Statuta nieszawskie 1454 r. , ogłoszone w ciągu wyprawy na krzyżaków, objawiają myśl obrony autonomij prowincyonalnych, którą też podnieśli z arcybiskupem wielkopolscy panowie z racyi kardynalskich zachcianek Zbigniewa Oleśnickiego co do wyższego miejsca, niż arcybiskup, co byłoby obdarciem Wielkopolski przez Krakowian z resztek wyższości, jaką już dziś górują Dług. XIII, str 68 r. 1449. . W Opokach Małopolanie ułożyli swoje odrębne petyta Hube i Bobrzyński Statuta nieszawskie po przyznaniu cerekwickich Wielkopolanom, i 11 listop. 1454 statut małopolski, służący tylko ziemiom krakowskiej, sandomierskiej i innym do nich przyłączonym 3 i 13 radomskiej i wiślickiej, wzięty jest za wzór innym autonomicznym statutom. Odsyłając po szczegóły do rzeczonych rozpraw, jako wybitniejsze punkta tych ustaw zaznaczamy wyłączny pomysł Małopolan 1, niepozwalający dawać w zastaw starostw z zamkami i stolicami, pod utratą zastawu; 7 skłaniający króla do wymiaru sprawiedliwości ziemianom w ich sporach z starostą okręgu, zanim wyjedzie z niego. Ponieważ ssta reprezentuje władzę króla i ucisk samowolny panów, jest to więc samopomoc drobnej szlachty przyjęta w oba statuty M. 12, W. 13. Inne ziemie zastrzegły się przeciw faworyzowaniu Małopolan w dygnitarstwach 9. 25 małopolski wyłącznie wskazuje bogactwo ziemian, regulując warunki służby wojennej właściciela ziem różnopowiatowyoh. Małopolskie są 27 i 28. 0 soli. W statucie małopolskim przyjęto 23 od Wielkopolan co do kary za zatrzymywanie chłopów zbiegłych. Co najciekawsza, wbrew innym statutom 33 W. , 31 sieradzki z 18 cerekwickiego, małopolski statut milczy o wpływie sejmików na prawodawstwo i wojnę. Osóbne postanowienie z 1456 Bandtke Jus pol. 300 i t. d. , wydane dla Małopolski przez Kazimierza III, tę lukę wypełniło. Gorący spór wynikł o wybór biskupa krakowskiego w czasie wakansu po śmierci Tomasza ze Strzempna 1460 r. , przyczem papież brata stryjecznego bisk. Zbigniewa z Oleśnicy 1455, imieniem Jakób z Sienna, biskupem mianował, gdy król chciał nim mieć Jana Gruszczyńskiego bisk. włocław. , a kapituła Jana syna Lutka z Brzezia. Było to skutkiem postanowienia królewskiego, abystolice biskupie obejmowali ludzie ulegający jego woli, nie zaś idący jej wbrew, jak miał co do tego doświadczenie ze Zbigniewem Oleśnickim, który porównał w liście Kazimierza Małopolska III do Bolesława, zabójcy Stanisława M. M. Ae. II, str. 147. Spór ten trwał lat kilka i skończył się tryumfem króla nad niezależnością kapituł i mięszaniem się papieży w sprawy kościoła polskiego. Godne przytem uwagi, że Zbigniew i Jan z Tęczyna wojew. krak. domagali się zniesienia przywilejów żydowskich i przybrania ich w szaty i znaki odmienne 1454 r. Małopolska terytoryalnie urosła za tych czasów, bo Zbigniew Oleśnicki kupił księstwo siewierskie 1440 i połączył z dobrami biskupstwa krakowskiego, przybierając tytuł księcia siewierskiego. Obok tego Spiż odzyskany 1412 od Węgrów, trzymał zastawem i bronił od napaści Węgrów. Dalej Ruś lwowska i Podole sprawy załatwiały wspólnie z właściwą Małopolską, tak że pojęcie tej ostatniej geograficzne powoli się rozszerzało przez to. Tak w Nowem Mieście Korczynie uchwała 1486 zapewniła ziemię krakowską, sandomierską, ruską i podolską, że król bez ich wiedzy, na sejmie zasiągniętej, nowej wyprawy do Prus nie podejmie. Inny przywilej z tego samego roku o nadawaniu urzędów sejmowych i podkomorstwa, oraz chorążostwa, za wiedzą ziemi, kędy wakują, zaś marszałka i podskarbiego za wiedzą baronów, o niealienacyi Oświecima i t. d. nadany jest ziemiom krakowskiej, sandomierskiej, lubelskiej, lwowskiej, przemyskiej i ruskiej 1474, w opatowieckim dodano ziemię korczyńską Jus Pol. . W 1451 panowie małopolscy przed zjazdem w Brześciu Litewskiem wzywają rusinów na zjazd prowincyonalny w Korczynie M. M. Ae. II B, str. 114. Za rodzaj odzyskania można uważać powrót do rąk króla zamku i ziemi sandomierskiej po śmierci Dersława z Rytwian kaszt. krakowskiego i ssty sandomierskiego I 1478 r. W 1453 ks. Janusz oddał Oświęcim w ręce Jana z Czyżowa M. M. Ae. II B, str. I 133, a 1457 za 50, 000 grzywien sprzedał Polsce swe księstwo z 2ma miastami Oświecimem i Kętami oraz wsiami Bielany, Laszki, Babicze, Lipnik, Osiek, Brzeście, Monowicze Dwory i t. d. Vol. Leg. I, str. 86. Wacław, ks. Zatorza złożył hołd 1454, a od ks Janusza kupił to księstwo Jan Olbracht za 80, 000 flor. węg. 1494 Vol. Leg. I, str. 84, 112. Odrębność prowincyj jeszcze widać 1492 w potwierdzeniu przywileju ziemi sandomierskiej str. 133 przez Jana Olbrachta i w potwierdzeniu specyalnych obyczajów ziemskich ziemi krakowskiej przez Aleksandra str. 148. W obierze następcy Kazimierza III nie było zgody. Ród herbowy Rożyców z małopolskich panów, mający na wyższych urzędach podówczas Dobiesława z Kurozwęk wojew, lubelskiego. Piotra z Kurozwęk podskarbiego i w 1491 sstę krakowskiego, Mikołaja z Kurozwęk kaszt. sieradzkiego oraz m. Kraków przemawiali za Janem Olbrachtem, Rafał marsz. koronny oraz ród Tęczyńskich h. Topór, jak Jędrzej z Tęczyna kaszt. wojnicki, Zbigniew z Tęczyna podkom. krakowski ssta kaliski, popierali Zygmunta. Przybycie 1600 jezdnych z Krakowa umorzyło pretensye książąt mazowieckich, popieranych przez Oleśnickiego i zyskało koronę dla Olbrachta. Elekcya Aleksandra była też wyborem Małopolan. Mimo opozycyi panów polskich, przez usta Małopolanina Mikołaja Firleja później wojew. krak. wyrzeczonej, Litwa wyprzedziła w elekcyi Koronę, obrawszy sama Zygmunta I 1506 1548. W osobie mieszczanina krakowskiego Jana Bonara 1523 i jego synowca Seweryna, obrót i zarząd skarbem dostał się za tego króla Małopolsce. Dwaj Szydłowieccy, kanclerz Krzysztof i podskarbi Mikołaj przez swe urzędy oraz mienie i królewszczyzny trzęśli Małopolską, a spokrewnieni są przez kobiety z Tarnowskimi, Tęczyńskimi i Zborowskimi. Tęczyńscy siedzą w Lublinie, chełmskiem i bełskiem, jak znowu Jan z Tarnowa posiadł województwo ruskie. W 1525 nastąpiła reakcya. Pobór pieniędzy w komisyach wojewódz. czyni się, a szafunek ich wojsku odbywa się bez podskarbiego Mikołaj z Szydłow. . Krzysztofowi odjęto wpływ na sądy, ograniczając 1519 sądy nadworne do ziemi, kędy król bawi. Mikołajowi Firlejowi odjęto popis wojsk, przelewając go na wojewodów. Nareszcie zaciągi prywatne magnatów ograniczono do 8 koni. Przeciw Szydłowieckim, mającym starostwa na Podlasiu, Mazowszu i Małopolsce wymierzono prawo o dawaniu starostw osiadłym. Dalej odebrano prawo chowania ksiąg sądowych Tarnowskim, Tęczyńskim, co datowało z czasów potrzeby ochrony tych ksiąg w obronnym zamku przed zniszczeniem, ale utrudniało dostęp prawującym się. 1523 wychodzi procedura sądowa dla Małopolski, Bełża, Rusi i Podola. Od 1519 komisya prawodawczo kodyfikacyjna ma na czele Małopolanina Jędrzeja z Tęczyna, już wojewodę lubelskiego, a w 1526 dodano po jednym pośle z każdego województwa, starając się wzmódz wpływ ziemiaństwa w sądzie. To też i liczba posłów w sejmie szybko rośnie. 1511 r. jest ich 34, w 1520 jest ich 45, w 1521 51, w 1525 60. Łuków osobnego posła dostał, także tego chciały Pilzno i Wiślica, czemu odmówiono, bo nicby nie zostało do obioru 6 posłów z sandomierskiego. 1519 skasowano osóbny sejmik w Skrzynnie w sandomierskiem, a 1532 przeniesiono inny z Urzędowa do Lublina. Gdy połączono Mazowsze, 1528 było posłów 78. W tej epoce mieszczanie małopolscy stają się ziemianami. Żupnik Paweł Szwarc czyli Czarny z Witowie, Kupuje nawet księstwo udzielne Pszczyn, a córkę żeni z Wincentym Małopolska z Mielsztyna. Bonarowie zostają szlachtą 1537. Mieszczanie małopolscy są szafarzami skarbu państwa Lubomirski Trzy rozdziały. Stanisław Odrowąż żeni się z księżn. mazowiecką Anną i sięga po Mazowsze; Kmita Piotr z Wiśnicza 1553, ostatni z rodu i Zborowscy dwaj, Marcin i Piotr kaszt. małogoski, sprowadzają wybuch wojny kokoszej 1537, w którym złamano powagę króla, jego usiłowania finansowe na rewizyi nadań ziemskich oparte. U Jana Tarnowskiego chronią się 1527 pretendenci węgierscy; on też kraj broni od Wołochów 1539. Później już będąc kaszt. krakowskim od 1553, wrogo usposobiony przeciw królowi, ledwo tegorocznego sejmu nie zerwał; przeszkadza 1554 r. i wciąż odtąd oponuje 7 1561, szerząc wieści, że król Austryi po sobie następstwo daje. Z jego też podniety prawie, szlachta małopolska, obruszona niezwoływaniem sejmu 1559 1561, w razie dalszej zwłoki, zagroziła na zjeździe własnowolnym w Proszowicach i przez wysłaną z niego deputacyą do Zygmunta, obiorem innego króla. Słynie T. jako dobry pan dla swych włościan. Syn jego Jan Krzysztof Tarnowski kasztelan wojnicki, 1562 63 dał przykład egzekucyi, dobrowolnie składając dożywocie na sstwo sandomierskie. Za to Stanisław z T. drugi syn jego, wojew. sandomierski głośny z wojny domowej o Tarnów z Wasilim z Ostroga, oponował przeciw egzekucyi. Siostra Jana T. Zotia wniosła Tarnów, Przeworsk, Wiewiórkę i i. w dom Ostrogskich. Również głośnym oponentem jest Jan Tenczyński, ostatnio wojew. sandomierski, który wolał widzieć Solimana niż Barbarę Radziwiłłównę na tronie, i ograniczeniem egzekucyi dóbr zniweczył ją 1550. Jan Chrzciciel z Tarnowa wojew. bełski, niedoszły narzeczony Cecylii królewny duńskiej. Ród Zborowskich, głośny już w czasie wojny kokoszej, wsławia się 1538 r. zrobieniem spisku, celem którego było tylko w tym razie, po śmierci Zygmunta I, oddać synom tron, jeżeli potwierdzi prawa szlachty i zabierze klerowi 1 3 dotychczasowego jego mienia. Ten spisek Marcina Z. odkrył Pretticz. Mord Sanguszka Dymitra, który zprzed nosa im porwał bogatą dziedziczkę Halszkę z Ostroga wnuczkę Zygmunta I przez Beatę Kościelecką, wsławia Marcina za Zygmunta Augusta 1553. Zabójstwo nie pomogło, bo wielkop. Górkowie schwytali tłusty kąsek. Na sejmie 1563 r. oponował M. Z. przeciw już przyjętej niemal przez panów egzekucyi dóbr, i niby bronił biskupów przed odjęciem ich klątwom pomocy brachium seculare 1561 heretykiem. Teść za to jego syna Samuela, Spytko Jordan pierwszy za obaleniem tej pomocy głosował. Tenże Jordan zbił wniosek posłów 1565 r. utworzenia obieralnych ze szlachty cenzorów vel Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 61. instygatorów dozorujących i skarżących opieszałych urzędników. Zamach to nowy na panów, dzierżących wysokie dostojeństwa, i pnących się po tytuły hrabiów zagraniczne jak np. Tęczyńskich 1527, poprawiony 1561. Małopolska też wreszcie z Pińczowem Oleśnickich i Rakowem Sienińskich krewnych bisk. Zbigniewa z Ol. jest gniazdem aryanów, zawiera w sobie Sandomierz, kędy przyszedł do skutku konsens sandomierski trzech wyznań, prócz aryanów 1570, i mieści w sobie Lublin, kędy przyszła do skutku unia 1569 r. Za elekcyi Henryka Walezego ważyły się losy Polski i jej religii w sporze Jana Firleja wojew. krakow. i marsz. małopol. kalwina z prymasem, czy marszałek, czy prymas jest interrexem w bezkrólewie czyli głową kraju. Za Firlejom stali różnowiercy i Małopolska i oni też zawiązali konfederacyą kapturową dla bezpieczeństwa kraju. Kaptur tu był symbolem żałoby i zupełnej wszechwładzy. Konfederacyą generalna warszawska 1573, na sejmie konwokacyjnym ułożona, na wzór zgody augsburskiej zawarta, wyszła też z inicyaty wy Małopolan dysydentów Hieronima z Osolina sandomier. , Stanisława Szafrańca bieckiego kasztelanów h. Topór i Zaprzaniec i Jakóba Niemojowskiego, zapobiegająca wojnom religijnym ale. .. i warująca władzę panów nad poddanymi i co do ciała i co do ducha. Tu po raz pierwszy występuje Jan Zamojski 1605 ssta bełski, którego walka ze Zborowskimi i tych burdy wypełniają czasy Stefana Batorego i Zygmunta III. Zamachy na Stefana, elekcya Maksymiliana, są ostatnimi czynami Zborowskich małopolskich. Zamojski zwycięża ich i swojego kandydata przeprowadza. Rusin to z mazurskiej krwi, i dwa te pierwiastki etnograficzne biorą górę nad Małopolską, która na rzecz Mazowszan Warszawy traci przywilej stołecznej prowincyi już od elekcyi Walezego, jakkolwiek, jakby na pożegnanie dawnej powagi, małopolanom Szafrańcowi 1574, Tęczyńskiemu wojew. bełskiemu, Kostce sandom. przebłyskała 1575 nadzieja elekcyi na króla. I założenie akademii Zamojskiej 1595 miało zrujnować przewagę Krakowa małopolskiego pod względem umysłowego z uniwersytetem przewodnictwa. Za to Ruś tryumfowała przez wysunięcie stolicy trybunału małopolskiego, od 1578 Lublina, ku Rusi, i zaliczenie do jego juryzdykcyi tejże Rusi, lwowskiego bełskiego Podola i Podlasia. 1589 Kijów, Wołyń i Bracław, osóbny mające trybunał w Łucku, przeszły też do Lublina. Nowoczesne studya Chlebowskiego zwracają nawet uwagę na wpływ Rusi na rozwój literatury małopolskiej. III. Granice i podział administracyjny Małopolski są następujące. Na zachód, według określeń granic dyecezyi krakow Małopolska skiej u Długosza, okręgi miast Zatora, Żywca, Wadowic, Oświęcima, Kęt, Pszczyna aż do miasta Żarek, a potem okręgi Mikułowa, Wożnik, Siewierza i Bytomia, aż do rz. Koczawy i I Izwarty Liczwarty, dzielących dyecezyą krakowską od wrocławskiej, a potem Liczwartą od gnieźnieńskiej aż do Mstowa nad Wartą. Lib. benef. Długosza I, str. 1 2. 1460 zapisano przysłowie, że Polak, który przekroczy Skawinę, staje się wrogiem swej ojczyzny i odrzuciwszy język ojczysty, tamtejszy przyjmuje M. M. Ae. II B, str. 203. Zgodnie z tem, 1228 r. Klemens wojew. Opola szląskiego, 1234 kaszt. biecki a 1238 krakowski, dostaje od pierwotnego swego księcia Kazimierza Opolskiego za pomoc w budowie zamku opolskiego wsie Niemodlin Falckenberg, Czeladź, Smolice koło Wisły i Skawy, Rozkechonice Rossdorf, Kęty, Zator nad Skawą, oraz wsie Głuchów, Posiłów w par. Kościelec, Makocice, Czusów, Gruszów i Radzimice w Proszowick. Bartosz. III, 14 15. 38, 43, 48. Ród ten szląski, złożony z Klemensa i jego braci Jędrzeja biskupa Mazowsza, Janka kasztelana zrazu Cieszyna a potem Rudy III, str. 34 i 59 wieluńskiej, z synem Sulisławem i Wierzbiętą, posiadał jeszcze Bochnię przez kupno od Wincentego i Wiśnicz z okolicą, oraz Czyrzyc 1244, co w części na klasztor w Staniątkach fundacyi Klemensa, a w części na klasztor w Czyrzycu fundacyi Czadrona wojew. krak. przeszło. Część tego okręgu może też kiedyś należała do Szląska, co by usprawiedliwiało sąd z 1460 o Skawinie wyrażony. Granice 1326 i 1329 od Mikułowa wedle list poborców papieskich u Tejnera, są też same co w XT w, Mstów w XV w. stoi w punkcie zetknięcia się ziemi krakowskiej, radomskiej i wieluńskiej nad Wartą Lib. ben. III, str. 149, 1279 przez Bolesława Wstydliwego ks. Krakowa na miasteczko zmieniony, a 1276 do niego należy jako powiat i opok toż 1441 M. M. Ae. III, 78 79; Helcel II, 2949. Kaleja leży 1419 w ziemi krakowskiej i powiecie krzepickim Bart. III, 373, lecz 1262 jako w swej dzielnicy Bolesław Pobożny ks. Wielkopolski nadaje Pławno, Rybno i Mykanów klaryskom w Zawichoście M. M. Ae. I; Kod. Wielk. 394, a 1296 Łokietek Władysław jako książę Polski, Pomorza, Kujaw, Sieradza i Łęczycy, po połowie ziemi kłobuckiej dał Henrykowi ks. Głogowa i Bolesławowi ks. Opola Kod. Wielk. 745. Stąd widać, że ziemie te od Wielkopolski w części przeszły do Sieradza i Łęczycy, a w części do Małopolski. Dalsza granica nawet pod względem duchownym niepewna. Tak Secemin, wedle nadania Władysława Jagiełły i Jadwigi Piotrowi Szafrańcowi z Łuczyc 1395 i 1396, leżał w ziemi sandomierskiej, co zdaje się było i 1484 r. A. G. Z. V, str. 27 28; Helcel II, 4290 a według wizyty Padniewskiego 1565 1570 leży w obrębie dyec. krakowskiej; za wizyty Radziwiłła 1595 98 znajdujące się w archidyec. gnieźnieńskiej Chęciny leżą w kasztelanii małogoskiej a województwie sandomierskiem 1275 r. M. M. Ae. III, str. 105 6, za Łaskiego liczone były do archidyec. gnieźnieńskiej I, str. 581 nast. . Lelów leży w ziemi krakowskiej M. M. Ae. III, r. 1369. Akta zwierzchniczej działalności Leszka Białego 1221 o Swieciechów, Cod. Pol. Rzyszcz. X, 12, 19, str. 23, 31 2; por. M. M. Ae. I, III na wschodnim brzegu Pilicy, jak i tytuł księcia Łęczycy przezeń używany, wyjaśniają fakt niezrozumiały dla Długosza Lib. bonef. I, 804 nast. czemu kanclerz łęczycki, już będący za jego czasów tylko czózym tytułem w kapitule krakowskiej, miał uposażenie nie w ziemi łęczyckiej, lecz w sandomierskiej. Domyślał się już on, że z powodu innego rozgraniczenia, część sandomierskiego musiała należeć do ks. Łęczycy. Według wskazówek dochodów tego kanclerstwa, Błogie, Stoczek, Radunia, Mniszków, Jawor, Grabowa, Końskie, Trzebiatów, Zajączków, Potok, Siodłkowice, Kunia na lewym brz. Pilicy, Lubieszów, Chroszczowiec, Buczek, Dęba, Lubochnie dwie W. i M. na lew. brz. Pilicy oraz Przedbór byłyby tą posiadłością sandomierską ks. Łęczycy. Ciekawy dla Błogiego jest dokument z 1237 Bolesława Kondratowicza ks. Mazowsza i Sandomierza, rozsądzający sprawę granic Sulejowa i Wochrza, przyczem zjawia się kasztelan Żarnowa. Rzyszcz. Cod. Pol. I, 27, str. 41 2, por. str, 23 z r. 1221 jest kapelan z Żarnowa. Z tej parafii Żarnów uposażono kolegiatę w Sandomierzu, co chyba wskazuje sandomierskie Żarnowo Lib. benef. I, 301, 1191; M. M. Ae. 3, 3. Zdawałoby się znowu naodwrót, że część sieradzkiego Rozprza, Milejów zawisła od Wstydliwego 1239 Cod. Pol. I, str. 92 93, jak kasztelania wolborska od jego matki 1. s. i. , choć sieradzkie zaraz poniżej Przedbora dopierało do Pilicy A. G. Z. VI, 164, r. 1472. Kiedy z Lubochniami sandomierskie zdaje się przeskakiwać na północ Pilicy, Opoczno niewątpliwie jest sandomierskie, bo już 1284 należy do uposażenia sandomierskiej kolegiaty, a 1361 jest tu sąd sandomierski Bart. III, 273; Rzysz. II, 379, sądzący sprawę Swięciechowa, znanego w 1221 r. ; zaś pierwszy znany nam sędzia opoczyński jest Jędrzej z Drzewicy t 1385 M. Biel. III, 271, gdy świadkami chyba sandomierzanie Wiszota z Gowarczowa, Dobiesław z Końskich i Swiętosław z Dąbrowy pod Drzewicą. Skrzynno jednak 1231 leżało w ziemi Konrada ks. Mazowsza Kod. Wielk. 132, Siekluki znowu były w posiadaniu Kazimierza II, jako część spadku po Henryku sandom. M. M. Ae. I, 1; Rzysz. Cod. Pol. I, str. 28, a później 1359 całe Zapilcze między Pilicą a Radomierzą oddają ks. mazowieckiemu Kod. Maz. str. 75. I tu zaczyna się sporna granica arcybiskup. i biskupstwa; dziesięciny z Gelczowa i Solca par. Żarnów zabiera Mikołaj Kurowski 1408, a z Blaszkowa, Bierzwna, Woli Goryńskiej, Zawady, z parafii Golina między Jedlińskiem a Głowaczowem wydarli dziesięciny Dobrogost Wydrzeoko Wilhelmowi a potem Zbigniewowi z Oleśnicy, zaś Wojciech Jastrzębiec Stanisławowi Ciołkowi jako ze wsi na nowinach powstałych Lib. benef. Długosz I, str. 325 337. Świerze, dające 1191 uposa żenie kolegiacie sandomierskiej, wskazują gra nicę płn. prawdopodobną sandomierską. Dalsze granice wskazuje opis dyecezyi krakowskiej u Długosza, obejmujący lubelskie począwszy od Pruszyna przez Zbuczyn, Łuków, Trzebie szów, Ulan, Ciemierniki, Parczów, Ostrów, Nowogród, Łęcznę, Laczuchów, Białkę Biskupice, drugie Ciemierniki, Ćzęstoborowice, Chrzanów, Bychawę W. , Targowska, Wyso kie, Goraj, Białę, Potok, Słup, rz. Wieprz, m. Rzeszów, Trzcianę, rz, Jasło, m. Jaśliska, Dukla, Kamieniec Karpaty, Podoliniec, porzecza Dunajca i Popradu. Godna uwagi, ze mia steczko Puchaczów w XVI w. powstało z Łęczny mniszej, a dobra tamtejsze, dotąd zwane Rusią, puchaczowskiemi zwać poczęto Kś. Gacki Kl. Ben. w Sieciechowie, str. 56. Po dobnież Sambor na pograniczu Rusi 1395 zwał się Pohonicze A. G. Z. VI i VII 65 jako wskazówki tu i tam zetknięcia się z pogańszczyzną puhaczew pohoniec pohaniec poganin. Granica Rusi szła na Chełm, Szcze brzeszyn, Krasnystaw miasta, , ruskie A. G. Z. V, str. 4, r. 1352, a wrota t. j. granice pol skie porta polonorum, źle petra. Mon. Biel. II, str. 889, pod r. 1266 III, 48; Długosz VII, str. 397 Pyetha, może są jednoznaczne z wrotami czyli broną czerwińską, między Kumowem a Uchaniami Poł. sobr. rus. liet. , II, str. 157, gdzie leży mityczny prawie Czer wińsk. To pojęcie wrot nie może nas dziwić, bo 1299 Gryfina mówi, , o obojgu wrotach na szej ziemi do wchodzenia i wychodzenia M. M. Ae. III, str. 160. Województwo krakowskie i sandomierskie już w początku XII w. pojawia się w osobach swych wojewodów Mikołaja i Goworka. Pierwszy znany kaszte lan lubelski jest Wojciech syn Stupoty Ste fana także za Leszka Białego w 1224 r. Do biesław kmita kasztelanem był 1464 do 12 marca 1474 r. A. G. Z. IV, str. 193 5, a pierwszym wojewodą 28 listop. 1474 r. Hel cel II, 4136. Województwo krakowskie u rzeki Nidzicy graniczyło z wojew. sandomier skiem Długosz Lib. benof. II, str. 149. W r. 1466 dzieliło się na 6 powiatów Helcel II, str. 711, i j. krakowski, proszowski, ksiąski, lelowski, czchowski, biecki. 1564 ostatecznie wcielono księstwo oświęcimskie i zatorskie, które też 1581 z powiatem spiskim wymieniono 1587 Spiż opuszczono. Obok wyrazu powiat districtus, także territorium znany jest drugi opole ob pole, vicinia np. brzezińskie 1279 z Brzeska M. M. Ae. I, str. 110, 1263 w Mstowie M. M. Ae. III, str. 78 79; por. Helcel II, 2949, wreszcie w Jedlni Kś. Gacki Kościół w Jedlni, gdzie do ostatnich czasów istniało prawo obelne, t. j. solidarność gminna, obowiązujące wedle dawnego prawa polskiego, czyli książęcego. Wiele z tych pierwotnych powiatów potem ubyło. Tak 1262 były skalski i zadroski M. M. Ae. III, str. 75, 1324 i 1402 jest ziemia szczyrzycka Bart. Cod. Pol. III, str. 181; Helcel II, 899, 1328 territorium wisłockie z miastem Pilznem M. M. Ae. III, str. 211, 1382 powiat olsztyński Długosz Lib. benef. III, str. 121, 1355 powiat jędrzejowski Długosz Lib. benef. I, str. 238. I liczba kasztelanij zmieniała się 1212 krakowski, 1231 sandecki Hwalisław, 1223 biecki, 1229 czchowski Przecław, 1243 chrzanowski Jan, 1338 brzeziński Klemens. Ludwik węgierski w dokumencie z 1374 w liczbie zamków i miast, do których są urzędy i sądownicza władza przywiązane, wymienił w ziemi krakowskiej tylko Kraków, Biecz, Sandecz, Wiślicę 1 i Wojnicz. W 1569 w kolei wskazanej urzędowo, występują krakowski, wojnicki, sądecki, biecki, żarnowski, czchowski, oświecimski kasztelani. Gwagnin 1578 wymienia 5 kasztelanów krakowskiego, sądeckiego, wojnickiego, bieckiego i oświecimskiego. Województwo sandomierskie 1490 MM. Ae. II B, str. 395 obejmuje 6 powiatów sandomierski, radomski, opoczyński, chęciński, wiślicki i pilzneński. W 1539 i 1564 jeszcze ten podział trwa, ale 1567 przybywa stężycki wojski stężycki znany 1435, Bart. III, 408, który z radomskim i opoczyńskim ma zwykle osobnego drugiego poborcę teraz i 1577; 1578 dodano do tych 3ch powiatów chęciński, co zostało 1580 i lat następnych; 1589 i 1595 brak stężyckiego i t. d. Pierwszym znanym wojewodą Sandomierza jest Goworek 1212, kasztelan zaś Mściwój 1224, wiślicki Ostazy 1222, małagoski Dobiesław 1224, żarnowski Wrociżyr i zawichojski Dobiesz w 1229 r. , połaniecki Mirosław 1224, radomski 1272, łagowski 1351 M. M. Ae. I, 247 powiat chęciński 1472 A. G. Z. VI, 164. Ludwik wyliczył 1374 w ziemi sandomierskiej zamki Sandomierz, Zawichost, Lublin, Sieciechów, Łuków, Radom. 1569 wymieniano kasztelanów 7 sandomierski, wiślicki, radomski, zawichojski, żarnowski, małagoski, połaniecki. Gwagnin 1578 podał tych samych. Wojew. lubelskie utwo Małopolska rzono między 12 mar. a 28 listop. 1474 r. Z kasztelanią lubelską i łukowską łączono Kock 1258 jako wspólne zależności wojew. sandomierskiego M. M. Ae. III, str. 63; 1286 zaliczano tu i Łysogórę Bart. III, str. 140; kś. Gacki Kl. Ben. na Łysogórze str. 193, 2. Tak otoczona zewsząd kasztelania sieciechowska z kasztelanami Floryanem 1229, Gosławem 1250 1252, Pełką 1333 1339 należała z pewnością do lubelszczyzny. To też 1359 razem wymieniono ziemie lubelską, sieciechowską i łukowską. W latach 1405, 1415, 1473 jest ziemia i powiat lubelski, 1417 są ziemia lubelska i powiat łukowski wymienione, choć jeszcze o wojew. lubelskiem nie słychać zupełnie A. G. Z. VII str. 49, III str. 167, VI str. 67; Kod. Mazow. str. 160 161. W Łukowie istnieją kasztelani Piotr 1375 M. M. Ae. m, str. 392, Boksa 1398 1400 Helcel II, 206, 225, 276, 335, 634, 662. Znikła potem ta kasztelania, i odnowiono ją dopiero dla Jacka h. Lewart Jezierskiego 1775. Nadto, niezależnie od kasztelanów kazimierskich w Wielkopolsce Kod. Wielk. 1711 i 1328 są znani Wilczko kaszt. Kazimierza Małopolskiego Kś. Gacki Kl. Ben. w Sieciech. , str. 61 w 1372; 1417 jest kaszt. Dadźbog, 1473 Mikołaj z Ostrowa dzierżawca Bart. Cod. Pol. III, str. 337 8; M. M. Ae. II, str. 4 5; Helcel II, 1512. W 1539 r. wojew. lubelskie ma 3 powiaty lubelski, łukowski i urzędowski Vol. Leg. , ale 1569 jednego tylko kaszt. lubelskiego. Z powodu wątpliwości, podajemy tu listę kasztelanów lubelskich 1224 Wojciech syn Stupoty Stepana czyli Stefana, 1231 Dzierżykraj, 1254 Sygniew Sangniew, Mikołaj 1255, Piotr 1258, Warsz 1262, Janusz 1268, Jakób 1271, Źegota 1280 1281, Jan Abramowicz 1284 1285, Floryan 1286, Sando 1320 1325, Pełka 1333, Eustachy Ostazy 1351 1358, Abraham 1362, Piotr ze Szczekocin 1375 1384, Piotr Kmita z Wiśnicza 1384 1401, Michał z Bogumiłowic Czyżowa, Jeżowa, Chmielowa 1403 1408, Jan ze Szczekocin 1411 1433, Dobiesław z Oleśnicy 1434, Domarat z Kobylan 1435, Warsz z Ostrowa 1439, Krzesław z Kurożwęk 1444 1459, Piotr z Kurowa 1460, Dobiesław Kmita 1464 1474. Starostów urząd zjawia się dopiero w czasach czeskich i węgierskich. Za Elżbiety sstą krakowskim rodakiem jest Jaśko Kmita z Wiśnicza 1375 r. 1367 sieradzkim, a 1368 i 1371 ruskim zabity w końcu 1386 Mon. Biel. II, str. 675 7; M. M. Ae. III, str. 386. Starostowie ci noszą tytuł jeneralnych bo władza ich sądowniczokryminalna, wykonawcza, administracyjna i policyjna rozciągała się na sześć grodów powiatów ziemi krakowskiej Helcel II, 451 a od 1562 i na księstwa Zatora i Oświecima. Od 18 maja 1495 dwaj starostowie są czynni w Krakowie Mikołaj z Kamieńca ssta sanocki i Stanisław z Młodziejowic Helcel II, str. 902, 4448 w nieobecności towarzysza niedziałający 4444; 8 lutego 1496 4457 jest wzmianka tylko o jednym staroście, tak że dwoistość urzędu byłaby tylko chwilową. Tylko urząd starosty krakowskiego wolno było łączyć z innemi urzędami, nie narażając się na tak zwane incompatibilia. Innych starostów i zamków nie wyliczamy, dla ich mnogości, która słusznie mogła Małopolsce nadać nazwę Kastylii Polskiej. Spis ich podali w dzisiejszych czasach Weynert O Starostwach i Czemeryński O dobrach honorowych b. Rpltej Polskiej, . Dodajemy, że starostwa służyły w czasach późniejszych za uposażenie urzędników państwowych, zastępując dawniejsze pojedyńcze wsie i dobra przywiązane do godności kasztelanów, chorążych i t. d. Por. M. M. Ae. ; Cod. dipl. Bartoszewicza. IV. Kościół w M. został uorganizowany z chwilą utworzenia biskupstwa w Krakowie. Czasy kiedy mógł należeć do dyecezyi praskiej np. Wratysław II, czeski i polski król, 1086 r. odnawiał niby na mocy aktu z 973 r. , zakreślając granice biskupstwa po Styr i Bug, zostawiły ślad w dedykacyi katedry na Wawelu ś. Wacławowi. Prócz tego żywe są tradycye o ś. Wojciechu uczniu ś. Nila, greka w Rzymie w Krakowie na rynku kościół przedtem bałwochwalski. Pruszcz. Klejnoty ed. Turow. , str. 66 i obok w Modlnicy, gdzie kościół pod jego wezwaniem. Wyznanie bizanckie, greckie, wschodnie, miało być w posiadaniu kościoła Salwatora Spasa w Zwierzyńcu, niegdy parafialnego, potem 1191 oddanego Premonstrantom 1191 Długosz Lib. ben. III, str. 58. Kościół ś. Michała na skałce, w Wiślicy, mają kształty greckie wedle Długosza, Wś Popów pod Świeciechowem, jako dział duchownego, to jest popa zwane Długosz, Lib. benef. I, 193 i Popowa góra od popa ś. Stanisława tak zwana Żywot ś. Stanisława przez Długosza; por. Pamięt, kielecki, 1876 nie tyle świadczą o istnieniu obrządku bizanckiego, ile o powszechności użycia wyrazu papas na oznaczenie duchownego. S. Metody miał nawracać księcia Wiślicy 884 r. na obrządek słowiańskorzymski. Wielkie zamieszanie wybuchłe po śmierci Bolesława I uważają także za ruch religijny, za walkę obrządku greckobizanckiego z łacińskorzym skim Mon. Biel. IV, 814 815. Mieszko II wprowadził do kościoła język grecki i swój, co także miało sprowadzić powstanie religijne por. Biel. Wstęp krytyczny. Fundacya sufraganii arcybiskupstwa gnieźnieńskiego w Krakowie 1000 czy 999 roku jeszcze w Rzymie położyła kres wątpliwościom religijnym. Małopolska Małopolska Krytyka, za pierwszego w ogóle biskupa krakowskiego, uznaje Popona, ustanowionego z ramienia papieża i cesarza przez Bolesława I. Zakres jego władzy uległ wcześnie różnorakiemu ścieśnieniu. W r. 1075 papież Grzegórz VII skarżył się, iż w państwie Bolesława Szczodrego za mało biskupów, a za duże są dyecezye. Przysłany nowy arcybiskup Henryk, z Wittburga czy Wirzburga opat, może jednym z dwu legatów wówczas działających w Polsce będący, wpływał zapewne na nowy stan rzeczy, którego rezultat widzimy w asyście piętnastu biskupów na koronacyi Szczodrego w Boże Narodzenie 1076 r. odbytej Mon. Biel. I, str. 368, 370, Monumenta Germaniae Pertzii V, str. 225. Pozostanie wieczną tajemnicą przyczyna sporu tego króla z biskupem Stanisławem krakowskim, później kanonizowanym, która doprowadza do wymierzenia nietylko na innych ale i na biskupie 1079 pogańskiej kary obcięcia członków, zwykłej za przestępstwa polityczne. Można z pewnych danych przypuszczać, że wskrzeszenie przez króla dawnej czci Swantewita pod postacią wróżb jego konia dziś konik zwierzyniecki jest jedną z przyczyn sporu. Prócz tego jednak, list Paschalisa II do arcybiskupa Marcina, następcy Henryka Kod. Wielk. , 5, wspomina ze zgrozą, że bez wiedzy biskupa rzymskiego najwyższego wyklął Henryk biskupa, a król przenosi biskupów z ich stolic własną swoją mocą. Życiorysy biskupów wrocławskich i ś. Stanisława Długosza akcentują, że biskup ten działał natarczywie i wyklina króla, wbrew woli arcybiskupa Piotra imię fałszywe, poradom biskupa wrocławskiego Piotra także, a Paprocki w Herbach, ed. Turow. , str. 647 zapisuje, że jeden z zabójców późniejszego świętego, Marek Szreniawita, zostaje biskupem płockim. Czyli późne źródła samemu biskupowi Krakowa przypisują inicyatywę działania i form jego przeciw królowi, co zgodne jest znowu z tem co list Paschalisa o klątwie Henryka przeciw jakiemuś biskupowi mówi. Zagadkowa klątwa i kaźń niezwykła wywołać musiały głębokie zmiany w stosunku dyecezyi krakowskiej do arcybiskupa gnieźnieńskiego, skoro późniejsi biskupi krakowscy 1186 i 1256 M. M. Ae. I, str. 67 i 69 zastrzegali właściwe granice przewadze hierarchicznego swego zwierzchnika nad sobą. W każdym razie, należy mieć na uwadze i nagły przyrost 15 biskupów do pierwotnych trzech czy 6 z r. 1000, mogący też być sprężyną sporu, zakończonego katastrofą 1079 r. Niebawem, zwłoki biskupa, późniejszego świętego, leżące dotąd w kościele ś. Michała do dnia przenosin, których wiadoma przyczyna jak mówi kronika Mon. Biel. II, str. 297, roku 1088 Mon. II, 796; III 344; IV 388 389, 394 zostają przeniesione do katedry ś. Wacława na Wawelu; kasztelania łagowska własność biskupów władysławskich czyli kujawskich dostaje się kościołowi w Kruszwicy od Judyty żony Władysława Hermana 1085 Długosz, Lib. benef. I, str. 620, 532 3 i spis posiadłości nowej dyecezyi włocławskiej 1148 Cod. Pol. II, str. 2 wymienia probostwo ś. Michała w Krakowie, zamki Wolbórz, Łagów i Gdańsk z okręgami skąd nazwa biskupów włocławskich; pomorscy, Haselbach Cod. Pomer. 422, 290, 291 i kościoły P. Maryi w Sandomierzu i Zawichoście, do czego 1185 przybywa zamek Słońsk z okręgiem, kaplica w Gniewkowie, kościół w Kowalu i Kurowie Cod. Pol. II, str. 5. Fakta te dowodzą utworzenia dyecezyi we Włocławku między 1085 1088, która, objąwszy i stolicę, wywołała potrzebę ekshumacyi zwłok ofiary z 1079, by je z obcej do swojej dyecezyi przenieść. Nowe zatargi wybuchły za biskupstwa Iwona 1218 1229 z jednej strony z biskupem wrocławskim, który gwoli przewadze politycznej Szląska, za Henryka Brodatego 1238 wziął przed Iwonem przodek w hierarchii Bart. III str. 12, Mon. Biel. III, 356, Długosz, Histor. VI, str. 63, a z drugiej tenże Iwon starał się o utworzenie archidyecezyi w Krakowie, wbrew Gnieznu, do czego służył dyplomat fałszywy erekcyi tegoż arcybiskupstwa już 1046 r. Mon. Biel. III, 326 7. Wywołało to tylko przyznanie użycia paliusza arcybiskupiego w dniach świątecznych Janowi Grotowi 1326 1347, Mon. Biel. III, 368. Było to echo może zatargów z 1079 r. Usiłowania Iwonowe daremne, zakończone jego wygnaniem przez Brodatego Mon. Biel. II, 803, odbiły się i na całości dyecezyi krakowskiej. Mianowicie, klasztor w Opatowie, należący do templaryuszy czego ślad w posągach ich u bramy zachodniej kościoła w Opatowie istniejących, dopiero dziedzic opatowski Rafał z Brześcia zniszczył; Długosz, Lib. benef. I, 574 nast. 633 miał tenże Brodaty 1237 r. oddać w posiadanie swojego biskupa lubuskiego, któremu też przyznano dawne zwierzchnictwo duchowne nad Rusią katolicką, 1257 Tejner, Mon. I, 144; por. Mon. Biel. II, 556 i 573. W 1327 r. Jan XIII papież ujmował się u króla Łokietka za prawami Stefana biskupa lubuskiego do mniejszej Galacyi, zwanej Rusią, kędy we Włodzimierzu jego stolica dyecezyalna była, i kędy pracą apostolską się zajmował, a czemu sąsiedni biskupi przeszkadzali, wdzierając się w jego prawa zwierzchnicze 376. Chodziło zaś pewno nietylko o przyjęcie Bolesława ks. Rusi z kościoła greckiego do rzymskiego 383 i 384, ale i o Kijów, który wbrew pretensyom tegoż biskupa oddano dominikanowi Henrykowi 1320 252, 255. Zdaje sie, że takich rywali biskupa lubuskiego należy także widzieć w biskupach katolickich przemyskich jak Iwan, jego następca Mikołaj 1353 r. Tejner I, 720, włodzimirskich jak Piotr z 1358; Tejner, I, 786 i chełmskich, których ostatecznie 1375 poddano metropolii halickiej v. lwowskiej; Tejner I, 963, 968 umarzając pretensye bisk. lubuskiego do zwierzchnictwa nad nimi. Nowa dyecezya w ziemi Jadźwingów, w ciągu w. XIII utworzona, również stała się niebezpieczną dla całości biskupstwa krakowskiego, może w wyższym stopniu niż biskupstwo lubuskie. 1249 na biskupa Jatwesonii został naznaczony Henryk dominikanin Tejner I, 98. 1257 w Łukowie, posiadanym przez templaryuszy, odnowione tęź dyecezyą z biskupem franciszkaninem Bartłomiejem Czechem 142, 143. Wprawdzie, spowiednik ten Bolesława Wstydliwego i świadek jego ostatniej woli 1278 r. chwilowo tylko jak i poprzednik biskupowali; okolica zaś poddana ich władzy włączoną została do archidyakonatu radomskiego dyecezyi krakowskiej, jak to widzimy z wykazu poborców papieskich 1326 1329. Atoli biskup chełmski, krążąc ze swoją stolicą wznowioną 1417, 19 sierpnia, 1455, 18 stycznia przeniesioną do Hrubieszowa; 1473 29 kwietnia przeniesioną do Krasnegostawu. Gołębiowski Panow. Jagiel. I, str. 432, 727, III, str. 315 n. 699 ciągle na pograniczu dyecezyi, wskazywał niejako tkwiącą w samych stosunkach geograficznych potrzebę utworzenia nowego biskupstwa na pograniczu Rusi. Znikli wprawdzie poganie Jadźwingi, dla których biskupstwo łukowskie powstało, ale mnożyli się chrześcianie na ich miejsce. Z drugiej strony czytamy, że 1452 i 1463 dochody biskupa chełmskiego wynosiły tylko 60 florenów po 17 groszy każden, 48 groszy stanowi grzywnę rocznie, z tego powodu dozwalano dygnitarzom zatrzymywać dotychczasowe prebendy Tejner, Monum. II, str. 91, 134, 151, jakie posiadali w innych dyecezyach, przed swoim awansem. Możnaby tedy przypuszczać, że zmiana miejsca stołecznego dla dyecezyi chełmskiej wyobraża poszukiwanie lepszego przytułku. Wyrazem tych potrzeb czyli też innych wyższych było żądanie w 1424 r. owoczesnego biskupa chełmskiego dominikanina Jana, nawet zatwierdzone przez papieża Marcina V, by archidyakonat lubelski przyłączono do jego dyecezyi i za stolicę Lublin mu dano Długosz, 1424, t. XI, str. 330. Temu umniejszeniu swej dyecezyi oparł się Zbigniew Oleśnicki biskup krakowski. W1781 r. przyszło jednak do wykonania tej myśli, której nawet szerszą praktykę nakazał rozbiór kraju w 1772 r. dopełniony. Z części dyecezyi krakowskiej w kordonie rakuskim utworzono biskupstwo tarnowskie, a czasowy administrator dyecezyi krakowskiej 1784 Michał Poniatowski, 1786 utworzył sufraganią sandomierską, trwającą zrazu tylko tak długo, jak jej pierwszy piastun, kś. biskup Radoszewski, ale wznowioną 1819 jako osobne biskupstwo sandomierskie. Wówczas 1813 powstało, w zastępstwie łukowskiego z XIII w. , biskupstwo podlaskie; wszakże oba już ulegały nowemu arcybiskupowi w Warszawie, po zerwaniu związków hierarchicznych jak wprzódy politycznych z Gnieznem. Tak skreśliwszy dzieje biskupstwa w całości uważanego, rozejrzymy jego stosunki wewnętrzne. Do takich należą przedewszystkiem stosunki administracyjne, stojące w związku z rozrostem terytoryalnym i populacyjnym dyecezyi. Bardzo wczesnych czasów sięga naprzykład powieść, że chotelska parafia miała pięć mil powierzchni, zanim z niej i z wiślickiej utworzono kolegiatę wiślicką. Takiej zaś rozległości powód Długosz podaje Lib. benef. I, 404 w małej liczbie dopieroco nawróconych pogan miejscowych. Gdy 1222 r. występuje proboszcz i kanonik wiśliccy M. M. Ae. I, str. 20 jestto wskazówką, że kolegiata w Wiślicy już w początkach XIII w. istniała, a powstała zapewne w XII w. tak jak i inne kolegiaty. Tak sandomierska 1191, 8 września Długosz, Lib. benef. I, str. 301 i nast. M. M. Ae. III, str. 5 6, kielecka, założona przez biskupa Getka f 1185 Mon. Biel. III, str. 350, jak ś. Floryana czyli na Kleparzu z 1184 Długosz, Lib. ben. I, str. 477. Sposób uposażania każdej z tych kolegiat, ze względu na odległość geograficzną źródeł uposażenia od samych kolegiat, może także służyć za ciekawy i może wiarogodny materyał do statystyki populacyjnej M. w okresach najdawniejszych. Sandomierz naprzykład ma dochody z kościoła parafialnego w Połańcu, Świerzach. .. . Kielecka kolegiata żyje z parafii, później kasztelańskiego miasta Radomia, i ślad tego za Długosza ma w nazwie dwoistej radomskiego i kieleckiego dekanatu. Niejakie wskazówki rozwoju ludności a zarazem i hierarchii znajdujemy w kolejnych zmianach administracyjnych kościoła małopolskiego. Podajemy niektóre daty. W 1325 do 1329 dyecezya dzieliła się na 5 archidyakonatów krakowski, zawichoski, sandomierski, radomski i lubelski. Archidyakonat krakowski według kolei źródła zawierał 18 dekanatów prędociński, niegowiecki albo czyrzycki, zatorski, jędrzejowski, kazimierski, zręciński, tarnowski, irządzki, pleszkowski, sławkowski, sandecki, pałecznicki, oświęcimski, korczyński albo bolesławski, czarnociński, kijski, księżnicki, dembicki. Dekanat prędociński obejmował obszar, którego znanemi w owych latach Tejner, Monum. I, 358, Małopolska 359, 360 granicznemi punktami są Raciborowice, Zielonki, Giebułtów, Modlnica, Bolechowice, Biały kościół, Racławice, Przeginia, Luboszowa, Zadroże, Szreniawa, Uniejów Miechów, Sławice, Prędocin, zgrupowane naokoło więcej dziś znanych Skały i Słomnik. Dekanat niegowicki albo czyrzycki, w dolinie rzeki Raby położony. , sięga na wschód Lipnicy, Wiśnicza, Bochni, na północ Chełma, Wieliczki, Kosocic, na zachód zaś Gaj, Mogilany, Sulkowice, Harbutowice, Myślenice. Dekanat Zatorski rozłożył się nad Skawą, częścią Wisły, na zachód od Krakowa ją przekroczył. Znane graniczne punkta w 1326 r. są Mucharz, Barwałd, Zebrzydowice, Kszęcin, Tyniec, Morawica, Rudawa, Zalas, Regulice, Poręba, Palczowice, Przeciszew, Głębowice, Wieprz Wadowice. Dekanat jędrzejowski rzeką Nidą odgranicza się od archidyecezyi gnieźnieńskiej na północ, a od dekanatu Kije na wschód. Na południe Wrociżyr, Lubcza, Sędziszów, Obichów. Na zachód Nagłowice, Rakoszyn nieściśle wytykają granice od dekanatu irządzkiego. Dekanat kazimirski od Wielkiej Kaźmiery tak zwany, gdy M. Kaźmierza należała do dekanatu czarnocińskiego, sięga od Cudzynowic na północy, przez Kościelec, oba Brzeska, Wawrzynczyce, Rachwałowice, Przemyków Koszyce, przekracza Wisłę w dolinę dolnej Raby, gdzie kończy się wedle znanych z 1326 spisów na Mikłuszowicach. Dekanat Jedźrancino albo Zrzęcin, na pograniczu dyecezyi przemyskiej i Węgier, rozciągał się nad górną Wisłoką i jej dopływem lewym Ropą, miał główne punkta Żmigród, Biecz i Jasło. Dekanat tarnowski na zachód graniczy z szczyrzyckim w Jasieniu, Porębie, Uszwie, Łukowie, Czchowie, gdzie przekracza Dunajec, którego doliną idąc, zagarnia na prawo Tuchów i Tarnów, w dół rzeki Wojnicz i Radłów. Dekanat irządzki legł na wierzchowinie Warty, Pilicy i dwu Przemszy, obejmując Kłobuck, Częstochowę, Lelów, Szczekociny od W. na granicy dek. jędrzejowskiego, Żarnowiec od W. na granicy dek. pałecznickiego, Dłużec, Gołaszowy od W. na granicy dekanatu prędocińskiego, gdy na południe rozciąga się dekanat sławkowski, a na zachód dyecezya wrocławska. Dekanat pleszowski między prędocińskim na zachód, pałecznickim na północ, kazimierskim na wschód, stolicę swą Pleszów ma nad Wisłą, obejmował Niegartów, Luborzyce, Proszowice, Zembocin, Czulice, Igołomię, Ruszczę. Dekanat sławkowski dochodzi na północ do dekanatu irządzkiego Koziegłowami, Siewierzem, gdzie obejmował doliny górne Przemszy obu, w miastach Chechło, Siewierz, Olkusz, Płocik i Nowagóra stałą ma granicę wschodnią od dekanatu prędocińskiego. Na południe stykał się z dekanatem oświecimskim, u jego miast Trzebini, Chrzanowa, Woszczyc. Mysłowice, Będzin, Bytoń i Mikułów są w obrębie dekanatu sławkowskiego, który na zachód graniczy z dyecezyą wrocławską. Dekanat sądecki rozłożył się u spływu dwu Dunajców, od czego też jego stolica zwała się niegdy Asanka w II w. po Chr. Sutecz w XIII w. po Chr. a dziś Sącz z tek wziął nazwisko Szaraniewicz Kritische Blick in die Geschichte der Karpathen, Lemberg, 1871, str. 67, n. 1. Na północ miał dekanat szczyrzycki i tarnowski, na wschodzie zrzęciński, na południu góry. Dekanat pałecznicki ze stolicą w Pałecznicy ściśnięty między czarnocińskim i pleszowskim na wschód i południe, na zachód mając zatorski i irządzki, na północ graniczy z jędrzejowskim. Obejmował Mstyczów Włodzisław, dwa Książe, Kalinę, Słaboszów, Racławice, Nasiechowice i Pałecznicę. Dekanat oświęcimski, nad Sołą i górną Wisłą rozłożony, na południe sięga do Żywca nad Sołą, na zachód do Biały nad rz. t. i. , Wisły, Woszczyc; na północ ma dekanat sławkowski. Porębów, Osiek, Witkowice. Kąty, Czaniec kończą dekanat od wschodu. Dekanat korczyński albo bolesławski u zbiegu Wisły, Nidy, Raby i Dunajca obejmuje Korczyn nad Wisłą, Opatowiec, ku wschodowi Bolesław i Sumcin na prawym brzegu Wisły, ku północy Stróźyska, Solec, dekanaty czarnociński, kijski i księżnicki, a od wschodu dembicki de Silvis inaczej. Dekanat czarnociński na zachodnim brzegu dolnej Nidy powyżej korczyńskiego rozłożony, objął Działoszyce, Chrobierz, Dzierzążnę, Stradów, Probołowice, Czarnocin, a to między kijskim Płn. , pałecznickim Z. , kijskim W. , korczyńskim W. Płd. . Dekanat kijski legł na wschód Nidy i dekanatu czarnocińskiego, oraz jędrzejowskiego u Lisowa, Kijów, Sędziejowic, Szańca, Buska, obu Chotlów; na północ graniczył z probostwem kieleckiem. Na wschód u Gnojna, Janiny, Szczaworyża spotykał się z dekanatem księżnickim, a na południe z korczyńskim. Dekanat księżnicki objął Stobnicę, Kurów, Kołuszów, Szydłów, Staszów, Koniemłoty, Połaniec, Księżnice, Biechów. Na wschodzie ma już archidyakonat sandomierski, na południe za Wisłą dekanat dembicki, i suchą granicę z korczyńskim dekanatem. Na Z. dekanat kijski, na Płn. probostwo kieleckie. Dekanat dembicki de Silvis; por. Monum. Biel. III, str. 73, pod r. 1259 eodem tempore venientes de Sylvis Bodzanta Sandomieriensis decanus etc. leży w dolinie Wisłoki na północ zrzęcińskiego; na północ sięga do Gawłuszowic, od Dembic nad Wisłoką, przez Łubszynę i Sędziszów przesuwa się w dolinę Wisłoka, gdzie już na granicy przemyskiej ma Czudec i Dobrzechów. Drugi archidyakonat krakowskiej dyecezyi, zawichojski, rozciągnął Małopolska Małopolska się nad Wisłą za ujściem Sanu; na zachód u Opatowa, Ptkanowa, Szewnego, zetknął się z prob. kieleckiem; na północ nad Wisłą u Piotrowina, a dalej u Rybitw i Dzieszkowic przy rus. Urzędowie z archidyakonatem lubelskim. Potok, Biała leży na wschodzie. Trzeci archidyakonat dyecezyalny objął Sandomierz, bieg Sanu po Racławice ujść Tanwi, bieg Wisły w górę rzeki po ujścia Wisłoki Gawłuszowic. Granica zachodnia u Niekwasowa Osieka, Strzegomi, Kiełczyny, Ujazdu, Modliborzyc t. j. dek. kijski, prob. kieleckie. Na północ Włostów, Obrazów, oddzielają archid. sandom, od archidyakonatu zawichojskiego. Czwarty archidyakonat radomski na północ Iłży od Wierzbicy i Ciepielowa przez Radom, Sieciechów, Korytnicę, Żelechów, sięga do Łukowa na północ. Skaryszew, Tczew, stanowią wschodnią granicę od archidyakonatu lubelskiego, który zaczyna się na zachodnim brzegu Wisły u Krępy, Chotcza i Solca, przez Opole, Kraśnik, Bychawę, Częstoborowice z południa, a przez Jaroczyn, Kock, Syrokomlę, Czemierniki z północy dochodzi do granic dyecezyi krakowskiej z chełmską i łucką. Prócz tych archidyakonatów w 1326 r. była jeszcze kolegiata w Szkalbimierzu, Wiślicy, Opatowie i Kielcach, do których należał obszar zawarty między Kielcami, Mirem, Iłżą, Kurowem, Maminą, Szumskiem, Łagowem i Działoszycami, dotykający na W. dekanatów radomskiego, lubelskiego, zawichojskiego i sandomierskiego, a na płd. kijskiego. Klasztorne probostwa były w Zwierzyńcu, Imbramowicach, Krzyżanowicach, w Busku było premonstrantów i ich klasztor w Brzesku; klasztory benedyktynów w Tyńcu, Staniątkach, Sieciechowie, Łysogórze i ich probostwo w Mstowie. Cystersi w Mogile, Jędrzejowie, Szczyrzycu, Koprzywnicy, Wąchocku; w Miechowie Bożogrobcy, przeorstwo w Łubiechowy ś. Marka, klaryski w Sączu i u ś. Andrzeja w Krakowie. W 1359 jeszcze powiaty koto Długopola, Czorsztyna, t. j. między drogą, która idzie od Myślenic do Twardoszyna, oraz między Słonogorą i Obidową nad Dunajcem, z powodu płonności gruntów i wielkiego zimna, miały składać dziesięcinę niesnopową, lecz 3 skojce 6 groszy z łanu na ś. Marcin Ordin. Bodz. 4; Bandtke Jus pol. 165. Długosz zapisał ciągły przyrost kościołów w lubelskim archidyakonacie powodu ciągłego przyrostu ziemi lubelskiej Lib. benef. II, str. 536. O tym rozroście mamy niektóre wskazówki. Tak np. Bychawa w XV w. str. 544 jest czteroimienna choć jedną nazwą ogólną objęta na skraju wsi we dlach, jak mówiono Szdrapy, w środku Bychawa, na początku Wola, w końcu odróżniający się krzakami Olszowiec. Na mapie Kolberga trzy ostatnie są już osobnemi nomenklaturami, gdy w wykazach 1326 i 1320 o nich nie słychać. W Biskupicach dopiero Zbigniew Oleśnicki 1444 i sadzawkę z młynem w Giełczwi założył. Wojcieszków należał do parafii Tuchowiec pod Łukowem, a kościół założył w nim tenże Zbigniew Oleśnicki, który też i w Batorzu i Piotrawinie 1441 ufundował lub zmurował nowy. Na krudunkach powstawały Ruda Jankowska, także w Janikowie za Rudą w Psarach, świeżo pola wyczynione nad Czerwoną strugą, a nadto młyn nowy, wszystko robota przybylca Profety dziś Wolka Profeska. Z Chotczy nad Wisłą utworzyła się nowa parafia aż w Siennie, daleko na lewym brzegu Wisły. 1497 r. Zbigniew z Oleśnicy bisk. krakowski utworzył nowy archidyakonat sandecki, ujmując część archidyakonatowi krakowskiemu i probostwu wiślickiemu, zwróconą ku Węgrom i Karpatom Lib benef. IT, 234 5 nast. . Dzielił się się on na dekanaty biecki, dembicki, sandecki i tarnowski albo tuchowski, a objął dawniejsze z 1326 zręciński, dembicki, sandecki i tarnowski oraz część oświecimskiego. Archidyakonat krakowski objął dekanaty czarnociński, pałecznicki albo słaboszowski, dobczycki albo szczyrzycki zawierający północną część dawnego tarnowskiego, Zatorskiego i szczyrzycki. Dekanat Wielkiej Kaźmierzy albo Witowski objął obie Kaźmirze, dawniejsze oba dekanaty ploszowski i kazimierski. Poniższy cytat statystyczny wykaże zmiany hierarchicznoadministracyjne w w. XVI. Stan mianowicie kościoła katol. a w części protestanckiego przedstawiony w cyfrach statystycznych i rozwoju geografiicznym w latach 1595 1598 mamy w pracy kś. Bukowskiego Dzieje reformacyi w Polsce 1883. Jest to obraz co prawda niekompletny, bo materyał skąd pochodzi, t. j. wizyta bisk. Radziwiłła lub Padniewskiego, nie objął wszystkich dekanatów dyecezyi krakowskiej np. na 41 dekanatów za Padniewskiego zwiedzono tylko 11, ale zawsze daje pewne jakieś wskazówki; i tak archidyakonat krakowski dekanat dobczycki kościołów 30 w tem heretycki 1; jędrzejowski koś. 25, her. 10; kielecki koś. 27; kijski koś. 22, her. 6; lelowski koś. 38, her. 8; lipnicki koś. 23, her. 2; nowogórski kos. 26, her. 3; opatowiecki koś. 21, her. 5; oświecimski koś. 33, her. 9; pacanowski koś. 16, her. 6; proszowicki koś. 29, ber. 3; pszczyński koś. 20, her. 16; skawiński koś. 18, her. 1; skalski koś. 29, her. 6; sokoliński koś. 16 her. 6; siewierski bytomski koś. 36, her. 15; tarnowski koś. 17, her. 1; wielicki koś. 10; witowski koś. 13, her. 5; wojnicki koś 17, her. 1; wolbromski koś. 13, her. 1; wrocimowski koś. 16, her. 7; zatorski koś. 32, her. 11. Archidyakonat sandecki dekanat bobowski koś. 20, her. 10, ; biecki koś. 20, her. 1; jasielski koś. her. 1; mielecki koś. 13, her, 2; nowotarski koś. 18; pilzneński koś. 19, her. 2; ropczycki koś. 18; sandecki koś. 29, her. 9; żmigrodzki koś. 12, her. 2. Archidyak. lubelski dek. chodelski koś. 16, her. 2 łukowski koś. 14, her. 2; parczewski koś. 28, her. 10; radomski koś. 13; solecki koś. 10, her. 3; stężycki koś. her. 3. Archidyak. sandomierski koś. 52, her. 3. Archidyak. zawichojski koś. 54, her. 9. Razem na 916 zwiedzonych kościołów, 288 było heretyckich. V. Szkoły w Małopolsce, jak powszechnie w wiekach średnich, są w ręku duchownych. Ksiądz, zajmujący się uczeniem dzieci w szkołach, i stąd zowiący się scholastykiem, był obowiązany, wedle poleceń papieskich Grzegorza XI r. 1377, Tejner Mon. I 1009, umieć dobrze czytać, dobrze zdania układać, pięknie śpiewać i poprawnie mówić po łacinie, być biegłym w naukach, śpiewać jutrznię i nieszpory Lib. ben. II str. 499. Zazwyczaj wś, będąca uposażeniem tych scholastyków zowie się Mistrzowice, jak np. krakowskich nad Dłubnią w parafii Raciborowice, sandomierskich w par. S. Trójcy w Zawichoście. Dług. Lib. benef. I, str. 78, 328 9. W tej nazwie tkwi ślad faktycznego pełnienia obowiązków mistrza szkoły magister scholae przez tytularnego później tylko scholastyka, który potem od siebie mianował i uposażał właściwego nauczyciela. W wiślickiej wszelako kolegiacie do czasów Długosza w XV w. nauczyciel był zarazem wikarym; co ówczesny scholastyk wiślicki Piotr z Walkowa z porady swej kapituły zniósł i przez co nauczyciel stał się osobą świecką. Świeckim lub duchownym bywał znowu nauczyciel sandomierskiej scholasteryi. Do scholastyka należały też budowla, utrzymanie i reperacya domu szkolnego Dług. Lib. ben. I, 451, 521. Taką np. szkołę zmurował na cmentarzu kościoła ś. Floryana w Krakowie proboszcz miejscowy Grzegórz z Lubrańca podkanclerzy 1493 I, str. 481 w myśl tych obowiązków edylowskich scholastyka. Co do dochodów i wynagrodzenia, to i tu często, scholasteryą nazywając, przez dawny nałóg i zwyczaj, obowiązki nauczyciela, oznaczano ich wysokość rozmaicie i niejednakowo. Scholastyk krakowski płacił mistrzowi szkoły, katedry i zamku krakowskiego z dochodów czynszowych Mistrzowic 12 grzywien bez zwłoki i trudności, resztę sobie zatrzymując. W Miechowie III, 19 brał nauczyciel z Podleśnej Woli dziesięcinę ocenianą także na 12 grzywien. Kochanowski w Satyrze o pensyi 10 grzywien nauczyciela mówi; i tyleż brał nauczyciel w Policznej. Obok tego jednak w Kraśniku klasztor dawał 5 grzywien III, 174, w Starym Sączu 339 każdy z 50 łanników dawał po 6 denarów stołowego. W Przecławiu II, 298 wedle fundacyi 1444, nauczyciel brał dziesięcinę 4 grzywny i ofertorya do równego działu. Skarbimirski zastępca scholastyka brał część wikaryuszowską z dziesięcin, z warzelni piwa, z ofertoryów i z sukna pogrzebowego. W Swoszowicach i Mstyczowie brał kopę, w Jemielnie dziesięcinę wartości 6 grz. II, 23, 89, 67, w Kozłowie brał dziesięcinę wartości 2 grz. , a w Krzeszowicach trzecią część ofertoryów II, 89, 64. W Wiślicy Dług, Lib. benef. I, 417 brał nauczyciel 1 grz. z izby tortur czyli kłody więzienia. Co do prawa nominacyi, to wypada zaznaczyć w Wieliczce istnienie sporów między zarządem miastami rajcami a proboszczem co do wyboru osoby nauczyciela Helcel II, 3659, 3726, trwający dość długo, ciągnący się jeszcze 1461 i 1463. Rozstrzygała go najprzód komisya sędziów duchownych z polecenia króla, a potem egzekucya ssty podstarościego lub sędziego grodowego wrazie nieobecności starosty na korzyść plebana. Raz była rękojmia 300 grz. , drugi raz 200 grz. wrazie nieposłuszeństwa burmistrza z rajcami naznaczoną. Spory te w XV w. trwające, może dadzą się objaśnić faktem naznaczania nauczyciela tylko przez rajców miejskich we Lwowie 1449 A. G. Z. V, str. 136, 151, IV, 10 oraz faktem wspólnej nominacyi przez rajców i proboszcza w Starej Nieszawie od czasów Jagiełły i w N. Nieszawie od Kazimierza III Jagiellończyka 1436 Kod. pol. II, str. 927, w Wyszogrodzie 1382, Fordonie 1424 Kod. pol. II, str. 832. Może był jednak w Wieliczce spór wynikiem dążności nielegalnej z ducha pierwotnej fundacyi, która wyraźnie jest niestałą, ale mającej źródło w kierunku husyckim. Uczniowie szkół oddawna musieli zyskać sobie techniczne nazwisko żaków, jak świadczy powieść następna. Kazimierz syn Mieszka II Lamberta, w Gallusa kronice ma przydomek qui fuit monachus, jest zwany obok tego homo literatus, to jest wykształcony w prawie rzymskiem i cywilnem Mon. Biel. I, str. 415 416, 619, IV, str. 256, gdyż do klasztoru był chłopięciem oddany, aby się w piśmie św. kształcił. Tenże Kazimierz przez Długosza i mnichem i dyakonem już jest zwany Hist. ed. Przeźdz. ks. III, str. 269. W podaniu tem znalazły się dwa pojęcia mnichostwo i w ogóle stan duchowny, w którym istnieje stopień dyakona, i uczenie się w szkole klasztorne. Mieli tacy uczniowie tytuł łaciński clerici, tłumaczony zwykle żak por. clericales alias żakowe A. G. Z. II, str. 208 clerici Dług. Lib. benef. II, str 103, co pochodzi właśnie od dyakon. Świadczy o tem forma diak, diaczek, w ruskich dziejach oznaczająca pisarza, teraz sługę kościelnego w rodzaju naszego Małopolska klechy, także niby uczonego. Z tej formy diak objaśnia się żak przez pośrednią formę dżąk, o której związku, nie tylko faktycznym ale i etymologicznym, z dyakonem, księdzem, wiedziano jeszcze w XVII w. w przysłowiu Kochowski Epigramata, str. 45 Nie z każdego żaka ksiądz. Gallus jeszcze wyraźniej potwierdza ten wywód w powieści o Zbigniewie, który przez ojca, Władysława Hermana, oddany najprzód do szkoły w Krakowie, a potem w Saksonii do klasztoru zakonnic monialium Mon. Biel. I, 431; Komarnicki i Lelewel przemilczeli o tem, traci przez to w oczach Pomorzan, gdyż jako vir litteratus i wymowny, powinien raczej jako żak clericus Mon. Biel. II, str. 440 kościołem rządzić niż bojować. Tu wyraz clericus musi mieć koniecznie już owoczesne kalamburowe ksiądz i żak znaczenie, boby inaczej dowcipu w tym zwrocie nie było. Być może, iż chodzili w szatach zakonnych, co by pomyłkę ułatwiało Tejner I, 169. Żaki ci już 1173 1179 są znani w Krakowie z rozpusty, jako rozbijający żydów, za co ich Mieszko III tak karał, jak za zbrodnię stanu Moń. Biel. II, 381, scholares; Zeissberg straż przyboczna, niezręcznie; Vincent. Kadl. str. 105 n. 1. Rzucanie kamieniami spowodowywało niekiedy zabójstwo osób trzecich Tejner I, 169. 1230 r. żaki scholares krakowscy uprzykrzają się benedyktynom tynieckim, wyprawiając sobie w Boże Narodzenie i w dni następne uczty i pijatyki, śpiewy, gry i bójki aż do krwi, zabawy straszne i sprośne Kod. Tyniecki, str. 34. Są to zapewne gry, pijatyki, uczty i zabobonne obrzędy w ten sam czas zakazywane w Wielkopolsce 1420 przez bisk. Laskarysa Star. Pom. Pr. pol. , IV, 29, 30, 33, 34, do czego kolędowanie i maskarady, polegające na zamianie strojów płci wzajemnej, należą. Żaki małe 1448 r. w Krakowie, 1459 w innem mieście, żebrzą Tejner I, 169, str. 131, M. M. Ae. II, B, str. 46, co służy za dowód powszechności zwyczaju tego, który w Wieliczce Dług. Lib, benef. II, str. 103 wywołał ofiarę urzędników i robotników miejscowej żupy solnej, że klerykom szkoły przy kościele ś. Klemensa dawali jadło i napój na śniadanie i obiad; co się powtarza gdzieniegdzie za obrębem Małopolski w stołowaniu proboszcza z 2 żakami Ostapkowice 1475; A. G. Z. VI, str. 184. Żaki miejscowi dostawali darmo kąpiel co tydzień w łaźni miejskiej Wawrzyńczyce, Lib. benef. II, str. 17. 3. śpiew żaków przy obrzędach kościelnych obowiązkowy; towarzyszą księżom do chorych, z kadzidłem i światłem, i za to płacę i kąpiel dostają Lwów, Płock A. G. Z. IV, str. 10; Kod. Mazow. str. 253 r. 1471. Wychodzili też na powitanie konduktów, jak np. Zygmunta Augusta 1569 r. i witali je śpiewem Księgi Metr. Stołu 284 w Białaczowie, Radoszycach, Małagoszczy, wsi Złotnikach, Jędrzejowie kantor, Książu, Miechowie. Toż samo, oczywiście z wesołemi śpiewami występowali na powitanie żywych. Tak w Korczynie na rozkaz Jadwigi d Anjou królowej, śpiewający żaki scholares dostali groszy 390 Przeźd. Życie dom. J. i J. str. 18. Zygmunt I 503 pod Częstochową wsparł żaka chorego i żaka waryata, który biegł przy kolebce; 1518 wspierał żaków w Radomiu starszym dawał 5, młodszym 2, Szydłowcu, Seceminie, Miechowie, Niepołomicach Łubom. Trzy roździały str. 16 n. 2 witających go po drodze. W sposób podobny, chodząc ze śpiewem i graniem, żywił się Grzegorz z Sanoka, zmarły jako arcybiskup lwowski 1477 r. Szkoła była miejscem nauki, pobytu i odpoczynku dla dzieci przychodnich, bez różnicy stanu, obyczajem całego królestwa polskiego Lwów A. G. Z. VI, 30; od 1490 z ograniczeniem dla rodzin plebejskich po jednym z rodziny. Był w niej piec, przy którym przyjeżdżający do kościoła grzeli się Helcel II, 372 r. 1463 w Łapanowie, zapewne zasilając się piwem i jadłem, przez nauczycieli szkoły często z upoważnienia królewskiego sprzedawanem np. w Tymbarku 1349. Oczko w XVI w. za przykład, jak źle mieszkania wpływają na stan zdrowia, cytuje między innemi szkoły ubogie w Polszcze, wraz z więzieniami głębokiemi, karczmy smrodliwemi, szpitalami i kopalniami Przymiot, ed. Klinka, str. 284. Co do zakresu nauk wykładanych po szkołach, to wiemy z Glicznera Książki owych dzieci, ed. Friedlein 80, że uczono dzieci pierwej abiecadła, a, b, c, d, potem sylabizować albo litery składać, a naostatek czytać zupełną sentencyą albo słowo. Pospolicie bakałarzowie dzieciom piszą wokabuły, dwie słowie po łacinie a dwie po polsku sanctus święty, maledictus przeklęty; potem zaś wierszyki im całe dają Ama Deum super omnia, Homo sine litteris speculum impolitum. Te wierszyki eksponują im na polskie; naostatek, gdy się dobrze nauczy czytać dobrą a zupełną łacinę, w której będzie wiersz, dwanaście, dwadzieścia piszą. .. Rękopis Wojciecha z Krasnegostawu na pograniczu Małopolski w r. 1407 opracowany Praefatio in raptum Proserpinae, Klaudyana Łukaszewicz Hist. szkół I, 19 n. 3, wskazuje sposób objaśniania utworów łacińskich, nakazany 1237 przez arcybiskupa Pełkę po polsku. Zachował się wykład listów Owida przez Marcina ze Słupczy. Mon. Biel. II, str. 211 212. Zalecenie historyka czasów Bolesława Krzywoustego, kronikarza Gallusa f po 1138, by jego praca vero interprete była recitata po szkołach, znalazło echo, bo Mateusz Cholewa, zrazu scholastyk w Stobnicy Dłg. V, str. 10 Małopolska Małopolska pod r. 144, wykładał dzieło swego poprzednika, skracając je i uzupełniając w szkole, której przewodniczył, zanim za pożyczkę pieniędzy powołano go na stolicę biskupią krakowską Patrz jego odpowiedź żądającym drugiej pożyczki V, str. 68 pod r. 1166 zgodna z duchem kroniki. Winc. Kadłubek z tekstu historyi polskiej i z komentarza z wypadków historyi powszechnej i innych podobieństw, gwoli życzeniu Gallusa dołączonego grzez verum interpretem Mateusza, urobił rozmowę Janika i Mateusza, nawet utrzymywaną i w czwartej księdze już przez siebie spisanej niby w czasie biesiadniczej o dziejach powieści wedle drugiego życzenia Gallusa. W w. XV wykładali kronikę Wincentego Maciej z Kobylina w szkole na zamku krakowskim Mon. Biel. II, str. 205 6 czego trzy skrypta dochowały się, które, jak widać z nadpisów po rękopisach, pisali, , mistrz Janz Szadka, Jan Odelf rektor szkoły sandomierskiej u Panny Maryi 1471, bakałarz Dominik w szkole ś. Anny w Krakowie 1456, Teofil z Bogusławic rektor żaków z Lublina 1481. I w ogóle mamy świadectwo z XV w. , ze wielu teraz Historyą Kadłubka czyta, bądź dla wartości treści, bądź zalet stylu str. 214. Stosownie do zwykłego podziału na trivium gramatyka, retoryka, dyalektyka iquadrivium arytmetyka, jeometrya, astrologia, muzyka, gramatyki uczono z Donata i Katona. Język polski już w szkole polskich magnatów po 1085 r. założonej przez Ś. Ottona biskupa późniejszego Bambergu zdaje się w Krakowie był używany Mon. Biel. II, str. 32. Późniejsze rozporządzenia arcybiskupów gnieźnieńskich we względzie tegoż języka, odnoszące się do całego kościoła polskiego, dotyczą oczywiście i Małopolski, jak Pełki, Świnki, Jarosława. Bez zamiaru i możności podania spisu wszystkich szkół przed XV w. w Małopolsce istniejących, przykładowo wymieniamy te, które w aktach spotkaliśmy. W Krakowie już za Władysława Hermana była szkoła, w której uczył się Zbigniew. Później 1206 i 1212 jest znany magister Benedykt scholastyk, który chłopcom żakom zwykł był mawiać o dzieci, młodzieńcy, słuchajcie nas zgrzybiałych i starców Za waszego życia odkryją największy skarb tego kościoła, t. j. ś. Stanisława, którego na własne oczy widzieliśmy, jak ołtarze obchodził i pontyfikalnie ubrany msze odprawiał Mon. Biel. IV, str. 395. 1235 czytamy scholares obok wikaryuszy, katedry; 1263 jest mistrz Adam, wikary krakowskiej katedry, rector puerorum, a 1267 rector scholarum kościoła krakowskiego M. M. Ae. I, str. 90. Mistrz Gerard, kanonik 1263, proboszcz w Wiślicy 1266 a od 1267 dziekan do 1279, był doctor scolarum tegoż kościoła M. M. Ae. I, str. 90, 94, 96; Mon. Biel. II, str. 809, 812, zapewne przed Adamem. W 1364 r. ,, więc w 16 lat po założeniu praskiej a na rok przed fundacyą wiedeńskiej, Kazimierz W. założył wszechnicę w Krakowie na wzór włoskich, t. j. z samorządem uczni, wybierających z pomiędzy siebie rektora i z pomiędzy wykładających sobie miłych profesorów. Miano wykładać teologią, prawo kanoniczne i cywilne, medycynę i nauki wyzwolone. Wyrażenie z 1367 w zamku krakowskim czyli w uniwersytecie Niwa 1882, 187, str. 495 okazuje, że wszechnica Kazimierzowa mieściła się, choć w części, na Wawelu, gdzie jeszcze 1495 wymieniają szkołę koło wieży i domu Lanckorońskich Helcel II, 4410. Bakałarze w tej wszechnicy graduowani byli potem w Pradze czeskiej 1368 i 1373. 1379 w Krakowie bawi Maciej, profesor ś. teologii, oczywiście profesor w uniwersytecie, jeszcze 1390 bawiący w Pradze M. M. Ae. IV B, str. 166, 229. W latach 1368 i 1384 są karani bedele, oczywiście uniwersyteccy także. Nakoniec w liczbie dowodów istnienia wszechnicy krakowskiej, cytuje Szujski fakt wielkiej liczby uczni 229, którzy się zapisali w pierwszym roku odnowienia szkoły głównej przez Jagiełłę, jak tego potem nie bywało, a co świadczy o słuchaczach pozostałych z dawnej wszechnicy Kazimierza W. M. M. Ae. IV, XXXIII IV. Wypada jednak dodać, że ze studentów tego 1400 r. Album studiosorum univer. cracov. Kraków 1883 str. 13 15 z Krakowa, jako stali mieszkańcy zapisali się Mikołaj Psitacus de Czartky wikary krakowski, Adam syn Jędrzeja z Jägerdorfu, podwojci krakowski, Klemens syn Klemensa, Jan syn Marcina Cirkelmejster, Jan syn Jana, Michał syn medyka, Andrzej Grawdna. Czterech nie podało miejsca pochodzenia Mikołaj syn Floryana pierca prokurator, Andrzej syn Burcharda ksiądz, Jan Tempelfolk i Mikołaj Lichtenberk. Wieliczka, Sandomierz, Bochnia, Skarbimir ma po kilku przedstawicieli. Reforma Jagiełły, na wzór pairyski, oddała szkołę w ręce profesorów i z ich łona obieranego rektora, a pod kuratelą każdorazowego biskupa krakowskiego, ze specyalnym celem wytępienia błędów heretyckich. Pomieściło się Collegium jagellonicum na miejscu dawnej synagogi w ulicy żydowskiej, w grodzkiej od 1403 było collegium iuridicum, a od 1411 medicum; collegium novum potem bursa Hungarorum od 1464 w ulicy brackiej franciszkanów. Nowa wszechnica w drugim roku istnienia miała słuchaczów jeśli wierzyć dopiskom nazwy kraju przy imionach z Saksonii, Turyngii, z węgierskiego Ucmarku. 1402 są z Eisenach Kolonii i innych miast Niemiec; Marcin kustosz kościoła z Wilna, dwaj Niemcy z Królewca. 1403 dwaj toruńszczanie i Małopolska gdańszczanin zapisał się. 1413 i lat nast. zja wiają się coraz liczniej Litwini, 1417 student z Erfurtu, 1418 szwed z Upsalu, 1419 finlandczyk z Abo. Prócz szkoły na zamku w Krakowie, odbadowanej przez kś. Bedlińskiego 1532 r. Mon. Biel. III. 107; Papr. Herby str. 535, istnieje szkoła szpitalna u ś. Ducha 1424, odbudowana 1474, 1647 upadła Przycz. do dz. medyc. I, str. 38; Dług. Lib. benef. III, 39; u Panny Maryi w rynku 1355 a 1407 poznajemy imię jej rektora, Stefana Hopf era, będącego wedle zwyczaju wskazanego przez ustawę dziekanem wydziału artystów w uniwersytecie A. G. Z. IV, M. M. Ae. IV; 1395 spaliła się szkoła u ś. Anny, oczywiście dawniej istniejąca; 1402 paliło się koło szkoły Wszystkich świętych, już istniejącej 1375 pod kierunkiem Jakóba a 1397 pod zarządem mistrza Klemensa; 1556 była szkoła na Skałce i mniszek na Kazimierzu; 1426 magister Jan, medyk, włoch żonaty, utrzymuje szkołę medyczną prywatną. W Sandomierzu w szkole u ś. Maryi 1384 jest rektorem mistrz Bartłomiej Życie dom. J. i J. str. 68; istnieje 1436, kiedy Zbigniew Oleśnicki potwierdził nową szkołę parafialną, przez kś. Bernarda ze Strzałkowa założoną u ś. Piotra kś. Buliński Monog. Sandom. 397, niewiedzący o 1394 r. ; przestała istnieć 1717. W tejże szkole Panny Maryi Jan Odelf wykłada Kadłubka 1471. 1587 pomyślała kapituła o poprawie szkoły i wyborze uczeńszego i pilniejszego nauczyciela, którym zazwyczaj ksiądz; jeżeli był świeckim, musiał nosić księżą suknię; 1787 zyskała szkoła budynek murowany. O szkole u ś. Pawła nic nie wiadomo kiedy powstała, może z odbudową kościoła z cegły 1426, może był w niej nauczycielem Dzierżęga; 1672 była w gruzach. Jezuici przybyli 1602 3 z łaski Gostomskiego Hier. mieli szkołę o 5ciu klasach i konwikt szlachecki fundacyi Jakóba Boboli, podczaszego sandomierskiego 1635 1773 r. Seminaryum przez dra med. kś. Leopoldowicza założone 1616 r. , upadło 1783. Szkoły akademickie trwały jeszcze 1791 r. Przy szpitalu ś. Ducha od 1604 miała być szkoła z wykładem religii, pisania i czytania, t. j. elementarna. W Lublinie już 1413 r. jest szkoła; dr. Andrzej, bakałarz sztuk, a 1481 Teofil z Bogusławic są jej rektorami. Helcel I, str. XXVIII n. 3; Mon. Biel. II, str. 214. Kolonia akademicka lubelska odbywała popis 1791 r. W XV w. znane szkoły następne 1416 w Sędziszowie, 1443 Racławicach, 1454 Niegowicach, 1463 w Łapanowie i Wieliczce Helcel II, 434, 3135, 3555, 3723, 3726, Swoszowicach, Krzeszowicach, Jemielnie, Mironicach odnowiona 1439, Mstyczowie, Kozłowie, Moskorzewie, Bochni, Wawrzyńczycach, Wierzchowiskach, Strzyżowicach, Strożyskach, Tuchowie, Miechowie, St. Sączu, Konopnicy, Kraśniku Dług. Lib. ben. ; w Bochni była 1447. Mon. Biel. III, 245. W XVI w. poznajemy szkoły 1503 w Częstochowie, 1518 w Radomiu, Szydłowcu, Seceminie, Miechowie, Niepołomicach; 1569 w Opocznie, Białaczowie, Jedlińsku, Radoszycach, Małogoszczy, Złotnikach, Jędrzejowie, Książu, Miechowie. W Nowem mieście Korczynie 1564 żaki dostają 6 par chlebów i piwa 3 miary; 1691 szkoła zostaje kolonią akademicką; 1692 jezuici szkołę swoją otwierają. W Opatowie szkołę zbudował Piotr Glawicz scholastyk opatowski 1519 1544, że jednak dziekan w Opatowie Stefan występuje już 1212, musiał być więc i scholastyk ze szkołą. Istniała szkoła jeszcze 1746. W Tarnowie Marcin Łyczko proboszcz kolegiaty 1531 założył kolonią akademicką, z której 1784 Austryacy utworzyli gimnazyum 6klasowe. Łukasz. , Hist. Szkół. W Pińczowie szkołę akademicką założył 1701 potwier. 1726 Józef Wład. Myszkowski, margrabia pińczowski, zbudowawszy gmach i przeznaczywszy fundusz na 3ch profesorów gramatyki, poetyki i retoryki. 1783 było tu uczniów 48. Kielce miały szkołę oo. komunistów 1726 r. ; w 1784 miały 206 uczniów. Za wzór szkołom dysydenckim służyła pińozowska, założona, po wypędzeniu paulinów z ich klasztoru, przez Mikołaja Oleśnickiego z pomocą Stankara, w której od 1552 rektorem był Grzegórz Orsacius po nim, Piotr Statorius z Thionville pierwszy gramatykarz polski po polsku 1568, odkąd przezwał się Stojeńskim, który z Janem Tenandusem byli nauczycielami. Miała 4 klasy, w 4ej uczono czytać, pisać i katechizmu po polsku, w 3ciej łaciny, w 2ej prozodyi i składni, czytano Terencyusza, Cycerona i katechizm łaciński Kalwina, i przekładano z polskiego. W pierwszej była dyalektyka i retoryka, czytano, , wymowę Cycerona listy jego i etykę, Wergilego, Horacego i Justyna, uczono greckiej gramatyki i czytano Ksenofonta, Lucyana, Demostenesa i katechizm grecki wyd. Robertä Stephana. Pisano listy po polsku i łacinie, tłumaczono je na grecki, dysputowano po łacinie. Codziennie chodzono na kazanie dwa razy, co środę i sobotę była rekreacya po obiedzie. Od 1560 Pińczów stał się gniazdem aryanizmu, pod kierunkiem Stojeńskiego, Witrelina Aleksandra, Marcina Krowickiego i innych aż do 1586, kiedy umarł Mikołaj Oleśnicki, jej opiekun, odkąd przeszedł w ręce katolików. W Krakowie rektorami byli koło 1568 Jan Tenandus i Krysztof Tretzius senior 1570. W Seceminie Szafrańców rektorem był Jan Poitevin; szkołę stąd przeniesiono do Lewartowa. W Chmielniku uczył słynny Wojciech Kaliski Calissius, zrazu nauczyciel w Turobinie ruskim. Małopolska potem w Ch, , nakoniec w Lubartowie, którą 1 urządził koło 1586 r. już jako socynianin. Szkoła ta w Lewartowie, ufundowana za sta raniem Mikołaja Kazimierskiego, upadła z jego nawróceniem się 1597. Wedle Cichockiego, kalwini z Holandyi i Flandryi osiedli w Lubartowie i Mikołaja Firleja wojewodę lubelskiego skłonili do fundacyi szkoły swego wyznania. Szkoła w Oxie Rejów miała za pierwszego rektora Andrzeja Persteina szlązaka, doktora medycyny. W Lublinie szkoła luterska była w domu Stanisława Tęczyńskiego, ostatnio wojewody krakowskiego f 1563; Stanisław Pakleski uczył tu kalwinizmu 1560 1567. Zbór, potem zmieniony na aryański, upadł 1627. Szkołę po śmierci Pakleskiego przeniesiono do Bełżyc, gdzie 1618 rektorem był Lambert à Moische, rektor z Rakowa. Szkoła ta bełżycka miała 4 klasy, i prócz rektora 3 do 4ch nauczycieli. Uczniowie jechali stąd zwykle na dokończenie nauk do Prus polskich, do Leszna wielkopolskiego, gdzie uczyli bracia czescy, albo do szkół jezuickich. W Bychawie, własności Andrzeja Myszkowgo, kasztelana lubelskiego, kalwiński zbór i szkoła stanęły 1560, pod rektorstwem Piotra Pulchrana niemca i Jana Sokołowskiego. Wedle Węgierkiego, szkoła kalwińska z Lubartowa przeniosła się do Kocka, nad Bugiem, którą otworzył Jędrzej Firlej, kasztelan radomski. Wedle Łukaszewicza, następczynią lewartowskiej ma być rakowska, od 1602 istniejąca z fundacyi dziedzica miejscowego, Jakóba z Sienna Por. Dzieje reformacyi w Polsce kś. Bukowskiego I, str. 369 378. VI. Drukarnie, dające miarę oświaty w Małopolsce, wymienia Bandtke, Kołaczkowski, kś. Bukowski i w. i. VII Służba zdrowia, Instytucye w części lecznicze a w części dobroczynne, pod nazwą szpitali, z aktów znane są Biecz posiadał szpital, na który królowa Jadwiga 1399 zapisała wsie Kruk i Libusza, w pewnych sumach, które skupiono na rzecz starostwa bieckiego 1470, pozwalając rajcom Krosna, jako rządcom szpitala, kupić wójtostwa w tychże miastach, Bieniarowej lub gdzieindziej Bart. III, 447 8. Szpital w Kętach 1297 uposażył Łokietek, a 1309 szpital S. Ducha w Krakowie założony na Prądniku 1221, czy w Sławkowie 1203 a w 1244 przeniesiony do Krakowa do ś. Krzyża. Tu też w Krakowie istnieje szpital trędowatych 1322. Szpital ś. Jadwigi na Stradomiu nowe uposażenie zyskał 1465. 1428 w Wieliczce szpital Ś. Ducha zyskuje nowe uposażenie od chcących zamieszkać w niej dożywotnio; podobnie szpital w Łańcucie E. Swieżawski, Przycz. do dz. medyc. I, str. 36 nast. Por. Lib. benef. I, str. 257 Długosza. Zbigniew Oleśnicki z dochodów Parstowej Woli fundował szpital w Iłży 1452. W Opatowie nowo szpital zmurował r. 1480 kantor miejscowy Jan Bronikowski z Bodzętyna. Szpital w Sławkowie uposażył biskup krakowski Jan Muskata Dług. Lib. benef. II, 484, I, 51, II 57. Apteki o charakterze mieszanym cukierni, kramu korzennego i norymberskiego i officinae sanitatis istniały już w następnych datach 1333 jest aptekarz Konrad w Krakowie, w Lublinie Piotr, przed 1577, w Bochni Marcin 1578, Krośnie 1592 Paweł Piotrowski, Sandomierzu 1560 Maciej, w Pińczowie 1797 dr. Markus Feliks, w Kielcach 1791 Jędrzej Słuchowski Przegląd bibl. archeol. I, str. 442; por. Materyały do dziejów farmacyi. Swież, i Wenda 1882 i 1883. VIII. Przemysl w Małopolsce, polegając na przeróbce surowego materyału, dla onego dalszego obrobienia w rzemiosłach na przedmioty bezpośrednio użyteczne, oraz te rzemiosła rozwijają się stopniowo. Najpierwszym przemysłem jest A fabrykacya gorących napojów, już pojawiająca się w okresie prawa polskiego, to jest przed wprowadzeniem osad na prawie niemieckiem, implicite z przemysłem i rzemiosłami połączonem. Warzenie piwa, sycenie miodu, łagiewnictwo bednarstwo a następnie piekarstwo, Sukiennictwo, są najpowszechniejsze. Nie są jednak przywiązane do pewnego miejsca, lecz przenoszą się wraz z księciem, którego potrzebom specyalnie służą M. M. Ae. III, str. 94 95; Bart. III, 65; zresztą Smolka Mieszko Stary i wiek jego, str. 438 9. Jedynie może produkcya miodu w plastrach a może jako napitku ze względu na powszechną daninę opolową miód str. 441 zdaje się być przywiązaną do lasów. Od wprowadzenia osadnictwa na prawie niemieckiem datują tak zwane taberny królewskie, w ogóle rządowe i prywatne, których czasowi lub dziedziczni posiadacze otrzymują prawo wyrobu i przedaży napojów gorących. Tak np. 1333 królowa Jadwiga Łokietkowa pozwala księdzu proboszczowi w Jakubkowicach, we własnej tabernie, a niezależnie od królewskiej, palić napoje cremandi liquores. W 1349 Kazimierz W. , uposażając nauczyciela szkoły w Tymbarku, dał mu prawo szynkowania tak piwem jak gorzałką crematum. Tabernę też otrzymuje 1388 proboszcz w Niepołomicach, jako źródło dochodu dla swej nowoerygowanej parafii cura animarum. Z tych przykładów Cod. Pol. Bart. III, str. 190, 226, 256 wnioskujemy zarazem, że dla taberny najodpowiedniejszym przekładem będzie wyraz karczma, dosłownie pochodzący od cremare i crematum, i później jeszcze w XV i XVI w. oznaczający dom, gdzie się warzy i sprzedaje piwo i miody. Dług. Lib. benef. II, str. 306; Pawiński Źródła dziejowe V, str, 108. Oczy wiście, bardzo ściśle karczmarza brać za przekupnia i fabrykanta gorących trunków nie można, gdyż np. 1358 w Jodłowej nad Wisłok, z fundacyą wsi zjawia się taberna cum braseatorio Bart. III, 258, co wskazywałoby różnicę między szynkiem a słodownią. Następnie tabernator warzy i sprzedaje często piwo, a zarazem bije bydło i sprzedaje mięso Dług. Lib. bon. I, str. 281, dla tego 1348 macellum carnium seu cameram braseatornm nadano A. G. Z. III, str. 12 czyli tak mnogie kumuluje czynności jak młynarz, którego nawet przewyższa. .. będąc, jak w Tymbarku, nauczycielem. Trzeba dalej pamiętać, że jest cała kategorya ludności wiejskiej, zwanej tabernatores np. w Swierzach i Firkowie, Dług. Lib. benef. I, 343, 629, która między innemi obowiązkami, zwykle słód brasea dla dworu przyrządza, piwo warzy, do warzenia i suszenia słodu drzewa dostarcza. Obfitość brazeatoryów Melzhaus, w Krakowie już od 1301 prawie na każdej ulicy M. M. Ae, IV, str. LI i rejestr znajdujących się, już od 1372 konkuruj z coraz gęstszym pocztem piwowarów braxator, różny od braseator, M. M. Ae. IV B, str. 44 45, a w 1367 zjawiają się raz pierwszy pincerny t. j. przedający piwo M. M. Ae. IV B, str. 13; V, str. 187. Tym sposobem oddzielają się w XIV w. trzy funkcye niegdyś połączone fabrykanta słodu, piwowara i szynkarza. Pojawiają się też wówczas przepisy co do szynkowania trunku w dobrej mierze i z jednego naczynia M. M. Ae. IV B, str. 72, 80. Następnie w Krakowie 1396 ogłaszają sposób przyrządzania piwa. Więc z 20 ćwiertni pszenicy wywarzano 9 beczek vasa piwa i 10tą langweile, z 24 ćwiertni bywało 11 beczek piwa i 12ta langweile. M. M. Ae. II B, rejestra. 1551 r. przybyli z polecającemi listami od cesarza niemieckiego Ferdynanda I, Krysztofor Negelin i Ulrych, którzy udoskonalili wyrób piwa i konstrukcyą pieców tak, że oszczędzali trzecią część opału. Zygmunt August polecił ich piwowarom miejscowym na nauczycieli, nakazując, w razie korzystania z ich wskazówek, wynagradzać ich rocznym przybytkiem wyrobu, jeżeli się okaże takowy przy ich sposobie fabrykacyi Czacki O litew, i pols. prawach I, str. 291 ed. Turow. . Wkrótce potem Firlej 1573 musiał nakazać by piwo robiono z czystej pszenicy nie ze słodu jęczmiennego lub mięszanki zbożowej Gołębiowski Dwory i Domy str. 104. Marcin z Urzędowa także świadczy w swym Zielniku, że nasze piwo słusznym a żądnym obyczajem z pszenicy czynią. 1685 r. oznaczono na beczkę piwa 36garncową 2 korce pszenicy i 10 korcy jęczmienia. Jak prawo zakładania taberny przy lokowaniu nowej osady jest częstem, prawie stałem zjawiskiem, tak stosunkowo rzadko zdarza się łączenie z taką lokacyą prawa sadzenia chmielników i winnic horti humulorum et vinearum w Brzeźnicy 1286; Bart. III, str. 129. W każdym razie 1426 w Bozanczowicach nad Rabą i w Dobrzycach, 1473 w Skrzydlnie istnieją chmielniki orti humulares Helcel II, 1955 i 4101. W Kłobucku przed 1480 były dwa ogrody chmielnik humularium obok jęczmiennika braseatorium; Długosz Lib. benef. III, 166. W XV w. chmielnik jest w Czchowie Lib. benef. II, 239. Wzmianki o istnieniu podobnych plantacyj świadczą o rozwoju przemysłu, o czem też zdają się dowód twierdzący składać wiadomości, że najprzód w ciągu XV w. słychać w kilku miejscach o podatku na wyszynk miodu i piwa, nałożonym pod nazwą guthowe albo conthowe Dług. Lib. benef. III. 4, 12, 166; Helcel, 3739 r. 1464. Nazwa tego podatku późniejsze czopowe zdaniem W. A. Maciej owckiego por. Słowniczek przy dziele Ant. Zyg. Helcia, odbitka z VI t. Sprawozdań i Rozb. Akad. Um. wydz. filozofii, str. 167 s. h. V ma pochodzić stąd, że brano frunek na conto. Prawdopodobniej jednak ten wyraz stoi w związku z francuskiemu cantine i cantiniére. Po wtóre trzeba wiedzieć, że przy lokacyi nowych miast lub z przenoszeniem dawnych na prawo niemieckie, dawane bywało braseatorium liberum; np. w lesie nad rzeką Pobiedniszczą 1334, osadzając wieś Sławkową Wolę, pod N. Sączem A. G. Z. VII, str. 6; 1335 wieś Dębno między rz. Białą i Dunajcem M. M. Ae. III, 235. Nadając dziedzicznie młyn w Radoszycach nad rz. Łączną w opoczyńskiem Kazimierz W. 1369 r. zastrzegł dla swego dworu curia, zamku w tejże wsi prócz 20 ćwiertni mąki żytniej, dwie takież miary słodu brazeum Bart. III, 314; por. M. M. Ae. I, str. 991, układ w Wawrzyńczycach z 1273 także z młynarzem w Książu 381, III, str. 425. I w ogóle młynarze zdają się być obowiązani do mlew słodowych np. w Wolwrawowem mieście, t. j. Wolbromiu Helcel II, 3406. Otóż 1397 i 1480 w Krakowie spotykany miernik słodów mensurator braseorum kasztelana i starosty krakow. może być urzędnikiem skarbowym, dozorującym produkcyi słodów, coby świadczyło o jej mnogości, skarb zbogacić mogącej. M. M. Ae. II, B, str. 315, 22; Helcel II, 4235. W tej też epoce 1456 r. Kazimierz III musi brać w opiekę piwowarstwo krakowskie przed dowozem i przedażą wyrobów zagranicznych, dopuszczając wyszynku tylko piwa krakowskiego. Fakt to tem ciekawszy, że niedawno przedtem sami krakowianie do 1447, ze szkodą Kazimierza, sprzedawali piwo cieszyńskie i świdnickie przed ś. Jakóbem M. M. Ae. V. Statut piotrkowski 1511 dowodzi powszech Małopolska Małopolska ności piwowarstwa, oświadczając, że browary szlacheckie warzące piwo na własny użytek są wolne od opłaty czopowego, tylko w razie sprzedaży obkładając piwo tym podatkiem w r. 1552. Co do miejsc, gdzie wyrabiano piwo, wiemy, że na dworze Jagiełły prócz piwa swojego waru miejskiego używano wiślickiego i Zatorskiego Zycie domowe J. i J. str. 6, 15, 26. Za Długosza Lib. benef. I, str. 433 w Wiślicy z dwu browarów bywało dochodu 4, 5, 6 grzywien stosownie do ilości warzących piwo, co wskazuje, że mieszczanie warzyli we wspólnym browarze. Warzono także w Krakowie piwo stare białe i czarne 1396 r. także pszeniczne, jęczmienne, marcowe M. M. Ae. IV B i tak zwane langweile oraz schagte cienkusz. Zdaję się, że także przemysł ten kwitł w Przegini, oraz w innych miejscowościach 1392 r. , gdyż w tym roku, prócz piwowara Witosława z Przegini, przyjęto jeszcze do obywatelstwa krakowskiego 10 braxatorów i jednego braseatora Jaśka Balińskiego M. M. Ae. IV B, str. 84; 1393 przyjęto braxatora z charakterystyczną nazwą Stanisław Orkisz str. 98. Od 1564 znane są piwa białobrzeskie, gielniowskie, skaryszewskie, drzewickie, końskowolskie, kazimierskie i zwoleńskie Gołębiowski Dwory i domy str. 105; 1602 r. było 28 piwowarów na Podzamczu w Lublinie, a 1639 w Lublinie był browar na górze Siałkowskiej Zieliński Monogr. m. Lublina I, 76, 99, 131 jakkolwiek za Augusta III 1733 1763 słynęło szczególnie w Lublinie piwo łowickie, jak odwrotnie małopolski produkt wąchockie piwo w wielkopolskim Piotrkowie Gołęb. 1. s. 1. . Piwo to miano robić bez chmielu, bo zastępcze własności miała woda sprowadzona z gór węglowskich. Zarysy z. Opatow. i Sandom. 1862, str. 43. 1658 wyrobił sobie syndyk żydów koronnych przywilej na wyrób piwa zwykłego i czarnego, a także miodu i gorzałki w Krakowie i Olkuszu W. A. Maciej. , Żydzi, str. 56. Z uposażenia nauczycieli szkół dowiadujemy się o wyrobie piwa w Skarbimirzu Dług. Lib. ben. I, str. 516, II, str. 23, około w 80ciu domach proboszczowskich, a także w Wojniczu II, str. 306. Wino dość wcześnie było uprawiane w Małopolsce. Już 1153 r. w Zagościu istniejącą winnicę z dwoma winiarzami vinearii Domanem i Zaborem darował Henryk Krzywoustowicz książę Sandomierza klasztorowi szpitalników ś. Jana Chrzciciela z Jerozolimy w temże mieście. Bart. III, str. 4. Z tutejszej winnicy, trzy achtele wina własnego 1389 dostarczono Jagielle i Jadwidze do Korczyna Przeźdz. Zycie dom. J. i J. , str. 14, co świadczyć może o trwaniu jeszcze w XIV w. wina zagojskiego. O winie krajowem vino terrestri wspominają rachunki krakowskie 1402 M. M. Ae. IV B, str. 269 a 1408 o obrachunkach za wino z Jononem 281 2, może za krajowe, które kryje się pod nazwą białego i czerwonego, często używanych. 1394 roku brano w Nowem mieście Korczynie wino dla Jagiełły Życie domowe J. i J. 53. W Sandomierzu, tradycya dominikanów z klasztoru ś. Jakóba niosła, że winnica tych zakonników powstała za ich przybyciem do Sandomierza, co podając kś. Buliński Mon. m. Sandom. str. 127 jeszcze przypuszcza, że ś. Jacek winną latorośl z Włoch sprowadził 1220 wraz z orzechami włoskiemi, która lud sandomierski dotąd jackami zowie. Przed 1258 drugą winnicę swoją darował im ksiądz Izaak, wikary od ś. Pawła M. M. Ae. str. 139. Prebenda pierścienia królowej w Sandomierzu, utworzona 1321 r. , miała, prócz innych, dochody z winnic miejskich, z każdej grosz, jeśli większa to dwa Lib. benef. Dług. I, 372. ślady winnic znajdujemy w Sandomierzu duchowne i świeckie 1364, 1378, 1394, 1399, 1529, 1537, 1590, 1784. Winnice łysogórskie w Sandomierzu były znane już tylko z nazwy 1803 1819. Kanclerz Ossoliński za Władysława IV wyprawił ucztę, na której nie było win obcych, lecz polskie białe i czerwone z jagód sandomierskich i winogrona. Starowolski w tymże XVII w. chwali je, że nie były cierpkie, a Obuchowicz pisze o ich leczniczej własności Kś. Gacki Ben. kl. ś. krz. na Łysog. str. 268 270; kś. Buleński 1. s. 1. . Winnice były w XV w. we wsi Gyandrzyszkowice pod Sandomierzem, w Tampoczole pod Skarbimirzem, w Opatowcu może już 1283, w Pińczowie zakonne paulinów, z której Oleśniccy 1449 r. zastrzegli sobie beczułkę wina, tytułem książęcej dniówki w Tyńcu. W Nasiłowie winnica benedyktyńska, , wyborna, rodziła wyborne grona w XV w. , 1589 r. wydzierżawiona Firlejowi wojew. krak. z warunkiem naprawy winnic; 1688 trzeba było nowe karcze zasadzić, bo dawne zgniły. W Laszkowie pod Jędrzejowem brano wino do mszy w XV w. , jak w Sandomierzu, Zswichoście i Tarnowie Dług. benef. I, 302, 505; II, 409; III, 131, 138, 183 4, 215, 266, 371, 465; kś. Gacki Kl. ś. krz. str, 268 270; KL Ben. w Sieciechowie str. 92. Przed 1616 w którym umarł kś. Cichocki autor Colloq. osiec, były winnice w Osieku i Samborzu. W Lublinie na Wieniawie miała być winnica, własność Klossmana, Góreckiego 1419 r. , Brandylentego M. m. Lublina Zieliń. I, str. 36. W 1456 była winnica w Karniowicach, spalona przez Swiętosława Skwarę, karczmarza w Giebołtowie Helcel II, 3575. 1286 pozwolono w Brzeźnicy winnicę założyć Bart. HI, 129 przy fundacyi wsi tej na prawie niemieckiem. Chmielnik humularium a. lupularium był Małopolska w Chęcinach Łaski I, str. 587. Gorzałka wódka, zwana vinum adustum, 1564 vinum sublimatum przepalanka Maciej. Żydzi 56, jako crematum, wraz z piwem była robioną i sprzedawaną przez nauczyciela szkoły w Tymbarku 1349 Bart. III, str. 226. W Lublinie od czasów Zygmunta I, rajcy lubelscy z palenia gorzałki mieli 1602 r. 140. fl. ; 1681 Podzamczanie mogli ją pędzić u siebie oraz szynkować nią. Zieliń. , M. Lublina I, 76, 133. Benedyktyni sieciechowscy w dawnej karczmie 1405 założonej w Złotnikach, gdzie od 1405 na przyjazd opata warzono piwo, 1610 był aparat do palenia gorzałki. 1741 w Opatowicach był browar i gorzelnia, w Garnie 1736 karczma wyszynkowała 148 beczek piwa, 37 beczek gorzałki; 1819 w dobrach sieciechowskich był tylko jeden browar i jedna gorzelnia; warzono 45 warów rocznie piwa zwyczajnego; na war 8 korcy, z korca 80 garncy. Wyszło tego piwa dla klasztoru 26, 000 gar. , na sprzedaż 2000. Gorzałki przymusowo karczmarze brali 6000 gar. Kś. Gacki Kl. w Sieciech, 12, 91 92. W Sandomierzu vinum crematum v. sublimatum zjawia się 1571 r. kś. Buliński str 84. W Zatorzu 1564 było garnców gorzałczanych sześć, płaciły do skarbu rocznie po 2 zł. , co czyniło 7 grzyw. 24 gr. Bibl. Krasińs. ; Muzeum Świdzińs. II, str. 302. W Wadowicach garnce także t. r. trzy 308. Miód ściśle się wiąże z pszczolnictwem, które dostarcza do niego surogatu, od którego rozpowszechnienia i rozwoju produkcya czyli sycenie miodu zależy. Jako właściwość Małopolski należy uważać nazwę pszczoły lub uli. swiepoto Bart. III, 412 apes alias swiepoto; Statut litewski ktoby świepiot porąbał i miód wybrał; M. M. Ae. I, str. 165 in apibus excidendis que S. vulgariter dicuntur. Były nawet rzeki Swiepietnice jak w jasielskiem M. M. Ae. I, str. 240 1 i całe wsie 1319 w bieckiem. Kod. tyn. 79. W sieciechowskiem 1378 pasieka zwała się oblieżą lub obliną kś. Gacki Jedlnia str. 75, Kl. Ben. w S. str. 94 5; por. Rzyszcz. II, str. 132, mellificium, otinebit, może od pierwiastku obł rotundus, choć mamy pasieki 1403 r. Helcel II, 1020. W bardzo dawno znanej Jedlni pod Radomiem, kędy w puszczy dziano barcie po; wszechnic, istniało prawo obelne czyli bartnicze, którem bartnicy sądzili się jeszcze 1833 r. Ule czyli barcie robiono w sosnach na suchym gruncie, z dozwolenia właściciela lasu, który czasem sobie zakładanie pasiek warował M. M. Ae. I, 111; por. 207; III, 189, 230; por. 326. Pozwalano i po 30 barci w drzewach wydziać 1363 w lasach iłżyckich nad rz. Lubienią M. M. Ae. I, str. 296. Opłaty z pasiek są dawno znane, noszą nazwę pocztów miodowych 1433 Helcel II, 2486. Miarą miodową w tym razie była pokiew. Niekiedy w takiej daninie miodowej dawano uposażenie, jak np. Elżbieta węgierska 1375 r. swojej pannie służebnej, pani Dzierżce, wdowie po Rafale z Tarnowa kaszt. wiślickim, dała sobie służące pokiewy z wsi Grębowa i Sobowa w rzeszowskiem położonych. M. M. Ae. III, str. 386. W Jedlnie bartnicy składali do skarbu królewskiego 4tą część swych zbiorów, t. j. tak zwaną ćwierć quarta. Wyszynk miodu i piwa w XV w. , wyraźnie podciągnięty pod opłatę gutowego czyli kątowego, wspomina Długosz w Miechowie, Skaryszewie i Kłobucku, a wedle zapisków sądowych Helcia i w Charzowie w bieckiem 1464. Marcin z Urzędowa pisze wiśnie czarne mają bliskość z czerwonem winem, przez to nie złe picie. Jest to zapewne kierstrang kierschtrank wymieniony obok malinnika etc. zapewne maliniak i inne na miodzie robione trunki w uniwersale poborczym z 1564 r. i lat następnych; obok wymieniono, , miód praśny. Za Jagiełły na użytek dworu miano swój miód, to jest zapewne krakowski 1394 Życie dom. J. i J. 71. Miód sycono z chmielem i korzeniami Oczko Przymiot ed. Klinka, str. 420, B. Przemysł mielniczy czyli młynarski, musi chronologicznie przy trunkach stanąć, gdyż młyn w ogóle jest jakby przednią strażą cywilizacyi w dawnej Polsce, na równi z blockhausami amerykańskich squatterow. Widzieliśmy jego udział w produkcyi słodu. Mianowicie, w młynach urządzano stempy dębowe do miewa zboża i do szrótowania prosa seruti, Bartosz. III, str. 320, pod Tarnowem 1378, por. w Szydłowie 1347, str. 219. Prócz tego zużytkowywano siłę wody nagromadzonej przez sztuczną groblę, albo urządzając ferri fabricam z 3 kołami, która np. dziesięć żelaz do całkowitego pługa należących na św. Jan Chrzciciel i św. Marcin w dwu ratach wyrabiać miała M. M. Ae. I, str. 197, w Iłży 1333, por. III, 336, gdzie młyna zabroniono, lecz pozwolono fabricam w rzece stawić. W dobrach sieciechowskich 1475 na rz. Czarnej w Janikowie pozwolono zbudować młyn z foluszem, stępą do obtłukania prosa i piłę czyli tartak, co jeszcze było 1538 r. Przepis tychże dóbr sieciechowskich z 1708 r. obowiązujący młynarzy wychodzić na robociznę z toporem, siekierą, świdrem, heblem i sznurem, nie zaś z cepami, pługiem i sierpem, co tydzień raz od kamienia kś. Gacki. Kl. w Sieciech, str. 88 89 okazuje, że zasługi i obowiązki dla cywilizacyi naszej położone przez młynarzy w M. , odpowiadają temu, co szczegółowo podają źródła o młynarzach wielkopolskich. A więc, dla objaśnienia owych robocizn z 1708 widzimy, że młynarze wyrabiali stoły i ławy dla panujących, z drzewa książęcego 1345 Małopolska Łęczyca, Rzyszoz. II, str. 693, co w Łagowie pod Szydłowem w ziemi sandomierskiej i całym jego okręgu 1399 r. wyrażało się wedle dawnego zwyczaju w obowiązku robienia drzwi, stołów, ram do okien foramina i t. p. Rzyszcz. II, 760, 352. Byli też obowiązani reperować stare budowle jak np. Lib. benef. I, str. 173 w Świątnikach koło Pabianic, w Kobylanach I, 8, robić nowe drzwi i progi, a nowe budynki taniej wznosić. Dodać do tego wypada, że do młyna dochodziły żeremie bobrowe, więc zwierząt, szczególniej ludzi unikających, a w każdym razie mieszkających w zaciszu; że we młynie sprzedawano chleb i piwo, a nawet mięso Rzyszcz. II, 718 719, Kod. Mazow. ks. Lubomirs. , str. 94, i po jego grobli udawano się do kościoła por. Przyroda i Przemysł z 880, 45 i 46; Przyczynki do dziejów przyrodn. . Młyn tedy stanowił niekiedy ważne ognisko wygód cywilizacyjnych, na skraju. .. dziczy leśnej. Warunki między właścicielem a młynarzem, co do budowli i dostawy materyału na nią, co do korzyści z miewa miarek, użycia otrębów na wypas wieprzy, posiadania sadzawki, pól lub ogrodów z warunkiem czasem sadzenia tylko kapusty i cebuli, w M. , w Tarnowie 1378 Bartosz. III, str. 319, prawa zbiorki, suszu na opał i t. d. stanowią, , prawo, porządek i zwyczaj młynarzy Rzyszcz. II, 514, na które w XV w. nastawał Jan baron Ostroróg w swojem Monumentum, zapewne nietylko z tytułu konkurencyi, jaką czynią w handlu i przemyśle szlacheckim, ale i z powodu, że tworzą samoistne jeszcze w XVI w. stowarzyszenia. W nich bywały warunki co do trzymania i kształcenia uczni, oraz wyznaczane nagrody za dozór młyna Czacki O lit. i pol. prawach II, str. 201, nota. C Młyny, służące zarazem za tartak drzewny, wskazują na blizki związek, łączący w liczbie narzędzi i dźwigni cywilizacyjnych las z miastami, któro na krudunkach powstawały. Niema prawie aktu lokacyjnego z czasów Łokietka lub Kazimierza W. , któryby nie wspominał o chęci pomnożenia korzyści i dochodów państwa przez wyczynianie lasów M. M. Ae. I, str. 184, 215, 249, 250, 260 i t. d. . Korzyści były wielorakie, i kilka gałęzi przemysłu leśnego tworzyły. I Na pierwszym planie należy postawić samo zakładanie miast i wsi, które, jak się okazuje z fundacyi miasta Brzeźnicy w bieckiem 1362 r. , było przedsiębiorstwem ciesielskiem M. M. j Ae. III, 315. Mianowicie król Kazimierz W. i co do samego założenia miasta, rozrządza, że przyszli wójtowie, bracia Gielnikowie, mają opłacić cieśli 25 grzywien groszy, król zaś obowiązuje się dostarczyć materyału. Z tem w związku stoi wyrażenie, tegoż samego aktu, że król dla rychlejszego zaludnienia Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 61. miejscowości, udzielił na lat dwadzieścia swobodnej używalności okolicznego lasu. Między innemi korzyściami tego lenczeństwa por. niżej było cięcie drzewa budowlanego Helcel, 3143. Ponieważ domy mieszkalne, a nawet zamki bywały drewniane II, 851, 2401, 4141, 3099 a bezwątpienia były niemi kramy przemysłowe i rzemieślnicze, rzeźnie kutelhof, wagi. .. . stanowiące istotę miasta; rola cieśli owych, gromadnie płatnych, jest bardzo zrozumiałą. Bywały miejsca, gdzie drzewo tak ścięte leżało zwane naton na tnę, ciąć, Helcel, II, 2710, o którego przedawnienie prawowano się nawet. Ścinający, nosili nazwę pletników por. płatać, połeć, płotnik i, jak wypadło, to ścięte drzewo spławiali Helcel, II, 1760. Drzewo takie dostarczano nieraz do Krakowa; zdaje się, że w latach 1430, 1436, dostawą trudnił się jakiś Antoni Łośko ze Stradomia Ponte Regali, doznający zawodu od pierwszego wyrębywacza, i procesujący się z odbiorcą, przyczem wystąpił pierwszy i jedyny raz tu wymieniony dozorca spławów tak zwany sędzia rzeki Kwartnik Helcel, II, 2691, 2334, sądzący wodnem prawem Rzyszcz, II, str. 925. 1363 jest inna nazwa na tych spławiaczy w Krakowie Slosser, dzisiejsi flisi M. M. Ae. V, str. 41. Druga nazwa, , pecheneri videlicet cieśle w użyciu koło Niepołomic będąca 1266 r. M. M. Ae. I, str. 84 jeszcze dochowała się w nazwie zabawy zwyczajowej w krakowskiem puchery Konopka Pieśni ludu krakow. . Godna uwagi, że wyraz ten najbliżej w dźwięku stoi z peleketor peleketer od pallo i pelekys ze zmianami fonetyoznemi 1 n spieka i spinka k ch tęsknić, mocka, tęschnota i z wyrzuceniem t. Istnienie całych wsi zwanych Cieśle 1306 M. M. Ae. I, str. 148 dowodzi rozwoju zajęcia i wędrownej natury. Drugim rodzajem przemysłu leśnego jest korzystanie z lenczeństwa z licentia, które stanowi cięcie drzewa cisura lignorum odróżniana od cisura aedificiorum, więc cięcie drzewa opałowego i budulcowego, wypasanie trzody i palenic węgli Helcel; II, 3143, 2538, 3258. Cięcie drzewa naczynić, 149 odbywało się na birzwna trabes por. bierzwioną, 851, zwane też stucholcz stehholz łokieć grube, 14 łokci długie 2691 i tarcice 4141, 2472, scissura, asseres ferati. Wyrabiano też gonty i wszczanki asseres parvi et magni, Bartosz. 320, por. Życie domowe J. J. , str. 96, 85. W łacinie krakowskiej używany wyraz scilindrium 2438 jest źródłosłowem dla szkudeł. Obyczajowo brano od każdego z mieszczan bierwno na budowę łodzi 1491 w Opatowcu, Kodeks Tyniecki, str. 539. Do zamykania wyjścia wągroda ze wsi wyrabiano w lesie lasy 878, 2640 valvae. Znani pod Chęcinami 1275 r. przed najazdem Tatarów M. M. Ac. III, 105, , łagiewnicy wzięli nazwę od lagena starołacińskiego, oznaczającego naczynie do piwa, używane przea tabernatorów Helcel II, 2374 i do przemysłowców leśnych należą. Palić węgle żecz Helcel, II, 3258, por. wyżegać 1191 było zwyczajem albo na użytek tak zwanych kowadlni M. M. Ae. III, str. 209 czyli hamerni, i w ich sąsiedztwie, jak to wiemy o Choruniu nad Wartą, albo też brano się do tego przemysłu w okolicach nieurodzajnych, i zbyt poparcelowanych, jak np w Krzyszkowicach Długosz, Lib. benef. I, str. 141, kędy już 1383 występuje cieśla Paweł węglarz carbonista M. M. Ae. IV, B, str. 32. Pasienie bydła jest regalią, dającą początek przemysłowi państwowemu, zrazu wykonywanemu przez karmników jeszcze za Wstydliwego 1256 M. M. Ae. III, str. 51. Zazwyczaj brali oni sztuki bydła, w daninie składane przez opola księcia. W owej dani brali krowy, owce, do których trzeba dodać tak zwanego barana podworowego, wieprza tamże, str. 53, z r. 1257. Do leńczeństwa zaliczano tylko pasienie wieprzy, od czego pobierano roczną opłatę Helcel II, 588, 3771, wganiane zowiąc wegnanicami. Pastwiska ich zwano pryrambą. Niekiedy i po 500 sztuk trzody chlewnej pasiono 697, jak mianowicie w Strzelcach 1400 r. Opat tyniecki w Ukolicach w Czehowskiem pozwolił 60 wieprzy sołtysowi wypasać Bart. III, 347. Miasto Żywiec Saubusch miało od tej hodowli świń nazwę zyskać. Mamy przykłady wielkich zakupów i przesyłek wołów, ale znajdujemy je jeno z Rusi; idą głównie tranzyto przez M. Tak np. 1473 jeden nabywca ze Lwowa od Stanisława z Chotcza, wojewody Rusi a starosty Podola, Trębowli i Halicza, kupił 700 opasów po 2 złote węgierskie za sztukę A. G. Z. VI, str. 172. Nabywano bydło i dalej na wschodzie, nietylko na Rusi i Podolu, ale nawet i na Wołochach, i znaczono piętnami, by uniknąć zatrzymywania ich po drodze, pod pozorem, że są kradzione 1484 A. G. Z. VII, str. 145. Szły zaś aż do Norymbergi, Lipska, Frankfurtu nad Menem wraz ze zbożem 1499, a także i do Wrocławia 1427 Mosbach Przyczynki do dziejów Polskich z archiwum m. Wrocławia, str. 120, A. G. Z. V, str. 55. Godna uwagi, że 1427 r. szczególniej na drodze przez starostwa sandomierskie idącej, w Tursku, Połańcu, Grabowcu, bardzo dotkliwie tych gońców opłatami trapiono, i prześladowano za szkody w polach, lasach, rzekomo robione przez bydło przepędzane. D Górnictwo i przemysł górniczy w M. szybko przyszły do posiadania właściwego sobie prawodawstwa. Już Leszek Biały 1227 wydał za zgodą baronów swoich konstytucyą, by wszyscy pracujący artifices w złocie i srebrze, naleźcy, kopacze, a także w innym kruszczu, jak ołowiu aes, i soli nawet, u żywali praw swego kraju stosownie do pochodzenia, romańskiego lub niemieckiego, zresztąwładzcom ziemi, gdzie mieszkają, składając należytości, i broniąc ziemi przeciw najeźdźcom. Jeżeli złoto lub srebro znajdą w ziemi panującego lub osób prywatnych, duchownych i świeckich, będą składać tylko dziesięcinę kościołowi krakowskiemu. Jeżeli grunt będzie własnością tego kościoła przez dar lub kupno od osób prywatnych, podobnież uiszczać będą dziesięcinę. Ale, jeżeli grunt ów dostał się kościołowi z łaski panujących, to ponieważ jest zdanie, że panujący całe swe prawo na kościół przelewa, więc z daniny należnej od górników ze złota lub srebra panu ziemi, połowę będą uiszczali panującemu a połowę kościołowi, oprócz dziesięciny ostatniemu należnej. W razie zamieszkania w takich dobrach kościelnych, robotnicy będą we wszystkiem podlegali prawu kościoła; względem panującego obowiązani tylko do obrony kraju. Jeżeli znajdą aes ołów, sól w gruncie kościelnym, wedle starodawnego obyczaju, wszystko będzie należało do kościoła M. M. Ae. I, str. 17. Bolesław syn Leszka tego w 1249 nadając cystersom w Wąchocku dziewięcinę z soli w Bochni, postanowił na ich korzyść taki przywilej, że z wszelkiej soli, w księstwie krakowskiem lub państwie sandomierskiem znalezionej lub z pomocą książęcą wyrabianej, trzecia część będzie szła na klasztor wąchocki po wszystkie czasy, bez udziału mincarzy i celników. Nadto, jeżeli znajdą się kruszce złota lub srebra, piąta część, zaś z ołowiu, miedzi i cyny, trzecia część Wąchockowi będzie się potrącała Rzyszcz, Cod. Pol. I, str. 55. W 1255 nadając nowemi swobodami cystersów w Szczyrzycach, już obdarowanych przez Henryka Brodatego 1288 za jego rządów w krakowskiem, dodaje przywilej pobierania połowy dochodów z mogącej się otworzyć tam kopalni kruszców, drugą połowę zastrzegając dla panującego M. M. Ae. III, str. 49. W 1286 r. w przywileju fundacyjnym Sandomierza, Loszko Czarny przyznaje wójtowi miasta i jego spadkobiercom prawo wyrobu kopalni złota, srebra, miedzi, ołowiu i cyny w okręgu miasta znaleść się mogących, a to na mocy prawa górniczege jure montano, barkrecht; a z dochodu szósty denar będzie doń należał Bart. III, 29 i 146. Kazimierz W. Spytkowi kasztelanowi krakowskiemu 1350 nadał prawo korzystania z kopalni złota, srebra, miedzi i cyny, mogących się znaleśó w jego dobrach; wedle prawa górniczego, którem się rządzą inne kopalnie we wszystkich zie Małopolska Małopolska miach Bart. III, 230. Podobnież, nadanie 1 źródeł soli na Rusi, za Kołomyją w Nowicy i Wtropie 1367 powołuje się na prawa górnicze istniejące w Polsce i gdzieindziej Łabęcki Górnictwo 11, str. 101. Dopiero 1368 spisaną została ustawa dla żup wielickich i bocheńskich w rejestr z ust znających wszystkie obyczaje zarządu żup tamże, str. 109 a to by usunąć różne pobory nielegalne, uregulować tryb robót, określić funkcye i prawa. Resztę przywilei pomijamy, jako drukowaną w tymże zbiorze Łabęckiego, skąd tylko jeszcze wyjmujemy wiadomość, że 1448 r. Kazimierz Jagiellończyk wydał przywilej na szukanie złota, srebra, ołowiu i miedzi po całej Polsce, oraz topienia wedle praw węgierskich i czeskich podobnie 1504 I, str. 112, 114. W r. 1517 z dotychczasowej władzy nadzorczej podkomorzego krakowskiego, nad kopalniami, utworzył Zygmunt I osobny urząd podkomorzego górniczego, za wskazówkę dając mu prawa węgierskie górnicze I, str. 116. Stefan Batory 1576 za Henrykiem Walezym 1573 zrzekł się prawa do wnętrza ziemi dotąd obowiązującego I, str. 122, ustępowanego jak dotąd widzieliśmy osobnemi przywilejami jak i w W. Polsce np. 1289 Rzyszcz. II, 132. W 1782 powstała z woli króla komisya kruszcowa czyli górnicza, pobierająca corocznie 48000 zł. na dobywanie kruszców. Głównie Miedzianą górą była zajęta Łabęcki, I, 272, Korzon Wewnętrzne dzieje Polski za Stanisława Augusta II, t. str. 222 224. Co do kopalni złota, to Długosz zachował i miano placerów złotych, t. j. Złotwiny i podanie o ich użytkowaniu koło Rytra i potoku Roztoka, koło Barcic i potoku Trzebiałek, między Tylmanową i Dunajcem, pod Wielką Szczawnicą, koło Łącka, Muszyny i t. d. przez Wydżgę, kasztelana sądeckiego przed 1249 r. Przyroda i Przemysł 1880 r. 9, Przycz. do dz. przyrod. Pol. B. S. Swież. , por. Wycieczka w Czorsztyńskie przez Gustawicza, 1881, str. 79, nast. bez wzmianki o poprzedniej pracy. W Łącku przed 1480 samo złoto z ziemi tryszcze Długosz, Lib. benef. III, 345 346. Też same miejscowości 1504 Aleksander nowym gwarkom dał na poszukiwania, co świadczy o tradycyi jeszcze żywej co do tych złotwin. Koło Wieliczki mistrz Wacław Solcz z Gleiwic wskazywał żyłę złota bardzo bogatą, a Długosz widział liczne ślady kopalni złota i srebra w Braciejowej czyli Głodomęce w ropczyckiem Długosz, Lib. benef. III, str. 264. 1791 w Gumienicach w Wiślickiem, Joachima Tarnowskiego, kopiąc lat kilka szyb dla soli, znaleziono srebro czarne Gazeta Obca i Narodowa 19, str. 74. W Iłkuszu, jak mówiono pierwotnie, już 1257 klaryski zawichojskie pobierały dwie grzywny złota w ołowiu; 1262 jest supa plumbi tamże M. M. Ae. III, 53, 72 a więc na 100 lat z górą przed 1374, w którym Elżbieta pozwala iłkuszanom na lat 6 kopać srebro lub ołów w obrębie mirowym, przy daninie olborze na korzyść panującego jedenastej grzywny srebra i jedenastego cetnara ołowiu i i. Łabęcki, II, str. 125. Przywilej Jagiełły z 1410 wskazuje, że kopano w Iłkuszu miedź i srebro Gołębiowski, Dzieje Jagiel. I, 371 n. 1. . Próby ostatnie zrobiono w Olkuszu 1728 I, str. 265, oraz 17791781 str. 269 277, Długosz znał mnicha z zakonu pustelnika ś. Augustyna zwanego białym krukiem, który instynktem odkrywał ołów w Iłkuszu Lib. benef. III, 472 3. W Chęcinach kopalnie istnieją 1494, a o kopaniu miedzi, ołowiu i bronzu wie już Długosz i akt Zygmunta I, z 1525 Lib. benef. I, str. 465, Łabęcki, I, str. 293 4. Ustały przed 1660 r. Głazów w parafii Obrazów pod Sandomierzem, przed 1282 własność Żegoty kaszt. krak. , przed 1480 miał kopalnią ołowiu Lib. benef. Dług. , II, 352 i 52. Za Jana Muskaty biskupa krakowskiego 1295 1320 w Sławkowie kopalnie ołowiu powstały tak obfite, że od niego ulice nazwano w Krakowie i Wrocławiu, a dla chorych kopaczy i robotników tenże biskup 1298 szpital założył. Zaczęły upadać za Kazimierza W. Długosz, Lib. benef. II, 56 i 472. 1412 Piotr Wysz biskup krakowski zastrzegł sobie z kopalni tych jedenasty cetnar, 1544 i 1574 ostatnie ślady ich Łabęcki, I, str. 192 3 istnienia znajdujemy, 1464 r. koło Bobrka kopano ołów Helcel, III, nr. 3739, 3746, w Psarach 1502 pod Rabsztynem były huty ołowiane Łabęcki, II, 184, Psary w bieckiem miały góry ołowiane 1464 Helcel, II, nr. 3746. Klasztor w Staniątkach posiadał też kopalnie ołowiu 1242, może w Jaworznie, gdzie węgle potem kopano 1792 Lib. benef. II, str. 298, Bartosz, III, 433. W Trzebini należącej do Dersława Karwaciana z Janowic, istniały kopalnie góry ołowiu, któremi dzielono się 1404 r. , wyrabiano 1415 Helcel, II, 1054, 1378. W r. 1415 Mikołaj Klaus Kissinger ma przywilej Jagiełły na wyrabianie ołowiu Łabęcki, I, str. 193 4, potwierdzony 1507, a w 1417 jest kilku współwłaścicieli Helcel, II, 1508 i 1509 tamże. Kissinger sprzedał Trzebinię z jej użytkami Jerzemu Morsztynowi i Jurkowi Czarnemu jego zięciowi 1419 za 1200 grzywien Helcel, II, 1600 i 1649. Olborę z Trzebini brali Jędrzej kasztelan krakowski i Jan wojewoda sandomierski Tęczyńscy, a ich wzorem Stanisław Borgk doktór praw i kantor gnieźnieński i krakowski, 1541 kś. metr. 63, str. 18; 1518 są kopalnie ołowiu w Długoszynie nad Białą Przemszą Metryk. koron. ks, 30, str. 296, a 1479 w Luszowskiej górze ko ło Będzina Gołęb. , Dzieje Jagiel. , II, str. 379 notaty. Wedle przywileju Łokietka z 1306 M. M. Ae. V, str. 9, miedź do Krakowa przychodziła z Węgier lub Sącza; 335 w Kazimierzu jest skład soli, miedzi i ołowiu str. 31. Tyle jej wyrabiano, że Fugerowie 1521 zakupiwszy w okolicach Krakowa, spławili do Gdańska, kędy ją holendrzy na 68 statków ledwo zabrali Dütz Decius. De Sigis. I, Pistor. Coll. I, 312. 1502 r. z wielkim nakładem Aleksandra kopano srebro i miedź w Tatrach o 3 milo od N. Targu Miechowita Gołęb. , II, 380, n. b co może wskazywać na ów Sącz z 1306 r. i tłomaczyć produkcyą 1521 r. Pamięć tych kopalni dochowała się jeszcze do XVII w. ; 1647 dla kopalni czorstyńskich i nowotarskich Władysław IV stosuje ogólne prawa olkuskie Łab. II, 381. Latem 1594 Mosbach Wiadomości z archiwum szląskiego do rzeczy polskich, str. 235 6. Jerzy Radziwiłł biskup krakowski i kardynał odkrył w Kielcach miedź i jął ją kopać i w takiej ilości, że cząstka darowana królowi, wedle Piaseckiego, mogła posłużyć do pokrycia dachu na pogorzałym wówczas zamku krakowskim. W erekcyi Tumlina 1599 zastrzeżono z kopalń i fabryk kieleckich cetnar miedzi gotowej co kwartał Łabęcki, I, str. 301. Obfitość miedzi wyrabianej w Bodzętynie głoszą w 1678 roku. W Miedzianej górze na nowo od 1782 1789 kopano miedź, a przerabiano ją w Niewachlowie I, str. 303. Co do żelaza, to już 1261 Bolesław Wstydliwy za wieś Bezdeń daną za usługi Rynaldowi krakowianinowi, a cystersom jędrzejowskim odjętą, w zamian tym cystersom darowywa dwie wsie Rudniki pod Kurzelowem, kędy jest młyn rozdrabiający rudę żelazną, zapewne obok kopaną skąd nazwa wsi. Bartosz. Cod. Pol. III, str. 81; 1333 jest fabryka żelaza w Iłży. W latach 1332 i 1357 nad rzeczką Krztynią łącznie z Żebrówką, wpadającą do Pilicy poniżej Szczekocin, a należącej do klarysek ś. Jedrzeja w Krakowie, są dymarki żelazne suffaturae ferri M. M. Ae. III, 223 i 294 znane 1419 i 1568. Przed 1480 r. fabryki żelaza wymienia Długosz w Zajączkowie w par. Chęciny. Pawłowska fabr. jest w par. Koziegłowy, w Dziebałtowie pod Końskiemi, trzy fabryki w parafii Kłobucko z tych Herboldowska Długosza, 1566 i 1660 zwie się Panki a przybywają 1566 Truskolasy Łabęcki, I, 317, por. 1393 koło Częstochowy, Bartosz. , III, 351 352, w Lenartowym moście i Bzinie w rzece jak zwykle Kamionie, dla uzyskania siły wody do poruszania miechów w dymarce Lib. benef. I, 595, II, 192, III, 171, 404. Z tych 1553 Hieronim Szafraniec odnawia fabryki w Zajączkowie, Korczynie, Falisławicach i Gnieździskach Łabęcki, I, 316; 1393 w Częstochowie w XV w. w Gnaszynie Lib. benef. III, 121, 125. Do Koziegłowskich należały 1439 i 1446 cztery ferrificia w Lelowskiem Koszyk Jurga, Paweł i nowy Zarszyń i Choruń w rzece Warcie. W majątku Pileckich Czangowice między 1402 a 1480 powstają 3 fabryki żelaza Helcel, II, 881, Lib. benef. II, 188 a zięć Elżbiety PileckoGranowsko Jagiełłowej, Bolko książę opolski ma takież fabryki w Zawierciu i Bielanowicach w parafii Kromołów 1431 r. Bart. , III, str. 396 w posagowym swojej żony powiecie pileckim. We Wręczycach 1531 bierze w dzierżawę kuźnię starostów krzepickich rodzina Łojków rudników i trwa ona we wzmiankach rządowych do 1553 r. 1554, 1579. Za Zygmunta Augusta, wedle Czackiego, powstaje fabryka broni w Korczynie. Za Zygmunta III Piotr Tylicki biskup krakowski sprowadza włochów, którzy zaczynają wytapiać żelazo na nowy sposób, w dymarkach bergamskich lub niskich piecach Stückofen albo Fluszofen. Pierwszy Jan Hieronim Caccia wypuszczone miał liczne wsie na lat 20 i t. p. w kluczu Samsonów biskupów, dla opędzenia wydatków produkcyi. Na wyprawę smoleńską 1612 Caccia dostarczył broń odporną białą i palną i t. p. za co, 1613, mocą przywileju królewskiego, Andrzej i Wawrzyniec Cacciowie wzięli po bracie fabryki żelaza i stali, z monopolem ich urządzenia na lat 15; zaś stal ich z Kielc uwolniono na lat 20 od wszelkiego cła na drodze do Gdańska. Władysław IV polecał ich nowemu biskupowi Szyszkowskiemu 1624. W 1633 Cacciowie za 39000 talarów odstąpili przywileju swego na fabryki i kopalnie spółce trzech rodaków Bernard Servalli, Piotr Gianotti i Jan Giboni, co król potwierdził przywilejem osobnym, i nowonabywców nadał wolnością od ceł i od sądów zwyczajnych. 1658 r. Jan Kazimierz uwolnił od hyberny fabrykę Giboniego, która już obejmowała wówczas zakłady w Bobrzy, Cmińsku, Kołomanie, Tumlinie i Zagdańsku. od Gibonich i Gianotów 1654 i 1662 naturalizowanych nabyto fabryki 1700 i wcielono do dóbr stołowych królewskich. Za Jana III postawiono pierwszy piec wielki do którego majster z Węgier kamień na naprawę sprowadził aż ze swej ojczyzny. Później za Augusta II, zaprawiano kamieńmi polskiemi, choć fabryki Cacciów stanęły, a nowe dymarki zjawiają się w kluczu suchedniowskim biskupów krakowskich, jako to w Ogonowie, Jędrewie, Berezowie, Baranowie, Makowie i Michałowie. Rudę do nich kopano we wsiach Żeberka, Kalenówka, Osieczno, Opole, Dąbrowa, za Parszowem, pod Majkowem, Mostkami, Młodzawą, Żarnową górą. W Bzinie koło 1700 dymarkę przerobił Kownacki opat wąchocki na półwielki piec. Rudę dla niego kopano w gó Małopolska Małopolska rach Zarębieniec, Bukowiec, Siołka, Olejówka. 1725 biskup Szaniawski postawił wielki piec w Ząbkowicach pod Siewierzem. Za biskupa Załuskiego stanął wielki piec w Parszowie 1748, blacharnia do blachy czarnej pod Suchedniowem w Berezowie. Za biskupa Sołtyka skończono wielki piec w Mostkach 1759, a w Suchedniowie urządzono blachownią do czarnej blachy pod kierunkiem majstra sasa. Kanclerz koronny Jan Małachowski w dobrach swych pod Końskiemi, kędy w XV w. w Dziebałtowie była fabrica ferri wedle Długosza, postawił wielki piec 1738 w Stąporkowie, z zaprawą saską, choć polska była tuż w Duraczowie. 1784 r. urosło też do 5000 ludności Korzon, II, 211. Drugi piec postawił w Ruskim brodzie 1750, w Janowie opoczyńskim dwa 1755, wdowa czwarty w Rudzie opoczyńskiej 1762. Od 1750 istniała w Pomykowie tegoż Małachowskiego ruralnia, w której do 1782 wyrobiono 1150 karabinów, 1020 fuzyj, 1216 par pistoletów za 104374 złp. Koło Końskich w Gowarczowie stanęła szabelnia z żelaza krajowego a stali obcej. Szobert, za biskupa Załuskiego 1750 r. dyrektor fabryk żelaznych biskupstwa, założył później piec wielki w kasztelanii łagowskiej, ą w prywatnych dobrach Piórkowie biskupa kujawskiego Ostrowskiego. W 1774 stanął piec wielki w Szałasie do 1829, a 1778 w Samsonowie nowy piec na miejsce dawnego. W starostwie radoszyckiem były wielkie piece w Królewcu zamiast dymarki już przed 1626 a 1781 w Antoninowie i fryszerki w Adamowie Górnic. Łabęcki. Do benedyktynów na ś. Krzyżu należała kuźnica w Michałowie, już 1754 zniszczona; miała dwie dymarki i jeden piec kowalski. 1800 r. inwentarze podają taksę robotników w razie, gdyby roboty zaczęto na nowo; 1802 i 1807 pytał rząd benedyktynów, czyby nie ustąpili swych kopalni i czemu robót nie prowadzą W pierwszym razie odrzekli, że sami użytkować z rud będą, bo już mieli piec wielki, 1818 rząd królestwa wymienił Wierzbnik z Michałowem i i. za Starą i Nową Hutę, i pod Wierzbnikiem jął kopać rudę, a w Michałowie w 1821 szła fryszerka kś. Gacki Klasztor benedykt. ś. Krzyża na Łysej górze, 244, 268. Wedle geografii powszechnej prymasa Wł. Łubieńskiego w Ojcowie była fabryka szabel, w Swiątnikach pancerze, karaceny, pochwy na szable i wszelkie zbroje. Już 1320 w Krakowie jest dzwonolejnik Jan Mon. M. Ae. IV A, 579 a jego następców wyliczył Kołaczkowski Przeg. arch. bibl. 188, str. 238 nast. . W Sandomierzu u dominikanów na jednym z dzwonów jest rok 1314, na drugim jest nadpis w Imię Ojca i Syna i rucha św. brat Jan przeor sandomirski 1389 D. Buliń. Mon. m. Sandom. str. 306, co jest zapewne datą odlania i dawcy. Kś. Siarkowski Dzwony gub. Kieleckiej 1872 Warsz. , J. Łepkowski 1850 Bibl. Warsz. III i J. I. Kraszewski Dzwony w Kalend. Ungra r. 1855 podali spis. Najdawniejszy jest w Hebdowie w norbertańskim kościele z datą 1108, w Czaplach Wielkich 1111, ostatni piastowski w Pobudniku Małym 1327, Jagiellońskie zaczynają się 1438, kończą 1667. W Krakowie 1394 ulano dzwon do Wilna za 5 grzywien Życie dom. J. i J. str. 58. W Kozienicach Stanisław August założył hamernię i fabrykę broni pod kierunkiem Jędrzeja Kownackiego. Z fabryką w Końskich i Przysusze wyrabiała 500 sztuk rocznie. Zniszczona 1795 Korzon II, 219 220. Siarka wedle opisów Długosza I, 313, 417; II, 372, 382; III, 90 zaprawia swą wonią rzekę Chotel, która pod wsią Chotel kustosza, dziś czerwony płynąc, następnie przepływa przez Chotel włodziczy dziś zielony, szlachecki, u Długosza zieny; Słownik I, 638, wbrew Długoszowi kustoszy czyli plebański, zowie zielonym a szlachecki czerwonym. Oczko w swych Cieplicach edycya Klinka, str. 489 czyniąc z siarki źródło wewnętrznego ognia ziemi, pisze że Grecy siarkę zwali daom, co z artykułem ho daom może być źródłosłowem Chotelu. Za cieplice siarczane wymienia 1578 na Krępaku w Drużbakowie, w Swoszowicach przy Krakowie moc tę mające, chorego który w nich siedzi, ratować str. 517. W Swoszowicach 1422 1428 zjawia się Krzystan górnik siarczany Helcel II, 1869, 2080, 2086, 2151, 2229, 2244, w 1436 Stanisław Patryarcha Kg 2686, w 1439 Marcin Chmiel rajca krakowski posiada kopalnie swoszowickie a służy mu Bartosz górnik z warunkiem wyrabiania siarki tylko w jego kopalni, pod karą uwięzienia i sfantowania 2783. Syn Marcina, Tomasz 1483 zastawił kopalnią Jerzemu Morsztynowi rajcy Krakowa za 60 złotych węgierskich 4283. .. . 1598 Zygmunt III przyznał właścicielom Swoszowic dziedzictwo ich kopalń Łabęcki II, str. 356. Kopalnia siarki Opatrzność Boska we wsi Czarkowy nad Nidą parafii Korczyn, źle wyjaśniana przez Łabęckiego II, str. 500 z Siarkowy u Długosza Czarnków większy i mniejszy I, 495 6; w akcie 1198 także Czarnków rozpoczęta dopiero za rządów austryackich porozbiorowych 1795 1809 zrazu przez spółkę prywatną, potem przez dziedzica X Michała Radziwiłła. Węgiel kamienny Cellari 1649 wskazuje pod Trenczynem; 1782 w starostwie olsztyńskiem go znaleziono X, Osiński Opisanie polskich żelazn. fabryk. W 1783 r. król upoważnił tworzenie się spółki do warzelni soli i kopania węgli a 1783 potwierdził kontrakt spółki 32 akcyonalistów, opartej na akcyach zakładowych po 1000 dukat. , i podział własno Małopolska ści na 28 akcyj kustoszów z wyłączeniem żydów. Dyrektorem obrano bar. Leopolda Beusta, dyrektora salin saskich i mogunckich. Szukała węgla pod Szczakową; 1791 Kownacki Hipolit donosi o używaniu węgla kamiennego przez siebie w jednym roku do opału, i o kopaniu go między wsiami Strzemieszyce, Niemce i Porębka. Łabęcki I, str. 464 7. Czacki 1791 wspomina o swej podróży do kopalń, w której zboczył do Będzina Gazeta narod. i obca 1791, 68, str. 274. Zdaje się, że łatwo wskazać położenie tych kopalń, pamiętając, że w Jaworznie Moszyński w 1792 kopał węgle, i tych Austryacy 1797 1810 wykopali 300, 000 korcy. Jeszcze zaś wcześniej w 1795 o pół mili na W. od Będzina pastuszki odkryli na karczowisku po lesie Radocha węgle, które na odkrywkę Bendzinianie 1786 1796, a potem Prusacy w tak zwanej kopalni Reden wyrabiali 20, 000 korcy rocznie. 1807 1813 donacya Lannera ks. Montebello w 1803 dzierżawiona za 800 złp. W ks. siewierskiem między Strzyżowicami a Psarami kopalnia węgla 1789 i 1792 przynosiła koło 3000 złp. intraty rocznie; 1795 przeszła pod zarząd szląskiego górnictwa i zamieniona była na kopalnię Hoym 1797. Wydawała 20, 000 korcy. 1807 1814 wydzierżawiona za 1200 złp. przez Lannera ks. Montebello Łabęcki. SÓL Pomijając wątpliwe lub fałszywe dokumenta tynieckie, mogące istnienie soli w Wieliczce magnum sal dosłownie posunąć do początku XI w. , mamy w akcie Bolesława Wstydliwego z 1277 r. wzmiankę o korycie soli, które ojciec jego Leszek Biały f 1227 nadał cystersom w Koprzywnicy w kopalni soli salisfodina, zwanej u ludu Wieliczką magnum sal M. M. Ae. III, str. 110. Akt nadający różnemi dobrami klasztor benedyktynek w Staniątkach Nova Cella w r. 1239 wymienia Łopankę w sąsiedztwie Brzeźnicy i Przycieckiej doliny pod Bochnią cum sale, w akcie takimże z 1242 43 jest Lopyand cum sale, i dziedzictwo Wincentego zwane Bochnia i dwie porcye soli zwane poczym peczyny i, , korcze z Wieliczki Bart. III, str. 35, 39; Lib. ben. Dług. III, 299 300. Akta z 1250 udowadniają wreszcie, że bisk. krakowski Prandota tak w tej dacie zaczął pobierać dziesięcinę t. j. dziesiąty czerań soli z dochodu w Bochni, jak to się działo z dochodami z Wieliczki M. M. Ae. I, str. 40. W r. 1251 roczniki zapisują odkrycie sal durum t. j. soli twardej w Bochni, co nie usuwa istnienia warzelni karbaryi w Bochni przed tą datą, a łupania soli w Łopance. Legenda też o pierścieniu Kunegundy, z żup węgierskich przenoszącym się do polskich, stosuje się do Bochni nie do Wieliczki Mon. Pol. Biel. IV, str. 696. Akt miechowski z 1198 wspomina o nadaniu soli bożogrobcom w Miechowie jeszcze przed tą datą, z Bochni, z Przewienczny i Sydziny koło Wieliczki Kod. Wielk. I, 34, str. 43; w Przeniechan miała żyła soli zginąć wedle Długosza Lib. benef. III, 11 a w Szydzinie studnia wyschła i zniszczoną została. Okazuje to, że w obu miejscowościach sól i wcześniej była znaną, jak zwykle podawano i w obu warzelnia wyprzedziła wyrób soli twardej. Ostatecznie konstytucya sejmu warszawskiego z 1590 r. uznała dochód z obu za własność stołu królewskiego listy cywilnej, nie wyłączając możności użytkowania z żup i przez prywatnych, a z pozwolenia królewskiego, jak o tem świadczy i ustawa solna z 1368 Kazimierza Wielkiego. Za Stanisława Augusta wybito 8 szybów 80 łokci długich, celem wykrycia soli, a bar. Beust od 1783 za opłatą roczną 1000 złp. 00. Norbertanom jako właścicielom Buska dalej prowadził poszukiwania, których rezultatem było pozwolenie 1784 na spółkę warzelniczą z 32 akcyonistów. Solankę 1 1 2 2 0 0 wywarzano do 1796 r. Wydała do 4000 centn. soli. Kapitan Corosi 1780 1785 świdrował daremnie między Krzeszowicami i Mogiłą Łabęcki I, 179 180; Korzon II, 221 2. 1340 r. Kazimierz W. nadając Tuchowu, posiadłości benedyktynów tyniec, prawo magdeburskie Kod. Tyniec. str. 98, pozwala własnym kosztem studnię solną, t. j. szachtę wybić i pobierać co sobota grzywnę, mocą barkrechtu bergrecht, wszakże inne szachty będą do króla należały, i żupnicy będą płacili z nich po grzywnie tygodniowo opatowi. Prawa zresztą będą tej żupy królewskiej, też same co w Bochni i Wieliczce. Galman, potrzebny do wyprażania cyny z miedzią tworzącej mosiądz musiał być używany w hamerni sloferni i druciarni, założonej przez Pawła Kaufmana w Starczynowie pod Olkuszem. Spółce Mikołaja Firleja i in. 1583 Stefan Batory pozwolił szukać galmanu lapis calaminario w całej rzplitej. 1648 w Olkuszu kopano galman w związku z miedzią bożęcińską, dający mosiądz aurichalcum, sprzedawany w Gdańsku. W dobrach tenczyńskich, Dembicki ssta wolbromski kazał w Lgocie kopać galman do wyrobu mosiądzu, na początku XVIII w. , ale fabrykacyi zaniechał. Ks. Czartoryski galman tam kopany wysyłał do Gdańska 1740 1750. Koło 1782 r. korzec tego galmanu sprzedawano po 30 złp. Remiszewski dziedzic Bolesławia, do Gdańska też sprzedawał galman u siebie kopany w końcu XVIII w. Łabęcki I, str. 503 5. Marmury były poszukiwane do budowy kaplicy Zygmuntowskiej przez Bartłomieja Berecci w Kazimierzu nad Wisłą, w Olkuszu i w Tęczynie 1525 r. Sprawozd. Kom. do badania historyi sztuki w Polsce 1878, zesz. 2, str. 29. Czarne mar mury w Dębniku wyrabiane za Zygmuntów, służyły do zbudowania ołtarza wielk. w Wiedniu 1640 i nagrobka Adama Arzat w kościele wrocławskim św. Maryi Magdaleny 1678 r. W Chęcinach wyrobiono kolumnę Zygmunta III w Warszawie od 1643 stojącą w Słopcu. Marmurołomy czarne w Szklarach w olkuskiem i około Czerny, oraz porfiry czerwone w Dębniku i Miękini oglądał 1788 Stanisław August Łab. I, 298. 1787 urządzono w Dębniku łomy pod kierunkiem Bacciarelego, jeneralnego inspektora fabryk. Zrazu Schiante, 1789 Galbi maitre marbrier zgodzeni do wyrobu i nauki uczni. Fabryka istnieje 1786 1796. Dochód 1791 wynosił 61690, w 1792 48091, potem 4000 Korzon II, 224 5. Łomy kamienia w Nasiłowie należały do benedyktynów w Sieciechowie kś. Gacki str. 59. Stąd brano kamień 1623 do budowy zamku warszaw. W XIV w. były kamieniołomy na górze Lasotni pod Krakowem, których jedną część Henryk Czipser mularz i obywatel krak. , a drugą rodzina Hanka Wołka darowali miastu 1375 i 1388 M. M. Ae. str. 56, 46; V, 79 65. 139 9 r. Jagiełło pozwala Mikołajowi i Jakubowi z Krakowa oraz Mikołajowi z N. Sącza kopać agat w okręgu zamku czorsztyńskiego in districtu, tu tyle co in capitaneatu, ale wedle prawa górniczego węgierskiego Kod. Wielk. III, 2010, str. 730. W Wąchocku były kamienie młyńskie i osełki obok kuźnic żelaza i kopalni, wedle Cellaryusza. W Kunowie wedle Żejlera oraz Staro wolskiego marmur zielony i czerwony. W Pińczowie kamień do budowli kościołów Cellar. . W Proszowicach rzeźbiono kafle dla Jagiełły 1393 Życie dom. J. i J. 85. oczko 1578 zauważyl koło Lubowli na Krępaku wody słone, kwaśne, smrodliwe, które pewnie, , witryola, solną a merkuryuszową naturę mają Przymiot ed. Klinka, 492. Do kąpieli już za jego czasów na Krępaku w Drużbakowie, gdzie jest ciepła woda, także u Krosna, zapisał wodę witreolową w Bieczu str. 517. W XVII w. stawiano obok wody badeńskie i w Drużbaku Kochowski Epigramata, ed. Turowskiego, str. 107. E Szklarstwo. W Krakowie 1317 r. spotykamy Jędrzeja, który robi szyby parat specula M. M. Ae. IV A, 382. 1357 jest już cała ulica szklarzy speculatorum, spieglergasse, 1684, wstęp XLIX. 1399 Herman, majster szklarski, musiał od pewnego czasu wyrabiać szyby w tem miejscu, albo też przed nim istniała hutnica między wsiami Radwanowice, Bętkowice i Sokolec, gdyż pod tą datą Łokietek, nadając Hermanowi las do wykarczowania i osiedlenia, między owemi wsiami położony, określa go bliżej topograficznie las nasz, pospolicie zwany pod Hutnicą M. M. Ae. III, str. 215. W 1399 r. zachodziły spory w Bętkowicach co do wdzierania się współwłaścicieli w dzielnice swoje przy kopaniu, i kasztelan krakowski wydał wyrok by każden kopał u siebie, i co wykopie, to będzie j ego własnością Helcel II, 538. Może to odnosić się do kopania materyałów wapno, glinka do fabrykacyi szkła potrzebnych. Za Długosza przed 1480 już istnieje wieś Szklary, podobno przez Kazimierza W. 1370 powstała na części pól wsi Radwanowic, a sądząc z nazwy, będąca tąż samą nomenklaturą, co Hutnica z 1329 Lib. benef. I, 8, 9, 59. Dwu czy trzymilowa odległość tej huty nie pozwala orzec, czy z niej, czy skądinąd brano szyby membranae vitreae, por. 1441 Helcel II, 2932 do łaźni królewskiej na Wawelu, które wstawiał Mikołaj szklarz vitreator z Krakowa 1389 r. Przeźdz. Życie J. i J. 9 16. Sam wyraz łaciński w tym razie użyty, a przy opisie domu królewskiego w Knyszynie w 1564 oddany przez zwrot błony szklane Bibl. Kras. Mon. Swidz. II, str. 291, por. 216, w Modlnicy z 1582, str. 174, jeszcze staje się dobitniejszy przez określenie, że membranae były w oknach domu Drogosza na Wawelu 1389 Życ. dom. J. i J. str. 42. W Zakopanem dotąd szklarza zowią błomiarzem Gustawicz Wyciecz. w Czorszt. 100 n. 189. Dowód to, że błony zwierzęce, czyli pęcherze były jedyną zasłoną otworów okiennych. Ten stan rzeczy widział Verdum w okolicach Żółkwi 1670 Liske Cudz. w Polsce I, str. 84. Użycie szkła daje miarę postępu w zbytku i przemyśle. 1497 w Krakowie wydawano przepisy dla połączonych cechów szklarzy, goldszlagerów i malarzy, co Stefan Batory 1581 potwierdził Kołaczkowski O fabrykach i rękodz. w daw. Polsce, w Przegl. archeolog. bibliogr. w Warszawie 1881, 4, str. 353. 1452 huta vitreatura w Myślenicach przechodzi z rąk do rąk w cenie 5 grzyw. , oczywiście istniejąc dawniej Helcel II, 3492. W XVII w. Mikołaj Rej wspomina o prostej sklenicy myślenickiej, co dowodzi istnienia huty szklannej w Myślenicach jeszcze w tym wieku Żywot poczciwego człowieka, ed. Turow. , str. 224. Niewiadomo jednak czy jednocześnie wspominana malowana z bożą męką tamże i str. 65; por. w Paprockiego Herbach, ed. Turow. 430 za zdrowie Pana Jezusowe pijał sklenica jest domowego wyrobu. Zna ją i Kochanowski i Miaskowski. W N. Sączu szkło wyrabiano 1493 Szczęsny Morawski Sądeczczyzna II. W 1529 benedyktyni łysogórcy mieli hutę szklaną kś. Gacki Kl. Ben. S. Krzyża, str. 267, której nazwa dotrwała do dziś dnia Zarysy z. opatow. i sandom. 1862, str. 5. F Garncarstwo. W XVI w. znane są już garnki iłżeckie z tak zwanej dawniej Iżłży, i Górnicki Dworz. pol. ed. Turow. 160 opowiada o nich anegdotę Małopolska w związku z Twardowskim. Kś. Gacki w opisie Iłży Pamiętnik relig. mor. XXVIII, 1854, nr. 10, 11 wywodzi Iżłżę od iłu, który jednak dopiero o 5 mil ku Ostrowcu zaczyna się str. 366 jako wskazówkę bardzo charakterystycznej nazwy. Wedle jego wiadomości stanowią garncarze osobny cech, i osobne swym wyrobom dają nazwy miski, rynki, pokrywki zowią się płaszczyzna; garnki kwaterkowe, mniejsze i dla dzieci drobiszcze; garnki kwadratowe podpniaczęta; garnki trzykwartowe obszerniaki; garncowe pniaki; półtoragarncowe podjagielniki; dwugarncowe jagielniki; większe krużce. W XVII w. garnki iłżeckie i łagowskie jako głośne podane Zejler u Mitzlera II, str. 488; Cellaryusz I, 548. Aż do Szwecyi szły iłżeckie wedle Starowolskiego. W Ćmielowie garncarze posiadają dokumenta Augusta III 1750 i Poniatowskiego 1768. Tarłów na gruntach wsi Szczekarzewic koło ujść Kamienny do Wisły, z fundacyi Jędrzeja Tarła 1550 r. Zarysy z. opatow. i sandom. str. 69 uzyskał 1664 r. przywilej na spław swych garnków Wisłą do Gdańska Kołaczkowski Przegl. bibl. arch. w Warsz. 1881, str. 129, które te i inne ogólnikowo podaje, por. str. 491, przyczem błędnie o rośnięciu garnków, to jest urn w ziemi w Małopolsce, koło Szremu, z Kromera; źródłem Długosz. W Krakowie ulica garncarska znana jest 1331 M. M. Ae. IV. G Cegielnie. W Krakowie już przed 1341 musiała istnieć cegielnia, bo w tym roku wspomniano słodownię, , z gliny zrobioną M. M. Ae. IV A, 1399; por. 981, 1491, a 1357 jest słodownia murowana braseatorium muratum nr. 1684. 1336 występuje Teodoryk argillator 1201 a 1392, 1394, 1397 murarz Lindentolde IV B, str. 299, 105, 166. R. 1392 wpisuje się do obywatelstwa krakowskiego Filip czigilnik str. 83, 1394 wpisuje się Andrzej laterifex str. 121. W rachunkach miejskich 1391 wyłuszczone rozchody są z cegielni i z pieca wapiennego str. 295, a 1393 poznajemy mistrza ceglarskiego Parchowicza, wypalacza arsor wapna mistrza Mewerera, i Piotra mistrza wapiennego str. 306. Zapewne były oba zakłady urządzone dla budowy kościoła Panny Maryi, Sukiennic i innych owocześnie wznoszonych lub reperowanych gmachów i murów. 1399 zjawił się wypalacz cegieł Filip, i nowy mistrz strycharski Piotr Hajn str. 324. 1401 obok wypalacza wapna arsor jest lasownik extinctor str. 328. 1404 pojawia się Mikołaj majster cegielny latrifex 336. 1360 była, , cegielnia nad Prądnikiem M. M. Ae. IV, str. 305. Przed 1360 a potem jeszcze 1405 w Krakowie była urządzona druga, , cegielnia za bramą ś. Mikołaja M. M. Ae. IV B, str. 540; por. V, str. 61. Z Krakowa też 1441 r. sprowadzono do Besca cegły i wapno na budowę części świątyni. A czas murowania może zwyczajowo oznaczano na dwa tygodnie po Zielonych Świątkach t. s. r. Helcel II, nr. 2932. 1595 Zygmunt III przepisał, by w tej miejskiej cegielni Kołaczkowski str. 490 cegła była pół łokcia długa, ćwierć szeroka, a pół ćwierci łokcia gruba. Tysiąc płacono 2 zł. 10 gr. Wapna skrzynia o 26 korcach krakow. gaszonego kosztowała grzywnę, a niegaszonego pół grzywny. 1378 była cegielnia w Tarnowie Bart. III, str 319. 1456 Kwanta swoją cegielnię i wapielnią w Lublinie darował franciszkanom Mon. Biel. III, str. 254. Majoliki niewiadomo czy istotnie były wyrabiane, ale Antoni Destesi wenecyanin dostał od Stefana Batorego monopol ich wyrobu na lat 30 od r. 1582 w całem państwie polskiem i litewskiem z karą 10, 000 florenów 30groszowycb płatnych w połowie na skarb a w połowie Destesiemu, ktoby jego monopol naruszył Pawiński Źródła dziejowe XI, str. 253. H Sukiennictwo w każdem prawie mieście istnieć mogło, gdzie są postrzygalnie, choć nie zawsze tam gdzie są składy sukna t. j. sukiennice jak np. w Krakowie, Sandomierzu 1286, Bart, str. 145. Sprzedaż względnie wyrób sukna, czyli jatka albo kram sukienniczy jak rzeźniczy, szewcki, kuźnia, należy do skutków i zalet prawa niemieckiego tamże str. 259. W Krzyżanowicach nad Nidą 1367 r. pozwolono sukiennikom osiadać i pracować, sprzedawać wyrób swój na łokcie i całemi postawami, sprowadzać i wywozić wedle obyczaju i sposobu innych miasteczek Królestwa str. 302. W Krakowie w XV w. wyrabiano bloser białe i siwe, selbfar, kosmate, szette; na Kleparzu wyrabiano tylko białe i siwe M. M. Ae. XXIV. Za czasów Długosza w Żarno wie, liczącym 125 domów, byli różni rzemieślnicy, a szczególniej tkacze Lib. benef. III, 322, co dowodzi istnienia sukien żarnowskich. 1367 r. na korzyść sukienników miejscowych w Lelowie, Kazimierz W. wydał przywilej, w XV w. sfałszowany A. G. Z. III, str. 31. Tkacze w Radomiu 1433 dostali nadanie od biskupów krak. kś. Gacki Jedlnia 121. Należy zaznaczyć też i rzecz godną bliższego zbadania, że Bolesław Wstydliwy 1250, 1255 roku uwalniał dobra cystersów czyrzyckich od stacyi tkaczy sukienniczych a statione pannificum Bart. Cod. Pol. III, str. 65; M. M. Ae. III, str. 37, 48, co należy zapewne w ten sposób tłómaczyć, że sukiennicy książęcy, na korzyść, nietylko na użytek dworu wyrabiający sukno, objeżdżali na równi z piwowarami i i. majątki prywatne i z nich zabierali w formie daniny lub kupna surogat. W 1766 zawiązała się Kompania manufaktur wełnianych akcyjna, która upadła 1771 r. Małopolska Małopolska z braku rzemieślnika i kierownictwa fachowego Korzon II, 214 219. I Płótno białe wyrabiano w Sączu 1425 r. Helcel II, 2036, 1354 rozróżnił Kazimierz W. w Krakowie płótna białe, zwłaszcza golcz 1394 solcz cienkie sindo; Zycie dom. J. i J; str. 45 mające się mierzyć długim łokciem od płócien czarnych krajowych terrestris mierzonych zwykłym łokciem M. M. Ae. V, str. 33. 1458 rajcy krakowscy uzyskali prawo brania wody z rzeki Rudawy, za murami miasta u kościoła ś. Mikołaja płynącej, do młyna Walkmole blichującego dealbetro płótno, sukno i barchany str. 235. Płótno z Krosna 1456 szło do Mołdawii A. G. Z. III, str. 239. Zdaje się, że co do uprawy lnu istniały miejscami pewne warunki i okoliczności sprzyjające lub hamujące rozwój przemysłu na tym surogacie opartego. Tak np. 1293 w Rogoźniku w parafii Modlnica pod Krakowem, uwolnił opat zwierzyniecki uprawę czterech nasion semina a w ich liczbie len i konopie od opłaty dziesięciny M. M. Ae. III, str. 143, która trzy pęczki t. j. kitę wynosiła str. 328. Gdzieindziej znowu pozwalano tylko wysiewać tyle surogatów, co starczyło na własną potrzebę, co wskazuje, że tu tamowano wyprzedaż do tkalni obcych np. 1274 w Garlicy len M. M. Ae. I, str. 102 3, w Opatkowicach pozwolono konopie w stawie młynarzowi moczyć Kod. Tyniec. str. 31. IX. Rolnictwo ma w dyplomataryuszach, libri beneficiorum Długosza i wypisach sądo wych Helcia bardzo ciekawe materyały. Opra cowali je Feliks, Zieliński w sprawozdaniu z pracy Długosza w Bibl. Warsz. 1872, po części W. A. Maciejowski w Historyi Włościan, Stawiski w dawniejszej swej pracy w tej mierze, oraz w Encyklopedyi rolniczej. Wspominamy dla ciekawości, że produkt rol nictwa, dający początek rzemiosłu piekarskie mu, ulegał ograniczeniu w tym ostatnim prze tworze. Mamy wyroki sądowe w Małopolsce co do pewnych miast, iż piekarzom w nich wolno lub nie wolno było piec chleba, np. w Wieliczce 1430 Helcel II, 2326, co stoi w związku z dawnym obyczajem stacyi pieka rzy książęcych rzeźników i szewców M. M. Ae. III, 363. Godna też uwagi, że niektóre nazwy tego wyrobu zemły w. XIII, stru cle w. XV są niemieckie. X. Handel małopolski przedewszyst kiem wywoził z kraju materyał surowy drze wny, górniczy i i. W XV w. do Flandryi wy syłano z Krakowa rękawiczki, których przy gotowywano kilkanaście tysięcy par M. M. I Ae. IV, str. LXXIV. Trzewiki z zagiętemi nosami używane w XIV w. Życie dom. J. i J, str. 52 r. 1394; por. Star. Pom. Pr. Pol. IV, str. 17 r. 1320 słynęły we Francyi pod nazwą à la Poulaine, a w Anglii Crakows, dochodząc u elegantów do wielkości takiej, że ich końce przyczepiano łańcuchem do kolana Arch. do hist. sztuk piękn. , wyd. przez Akad. umiej. w Krakowie. Nie inaczej jak drogą handlu musiały się tam dostawać. Za Jagiełły 1388 1417 używano drogą handlu nabytych płótna flamandzkiego na podszewkę, łokieć 3 gr. ; nisseńskiego łok. 3 gr. ; sukna angielskiego szarego łok. 24 gr. ; brukselskiego zielonego i białego łok. po 23 gr. , hirszberskiego czarnego, cytowskiego i świdnickiego Źyc. dom. J. i J. 77. Z ksiąg miejskich Krakowa poznajemy 1300 l400 handel suknami z żuław nadreńskieh, z miast Arras, Bruges, Bruksela, Liege, Mecheln Malines, Tyn, Eypern; z Anglią Dyllermund Dendermond, Londyn. Do szląskich przybywa sukno wrocławskie i kruczborskie. Z ksiąg sądowych krakowskich Helcia znamy sukna z Lundu lunica, Aras Haras, Mecheln, Amsterdam ostrodamski. Handlowano z Kolonią ryżem, barchanem, cukrem i mączką cukrową, rodzynkami, migdałami, pieprzem i t. d. już w XIV i XV wieku. XI. Drogi w Małopolsce zawisły od warunków telurycznych i od właściwości handlu wewnętrznego. W związku z naturą stoi ogólna robocizna krajowa zwana przesieką, t. j. wycinanie lasu M. M. Ae. III 11, praktykowane w czasie wypraw wojennych Kod. Wielk. 236. Do jakich to rozmiarów dochodziło, świadczy powieść Długosza o wyprawie 1428 ed. Przeźdz. XI, str. 362, czasu której 10, 000 ludzi z siekierami na pował obalało drzewa, tworząc pokład strata mostowy, długi na kilkadziesiąt mil. 1228 r. Grzymisława wdowa Leszka Białego uwalniała klasztor jędrzejowski od przesieki na całej przestrzeni między Wiślicą a Pilicą t. j. w Małopolsce, może po raz ostatni, jako w okolicy względnie ludnej. Atoli jeszcze 1433 r. pod Radomiem kś. Gacki Jedlnia str. 8, 68 młyn Pacynę otrzymał od Jagiełły Wawrzyniec Pacz magister pontium exercituum nostrorum expeditionalium mostowniczy naszych wojsk czynnych. Zapewne też za zabytek tych czasów wypada uważać tak zwane ławy albo ławki, które istniały 1412 pod Krakowem w Zwierzyńcu królewskim Helcel II, 1303; 1436 w sandomierskiem na ługu t. j. błocie między rzeczkami Brzeźnicą i Opidową we wsi Witkowice cisowe ławy były A. G. Z. VII, str. 8. Koło Wójkowy na prawym brzegu Wisły 1270 były gołubowe ławy M. M. Ae. III, str. 95 96, jak niegdy w Wollinie u ujść Odry 1126 r. Mon. Biel. II, str. 37 i śród błot Gopła 1487 Rzysz. Cod. Pol. II, st. 570 Jeszcze w XVIII w. w Lublinie były Kozmianowe ławy. Drugą służebnością państwową, która ułatwiała komu Małopolska nikacye, jest budowanie i reperacya mostów M. M. Ae. III, 82, str. 235 ściśle postawiona w związku z istnieniem drogi handlowej wiodącej przezeń. Zwłaszcza w czasie lodów, i w gwałtownej potrzebie pomoc ludności jest wymaganą nawet w formie podwód. I tu zdaje się należeć powinność narub albo naramb M. M. Ae. III, 44, 58, którą Smolka Mieszko Stary i wiek jego str. 431 n. 2 odnosi do rąbania lodu w fosach zamkowych, a pewno jest rąbaniem kry przy mostach. Zazwyczaj w razie braku mostu, lub jego połamania się zimą, urządzano w jego miejsce przewóz. By utrzymać stałą komunikacyą wzbraniano takiego przewozu, przez co ludność musiała odbudować most. Dla naprawy tak zniszczonego jak i dróg pozwalano cła pobierać Bart. Cod. Pol. III, str. 1202, pod nazwą mostnego, do czego był i mostnik 1367 poborca. Przyroda i Przemysł 1880 28 i 29; Przyczynki do dziejów przyrod. E. S. S. . Mosty są taką rzadkością zrazu, że noszą imiona czy to właścicieli czy budowców; tak na Brynicy pod Czeladziom jest 1228 most Gawła, 1242 most Jana na Luciąży, 1260 jest most Slemrzyn nad rz. Łukową Bart. Cod. Pol. III, str. 14, 41; M. M. Ae. I, str. 79. Mosty kamienne były rzadkością, i gdzie się znalazł, to słynął za dziwo wokoło. Tak np. był most kamienny na Szreniawie 1222 M. M. Ae. I, str. 20; podobnyż był na drodze z Cyszyn w paratii mogilskiej do Krakowa w 1389 i 1428 M. M. Ae Y, str. 90, 187. Nawet przedmieście Krakowa Stradom używało innej a charakterystycznej nazwy most królewski 1419 r. Pons regalis M. M. Ae. V, str. 160; 1409 r. Helcel II, 1183, zapewne jako wskazówki niezwykłości i użyteczności podobnej budowli. Pamiętne ugrzęźnięcie lekarza i dziejopisa Miechowity w błotach pod Krakowem 1501 i Stanisława Augusta w Lublinie u bramy świętoduskiej 1787 świadczyć mogą o potrzebie takich mostów. Starosłowiańskim też obyczajem otoczone błotem miasta jak Wiślica, 1587 Heidenstein pol. przekład II, str. 253 wymagały koniecznie tego środka komunikacyi. Kierunek dróg jest stały, jak tego dowodem są świadectwa historyczne o tożsamości, czy to szlaków wypraw najezdniczych Litwy i Tatarów, czy to gościńców królewskich, czy też kupieckich. A stałość ta kierunków koniecznie musi zależeć od stosunków hydroi hylograficznych. Tak najazd Tatarów 1241 odbywa się na Lublin, Zawichost, Sandomierz, Wiślicę i Skarbimirz, w ciągu którego zaszła bitwa pod Połańcem Wielkim Turskiem nad Czarncą, pamiętna śmiercią Michała Predwojowicza Dług. Eist. VII, str. 266 7. Dokumenta z 1262 Bolesława Wstydliwego wykazują łupieże tatarskie w Zawichoście i Koprzywnicy, na linii tegoż traktu znajdujących się M. M. Ae. III, str. 66, 76. Dróżnik tegoż księcia idący na Korczyn, Osiek, Koprzywnicę, Sandomierz, Zawichost, potwierdza byt onego szlaku. Kazimierz W. umierający 1370 Biel. Mon. II, str. 632 4, jedzie z Sandomierza na Koprzywnicę, Osiek, Korczyn, Opatowiec, Kraków. Rzeźnicy krakowscy 1393 i woły 1427 r. szły na jarmark wrocławski ze Lwowa nie inną drogą, tylko na Sandomierz, Koprzywnicę, Osiek, Tursko, Połaniec, Wiślicę, Korczyn, Pacanów, Opatowiec M. M. Ae. V, str. 107; A. G. Z. V, str. 55. W trop ich jeździ Kazimierz III Jagiellończyk Dług. XIII, str. 50, 171 z Lublina na Urzędów, Zawichost, Sandomierz, Koprzywnicę, Połaniec, Proszowice, Korczyn. 1495 była droga królewska z Wiślicy do Proszowic Helcel II, nr. 4447. Stefan też Batory do Lublina z Krakowa jechał na Proszowice, Piekary, Podolany, Korczyn lub Zborów Heiden. II, 150, 159, 218. Również ciekawym jest pochód Litwy na Drohiczyn, Chełm Lubelski, Skaryszew pod Radomiem, Iłżę i Tarżek w 1268 r. Poł. sobr. rus. Het. II, str. 203. Dalszym jego ciągiem zapewne jest droga z Rusi na Małogoszcz, Chęciny, Kurzelów, znana 1275 przez napady Tatarów M. M. Ae. III, str. 105; Łaski Lib. benef. I. str. 583. Skaryszów, będący miejscem zjazdów książęcych 1228 i 1263 r. M. M. Ae. III, 17, 78, leży też na trakcie handlowym, który 1349 i 1455 szedł z Torunia do Włodzimierza na Sieciechów, Radom, Zwoleń, Kazimierz, Kunstat i Lublin, Krasnystaw, Hrubieszów, Bełż Kod. Wielk. 1289 i ed. Raczyń. str. 174 5. 1419 Jagiełło wskazał drogę z Tarnowa do Wrocławia mieszkańcom pierwszego miasta, na prośby Jana z Tarnowa wojewody krak. na Opatowiec, Działoszyce, Lelów i Krzepice A. G. Z. IV, str. 100. Musiał to być trakt powszechny, bo 1278 celny gościniec szedł na Sącz, Wojnicz, Opatowiec, Korczyn M. M. Ae. III, str. 114. 1491 r. szła wielka droga z Wojnicza do Tarnowa A. G. Z. VII, str. 173. Północną część tegoż samego traktu wskazuje dróżnik z 1364 r. przez Lelów, Rokitno koło Oludzy granicznika dyecezyalnego do Żarnowca M. M. Ae. III, str. 324. W tej samej linii bieży droga z Rzędowic pod Książem W. 1381 do Skalmierza M. M. Ae. III, str. 425, może nieróżna od traktu na Działoszyce dawne. Jednem z najciekawszych ceł jest pobierane na tej drodze przez Pawła ze Szczekocin 1457 które nazywano lodowem, a obciążało przewóz towarów po lodzie kś. Buliń. Mon. Sand. str. 65; por. A. G. Z. VII, 240. Skała w 1262 i 1333 była punktem, przez który przechodziły trzy trakty M. M. Ae. III, str. 72, 221, jeden przez Wysocice i Pstroszyce; drugi wprost na Żarnowiec, gdzie spotykał się z lelowskim, na Rokitno idącym; trzeci szedł na Krocice także do Lelowa. Wedle innych wskazówek, inny trakt z Krakowa szedł na Paczołtowice do Iłkusza czyli Olkusza, tak zwana droga królewska 1491 Helcel II, 4379, 4380, która jest zapewne tąż samą, co droga wielka idąca ku Wolbromowi i Żarnowcu na Chrząstowice 1327 r. M. M. Ae. III, str. 204 5. Ułamek wielkiej drogi znajdujemy 1276 pod Przeginią Bart. III, str. 112; nie umiemy jednak określić jej kierunku, przy braku dokładniejszych w dokumencie spółczesnym określeń. Drogi publiczne istniały w Czeszkowie W. z Wiślicy do Skalmierza i przez Begłow do Sk. Lib. benef. I, str. 407 8. Dawny trakt przez Karpaty wskazują wsie Stare Cło, Stróża. Z Krakowa Długosz, Lib. benef. I, str. 167 wiodła droga Miechowska między Babicami i Węgiercami, przez Raciborowice, most na rzece Goszczy ku Słomnikom Lib. benef. I, str. 160 i ku Skarbimirzowi I, str. 156, por. 1328 M. M. Ae. III, str. 185 6 a dalej Miechów, Jędrzejów, Małogoszcz, Przedbórz, Piotrków Długosz, XIII, str. 142, 316, 329, 413. W Jędrzejowie od beczki śledzi pobierał kasztelan krakowski po 30 sztuk cła do 1355, w którym odstąpiono jego pobór klasztorowi cystersów w tymże Jędrzejowie M. M. Ae. III, str. 281. Na południu Krakowa była droga publiczna na Bochnią z Bogucic do Uścia przy rz. Rabce, a w kierunku doliny tej rzeki Lib. benef. I, str. 129; doliną Dunajca wozy kupieckie jechały na Sącz, Czchów 1327, Wojnicz, Opatowiec, Korczyn 1278 M. M. Ae. III. 206, 114. Z Sącza na Ruś jechano przez Biecz, Żmigród, Sanok 1345 str. 258. Dawny trakt szedł z Rusi na Turbią do Sandomierza Długosz, Lib. benef. I, sir. 349, który potem odwrócono na Ropczyce. Chronologiczną wskazówkę mamy w sporach Krosna z, Ropczycami 1399 r. A. G. Z. III, str. 135, że trakt ten był nowy, w porównaniu z dawniejszemi na Ruś wiodącemi. Tego roku obowiązano Krośnian, że gdyby jechali do Sandomierza lub na Mazowsze, to w każdym razie przez Ropczyce jechać i cło opłacić muszą. Ten nakaz Jagiełły po naradzie podkanclerzego Klemensa z Moskorzewa i starosty sanockiego z rajcami miast Biecza, Jasła, Pilzna i Dambowdziału wydany, najlepiej świadczy o pętach, jakie nakładał na komunikacyą handlową system komór celnych państwowych. Prawo składów, nadawane Krakowu, Sandomierzowi, Sączowi, których kupcy omijać z towarami nie mogli, jest drugą przeszkodą sztuczną, ku korzyści pewnych miast uprzywilejowanych wymyśloną, a bezpośrednich stosunków nieułatwiającą. Reparacya dróg, zdaje się w formie dzisiejszych szarwarków, odbywała się z nakazu starosty Helcel, II, 4462. Komunikacya wodna odbywa się rzekami, które już 1447 r. wyliczono w konstytucyi sejmowej, podając je za spławne. Należą do nich z rzek małopolskich Wisła, Dunajec, Wisłoka, Wieprz, Nida, , i inne. Spław bywał utrudniony przez młyny i jazy, na których zniesienie niejednokrotnie powstawano. Ponieważ na drogach, cło i składy przewóz towarów obciążały, częstokroć opóźniano trakt lądowy i towary spławiano Dunajcem i Wisłą. Kraków np. wielokrotnie o to miał zatargi z Sączem, że korytem Dunajca omijały go towary na Sącz z Węgier idące M. M. Ae. III, str. 261, r. 1273, str. 212, r. 1329. XII. Lasy w Małopolsce są czynnikiem zarówno nadającym specyalną fizyognomią ziemi, jako też wpływającym na naturę zajęć mieszkańców. Gdzie mianowicie dopiero praca rudunkowa rozpoczyna się i lasy przemagają, tam o rozwoju rolnictwa niema co mówić. Pod Karpatami nic dziwnego, że słychać o lasach. Tak o lasach Szczyrzyckich aż do Tatrów czytamy 1255 r. M. M. Ae. III, str. 49. W parafii Raciechowice, biskup Prandota krakowski 1264, w czarnym lesie, który zapewne nazwę tę zawdzięcza nietylko przewadze drzew liściastych, ale i zwartości drzewostanu forêt viérge, 100 łanów pozwala wykarczować na pola z majątków swych kapitulnych str. 84 85. Inny las z 1270 r. koło Wojkowa, służący do łowów książęcych, w dzielnicy nadanej przez Bolesława synom Macieja Hinsirowicza, dziedzicom wsi Dupe dziś Dubie, obejmuje przestrzeń od Chmielowa, Wojkowa do Baranowa, t. j. mili str. 95 97. 1318 w lesie nad Uszwą, 104 łany wyznaczono str. 184; 1360, gdy nad rz. Rabą 70 łanów pod wieś Lubień wyznaczono, łowów i pasiek dozwolono po wszystkich pagórkach i górach aż do granic węgierskich str. 300, 1369 powstał dopiero Bodzętyn w lesie tego nazwiska nad rz. Wirzchowisko, a to ze względu na przyrost korzyści z osadzania wsi po lasach w powiecie sandomierskim str. 363. Kiedy pod Kunowem w dąbrowie Prawęcin zakładano wieś t. s. n. miano na względzie pomnożenie użytków z gajów, lasów i dąbrów w 1340 str, 249. Pomijając zresztą wszystkie inne przykłady, wymownym będzie akt darowizny puszcz vastitates, lasów i gajów, z których żaden użytek Jagielle 1420 nierósł w powiecie radomskim i ziemi sandomierskiej nad Swarzyną. Ciemną strugą i Kamionką położonych w takiej rozciągłości, że ogólnie tylko określono, iż z 30 łanów wykarczowanych służbę wojenną odbywać się będzie z kopią, z 20 łanów z dwoma łucznikami dobrze I zbrojnymi i na dobrych koniach, az 10 z jednym Małopolska Małorossya Małorossya łucznikiem Bart. III, 379 381. Dla zachęty uwalniano od różnych uciążliwości prawa polskiego, nadawano samorząd miejski, kilkoletnią wolność od opłat pod nazwą czynszu należnych z tych osad na prawie niemieckim. Znaleźliśmy nawet przykład w M. , że w Przegini 1319 w lesie Tęczyn imieniem Łokietka i właściciela Nawoja kasztelana krakowskiego Paprocki Herby, str. 66 67 zbrodniarzom zapewniano dwutygodniową bezkarność, byleby się osiedlili w nowej miejscowości. Każda taka miejscowość stała się miejscem targów, okoliczną produkcyjność skupiającem; zjawiały się różne rzemiosła i przemysł, z przywilejem lokacyi połączone wirtualnie por. M. M. Ae. , Lib. benef. Dług. . XIII. Ceny ziemi, bydła, towarów i wogóle przedmiotów potrzebnych w społeczeństwach cywilizowanych dają pewne przybliżone wyobrażenie o rozwoju i stopniu tych potrzeb. Przykłady nasze nie mają pretensyi innej nad wskazanie istnienia materyału do opracowania tej kwestyi. Ni miejsce ni czas nie pozwalają na szczegółowsze nawet podjęcie przedmiotu. Podnosimy tylko kwestyą cenników czyli taks narzucanych przez rząd miastom i wsiom. Za Kazimierza W. 1334 1370 istniała następna taksa żywności dla wojska w pochodzie, obowiązująca jeszcze za Kazimierza Jagiellończyka 1457 wół pół grzywny, t. j. 24 grosze, krowa 16 gr. , wieprz 12 gr. , baran 2 gr. , dwie kaczki grosz, miara cassula pszenicy 2, a takież miary żyta i owsa po groszu. 1338 r. zapisano wielką żyzność zapewne w okolicy Miechowa miara conerus żyta 4 denary, mąka 8 Mon. Biel. II, str. 884. 1413 w Krakowie, po odjęciu prawa miastu stanowienia cen na swój towar samoistnie, co później do wszech miast przeniosło się, a co było hamowaniem rzemiosł i przemysłu miejskiego na rzecz wiejskiego, t. j. I szlacheckiego por. Jan Ostroróg, E. S. Swież. Ateneum, 1884, za kwiecień i maj, cennik ustanowiony przez urzędników państwowych, t. j. szlacheckich takie ceny opiewał Miara pszenicy 7 gr. , żyta 5 gr. , owsa 2 gr. , jęczmienia 4 gr. , korzec grochu 4 gr. , prosa 3 gr. , maku 4 gr. , konopi 2 gr. , cebuli 1 gr. , dwa jaja 1 denar, na Wielkanoc jedno po denarze, gęś 16 denarów, kaczka 1 2 gr. , prosię 11 gr. , szemonuszki alias Brachvogil 5 za 1 gr. , wiewiórka bez skóry 3 den. , zając 2 gr. , koza 8 gr. , cielę 6 gr. Kamień mydła 10 gr. , słoniny 10 gr. , lnu jesiennego 20 gr. , zimowego 16 gr. Skóra większa wołowa 14 gr. Sto drzew okrągłych 1 1 2 gr. , kopa budowlanych okrągłych 6 gr. , kopa dachówek 10 gr. Trzewiki trepki zwyczajne 2 gr. , dla dzieci po 1 gr. , dla żołnierzy 6 gr. Garbarze brali od większej skóry 3 gr. , od lżejszej 2 gr. Trzewiki pańskie po 12 gr, , sług pańskich po 8 gr. , kmiece po 7 gr. , para botorum butów po 4 gr. Para strzemion zwyczajnych 2 gr. , lepszych 3 gr. Funt pieprzu w kramach 8 gr. , szafranu jedna kopa i gr. Łokieć płótna szwabskiego 2 gr. , czwelich 1 1 2 gr. , golcz 1 gr. Sukno bruksel skie krótkie łok. po 20 gr. , długie tyńskie 14 gr. , krótkie tyńskie 9 gr. , mechelnskie dobre 17 gr. , lowańskie krótkie 16 gr. , angielskie sukno po 14 gr. Kortu łokieć 12 gr. , Kirsingu 3 hr. , Bdingu 8 gr. , Birinsberg 8 gr. , ostrzychomskie 5 gr. , świdnickie 4 gr. , wrooławskie długie 5 gr. , krótkie 4 gr. , białe i siwe krakowskie 2 gr. i 4 den. , krakowski bloser 11 1 2 gr. , krakowski selbrach 3 gr. , krakowski loden alias Kosmathe 11 1 2 gr. , krakowski szette 3 grosze, dyllermundzkie 15 groszy, zyttawskie 6 groszy, harasz 3 grosze. Ernest S. Swieżawski, Małorossya. W XIII i XIV w. książęta na dzielnicach czernihowskiej, halickiej, włodzimierskiej, kolejno przybierali sobie tytuł książąt Małej Rusi Natus dux Russiae Minoris; jednakże Małorossyą właściwą czyli kozacką utworzył dopiero Bohdan Chmielnicki r. 1654, a legalne istnienie zapewnił jej traktat andruszowski r. 1667. Traktatem tym odstąpioną została wielkiemu księstwu moskiewskiemu część województwa kijowskiego za Dnieprem, jak niemniej samo miasto Kijów z okręgiem, w którym miasta Trypol, Stajki, Wasylków i Wyszogródek na lat dwa. Zadnieprską część województwa składały miasta Lubecz sstwo, Ostrz sstwo, gdzie miasteczka Bobrownica, Jalmeńka Stara i Nowa, Perejasław sstwo, gdzie mczka Berezan, Iahotyn, Gielmazów, Byków, Mirgrod, Półtawa, Zygmuntów, Krasnopol, Hadziacz; część sstwa czerkaskiego, gdzie miasta Arklej, Hołtwa, Kropiwno, Krzemieńczuk. Zawarty jednak, w 1686 r. traktat z Moskwą przez Grzymułtowskiego, wojew. poznańskiego, na wieczne czasy ustąpił Kijowa z tymże okręgiem. Nadto, na mocy wspomnionego traktatu andruszowskiego, województwo czernihowskie; między Dnieprem i Desną położone, przeszło pod panowanie w. ks. moskiewskiego. Utworzona z tych krajów M. różne odtąd koleje przechodziła. Za panowania Katarzyny II składała się ona z namiestnictw czernihowskiego, nowogródsiewierskiego i kijowskiego. Cesarz rossyjski Paweł I, ukazem do senatu z d. 30 listopada v. s. 1796 r. , zatwierdzając w Malej Rusi zarząd i sądownictwo, jakie tamże podług dawnych praw i zwyczajów istniały, rozkazał jednocześnie z trzech istniejących dotąd namiestnictw czernihowskiego, nowogródsiewierskiego i kijowskiego, utworzyć jednę gubernię małorossyjską. Nadto do tejże gubernii wcielić rozkazał były pułk półtawski Małość Małoryto Małoryto Małosiołki przyłączony przedtem do noworossyjskiej, późniejszej ekaterynosławskiej gubernii, miasto Krzemieńczug z innemi mczkami i osadami, należącemi do byłego pułku mirgorodzkiego, tudzież powiaty, które później odeszły do gub. ekaterynosławskiej; miasto zaś Kijów, jako za Dnieprem położone, wraz z innemi od Polski przyłączonemi ziemiami, utworzyło osobną gubernią kijowską Połn. Sobr. Zak. , I sobr. , nr. 17594. W r. następnym d. 29 sierpnia y. s. , na powiatowe tejże gubernii miasta przeznaczone były Półtawa, Zieńkowo miasteczko, Krzemieńczug, Chorol, Hadziacz, Romno, Łubny, Zołotonosza, Perejasław, Piratyn, Przyłuki, Kozielec, Nieżyn, Czernihow, Świenice, Konotop, Głuchów, NowogródSiewierski, Starodub i Mglin. R. 1801 gub. małoruska została podzieloną na dwie połtawską i czernihowską. Wojsko kozackie od niepamiętnych czasów spisane było imiennie w osobno przeznaczone na to księgi czyli regestra, i dla tego nazywało się regestrowemi kozakami, róźniącemi się w tej mierze od kozaków zaporoskich, nowo ustanowionych. Dzieliło się zaś to wojsko podług kureni czyli rodów, siół, i okolic. Kilka siół czyli słobód osad stanowiło kureń, a znowu kureni kilka tworzyło okolicę; stąd kozacy nazywali się także kurenną i okólną szlachtą. Brali zapomogę ze skarbu polskiego, z resztą za swoje służąc w wojsku. Kto położył zasługi i długo służył w wojsku, nazywał się towarzyszem; kto przeciwnie, ten był kozakiem. Kureniami rządzili kurenni atamani, tudzież ich towarzysze wybierano ich z rycerstwa. Małe zatargi załatwiali oni sami; większe sprawy odsyłali do powiatowych i grodzkich sądów. Tym celem miewali publiczne narady w dwóch miejscach w Białej Wieży niedaleko miasta Nieżyna i w Kryłowie za Dnieprem. Najwyższą władzę nad rycerstwem i pospólstwem sprawował hetman w stolicy kraju, w mieście Czerkasach nad Dnieprem mieszkający, będąc na ten urząd przez kozaków czyli rycerstwo obrany. Częstokroć atamani kurenni, nie mając do tego upoważnienia od hetmana i bez przywołania do siebie chorążych, zbierali się i formowali pułki ochotnicze ochocze komonny, to jest konne pułki, z któremi napadali na Turcyą, Krym i t. p. pod pozorem ażeby odbić niewolników, w rzeczy samej dla rabunku; z czego częstokroć powstawały wojny. Hetman Eustafi kniaź Różyński, także Różyckim nazywany obrany r. 1514, chcąc temu zapobiedz, urządził za panowania w Polsce Zygmunta I dwadzieścia pułków starych kozackich regestrowych, każdy pułk po dwa tysiące i nazwał je od znakomitszych miast w ziemiach ruskich; kijowskim, czernihowskim, siewierskim, perejasławskim, kamienieckim, czerkaskim, czehryńskim, humańskim, korsuńskim, bracławskim, kalnickim, kropiwiańskim, ostrożskim, mirhorodzkim, półtawskim, hadziackim, łubieńskim, przyłuckim, nieżyńskim, Winnickim. Pułki podzielił na sotnie i nazwał je od celniejszych miasteczek. Nad sotniami przełożył zasłużonych towarzyszów czyli setników, a nad pułkami pułkowników dożywotnich, lub dopókiby na wyższy nie wstąpili stopień. Ci oraz i cywilne sprawowali urzędy. Stefan Batory, król polski, przeznaczył na rezydencyę hetmana i posiedzenia trybunału Baturyn Batoryn miasto, które sam założył. W Czerkasach mieszkał namiestnik czyli nakaźny hetman, jak w Polsce, królewską władzę na Rusi reprezentujący. Za hetmaństwa Bohdana Chmielnickiego 1647 1657 r. było pułków kozackich 32. Liczba ta na początku XVIII w. , za hetmana Skoropadzkiego 1708 1722 r. do dziesięciu zmniejszona, a temi były pułki 1 kijowski, 2 czernihowski, 3 starodubowski, 4 nieżyński, 5 perejasławski, 6 przyłucki, 7 łubieński, 8 hadziacki, 9 mirgorodzki i 10 półtawski. Był jeszcze osobny rodzaj służbowych kozaków bobrownicy, strzelcy i ptasznicy, których powinnością było trudnić się dla hetmana połowem bobrów, zwierząt i ptaków i za to od służby wojskowej byli uwolnieni; liczba ich kilka tysięcy dworów wynosiła; w późniejszym czasie po hr. Razumowskim, zamiast myśliwstw, opłacali oni podatek do skarbu małorossyjskiego. Oprócz konnych, było kilka pieszych pułków kozackich, zwanych serdiukami, o których pierwsza wzmianka w latopisach małoruskich znajduje się pod r. 1674. Za hetmaństwa Mazepy, serdiukowie składali trzy pułki, stojąc załogą w Baturynie i okolicach tego miasta. Z dziewięciu pułków małorossyjskich, utworzono r. 1785 pułki karabinierne. Por. Ruś z Enc. Orgelbr. . Małoryto, wś, pow. brzeski gub. grodz. , 2 okr. polic, o 39 w. od Brześcia, z zarządem gminy złożonej z 1093 dusz. Jest tu st. dr. żel. kij. brzes. , między Aleksandryą i Zabłociem, o 43 w. od Brześcia lit. Małość 1. folw. pryw. nad jez. Załowo, pow. dzisieński, o 26 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. katol. 2. M. albo Pietrucikiy folw. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Dzisny, 1 dm. , 15 mieszk. katol. 1866. Małosiołki, wś i szlach. zaśc. w pobliżu siebie położone w pow. nowogródzkim, w gm. niehniewickiej, w okr. polic. 1ym niehniewickim, nad rzeczką Wołownią, lewym dopływem Niemna; wś ma osad 16, zaścianek osad 2, miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta wyborne pszenne. Niegrodowe sstwo małosiołkowskie, albo Kucharzewszczyzna, opłaca ło w XVIII w. kwarty złp. 42 gr. 24, zaś hyberny złp. 12. Małośnina, ob. Małoszyna. Małoszajcie, wś pryw. w pow. rossieńskim, o 10 w. od Rossien. Małoszczyzna, wś, pow. zamojski, ob. Krasnobród i Maloszczyzna, Małoszewo, wś, pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Bodzanów, odl. o 17 w. od Płocka. Ma 14 dm. , mk. 85, 247 mr. gruntu, 3 nieuż. Stanowi jednę całość ze wsią Miszewko Garwackie. Małoszewskie, leśniczówka i tartak koło Majdanu, pow. gródecki, na obsz. dwors. Lelechówki. Małoszów 1. wś, pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki. W 1827 r. 16 dm. , 96 mk. W XV w. dziedzicem Jan Giebułtowski h. Lis. Są tu łany kmiece, karczmy, zagrodnicy i folwark Dług. II, 84. Por. Mianocice, 2. M. , wś, pow. pińczowski, nad Łaszówką, gm. Boszczynek, par. Małoszów, odl. od Krakowa mil 5, od Miechowa i Pińczowa mil 3, od Szkalbmierza o 5 w. , u podnóża jednej z większych wyniosłości okolicy szkalbmierskiej. W niej są pokłady kamienia używanego przez mieszkańców okolicznych wiosek do budowy i nasypu dróg. M. należał prawem własności do Stanisława Kostki Dembińskiego, wojew. krakowskiego, a za Długosza Lib. ben. II, 169 do Jana z Kurozwęk h. Róża. Czyt. też Kod. dypl. pol. pod r. 1243 w t. III. Jest w M. szkoła początkowa 1klasowa ogólna. Kościół tutejszy, ubogo uposażony, w r. 1646 przez ś. p. Tomasza Lachowskiego miejscowego proboszcza, w miejsce wprzód drewnianego śród wioski stojącego, przeniesiony na drugą stronę, Dembiński z kamienia ciosowego nowo wybudował. Kościół ten niewielki, pod wezwaniem św. Mikołaja, mieści w sobie trzy ołtarze. Szczególnie zasługują na uwagę oddrzwia z pięknego czarnego marmuru przy wchodzie do zakrystyi. W nawie środkowej kościoła trzy marmurowe pomniki Stanisława Dembińskiego, Ksawerego i Franciszka Ponińskich, późniejszych właścicieli M. , w ścianie wmurowane a obok drzwi wchodowych do kruchty kościelnej proboszcza Ks. Jakóba Rzepczewskiego. W r. 1806 M. został kupiony przez hr. Franciszka Ponińskiego od starościny wolbromskiej Dembińskiej za sumę 600000 złp. i odtąd należy do Ponińskich. Parafia ma tylko 212 dusz, i proboszcz utrzymuje się głównie dzięki poparciu dziedzica. R. 1827 M. miał 23 dm. , 192 mk. Dobra M. składają z folw. M. , Sietejów i Bolowiec; wsi M. , Sietejów i Wola Bolowiecka. Rozległość wynosi mr. 1068; folw. M. i Sietejów grunta orne i ogr. mr. 682, łąk mr. 83, pastw. mr. 13, wody mr. 1, lasu mr. 19, nieuż. i place mr. 29 razem mr. 827, bud. mur. 5, z drzewa 11; płodozmian 8 i 10polowy; folw. Bolowiec grunta orne i ogr. mr. 224, łąk mr. 5, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 241; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 8polowy. Pokłady gipsu i kamienia budulcowego. Wieś M. osad 24, z grun. mr. 136; wś Sietejów os. 16, z grun. mr. 127; wś Wola Bolowiecka os. 6, z grun. mr. 49. Małoszowska Wola, wś, pow. pińczowski, gm. Boszczynek, par. Małoszów. Małoszyce 1. wś i folw. , pow. olkuski, gm. Żarnowiec, par Szczekociny. Leży przy drodze ze Szczekocin do Żarnowca; posiada szkołę wiejską, gorzelnię i młyn wodny. W XV w. wś królewska ma 10 łanów kmiecych, młyn, karczmę, dwóch zagrodników, folw. królewski Dług. III, 324; Kod. dypl. pol. I, 80. Dobra rząd. M. podług wiadomości z r. 1855 składają się z folwarków i wsi M. , Otola, wsi Małe Łany, Osepy, oraz folw. i wsi Jeziorowice. 2. M. al. Małyszyce, pow. olkuski, gm. Jangrot, par Imbramowice ob. . Czyt. Dług. t. III, 100, 108 i 110. 3. M. wś i folw. nad rz. Obręczanką, pow. opatowski, gm. Sadowie, par. Grocholice, odl. 6 w. od Opatowa. Ma 11 dm. , 130 mk. , 600 mr. ziemi dwors. i 85 mr. włośc. W 1827 r. 14 dm. , 58 mk. Folw. z os. młyn. Kornobłót rozl. mr. 561 grunta orne i ogr. mr; 420, łąk mr. 55, past. mr. 39, lasu mr. 28, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 3, z drzewa 15, płodozmian 5 i 6polowy, młyn wodny, dwie rzeczki przepływają. Wś M. os. 12, z grun. mr. 85. 4. M. , wś, pow. opoczyński, gm. i par. Studzianna, od m. pow. w. 21, gruntu mr. 734, dm. drewn. 22, mk. 186. W XVI w. Łaski, Lib. ben. I, 647 M. należały do par. Brudzewice. 5. M. , ob. Małszyce. Małoszyce, ob. Małuszyce, Małoszyna, Maloszynka, kol. , pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice Łaski, Lib. ben. I, 268, zowie ją Malyschyna, o 24 w. na wsch. płd. Konina, o 4 w. od Władysławowa, ma 246 mk. Polaków i Niemców, 630 mr. ziemi żytniej. Powstała 1847 r. w dobrach Rusocice hr. Gurowskich naówczas. R. 1827 była tu już jednak wś mająca 6 dm. , Ul mk. Małouhorska, ob. Małohory, Małów, rus. Maliw, wś, pow. trembowelski, o 3 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Trembowli. Na płn. leży Trembowla, na płd. wsch. Semenów, na płd. zach. Humniska. Płd. część wsi przepływa Seret. Własn. więk. w M. , Semenowie, Humniskach i Zielincach ma roli or. 826. łąk i ogr. 9, past. 118; wł. mniej. roli or. 1869, łąk i ogr. 342, past. 138 mr. W r. 1880 było 435 mk. w gm. 132 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Trembowli, gr. kat. w Humniskach. We Małoszczyzna Małoszajcie Małośnina Małośnina Małoszewskie Małoszów Małoszowska Wola Małoszyce Małoszyna Małouhorska Małów Małoszewo Małowiany Małszewko Małowcówka wsi jest szkoła filialna. Za czasów polskich należała wś do dóbr koron. , do sstwa trembowelskiego. W lustr. wojew. ruskiego z lat 1631 do 1664 rkp. w Bibl. Ossol. 2118 str. 5 czytamy Wś do sstwa trembowelskiego należąca, którą nieboszczyk p. Bałaban, ssta przeszły, na słobodę był osadził. Spustoszała także; mieszka jednak tam 3 poddanych, ale żadnej powinności nie odprawują i podatków nie dają, ani dnia robią, bo i teraz są na słobodzie. Był tu dawniej monaster bazylianów, który w r. 1744 przyłączono do kamieniec kiego. Lu. Dz. Małowcówka, por. Maciejowice. Małowiany 1. dwór rząd. , pow. rossieński, par. niemoksztyńska. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Małowice, szczyt lesistej góry wznoszącej się na płd. wschód od wsi Waśniczyna w pow. rohatyńskim; wznies. 347 m. npm. Miejsce znaku triang. 42 8 42 wsch. dłg. g. F. , a 49 20 38 płn. sz. g. Br. G. Małowidz, wś u zbiegu rz. Świniarki z Orzycem, pow. przasnyski, gm. Jednorożec, par. Chorzele, odl. o 21 w. od Przasnysza. Ma 48 dm. , 299 mk. , 1326 mr. gruntu, 397 nieuż. W 1827 r. wś rząd. 34 dm. , 228 mk. Małowienka, znaczna góra, na granicy gmin Turzego pow. staromiejski i Smolny pow. drohobycki, pod 40 49 24 wsch. dłg. g. F. , a 49 16 53 płn. sz. g. Z płd. zach. pochyło ści spływają wody, między niemi Roztoki pot. , do Turzanki, od zach. do Zdziannego pot. , a od płn. wschodu do Zberu. Wznies. 852 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Małowiersztyńskie jez. , pow. ostródzki, wymienione r. 1501 w przywileju łutynowskim, w którym ziemianie łutynowscy otrzymują prawo łowienia ryb watami na potrzebę własną w tem jeziorze Kętrz. , O ludn. pols. str. 286. Mało wisie, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Studzienniczna, odl. 24 w. od Sejn; ma 16 dm. , 80 mk. W 1827 r. wś rząd. , par. Krasnopol, 2 dm, 43 mk. Małowody, wś w pow. podhajeckim, 17 kil. na płn. wsch. od Podhajec, 17 kil. na płn. zach. od sądu powiat, w Wiśniowczyku, 15 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Kozowej. Na płn. wsch. leży Rakowiec, na wsch, Sosnów, na płd. zach. Justynówka, na zach. Uwsie. Najwyżej wznosi się płn. część obszaru 364 m. ; stąd obniża się na płd. wsch. ku dolinie Fudynki, dopływu Strypy. Włas. więk. ma roli or. 416, łąk i ogr. 6, past. 1 mr. ; włas. mniej. roli or. 503, łąk i ogr. 38, past. 11 mr. W r. 1880 było 463 mk. w gm. , 22 na obsz. dwor. według szemat. łaciń. archid. lwow. z r. 1881 było tu 556 mk. obrz. łaciń. . Par. rzym. kat. w Rosochowaćcu, gr. kat. w Uwsiu. We wsi jest szkoła filialna, na cmentarzu zaś kaplica pod wez. św. Łukasza ewang. i M. B. , w r. 1850 kosztem Jaroszyńskiego wzniesiona, w której się niekiedy nabożeństwo odprawia. MałoWola, zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 19 w. od Trok, 1 dm. , 12 mk, kat. 1866. Małożewo, ob. Mołożewo. Małpa al. Małpy z Jasionowem al. Jasienów, po rus. Jaseniw, wieś w pow. rudeckim, 14 kil. na płd. wschód od Rudek, 7 kil. na płd. zachód od sądu powiatowego i urzędu pocztowego w Komarnie. Na półno i płn. wsch. leżą Tuligłowy, na płd. wsch. Susułów, na zach. Podolce, na płn. zach. Hołodówka. Płn. część obszaru przepływa dopływ Wereszycy, pot. Grzęski al. Grząski, z Hołodówki od płn. zach. na płd. wsch. do Tuligłów. W płn. stronie leżą zabudowania wiejskie 275 m. , w stronie płd. las. Są tu torfy, używane w go rzelni i parowej młocarni. Własn. więk. Bala ma roli or. 107, łąk i ogr. 7, past. 34, lasu 299 mr. ; własn. mniej. roli or. 129, łąk i ogr. 34, past. 19 mr. W r. 1880 było 445 mk. w gm. 311 obrz. rz. kat. , 19 gr. kat. . Par. gr. kat. w Koniuszkach Królewskich, gr. kat. w Tuligłowach. Lu. Dz. Malpin, niem. Melpin 1. wś, pow. śremski, 12 dm. , 175 mk. ; 23 ew. , 152 kat. ; 96 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 6 kil. , st. kol. żel. Czempiń o 22 kil. 2. M. , dom. tamże, 2520 mr. rozl. , 2 miejsc a dom. , b Lubiatowo, folw. ; 12 dm. , 207 mk. ; 9 ewan. , 198 kat. ; 93 analf. Własność Wiktora Unruga. M. St. Małpy, ob. Małpa. Małszecy, niem. Malsitz, wś serbska, pow. budyszyński, 21 dm. , 138 mk. , w tem 101 Ser bów 1880. A J. P. Małszewko, niem. Malschöwen, dobra ryc. nad jez. t. n. , pow. szczycieński, st. p. Dźwie rzuty 3 kil. odl. ; areał wynosi 1546 ha. ; mię dzy temi 210 ha. roli or. i ogr. , 236 łąk, 140 past. , 284 boru, 25 nieuż. , 5 wody 1857 r. 201 mk. Konrad Ton Jungingen, w. mistrz, nadaje Piotrowi Heine niemcowi 30 włók w bo ru przy jez. Małszewko na prawie chełmiń. i wolne rybołóstwo w jez. Saskiem Schoben z obowiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi. Dan w Malborku r. 1401 we środę po Zielonych świątkach. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prus. str. 396. 1601 r. siedzieli w M. Albrecht i Jan Kuchmeistrowie na 60 włókach tamże str. 403. Kś. Fr. Małszewko, ob. Małżewko, Małszewo, niem. Malschöwen dok. Malsoven, wś, pow. niborski, nad jez. na pruskopolskich Mazurach, z dobrą glebą, st. p. Jedwabno. 1857 r. 388 mk. Kuno Ton Lieben stein, komtur ostródzki, nadaje dobra M. , obejmujące 50 włók na prawie chełmiń. , Janowi i bratu jego Jaku Małowidz Małowice Małszecy Małpa Małożewo Mało Małowody Małowiersztyńskie Małowienka Małowcówka Małszyce Maługowo Małukówka Małunka Małusze Małszyce bowi. Dan w Olsztynku r. 1383 w wilią św Fabiana i Sebastyana. R. 1447 Konrad v. Erlichshausen, w. mistrz, podaje do wiadomości, że Jan Truchses v. Stetten, komtur ostródzki, uczynił z Jurgą Bratyanem Jurgen Brathean zamianę, dając mu za M. 52 włók na prawie magdeb. w Tusznicy w pow. ostródzkim z wyższem i niższem sądownictwem. Jobst Truchses wójt niborski, sprzedaje karczmarzowi Stanisławowi Spierszkowskiemu Sprzskoffsky karczmę w M. , oraz 1 włókę na prawie chełm. i dozwala mu warzyć tyle piwa, ile karczma potrzebować będzie lub sprowadzać takowe z Niborka i Pasy mu nie jest mu jednak wolno szynkować białego piwa z Janowego mostu czyli Janowa lub w ogóle mazowieckiego. Dan w Niborku we środę po ś. Franciszku r. 1511 M. ma r. 1600 tylko polską ludność. W XVII i następnych wiekach mieszkali w M. z szlachty polskiej Gierlicy i Kownaccy. Ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prusiech str. 279, 341 i 354. Małszyce, wś nad Bzurą, pow. łowicki, gm. Kompina, par. Łowicz, odl. 1 w. od Łowicza. W 1827 r. wś rząd. 26 dm. , 190 mk. Lib. ben. Łaskiego zowie ją Malischitze, Maluschycze, Malyschycze. Dziś M. mają 45 dm. i jeden dworski. Cegielnia była tu kiedyś miejska. Ziemi w 1881 r. mr. 974, osad 39 klasy 1ej. 1864 r. 974, a ziemi nieurodzajnej mr. 65, osad 40, ludności 387. 2. M. , wś i folw. , pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, par, Ciechocin, odl. o 28 w. od Lipna, ma 23 domy, 217 mk. , 914 mr. gruntu, 7 nieuż. W 1827 r. wś rzad. 24 dm. , 181 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Lądy Małszyce od Nieszawy w. 23, rozl. mr, 293 grunta orne i ogr. mr. 264, łąk mr. 17, past. mr. 1, lasu mr. 2, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 8, płodozmian 10polowy. R. 1789 w M. par. Nieszawa, włościanie dawali 1292 zł. czynszu biskupom kujawskim. Malta 1. wś i mczko w pow. rzeżyckim, w Inflantach polskich, położone nad rzeką Maltą, o 4 mile od pow. miasta Rzeżycy, w kierunku południowozachodnim, własność Janowskich, niegdyś Ryczków małcieńskich Mieścinę zaludnia około 100 żydów płci obojga, posiadających kilkanaście chałup i 1 dom modlitwy. Wś Małta należy do parafii preź mieńskiej ob. Preźma. 2. M. , wś i dobra w pow. rzeżyckim, w Inflantach polskich, parafii warklańskiej ob. Warklany, własność hr. Potockich. Okolica równa i płaska, mało urozmaicona. Przez grunta i dwór małcieński przechodzi rz. Małta, ułatwiająca spławianie drzewa do Łubanu a stamtąd przez Ewiksztę i I Dźwinę do Rygi. Gleba przeważnie urodzajna. Ogół gruntu stanowi ziemia szara; jest tu wszakże i dużo piasków, które pokrywają lasy sosnowe. Część gruntów składa się z gliny, tu i owdzie napotykamy suglej. Rozległość tej majętności, do której należy i część jeziora Łubanu ob. , wynosi 5248 dziesięcin, których 1 6 zajmują obszary leśne, a 3 6 nieużytki. Za rząd policyjny w Warklanach, gminny w miej scu. G. M. Malta, rzeka w pow. rzeżyckim w Inflan tach polskich, stanowi jeden z głównych do pływów jeziora Łubańskiego ob. , z którego wspaniałym strumieniem wypada z impetem skalista rzeka Ewikszta ob. , będąca najznaczniejszym przypływem praw. brzegu Dźwiny. Rzeka Małta bierze początek w jeziorze Meltuńskiem, przecina z kolei jeziorka Sołowskie, Izolskie, Lisnę i Piernatki, zrasza środkową część powiatu rzeżyckiego, dążąc wprost ku Łubanbwi. W górnym biegu zachowuje kie runek północnowschodni, w dolnym zaś pły nie stale w kierunku północnym aż do samego Łubanu. Długość M. wynosi mil 11 1 2, szero kość zwyczajna od 4 do 6 sążni; wszelako w czasie wiosennego wezbrania wód, bystra ta rzeka przepełnia wodą rybne jeziorka znaj dujące się na jej porzeczach, zalewa całą swo ją dolinę i miewa w tej porze od 100 do 260 sążni szerokości. Głębia rzeki nie przechodzi 6 stóp. Pęd wody, zwłaszcza w górnym bie gu, niezwykle jest bystry a dno kamieniste. W górnym biegu brzegi po części kręte i wysokie, w dolnym niskie, u ujścia błotniste. Na M. są dwa młyny i 8 mostów. Rzeka ta wła ściwie tylko w porze wiosennej za spławną uważaną być może. Spław na niej uskutecznia się przeważnie na przestrzeni mil 7miu, a mia nowicie pomiędzy majętnością Dorotpolem i miasteczkiem Wielony. Wszakże o 1 2 mili przed ujściem ułatwia ona stałe spławia nie lasu przez Łuban, Ewiksztę i Dźwinę do Rygi. G. M. Maługiszki, wś, pow. rossieński, par. botocka. Maługowo, ob. Bałamutowo 94 mk. r. 1856. Małukówka, grupa chat w obrębie gminy Stróży, w pow. myślenickim. Małunka, rz. , lewy dopływ Niewiaży, uchodzi poniżej Jody. Małusze 1. Wielkie al. Małusy Wielkie, wś, folw. , pow. częstochowski, gm. Wancerzów, par. Mstów. Leży na prawo od drogi ze Mstowa do Janowa, o 14 w. od Częstochowy. W 1827 r. 39 dm. , 236 mk. , obecnie wś 63 dm. , 331 mk. , 515 mr. ; folw. 6 dm. , 75 mk. i z attynencyą Brzyszewo rozl. mr. 1107; grunta orne i ogr. mr. 963, łąk mr. 89, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 39, bud. mur. 9, z drzewa 8; płodozmian 9polowy. Gorzelnia, pokłady wapna. W XV w. odróżniono M. Błotne, pośrednie i stare. W każdej z tych trzech wsi był folwark i łany kmiece. Dziesięcina szła na stół biskupa krakowskiego. Maługiszki Małuszyce Małyfolwark Małydwór Małyczkowyci Małybór Mały Bór Mały Bołszów Mały Małużyna Małuszyce Sześciu dziedziców siedziało na tych trzech wsiach, a mianowicie Jakób Wójcik h. Pobóg, Jakób Piotraszek i Piotr Siedlecki h. Szrenia wa, Włodek h. Szreniawa, Jan Ożog i Bartło miej Obulec h. Odrowąż Dług. III, 154 i 155. 2. M, Małusy, Małe, rządowe, wś, pow. czę stochowski, gm. Rędziny, par. Mstów. W r. 1827 wś rząd 8 dm. , 40 mk. , obecnie wś 13 dm. , 101 mk. , 297 mr. ; os. karcz. rząd. 1 dm. , 1 mr. 3. M. Małusy, Małe al. Szlacheckie, folw. i kol. , pow. częstochowski, gm. Wancerzów, par. Mstów, o 9 w. od Kłomnic, o 3 odrz. Warty. W 1827 r. 14 dm. , 91 mk. , obe cnie folw. 5 dm. , 49 mk. , 360 mr. , kol. 14 dm. , 13 osad, 121 mk. , 151 mr. Br. OK Małuszyce al. Małoszyce, niem. Malschitz al. Malschütz dok. Malecitz, Maletsicz, Malescicz i Maleschitz, wś na Pomorzu, pow. lęborski. R. 1310, 12 czerw. , odstępuje ją margrabia bran denburski Waldemar zakonowi krzyżackiemu Ob. Cramer. Gesch. der Lande Lauenburg und Bütow, II, str. 3 i 7. R. 1437 czynszuje ta wś na pol. pr. 2 grzywny. R. 1507 d. 25 kwiet. w niedzielę Jubilate nadaje książę pomorski Bogusław wieś M. miastu Lębork w tych samych granicach i w tym stanie, w jakim ją nabyli od dawniejszych włascicieli Matzke Macieja i Nikell Mikołaja, wraz z sądownictwem i wszelkiemi innemi przywile jami. Dan w Lęborku. Ob. tamże, str. 150. R. 1437 płacą M. 2 grzywny czynszu Tam że, str. 291. R. 1553, 6 maja, sprzedaje mia sto sołectwo Jerzemu Gysel za 80 grzywien prus. i 20 gr. M. zachodzą już w dok. z r. 1310. Ob. Perlbach, P. U. B. , str. 603 i 617. Ks Fr. Małużyna, węg. Maluzsina, wś w hr. liptowskiem, w pow. hradeckim, w dystrykcie górnoliptowskim, w dolinie rzeki Bocy, do pływu Wagu, w okolicy górskiej, w pośród Tatr Niźnich, pod 37 26 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 50 płn. sz. g. Liczy dm. 33, mk. 303, obszaru 6872 kwadr. sążni katastr. W miejscu wznosi się kościół pod wezw. Pod niesienia 8. Krzyża. Parafia założona r. 1799. Metryki ma od r. 1801. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rzym. katol. 254, ewang. 20, nieun. 40, żydów 10, razem 324; do parafii należą przysiołki M. Szeroka z 39 mk. , Michałowa z 8 mk. i Taich z 7 mk. ; następnie wsi Boca wyźnia, średnia i niźnia. Ogółem liczy parafia M. dusz rzym. kat. 357, ew. 1144, nieun. 40, żyd, 28, razem 1569 r. 1878. Huta szklana. Br. O. Mały, zaśc. w pow. bobruj skim, nad rzeką Oresą, okr. polic. hłuski, niedaleko mka Lubań; ma 2 osady, gleba lekka, łąki obfite. Mały, szczyt w paśmie Gorganu ilemskiego ob. t. II, 707, 3 czyli Arszycy, tworzący południowowschodni czubek tegoż pasma, pod Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. 41 38 50 wsch. dłg. g. F. , a 48 40 51 płn. sz. g. Wznies. 1516. Br. G. MałyBoków, wś poleska i folw. w pow. mozyrskim, w okr. polic. 1ym skryhałowskim, nad rzeką Mytwą, dopływem Prypeci, wś ma osad 25, młyn; grunta lekkie, łąki znaczne. Al. Jel. Mały Bołszów, dawniejsza nazwa Bołszowca po. d Haliczem. Ob. A. G. Z. II. 47, doku ment z r. 1402, w którym Piotr z Charbinowic, ssta halicki, poświadcza, że Agnieszka, wdowa po Pawle Szekyrce, mieszczaninie ha lickim, darowała wieś swą Mały Bołszów Malibolszow Jakóbowi, arcybiskupowi hali ckiemu. Lu. Dz. Mały Bór, os. leśna, pow. sieradzki, gm. i par. Złoczew, odl. od Sieradza w. 23; dm. 1. Małybór, niem. Kl. Heide 1. majątek chełm. z papiernią, pow. lubawski; zawiera 92. 35 ha. areału; odl. od Lubawy 7. 5 kil. 2. M. , folw. , pow. suski, st. p. Radomno, paraf. katol. Iła wa, ew. Rudzicz, 3 bud. , między tymi 1 dom. , 7 ew. mieszk. r. 1868. Kś. Fr. MałyByków, wieś w pow. słuckim, nad rzeczką Siewielgą, prawym dopływem Słuczy, w gm. pohostskiej, w okr. polic. 1ym starobińskim, o w. 4 na pólnoczachód od mczka Pohosta, w miejscowości równej, bardzo dogodnej, ma osad 25; na drugiej stronie rzeki leży StaryByków, osad 45. Łąk obfitość. Małyczkowyci, ob. Maliczkowice. Małydwór, folw. na obszarze dworskim Tyśmieniczany, pow. stanisławowski. Małydwór, niem. Kleinhof, pow. wschowski, 5 dm. , 92 mk. ; należy do dom. Pawłowic. Mały dział 1. szerokie wzgórze, na wschód od wsi Wieprza, w pow. wadowickim, między rz. Wieprzówką od zach. a Frydrychówką od wsch. , pod 37 3 wsch. dłg. g. F. , a 49 53 30 płn. sz. g. Wznies. 369 m. npm. Na północ od niego wzgórze Kuckoń, 328 m. , a na południe Studlików, 369 m. npm. Miejsce znaku triang. 2. M. , pasmo górskie, w północnozachodnim obszarze gm. Żabiego, w pow. kosowskim, między pot. Ilcią od wsch. , a Krywcem od zach. ; grzbiet jego pokrywają obszerne poło niny; wzniesienie jego 247 m. npm. Na sto kach jego legły rozrzucone chaty włościańskie i zabudowania gospodarskie, jak Dił i Krywopole nad pot. Krywcem. Br. G. Małyfolwark, niem. Kleinvorwerk, folw. , pow. międzyrzecki, 2 dm. , 26 mk. , należy do. dom. Gorzycy Wielkiej. Małygost, zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 30 w. od Oszmiany, 1 dm. , 15 mk. katol. 1866. MałyJanów, folw. w południowej stronie powiatu nowogródzkiego, w okr. polic. 5ym snowskim, w okolicy pomiędzy wsiami Hryckiewicze i Nielepowo. Al. Jel. Mały las Mały las Mały młyn Małyń Małyneszny Małyniany Małyniów Małyniszki Małynyk Mały Park Małyska Małyskowszczyzna Mały szałas Małysze Maty ks, wś włośc, pow. mławski, gm. i par. Zielona, oal. o 34 w. od Mławy. Ma 6 dm. , 73 mk. , 172 mr. gruntu. Mały las al. Turośl M. , niem. Malilass al. Kl. Turoscheln, wś, pow. jańsborski, st. p. Tu rośl; nad rzeką Turośl, niedaleko granicy pol skiej, 1857 r. 51 mk. Kś. Fr. Mały młyn, na obsz. dwors. Rakowej, pow. Samborski. Mały mostek, niem. Kleinbrueck, os. , pow. ządzborski, st. p. Peitschendorf. Małyń, wś, folw. i os. nad rz. Nerem, pow. sieradzki, gm. Krokocice, par. Małyń Łaski, Lib. ben. I, 356 75; odl. od Sieradza w. 37. Posiada kościół par. drewniany z XVIII w. Wś ma dm. 28, mk. 435; folw. dm. 6, mk. 80; os. dm. 1, mk. 3. M. poduchowny dm. 2, mk. 35. W 1827 r. 27 dm. , 146 mk. Par. M. dek. sieradzki 3742 dusz. M. jest osadą starożytną, w XV w. wspominaną, gniazdo rodowe Małyńskich gałąź PorajówGarnkowskich, którzy tu zamek obronny podobno mieli. Według Tow. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 668; grunta orne i ogr. mr. 369, łąk mr. 54, pastw. mr. 13, lasu mr. 197, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 5, z drzewa 5; płodozmian 10polo wy. Gorzelnia, młyn wodny. Wś M. os. 61, z grun. mr. 286. Małyneszny al. Maleneszne, także Maleniczne, przys. Podzacharycza, w pow. wyżnickim. Małyniany, folw. w pow. słuckim, w okoli cy pomiędzy wsiami Żelichów, Żabcze i Bielewicze. Al. Jel. Małyniów, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza. Ma 27 dm. , 174 mk. , 269 mr. obszaru. W 1827 r. 11 dm. , 112 mk. Małyniszki 1. wś włośc. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 34 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. katol. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, o okr. adm. , o 37 w. od Wilna, 4 dm. , 57 mk. katol. 1866. Małynyk, las w zach. stronie Gajów niżnych, pow. drohobycki, przy gościńcu drohobycko stryjskim. Wody płyną na wsch. do pot. Semenowa. Na płd. od M. leży las Garb, na płn. Iwanowce. Mały Park, niem. Mally Park os. z domem leśnym, pow. gierdawski, st. p. Nordenburg. Mały płock, wś nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. i par. Mały płock, odl. 13 w. od Kolna posiada kościół par. drewniany z 1772 r. , erekcyi Zygm. Augusta, sąd gminny okr. II, urząd gminny, szkołę początkową. W 1827 r. wś rząd. 44 dm. , 421 mk. , obecnie 3671 mr. obszaru. Dobra rządowe M. Płock stanowiły dawniej jedną całość z dobrami Kolno ob. . Par. M. P. dek. kolneński 6988 dusz. Gmina M. P. ma 5329 mk. , rozl. 22. 745 mr. , st. p. w Kolnie o 13 w. W skład gm. wchodzą 4 wsie szlacheckie CwalinyDuże, C. Małe, Mściwuje i Wścieklice; 3 wsie z ludnością mięszaną Łoniewo. RakowoChmielewo i R. Za lesie, oraz 13 wsi włościańskich Borkowo, B. Kozłówka, B. Żelazne, Janowo, Kąty, Korzeniste, Krukówka, MałyPłock, RakowoPod leśneNowe, R. Podleśne Stare, RudaSkroda, RudkaSkroda i Wygrane. Według Tow. Kred. Ziems. dobra M. Płock nadane w r. 1835 tytułem majoratu tajnemu radcy Michałowi Żukowskiemu, obecnie należą do Eugeniusza Żukowskiego. Podług wiadomości z r. 1854 rozległość dominialna wynosi mr. 4516 i składają się z folwarków MałyPłock mr. 964; folw. Piątnica mr. 921; folw. Janowo mr. 133. Wójtostwo Czarnocin mr. 629, attynencya Kraska mr. 22, lasu mr. 1847, oraz wsie W ś M. Płock os. 55, z grun. mr. 1252; wś Kąty os. 130, z grun. mr. 3107; wś Czarnocin os. 43, z grun. mr. 1086; wś Janowo os. 99, z grun. mr. 2047; wś Piątnica os. 41, z grun. mr. 810; wś Budy Czarnockie os. 27, z grun. mr. 566; wś Budy Żelazne os. 10, z grun. mr. 239; wś Budy Kozłowskie os. 17, z grun. mr. 353; wś Michajłowskie os. 21, z grun. mr. 134; wieś Aleksiejewo os. 25, z grun. mr. 50. Br. Ch. Mały potok, część Podzwierzyńca, pow. radecki. Małyska, niem. Moi, młyn wodny do Rzędowic, pow. lubliniecki Knie. Małyskowszczyzna, znakomite dobra w południowo zachodniej stronie powiatu ihumeń skiego nad Niemnem, dawniej radziwiłłowskie, od r. 1828 dziedzictwo Jodków, mają obszaru z folwarkami około 223 włók w glebie lekkiej, ale silnie usterkoryzowanej, tak, że M. jest pierwszym folwarkiem z urodzajności w po wiecie. Dziedzic Otton Jodko, urządził tu wzorowe gospodarstwo rolne i ogrodowe; bu dynki wszystkie z muru wzniesiono; muro wany pałac nad Niemnem jest ozdobą ca łej okolicy; łąk nadzwyczajna obfitość, co daje możność hodowania wiele inwentarza; pola wszystkie są zabezpieczone gradochronami; la sy piękne w starodrzewiu, a zarazem zaprowa dzano zagajniki na piaskach nadniemeńskich. Z drugiej strony Niemna starożytne mczko Piaseczna ob. do dominium Małachowszczyzna należące. Propinacye wynoszą przeszło 600 rs. , młyny drugie tyle, przewóz na Nie mnie i pierwsza przystań, do której z góry spławia się las na wiosnę z okolicznych puszcz; znaczny jest dochód z owej przystani na brze gach dziedzica. Okr. polic. 1szy uździeński, parafia katolicka uździeńska; tędy przechodzi gościniec z Piaseczna do Uzdy i dalej przez Dudzicze, Dakorę, do powiat. miasta Ihumeuia. Al. Jel. Mały szałas sałasz, nazwa poszczególnych chat we wsi Zmiącej, w pow. limanowskim. Małysze, wś w południowowschodniej stro Małyszew Małyszewicze Małyszewo Małyszewska Małyszki Małyszkowszczyzna Małyszyce Małyszyn Mały Winnik Małżewko Małżewo Mamadysz Mamaj Małysze Mamajowce Mamajka Mamajestie Mamaje Małysze na kącie nie pow. nowogródzkiego, ku granicy powiatu słuckiego, nad rzeką Lipnicą, w gm. krzywoszyńskiej, w okr. polic. 5ym snowskim, o w. 4 ku północy od mczka Krzywoszyna, osad 17, miejscowość poleska, łąki obfite. A. Jel. Małysze, wś włośc. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 34 w. od Lidy, 14 dm. , 144 mieszk. 1866. Matysie, dwie wsie, pow. dzisieński, gm. Stefanpol, dusz 15 i 18. Małysze na kącie, część Młynów, pow. jaworowski. Małyszew, mały folw. w pow. ihumeńskim, w okolicy wsi Hrebionka, w okr. polio. smiłowickim, przy drodze wiodącej z Hrebionki do CzernowejBudni, miejscowość poleska, po nura, grunta lekkie. A. Jel. Małyszewicze, wś w pow. słuckim, w gm. Czaplickiej, przy drożynach wiodących z Kowierzny i Raczkiewicz do Bielewicz, ma osad pełnonadziałowych 36, cerkiew, miejscowość równa, leśna. A. Jel. Małyszewo 1. wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 30. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 30. Małyszewska, st. p. , ob. Bronnicka. Małyszki 1. zaśc. rząd. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, o 35 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 19 mk. 2. M. , wś rząd. , tamże, 2 okr. adm. , 18 dm. , 145 mk. 3. M. , folw. szl. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilejki, 2 dm. , 13 mk. , 3 prawosł. , 10 katol. 1866. Małyszkowszczyzna, folw. szl. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 20 w. od Oszmiany, 1 dm. , 17 mk. kat. 1866. Małyszyce, ob. Małoszyce i Imbramowice, Małyszyn 1. wś, os. , folw. , pow. wieluń ski, gm. Starzenice, par. Ruda Łaski, Lib. ben. II, 111; odl. od Wielunia w. 4; wś dm. 13, mk, 103; os. dm. 1; folw. dm. 1, mk. 8. Jest tu szkoła pocz. 1kl. ogólna. 2. M. , wś i os. leś. nad rz. Kierzek, pow. iłżecki, gm. Lu bienia, par. Iłża ob. , odl. 7 w. od Iłży. Wś ma 74 dm. , 446 mk. , 1021 mr. włośc. i 1 mr. rząd. ; os. leś. 3 dm. , U mk. , 30 mr. Należy do starachowieckich zakładów żelaznych. W 1827 r. par. Mirzec; wieś rząd. 41 dm. , 263 mk. Wspominana przez Długosza w par. Mirzec II, 479. Br. Ch. Mały Winnik, nazwa używana w dokumencie z r. 1352 A. G. Z. II, str. 1, w którym Kazimierz W. poświadcza Jerzemu Rupertowi i Małgorzacie, dzieciom Macieja, byłego wójta lwowskiego, jako ich własnością są młyn zwany Schilzki Kut, wś Mały Winnik i posiadłość alodyalną Podpresk zwaną. Dokumentem z r. 1378 A. G. Z. III, 52 daje Władysław Opolski Jerzemu Steckerowi łąki, krzaki i 5 pługów roli w Małym Winniku. Z tej wioski, a oraz ze wsi Wielki Winnik powstała niezawodnie wś Winniki, która znowu dała początek Winniczkom, Lu. Dz. Małżewko al. Małszewko, niem. Kl. Malsau, dobra ryc, pow. starogardzki, st. p. Swarożyn, 6 kil. odl. Areał obejmuje 391, 83 ha. , między temi 348, 09 roli or. i ogr. , 30, 66 łąk, 1013 nieuż. , 2, 95 wody. R. 1868 było tu 130 mk. , 84 kat. , 45 ew. , 1 kalwin, 4 dm. mieszk. Par. kat. Lubiszewo al. Lubichowo, odl. od Starogardu 2 3 4 mili szkoła W. Turze, par. ew. Sobowidz. Według taryfy z r. 1717 na symplę wyrachowanej, płaciło M. 12 gr. Kś. Fr. Małżewo, niem. Gr. Malsau, dok. Malsow, Malsowe, Malschow i Malszewo, dobra ryc. , pow. starogardzki, st. p. Swarożyn, 7 5 kil. odl. Areał wynosi 534 77 ha. , mianowicie 451, 93 roli or. i ogr. , 46, 20 łąk, 18, 64 past. , 18 ha. nieuż. 1868 r. 169 mk. 139 kat. , 21 ew. , 9 dom. mieszkal. . Par. kat. Lubiszewo, ew. Sobo widz, szkoła W. Turze, odległ. od Starogrodu 2 1 2 mili. M. jest prastarą osadą. Tu już w XIII stuleciu Sambor II, ks. pomorski osa dził szlachtę niemiecką; 11 listop. r. 1258 na daje Sambor Hermanowi Bolco dobra Małżewo i Turze które tenże emptionis titulo nabył od Conrada de Bordin. Za to winien nam Her man i jego spadkobiercy służyć na jednym koniu cum uno equo servire. Dobra te może sprzedać komukolwiek chce. Granice, , Protenduntur siquidem haec bona Malsowe et Thurn eciam lacus nomine Thurn usque ad granicies illorum de Gostowe et abinde ad granicias illorumde Lubsow. Datum Dyrsowe Tczew. Ob. Pom. Urk. Buch, str. 151. 1303 r. 23 li stopada opat pelpliński Henryk poświadcza, że powyższy dokument widział na własne oczy całki i nigdzie nieuszkodzony. Datum in Pel plin. Ob. tamże str. 550. Według taryfy poborowej z r. 1717 na symplę wyrachowanej płaciło Małżewo 12 groszy. Kś. Fr. Mamadysz, m. pow. w gub. kazańskiej, przy ujściu Oszmy do Wiatki, na wyniosłej górze, 1615 w. od Petersburga, a 158 od Kazania od ległe; 4478 mk. St. poczt. i przystań statków parowych. Z. B. Mamaj, zaśc. pryw. nad rz. Wilią, pow. wilejski, o 9 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 3 dm. , 23 mk. prawosł. 1866. Mamaje, wś pryw. , pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , gm. Głębokie, przy byłej drodze pocztowej z Wilejki do Dzisny, 23 dm. , 173 mk. Był tu kościół katol. mur. oddany duchowieństwu prawosł. 1868. Mamajestie, ob. Mamajowce, Mamajka, rz. , lewy dopływ Ingułu. Mamajowce Stare i Nowe, Mamaiwci Stary i Nowy, Mamaestiide n sus i d en jos, ze Stryleckim Kątem, dwie wsi parafialne w pow. czerniowieckim nad Prutem, po lewym t. j. północnym jego brzegu, tuż obok siebie, tak iż chaty M. Małysze Mamornica Mamarta Mamczary Mamczyńskie Mameliszki Mamiany Mamień Mamina Mamino Mamki Mamlack Mamlicz Mammel Mamokalnie Mamonis Mamonowszczyzna Mamałyga Mamajowski potok Starych stykają się z chatami M. Nowych; zachodnie zabudowania tworzą M. Stare, wschodnie zaś M. Nowe. Przysiołek Strylecki Kąt, także Kluczem Stryleckim zwany, legł na prawym, południowym brzegu Prutu. Obszar M. graniczy od płn. z obszarem Szubrańca, od wsch. z Łękowem prywatnym PrivatLen koutz i Białą, od płd. wsch. z obsz. m. Czerniewic, od zach. z obsz. Rewny, Łużan i Witelówki. Tędy wiedzie gościniec z Czerniewic do Galicyi na Śniatyn, a drugi gościniec przez Kocman do Galicyi na Zaleszczyki. Również północnym brzegiem wsi przechodzi droga kolei lwowskoczerniowiecko jaskiej. Obszar północnozachodni zrasza rz. Sowica, płynąca od północy i poniżej M. Nowych uchodzi do Prutu z lew. brz. Nad Sowicą legły mokrawidła, zwane Ostrowem Małym. Między Sowicą a zach. granicą obszaru, po płn. stronie M. Sta rych rozpościera się pole Rutke, 179 m. wys. npm. , miejsce znaku triang. Płn. część obszaru wzniosła się na polach Żurawelem zwanych do wysokości 237 m. Na płd. od nich leżą pola orne Pid horu Pod górą i Seleszcze, tuż nad Sowicą. Na wsch. od nich, między nimi a granicą wsch. obszaru łąki Ostrów Wielki 172 m. i za Sowicą. M. Stare nad Prutem, naprzeciwko rozległej kępy, objętej dwoma ramionami Prutu wznoszą się 168 m. , a M. Nowe przy ujściu Sowicy do Prutu, 164 m. npm. Płd. część obszaru M. obejmująca Strylecki Kąt, jest przeważnie górzystą. Najwyższy punkt stanowi płd. zachodni narożnik, 504 m. wys. Wzdłuż zach. granicy, na płd. obszarze płynie pot. Berenówka, z płd. ku płn. Obszerne kamieńce nad Prutem. W miejscu wznosi się par. grecka nieun. ; mieszkańcy gr. un. należą do cer. gr. un. w Kocmanie. M. Stare liczą 1789, M. Nowe z obsz. dworskim 2482. W M. Nowych folw. i młyn. Należy do funduszu religijnego. St. p. Łużany. Br. G. Mamajowski potok, bierze początek na wsch. pochyłości góry Tomnatyka 900 m. , na łąkach gm. Słobody, w pow. dolińskim; stąd płynie temi łąkami na wschód, nastę pnie lasami gminy Cerkowny i na granicy tej że gminy ze Stankowcami i Roztoczkami, zle wa swe wody do Łużanki. Długość biegu przeszło 3 i pół kil. Br, O. Mamajsirka, rzeka w pow. melitopelskim, gub. taurydzkiej, wpada do rz. Konki koło W. Znamienki dawny Karajtaban. Mamałyga, wś nad Prutem, pow. chocimski, gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma cer kiew parafialną. X. M. O. Mamarta, os. , pow. augustowski, gm. i par. Bargłów, odl. 12 w. od Augustowa, ma 3 dm. , 18 mk Mamczary, część Rudy brodzkiej, pow. brodzki. Mamczyńskie, bagno pod Ząbkami, w pow. warszawskim, ciągnie się jako nizina błotnista między Pragą a Zegrzem nad Czarną strugą. Nazwę swa nosi od przyległej wsi Mamki. Mameliszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 14 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. kat. 1866. Mamiany, wś poduch. , pow. wiłkomierski, par. uciańska. Mamień os. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Chociszew, par. Ozorków, odl. od Łęczycy w. 16, dm. 3, mk. 30. Mamina, Manina, ob. Momina, Mamino, wś szlach. , pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Gąsewo, składa się z 3ch części M. Wyszki 1827 r. 20 dm. , 130 mk. , M. Średniaki 17 dm. , 96 m. i M. Lipniki 6 dm. , 31 mk. Mamki, wś, pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. W 1827 r. par. Kobyłka, 20 dm. , 126 mk. Folw. M. od Wołomina i Rembertowa w. 5, rozl. mr. 811 grunta orne i ogrody mr. 320, łąk mr. 39, past. mr. 46, lasu mr. 361, nieuż. i place mr. 45, bud. mur. 4, z drzewa 9, cegielnia. Wś M. os. 15, z grun. mr. 64. Mamlack niem. , os. dziś jeszcze istniejąca w dawniejszem komturstwie brandenburskiem w Prusach wsch. Czyt. Toppen, Hist. comp. Geogr. str. 207. Mamlicz, niem, Mamlitz 1. wś, pow. szu biński, 12 dm. , 123 mk. ; 27 ew. , 96 kat. ; 50 analf. Poczta i tel. w Barcinie o 5 kil. , gośc. o 4 kil. , st. kol. żel. Złotniki o 10 kil. , Chmiel niki 20 kil. 2. M. , olędry tamże, 14 dm. , 115 mk; 114 ew. , 1 kat. ; 9 analf. 3. M. , dom. tamże, 4400 mr. rozl. , 5 miejsc a M. , dom. ; b dom. leśnika; folwarki Golczewo, Czarnebłota, Czelupki; 19 dm. , 376 mk; 4 ew. , 372 kat. ; 106 analf. Własność Władysława Dąmbskiego. Por. Łabiszyn. M. St. Mammel niem. , ob. Niemuń. Mamokalnie, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Wilna, 4 dm. , 35 mk. katol. 1866. Mamonis, zaśc rząd. nad rz. t. n. , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 44 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Mamonowszczyzna, wś i dwór, pow. dryssieński, własność Szczyttów. Mamornica, niem. Mamortnitza, wś pograniczna w pow. czerniowieckim, na płd. wsch. od Czerniewic 11 kil. odległa, graniczy od płn. z Żurynem i Ostrycą, od zach. z Mołodżą, od płd. z Łukawicą, od wsch. oddziela pot. Łukawica, dopływ Prutu, od Multan. Domostwa legły na lew. brz. tegoż pot. , od płn. rozpościera się Seredne pole 172 m. , a od zach. wzgórze bezimienne 194 m. wys. . Folw. i młyny nad Łukawicą. Należy do par. gr. nieun. w Żurynie. St. p. Żuryn, mk. 500 r. 1880. Mamajowski potok Mamajsirka Mamoty Manaczyn Mamysze Mamylany Mamut Mamule Mamu Mamoty Własność Henryka Mikulego, Tomasza Simonowicza i 24 wspólników. Br. G, Mamoty, ob, Momoty. Marnoty 1. os. , pow. pleszewski, 1 dm. , 12 mk. , wszyscy kat. ; 8 analf. Poczta, tel. w Pleszewie o 7 kil. , st. kol. żel. Pleszew o 6 kil. 2. M. , dom. i wś tamże; dom. ma 749 mr. rozl. ; 9 dm. , 98 mk. , wszyscy kat. ; 61 analf. Własność Antoniego Cichorzewskiegr. M. St Mamry al. Niebolin, dok. Mabrow i Swokisken, niem. MauerSeo, duże jezioro w Prusach wsch. w pow. węgoborskim, leży na grzbiecie wyżyny Baltyckiej, która od licznych na niej rozłożonych jeziór otrzymała nazwę Pojezierza Pruskiego Obszar jeziora przedstawia cztery odnogi mające kształt krzyża i nazywają się Mamry z wyspą Upałty, Dargejmy, Kisajno i jez. Dobskie z wyspą Dobą. Leży 425 stóp npm. , obejmuje 0, 52 mili kwadr. i jest 3 mile długie i 1 3 4 mili szerokie Zasila się od strony wsch. wodami z jeziora Gołdapskiogo i Kruklińskiego, z któremi połączone jest kanałem. Na stronie płd. zaś stoi w związku z Lewientynem za pomocą kanału zbudowanego r. 1765, dalej z Tałtami, Jagodnem i Śniardwami SpirdingSee, a spławny kanał jańsborski ob. łączy je z jez. jańsborskiem, tak że obecnie nie tylko tratwy, lecz i statki parowe idą od Jańsborka na Ryn i Lecaż do Węgoborka. Pierwszy parowiec Masovia przybył z Jańsborka do Węgoborka 3 wrześ. 1856 r. Z płn, odnogi, Mazurami zwanej, wypływa bystra rz. Węgorap Angerapp, uchodząca do Pregoły. Nad Mamrami i wymienionemi już wyżej odnogami leżą następujące osady Węgobork, Kal, Zdorkowo, Ogonki, Pierkunowo, Piękna Góra, Fuleda, Kinort, Doba, Steinhof, Pilwa, Labab, Sztynort, Amalienruh, Kietlice, Pniew, Przystaw i Trygort. Ob. Weiss Preussisch Littauen und Masuren I, 142 i II, 37 i 59. Co do etymologii nazwy, to Toppen słusznie zauważa, że źródłosłów tego wyrazu pochodzi z staropruskiego narzecza, a nie z niemieckiego Mauer, t. j. mur, jak twierdzi Heneberger. Stan wody w tem jeziorze dawniej był daleko niższy jak obecnie, powiadają bowiem, że z Kala do Węgielsztyna, gdzie jest kościół, prowadziła dawniej prosta droga, którą jeszcze dziś widzieć można pod wodą, i że z Sztynorta suchą nogą można było dojść do łąk i kęp, dziś śród jeziora się znajdujących. Przez wzniesienie grobli, mających zapobiedz wylewom, podniósł się poziom jeziora o kilkanaście stóp. Później kiedy Mamry kanałem złączono z pobliskiemi jeziorami, zniżył się nieco stan wody i tedy to wynurzyła się owa wyspa Upałty, z jakie 1500 kroków od brzegu oddalona; najgłębsze miejsca w jeziorze dochodzą według Töppena 70 85 stóp. Nad Mamrami ciągną się obszerne lasy dębowe, w których jeszcze w zeszłym wieku trzymały się łosie i niedźwiedzie, ratujące się nieraz przed myśliwymi ucieczką na kępy śród jeziora się znajdujące. W ogóle cała ta okolica należy do najpiękniejszych na Mazurach, mianowicie zwierzyniec w Sztynorcie, własność hr. Lehndorffa, z swoimi stuletnimi dębami tak silne robi wrażenie, że człowiek stoi tam z początku jak wryty, a potem poznawszy swoją ułomność, korzy się przed majestatem Boskim. Czyt. Töppen Geschichte Masurens str. 279 i XVIII, XXVI etc. Według powyższego opisu sprostować należy co powiedziano pod Kisajnem t. IV, str. 106, 6 jakoby to jezioro, także i Leckiem Lötzener KissainSee zwane, nie stało w związku z jez. Mamry, którego przecież tylko jest odnogą. Zachodzi tu oczywiście omyłka z jeziorem Lewientynem, które leży nieco dalej na południe i także Leckiem się zowie. Kś. Fr. Mamu al. AlbrechtNaujehnen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Schillehnen. R. 1857 miała 37 mk. Mamule, wś rząd. , nad rz. Miadziołką, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 50 w. od Święcian, 9 dm. , 72 mk. katol. 1866. MamutSułtan, st. p. w pow. symferopolskim, gub. tauryckiej, na trakcie z Symferopola do Ałuszty. Mamylany, ob. Górsk, pow. toruński. Mamysze, folw. , własn. ziemska Rdułtowskich, w pow. mińskim. , 4 1 2 włók. A. Jel. Manaczyn, Monaczyn, wś, pow. starokonstantynowski, okr. pol. kupielski, gm. M. , o 10 w. od Wójtowiec, a 13 od Wołoczysk nad rz. Grabarką, dopływem Zbrucza, par. Wołoczyska o 16 w. od Kupiela. R. 1867 miała 210 dm. Manajów, wś, pow. złoczowski, o 30 kil. na wsch. Złoczowa, o 15 kil. na płn. wsch, od sądu pow. i st. kol. żel. w Zborowie, a o 7 kil. na płn. od urzędu poczt. i par. rz. kat. w dejowie. Południową stroną obszaru płynie od Harbuzowa jedno z zachodnich ramion właściwie dopływów Seretu, zwane tu Wydrówką od połowu wyder; do tego potoku wlewa się płynący od zachodu z folw. Tworymirki mały przytok. Ramię powyższe wypływa w Nuszczu p. n. Seret, w stawie ratyskim Ratyszcze pow. brodzki, łączy się ono z głównym Seretem. Okolica górzysta, położenie wysokie; zabudowania wiejskie leżą w dolinie potoku 339 m. , grunta orne na wzgórzach, wznoszących się od 352 382 m. npm. ; w stronie zach. ciągną się lasy; grunt przeważnie gliniasty i piaszczysty. Wioskę zamieszkuje 958 mk. , a to religii rz. kat. 133, gr. kat. 754, izr. 71; języka pols. używa 204, rus. 754, umie czytać 66. Głownem zatrudnieniem mieszkańców jest gospodarstwo rolne prowadzone w płodozmianie dwupolowym; z płodów uprawiają najwięcej kartofli, które się dobrze udają, obszary Mamry dworskie uprawiają na małych przestrzeniach chmiel; pszczelnictwem zajmuje się kilku gosp. i obszar dwor. ; sadów nie ma. Z przemysłu domowego podnieść należy wyplatane przez włościan w porze zimowej z sitowia udatne ko szyki, torby i rogóżki. Obszar całej wsi wedle ostatnich pomiarów katastr. wynosi 1591 ha. , rozdzielonych na 1904 parcel; z tej przestrzeni posiada gmina 367 ha. roli, 116 łąk i ogr. , 297 past. , i 1 ha. lasu; obszary dwor. posiadają 328 roli, 106 łąk i ogr. , 21 past. i 516 ha. lasu. Czysty dochód z gruntów na r. 1884 obliczony wynosi w gm. 1883 r. 74 kr. , na obsz. dwor skim 2453 r. 91 kr. , a od tego podatek bezpośredni bez dodatków od gminy 386 r. , oddworów 530 złr. 15 kr. Obszerne łąki i pa stwiska sprzyjają hodowli bydła, której też włościanie przeważnie się oddają. Szkoła fil. od r. 1859. Właściciel Kaz. hr. Wodzicki. Par. gr. kat. w miejscu, dek. załosiecki, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła filial na. W r. 1595 Andrzej, kaszt. nakielski, ssta włocławski, Piotr podkomorzy ziemi poznań skiej i Jan Czarnkowscy z Czarnkowa, bracia, zapisują na wsi Manajowie Sianisławowi z Czepowa w sieradzkiem i Sabinie z Studzienic, małżonkom, 1500 złp. ob. Arch. Ber. we Lwo wie, C. t. 350 str. 512. W r. 1596 ciż sami Czarnkowscy zastawiają wś M. małżonkom Czepowskim ib. C. t. 350, str. 665. W obrę bie M. jest kilka mogił, także niwa pod nazwą Mogiły dziś całkiem zaorana. Tu wydoby wano rozmaite przedmioty krzemienne, czere py, guzy srebrne i pieniądze polskie. W lesie tutejszym jest także kilka dobrze zachowa nych mogił, czyli kurhanów. Lu. Dz. Manasowskie, uroczysko koło Buhryna, pow. Ostrogski. Manast. .. , por. Monast. .. Manastér 1. al. Łuka Manastér, Manastérek, Monastyr, część Łuki i gorzelnia w pow. buczackim. 2. M. al. Manastérska góra, Monastér, młyn, karczma i os. w Swaryczowie w pow. dolińskim. 3. M. Monastyr część Szczepiotów w pow. jaworowskim. 4. M. al. Manastyrek, folw. na obsz. dwor. Chrusne Stare w pow. lwowskim. 5. M. , gajówka na obsz. dwor. Litwinów, w pow. podhajeckim. 6. M. , plebania w Wyspie, w pow. rohatyńskim. 7. M. , poszczególne domy w Zagwoździu w pow. stanisławowskim. 8. M. , grupa domów i młyn koło Kruszelnicy obszar dworski Korczyn w powiecie stryjskim. 9. M. Dereżycki, wś w pow. drohobyckim, zajmuje płn. część Dereżyc ob. . Mk. według spisu z r. 1880 było 159 obrz. gr. kat. Należą oni do par. w Kubicach. We wsi jest cerkiew. W szemat. monasterów bazyliańskich Lwów 1867, str. 181 czytamy W r. 1582 Ministerialis Palatinatus Russiae generalis providus Jacko Wereszczak de Nahujowice cum nobilibus Romano Popielowski et Antonio Tasilnicki recognoverunt, ex requisitione officiosa Religiosi Prothasii Humen sic monachi riti graeci condescenderant ad fundum villae Derazyce vigore litterarum Sacrae Regiae Majestatis eidem monacho et ejus posteris circa eandem Ecclesiam riti gr. degenti per Sacram Regiam Majestatem datarum, t. j. grunt, na którym jest monaster i w Łanku na potoku Glinnym, także w niwy Żuczkowskie zdawna przekopane do tego monastyru należne, także w role kmiece Derazyckie około monastyra, na staje Dąbrowy do tych przerzeczonych niw Żuczkowskich wziąwszy do Glinicza potoczka po roztoczku, który wyszedł do przerzeczonych niw Żuczkowskich, tamże na tych potoczkach stawki albo sadzawki dwie, a trzecią na Uściu Glinego, do tegoż jeszcze w Łące, która leży nad rz. Tyśmienicą wedle drogi, która bieży z Drohobycza do Hubicza podla łąk kmiecych Derażyckich z jednej strony, a z drugiej strony łąk Modrzyckich, a z trzeciej strony rz. Tyśmienicy, prout ea omnia literae Sacrae Reg. Majest. disponunt realiter et de facto intromisserunt, nomine eam intromissionem denegante et impugnante, quinimo ipsomet Nobili Paulo Skomorowski ViceCapitaneo Drohobycensi benevole admittente. W r. 1658 poświęcał tutejszy ihumen archimandryta Wiktor Kamieniecki cerkiew, zbudowaną w Przemyślu przez Antoniego Winnickiego w miejsce spalonej cerkwi św. Trójcy. Stąd wnosili niektórzy, że monaster dereżycki był archimandryą. W r. 1775 sciągnięto fundusze monasterów dereżyckiego, letniańskiego i liszniańskiego i utworzono z nich fundacyą monastyru drohobyckiego. Grunta tych monasterów odebrała kamera w r. 1804, a monasterowi drohobyckiemu wyznaczyła natomiast roczną rentę. 10. M. Dobromilski zwany także Huczańskim św. Onufrego ob. Dobromil. Już pod r. 1600 wspominają jako założyciela tego monaste u i cerkwi Bazylego Ustrzyckiego, łowczego schowskiego. Wkrótce potem występuje jako wtóry założyciel i największy dobrodziej Jan Szczęsny Herburt, ssta mościski i wiszeński. Przywilejem z r. 1613 nadał on zakonnikom ziemię koło klasztoru i pozwolił igumenowi o. Anastazemu budować na górze drugą cerkiew pod. wez. ś. Mikołaja, która wraz z monasterem istniała tam do r. 1705. W tymże roku postanowiono przenieść monaster pod górę, a w r. 1710 wymurowano staraniem igumena o. Hieronima Kuzmycza cerkiew ś Onufrego. Przy tej cerkwi wybudował w r, 1731 igumen o. Gerwazy Pasławski klasztor o jednem piętrze. Na budowę dzwonnicy, w której także zegar umieszczono, pozwoliła w r. 1783 A. Białogłowska brać kamień z zamku herburtow Manasowskie Manast Manasowskie Manastér Manasterce Manaster skiego, stojącego w pobliżu na górze Tarnawskiej. Dobrodziejami klasztoru byli Albrecht Krasiński, kaszt. ciechanowski, w r. 1663; Samuel Jaworski, miecznik kijowski, Jan Czernecki, cześnik sochaczewski i Stanisław Bratkowski, miecznik pomezański, dziedzic żurawiński a ojciec archimandryty uniewskiego, Onufrego Bratkowskiego. Po kapitule dubieńskiej w r. 1743 przyłączono do Dobromila monaster przemyski ś. Jana i oddano mu ruchomości po zniesionych monasterach w Brzuchowicach, Ułuczu i Kłodzienku ob. . Do monasteru należą obecnie dwie wsie Bukowa i Żurawin 1 część Ulmowa. Część tę kupił dobromilski igumen Ambroży Haliczkowicz w r. 1795 za 9410 zł 15 kr. i chciał ją nadać monasterowi drohobyckiemu; lecz temu zamiarowi oparł się urząd protoigumeński i Ulmów pozostał przy monasterze dobromilskim. W r. 1802 chciał rząd sprzedać monaster dobromilski, pieniądze wcielić do funduszu religijnego a mnichów przenieść do kolegium pojezuickiego w Przemyślu. Pokazało się jednak, że kolegium przemyskie nie znajdowało się wówczas w takim stanie, w jakim było przed zniesieniem jezuitów. Mieściły się tu szkoły i pomieszkania dla prefekta i profesorów. Przebudowanie byłoby kosztowało 20, 000 zł. Miejsce samo nie byłoby odpowiednie na nowicyat, a nadto trzebaby było kupować nowe miejsce na szkoły. Tak więc pozostał monaster w Dobromilu. W r. 1693 uchwalono na soborze przemyskim, aby w Dobromilu był nowicyat. Odtąd istnieje on tam do dzisiaj. Gdy w ostatnich latach zakon bazylianów w Galicyi począł coraz bardziej podupadać, postanowiono za staraniem prowincyała Sarnickiego przeprowadzić reformę. Do tej misyi powołano jezuitów, w r. 1882 wprowadzono ich do monasteru dobromilskiego, gdzie pozostaną aż do ukończenia reformy. Za staraniem jezuitów odnowiono też klasztor, w ostatnich latach znacznie zaniedbany i podupadły. 11. M. Krechowski, ob. Krechów. 12. M. Letniański, ob. Letnia, 13. M. Liszniański, ob. Lisznia. 14. M. Ułaszkowiecki, część liłaszkowiec w pow. czortkowskim. Podanie głosi, że początkowo, a to już w XVII w. mieszkali mnisi w jaskini, w skale nad którą stoi klasztor dzisiejszy. Jaskinię tę przekształcono na kaplicę, a lud odwiedza ją w czasie odpustu z czcią wielką. Podanie mówi także, że gdy Jan Sobieski szedł na Turków w pod Chocim, spowiadała się tu u mnichów cała jego armia, a król sam prosił o błogosławieństwo i modlitwy. Około r. 1720 zbudował igumen Józef Bryliński cerkiew i monaster nad jaskinią i przeniósł do niej ikonostas z obrazem M. B. , umieszczony dawniej w jaskini. Na obrazie tym umieścił malarz r. 1678. W r. 1737 potwierdził metropolita Szeptycki cerkwi monasterskiej trzy odpusty. Igumena Brylińskiego uprowadziło wojsko rossyjskie w r. 1740 ze wszystkiemi cerkiewnymi przy borami i dokumentami do Rossyi, skąd on już nie powrócił. W 1720 darowała klasztorowi Ludwika Załuska, kaszt. rawska, kilka kawał ków gruntu. Tę darowiznę powiększył w r. 1749 Wawrzyniec Lanckoroński, ssta stobnicki, dziedzic Ułaszkowiec saltem propter angendam gloriam divinam et honestam sustentationem Religiosum, nie wkładając na mni chów żadnych obowiązków, i nadał im grunta orne, sianożęć w lasku Czahry i tenże lasek. W r. 1797 ukończono budowę obecnej kaplicy ś. Jana. Do budowy tej przyczynili się Nisiorowski, leśniczy ułaszkowiecki; Maciej Sro kowski; Maurycy hr. Łoś; Baraniecki, komor nik; Pryszlakiewicz, ruski paroch ułaszkowiecki; Bazyli Bohunyk, kmieć ułaszkowiecki; Bachmiński i Gawroński, który to ostatni i tę jeszcze wyświadczył przysługę, iż wyjednał u rządu pozostawienie klasztoru jako parafii dla Milowic. Igumen tutejszy Ignacy Nagór ski 1866 wymurował i urządził ze szczu płych dochodów monasterskich piękną cer kiew w miejsce starej, podupadłej. 15. M. , ob. Monaster, Lu. Dz. Manaster, ob. Ostra. Manaster, las, ob. Krasna, pow. kałuski. Manasterce, eb. Manasterzec, pow. stryjski. Manasterczany al. Monastyrczany wieś w pow. bohorodczańskim, 14 kil. na płd. zach. od Bohorodczan, tuż na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Sołotwinie. Na zach. i płn. leży Sołotwina, na płn. wsch. Żuraki, na wsch. Starunia, na płd. Babcze i Markowa. Płn. zach. część wsi przepływa Bystrzyca Sołotwińska, od płd. zach. z Sołotwiny, na płn. wsch. do Żuraków, dzieli się na ramiona i przyjmuje w obrębie wsi od praw. brz. Maniawkę, płynącą od płd. z Markowy na płn. wsch. Między tymi ramionami wód leżą rozrzucone zabudowania wiejskie 408 m. na płd. . Płd. wsch. część wsi zajmuje niwa Pohorylec 483 m. . Własn. więk. Tow. dla płod. leśn. w Wiedniu ma łąk i ogr. 1, pastw. 7; własn. mniej. roli orn. 531, łąk i ogr. 750, past. 349, lasu 4 mr. W r. 1880 było 1202 mk. w gminie obrz. gr. kat. , z wyjątkiem 26 rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Sołotwinie, gr. kat. w miejscu, dek. bohorodczański, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od istniejącego tu niegdyś monasteru bazyliańskiego. Za czasów polskich należały M. do dóbr koronnych, do dzierżawy sołotwińskiej w ziemi halickiej. W lustr. z r. 1765 Rkp. Bibl. Ossol. 1892, str. 29 czytamy Wieś M. podług produkowanego inwentarza osiadłości poddanych ma ad praesens 54. Importuje intraty na rok zł. 2238 gr. 24. Manasterczany Manasterek Arendy karczemnej z porękawicznem płaci na rok zł. 847 gr. 20, które do sumy 2238 zł. 24 gr. wchodzi. Lu. Dz. Manastérec, ob. Manastérzec, pow. drohobycki. Manastérek 1. gajówka koło Podgrodzia na obsz. dwor. Zalipie w pow. rohatyńskim. 2. M. , część Podhorzec w pow. złoczowskim. 3. M. , ob. Manastér, Manastyrek, Monasterek, 4. M. Brodzki al. Monastérek, po rusku Manastyrok, wś w pow. brodzkim, 22 kil. na płn. zach. od Brodów, 8 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Łopatynie, 3 kil. na płd. od urzędu poczt. w Stanisławczyku. Na płn. leży Stanisławczyk, na wsch. Berlin, na płd. Ruda Brodzka, na zach. Turze i Trójca. Wzdłuż granicy zach, płynie Styr od płd. na płn. i tworzy w zach. stronie wsi staw, przeszło 2 kil. długi, a 100 do 500 m. szeroki. Wypłynąwszy ze stawu tworzy Styr w stronie wsi płn. zach. mały, na wsch. wygięty łuk, poczem przybiera znowu jako rzeka graniczna kierunek płn. We wsch. stronie wsi nastaje mały potok, dopływ Styru, i płynie na płn. do Stanisławczyka. Zabudowania wiejskie leżą w płn. zach. stronie obszaru, nad Styrem, część wsi zwie się tam Perekałki; na wsch. od niej leży część wsi Birki. W stronie płd. zach. leży część wsi Bazyna wraz z folwarkiem, a na płd. zach. od niej folw. Prystup al. na Prystupie. We wsch. stronie. obszaru leżą części wsi Na Młotkach, Na Mielniczkach, Zbroje. Przeważną część obszaru na płd. i wsch. zajmuje las las Czarny na płn. wsch. . Najwyższe wzniesienie na płd. wsch. czyni 219 m. Własn. więk. ma roli orn. 64, łąk i ogr. 134, pastw. 38, lasu 2289; własn. mniej, ma roli orn. 264, łąk i ogr. 465, pastw. 21, lasu 5 mr. W r. 1880 było 537 mk. w gminie, 15 na obsz. dwor. 479 obrz. gr. kat. , 7 rzym. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Stanisławczyku. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja. Nazwa wsi pochodzi prawdopodobnie od istniejącego tu niegdyś klasztoru bazyliańskiego. 5. M. Ohladowski, wś w pow. kamioneckim, 30 kil. na płn. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 14 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Radziechowie. Na płn. leży Obiadów, ua wsch. Majdan Stary i jego przysiołek Pustelniki, na płd. Czanyż, Huta Połoniecka i Połoniczna, na zach. Dmytrów. Wody płyną do Styru za pośrednictwem pot. Krzywego al. Ohladówki, dopływu Baczki, płynącego przez płn. wsch. część wsi od płn. zach. na płd. wsch. a zasilonego kilkoma dopływami, i za pośrednictwem Berezówki, dopływu Baczki, płynącego przez płd. część obszaru od zach. na wsch. Płn. wsch. część obszaru zajmuje Manasterek, na płd. od niego leży Majdan Nowy, a na zach. grupa domów Babiny al. Babin. Obszar przeważnie lesisty. Na płn. wsch. las Cygany, na płd. las Wyhary 229 m. . O roli or nej i t. d. ob. Ohladów, W r. 1880 było 543 mk. w gminie 450 w Manasterku, a 93 w Maj danie Nowym, 37 na obsz. dwor. 543 obrz. gr. kat. , 12 rzym. kat. . Par. gr. kat. w Ohladowie, rzym. kat. w Łopatynie. We wsi jest cerkiew. Klasztor bazyliański istniał tu już w r. 1723. W księdze Cathalogus alph. Patrum et fratrum O. S. B. M. czytamy na str. 704 Jsaias Czajkowski, natus in Czajkowice terrae Premisl. , ruthenicam linguam et polonicam optime callens, ingressus religionem in monasterio Sanctae Trinitatis prope Ohladów sito, a. 1723 die 13 decembris. 6. M. Wer chracki al. Monaster, część Werchraty i leśni czówka, pow. Rawa ruska. Lu. Dz. Manasterek, wioska w pow. kaniowskim, położona o 3 w. poniżej wsi Trechtymirowa nad rz. Dnieprem, posiada ziemi majątkowej przynależnej Konstantemu Hudymie Lewkowiczowi, zaliczonej wraz z wioską Zarubińcami 1278 dz. , z której do 450 dz. ziemi odeszło wykupowej i liczy mk. prawosł. 248, oraz katol. 4. Dawniej M. z pomienionemi gruntami stanowił własność Trechtymirowskiego Monasteru byłego na temże miejscu. Czego dowodzi przywilej wydany przez Jana Kazimierza d. 10 mar. 1652 r. , z którego to przywileju dosłowną kopię tu umieszczamy Na pokorną prośbę i suplikę Wojska Naszego Zaporozkiego. My chętnie się nakłonili. I fundacyę Monasteru Trechtemirowskiego, od antecesorów Naszych na ułomnych i niedołężnych z pomienionego wojska żołnierzy, chwalebnie uczynioną, stwierdzić i umocnić umyśliliśmy. Jakoże i tem listem Naszym, prawa i przywileje, temu Monasterowi od przodków Naszych nadane, we wszystkich punktach, klauzulach i kontentach, powagą Naszą aprobujemy i ratyfikujemy, który to Monaster, teraźniejszy przełożony i po nim jego następcy, podług ordynacyi i postanowienia wojska Naszego Zaporozkiego, ze wszystkiemi pożytkami i przyległościami wedle tego jak od Komisarzy Naszych ocerklowany i ograniczony będzie, trzymać i onego spokojnie używać będą wiecznemi czasy, tak jednak, żeby dochody z niego, podług intencyi pobożnych fonduszów, na ułomnych i niedołężnych z wojska Zaporozkiego żołnierzy obracane były Jan Kazimierz król polski. Tu przebywał pewien czas Juraś Chmielnicki jako czerniec. Po r. 1686 monaster zajęli unici; 1768 zburzyli go hajdamacy. Manasterska Ruda, ob. Ruda M. Manasterska woda, potok górski, nastaje w lesie Łazy, na północnowschodnim góry Luty 1093 m. w południowozachodniej stronie obszaru gm. Mizunia, w pow. doliń Manastérec Manasterska woda Manasterska Ruda Manast Manasterski potok Manasterski potok Manasterskie Manastersko Manasterycha Manasterz skim, płynie na północny wschód przez lasy I i łąki Mizunia i po 6 kil. biegu uchodzi do Krainy ob. , dopływu Mizuńki. Br, G. Manasterski potok, nastaje na południowo zachodnim obszarze gm. Olchowca, w pow. j brzeżańskim, płynie na południowowschód, wzdłuż podnóża, wzgórza lesistego Obreczowy 429 m. przez obszar tejże gminy, następnie przez obszar Rybników, gdzie łączy się z Mięczyszczowskim potokiem, od praw. brz. , i uchodzi w Rybnikach do Złotej Lipy, z praw. brz. Długość biegu 6 kil. Br. G. Manasterskie al. Monasterskie, przysiołek i niwa w płn. wsch. stronie Łuki i zach. stro nic Trościańca w pow. złoczowskim. Są tu widoczne ślady dawnego monasteru w miej scu znacznie wzniesionem, okrążonem od stro ny płn. i wsch. lasem. Z wzgórza spływa mały strumyk i tworzy wodospad, nazwany przez. Sobieskiego Niedowiarka. Miejsce to polubił także dziedzic Złoczowa, Aleks, hr. Komarnicki, i kazał się tu pochować. Na gro bie stoi obelisk, znacznie nadpsuty. Obacz Łuka. Lu. Dz. Manastersko al. Monastersko, wś w pow. kossowskim, tuż na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kossowie. Na płn. zach. le ży Pistyń, na płd. wsch. Moskalówka, na płd. zach. Horod. Wzdłuż granicy płd. wsch. pły nie od płd. zach. na płn. wsch. Rybnica, do pływ Prutu. Do niej wpada w obrębie wsi kilka strug małych, nastających w zach. stro nie obszaru, w części lesistej i górzystej Pohar 666 m. , Stisky 691 m. , a płynących na wschód. Zabudowania wiejskie rozrzucone na znacznej przestrzeni we wsch. stronie obszaru Wzdłuż granicy płn. wsch. idzie gościniec, wiodący z Kut na Kossów, Pistyń i Jabłonów do Kołomyi. Własn. więk. rządowa ma łąk i ogr. 1, pastw. 8, lasu 224; własn. mniej. roli orn. 109, łąk i ogr. 422, pastw. 309, lasu 25 mr. W r. 1880 było 2199 mk. w gminie, 35 na obsz. dwor. 1309 obrz. gr. katol. , 170 rzym. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Kossowie. Lu. Dz. Manasterycha al. Monasterycha, folw. na obsz. dwors. Kozina, pow. skałacki. Manasterz 1. z Podosobniem, wś w pow. Lisko także Monasterz, ma parafię gr. katol. , należy zaś do paraf. rzym. katol. , sądu powiat. i urzędu poczt. w odległym o 7. 5 kil. Lisku. Wieś leży w okolicy górskiej 316 m. npm. na prawym, a folw. Podosobień na lewym brzegu Sanu. Grunta wiejskie i parafialne przecinają tory kolei przemyskołupkowskiej między stacyą Łukawicą a Załużem. Chaty są pobudowane wzdłuż potoku uchodzącego do Sanu. Do okoła podnosi się teren pokryty lasem, szczególniej piętrzą się wzgórza północne Hrynia horb 651 m. npm. Rusinowa pasieka 672 m. , od wschodu Słona polanka 614, góry zaś w stronie południowej dochodzą tylko do 454 m. npm. Północne pasmo górskie tworzy granicę pow. sanockiego i liskiego obejmując M. ramionami trójkąta równoramiennego, którego południowe pasmo jest podstawą. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 pisze, że przy strudze zwanej Janicką znajduje się dobra ruda żelazna, którą kopano, ale już w r. 1820 zaniechano dobywania, a Schindler str. 23, że odkryto ślady rudy miedzianej, malachitu i miedzi rodzimej w r. 1813. Obecnie niema tam żadnych kopalń. Z 818 mieszk. przebywa stale na obszarze więk. pos. 18, podługszemat. duch. ma być jednak 950 gr. katol. , 27 rzym. kat. i kilkunastu izraelitów. Więk. pos. ma 173 mr. roli, 53 mr. łąk, 41 mr. past. i 1053 mr. lasu; pos. mniej. 1046 mr. roli, 102 mr. łąk, 211 mr. pastw. i 34 mr. lasu. Cerkiew parafialna drewniana dyec. przem. dek. kańczucki liski obejmuje Bermichową, Łukawicę i Łazy załuckie z ogólną liczbą 1891 gr. katol. i 74 żydów. Uposażenie parocha składa się ze 122 mr. roli; dodatku do kongruy 92 zł. i procentów z 500 zł. , które zapłacono za grunta zabrane pod tory kolei żelaznej. M. graniczy na południe z Bermichową i Łukawicą, a folw. Podosobień na zachód z Zastawiem, a na południe z Postołowem. 2. HI. z Nieważką i Rzekami, wś w pow. łańcuckim, leży nad Mleczką, dopływem Wisłoka, przy drodze z Kańczugi 6 kil. na południowy zachód do Zagórza, w okolicy pagórkowatej 326 m. npm. , która podnosi się upłazem ku zachodowi. Z tej wyżyny spływa potok Hussowski wpadający w M. do Mleczki. Ta rzeka ma tutaj prawy brzeg nizki i tworzy łąki podmokłe. W najniższym punkcie 293 m. npm. zbudowana karczma nosi nazwę Mokra. Także ku wschodowi podnosi się okolica nieznacznie tworząc wzgórze 341 m. bezwzględnej wysokości. U północnego stoku tego wzgórza stoi folw. Zagórski, nazwany prawdopodobnie od pobliskiej wsi Zagórze. Na wschód od M. nad Hussakowskim pot. znajduje się przys. Rzeki, a na północ od niego drugi przys. Nieważka lub Niewaszka. Kilka chat oddzielnie stojących nazywają Za oblaskiera. Te przysiołki otacza od wschodu las, noszący na północy nazwę Zapust 407 npm. i Niwa Górna, w środku Strasznik, a na południu Rzeżański las 384 m. npm. . Ten las dzieli M. od Siedlaczki, leżącej w północnej stronie; dalej w stronie północnowschodniej ciągną się nad rzeką ku Pantalowicom podmokłe łąki, a na wschód ku Łopusznie Wielkiej małe liściaste gaje. Na południe graniczy ta wieś z Zagórzem. M. należy do sądu pow. w Przeworsku i ma parafię rzym. katol. Liczy 1379 mieszk. rzym. katol. Podług dokumentu wystawio nego przez Spytka z Tarnowa w r. 1428 na zywała się ta wieś pierwotnie Światoniową Wolą, ale już w owym czasie zmieniono jej nazwę na Manasterz, z powodu, że tam był klasztor ruski. Podług aktu wizytacyi bisk. Wacława Sierakowskiego, znaleziono przy przemalowywaniu kościoła w 1745, na sio strzanie po nad krzyżem dzielącym prezbiteryum od nawy wyryty rok 1552, coby mogło oznaczać, że w tym roku ukończono bu dowę kościoła. W 1611 r. powiększyła ks. Ostrogska uposażenie parafii i dała nowy przywilej. Z nieznanego źródła podaje Siar czyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 rok budo wy kościoła na 1650. R. 1881 położony ka mień węgielny pod nowy kościół katolicki. M. ma 1379 mieszk. , między tymi 1220 rzym. katol. , 89 akat. i 40 izr. Parafia dyec. prze myskiej dek. przeworskiego, obejmuje także Hadle i ma w ogóle 1636 rzym. kat. , 89 akat. i 57 izrael. Pos. więk. spadkobierców Józefa Kellermanna ma obszaru 140 mr. roli, 44 mr. łąk, 37 mr. pastw. i 347 mr. lasu; pos. mniej. 1203 mr. roli, 184 mr. łąk, 226 mr. pastw. i 110 mr. lasu. 3. M. lub Monasterz wieś w pow. jarosławskim, po rusku Manastyr, leży w widłach utworzonych przez ujście Lubaczówki do Sanu, po prawym brzegu tej rzeki, przy drodze z Jarosławia do Sieniawy 8. 7 kil. , w równinie 189 m. npm. wzniesionej. Od wschodu otacza wieś duży las częściowo szpilkowy, częściowo liściasty, od północy i zachodu oblewają ją obydwie rzeki, a na po łudnie otwarta równina sięga aż po granicę wsi Nielichowic. M. ma parafię gr. kat. dre wnianą, wyznawcy zaś rzym. katol. obrządku, są przyłączeni do kościoła filialnego w Wią zownicy. Z ogólnej liczby 904 mieszk. , prze bywa 27 stale na obszarze więk. pos. , 394 jest obrz. rzym. kat. , a 510 gr. kat. Więk. pos. Jerz. ks. Czartoryskiego ma obszaru 258 mr. roli, 15 mr. łąk, 34 mr. pastw. i 100 mr. lasu; pos. mniej. 1138 mr. roli, 82 mr. łąk, 191 mr. pastw. i 26 mr. lasu. Jest w tej wsi szkoła ludowa jednoklasowa i od r. 1840 filiał parafii ewang. Jarosław. Paraf. gr. katol. należy do dyec. przemyskiej dek. jarosławskiego, ma dołączoną Czerwoną Wolę i przys. Derewicki z ogólną liczbą 900 gr. kat. Uposażenie parocha gr. kat. składa się z 66 mr. roli, 65 zł. w. a. dodatku do kongruy, wspólnego pastwiska z gminą, 12 sągów opałowego, w połowie twardego, a w połowie miękiego drzewa i 46 kóp żyta. Mac. Manasterzec po rusku Manastyrec 1. wś w pow. drohobyckim, zwana także Monastercem, 26 kil. na płn. zach. zach. od Drohobycza, 11 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Podbużu. Na wsch. leżą Łukowica i Łopuszna, na płd. Stronna, na zach. Sprynia, na płn. zach. Spryńka i Błażów, na ptu. wsch. Czerchawa 4 ostatnie miejscowości w pow. Samborskim. Przez płn. zach. część wsi płynie od płd. zach. , ze Spryni, na płn. wsch. do Czerchawy pot. Sprynia, jedno z ramion Czerchawy, dopływu Bystrzycy, W obrębie wsi przyjmuje Sprynia kilka znaczniejszych strug, płynących od płd. na płn. Nad dolnym biegiem jednego z tych dopływów leżą zabudowania wiejskie 369 m, ; na płn. wsch. od nich część wsi Rakowiec. Płd. część lesista, wzniesiona na krańcu płd. do 534 m. , na płn. zach. do 471, na płn. wsch. do 444 m. Włas. więk. ma roli orn. 317, łąk i ogr. 68, pastw. 98, lasu 718; włas. muiej. roli orn. 472, łąk i ogr. 111, pastw. 444 mr. W r. 1880 było 548 mk. w gminie, 34 na obsz. dwor. 14 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Czukwi, gr. kat. w Błażowic. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. 2. M. , wś w pow. rudeckim, 22 kil. na płd. wsch. od Rudek, 10 kil. na płd. od sądu powiat, i urzędu poczt. w Komarnie. Na zach. leżą Mosty z Dniestrzykiem, na płn. Nowawieś a mianowicie część wsi Mielnicze, na płd. wsch. Tatarynów, na wsch. Powerchów i Terszaków, na płd. Wołoszcza w pow. Samborskim. Wzdłuż granicy płn. zach. , płn. i płn. wsch. płynie Dniestr krętym biegiem. Równolegle z Dniestrem płynie jego dopływ, pot. Wyrla, Płd. część obszaru moczarzysta. Na płn. , nad Dniestrem, leżą zabudowania wiejskie 265 m. , znak triang. . W r. 1880 było 295 mk. w gminie, 20 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Wołoszczy, gr. kat. w miejscu, dek. horożański, dyec. przemyska. Do parafii należą Terszaków i Mosty z Dniestrzykiem. We wsi jest cerkiew. Według podania miał tu być dawniej klasztor bazyliański. 3. M. al. Manasterce, wś w pow. stryjskim, 1 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Stryju. Na płn. leży Kłodnica, na wsch. Koniuchów, na płd. wsch. Hurnie, na płd. Wola dołhołucka, na zach. Uliczno w pow. drohobyckim. Wsch. część wsi przepływa pot. Selanka, dopływ Kłodnicy, zwana w górnym biegu Niedźwiadkiem, od płd. z Woli dołhołuckiej, na płn. wsch. do Kłodnicy, i zabiera w obrębie wsi z lew. brz. pot. Szypilski, płynący z Woli Dołhołuckiej na płn. wsch. W dolinie Selanki leżą zabudowania wiejskie 343 m. . Na wsch. leży las Chaszcze 346 na płn. , 385 m. na płd. . W skład wsi wchodzą następujące części Kłodnica, Mielniki po rusku Mełnyki, Rogulski, Wierzbina i folw. Ubereż Obereże z karczmą i leśniczówką. Własn. wiek. ma roli orn. 227, łąk i ogr. 108, pastw. 83, lasu 117 mr. ; własn. mniej. roli orn. 377, łąk i ogr. 515, pastw. 76 mr. . W r. 1880 było 331 mk. w gminie, 77 na obsz. Manasterzec Manasterzec Sucevitei Suczawica e z w dwor. przeważnie obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Stryju, gr. kat. w Woli Dołhołuckiej. We wsi jest młyn. 4. M. al Monasterzec, wś w pow. żydaczowskim, 26 kil. na płd. wsch. od Żydaczowa, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żurawnie. Na wsch. leżą Kotoryny, na wsch. Perckosy i Dołha obie w pow. kałuskim, na zach. Buja nów i Lutynka, na płn. wsch. Mielnicz, na płn. Żuraw no i Żurawienko w pow. rohatyń skim. Wzdłuż granicy płn. płynie Dniestr od zach. na wschód, tworząc kilka zakrętów. Wzdłuż granicy zach. płynie na małej prze strzeni dopływ Dniestru Lutynka, a na więk szej przestrzeni dopływ Lutynki, Czarny Su chy potok; środkiem obszaru dopływ Dniestru Olszynka, nastający w płd. części wsi a pły nący na płn. Wsch. część obszaru nakoniec przepływa pot. Kiełbaska, nastający w płd. wsch. stronie wsi, a płynący na płn. , potem na płn. wsch. i łączący się z drugim potokiem, płynącym z Kotoryn; tak zasilony potok przy biera kierunek płn. zach. i wpada do Dniestru. W dolinie Olszynki, prawie w środku obszaru, leżą zabudowania wiejskie, na płn. wsch. od nich część wsi Stara Wieś po rusku Starescło. Na płd. granicy wznosi się wzgórze Perekosy do 353 m. znak triang. , w środku obszaru dochodzi punkt jeden 304 m. Na płn. wsch. , w pobliżu Dniestru, opada obszar do 282 i 245 m. Własn. wiek. ma roli orn. 153, łąk i ogr. 75, pastw. 168. lasu 465 mr. ; włas. mniej, roli orn. 1598, łąk i ogr. 992, pastw. 433, lasu 59 mr. W r. 1880 było 1418 mk. w gminie, 37 na obsz. dwor. 13 obrz. rzym. kat. , 1202 gr. kat. . Par. rzym. kat. w Żu rawnie, gr. kat. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec, lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja i szk. jednokl. niezorganizowana. I tutaj był prawdopodobnie monaster bazyliański. 5. M. , obacz Monaster. Lu. Dz. Manasterzyska, ob. Monasterzyska steryszcze. Manasterzyska al. Monastyryska, południowej części przedmieścia Roszu miasta Czerniowic na Bukowinie. Br. G. Manasthircze. R. 1463 Jerzy Strumiło z Dymoszyna zapisuje franciszkanom lwow skim wś Czyszki z sołectwem i M. A. G. Z. V, 188189. Lu. Dz. Manastiara al. Manastiora, grupa chat w obr. gm. Russ Plawalar, w pow. suczawskim, na południowy wschód od wsi, z kapli cą św. Iwana. Br. G. Manastiora, ob. Russ manastiora i Onufry Ś. Manastirea 1. humorulni, niem. Klosterhumora, ob. Humora, t. III, str. 219. Liczba mk. 1261 1880 r. . 2. M. Putna, ob. Putna, MaMona nazwa sztor. 3. M. Sucevitei, ob. Suczawica, kla sztor. Br, G. Manastiresti, przedmieście Czerniowiec. Manastyr 1. os. w Łanowcach, pow. borszczowski. 2. M. , por. Manaster, Monaster. Manastyrec, ob. Manasterzec. Manastyrek 1. al. Monastyrek, Buda Manastyrska, wś w pow. rawskim, 8 kil. na płd. od sądu powiat, w Rawie Ruskiej, 7 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Magierowie. Na płn. leży KamionkaStarawieś, na wsch. Ruda Magierowska, na płd. Kamienna Góra i Biała, na zach. UlickoSeredkiewicz. Środkiem ob szaru płynie od płd. zach. na płn. wsch. pot. Mielniczne, zwany w dalszym biegu Moszczaną, dopływ Raty. Wieś składa się z części Doberki, Glinik, Hołowków z folw. , Miłków Kąt al. Miałkowy Kąt. Na płn. zach. leży las Hołówka szczyt 334 m. . Własn. wiek. ma roli orn. 1078, łąk i ogr. 124, pastw. 72, lasu 1465 mr. ; włas. mniej, roli orn. 2200, łąk i ogr. 214, pastw. 332, lasu 89 mr. W r. 1880 było 777 mk. w gminie, 19 na obsz. dwors. . 37 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Magierowie, gr. kat. w miejscu Ruda Manastyrska, dek. potylicki, dyec. przemyska. Do parafii należą Zamek i Pogo rzelisko. We wsi jest cerkiew drewniana, postawiona w r. 1782. Był tu niegdyś mo naster bazyliański. 2. M. , część Zazulów w pow. złoczowskim. 3. M. , ob. Manaster. 4. M. Bilczecki, wś, a raczej przys. i folw. w Bilczu, w pow. borszczowskim, przedtem zaleszczyckim ob. Bilcze. Zajmuje on płd. wsch. część wsi nad samym Seretem i liczył według spisu z r. 1880 mk. 325. Stefan Po tocki założył tu po r. 1600 klasztor bazyliań ski. W czasie wojen kozackich uległ klasztor zniszczeniu. Odnowił go Jan Potocki, kaszt. bracławski, w r. 1735, a rodzina Siekierzyńskich powiększyła fundacyę w r. 1768. Mo naster ten zniesiono w r. 1793. Historyą mo nasteru posiada biblioteka klasztoru bazylisńskiego we Lwowie. 5. M. Brodzki i Ohladowski, ob. Manasterek. Lu, Dz. Manastyrska 1. Buta al. Buta, Hutka, poszczególne domy w Skwarząwej Nowej, w pow. żółkiewskim. 2. M. Ruda, obacz Ruda. M. Manastyrskie, ob. Manasterskie i Monastyrskie, Manastyrski Kąt, Kut, przedmieście Horodenki. Manastyryk, leśniczówka koło Kurypowa, pow. stanisławowski, na obsz. dwors. Dorohowa. Manastyryska, ob. Monasterzyska, Manastyrzec, ob. Manasterec i Manasterzec. Manaszówka al. Bryszcze, folw. na obsz, dwors. Mikołajowa, pow. brodzki. Manasterzyska Mand Mandr Manazyl Manazyl, folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 21 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 13 mk. 1866. Manchenguth niem. , ob. Mańki. Manchowe dok. , ob. Mansowo. Manciuny, wś rząd. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 72 w. od Trok, 12 dm. , 93 mk. , 87 katol. . 3 żyd 1866. Manciuszany, wś nad Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. adm. , 62 w. od Wilna, 13 dm. , 158 mk. katol. 1866. Mańce al. Olszyca, jez. w pow. borysowskim, uformowane śród bagien i lasów z roz lewu rzeki Serguta, łączy się z jeziorem Pła wie z rozlewu tejże rzeki na południe powsta łem; ma obszaru przeszło 4 w. kwadr. , wcho dzi w system kanału berezyńskiego ob. ; rybne. Al. Jel. Mancoschicz dok. , ob. Mangschutz. Mańcza al. Izba, rzeczka bagnista w południowej stronie pow. borysowskiego. Zaczyna się w moczarach około wsi Gumny błoto Nieryb, płynie lesistemi nizinami w kierunku południcwozachodnim; przed zaściankiem Nowosielc, przyjmuje w siebie rzeczkę Bosynię i inną małą; pod zaściankiem Prudok rozlewa się w jeziorko, ma młynek i niżej wpada do Berezyny z lewej strony. Długość biegu około dwóch mil. Między rz. Mańczą i rz. Brusiatą zalegają ogromne lasy pełne dzikiego zwierza, w pośród których między wsiami Orzeszkowicze i Zmitrowicze leży błoto mające dług. 7 w. a szer. 3 w. Błoto porośnięte zrzadka karłowatemi sosnami lub wcale bezleśne, jest przytułkiem żórawi i gęsi. Manczarówka, karczma i zabudowania gospodarskie na obsz. dwors. Zuchorzyc, pow. lwowski. Mancze dok. , ob. Manze. Manczewo, por. Kościerzyna. Mańczuki, wś w północnej stronie powiatu mińskiego, nad rzeczką Dubrawką, lewym do pływem Usiaża, o wiorstę na wschód od Ostrożyc, ma osad 10, miejscowość dogodna, niebezleśna, gleba i łąki dobre. AL Jel. Manczuliwski potok, potok leśny, płyną cy wzdłuż granicy Dychtenicy i Putylli, w pow. wyżnickim, na płn. wschód i uchodządo Dychtenicy pot. ob. . Źródło jego leży u południowych stóp góry Semakowej 981 m. . Długość pot. 4 kil. i pół. Br. O. Manczuny, wś, pow. kalwaryjski, gm. Balkuny, par. Mirosław; odl. 47 w. od Kalwaryi, ma 27 dm. , 242 mk. W 1827 r. wś rząd. , 13dm. , 88 mk. Manczykowice, ob. Maćkowice. Mandangni dok. , stara nazwa pruska strugi na Warmii, niedaleko miasta Melzak, pod Kirschienen i Palten, Czyt. Cod. dipl. Warm. I, 112 i Sieniawski, Biskupstwo warm. 182. Mandarowszczyzna, mały zaśc. w pow. mińskim, w okolicy mczka Jużnica; przy drodze z Iwieńca do folw. Pokucia, w okr. polic. 2im rakowskim, w parafii kamieńskiej; ma osad 2, grunta mierne, glinkowate. Al. Jel. Mandaryszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 70 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. starowier. 1866. Mandawa, rz. , ob. Łużyce, t. V, 841. Handel, Mandele dok. , ob. Mędrzyce. Mandelau niem. , r. 1312 Mandlow, 1368 Mandelow, wś, pow. wrocławski, par. Thauer. Mandelkobel, Mandelhoben dok. , ob. Mędrzyce. Mandelkow, Mandelkowen dok. , ob. Mędrzyce. Mandeln niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Neuhausen. Ma 1560 mr. ziemi, 125 mk. 1857. Manderkowitz dok. , ob. Mądrzechowa. Mandilkoben dok. , ob. Mędrzyce. Mandreki, ob. Mandryki. MandrillMitzko niem. al. Mitzken, wś, pow. szyłokarczemski, na granicy nizinowego, st. p. Joneiten; 46 mk. 1857. Mandrokowitcz niem. , ob. Mądrzechowo, Mandronika, była wieś w gminie Połonnc, t. j. w płd. części dzisiejszego pow. zwiahelskiego lub w przyległej zasławskiego. Mandrowo, st. poczt. w pow. wałuj skim gub. woroneskiej. Mandryk, młyn koło Wierczan, na obsz, dwors. Podhorzec, pow. stryjski, Mandryki 1. grupa domów na obsz. dwor. Toporowa, pow. brodzki. 2. M. , część Markówki, pow. kołomyjski. 3. M. , ob. Małdryki. Mandrieschitz niem. al. Mandrokowitcz, ob. Mądrzechowo. Mandtkeim al. Mantkeim niem. , wś, pow. rybacki, st. p. HeiligenKreutz; leży niedaleko brzegu morza baltyckiego w samym klinie dawnej Sambii 812 mr. , 65 mk. , 1857. Mandtkeim al. Mantkeim niem. , folwark, pow. fiszhuski, st. p. Thierenberg. 1857 r. 62 mk. Mandwiedeń niem. al. PeterM. , wś przy dr. żel. tylżyckokłajpedzkiej, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen; 129 mk. 1857. Mandycze w lisku, os. na obsz. dwors. Raźniowa, pow. brodzki. Mandżalejowski zamek, por. Manżelekowski. Mandżary, przedm. Korsunia, ob. t. V, str. 44. Mandzialin, horodyszcze, obacz Czerkasy, t. I, 807. Mandziaki, część Szczutkowa, pow. cieszanowski. Mandzinki Mandzinki, ob. Kamionka wołoska, Manecewo dok. , ob. Mansowo. Manejcie, wś uwłaszczona z dóbr Dekszniany, pow. wiłkomierski, par. Sudejki. Matigarben niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Norkitten, leży przy dr. żel. królewiecko wystruckiej. Mangelmühl dok. , ob. Mędromierz. Mangelwitz niem. , 1455 r. Mangilwicz, wś, pow. głogowski, par. Gr. Kauer. Mangen niem. , dobra w Kurlandyi, pow. i par. Kuldyga. Mangersdorf niem. , 1534 r. Magnuschowitz, wś i dobra, pow. niemodliński, o milę na płn. od Niemodlina, dzielą się na wś GrossM. 90 bud. , 111 dm. , 610 mk. , 65 os. , 2510 mr. ziemi i wś i dobra KleinM. 21 bud. , 76 dm. , 222 mk. , 26 os. , 1683 mr. ziemi włośc, 471 folw. do dóbr Niemodlin. F. S. Mangonscastrugha al. Mansgonscastruga dok. z r. 1275, rz. pod Sławnem na Pomorzu. Czyt. Perlbach, Pr. Urkb. , 224, 227 i 585. Mangschütz niem. , ob. Mąkoszyce. Mangub, ob. Krym. Manguszewska, st. poczt. w pow. sergackim gub. niżegorodzkiej. Manie, Manie, wieś, pow. nowogródwołyń ski, gm. Hordyjowiecka, par. Cudnów, wło ścian dusz 51, ziemi włośc. 137 dzies. , ziemi dwors. 287 dzies. Należy do kilku właści cieli. R. 1867 dm. 26. L. R. Maniakowo, wś pryw. , pow. dzisieński, o 4 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 5 dm. , 99 mk. prawosł. 1866. Maniansdorf dok. , ob. Manusdorf. Maniatyn, wś, pow. nowogrodwołyński, gm. Berezdowska; włościan dusz 200, ziemi włośc. 710 dzies. , ziemi dwors. 697 dzies. Należała niegdyś do dóbr Berezdowskich Jabłonowskich, obecnie własność Wroczyńskich. Maniawa ze Skitem, wś w pow. bohorodczańskim, 23 kil. na płd. zach. od Bohorodczan, 8 kil. na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. . w Sołotwinie. Na płd. zach. leżą Porohy, na płn. zach. Kryczka, na płn. Sołotwina, na płn. wsch. Markowa, na wsch. Babcze, na płd. wsch. Bitków i Pasieczna, na płd. Zielona 2 ostatnie miejscowości w pow. nadworniańskim. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się dział górski Czortka od płd. wsch. na płn. zach. , ze szczytami 1282 i 1271 m. wysokimi. Na płn. od niego ciągnie się lesiste pasmo górskie Malinowiszcze wzdłuż granicy zach. szczyt 1055 m. . Na granicy płd. wsch. wznoszą się Koliba do 1020 m. , Pohar Małaczyński do 949 m. , a jedno wzgórze do 1066 m. Ku płn. obniża się cały ten obszar lesisty za biegiem Maniawki, dopływu Bystrzycy Sołotwińskiej, nastającego na płn. wsch. stoku Czortka a płynącego środkiem obszaru na płn. wsch. i zasilonego z obu boków mniejszemi dopływami, z których znaczniejsze Łozowaty i Suchy od praw. brz. W dolinie Maniawki leżą zabudowania wiejskie. Skit, gruzy klasztoru bazyliańskiego, leży blisko granicy płn. wsch, , na zboczu śródleśnej debry, o kilkaset kroków od pot. Łozowatego, niedaleko dawnej warzelni soli, zaniechanej obecnie. Ruiny Skitu śród boru dzikiego dziwnie są urocze. Pozostały tylko mury obwodowe, a po części wieże, skąd głos dzwonów wraz z hymnem czerńców szeroko rozlegał się po dalekich połoninach. W ogólnym zarysie można jeszcze poznać rozkład monasteru, który, wnosząc ze znacznej przestrzeni, jaką zajmują mury, gdzieniegdzie mało co nadwerężone, należał do znaczniejszych klasztorów w naszym kraju. Przy dużej bramie frontowej utrzymały się jeszcze dość wyraźne malowidła cerkiewne. Brama ta prowadzi na obszerny cmentarz kościelny. Tutaj widać szczątki kościoła i klasztoru, porosło krzewami. Na uwagę zasługuje na 3 piętra wysoka, smukła budowla czworoboczna o wąskich oknach, t. zw. skarbiec, w której prócz przyborów cerkiewnych znachodziła się także biblioteka. Z jednej strony opadają mury monasteru pionowo w przepaścistą debrę, którą wyrzeźbił sobie mały potoczek górski Batersów al. Skitec. Własn. więk. Tow. dla prod. leśnych w Wiedniu ma roli orn. 7, łąk i ogr. 24, pastw. 17, lasu 3914; własn. mniej. roli 351, łąk i ogr. 1753, pastw. 941, lasu 48 mr. W r. 1880 było 1487 mk. w gminie, 17 na obsz. dwor. 8 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Sołotwinie. gr. katol. w miejscu, dek. bohorodczański, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Dawniejszy monaster bazyliański powstał był w początkach w. XVII, a historya jego założenia następująca Za Zygmunta III Jan Kniehynicki, syn zamożnego szlachcica z Tyśmienicy, odznaczał się w szkołach niepospolitemi zdolnościami. Po ukończeniu nauk szkolnych przebywał on lat kilka na dworze Piotra, starosty Śniedyńskiego, i dał się poznać Wasylowi, księciu Ostrogskiemu. Posłany od niego na górę Athos, aby złożył w imieniu jego bogate upominki do tamecznych monasterów, przyjęty był z wielką czcią od mnichów, który mu z największą uprzejmością pokazywali wszelkie osobliwości klasztorne i o szczegółach życia zakonnego rozpowiadali. Zrobiło to na młodym jego umyśle takie wrażenie, że zaledwie wywiązawszy się z poselstwa, wrócił do Athos, i w monasterze zwanym Watoped, postrzygł się na mnicha, zamieniając świeckie swoje imię Jan, na zakonne Ezechiela. Po niejakim czasie wrócił do swojej ojczyzny i zmienił prosty habit na ostrą włosienicę. Jako schimnik, najsurowszym ślubem zakonnym związany, przezwał się Jobem, czyli według wymowy starosłowiańskiej Jowem, i bawił na Pokuciu zrazu u rodzeństwa swego w Tyśmienicy, później w Uhornikach, gdzie mu przełożeństwo nad nowo wzniesionym monasterem oddano. Wkrótce złożył on je w ręce hierodyakona Herasyma, a sam szukał dzikiej jakiej ustroni, gdzieby mógł wzorem starych patryarchów, resztę dni swoich pustelniczo przepędzić. Był podówczas na Pokuciu jednym z zamożniejszych obywateli Piotr Lachowicz. Trzymał on dzierżawą banie od Włodka, ówczesnego ssty halickiego, i poznawszy bliżej naszego Jowa, wielce go sobie dla jego światła i cnót zakonnych polubił. Jako najlepiej świadomy miejscowości oprowadzał Jowa po rozmaitych ustroniach. Puściwszy się razu jednego w górę ponad wybrzeża Maniawy, ujrzeli w głuchem zaciszu między skałami piękne samotne wzgórze nad potok. zwanym Batersów al. Batrasów. . Podobało się ono wielce naszemu zakonnikowi, a było to właśnie pole należące do Lachowicza. Tu uklecił sobie Jow na prędce szałas i zaczął wieść życie samotne. Lachowicz pośpieszył zbudować mu tu porządną celę zakonnę, i od czasu do czasu zaopatrywał go w niezbędne potrzeby do życia. Nie mało osób ze szlachty okolicznej, z duchownych i z ludu udawało się do ustroni tego pobożnego zakonnnika zasiągając jego rad lub modlitwom się jego polecając. Zgłaszali się też do niego różnemi czasy mnisi z pobliskich monasterów i dawni towarzysze jego, chcąc razem z nim wieść życie milczące w tejże ustroni. Po niejakim czasie, za życia jeszcze Jowa, stanął tu pierwszy monaster, nakładem Piotra Lachowicza wzniesiony. Z powodu odludnego, pustelniczego życia Jowa, które wzorem i regułą dla przyszłych zakonników być miało, nazwano monaster Skitem od greckiego wyrazu sketis, skete desertum, puszcza. Przy pomocy mnicha Teodozego z Pitrycza pod Haliczem wyświęconego w monasterze mołdawskim Putna a za opieką i wsparciem Anastazyi z Bałabanów Wolanowskiej, zbudował Jow pierwszą cerkiew ś. Krzyża r. 1611 1612, a następnie drugą w r. 1619. Jow był gorliwym obrońcą prawosławia, utrzymywał ciągłe stosunki z patryarchami wschodnimi i wyrobił dla tegoż Skitskiego monasteru prawo stauropigialne, według którego monaster podpadał wyłącznie pod zarząd patryarchy carogrodzkiego z pominięciem krajowych biskupów. Protektorami tego monasteru byli także bojarowie wołoscy, którzy nie szczędzili datków na wymurowanie monasteru. Jow umarł r. 1621, a po nim Teodozy d. 24 września 1629 r. Na prośbę czerńców określa Stanisław Potocki aktem z d. 12 lipca 1629 r. dokładnie posiadłości monasteru, a na podstawie tego aktu król Władysław IV przywilejem z d. 26 paździor. 1634 r. datowanym we Lwowie, w całości je potwierdza. Skromną budowę monasteru przerabiano kilkakrotnie według coraz nowych potrzeb, i wzrosła w krótkim czasie do takich rozmiarów, że już około r. 1640 mogło się w niej mieścić 200 zakonników. Pójdź na Pokucie do Skitu mówi Piotr Mohiła w dziele Litos wydanem w Kijowie r. 1644 na str. 367, tam aniołów wciele ludzkiem żyjących do 200 w kupie, owych dawnych pustelników życie naśladujących, znajdziesz. Największymi dobrodziejami monasteru byli członkowie szlacheckiej rodziny Żurakowskich. W r. 1666 zapisał Piotr Żurakowski 3000 złp. na Żurakach, Staruni i Grabowie; w r. 1669 Konstantyn Żurakowski pole Petryczyna Dmytrowa w Żurakach; w r. i 672 Paweł Ż. pole i sianożęć w Żurakach; w r. 1675 Marya z Chrząstowskich, żona Bazylego Ż. pole Łaz przykry i dwie niwy Tymkowskie w Źurakach; w r. 1676 Aleksander Ź. i żona jego Zofia z Łastowieckich swoje część wsi Żurak; w r. 1676 Jan Z. pole Uroczyszcze przykre w Ż. , a w r. 1698 Stefan Z. , syn Pawła Ż. a mnich zakonu, 5000 złp. Dobrodziejami Skitu byli także wojewoda mołdawski Eliasz Aleksander, Turkułowie, którzy się pogrzebać kazali w cerkwi podniesienia ś. Krzyża, Szymon Ładnowski i żona jego Helena z Źurakowskich, Stefan Ławryszewicz, mieszczanin lwowski i Jan Karoński. Igumen monasteru, O. Filaret, był na soborze w Uniowie w r. 1711. Rewizya igumenów z r. 1724 mówi Monaster Skitski Wielki, za funduszem siedzą osobliwym. O. Ihumen Laurenty za erekcyą zwyczajną tego monastera. Zakonników wszystkich w Skicie 30. W r. 1774 podał prowincyał Bazylianów J. Bratkowski prośbę do dworu o zniesienie monasteru i wydalenie czerńców dyzunitów. Odpowiedziano mu, że rząd życzy sobie, aby ich łagodnemi środkami skłonić do przyjęcia unii. Skoro jednak czerńcy oświadczyli, że unii nie przyjmą, powstało przeciw nim duchowieństwo unickie. Zwłaszcza kiedy biskup lwowski Piotr Bielański przyjechał do swoich dóbr Perehińska, witający go księża wnieśli przedstawienie, aby znieść monaster Skit. W sprawie monasteru wyjechał igumen do Wiednia, lecz wkrótce wrócił z wiadomością, że będą wydaleni. Było to w r. 1784. Odtąd czerńcy gotowali się do wyjścia, lecz czasu nie wiedzieli W r. 1786 na dwa tygodnie przed wyjściem dano im znać z urzędu obwodowego, aby zrobili inwentarz monasteru i oddali go na ręce rządcy dóbr solnych w Sołotwinie, Strassera. Gdy dzień wyjścia nadszedł, przyjechał Strasser, czerńcy oddali mu inwentarz, odprawili Maniawa ze Skitem służbę bożą we wszystkich cerkwiach, a nawet w kaplicy nad M. i z krzyżem w ręku, z tem co mieli na sobie, wyszli. Czerńcy rozproszyli się, kilku poszło do Kijowa, Soczawy, najwięcej zaś do Soczewicy. Dzwony, zegar wieżowy i ścienny, ornaty, między niemi jeden ze złotogłowiu, kielichy, krzyże i księgi, między niemi ewangelia wielka w srebro okuta, wzięto do seminaryum greckokatolickiego we Lwowie. Dotąd znajduje się tu kilka ornatów z XVI i XVII w. , o przepysznych haftach, a pochodzących z tego klasztoru. Ikonostas z cerkwi podniesienia ś, Krzyża wzięto do Bohorodczan, samą cerkiew sprzedano do Nadwórny. Amwon z niej, a oraz nagrobek Jowa i Teodozego, wzięto na ołtarz do Markowy. Inno cerkwie rozebrano, drzewo sprzedano, a murowane częścią się rozsypały, częścią zaś z nich, równie jak z innych monasterskich budowli pobudowano żupne budynki w Maniawie. Obrazy posprzedawano do sąsiednich cerkwi. Dzwon wielki rozbił się; ze średnich jeden wzięto do Sołotwiny, drugi do Żarwanicy. Zródła do historyi Maniawskiego Skitu Monastyr Skit w Maniawie p. D. J. Wagilewicza, Lwów 1848, z dwoma rycinami, z których jedna przedstawia rozwaliny monasteru, a druga amwon, nagrobek Jowa i Teodozego, Krytykę tej pracy ogłosił Lisowski w Bibl. Warsz. 1849, t. IV, str. 585. Galicya w obrazach zesz. 7, zawiera widok monasteru z krótkim opisem. Skit Maniawski epiczny poemat małoruski p. A. L. Mogilnickiego, cz. I, Przemyśl 1852. Bielowski w art. Pokucie, Czas dod. mies. t. VI, 1859, str. 656. Zorya Hałycka jako album, 1860, str. 225 251 A. Petrunowicz. Naukowyj Sbornyk hałyckó ruskoj Matycy 1868, zesz. I i II, str. 109 159 A. Petrunowicz. Przyjaciel domowy, Lwów 1875, str. 28 z ryciną Szematyzm monasterów bazyliańskich, Lwów 1867, str. 166. W opisach M. znajdujemy także często wzmiankę o pięknym wodospadzie Maniawki. Są także ryciny przedstawiające ten wodospad Pillera Galicya w obrazach, zesz. VI; zbiór rycin Pawlikowskiego 4218 i 4219; zbiór rycin w Muzeum Ossol, w tece Widoki Galicyi 5794. Owoż nadmienić wypada w tem miejscu, że wodospadu tego nie tworzy Maniawka, lecz pot. Buchtowiec, dopływ Bystrzycy nadworniańskiej. Wodospad ten prawie 20 m. wysoki, nie znajduje się też w obrębie wsi M. , lecz w obrębie sąsiedniej Pasiecznej. Za czasów polskich należała M. do dóbr koronnych, do sstwa halickiego, a była tu także warzelnia soli. W lustracyi z r. 1661 rkp. Ossol. 2127 czytamy na str. 124 Nowa Słobódka za Skitem Maniowa robi w pół roku po niedziel 3, 4 do bani solnej i do okna, które tam jest. Czynszu teraz nie dają i innych powinności, ale kiedy wynidzie Słoboda, równie z inszemi wsiami powinni będą płacić. Na str. 127 Bania w Słobodzie Maniowej, w niej czerenów 2, rachując ad proportionem czerenów o mołodkowskich, z których przychodzi za sól złp. 1000. Exclusiv itaque czerenów 3, przychodzi ze 2 czerenów bani maniowskiej 400. Expense ad proportionem bani mołodkowskiej wytrąciwszy zł. 60 gr. 24, zostaje 334 zł. 6 gr. W lustracyi z r. 1765 Bibl. Ossol. 1892, str. 8, 9 czytamy Wś ma pola gruntów in 33. Poddani pańszczyznę zwyczajem Mołodkowa i Markowy odbywają. Czynszu corocznie dają złp. 281 gr. 15, powozu zł. 83 gr. 18, za jałowiec zł. 2 gr. 7 płacą; rydze, orzechy, maliny etc. simili też dają. Stróże także odbywają, rogowszczyzny z dziesięciną pszczelną, owczą i świnną w tych wsiach, t. j. Mołodowy, Babczy, Markowy i Maniowy, corocznie było złp. 1000; w tychże wsiach arend karczemnych wraz z żupną proweniencyą, corocznie było 7800 złp. O żupie solnej podaje Siarczyński rkp. Ossol. 1825 następujące szczegóły Jest tu zdrój jeden używany a dwa opuszczone. Głębokość studni 50, wysokość wody 15 sążni. Sto funtów surowicy wydają 24 1 2 funta soli. Rocznie warzy się jej na 8 ceronach, dających po 22 beczek, 8000 centn. O salinie czyt. także Jahrb. des geol. Reichsan. t. 26, str. 185. Ryciny, przedstawiające saliny maniawskie ob. w zbiorze rycin Pawlikowskiego 4217 i w Muz. Ossol. Widoki Galicyi 5788. Salinę zniesiono, wś przydzielono wraz z innemi do dóbr Sołotwiny i sprzedano w r. 1868. Lu. Dz. Maniawka 1. rz. podgórska, ma swoje źródła na płd. obszarze gm. Maniawy, w pow. bohorodczańskim, na płd. obszarze tej gminy, wzdłuż granicy jej i gm. Biłkowa, z gm. Zieloną ciągnie się znaczny, wyniosły, skalisty grzbiet Czortką zwany, której najwyższy czubek tejże nazwy wynosi 1259 m. npm. Po płn. stronie tego pasma, w lesie Komarnikami zwanym biją źródła tej rzeki. Mały potoczek dąży górskim, ciasnym parowem, śród lasów, na płn. , zasilając się wodami potoczków spływających z wsch. pochyłości grzbietu Malinowiszcza ob. . Wypłynąwszy na łąki maniawskie, zwraca się na wsch. , a od ujścia Łozowatego pot. , płynie na płn. wsch. pomiędzy domostwami Maniawy, przez Markowe i Monasterczany, poniżej których zlewa swe wody do Bystrzycy sołotwińskiej. Dolinę tego strumienia górskiego od zach. zawierają wyniosłe działy górskie, jak Łubieniec ob. ze szczytami Wapnienką 795 m. i Kożenioczką 694 m. ; od wsch. zaś Buben 933 m. . las Skit 763 m. z ruinami klasztoru bazyliańskiego, Skitem zwanego, następnie Krepa 715 m. , Pasowisko 512 m. i Pohorylec 483 m. . Od Maniawka Maniawy począwszy tworzy rozległe kamieńce. Zasila się wodami licznych pomniejszych strug. Spadek wód podają następujące liczby 1100 m. źródło, 552 m. ujście Łozowatego p. , 394 m. ujście. Długość biegu 21 kil. W wodach tej rzeki żyją pstrąg, kowbel i zderka nazwy ludowe; przedstawia krainę pstrąga. 2. M. , rzeczka podgórska, wypływa z pod góry Wyrowatego 752 m. , między nią a Klewą 777 m. , na płd. granicy obszaru gm. Grabowa z gm. Ilemnią, w pow. dolińskim; płynie wzdłuż tej granicy, jako też granicy gm. Grabowa i Lolina; poczem przez lasy Grabowa na płn. , a dosięgną wszy chat tejże wsi, zwraca się na wsch, , płynie środkiem wsi Łopianki i na obszarze Struty na wyżniego zlewa swe wody do Czeczwy z lewego brzegu. Długość biegu 11 1 2 kil. Płynie doliną górską, śród której legły chaty wsi Grabowa i Łopianki. . Nad prawym, t. j. wsch. bokiem tej doliny wzbiły się szczyty lesiste Wyrowaty 752 m. , Klewa 777 m. . Kamień 685 m. ; nad lewym zaś, t. j. zach. szczyty Zabój 782 m. , Borsuków 763 m. , Czerteżek i Kiczar 550 m. . Przyjmuje liczne strugi; znaczniejsze z lewego brzegu są Krzywa i Sokol, a z prawego brzegu Łazozny potok. Br. G. Manichinska, st. p. w pow. nowoładoskim, gub. petersburskiej. Manie, wś, pow. radzyński, gm. Tłuściec, par. Międzyrzec. Ma 54 dm. , 407 mk. i 1130 mr. obszaru. W 1827 r. 61 dm, , 290 mk. Manie, ob. Mani Maniec, jez. w pow. borysowskim, na gra nicy lepelskiego, uformowane z rozlewu rz. Sergut, lewego dopływu Berezyny, na płn. łączy się z jez. Pławio z tegoż rozlewu po wstałego, ma długości 3 1 2 w. , szerokości naj wyżej 3 4 w. , wchodzi w skład Systemu Berezyńskiego ob. , rybne, brzegi ma nizinne. Por. Mańco. A. Jelski. . Manieczki, dom. , pow. śremski; dom. ma 1788 mr. rozl. , gospodar. chłopskie 227 mr. , 2 miejsc a dom. ; b Boreczek, folw. ; 11 dm. , 175 mk. , wszyscy kat. , 43 analf. Poczta i tel. w śremie o 6 kil; st. kol. żel. w Czempiniu o 12 kii. Własność Grodzickiego. Pod wsią przy szukaniu kamieni napotkano w r. 857 na rozległe cmentarzysko pogańskie, które starannie rozkopał Antoni Białecki, wydobył kilkaset z niego przedmiotów, rozklasyfikował je i na wezwanie Tow. przyjaciół nauk poznańskiego umieścił o wykopalisku w pierwszym roczniku Towarz. z r. 1860 gruntowną rozprawę, z której najciekawsze powtarzamy szczegóły. 180 przedmiotów archeologicznych z tego cmentarza ofiarowanych Towarzystwu, dotąd zdobi jego zbiory. Białecki napotkawszy pierwszą popielnicę, zakreślił w tem miejscu prostokąt na 2 mr. 86 pr. kwadr. objętości, który rozkopać postanowił. Po dość długiem bezskutecznem szukaniu, doszedł w części płd. wsch. cmentarza do licznych grobów pojedynczych, ułożonych po większej części w kształcie koła. Kamienie ułożone zwykle jedną warstwą, przykrywają spodem umieszczone naczynia; kamienie są albo granitowe, albo piaskowce. Średnica koła grobami zapełnionego wynosi od pół do 2 1 2 metra. Drugi rodzaj rzadszy, zawiera urny bez porządku w piasku zagrzebane. We wsch. części wykopaliska znalazł B. ślady miejsca, gdzie się ciałopalenie odbywało. Miejsce to okrągłe miało dwa metry średnicy, różniło się wyraźnie od otoczenia; cały bowiem pokład cmentarza składa się z napływowego piasku osadzonego na gliniastym spodzie, a tutaj na ćwierć łokcia pod warstwą urodzajną ziemi poczynała się warstwa czarna jak heban, zawierająca zwęglone resztki najrozmaitszych przedmiotów. Groby były albo familijne, albo pojedyńczych osób; pod kamieniami znajdowały się albo pojedyńcze popielnice, albo dwie, trzy razem, otoczone dokoła różnemi mniejszemi naczyniami najrozmaitszych kształtów. Przy grobach familijnych popielnice są przykryte pokrywami, a spodem pod niemi są popodkładane kamyczki, aby urny mocno stały. Osoby znakomitsze mają popielnice przykryte niekiedy potrójną warstwą kamieni, a wkoło lub szeregiem po jednej stronie ustawione liczne przystawki, naczynia obrzędowe, różne przedmioty jako to młotek kamienny, szpilka brązowa i t. p. Naczynia znalezione w cmentarzu dzielą się na dwie główne klasy 1 popielnice czyli urny z popiołami; 2 przystawki. Popielnice dwa przedstawiają wybitnie się różniące kształty a wypukłe, wąskie; b pękate, spłaszczone na szerokość wzrastające. Wielkość jest rozmaita; najmniejsza jest 0, 13 metra wysoką, a średnica otworu wynosi 0, 08 metra. Rysunków i nacięć na popielnicach manieczkowskich mało spostrzeżono. Naczynia dodatkowe w grobach umieszczone czyli przystawki, dzielą się pod względem przeznaczenia na przystawki właściwe zawierające napoje, pokarmy i t. d. i na naczynia obrzędowe służące do spełnienia obrzędu religijnego. Naczyń przystawkowych wykopano w Manieczkach mnóstwo. Przystawki właściwe mają najczęściej szeroki bardzo otwór i brak uszów, natrafiają się jednakże i naczynia podobne do dzbanków, flaszek, a więc zapewne były do płynów przeznaczone; wyrób tych naczyń staranny, kolor zwykle czarny, ozdoby liczne; a wreszcie są naczynia kształtem bardzo podobne do popielnic, tylko znacznie mniejsze, zapewne służyły także do potraw. Z naczyń obrzędowych najliczniejsze są w formie talerzyka opatrzone jednem uchem; niemi zapewne spełniano libacye, Koloru bywają Manichinska Maniewo rozmaitego, czarnego, żółtego lub czerwonego. Do rzadkich naczyń znalezionych w M. należą dwie czary wysokie, naokoło umyślnie podziu rawione. Białecki sądzi, że to były kadzielni ce. W jednej popielnicy odkryto małą glinia ną łyżeczkę, przedmiot również arcyciekawy; do osobliwszych przedmiotów jeszcze się liczą owalna miseczka o 4ch uszach; rodzaj lampy pięknemi ozdobami pokrytej. Pomiędzy przed miotami dodatkowemi jakie się w grobach na potykają, przytacza Białecki z wykopaliska manieczkowskiego krążki płaskie gliniane, które się podstawiały pod urny; młotek gra nitowy, starannie wyrobiony a mocno zużyty; kamień piorunowy, kilka kawałków krzemie nia, siedem grubych obręczy żelaznych, 3 śpilki, parę zwojów drutu, jeden paciorek; osta tnie przedmioty brązowe. Czyt. także Bibl. Warsz. 1857, t. I, 647. M. St. Maniek albo Mańko, dawne imię własne. Maniewo, wś i gm. , pow. obornicki, dwie miejsc. a M. , wś b Radzim, folw. proboszczowski; w M. dwa większe gospodarstwa 1 ma 330 mr. rozl; 2 322 mr. ; M. folw. ma 950 mr. rozl. , należy do dom. Ocieszyna, 49 dm. , 606 mk. , 105 ew. , 498 kat. , 3 żyd. , 240 analf. Poczta w Chludowie o 6 kil. , st. kol. żel. i tel. w Obornikach o 7 kil. Pod wsią rozkopano cmentarzysko pogańskie. Par. M. al. Radzim w dek. obornickim miała 1873 r. 830 dusz. Manigoldi villa dok. ob. Mamadorf. Manike dok. , ob. Mańki, Manikowce, mylnie Mańkowce, wś, pow. latyczowski, gm. , par. i okr. polic. Michałpol daw. par. Nowosiołka, o 18 w. od Derażni. Ma 146 dm. , 773 mk. przeważnie katol. ; ziemi włośc. 776, a dwors. 785 dzies. Jest tu kaplica katol. , przed kilkunastu laty z rozporządzenia władzy zamknięta; obszerny dwór piętrowy. Własność Kosielskich, dawniej Sieniawskich i Czartoryskich klucz zińkowiecki. Manikowce, ob. Husiatyn i Mańkowce. Maniłówka, daw. Maniowce, wś, pow. proskurowski, w płn. części powiatu, obok Miko łajowa, par. Mikołaj ew, gm. i urz. polic. Czar ny Ostrów nad rz. M. ,. dopływem Bożka. Ma 73 dm. , 106 mk. , 576 dz. ziemi włośc. Należy do czarnoostrowskiego klucza Przeździeckich, dawniej Czartoryskich. Dr. M. Maniłówka, rzeczka w pow. płoskirowskim, uchodzi od prawego brzegu do Bożka pod Mikołajowem. Maniły, ob. Dziuńków, t. II, 302. Manin 1. wś, pow. koniński, gm. Piorunów, par. Wyszyna, o 12 w. od Konina na wsch. płd. , o 5 w. od szosy poznańskiej, ma 6 dm. , 36 mk. , 247 mr. ziemi piaszczystej. 2. M. , folw. , pow. hrubieszowski, gm. i par. Grabowiec. Folw. M. al Majdan Taczempski, od Hrubieszowa w. 28, rozl mr. 419 grunta Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. orne i ogr. mr. 391, past. mr. 2, zarośli mr. 23, nieuż, i place mr. 3, bud. mur. 3, z drzewa 4. Folwark ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Tuczempy. Maninisiki, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza Możejkowskiego Wiśniowieckich. Maniny, niem. Maninen, podług Kętrzyńskiego w pow. szczycieńskim; w spisach urzędowych nazwy tej nie ma. Maniów, wś, dawniej mko, pow. krzemieniecki, nad Horyniem. Maniów, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza staro wiśniowieckiego na Wołyniu. Maniów 1. wś w pow. Lisko, leży na prawym brzegu Osławicy u ujścia do niej pot. Roztoki, w wąskiej dolinie górskiej 651 m. npm. , którą otaczają od płn. lesiste góry z najwyższym szczytem Dilec W. 937 npm. a od płd. Kiczara 847 bezwzględnej wysokości. M. należy do sądu pow. w Baligrodzie a urzędu poczt. i st. kolejowej w Łupkowie; ma par. gr. kat. i liczy 487 mk. gr. kat. Gleba owsiana zimna nie wydaje odpowiednich plonów do nakładu, dla tego wiek. pos. ma tylko 25 mr. roli i łąk, które stanowią dodatek do płacy nadzorców leśnych i 951 mr. lasu; pos. mniej, ma obszaru 512 roli, 307 łąk, 673 pastw, na zboczach górskich i 11 mr. lasu. Szkoła ludowa 1kl. nie jest jeszcze zorganizowaną. Cerkiew p. t. ś. Mikołaja cudotwórcy drewniana, jest zbudowana w zwykłym stylu. Par. gr. kat. obejmuje Balnicę i Szczerbanówkę, należy do dyec. przemys. , dek. jasielskiego i ma w ogóle 1222 gr. kat. parafian. Żydów w całej par. jest 32. Uposażenie parocha składa się z 71 mr. roli, z dodatku w kwocie 163 zł. i 58 zł. procentu od obligacyi na 1230 zł. za zniesienie skupczyny. M. graniczy na wsch. z Szczerbanówką, na zach. z Wolą Michowa a na płd. z Balnicą, 2. M. z Czulnowem, wś w pow. dąbrowskim; leży w nizinie 168 m. npm. na praw. brz. Wisły, która ją od zach. , płn. i wsch. otacza, mając w tem miejscu brzegi w stronie zach. 169, a wsch. 171 npm. wzniesione. Od zalewów bronią tę wś tamy. W stronie północnej pokrywa brzeg Wisły gęsta wiklina. Czułnów leży także nad Wisłą, jest folwarkiem wysuniętym na płd. wsch. od wsi i ma na płd. sosnowy las zwany Chybami; na wsch. graniczy ze Słupiom. M. odległy od parafial. kościoła i urzędu poczt. w Szczucinie o 0, 6 kil, liczy 704 mk. rz. kat. , z których 48 przebywa na obszarze wiek. pos. i ma szkołę ludową 1kl Grunta namuliste przepuszczalne są urodzajne, miejsca piaszczyste pokrywa las. Pos. wiek. ma 206 roli, 12 łąk, 37 past. i 164 mr. lasu Hel hr. Husarzewska, pos. mniej. 360 roli, 52 łąk, 96 mr. pastw. 3. M. , częściej Maniowy ob. al. Maniowa, wś w pow. nowotarskim. Mac. Manjow, niem. Moenau, wś serbska na pru skich górnych Łużycach, pow. wojerecki. Mia ła 1840 r. 139, 1860 r. 137, a 1880 r. 160 Serbów. A. J P. Maniowa, ob. Maniów. Maniowce, wś nad rz. Ponorą, dopływem Ikopotu, pow. starokonstantynowski, par. Kulczyny, ma kaplicę katol. R. 1867 miała 127 dm. R. 1753 M. przeszły od Ostrogskich do Ilińskich. X M. O. Maniowicze, wś, pow. łucki, nad rz. Stochodem. Maniówka, os. , pow. suwalski, gm. Hutta, par. Kaletnik, odl. 13 w. od Suwałk, ma 13 dm. , 13 mk. Maniówka, rzeczka w pow. suwalskim, poczyna się pod Bilwinowem, o 8 w. na płn. wsch. Suwałk, płynie w stronę wsch. płd. przez wsie Potule, Lipniaki i wpada z praw. brzegu do Wiatrołuży. Długa w. 4. J. Bl. Maniowy, mylnie Maniowa lub Maniów, wś paraf. w pow. nowotarskim, nad Dunajcem, północnym lewym brzegiem jego, u południowych stóp Gorców, graniczy od wsch. z obszarem Kluszkowiec i Mizerny, od płn. z obsz. Ochotnicy, od zach. z Hubą, Szlembarkiem i Dębnem, a od płd. z Frydmanem i Falsztynem wsiami spiskiemi Węg. . Płn. granica bieży wzdłuż głównego grzbietu Gorców; w nim szczyt Groniek 1005 m. . Z płd; stoku jego spływają liczne potoki, z płn. na płd. , jak Palenica, Hubanka, Piekiełko, Koszarski pot. , Limierzysko, a wzdłuż wsch. granicy pot. Sygulina. Wzniesienie wsi koło kościoła 527 m. npm. Obszar większej posiadłości ma roli or. 330, łąk i ogr. 196, past. 110, lasu 915; mnioj. pos. roli or. 1157, łąk i ogr. 180, past. 410. lasu 3 mr. austr. W r. 1777 było dm. 132, mk. chrz. 593, żyd. 11 2 rodziny; w r. 1799 dm. 156, mk. chrz. 903, żyd. 8 1 rodz. ; w r. 1824 dm. 167, mk. chrz. 969, żyd. 14 8 rodz. ; w r. 1869 dm. 206, mk. 1243; w r. l880 rak. 1299. M. należały do sstwa czorsztyńskiego. W lustracyi sstwa czorsztyńskiego z r. 1660 wś ta wymieniona p. n. Maniawy, prawdopodobni błąd pisarski. Było tu według niej pierwotnie łanów 38, teraz 2, bo woda zabrała z kościołem; kmieci 8, płacili czynszu po gr. 18, na stróża po gr. 8, razem fi. 4 gr. 24; pszenicy po korcy 1 1 3 miary krakowskiej wierzchowatej korcy 12, równych 15 po gr. 24, co czyni fi. 12; żyta po 1 1 2 korca tejże miary, co czyni fi. 12; owsa po 4 1 2 korca, co czyni korcy 36, równych 44 po gr. 10, co czyni razem fi. 14 gr. 20; każdy po 4 kapłony po gr. 8, razem fi. 8 gr. 16; po 2 gęsi po gr. 10, razem fl. 5 gr. 10; cała gromada na lisa płaci fl. 2; serowego 15 gr. ; razem czyni fl, 55. Robią po 3 dni w tydzień bydłem. Zagrodników 2, odrabiają pieszo w tygodniu dzień 1. Z karczmy poddany płacił za szynkowanie gr. 20. Młyn Ciechorzyn na odnodze Dunajcowej, o 2 kołach, dawał czynszu fl. 40, za karmienie 2 wieprzów czynsz fl. 10. Dochód cały czynił fl. 110 gr. 15. Sołtystwo trzyma starosta. Wybraniec Andrzej Kopera za przywilejem z r. 1654. Według lustracyi z r. 1765 było ról 20 1 4 Prócz robocizny dochód z rozmaitych podatków czynił złp. 1975 gr. 1 1 2 Trzy ćwierci roli malinowskiej miał pleban za grunt, na którym był dwór czyli folwark. Był tu folwark starościński i wybraniectwo. To ostatnie było w posiadaniu Jakóba Bukowskiego za przywilejem Augusta III z 21 paźdz. 1758, ojcu jego i następcom nadane. Płacono z niego łanowego złp. 100. Dochód z folw. starościńskiego w M. czynił złp. 695, gr. 1, den. 4 1 3 Par. rz. kat. w miejscu. Kościół dziś murowany pod wez. ś. Mikołaja. Dawny kościół modrzewiowy erygowano r. 1216; w XVI w. t. j. r. 1526 28 lipca Zygmunt uposażył go. Dyplomu erekcyjnego, okazanego przy wizycie kanonicznej 24 marca 1600 r. już nie ma. Pierwszym plebanem był Krzysztof Pietraszewski z Jawornika. Według fundacyi i zwyczajów ówczesnych pleban maniewski miał wolny wręb do lasu, wolne polowanie i rybołówstwo w Dunajcu od Dębna, włości królewskiej, aż do Czerwonego klasztoru, własną propinacyą, własne pastwisko. Młyn Ciechorzyn na plebańskim gruncie opłacał wprawdzie czynsz do zamku czorsztyńskiego, lecz plebanowi wolno było w nim mleć na własną potrzebę. Dla odległości mieszkania plebana od kościoła, ssta Stanisław Cikowski zamienił je na inny dom, Dworzykiem zwany, w sąsiedztwie kościoła położony, odstępując go z ogrodem i innemi przynależnościami plebanowi Stanisławowi Wróblewskiemu i jego następcom 3 list. 1614. Zamianę tę zatwierdził król w Warszawie 23 marca 1615. Kościół ten zabrał Dunajec. R. 1662 zmurowano nowy kościół, poświęcony 27 stycznia 1679 przez sufragana krakow. Mikołaja Oborskiego. Kościół ten atoli rozebrano, gdyż upadkiem groził i wymurowano na wzgórzu z funduszu skarbowego nowy r. 1819, który poświęcił r. 1826 Grzegorz Tomasz Ziegler, bisk, tyniecki. Małą nawę dawnego kościoła, który znachodził się na gruncie dzisiejszego ogrodu plebańskiego, pozostawiono jako kaplicę pod wez. ś. Marka do użytku codziennego. Fundował ją r. 1855 Marek Krzonowski, zakonnik maniowianin. Na cmentarzu jest kościółek drewniany modrzewiowy ś. Sebastyana, zbudowany na pamiątkę moru w r. 1723. Poświęcał go Józef z Zakliczyna Jordan, kanonik katedry krak. i archidyakon kolegiaty sądeckiej. We Manjow wnątrz na ścianie płn. przybite są środek i skrzydła ołtarza szafiastego, mocno pouszkadzane i dwie resztki pomniejszego ołtarza lub z wierzchu ołtarza większego pochodzące. Na wysokiej murowanej wieży są dwa wielkie dzwony. Mniejszy z nich nosi napis Campana haec fusa A. D. 1607 sub pleb. Alb. Kościel. Imiona miejscowych plebanów znane są dopiero z drugiej połowy XVII w. Liber mortuorum zaczyna się r. 1737, metryki chrztur. 1666. Do par. M. należy exkurenda w Bębnie i w Sromowcach wyznich. W Kluszkowcach była również exkurenda pod wez. ś. Jana Chrz. , lecz r. 1816 zgorzała wraz ze wsią. Par. M. obejmuje wsi Maniowy, Czorsztyn, Dębno, Hubę, Kluszkowce, Krośnice, Mizerne i Sromowce wyźnie. W miejscu dusz rz. kat. 1182 r. 1882, w całej par. ogółem 3694; żydów zaś 122. W r. 1614 wś spaliła się. Król Zygmunt III uwolnił spaleńców na lat cztery od wszelakich opłat i danin pismem danem w Warszawie 30 marca 1615. Jest tu stacya meteorologiczna, założona staraniem towarz. tatrzańskiego. Szkoła ludowa niezorganizowana o 1m nauczycielu. Właścicielami są ssrowie Antoniego Gerżabka. St. p. Czorsztyn. Br, G. Maniska, przys. na wsch. od Żarek, pow. chrzanowski, śród lasów szpilkowych, par. Ba bice, po obu stronach gościńca krakowskoszląskiego. Mac. Manisty, wś, pow. mogilnicki, 61 mk. , 25 ew. , 36 kat. , 18 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Trzemesznie. Manity, Maniły ob. . Maniusin, ob. Mieczysław. Maniuszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. katol. 1866. Manka dok. , ob. Męka. Manka, Mianka, rz. w pow. mazowieckim, powstaje z 4ch strumieni płynących z płn, na płd. od wsiów Średnicy. Moczydeł, Jankowic i Dąbrowy, wszystkich prawie na linii drogi żel. warsz. petersb. między Szepietówką a Ła pami, te łączą się ostatecznie pod Nowemi Rzepkami, poczem płynie ku wsch. , a od wsi ProszankaBaranka w gub. grodz. skręca na płd. i stanowi aż do ujścia granicę od cesar stwa, wpada powyżej wsi Błonie z prawego brzegu do Nurca. Długa 15 w. Pod wsią Pro szankaBaranka przyjmuje na granicy z lewe go brzegu Markówkę. J. Bl. Mankajnie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Mankau niem. , ob. Mękowy. Mankelwitz niem. , wieś, pow. lignicki, par. Malitsch. Mankendorf niem. , ob. Mańkowice, Mankrguth dok. , ob. Mańki. Mankerwitz niem. , 1403 r. Mankirwicz, wś; pow. trzebnicki, par. Schawoine. Mańki, wś, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt, leży przy drodze z Białołęki do Nieporętu. Mańki, por. Czernelówka, Mańki, grupa domów w Jazowie Starym, pow. jaworowski. Mańki, niem. Manchenguth, dok. Marnike, Mankenguth wś kościelna, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek, leży nad granicą pow. olsztyńskiego. 1857 r. 230 mk. Nazwę swą wzięła ta wś od prusaka, który się nazywał Maniek i tu osiadł r. 1340. Ob. Kętrz. , o ludn. pols. w Prusiech, str. 233. Ziemianie tutejsi byli zobowiązani do służby zbrojnej tylko w ziemiach między Wisłą a Niemnem tamże str. 263. Aleksander y. Konre, komtur dzierzgoński, nadaje Konradowi Mańkowi Maneke, Wawsecie i Janowi Jon 60 włók na prawie chełmiń. śród oznaczonych granic; z nich 4 włóki dla księdza. Dan w Olsztynku w dzień ś. Łukasza ewang. r. 1340. M. mają r. 1594 tylko polską ludność. Tamże str. 373. Mankirmen, ob. Kijów, str. 62. Manklow dok. , ob, Metlew. Mankoczyn niem. , ob. Mąkocin, Mańków, folw. w pow. słuckim, poradziwiłłowski, przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłowej, własność ks. Wittgensteina, przy drodze wiodącej ze wsi Podliwiacy do folw. Mańkowek, o w. 10 ku zach. od Słucka, ma obszaru przeszło 21 włók, w glebie dobrej, miejscowość równa. A. Jelski. Mańkowa al. Mańkówka ob. . Mańkowce, wś nad Niemnem, pow. augustowski, gm. Balia Wielka, par. HożaSylwa nówce, odl. 65 w. od Augustowa. Ma 13 dm. , 100 mk. Dobra ziemskie M. dawniej Czechów zwane, po obu stronach rz. Łososny położone, stanowiące w zeszłym wieku własność Jana Chrebnickiego, marszałka pow. wychowskiego i jego małżonki Konstancyi z Białozorów. W r. 1780 nabyte zostały przez Jana Dankiewicza, skarbnika i sędziego grodzkiego pow. grodzieńskiego, który w r. 1802 część tych dóbr pod panowaniem Prus będącą, sprzedał Janowi Sokołowskiemu, dworzaninowi skarbu w. ks. litewskiego. Ód tego ostatniego dobra Czechow nabył Wojciech Sobolewski b. prezes Dyrekcyi Szczeg. Tow. Kr. wojew. augustowskiego. Obecnie nazwa tych dóbr zmieniona została na M. Bozl. folw. M. mr. 493 grunta or. i ogr. mr, 247, łąk mr. 32, wody mr. 36, lasu mr. 100, zarośli mr. 75, nieuż, i place mr. 3, bud. z drzewa 4, pokłady torfu i 3 jeziora. Mańkowce 1. wś w płd. zach. części pow. lityńskiego, nad rz. Rowkiem, który tworzy tu duży staw; od Lityna 47, od st. Serbinowiec w. 10, gm. i urząd polic. w Mezyrowie. Mk. 1200; Maniska Mańkóweczka dm. 189, ziemi włośc. 1163 dz. , dwors, w ca łym kluczu do którego należą Czerniatyn ze Słobódką i Tokarówka razem 4018 dz. ; kościół paraf. dek. lityńskiego pod wez. ś. Trójcy wy murowany w 1789 r. przoz Józefa Dąbskiego, sędz. latycz. , parafian 893 kaplica w Stodulcach. Cerkiew pod wez. N. P. Maryi Rożań. z 1611 paraf. i 36 dz. ziemi; st. wiejska poczt. Wały około domu i baszta murowana dowo dzą, że miejsca to było umocnione, zapewne od napadu hajdamaków. Ziemia glinkowata. Majętność ta należała do rodziny Swierczów, ponieważ graniczyła ze sstwem barskiem, nadanem królowej Bonie, przeto taż królowa do magała się kupienia jej lub zamiany. Dobro wolną więc umową Swiercz Jan, za M. dostał Husiatyn i Kutkowce. Gdy zaś M. skutkiem złej administracyi, czy też przez Tatarów zni szczone znacznie upadło, a przeciwnie Husia tyn przeistoczony na miasto pod zarządem Swiercza znacznie się podniósł, domagano się więc unieważnienia umowy, zapadł więc po wtórnie wyrok królewski w 1567 r. , którym zamianę tę na wieczne czasy Zygmunt August utwierdził ob. Husiatyn, Tak więc M. osta tecznie weszły w skład sstwa barskiego i dal sze z niem dzieliły losy, należały więc do Wyhowskich, Lubomirskich, Ponińskich, Bab skich i Witosławskich, którzy piękną tę ma jętność w ostatnich czasach oddali w obce rę ce, dziś należą do Lwowych. Jest tu gorzelnia parowa 12069 wiader prod. , browar 2000 wiader, 2 wapniarki, 2 cegielnie. Bo parafii katol. należą wsie M. , Malczowce, Hołodki, Antonówka, Popówka, Tokarówka, Czerniatyn ob. , Stepanki, Plebany i Kudujowce. Por. Bolowczyńce. 2. M. , ob. Manikowce, 3. M. , ob. Mańkówka. Dr. M. Mańkóweczka al. Monastyrek uroczysko koło Mańkówki, pow. humański, dawna wieś cerkiewna. Mańkówek, folw. poradziwiłłowski w pow. słuckim, o w. 10 ku zach. od m. Słucka, nad rzeczułką lewym dopływem Łokniei, w miejscowości dogodnej, w glebie urodzajnej pszennej, ma obszaru 28 włók i 3 mr. A. Jelski. Maśkowice, wś i folw. , pow. bialski, gm. Kościeniewicze, par. Piszczac. Ma 4 dm. , 30 mk. , 155 mr. Folw. M. od Chotyłowa w. 12, rozległy mr. 108 grunta or. i ogr. mr. 59, łąk mr. 14, pastw. mr. 14, zarośli mr. 19, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 3. Folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Dąbrowica Wielka. Mańkowice, niem. Mankendorf, wś, pow. opawski na Szląsku austr. , ma kościół paraf. katol. i szkołę ludową. Mańkowicze 1. mko nad rz. Miadziolicą, pow. wilejski, w 3im obr. polic, o 125 w. od Wilna, o 70 w. od Wilejki, gm. M. , par. Postawy. Ma 74 mk. , leży przy byłej drodze poczt. połockiej, idącej od granicy pow. dziśnieńskiego do granicy pow. świeńciańskiego, ma dwie cerkwie prawosł. , kaplicę rz. katol. murowaną i szkołę paraf. Gmina M. pow. wilejskiego, ludn. 5208, t. j. 2452 męż. i 2756 kob. Składa się z 8 okręgów wiejskich M. , Soroczyno, Radźki, Piotrowszczyzna, Smycz, Dołża, Kubarka, Męczeniaty; liczy 12 wsi. Byłe dziedzictwo Zenowiczów, później Kiełpszów, Żabów, nareszcie książąt BrackichLu beckich. 2. M. , folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 13 w. od Oszmiany, 1 dm. , 33 mk. katol. 3. M. , por. Tarnowszczyzna. Maśkowicze 1. wś i zaśc. w pow. bobrujskim, w gm. NoweDorohi, w okr. polic. 3im hłuskim, przy gościńcu wiodącym z Nowych Doraj i Pastowicz do Hłuska, nad strugą wo dną rozlewającą się stąd do wsi Babirowa; wś osad 19, zaśc. os. 2. Miejscowość nizinna po leska, odludna, grunta lekkie, łąk błotnych dużo. 2. M. , wś i piękne dobra radziwiłłow skie, ordynacyi nieswieskiej, w pow. pińskim, nad Horyniem, w gm. Stolin, w okr. polic. 3cim płotnickim, w pobliżu mka Stolina; wś ma os. 39, mk. 209, dobra około 180 włók. dochód znaczny z propinacyi i młynów. Lu dność trudni się rybactwem, flisactwem i rol nictwem; miejscowość nieco podniosła nad po wierzchnią otaczających nizin lesistych, nie zmiernie bogata w dary przyrody; łąk wielka obfitość. A. Jelski. Mańkowka 1. mylnie Mańkowce, wś nad Bohem, pow. olhopolski, gm. Ujście, par. Czeczelnik, ma 151 dm. , 1120 mk. , 1093 dz. ziemi włośc, 1065 dwors. Cerkiew pod wez. ś. Trój cy ma 1500 parafian i 39 dz. ziemi. Stara osa da, dziedzictwo jeszcze ks. Koreckich, Zbara skich i Wiśniowieckich, następnie Piaseckich; Szczęsny Potocki nabył M. od Mikołaja Pia seckiego podkom. krzemienieckiego z klucza beszadzkiego. Dziś Sulatyckich. 2. M. , wś nad Bohem, pow. hajsyński, gm. i par. Ładyżyn; 75 dm. , 526 mk. , 626 dz. ziemi włośc, 1539 dwors. z Białousówką i Łukaszówką. Cerkiew prawosł. ma 33 dz. ziemi. M. należy do Feliksa Sobańskiego. Dr. M. Mańkówka, wś w pow. humańskim, położona pod lasem, z klucza humańskiego, od 1830 r. rządowa. Ma wiele budynków murowanych, jako to stajnie dla koni kawalerzystów, mieszkania dla oficerów i magazyny. Ma 14 mk. katol. par. Humań, 2600 prawosł. Mańkówka, rz. , łączy się z rz. Byk i wpa da w pow. humańskim do Tykicza uhorskiego Por. Iwańka. E. R. Mańkowo 1. wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Słupia, odl. o 28 w. od Płocka. Ma 15 dm. , mk. 172, 630 mr. gruntu, 150 nieuż. W 1827 r. 14 dm. , 67 mk. 2. M. , folw. , pow. płocki, gm. i par. Brwilno, odl. o 5 w. Mańkowo-Kalitwieńska od Płocka, ma 3 dm. , 11 mieszk. , 221 mr. gruntu. MańkowoKalitwieńska słoboda i st. poczt. w okr. donieckim Ziemi Wojska Dońskiego. Mańkowszczyzna 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 58 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Młodeczna do gran. pow. mińskiego, 1 dm. , 9 mk. . 2. M. , wś włośc, tamże, 4 dm. , 23 mk. 1866. Mankowy, ob. Mękowy. Mankuna, wyniosłość w pow. kowieńskim, o 12 w. na płn. wschód od Żejm, 52 saż. npm. wysokości. Mankunele, wś, pow. sejneński, gm. Mirosław, par. Sereje, odl. 47 w. od Sejn, ma 10 dm. , 97 mk. Mankuniszki 1. zaśc. szlach. pow. wileński. 5 okr. adm. , o 47 w. od Wilna, l dm. , 5 mk. katol. 2. M. , wś rząd. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 37 w. od Wilna, 4 dm. , 31 mk. katol. 1866. Mankuny 1. wś i folw. , pow. sejneński, gm. Mirosław, wś par. Sereje folw. par. Mi rosław, odl. 41 w. od Sejn. Ma 56 dm. , 558 mk. W 1827 r. wś rząd. 30 dm. , 268 mk. 2. M. , wś, pow. władysławowski, . gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. 21 w. od Władysławowa, ma 8 dm. , 81 mk. Br. Ch. Mankuny 1. wś, pow. wiłkomierski, par. i gm. Wieprze o 2 w. ,. st. poczt. Pogiełoże o 2 w. . 2. M. , wś, pow. kowieński, par. Siesiki, gm. Janów o 18 w. . 3. M. , okolica szlach. , pow. rossieński, par. betygolska. 4. M. , wieś, pow. rossieński, parafia girtakolska. F. S. Mankuslaucken niem. al. StenzelAuneth, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten, leży niedaleko dr. żel. tylźyckokłajpedzkiej; 1857 r. 264 mk. Mankwitz niem, ob. Mądrzechowo. Mannswitz, ob. Manowice. Mannoe niem. , wyspa w zatoce parnawskiej Bałtyku. Mannsdorf niem. , 1373 r. Maniansdorf, 1374 Manigoldi villa, wś i folw. , pow. nisański, par. Hermsdorf; 96 bud. , 122 dm. , 740 mk. Wś ma 75 os. , 2784, mr. ziemi i kościół filial. a folw. 527 mr. ziemi. F. S. Manow dok. , ob. Mohnau, Manow niem. , wś i dobra ryc. w Pomorzu, pow. koszaliński Köslin, 10 kil. od Koszalina nad koleją żel. ; gleba jest tu średniej tylko wartości, za to są tu duże lasy, łąki i rozległe pokłady torfu, wapna i marglu. 1878 r. 256 mk. , po większej części ewang, wyznania; trudnią się rolnictwem i hodowaniem bydła albo pracują, na dobrach ryc, których właścicielem jest ks. Karol Antoni t. Hohenzollern Sigmaringen. W miejscu jest agentura poczt. ; poczty osobowe idą z Koszalina na Manow do Nowego Szczecina. Kś. Fr. Manowice, niem. Mahnwitz, Mannewitz, dobra, pow. słupski, st. p. Dębnica HebronDamnitz; niem. sąd okręgowy Słupsk. Tworzą osobny okrąg urzędu stanu cywilnego, który d. 1 grudnia 1880 liczył 1102 dusz. Manówka al. Wolanówka, folw. koło Olesina, pow. brzeżański. Hansa dok. , ob. Mansowo. ManscheitLuttko niem. , ob. Luttken, Luttkomantscheit, Luttkomandszeit, wś, pow. szyłokarczemski, tuż nad granicą pow. nizinowskiego, st. p. Schakuhnen. Manschicz dok. , ob. Mondschütz. Manse, jez. na Warmii, pod Licbarkiem, wymienione Cod. dipl. Warm. II, 377 w dok. z r. 1364 przy lokacyi wsi Sterneberg. Mansgonscastruga, ob. Mangonscastruga dok. . Mansieje, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Mansowo, może Mączewo, niem. Mancewo dok. 1291 Manchowe, Manecevo, Mansovo, Mansau Schwengel, wś dziś już nie istnieją ca; leżała na terytoryum w wschodniej stronie wsi Kłobucina ob. w pow. kartuskim, a nie tam, gdzie dziś jest Szymbark, jak dawniej mniemano; wś ta uległa zniszczeniu pewnie w 30letniej wojnie. R. 1284 zapisał książę Mestwin II M. wraz z całą ziemią kościerską terram, quae Pirsna vulgariter nuncupatur ciotce swej Giertrudzie. Datum in Slupzk świadkowie Svenza, kasztelan, Jaronim pod komorzy, Pomorec podstoli. Ob. Perlbach P. U. B. str. 349 50. Kś. Fr. Mansteinhof niem. , pow. licbarski, da wniej folwark biskupi na Warmii przy Licbarku, zawierający 16 włók. Ob. Cod. dipl. Warm. I, 516, 33. Kś. Fr. Manszurowa, wś rząd. , pow. bałcki, gm. Wielka Meczetna; 792 mk. żydów uprawiają cych tu 1221 dzies. roli. Dr. M. Mantau niem. , wś i dobra, pow. królewiecki, st. p. Waldau; 126 i 30 mk. 1857. Wś 1658 mr. rozl. Mantiawa, przedm. m. pow. Skałatu. Mantigin dok. , ob. Klecewo. Mantkeim niem. , ob. Mandtkeim. Mantorowa, wś, pow. dorohobuski gub, smoleńskiej. R. 1812 potyczka z Francuzami. Mantowtyszki, wś włośc, nad jez. Dumblis, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 40 w. od Święcian, U dm. , 93 mk. katol. 1866. MantrumMatz niem. al. Saugen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten; leży przy dr. żel. tylżyckokłajpedzkiej; 1857 r. 57 mieszk. Mantusza 1. wś włośc, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 20 w. od Wilna, 4 dm. , 47 mk. , Mantwilleiten 40 katol. , 7 żydów. 2. M. , wś włośc, tamże, 2 dm, , 19 mk. katol. 1866. Por. Kiena. Mantwilleiten niem. , wś, pow. tylżycki, na płn. od Tylży, st. p. Pietupoenen; 181 mk. 1857. Mantyki 1. folw. majorat, pow, sieradzki, gm, Wróblew, par. Sieradz, odl. od Sieradza w. 9. Ma dm, 7, mk. 39. Folw. M. z nomenklaturą Sosnowiec, od rzeki Warty w. 7, rozl. mr. 220 grunta orne i ogr. mr. 202, łąk mr. 9, wody mr. 2, nieuż, i place mr. 7, bud. z drzewa 7; płodozmian 11polowy. Wieś M. osad 6, z grun. mr. 8. 2. M. . wś, pow. rypiński, gm. Dzierżno, par. Swiedziebna, odl. o 11 w. od Rypina. Ma 3 dm. , 20 mk. , 591 mr. gruntu. Ob, Dzierzno kożuchowe, Mantyszki, wś, pow. rossieński, par. poszylska. Manuiłowka, wś, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, nad Psiołą, 267 dm. , 1897 mk. Manusy, część Terebiża, przysiołka Oleska, pow. złoczowski. Many, wś, pow. grójecki, gm. Komorniki, par. Tarczyn. Ma 16 dm. , 80 mk. Dobra M. składają się z folwarków M. i Sucha struga; wsi M. , Sucha struga i Julianów, od Grodziska w. 16. Rozl. wynosi mr. 1204; folw. M. grunta orne i ogr. mr. 676, łąk mr. 70, pastw. mr. 73, lasu mr. 211, nieuż. i place mr. 28, razem mr. 1058, bud. mur. 7, z drzewa 13; folw. Sucha Struga grunta orne i ogr. mr. 135; łąk mr. 7, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 146, bud. z drzewa 3. Wieś M. osad 9, z grun. mr. 62; wś Sucha Struga os. 6, z grun. mr. 50; wś Julianów os. 19, z grun. mr. 155. Manyż, folw. , ob. Janowice, t. III, 430. Manze niem. , 1373 r. Mancze, wś, pow. niemczyński, par. Bohrau. Słynna owczarnia zarodowa. Manźeleja, mko, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, u zbiegu strugi M. z Psiołą, o 35 w. od m. powiat. ; 445 dm. , 2409 mk. Przed traktatem andruszowskim należało do pułku połtawskiego. Manielejowski zamek miał leżeć koło Berdyczowa. Manztal niem. , hamernia, na północnym obszarze gm. Jakuben, w pow. domakimpo luńskim, na lewym wschodnim brzegu Bystrzycy Złotej; 6 pieców fryszerskich. Maracze, zaśc. nad jez. Szwakszty, pow. święciański, 3 okr. , o 38 w. od Swięcian, 2 dm. , 32 katol. 1866. Maracze, folw. , pow. wołkowyski, obacz Iwaszkiewicze, Maraczówka, wś i folw. , pow. zasławski, należy do klucza sławuckiego. Maradken, ob. Maradki. Maradker Wolla niem. , ob, Maradzką wola. Maradki niem. , Maradken, Maraitken, Merrettesfeldi, wś, pow. ządzborski, st. p. Sorkwi ty, nad granicą pow. szczycieńskiego na prusko pols. Mazurach; areału jest tu 2946 mr. 1857 r. 271 mk. R. 1445 Wolfang Schwausfelder i Piotr z Kozłowa nadają Niemierzy Ro mie Nemersch Roma 20 włók około jeziora Perzuk na prawie chełm. Dan w Szczytnie. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 410. Z szlachty polskiej mieszkali w M. w różnych czasach Ostaszewscy i Zalescy tamże, str. 420, ob. Kozłowskie dobra t. III, str. 566 i 567. Kś. Fr. Maradykiw al. Maradyków, grupa górska w płd. wsch. stronie Ławocznego ob. , pow. stryjski, ze szczytem 890 m. wys. pod 48 47 szer. płn. i 41 4 dł. wsch. Lu. Dz. Maradzka Wola, niem. Maradker wolla, wś, pow. ządzborski, st. p. Rybno; leży nad granicą pow. szczycieńskiego na polskopruskich Mazurach, obejmuje 135 mr. , 1857 r. 26 mk. Maradź, os. leśna, pow. koniński, gmina Rzgów, o 21 w. na płd. zach. od Konina, należy do dóbr Biskupice. Maradz, ob. Domaradz. Marang niem. , jez. , ob. Marong, Maranowo, ob. Maromwo, Maranowo Fitzerie, wś, pow. czamkowski, 36 dm. , 417 mk. , 379 ew. , 38 kat. , 107 analf. St. poczt. w Gębicach o 9 kil. , st. kol, żel. Chodzież Colmar o 18 kil. , gośc. o 7 ki. , od miasta powiat. o 15 kil. M. St. MaranSee niem. , jez. , ob. Maróz, Maransen niem. , ob. Maróz i Marózek, MaransenGr. , ob. Maroz v. Marązy, MKL, ob. Marózek. Marantów, folw. i kol. , pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław; odl. od Konina w. 5; dm. 1, mk. 25. Gleba szczerkowata, ob. Gosławice II, 741. Maraskówka, attyn. Kisielówki, pow. limanowski, na wsch. od tej wsi, nad dopływem Łososiny z lew. brz. , płynącym z Kamiennej góry. Graniczy na płn. z Pasierbcem, na płd. z Bałaczówką, na wsch, z Makowicą. Mac. MaraszankI, część Wolicy Derewlańskiej, pow. Kamionka Strumiłłowa. Marasiczówka, ob. Ługi t. V, 804 1. Maraszówka, przys. do Brzyzny ob. al. Brzyny, pow. sądecki, na płd. stoku Suchego gronia, 945 m. npm. , w glebie owsianej, śród lasu. Mac. Maraszkowizna, ob. Muraszkowizna, Maratki, ob. Maradki. Maraton, mały folw. w pow, rzeszyckim, w okr. polic. 1ym brahińskim, o w. 4 na po łudnie od wsi Mikulicz; przy drożynie wiodą cej z Dubrowna do Mikulicz; miejscowość nie co wzgórkowata, ziemia lekka. AL Jel Marattken niem. , ob, Marądki Maradz Marceb Maratyn, szczyt górski, ob. Czeremosz. Maratyn, wś, pow. owrucki, nad strugą do rz. Zwizdal wpadającą. Marannen niem. , al. Cremonen, wś, pow. rastemborski, st. poczt. Rastembork; 60 mk. 1857. Maraunen niem. 1. Klein, os. pryw. , pow. królewiecki, na płn. od Królewca, 67 mr. ziemi, 8 mk. 1857. 2. M. Kłein, folw. dóbr Boettchershöfen, tamże, o 2 kil. od Królewca. Marannen niem. , Maruny, dobra ryc, do których należy także Banditten i folw. Nonnenhausen, pow. świętosiekierski, st. p. Cynty. Cały ten klucz obejmuje 966 ha. , między tymi 591 ha. roli orn. i ogr. , 98 łąk, 9 pastw. , 235 boru, 21 nieuż. , 12 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 5826 marek. Właśc jest Wilh. von SaintPaul; odl. od st. p. 3 kil. , ce gielnia, 1857 r. 145 mk. Kś. Fr. MaraunenGross al. Maraunenhof niem. , dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. Quednau. Mają rozległości 289. 50 ha. , i to 184. 70 roli orn. i ogr. , 31. 90 łąk, 42. 30 pastw. , 21. 70 bo ru, 8. 90 nieuż. Czysty dochód z gruntu sza cują na 4886 marek. Właśc. jest kupiec Max Herbig; odl. od st. poczt. wynosi 1. 5 kil. Mlekarnia odstawia mleko do Królewca. 1857 r. 76 mk. Kś. Fr. MaraunenNeu niem. , Biedowo, wś na Warmii, st. poczt. Wartembork, pow. olsztyń ski, ma 528. 76 mr. rozl. ; paraf. katol. Wartem bork; 11 dm. , 108 kat. mieszk. r. 1864. Por. Biedowo, Kś. Fr. Marawken niem. , ob. Murawki Marąg, ob. Marong. Marązy, ob. Maroz, Marborg, ob. Malbork Marcalfalu węg. , ob. Mitoszyn, Marcen niem. , według Knie, Martzen, według Triesta, kol. do wsi Wędzin, pow. lubliniecki. Marcebiliszki, nad rz. Smouść, folw. , pow. ihumeński, gm. Śmiłowicka, obszaru liczy 576 mr. , miejscowość równa, niska i bagnista, la sów niedostatek. M. były własnością Oziębłowskich, w r. 1880 sprzedane z licytacyi częściowo. T. S. Marcelewo niem. Fichtenau, ob. Marcellowo, Marcelin, kol. , pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Tarchomin. Przy linii dr. żel. nadwiśl. , w pobliżu Tarchomina odl. 4 w. od Pragi. W 1827 r. wieczysta dzierżawa, o dm. , 66 mk. Marcelin, pow. nowomiński, gm. Ładzyń, par. Mińsk. Marcelin, folw. , pow. mohylowski, par. łac Bar, par. gr. kat. Kijanówka. Należy do wsi Kijanówki, do której przylega. X. M. O. Marcelino 1. lub Marcellino, osada, pow. średzki, 1 dm. , 9 mk. , wszyscy kąt. , 5 analf. Poczta, tel. , gość i st. kol. żel. w Środzie. 2. M. , folw. , pow. poznański, 510 mr. rozl. , 3 dm. , 40 mk. ; należy do gm. i wsi Ławicy ob. . Poczta, gość, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 4 kil. M. St, Marcelinów al. Marcelów, wś włośc, pow. piotrkowski, gm. Kluki, par. Parzno. Ma 15 dm. , 114 mk. , 173 mr. , ob. Lubiec. Marcelinów, dystylarnia smoły na gruntach wsi Suski, pow. rówieński, o 20 w. od Równego, o 8 od Klewania, własność departamentu Udiełów, założona 1863 r. Zatrudnia 12 robotników, produkuje 24000 wiader smoły i 7200 pudów terpentyny za 20880 rs. 1881. Marcelów, kol. , pow. sieradzki, gm. Krokociee, par. Małyń, odl. od Sieradza w. 28 1 2 dm. 3, mk. 47, ob. Krokocka Wola. Marcelów al. Zadąbrowo, os. włośc, pow, łaski, gm. Zapolice, par, Strońsko. Ma 6 dm. , 52 mk. , 61 mr. Marcelów, kol. , pow. noworadomski, gm. i par. Rząśnia, 11 dm. , 100 mk. , 160 mr. Marcelów, wś, pow. radomski, gm. Gzowice, par. Sucha, odl. 18 w. od Radomia, ma 14 dm. , 105 mk. , 188 mr. ziemi włośc. i 1 mr. dwors. , ob. Czarna 6. Marcelów al. Marcellów, wś włośc. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Jedlińsk, par. Wsola, odl. 9 w. od Radomia. Ma 7 dm. , 50 mk. , 172 mr. Marcellewo, niem. Fichtenau, folw. , pow. bydgoski, folw. , 1 dm. , 6 mk. , należy do dom. Piszczyna Ludwigsfelde. Marcelówka 1. folw. na obsz. dwor. Brzeżan. 2. M. , folw. na obsz. dwor. Krynicy w pow. drohobyckim. 3. M. , folw. koło Uhrynowa na obsz. dwor. m. powiat. Podhajec 4. M. , leśniczówka na obsz. dwor. Duplisk w pow. zaleszczyckim. 5. M. , folw. koło. Duplisk, na obsz. dwor. Dźwiniacza w pow. zaleszczyckim. Marcewek al. Marcewko, wś, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; dm. 40, mk. 255. W 1827 r. wś rząd. 27 dm. , 358 mk. Marcewo, wś i os. młyn. nad strum. Meszną, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; wś dm. 22, mk. 169; os. dm. 1; młyn dm. 1, mk. 11. W 1827 r. wś rząd. 16 dm. , 198 mk. por. Łaski, Lib. Ben. I, 302 i 303, ob. Młodojewo. Marchaciewszczyzna, ob. Margaczewszczyzna, Marchanówka. leśniczówka i karczma na obsz. dwors. Nowosiółki Kostiukowej, pow. zaleszczycki. Marchaty, wś włośc, pow. rawski, gm. Maratyn Marcheffken Maryanów, par. Biała. Ma 28 dm. , 309 mk. , 804 mr. 330 ornej. Marcheffken niem. , ob. Marchewki. Marchel, nomenklatura, ob. Drobin, Marchelówka Marcelówka, wś, pow. kijowski nad rz. Rosławką, odl. 2 w. od Jankowic. Początkiem osady była pasieka założona śród lipowego lasu w zeszłym stuleciu przez zakonnika pobliskiego klasztoru. Ziemi 753 dzies. , czarnoziem drugorzędny; mieszk. 305, trudnią się rolnictwem, należała do rządu; obecnie ziemia rozdana włościanom. Marchewka, niem. MarchewkoMühle, według Kętrzyńskiego w pow. brodnickim; spisy urzędowe M. nie podają. Ob. Chełmonie, Marchewki, wś, pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 27; dm. 6, mk. 42. W 1827 r. 5 dm. , 26 mk. Marchewki, część obsz. dwors. Gorajec, pow. cieszanowski. Marchewki, niem. Marchewken al. Marcheffken, wś, pow. jańsborski, st. p. Prostki; leży tuż nad granicą polską. R. 1509 sprzedaje Jerzy v. Kolbitz, wójt piski, Wawrzyńcowi Marchewce na prawie magdeb. 20 włók boru i puszczy nad granicą sstwa łeckiego między Kurczątkami a Gorczycami z obowiązkiem je dnej służby zbrojnej. Ob. Kętrz. O ludności polskiej w Prusiech, str. 441. 1857 r. 73 mieszk. Kś. Fr. MarchewkoMühle niem. , ob. Marchewka, Marchia, z niemieckiego die Mark, były to niejako rycerskie kolonie, które Niemcy zakładali po krajach słowiańskich. Każda marchia miała najmniej jedno miasto silnie obwarowane. Z niego marchion albo markgraf lub wódz dux rządził okolicznym krajem, wspierał misyonarzy, zaprowadzających chrześciaństwo i cesarzowi zastępy zbrojne dostawiał. W późniejszych czasach, a mianowicie w XII wieku, kiedy Słowianie już groźny odpór stawiali, napady na Niemców robili, przyjąwszy chrześciańską wiarę, marchią uważano za okrąg pograniczny, mający obowiązek tylko bronić państwa od wszelkich napadów, który wreszcie opłacał daninę, był lennikiem zrazu dożywotnim, jako uprzywilejowany od cesarza, a później i dziedzicznym. Marchię te stanowią pierwotny zawiązek panowania niemieckiego i późniejszego państwa pruskiego. Najdawniejsza z nich StaraMarchia AltMark, założona została na zachód od Elby przez Henryka I, pod nazwą Marchii północnej NordMark. Cesarz Lotar nadał to margrabstwo Albrechtowi Niedźwiedziowi w r. 1135. Ten zagarnął ziemie słowiańskie miępzy Elbą i Odrą i tu powstała Marchia Środkowa Uckermark. Od słowiańskiego grodu Branibora, obszar ten otrzymał nazwę margrabstwa brandenburskiego. Potomkowie Albrechta rozszerzyli granice przez włączenie Nowej Marchii Neumark. Marchijski Frydląd, ob. Frydląd M. Marchocice al. Markocice, wś, pow. miechowski, gm, i par. Racławice. Leży przy drodze bitej z Miechowa do Działoszyc. Należała do dóbr jezuickich. W 1827 r. było tu 28 dm. , 191 mk. Posiada szkołę początkową. W XV w. dziedzicem był Mikołaj Morski Toporczyk. Wś miała wtedy 18 łanów kmiecych, dwie karczmy, młyn, trzech zagrodników. Z tych ról dziesięcina szła na dochód kanonii przy katedrze krakowskiej, Marchocką zwanej. Folwark zaś jeden płacił dziesięcinę plebanowi w Racławicach Dług. I, 134. Marchocice, wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Secemin. Marchocice v. Markotyńce, wś nad rz. Uszycą, pow. uszycki, gm. i par. Mińkowce. Przed mieście Minkowiec; należało do Sciborów Marchockich. W skutek konfiskaty dziś rządowa. W r. 1868 było 12 dm. X. M. O. Marchówko, niem. KleinMarchowo al. Kl. Marchowie os. , pow. wejherowski, st. p. Kielno; należy do dóbr Koleczkowo. Marchowo, jez. w pow. kartuskim, należało dawniej do klasztoru kartuzyan ob. t. III, 884 1. Marchowo al. Marchowy, niem. GrossMar chowo al. Gr. Marchowie, os. , pow. wejherowski, st. p. Kielno, o 19 kil. od Wejherowa; należy do dóbr Koleczkowo. Marchowy, ob. Marchowo, Marchwie, wś, pow. rossieński, par. lalska. Marchwacz X. wś i folw. nad strum. Cienią al. Pokrzywnicą, pow. kaliski, gm. Marchwacz, par Rajsko, odl. od Kalisza w. 14. Posiada gorzelnią parową, młyn parowy, młyn wodny, olejarnią, cegielnią, eksploatacyą torfu. Wś dm. 7, mk. 168; folw. dm. 12, mk. 28. W 1827 r. 17 dm. , 126 mk. Właścicielem M. był i tu mieszkał Niemojowski Bonawentura, głośny poseł oponent na sejmach królestwa kongresowego od 1820 r. Według Tow. Kred. Ziems, dobra M. składają się z folw. M. i Wybranów; wsi M. i Modła. Rozl. wynosi mr. 905, a mianowicie folw. Marchwacz grunta orne i ogr. mr. 507, łąk mr. 26, pastw. mr. 4, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 33, razem mr. 595; bud. mur. 19, z drzewa 3; płodozmian 11polowy; folw. Wybranów grunta orne i ogr. mr. 299, pastw. mr. 1, nieuż. i place mr. 310, bud. mur. 2, z drzewa 2; płodozmian 8polowy. Wieś Marchwacz os. 20, z grun. mr. 22; wś Modła os. 15, z grun. mr. 38. 2. M. , gmina należy do sądu gminnego okr. IV w os. Staw, st. poczt. w Kaliszu. Obszar gminy wynosi 9938 mr. , ludn. 3857 1867 r. . Marchoc Marchwiaki, pow. olsztyński, obacz Kalborno, Marchwiana góra, szczyt i góra lesista w zachodnich rozgałęzieniach Gorców ob. t. III, 700, na północnym obszarze gm. Nowegotargu, pod 37 42 wsch. dług. g. F. , a 49 31 5 płn. sz. g. ; wznies. 780 m. npm. Po płdn. stronie wytryskuą liczne potoki, zasilające wody pot. Kowańca ob. . Las po stronie północnej zwie się Matyjówką, Br. G, MarctiwinaPalenlki, gajówka koło Tatarynowa na obsz. dwors. Komarna, pow. rudecki. Marchwitz niem. , pow. namysłowski, ob. Smarchów, Marcie, zaśc. i karczma, pow. wiłkomierski, par. Siesiki, okr. polic. Pogiełoże o 4 w. , własność Kapuścińskiego, gleba lekka. . Marcie, folw. do Markuciszek, pow. wiłkomierski. Marcin Święty, ob. Swati Martin. Marcina góra, wzgórze, na wschód od Biadolin radlowskich, w pow. brzeskim, płd. zachodni kraniec lasu radłowskiego, pod 38 28 wsch. dłg. g. F. , a 49 49 płn. sz. g. Wznies 268 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Marcina Świętego, góra pod Tarnowem, na podgórzu Beskidów Wschodnich 384 m. wys. ob. t. III, 864 1. Marcinek, pow. włoszczowski, gm. i par. Włoszczowa. Marcinek, część Budkowic, pow. opolski. Marcinek, młyn, niem. Obermühle i folw. , pow. chodzieski, folw. ma 360 mr. rozl. , 4 dm. , 27 mk. , 15 ew. , 12 kat. , 7 analf. Poczta i tel. w Margoninie o 7 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. Białośliwie Weissenhöhe o 16 kil. Marcinielewicze, wś rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 68 w. od Wilejki, 6 dm. , 52 katol. Wiatrak 1866. Marcinienki, wś pryw. , pow. dzisieński, o 76 w. od Dzisny, 2 okr. adm, 2 dm. , 13 mk. starowierców 1866. Marciniszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Szumsk; odl. 9 w. od Maryampola. Ma 8 dm. , 70 mk. ; w 1827 r. wś rząd. 4 dm. , 27 mk. Marciniszki 1. folw. szlach. , przy jez. Gedrojcie, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 43 w. od Wilna, 2 dm. , 32 mk. , z tego 21 katol. , 11 żydów. Murow. gorzelnia nieczynna 1866. 2. M. , okręg wiejski w gminie Gedrojciach, pow. wileński, zawiera w swym obrębie wsie Słowianka, Zaniance, Pelikańce, Dowiacie, Torowszczyszki, Chorążynki, Podworzańce, Rudziańce, Mickańce, Mejszkiele, Dudańce, Baśki, Herczuki, Łatwie, Szlewiatry, Poszyle, Maguny; zaścianki Szarakiszki, Użalia, Połuknie, Szyle, Smielina, Troki, Pikieta, Szawdzie, Pukaniszki. Marcinisiki, dwór nad Łankiegą, pow. kowieński, okr. polic, janowski, odl. 35 w. od Kowna a 1 w. od Żejm, 10 w. od Janowa, przy gościńcu z Janowa do Kiejdan. Ziemi 42 włók, gleba żyzna. St. kol. żel. libawskiej. Majętność niegdyś Zawiszów. R. 1648 Marya Zawiszanka wniosła posagiem rodzinie Kossakowskich obecnie własność hr. Jarosława Kossakowskiego. Marciniszki, folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 15 w. od Szczuczyna, 9 mieszk. 1866. Marcinka, potok, nastaje w północnoza chodnim obszarze gm. Korczyny, w pow. kro śnieńskim, na południowozachodnim stoku, Podzamczem zwanym, Łysej Góry 470 m. ; płynie na południe, a w Spornem zwraca się na zachód i w tym kierunku płynąc granicą Białobrzegów i Odrzykonia, zlewa swe wody do Wisłoka z praw. brz. Długość biegu 4 kil. i. pół. Br. G. Marcinkańce, os. i folw. nad rz. Marycha, pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny; odl. 3 w. od Sejn, 2 dm. , 25 mk. W 1827 r. 5 dm. , 38 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Marcinkańce ma rozl. mr. 238, a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 111, łąk mr. 119, past. mr. 63, nieuż. i place mr. 5, bud. mur. 1, z drzewa 6, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1881 oddzielony od dóbr Ochotniki. Marcinkańce, wś nad rz. Judupis, pow. trocki, 4 okr. adm. , 86 w, od Trok. St. dr. żel. warsz. peters. na przestrzeni GrodnoWilno, między Porzeczem a Granami, o 93 w. od Wilna. Wś posiada kościół katolicki śś. Szymona i Judy, drewniany, założony 1770 przez ks. Józefowicza, filia parafii mereckiej, dusz 2912. Osada stacyi ma 1 dm. , 38 mk. ; w tem 12 prawosł. , 6 katol. i 4 żyd. 1866. Marcinki, folw. , pow. inowrocławski, 726 mr. rozl. , 1 dm. , 12 mieszk. , należy do dom. Piaski. Marcinki, niem. Martingken al. Martinken, wś, pow. piłkalski, st. p. Schillehnen; 1856 r. 60 mk. Marcinki, niem. Martińke, os. do Cieciszewa, pow. kartuski, st. p. Przodkowo. Marcinki, niem. Maerndort, wś, pow. sycowski, par. Syców Poln. Wartenberg, 567 mk. 246 katol. , szkoła ewang. Marcinkiszki, folw. pryw. i okolica szlachecka nad rz. Pietraszką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o 43 w. od Ej szyszek 7; folw. M. mk. katol. 26, okol. M. mk. tegoż wyzn. 122, dm. 8 1866. Marcinków, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Kobyłka. Marcinków 1. wś, pow. opoczyński, gm. Machory, par. Żarnów; odl. 21 w. od Opoczna. Posiada urząd gminny, 16 dm. , 136 mk. , 73 Marchwiaki Marcinkowice Marc mr. ziemi włośc. i 3 dwors. W 1827 r. 10 dm, 69 mk. 2. M. , wś przy ujściu rz. Kaczki do Kamienny, pow. iłżecki, gm. Wielka wieś, par. Wąchock; odl. 26 w. od Iłży, ma 52 dm. , 379 mk. , 718 mr. ziemi włośc. i 2 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. 24 dm. , 150 mk. Marcinkowice 1. wś i folw. nad rz. Marcinkówką, pow. opatowski, gm. i par. Opatów. Ma 19 dm. , 185 mk. , 236 mr. ziemi rząd. majorat Rzecz. R. St. OstenSakena i 1. 33 mr. włośc. W 1827 r. wś duch. 16 dm. , 84 mk. M. należały niegdyś do biskupów lubuskich na Szląsku. Jeden z nich Stefan na mocy układu z kanonikami katedry opatowskiej ustąpił im na własność M. , które zostały rozdzielone na uposażenie dziekana, scholastyka i pięciu pierwszych proboszczów katedry opatowskiej. Łanów kmiecych było tu 11, z tych po 2 mieli dziekan i scholastyk, proboszcze zaś po jednym. Były tu także dwa młyny do dziekana należące. 2. M. , wś i folw. , pow. miechowski, gm. Tczyca, par. Uniejów; odl. 7 w. od Miechowa. W 1827 r. 26 dm. , 178 mk. Wchodziła w skład dóbr Kępie. Według Towarz. Kred. Ziems. folw. M. rozl. mr. 315, a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 201, łąk mr. 62, pastw. mr. 40, nieuż. i place mr. 12, budowli z drzewa 4; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Pogwizdów. 3. M. , wś i folw. , pow. pińczowski, gm. Nagórzany, par. Kościelec; odl. 35 w. od Pińczowa a 6 w. od Wisły. W 1827 r. 16 dm, 126 mk. Wspomina ją Długosz II, 167. Według Tow. Kred. Ziems. folw. i wś Marcinkowice rozl. mr. 367 grunta orne i ogr. mr. 286, łąk mr. 37, lasu mr. 29, nieuż, i place mr. 15, bud. z drzewa 11. Wś Marcinkowice os. 22, z grun. mr. 92. Br. Ch. Marcinkowice z Marcinkowską Wolą, 1. wś, pow. nowosądecki, 8, 3 kil. od Nowego Sącza. Należy do par. rz. kat. w Chomranicach i liczy podług spisu ludności z r. 1881 mk. 745, z których 65 przebywa stale na obszarze większej posiadłości. Mieszkańcy są rz. kat. wy znania. Wś leży na lew. brz. Dunajca u ujścia pot. Smolnika. Dunajec tworzy tu silny skręt z kierunku płn. ku płn. zachodowi. Przez wś prowadzi gościniec słotwińskosądecki. Dolinę wsi 269 m. npm. wzniesioną, opasuje od płd. las na małych wzniesieniach, zwany Szczabem, z najwyższym punktem 489 m. npm. , od płn. las Dąbrowa 614 m. npm. M. Wola leży na zach. od wsi w wyższem położeniu 418 m. npm. również nad tym potokiem. Układ geologiczny tych dwóch miejscowości badali H. Walter i dr. Dunikowski. W M. w dolinie potoku zastali na cyplu wchodzącym w Dunajec pasmo menilitowe a na niem gruboławicowy, bogaty w wapień piaskowiec oligoceński Kosmos 1822, str. 456, w M. Woli na wzniesionym cyplu skała składa się z piaskowca drobnoziarnistego o lepiszczu marglowem ja snej barwy, który tworzy ławice o dość zna cznej miąższości tamże str. 460. Długosz na zywa tę wś Pogwizdowem al. Marczinkowicze Lib. ben. II, 20, widocznie zatem w jego cza sie zmieniła ta wś nazwę. Pos. wiek. dawniej Paszyców, teraz hr. Marassé, ma obszaru 328 roli, 13 łąk i ogr. , 63 past. i 224 mr. lasu; pos. mn. 419 roli, 45 łąk, 140 past. i 28 lasu. Kasa pożyczk. gm. ma kapitału 418 zł. w. a. M. gra niczy na zach. z Klęczanami, a na płd. z Cheł mem; M. Wola zaś na płn. z Chomranicami, na zach. i płd. z Krasnem Potockiem a na wsch. z Klęczanami. 2. M. , wś, pow. brzeski, w równi nie 185 m. npm. na lew. brz. tutaj zregulowanego Dunajca, który miał dawniej wiele zakrę tów. Na górze po nad wsią były jeszcze w po czątkach b. stulecia zwaliska murów, zapewne gniazda rodziny Marcinkowskich Gryfitów Siarczyński, rkp. Bibl. Ossol. 1825. Wś odległa o 11, 3 kil. od urzędu poczt. i kościoła paraf. w Radłowie, ma 259 mk. , między tymi 235 rz. kat. i 4 izr. i ma obszaru 566 mr. , z których pos. wiek. ma 289 roli, 33 łąk, 7 past. i 23 mr. lasu pos. mn. 143 roli, 25 łąk i ogr. i 43 mr. past. Kasa pożyczk. gm. ma 768 zł. w. a. Dwa sosnowe lasy otaczają wś od wsch. , na płn. graniczy z Przybysławicami a na płd. ze Zdrochcem. Mac. Marcinkowice, niem. Maerzdorf, wś, pow. olawski w dok. 1342 r. Martini Villa w 1343 r. Mertinsdorf. Kościół paraf. , szkoła katol. Uprawa tytoniu, rzepaku, pszczelnictwo; 695 mk. 106 ewang. . Marcinkowizna, wś, pow. sejneński, gm. i par. Swiętojeziory, odl. 29 w. od Sejn, ma 11 dm. , 56 mk. Marcinkowo, kol. , pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Mąkolno. Marcinkowo 1. dom. , pow. inowrocławski, 1261 mr. rozl, 7 dm. , 112 mk. , 25 ew. , 87 kat. , 71 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel w Inowrocławiu o 7 kil, gośc. o 6 kil. 2. M. Dolne, wś, pow. mogilnicki, 3 dm. , 16 mk. , wszyscy kat. , 11 analf. Poczta i tel. w Gąsawie o 5 kil, gośc. o 3 kil, st. kol żel Mogilno o 23 kil 3. M. Dolne, dom. , 1403 mr. rozl, 10 dm. , 135 mk. , 4 ew. , 131 kat. , 64 analf. Własność Staniał. Jasińskiego. 4. M. Górne, wś, pow. mogilnicki, 5 dm. , 42 mk. , 6 ew. , 36 kat. , 9 analf. Poczta, tel. w Gąsawie o 2 kil, gośc. . o 2 kil, st. kol żel w Mogilnie o 20 kil, w Jankowie Amsee o 11 kil 5. M. Górne, dom. , 1939 mr. rozl. , 13 dm. , 157 mk. , 1 ew. , 156 kat. , 66 analf. Własność Hieronima Karskiego. Por. Łaski Lib. ben. I, 176, 77. 6. M. Gozdanińskie, dom. , pow. mogilnicki, 1178 mr. rozl, 4 dm. , 114 mk. , wszyscy kat. 62 analf. Poczta, tel. i gośc. w Gębicach Gembitz o 1 kil, st. kol żel. w Mogil nie o 9 kil. Własność Bielickiego ob. Goj zdaniu. M. St. Marcinkowo 1. niem. Mertensdorf al. Mertinsdorf, wś na pols. pruskich Mazurach, pow. ostródzki, st. p. Dąbrówno, w miejscu jest oprócz ewang. szkoły rząd. prywatna element. szkoła katol. , utrzymywana przez Towarz. ś. Bonifacego i Wojciecha. Pensya nauczyciela wynosi z pieniedzmi na drzewo 850 mrk i mieszkanie. R. 1856 było tu 230 mk. R. 1483 Marcin Truchses komtur ostródzki nadaje Kasprowi Mikołajowi Andrzejowi i Piotrowi z Marcinkowa 13 włók chełmiń, w M. , z obowiązkiem jednej służby pruskiej; potomkowie ich mają czynić dwie służby pruskie. Dan w Ostrodzie w niedz. Trzech Króli. Ob. Kętrz. O lud. pol. 302. 2. M. , niem. Marzdorf al. Märzdorf, duża wś paraf. z kośc, szkołą i st. p. , 12 kii. na płd. wsch. od Marchijskiego Frydlądu, pow. wałecki, w górzystej, naprzemian lasami i bujnemi łąkami pokrytej okolicy. Parafia tutejsza należy do dyec. poznańskiej; par. ewang. Tuczno. Obszar wynosi 1617, 04 mr. magd. , bud. było 1867 r. 60, między tymi 30 dm. , liczba mk. wynosiła 1867 r. 303, 1878 r. 678, po większej części katol. trudniących się rolnictwem i hodowlą bydła. Zupełnie w pobliżu nad dużem jez. Bytyńskiem ob. , z niem. Bottin zwanem znajdują się ruiny starego zamku krzyżackiego Malborkiem zwanego, który r. 1629 przez Szwedów zniszczony został. Na zach, widać jeszcze tak zw. szańce szwedzkie. 3. M. , niem. Martensdorf al. Mertimdorf, wieś, pow. ządzborski, st. poczt. Ządzbork, okrąg Bagnowo. Obszar wynosi 1890 mr. 1856 r. 393 mk. M. istniało już r. 1422. Tamże mieszkali r. 1536 Polacy i Niemcy, roku zaś 1693 sami Polacy. Ob. Kętrz. Ludność pol. w Prus. , str. 412. 4. M. , niem. Marzzinkowo, pow. grudziądzki Kętrz. . W urzędowych spisach nie ma tej osady. 5. M. , niem. NeuMer tinsdorf al. Märtinsdorf, wieś na Warmii pols. w płn. wsch. klinie pow. olsztyńskiego, st. p. i par. ew. Biskupiec; okrąg W. Bartołty obejmuje 1915, 21 mr. obszaru, między tymi 174, 97 boru. Par. katol. Ramsowo, par. ew. Biskupiec. Marcin Kromer biskup warmiński wyznacza 25 włók po części odłogiem leżących między Rydbachem, Raszągiem, jez. Naulszą, Kierzbuniem i dobrami Katrejny i Nasy celem założenia wsi dannickiej mającej się nazywać Mertinsdorf i w tym celu nadaje Tomaszowi Gulej 2 włóki ziemiańskie i urząd sołecki. Dan w Licbarku r. 1586. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prus. str. 555. Według lustr. z r. 1656 zawierało M. 23 włók 6 gburskich posiadłości; dalej był tam sołtys, 1 karczma; czynszu dawali 20 korcy owsa, łaszt pszenicy, 1 łaszt żyta, 28 kur, 7 gęsi i 56 flor. 1856 r. 215 mk. 6. M. , wś, pow. brunsberski, st. p. Lindenau przy Brunsberku, okrąg Schalmey. Według lustracyi z r. 1656 było tu 26 włók, 6 gburów, sołtys; płacili 1 łaszt i 18 korcy owsa, 40 kur, 20 gęsi, 6 wiązanek lnu, 136 flor. czynszu ad mensam i 52 flor. ad benef. 1856 r. 138 mk. Dawniej należało M. kapitule warmińskiej, która je 27 list. 1350 r. nadała na dożywocie Mikołajowi Kyl wraz z większem i mniej szem sądownictwem Concedimus. .. . fideli nostro Nycolao Kyl Civi in Eibingo propter multa suae fidelitatis servicia. .. . dominium et jurisdictionem villae nostrae Mertinsdorf cum judiciis majoribus et minoribus quo ad vitam suam. Patronat zaś nadwikarego, który brat jego Marcin przy kościele w Fromborku ufundował i nad nową, którą sam fundować przyrzekł, będzie jeszcze i jego synowi przysługiwał, potem po ich śmierci kapitule. Ob. Cod. dipl. Warm, II, str. 162. Jeszcze dziś pobierają wikaryusze tumscy w Fromborku ten czynsz z M. 7. M. , niem. Mertensdorf, dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Frydląd, 4 kil. odl. ; razem z folw. Sortlack zawierają 599, 11 ha. roli or. i ogr. , 134 łąk, 4 pastw. , 219 boru, 18, 90 nieuż. , 2, 37 wody, razem 977, 38 ha. ; czysty dochód z gruntu 5701 mrk. Właściciel Fritz Baron v. J. Goltz. Tutejszy okrąg liczył 1880 r. 639 dusz. 8. M. , niem. AltMärtinsdorf al. Mertinsdorf, wś na Warmii pols. , pow. olsztyński, st. p. , okrąg i par. kat. i ew. Purda. Ma 1574, 62 mr. obsz. , między tymi 108, 73 mr. boru. 1863 r. 19 dm. , 196 mk. kat. Polaków. Wś ta leży nad granicą pow. szczycieńskiego. R. 1380 d. 21 sierp, potwierdza kapituła warmińska, że Marcin de Leysen odebrał od kapituły dawniej 75 włók na prawie chełmiń. sitos juxta fluvium Kösnyk, quorum graniciae primo incipiuntur a flumine Koysnyk, procedendo ad juercum situatam inter Wereyn et Merthyn, et proceditur ad granicam, q uae est sita prope mericam, deinde debeant mensurari quindecim mansi inter mericam et dictum fluvium ascendendo, t. j. Marcinkowo Nadto dano mu wolne rybołówstwo w jeziorze Purden, małemi narzędziami na własny użytek, jazu jednak nie wolno mu tam urządzać; ma także większe i mniejsze sądownictwo absque ecclesia parochiali et molendino, quae in diotis bonis nequaquam aedificabunt. Za to był zobowiązany do jednej konnej służby, do pomagania przy budowaniu zamków i do zwykłego czynszu po 5 latach wolnych. Kapituła rezerwuje sobie prawo postawienia tam młyna, kiedy będzie chciała. Kilka lat potem odstąpił Marcin na życzenie kapitule jedne z tych 15 włók wykarczowaną i uprawioną; za to dała mu kapituła jeszcze 3 przyległe włóki, i to tak, że od wszystkich 17 włók był zobowiązany do tych tylko ciężarów, jak przedtem od owych 15. Dat. 1394 r. 15 list. Marcinkowo Marcinów R. 1622 d. 21 stycz. został ten przywilej od nowiony. Ob. Cod. dipl. Warm. III, str. 75. Lustracya z r. 1656 donosi, że tu wówczas było 15 włók, 8 wolnych, którzy byli obo wiązani do 1 służby i płacili 3 3 4 łasztów pszenicy, tyleż żyta, 1 funt wosku i 1 koloński fenig. 9. M, niem. Marzdorf, duże dobra ryc, pow. wałecki, st. p. wieś Marcinkowo, obejmują 1594, 57 ha. roli or. i ogr. , 125, 20 łąk, 83, 22 past, 1468, 82 lasu, 45, 70 nieuż. , 602, 33 wody, razem 3919 84 ha. ; czysty do chód z gruntu 22037. Właścicielką jest Ma ryanna Günther; w miejscu jest cegielnia i gorzelnia. Kś. Fr. Marcinów 1. wś, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Strzegocin, ma 10 dm. , 109 mk. , ziemi or. dobrej żytniej mr. 319 pr. 140. Wchodziła w skład dóbr Krzyżanów ob. . W 1827 r. par. Łęki, 10 dm, 77 mk. 2. M. , wś, pow. łęczycki, gm. i par. Dalików, odl. od Łęczycy w. 21, dm. 7, mk. 79. 3. M. , al. Marcinków, kol. i folw. , pow. sieradzki, gm. i par. Zadzim; odl. od Sieradza w. . 24 1 2; kol. dm. 8, mk. 116; folw. dm. 1 należy do dóbr Rzeczyca. 4. M. , fol. , pow. lubartowski, gm. Wielkie, par. Rudno, odl. 21 w. od Lubartowa. Według Tow. Kred, Kred. Ziems. folw. M. z wsią Sosnówka ma rozl. mr. 1202 grunta or. i ogr. mr. 954, łąk mr. 102, past. mr 1, lasu mr. 112, nieuż, i place mr. 34, bud. mur. 1, z drzewa 11; jest wiatrak. Wś Sosnówka os. 31 z gruntem mr. 670. . Marcinów grunt, kol. , pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk, leży na wsc. płn. od Konina, odl. od t. m. 21 w. , od rz. Warty 4 w. ; powierzchni 27 mr. , ludności męs. 12, kob. 24, razem 38; grunt sapowaty, zalewom nie pod lega. Mk. rolnicy udają się wiosną na tratwy ze spławem drzewa. Kol. powstała w r. 1855 z ziemi do dóbr Wysokie należących. Tu prze pływa rzeczka Wiercica wpadająca do rzeki Warty, długa w. 8. J. Chor, Marcinowa Wola al. Marcinowola, niem. Marzimwolla al. Martyinowolla, wś na pols. pru skich Mazurach, pow. lecki, st p. Miłki. R. 1553 sprzedaje Jerzy Krosta, ssta lecki, sołty sowi Marcinowi z Buwełna ostrów w jez. Buwełnie. Ks. Olbracht Fryderyk podaje r. 1571 do wiadomości, że Jerzy Krosta niegdyś zało żył wś dannicką Marcinówkę, wyznaczając dla danników włók 50, a dla sołtysa 5 na prawie chełmiń. W M. znajdujemy r. 1625 samą tyl ko ludność polską. 1857 r. było tu 398 mk. , obejmuje ta wś 4348 mr. Ob. Kętrz. Ludn. pol. i t. d. str. 493. Kś. Fr. Marcinowce 1. wś, pow. dzisieński, gm. i par. Miorska. Dm. 4, mk. 56, kob. 26, męż 30 przeważnie katolicy; gruntów jest mr. 167, 7. Odl. od st. kol. Balbinowo dyneb. witeb. żel. dr. wynosi w. 31, od Dzisny 45 w. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Jody; dusz 16. Marcinowice, wś, pow. miechowski, gm. Kozłów, par. Mstyczów. Leży w pobliżu dro gi z Żarnowca do Wodzisławia o 16 w. od Miechowa. Szkoła gm. W 1827 r. było tu 24 dm. , 228 mk. Ob. Karczowice. W XV w. dzie dzicami byli bracia Piotr, Jan i Mikołaj Żegota Toporczykowie. Obok I2 1 2 łanów kmie cych był tu jeden folw. , młyn, karczma i 2ch zagrodników. Dziesięcinę płacono klasztorowi ś. Andrzeja w Krakowie Dług. II, 90 i III, 326. Por. także Łaski Lib. ben. II, 209. We dług Tow. Kred. Ziems. dobra Marcinowice składają się z folw. M. , wsi M. , Karczowice i Przysieka, rozl. wynosi mr. 1542 grunta or. i ogr. mr. 469, łąk mr. 94, pastw. mr. 214, la su mr. 730, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 2, z drzewa 13. Są pokłady kamienia budulco wego. Wś M. os. 79, z grun. mr. 737; wś Karczowice os. 38, z grun. mr. 670; wś Przysieka os. 58, z grun. mr. 564. Br. Ch. Marcinowicze 1. wś, pow. rzeczycki, przy granicy pow. bobrujskiego, nieopodal doliny rz. Ippy, w okr. polic. 3 kalinkowickim, os. 15, miejscowość poleska, mało ludna, łąki obfite, grunta lekkie. 2. M. , folw. , pow. miński, okr. polic. kojdanowski, par. kat. kojdanowska, leży nad rzeczułką przy drodze wiodącej ze wsi Wołowniki do Jurkowicz, w miejscowości mocno wzgórzystej, małoleśnej, od r. 1855 własność Klukowskich, ma obszaru około 19 1 2 włók, grunta szczerkowoglinkowate. Al. Jel. Marcinówka, rzeczka, dopływ Krzemienicy ob. . Marcinówka, pow. warszawski, gm. Pruszków, par Służew. Marcinówka, wś i folw. w płn. strome pow. zamojskiego, gm. i par. Skierbieszów, o 24 w. od Zamościa i 7 w. od gm. położona na granicy pow. krasnystawskiego w falistej okolicy ugajonej lasami, liczy os. włośc. 11, mk. 64, w tem prawosł. 18, przestrzeni 147 mr. Folw. M. należy do dóbr Skierbieszów ob. . Gleba dość urodzajna, lecz brak łąk. T. Żuk. . Marcinówka, zaśc. pryw. , pow. wilejski, o 65 w, od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. katol. 2. M. , folw. , pow. piński, okr. polic. 1 łohiszyński. leży nad kanałem Ogińskim, łączącym Szczarę z Jasiołdą, z lewej strony naprzeciwko wsi Szwardówka; miejscowość lesista, obfita w łąki. 3. M. , wś, zaśc. i folw. , pow. ihumeński, gm. Jurewicka, okr. polic, berezyński, leży przy gośc. wiodącym z Ihumenia do Berezyny, nad rzeczką Podwołoczką, lew. dopływem Usy; ma osad 12, miejscowość odludna, poleska, grunta piaszczyste. A. Jel. , Marcinówka, wś, pow. żytomirski, par. Berdyczów, własn. Kamińskich. X M. O. Marcinówka Marcinówka, wś, pow. zasławski, posiadaj kaplicę katol. należącą do par. Ostropol. Marcinowo 1. niem. Martyinowen, pow. margrabowski; istniało już r. 1539 Kętrz. O ludn. pol. str. 507. W niemieckich spisach urzęd. niema tej osady. 2. M. , niem. Marczinowen, wś, pow. gołdapski, st. p. Grabowo, obejmuje 68 włók; 1857 r. 241 mk, 3. M. , jez. , pow. margrabowski dok. r. 1560. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. ; nad niem leży Stożne. 4. 11. , niem. Marczinowen al. Marzinowen wś, pow. łecki, st. p. Kalinowo, ma szkołę, 235 mk. 1857. Kś. Fr. Parcinowo 1. folw. szlach. , pow. wileń ski, 5 okr. adm. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 23 katol. 1866. 2. M. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 59 w. od Wilna, 1 dm. , 12 katol. 1866. 3. M. , folw. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 62 w. od Trok. 1 dm. , 10 katol. 1866. 4. M. , folw. rząd. nad rz. Strawą, pow. trocki, 2 okr. adm. , 39 w. od Trok, 8 dm. , 53 m. wielkorosyan 1866. 5. M. , folw. szlach. , pow. trocki, 4 okr. adm. , 50 w. od Trok, 1 dm. , 20 katol. Cegielnia 1866. 6. m. , wś, pow. lepelski, 1 okr. polic, 3 okr. sąd. , nad rz. Ulanką, b. własność Reuttów, po 1863 zasekwestrowana przez skarb; 688 dz. ziemi dworskiej. M. K. Marcinowola al. Marcinowa Wola, wś, pow. lecki, st. goczt. Milken. Marcinowska gmina, pow. dyneburski, o 21 w. od Dyneburga, 3017 dusz obejmuje. Marcinpol, Martinpol, Zagóra, Martynopol, część Michałowic i folw. , pow. rudecki. Marcinpoi, po łotew. Mortinpols, wś w pow. lucyńskim, par. Brygi, własność Rosena, niegdyś Kublickich. Marcińska góra, al. Góra św. Marcina, Martinsberg, karczma na obszarze gm. Zaczarnia, w pow. tarnowskim. Br, G, Marciny, część Turzego, pow. brodzki. MarciszeKonarzewo, ob. Konarzewo, Marcisze Olszewo, ob. Olszewo, Marcisze, ob. Borze, pow. pułtuski. Marciszew, ob. Marciszów, Marciszewski Rzepiennik, ob. Rzepiennik. Marciszkany, wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 46 w. od Sejn, ma 18 dm. , 160 mk. Marciszów al. Marciszew, wś, os. młyn. i os. leś. nad, rz. Wartą, pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, par. Kromołów. Posiada młyn amerykański z prod. na 2760 rs. Wś ma 52 dm. , 340 mk. 433 mr. ; grunta dworskie nieuprawne 1042 mr. ; os. młyn. 1 dm, , 1 mr. i os. leś. 1 dm. , 1 mr. Br. Ch. Marciszówka, folw. na obszarze dworskim Starej wsi, w pow. limanowskim. Br. G. Marcovisna niem. , ob. Markowizna. Marcówka, os. , pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. Marcówka, wś w pow. wadowickim, 7, 5 kil. od Suchy, należy do par. w Strzyszowie i liczy 414 mk. , z których jest 391 rz. kat. a 23 żyd. ; leży nad małym dopływem Palukiego pot. wpadającego z praw. brzegu do Skawy, w wysokości bezwzględnej 290 m. na połu dniowym stoku góry Chełm 604 m. npm. , któ ra pokryta lasem świerkowym zasłania ją od północnych wiatrów. Wś jest rozrzucona, dla tego pojedyncze grupy domów noszą odmienne nazwy jako to Fadranówka, Kielczawka, Lachówka, Pilchówka, Gruszeczkowa, Chowań ców i Jolków. Granicę wsi stanowi od wsch. granica pow. myślenickiego, od płd. potok Pa luki, od zach. Skawa a od płn. góra Chełm i rzeczka Kosielnikowa. Lasy otaczają M. do okoła. Najbliższe wsie są na płn. Dąbrówka, na wsch. Budzów, na płd. Zembrzyce a na zach. Skawce. Pos. wiek. ma 138 roli, 36 łąk i past. i 93 mr. lasu; pos. mn. 308 roli, 19 łąk i ogr. , 55 past. i 74 mr. lasu. Mac. Marcówka, folw. , pow. limanowski, w widłach Raby i Mszany, 499 m. npm. Marcówka, nazwa chat w obr. gm. Mszany Dolnej, w pow. limanowskim. Br. G. Marcusdorf dok. , ob. Marxdorf. Marcushof niem. , wś włośc, pow. malborski, st. p. Grunowo. Była przedtem na wieczystą dzierżawę wydana; dziś obejmuje 54 posiadłości, 5 zagród, razem 141 włók 12 mr. , 680 mk. , 463 ew. , 78 kat. , 139 menon. , 76 dm. ; par. ew. Thiensdorf, katol. Thiergart, szkoła w miejscu, odl. od Malborka 3 3 4 mili. Podatek od gruntu 1238 tal. 2 srb. 8 fen. S od budynków 69 tal. 9 srb. , od dochodu 156 tal. , od procederu 74 tal. , klasowe 626 tal. Do wsi tej należy także odosobniona karczma zwana po niem. Blaue Hand. Ks. Fr. Marcyanki, folw. , pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Lubotyń. Marcyanna, ob. Marcyanów, Marcyanów 1. wś, pow. brzeziński, gm. Dobra par. Skoszewy, ma 6 dm. , 57 mk, 82 mr. Wchodziła w skład dóbr Glinnik. 2. M. , folw. , pow. kaliski, gm. Iwanowice, par. Staw, odl. od Kalisza w. 17, dm. 2, mk. 72 i 442 mr. obszaru. Należy do dóbr Szczytniki. 3. M. , wś, pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Przezpolew, odl. od Turka w. 14; dm. 28, mk. 174. 4. M. , wś, pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Bięrzwienna Długa, odl. od Koła w. 8, dm. 4, mk. 22. 5. M. albo Marcyanna, kolonia, powiat płocki, gm. Swięcice, par. Orszymowo, odl. o 35 w. od Płocka, pos. karczmę, 21 dm. , 160 mk. , 401 mr. gruntu dobr. , 4 nieuż. , ob. Ciućkowo. Marcyanów al. Mała Izła, folw. pryw. nad rz. Izłą, pow. wilejski, o 55 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. Marcyanów Marcyanów albo Sidorowszczyzna, dobra, pow. witebski, niedaleko Witebska. Do r. 1750 rezydencya Marcyana Ogińskiego wojew. witebskiego; miały 3588 dzies. ziemi i 571 dusz męskich. A K. Ł. Marcyanówka, wś i folw. , pow. ihumeński, gm. jurewicka, przy drodze z Ihumenia do Berezyny luboszczańskiej, leży na równinie śród głębokich jodłowych lasów. Obszar gruntu 1731 mr. należy do Łapickiego od r. 1818. T. S. Marcyanowo, folw. , pow. wągrowiecki, 3 dm. , 56 mk. , należy do dom. i gm. Niemczynka. Marcyanowo, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. katol. 1866. Marcyanowo, okr. wiejski, gm. Kniaginin, pow. wilejski, ma w swym obrębie wsie Swatki, Rudziewicze, Zamosze, Chołmówka, Nawry, Horodyszcze, Dowżany. Marcybelin, dobra, pow. nowoaleksandrowski, 1053 dz. ziemi, własność Wład. Ogińskiego. Wzięły nazwę od Marcybelli z Późniaków Ogińskiej, kasztelanowej brasławskiej. Marcybelino, folw. pryw. nad jeziorem, pow. dzisieński, o 66 w. od Dzisny, 1 okr. adm, , 1 dm. , 19 mk. 1866. Marcybeliszki, folw. , pow. ihumeński, okr. polic. smiłowicki, nad rz. Słouść, dopływem Wołmy, o 1 w. od dawnego traktu pocztowe go mińskoihumeńskiego z prawej strony. Miejsce to niegdyś należało do tak zwanych dóbr baksztańskich klucza smiłowickiego ob, Smiłowicze, dziedzictwo Kieżgajłów, później Zawiszów i Ogińskich; wzięło nazwę od Marcybelli z Ogińskich Zawiszyny, marszałkowej nadwornej litewskiej, o której pisze Matuszewicz ob. Pamiętniki t. I, 223. Z kolei wła sność Moniuszków, a przez nich dziś Oziębłowskich; ma obszaru 19 włók i 6 mr. Ziemia i łąki dobre, młyn, propinacya, miejscowość niebezleśna. Parafia katolicka do r. 1867 smiłowicka, odtąd, po kasacie, koreliszczewicka. A. Jel. Marcyporęba z Bachorowicami, wś, pow. wadowicki, leży nad dwoma potokami uchodzącemi do Brodówki, małego dopływu Wisły z praw. brzegu, w okolicy wznoszącej się z 288 m. npm. , gdzie jest wieś zabudowana ku południowi w pokryte lasami wzgórza, które są podnóżami góry Wysokiej 440 m. i Drabosza 435 m. npm. Przez wieś prowadzi droga z Brzeźnicy 5. 3 kil. do Wadowic. Najwięcej domów grupuje się nad potokami, są jednak i odosobnione. Przysiołek Bachorowice znajduje się pod lasem w stronie południowozachodniej od wsi. Ta stara osada zwana jeszcze u Długosza Lib. benef. II, 53 Poramba ma szkołę ludową jednoklasową i kościół parafialny drewniany. Jest to obszerna budowla z r. 660 bez śladów sztuki lub sta rożytności. Najdawniejszy sprzęt, chrzcielni ca z r. 1545 nie zasługuje na uwagę. Za Zy gmunta Augusta aż do początku XVII wieku posiadali ten kościół kalwini Łukaszewicz Dzieje kośc. helw. 397, którzy zbór mieli w Brzeźnicy. Rozwiązać tutaj możemy wątpli wość podniesioną przez prof. dra Łepkowskiego Rocznik Tow. przyj. nauk. krak. z r. 1861 ażali w tej Brzeźnicy lub pod Bochnią że je dynie mógł być zbór helwecki w tej, gdyż tamta była wówczas własnością klasztoru staniąteckiego. Również mylnem jest podanie w Słowniku geogr. że w Brzeźnicy pod Boch nią jest kościół murowany, jest bowiem dre wniany, modrzewiowy. W M. znajduje się w archiwum kościelnem przywilej pisany z czeska po polsku z r. 1586 oblatowany w grodzie oświecimskim r. 1663. Podaje go prof. dr. Łepkowski w całości podług rękopisu Fundacye, legaty, zapisy i t. d. kościoła farnego w M. P. spisane przez ks. Michała Kamelskiego plebana kleckiego, w M. P. kura tora, pisarza dekan. Zatorskiego w r. 1753. Ten dyplom bezwątpienia podrobiony nadaje proboszczowi wyłączne prawo palenia gorzał ki, piwa, uciążliwe dziesięciny i t. d. i jest świadectwem chciwości duchowieństwa w cza sie bezpośrednio poprzedzającym reformacyą. Teraźniejsza nazwa wsi pochodzi od Marka Po rębskiego herbu Radwan, założyciela kościoła lub współczesnego Długoszowi, kościół bo wiem był założony 1176 r. a na nowo konse krowany 1667 r. Parafia należy do dyec. krak. dek. skawińskiego, ma wsie parafialne Brzeźnicę z Pasieką, Kopytówkę, Owsiankę z Nowemi dworami i Stanisław górny. Ogólna liczba parafian 3161 rzym. kat. i 57 izrael. Siarczyński podaje Rkp. Bibl. Ossol. 1825, że w dawnej taryfie ma ta wieś także drugą nazwę Świętykost. Pisali się z niej oprócz Porębskich Radwanitów także Wilkowscy i Bielscy. Wspomina ją także Bodzanta w dy plomie z r. 1353 erygującym parafię w Tłuczaniu dolnym. Kod. Małop. 278. Pos. wiek. ma obszaru 120 mr. roli, 19 mr. łąk, 12 mr. pastw, i 401 mr. lasu; pos. mniej. 936 mr, ro li, 117 mr. łąk, 196 mr. pastw. i 62 mr. lasu. M. graniczy na północ z Brzeźnicą na wschód z Brzezinką, Kopytówką i Bęczynem, na po łudnie z Wysoką, na zachód z Lgotą i Tłuczaniem dolnym. Mac. Marcialfalva, ob. Mittoszin. Mar cienkowa bałka al. Podolskie futory, wś, pow. chorolski gub. połtawskiej, nad uroczyskiem Podolem; 215 dm. , 1858 mk. Marczeńska, st. poczt. w pow. bachmuckim gub. ekaterynosławskiej. Marczewskie, folw. pow. odolanowski, 1 Mareck Marczina wolla Mar dm. , 18 mk; należy do dom. i gm. Czekanowa. Marczina wolla niem. , ob. Maramowa Wola, Marczinkowo niem. , ob. Marcinkowo, Marczinowen niem. , ob. Marcinowo. Marczinowska dok. , ob. Merzdorf, Marciukinie, pow. maryampołski, gmina Kwieciszki, par. Maryampol, odl. 7 w. od Maryampola. Ma 10 dm. , 115 mk. W 1827 r. wś rząd. , 10 dm. , 81 mk. Marczyce dok. , ob. Maurzyce, Marczycha, część Niwry, powiat borszczowski. Marczycgina Buda, wś, pow. głuchowski gub. czernihowskiej, nad rz. Szenikiem; 312 dm. , 2887 mk. Marczyki, mała wś w pow. nowogródzkim, gub. mińskiej, przy drodze wiodącej z mczka Horodyszcza do Jatry, nad rzeczułką, dopły wem Jatry, ma osad 3, miejscowość nie bezle śna, grunta i łąki piękne, okr. polic. horodyszczański. A. Jelski. Marczykowskie 1. Pustkowie, pow. ostrzeszowski, 5 dm. , 62 mk. , należy do gm. i wsi Kuźnica Bobrowska. 2. M. , folw. , wraz z dom. Kuźnicą Bobrowską ma 13 dm. , 113 mk. , należy do gminy i dom. Kuźnica Bobrowska ob. . M. St. Mardarowka, st. dr. żel. odeskiej o 80 w. od Razdzielnej i 28 w. od Birzuły. Marduły, część wsi Poronina, pow. nowotarski, Mardyszyszki, wś nad Wilią, pow. kowieński, par. Skorule, gm. Janów. Mardzina al. Margine, wś parafialna w pow. radowieckim, na płd. wschód od Radowiec, nad Suczawicą, graniczy od wsch. z obszarem Solki, Glitu i Wołowca, od płn. z Horodnikiem Górnym, od zach. z obszarem Fürstentalu i Suczawicy, a od płd. z obsz. Humory klasztoru. Zabudowania wiejskie legły przeważnie na płdn. prawym, w mniejszej zaś części na północnym lew. brzegu Suczawicy. Suczawica przepływa północny obszar M. , od zach. ku wsch. , na przestrzeni 9800 m. , tworząc obszerne kamieńce i liczne wyspy. Większa część płdn. obszaru jest lesistą i górzystą. Przerzynają go liczne potoki i strumienie, dopływy Suczawicy, mianowicie 1 Soarek Soarecu, bijący z płn. stoczystości góry Moierilor 943 m. , płynący na płn. krętym biegiem i uchodzący na zach. granicy M. do Suczawicy; 2 Haska al. Soarek mały, prawy dopływ Soareka, cały na obsz. M. ; 3 Fioka; 4 Hawrysz, oba z pod góry Cirisei 708 m. płynące, pierwszy na płn. , drugi na płn. wsch. przez wś M. ; 5 Jasłowiec al. Jazłowiec, płynący na wsch. , w górnym biegu tworzący granicę M. od Glitu, i uchodzący do Suczawy, wreszcie 6 Wołowiec z 7 Herbowcem, płynący na wsch. do Suczawicy. Na północnozachodniej granicy wznosi się wzgórze Fotului 539 m. triangul. . Wzdłuż zachodniej granicy cią gnie się lesisty grzbiet Obczyzna Tressora, w nim szczyt z polaną Tressora, 1039 m. wys. i szczyt l011 m. ; następnie dział Hełm Holm, z czubkami 930 m. , 874 m. , 856 m. i 560 m. Między tymi dwoma grzbietami a pot. Soarekiem rozpościera się las Soarek. Nad źródłowiskami Soareku wznosi się szczyt Pietra Moierilor, 943 m. , od niego na płn. , na wsch. granicy, szczyt Hultur 986 m. ; między Jazłowcem a Wołowcem, potokami, wzgórze 488 m. wys. ; wzniesienie wsi nad Surawicą, zach. kraniec 490 m. , most na gościńcu z Wikowa wiodący, 444 m. Na północ od pot. Haski, między nim od płd. , Soarekiem od zach. , a wschodnią granicą, wznosi się góra lesista Ples 841 m. ; na północnym stoku tejże góry wytryskuje obfita solanka źródło słone. Liczba mk. 2956 r. 1880. Ma kościół par. rzym. kat, i st, p. Wś rządowa. Br. G. Mareckie, wś, pow. miński, nad rz. Wołma, w pobliżu mczka. Wołmy, w okr. polic. 2im rakowskim; ma osad 3, miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta i łąki dobre. Mareczki, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Celejów, par. Wąwolnica. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 93 mk. Należała do dóbr sstwa kazimierskiego ob. t. III, 928 I. Marenic, prawy dopływ Czeremoszu białego, ob. Czeremosz. Marenicze, Marmiczeny, ob. Marynicze. Marentschine niem. , ob. Marzęcino. Marenzów, ob. Kuznocin. Marenzen niem. , ob. Maroz. Marepy, część Obroszyna, pow. gródecki. Mare recens łac, zatoka fryska albo świeża. Mare salsum łac, Baltyk, niem. Ostsee. Mares. Litewska nazwa hafu kuryjskiego. Maretzey, ob. Merycej. Mareza 1. niem. Mareese wś, pow. kwidzyń ski, st. p. Kwidzyń, gdzie jest także kościół paraf. Obejmuje 945. 28 mr. , 159 budynków, między tymi 60 dm. ; 523 mk r. 1868. 465 ew. , 111 kat. Podatek od gruntu wynosi 522 tal, , od budynków 103 tal. ; jestto przedmie ście Kwidzyna ob. . 2. M. , niem. MareeseSchloss, majątek prywatny, powiat kwidzyń ski, stacya pocztowa Kwidzyn, 5 kilomet. odl. ; obejmuje 60. 89 ha. roli orn. i ogr. , 32. 14 łąk, 4. 74 pastw. , 0. 69 boru, 1. 00 nieuż. , 3. 18 wody, razem 102. 64 ha; ; czysty dochód z gruntu wynosi 2763 marek. Właśc. jest Jan i Henryk Ehms. R. 1868 było tu 8 bu dynków, między tymi 3 dm. , mk. 45, 38 ew. , 7 kat. Podatek od gruntu wynosi 159 tal. , od budynków 5 tal. Kś. Fr. Marężów, ob. Kuznocin. 1 Margaczewszczyzna al. Marchaczewszczyzna, wś i folw. w płd. stronie pow. mińskiego, w obrębie gm. NowoSwierzni, w okr. polic. kojdanowskim, w par. kat. swierzeńskiej, nad rzeczką dopływem Niemna. Wś ma os. 12, grunta i łąki piękne, miejscami bezleśna. Folw. pamiętny pobytem młodziutkiego Syrokomli na gospodarstwie od 1836 do 1841 r. Tu stawił lirnik litewski pierwsze kroki na drodze umysłowości, kształcił się samoistnie bez zaso bów pomocniczych, obcował z naturą i z ludem pokochawszy go przez poznanie bied jego ów czesnych. Ob. wyd. zupełne dzieł Kondrat. z r. 1872 w przedm. Korotyński mylnie mówi, że M. u źródeł Niemna, początek bowiem tej rzeki o mil 4 stąd na północ. A. Jel. Margaliszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 6 katol. 1866. Margałówka al. Margołówka, wś i folw. pow. kalwaryjski, gm. i par. Simno, odl. 33 w. od Kalwaryi a 11 w. od Niemna; wś ma 7 dm. , 26 mk. ; folw. 7 dm. , 21 mk. Według Tow. Kred. Ziems. folw. Margałówka ma mr. 418 grunta or. i ogr. mr. 254, łąk mr. 95, lasu mr. 64, nieuż. i place mr. 5, bud, mur. 1, z drzewa 8, płodozmian 4 polowy, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Simno. Margań, ob. Margoń, Margareta, nazwa pieca wysokiego żelaznego w Jakubenach, w pow. kimpolinskim, na prawym brzegu Bystrzycy Złotej. Br. G. Margareth, pols. Bobrowice albo Gajtowo w 1276 r. Goycone al. Boberwitz, 1313 Margaretha, 1344 Boberowitz, wś, pow. wrocławski o 1 5 8 mili od Wrocławia. Posiada kościół par. katol. , 434 mk. 89 ew. . Cegielnie tutejsze zaopatrują Wrocław w cegłę Knie. Por. też Bobrowice, Margarethenhof niem. , os. założona w r. 1870, pow. wałecki, st. p. Jastrowie. Margaszka, folw. , pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Leźnica Mała. W 1827 r. 1 dm. , 6 mk. Margawszczyzna, ob. Leśnictwo, tom V, 1602. Margeczan, Łuczański potok. Margeczan al. Margecan, pot. górski w hr. spiskiem Węg. , wypływa w Beskidach spiskich, w obr. gm. Pawian, kilku strugami leśnymi; płynie zrazu na wsch. , poczem wygina się na płd. ; wzdłuż swego biegu tworzy granicę między gm. Łuczką i Kolbachem z praw. brz. a gm. Olszawicą, Podproczem i Ordzowianami z lew. brz. . W końcu przepływa obszar wsi Kolbachu i w Podegrodziu Kirchdrauf łączy się z praw. brz. z Łuczańskim pot. , tworząc Rybniczek, dopływ Hornadu. Nad tym potokiem legły folw. Margeczan i młyn Wyźni i Niźny Kolbachski. Długość biegu czyni 11 kil. Na obszarze Podegrodzia pędzi kilka młynów i tracz. Z pomiędzy do pływów uwagi godnym jest potok Kolbach od prawego brzegu. Br. G. Margeczany al. Margiczany, węg. Margitfalu wś w hr. spiskiem Węg. , w pow. bań skim, przy ujściu rz. Hnilca do Hornadu; w Rudawach Spiskich, w okolicy górzystej i uroczej, st. dr. żel. koszyckobogumińskiej, o 43 kil. od Koszyc, od wsch. graniczy z hr. szaryskiem, a zwłaszcza z gm. Klembarkiem, Mikluszowcami i Fönixhuta; od płd. wsch. i zach. z Jaklowcami, a od zach. z Kluknową. Obszar tej gm. obejmujący 1933 katastr. sążni kwadr. r. 1880, dzieli rz. Hornad na dwie połaci, północną i południową. Płn, górzysta i lesista tworzy płd. wsch. stoczystość Czar nej Hory 1023 m. , z której spływają wody do Hornadu. Wzdłuż doliny Hornadu ciągnie się droga wspomnianej kolei, przeważnie po północnym jego brzegu. Niemniej górzystą jest płd. połać. Tu wznosi się nad prawym płd. brzegiem Hornadu, wzgórze, zwane Cymermańskim wierchem 669 m. , na którego płn. stoku wije się gościniec hornadzki. W płd. wsch. stronie od płd. ku płn. toczy swe bystre wody Hnilec, zlewając je tutaj do Hornadu. Ma dm. 113, mk. 649 r. 1880. Należy do par. rz. kat. w Jaklowcach, sądu powiat, i urzędu podatk. w Gielnicy Hnilcu, urząd poczt. i telegr. w miejscu. Br. G. Margel, część Kiźminej, pow. dobromilski. Margen al. Margeński potok, potok leśny, wypływa w ob. gm. Hryniowy, w pow. ko sowskim, w Karpatach lesistych, z pod g. Niźniej 1386 m. w dziale Hostowca ob. ; płynie na wschód u północnego podnóża Ho stowca 1274 m. , a południowego podnóża Czarnego Działu 1217 m. , przez las Suszycę i zlewa swe wody do Czeremoszu Białego, Długość biegu 3 kil. i pół. Br. G. Margen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Dawile, leży niedaleko granicy rosyjskiej; 1857 r. 107 mk Margen niem. , wś nad zatoką fryską, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen; obejmuje 133 mr. , 20 mk. r. 1857. Margen niem. , dobra ryc, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen 5 kil. odl. , obszar wynosi 245. 92 ha. , mianowicie jest tu 108. 44 ha. roli orn. i ogr. , 128 łąk, 9. 48 nieuż. , czysty dochód z gruntu przynosi 3039 marek. Właśc. jest Harry Lührsen. 1857 r. 95 mk. Margen niem. , majątek chełmiński, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry, 3 kil. odl. Obszar ziemi wynosi 221. 24 ha. roli orn. i ogr. , 9. 83 pastw. , 24. 25 lasu, 6. 75 nieuż. , 1. 56 wody, razem 263. 63 ha. , które przynoszą 2480 mrk Marężów Margenau czystego dochodu. Właśc. jest Molier. 1857 r. 67 mk. Ks. Fr. Margenau, ob. Marienau. Margenauer Kampe niem. , os. , pow. malborski, st. p. Piekło. Margenwalde dok. , ob. Marwałd. Margenwerder niem. , ob. Kwidzyn, Marggrabowa niem. , ob. Margrabowo. Margi po litewsku dziewicze, piękne, je zioro o milę od Trok położone, niegdyś posia dłość kapituły wileńskiej, dzisiaj własność rządu; pomiędzy dwoma pasmami wzgórzy, na zielonym tle łąk i sosniaków, prawdziwie pię kny przedstawia widok; poczyna się od wsi Pięknienie, ciągnie się około wiorsty do wsi Markuciszki. Kar, Ger. Margicani, ob. Margeczany, Margiecany, ob. Margeczany. Margierowo, wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze, odl. 57 w. od Kalwaryi, ma 3 dm. , 16 mk. Margiliszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 5 katol. 1866. Marginie, ob. Mardzina. Margiszki, wś, pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Sudargi, odl. 35 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 45 mk. Margiszki, wś, pow. rossieński, par. gawrońska. Marglauken niem. , wś, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry; 611 mr. rozl. , 108 mieszk. 1857. Margole, wś, pow. biłgorajski, gm. Sól, par. Puszcza Solska. Należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich. Margoliszki, wś rząd. , pow. trocki, 2 okr. adm. , 59 wiorst od Trok, 1 dm. , 12 katol. 1866. Margołówka, ob. Margałówka, Margoń, przys. do Popradowy w pow. no wosądeckim, należy do parafii gr. kat. w Ma dejowy a rzym. katol. w Nawojowy; liczy 109 rzym. katol. i wraz ze wsią Rybieniem 31 gr. katol. , loży na wschód od Popradowy nad małym bezimiennym potokiem uchodzącym z praw. brzegu pod Popradową do Kamienicy. Dolinę górską otacza od północy góra Skolnik 672 m. od wschodu Kania góra 697 m, a od południa Margoń 742 m. bezwzględnej wyso kości. Całą dolinę zajmują rozrzucone zabu dowania. Mac. Margoń, dwa szczyty górskie lesiste, w dziale wodnym między Kamienicą t. III, str. 746, 2 a Kamionką, jej dopływem t. III, str. 793, 1, jeden zachodni M. wyżni, na obszarze gminy Popardowej, w pow. nowosądeckim, 742 m. wysoki, drugi wschodni M. niżni, na obsz. gm. Rybienia, 777 m. npm. Na płn. od tamtego wznosi się Kania g. 697 Słownik geograficzny. Tom VI, Zeszyt 62. m. , a na płn. od drugiego Solisto 684 m. . Na płn. zach. stoczystości M. wyźniej legł Margoń al. Margań, przysiołek gm. Popar dowej. Br. O. Margonia, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Topią, kościół paraf. ewang. , łąki, pastwiska, lasy, 307 mr. Margonin, rzeczka, dopływ Noteci z lew. brzegu. Wypływa ze wzgórza na południe od miasta t. n. , biegnie ku północy, przepływa przez jeziora t. n. , i płynąc ciągle ku północy, śród bagnistej doliny rozciągającej się po obu brzegach Noteci, łączy się z Notecią niedaleko Miasteczka Friedheim. Margonin, jezioro pod miastem t. n. w pow. czarnkowskim, ma około, 1600 mr. obszaru. Przepływa przez nie rzeka uprowadzająca wody jeziora do Noteci. Margonin 1. miasto nad jeziorem i rzeką t. n. pow. chodzieski, w okolicy leśnej dość urodzajnej. Dwie miejscowości a M. , miasto, b Müllerowo, folw. , 2105 mr. rozl. W r. 1881 M. miał 1946 mk. , 871 ew. , 886 kat. , 189 żydów; w r. zaś 1871 było 211 dm. , 1943 mk. , 933 ew. , 789 kat. ,. 221 żyd. , 389 analf. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Pile. Kościół kat. paraf. należy do dek. czarnkowskiego, kościół protestancki paraf. do dyecezyi chodzieski ej, synagoga. Szkoła elementarna kilkoklasowa. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem, nadto wyrabianiem sukna i wyprawą skór. Gościniec idący z Wągrowca przez M. do Szamocina i Białośliwia Weissenhohe łączy Chodzież z Wągrowcem i Wyrzyskiem. St. kol. żel. Białośliwie o 15 kil. Urząd pocztowy trzeciej klasy, stacya telegraficzna, poczta osobowa z Białośliwia przez M. do Wągrowca. W r. 1811 było 1. 55 dm. , 1424 mk. ; w r. 1831 zaś 202 dm. , 1813 mk. , 714 ew. , 636 kat. i 463 żyd. Pod M. znajdują się dwa tak nazwane szańce szwedzkie, jeden pod samem miastem, drugi nad jeziorem, niedaleko miasta. M. jeszcze w początku XVII w. był wsią należącą do rodziny Rozrażewskich. Kościół istniał tu już w początkach XVI w. por. Łaski, Lib. Ben. I, 179 pod wezw. ś. Wojciecha. Kiedy został M. miastem niewiadomo. Od Rozrażewskich M. przeszedł w ręce Ciecierskich, potem Skórzewskich. 2. Margonińska wieś, dom. i gm. , niem. Margoninsdorf, pow. chodzieski, 12600 mr. rozl. , z których przeszło 8000. mr. lasu; 8 miejsc a M. , dom. , młyny, b Folusz Walkmühle, c Nowymłyn Neumahle, d Rudki Rutke, dom rybacki nad jeziorem; folwarki e Lipin lub Lipiny, f Lipińskie czworaki Steinau; obydwa mają 2400 mr. rozl. , g, Weśrednik ma 1560 mr. i młyn, h Borowo Eichenau 620 mr. , razem jest 42 dm. , 459 mk. , 260 ew. , 199 kat. , 97 analf. 8 Margóra Gorzelnia parowa, młyn, cegielnia. Poczta, gośc. i tel. w Margoninie mieście o 2 kil. , st. kol. żel. Białośliwie o 14 kil 3. M. , wś, 20 dm. , 237 mk, 130 ewang. , 107 katol. , 58 analf. M. St. Margóra al. Mirgora, wyniosłość na odludnem, zapadłem polesiu w pow. bobruj skim, ku granicy pow. słuckiego, o 2 w. na płd. od wsi Soroki, wysoka przeszło na 94 sążni, czyli na 662 stopy ang. ; w około niziny i moczary leśne. A. Jel. Margowice, ob. Morgowice. Margrabowo al. Margrabowa Kętrz. , niem. Marggrabowa al. Olecko, niem. Oletzko, m. pow. w obwodzie regencyi gąbińskiej, na pol. prus. Mazurach, leży miedzy rz. Legą a wielkiem jez. Oleckowskiem, niedaleko granicy polskiej, 9 mil od Gąbina, pod 54 2 płn. sz. , a 40 10 wsch. dłg. , 170 m. npm. , w pięknej górzystej okolicy. 1877 r. 4346 mk, 1879 r. 4412 mk. po większej części ewang. , którzy mówią po niem. Tylko niższe warstwy, zwłaszcza lud roboczy, wynoszący tu 10, mówi po polsku. Gleba składa się z żwiru, gliny i piasku i wydaje różne zboża i kartofle, które skupują gorzelnie w mieście i w okolicy się znajdujące. To też miasto tutejsze prowadzi znaczny handel spirytusem i zbożem z Królewcem, który uławia kolej stąd do Wystrucia i dalej do Królewca prowadząca. W miejscu jest fabryka machin żelaznych i browar, dalej młyn parowy do mielenia kości, drukarnia połączona z księgarnią, bank kredytowy i pożyczkowa spółka, dworzec kolei żel. , stacya telegr. , sąd okręg. , landratura, kasa powiatowa, urzędnik katastrowy, urząd poborowy Steuer Amt; jarmarków odbywa się rocznie 8 i to 4 kramne i 4 na bydło i konie r. 1856, najnowszy kalendarz wylicza tylko 4 jarm. , które jednak trwają zawsze 2 dni. Do miasta należało 1858 r. 106 włók roli or. , 7 wł. łąk i 563 mr. prus. boru. Bite trakty któremi idzie poczta prowadzą z Gąbina przez M. do Ełku, i z M. do Widmin przez Dunajki, nadto z M. do Wieliczek; omnibus prywatny dochodzi z M. do Czymoch. M. jest bardzo rozwlekle budowane, sam rynek niemałą ozdobę miasta stanowiący obejmuje blisko 2 ha. obszaru. Na środku rynku stoi śród zagajeń ewang. kościół zbudowany pewnie krótko po r. 1560, dalej magistrat, szkoła miejska. Mk liczyło miasto 1782 r. 1620, 1818 r. 1908, 1837 r. 1629, 1856 r. 3472, 1861 r. 3776, 1864 r. 4081 dm. liczono 1856 r. 248. Tutejszy okrąg urzędu stanu cywilnego liczył 1880 r. 4347 dusz; 1882 r. urodziło się 140 dz. , zawarto 26 ślubów, umarło 125 osób. Tutejsza poczta 2 klasy wysyła 6 poczt, tyleż przyjmuje dziennie dotąd; listów, kart korespond. i t. d. nadesłano 1878 r. 146200, wysłano 139300, paczek bez deklar. wartośc, nadeszło 18100, wysłano 8200, listów i paczek z dekl. wart. nadeszło 1700, reprezentujących 2, 112, 900 marek. ; wysłano 2300 reprez. 2, 99800 mrk. Zaliczek pocztow. nadeszło 1100 z 10, 700 mrk. ; mandatów poczt. nadeszło 505 na 55, 402 mrk. ; przekazów poczt. nadeszło 5203 z 187, 348 mrk. , wysłano 11360 z 710, 533 mrk. Podróżujących pocztą było 2215; za portorya wpłynęło 30, 161 mrk. ; telegramów nadeszło 1658, wysłano 1803; za telegramy zapłacono 1496 mrk. Historya miasta W miejscu gdzie dziś jest miasto, stał już za czasów krzyżackich nad jez Oleckowskiem dwór myśliwski Jagdbude. ob. Toppen Gesch. Masur. str. 212. R. 1560 zjechali się tu król Zygmunt August i ks. Albrecht, który na pamiątkę tej rozmowy założył tu miasto i Margrabowem je nazwał. Wiadomo, że Zygmunt wówczas r. 1561 także o 8 mil od M. w Polsce wystawił miasto Augustów zwane. M. było przy zakładaniu obliczone tylko na 300 mieszczan; w herbie ma połowę czerwonego orła i białe i czarne pole. Tutejszy kościół katol. został fundowany r. 1853 d. 27 sierp. in honorem victoriosissimae Cruois et a. Adalberti przez ks. sufragana Frenzla konsekrowany, jest patronatu biskupiego; r. 1878 liczyła par. margrab. należąca do dek. sambijskiego, 597 komunikantów. Ze starszych wypadków historycznych zapisujemy jeszcze, że podczas drugiej wojny szwedzkiej zaszła 22 paźdz. 1656 r. między Szwedami i Brandenczykami z jednej, a Polakami i Tatarami z drugiej strony pod M. pomyślna dla oręża naszego potyczka. Przy tej okazyi uległo miasto, które niedawno przedtem pożar dość znaczny nawiedził, całkiem zniszczeniu wraz z kościołem i ratuszem. Podczas wojny 7letni 1756 1763 obsadzili Rossyanie 2 sier. 1757 r. miasto tutejsze, dowodzili nimi Sybilski i LieJuż dzień przedtem oświadczyli byli wen. mieszkańcy, że się poddają carowej i wykonali też niebawem na rozkaz głównodowodzącego feldmarszałka Apraxina hołd poddańczy, za to też miasto mało co ucierpiało, dostało nawet straż, by je strzegła przed wybrykami żołdactwa, ale wsie okoliczne tem większe poniosły straty. Już 5 sierp. opuścili Rossyanie miasto i ruszyli do Gołdapii, gdzie się rozłożyli obozem. Powiat. Za czasów krzyżackich należał dzisiejszy pow. margrabowski do głównego wójtostwa lackiego. Na początku XVI w. oddzielono od niego wschodnią część i utworzono z niej i z przyległej puszczy nad granicą litewską pow. straduński, który, gdy rezydencyą starostów przeniesiono do Olecka, zwano potem oleckowskim. Oleckiem zaś zowią, Polacy zwłaszcza, Margrabowo od zamku Olecka, którego ruiny podobno jeszcze do dziś dnia sterczą nad Margrabowskiem jeziorem. O zam ku tym nie mogliśmy jednakowoż znikąd zasięgnąć bliższej historycznej wiadomości, a Adlerhold 1704 str. 729 powiada, że Olecko leży nad rz. i jez. tejże samej nazwy; stąd może poszło, że Polacy i miasto tam założone Oleckiem zwali. Starostami oleckowskiemi, których początkowo straduńskimi zwano, byli według Töppena 1 Antoni v. Lehwald1530; Kasper v. Aulack 1532; 3 Sebastyan v. Lehndorff 1540; 4 Kasper v. Aulack 1542 1544. 5 Michał y. Eysack w Stradunach 1544; 6 Krysztof v. Glaubitz 1548 1560; Reinhold Y. Eysack, rządca 1557; 8 Krysztof v. Eysack 1557, także rządca; 9 Wawrzyniec Y. Halle 1561 1568 al. 1569; 10 Henryk Y. Kracht 1570 1581; 11 Piotr v. Podewils 1587 1601; 12 Rufus y. Glaubitz 1599 96; 13 Sebastyan v. Lehndorff 1601 1603; 14 Baltazar v. Fuchs, radca ziemiański 1613 1624; 15 Jan Albrecht v. Perbandt 1625 1628; 16 Krysztof Joachim v. Packmohr, szambelan 1632 36 1645; 17 Zygmunt v. Wallenrodt 1645; 18 Wolf v. Creytzen 1645 63; 18 Krysztof Albrecht v. Schönaich, porucznik 1653 54; 19 Krystyan Ludwik v. Kalckstein, porucznik 1654 56; 20 Henryk y, Wallenrodt, porucznik 1658 59; 21 N. N. Y. Proeck 1665 rządca 22 Henryk Y. Wallenrodt, porucznik 1666; Jan Albrecht Y. Königsegg 1670 77; 24 Jerzy Henryk Y. Perbandt 1684 88; 25 Fryderyk Wilhelm T. Lesgewang 1688 95; 26 Fryderyk y. Tettau 1701 11; 27 Krysztof burgrabia i hr. DohnaSchlodien 1713; 28 Ernst Władysław hr. Y. Dönhoff, podporucznik aż do 1727; 29 Jan Krysztof y. Hirsch, rządca 1723. 30 Fryderyk y. Egel 1727 34 1736; 31 Dyteryk Albrecht v. Lesgesang 1730 33 rządca; 32 Karol Ehrentreich v. Rappen do 1736, także rządca; 33 Karol Fryderyk hr. v. Posadowski 1737 47; 34 Tymoteusz v. Brauchitz 1741, rządca; 35 August Reimar Juliusz Y. Schwerin 1747 f 1754; 36 Ewald Jerzy Y. Kleist 1754 68; 37 Jan Wacław v. Zastrow 1768 73 i 38 Krysztof Karol v. Buelow 1773 88. Kętrz, zaś wymienia jako pierwszych 5ciu, innych, są nimi 1 Tomasz Kantzler, burgrabia straduński 1526; 2 Piotr Schwarz, burgr. i ssta straduński 1526 31; Kasper v. Aulak, ssta straduński 1537 44; Michał v. Eysak, ssta straduński 1544 50; Krysztof v. Glaubitz, ssta straduński 1554 60; 6 Wawrzyniec v. Halle, ssta oleckowski 1561 67. Ob. O ludn. pol. w Prusiech, str. 637 638. Dzisiejszy pow. oleckowski zawiera 15, 5 mil kwadr, czyli 85, 302 ha. i leży między 39 45 i 40 24 wsch. dł. a 53 54 i 54 14 płn. szer. ; graniczy na wsch. z Król. Pols. , na płn. z pow. gołdapskim na zach. z pow. węgoborskim i łeckim, a na płd. z łeckim. Największa rozciągłość z wsch. na zach. wynosi 4 1 2 mili, z płn. na płd. 5 mil. Pod względem orograficznym leży pow. margrabowski prawie cały na wyżynach, można nawet powiedzieć, że jest najwyżej położony ze wszystkich powiatów Prus wsch. , choć niektóre okolice dawnych powiatów leżą może wyżej. Najwyższym punktem całego pow. są góry Szeskie Seeskerberg tuż nad granicą pow. gołdapskiego, do którego częściowo przechodzą, wznoszą się 922 stóp npm. , nawet najniżej położone okolice Hasny wzbijają się jeszcze 350 406 stóp nad Baltyk, tak że przecięciowa wyniosłość przeszło 700 stóp. Od gór Szeskich rozchodzą się wyżyny na wsch. i zach. , potem opadają powoli ku płd, , gdzie jest pow. łecki; w ogóle więc cały nieomal pow. margrabowski jest górzysty, tylko na płd. zachód i płd. wsch. granicy są równiny, chociaż i tu nie brak pagórków. Granica między wyżej a niżej położoną częścią powiatu ciągnie się od Mieruniszek na Monety, Olszewo, Gordejki i Świętajno do rzeki Hasny, ku wiosce Szczecino wie. Klimat powiatu jest w ogóle chłodny, spostrzeżenia 9letnie pokazały, że średnia ciepłota roczna wynosi tylko 5, 3 R. Najwyższa temperatura pokazywała 27 R. w cieniu, najniższa 26 R. Powietrze jest wilgotne, niebo częściej zachmurzone jak wypogodzone. Całkiem pogodne dni należą do rzadkości, bardzo często następuje nagła zmiana temperatury. Lód i śnieg pokrywają ziemię na stopę nieraz 5 6 miesięcy, od listopada do kwietnia. Wiatr wieje najczęściej z zachodu, wiatr płn. zach. sprowadza oziębienie powietrza, co tem więcej czuć się daje, że nie ma tu borów, które wycięte zostały. Burze i grady nawiedzają powiat dosyć często, zwłaszcza okolice w pobliżu gór Szeskich położone. Pod względem gleby zawiera powiat 0, 357 mil kwadr. czyli 2, 3 gleby gliniastej, 11, 530 mil kw. czyli 74 gleby mieszanej, 2, 614 mil kw. czyli 16, 9 piaszczystej, 0, 233 mil kw. czyli 1, 5 torfowej, wody obejmują 0 758 mil kw. czyli 4, 9 obszaru. Pola kamieniami jakby zasiane trafiają się dość często, uprawiać ich prawie niepodobna; taką glebę mają np. Łęgowo i Stassen. Jeziór liczą w powiecie 37, z obszarem wynoszącym 13, 807 mr. Największe są Hasny, obejmujące 2367, 48 mr. i W. Oleckowskie 1087, 87 mr. ; ostatnie jako i jez. Sedranki 301 08 mr. pokryte są na dnie pniami i kłodami, utrudniającemi bardzo rybołóstwo. Gdy r. 1864 Sedranki nagle opadły, wynurzyła się w środku jeziora wyspa, pniami drzew starych pokryta. Z innych znaczniejszych jeziór wymieniamy jeszcze Litygajno, Pillwanz niem. , Krzywe, Gr. Schwalg niem. czyli Szwałk; Dobskie, Krzywił, M. Oleckowskie, Mieruniskie Mie Margrabowo runskerSee, Gąskie GonskenerS. i Kukowskie. Rola orna zawiera 162506 mr. czyli 48, 7, ogr. 346 czyli 0, 1; razem 7, 6 mil kwadr. , łąki obejmują 59, 789 mr. czyli 17, 9, pastw. 35, 757 czyli 10, 7, razem 4, 5 mil kwadr. , lasy 50, 189 mr. czyli 15, 0; torfowe pokłady 0, 233 mili kwadr. czyli I, 5, wody 15, 750 mr. czyli 4, 7 od tych płacą podatek; bez pożytku jest 607 mr. czyli 0, 2 całego obszaru, nieuż. i t. d. wynoszą 123 mr. Zboże jare można dopiero pod koniec kwietnia siać. Zbiór żyta zaczyna się zazwyczaj 25 lipca, potem zaraz jęczmień, owies, pszenicę i groch, tak że pod koniec sierpnia główne żniwa są ukończone. Pierwsze sianożęcie rozpoczyna się w końcu czerwca, drugie na początku sierpnia. Oziminę sieją w połowie sierpnia i września. Na wiosnę uprawiają w płdn. części pow. już rolę, podczas gdy w północnej wyżej położonej części jeszcze jest sanna. Na dobrach jest płodozmian 5 do 7po lowy, na gburstwach 3polowy. Obszar wsi jest bardzo różny, mamy tu bowiem osady 300 do 5, 700 mr. zawierające. Prócz zwyczajnej mierzwy używają do koniczyny gipsu i popiołu torfowego albo nawozu z trzęsawisk i moczar; na niektórych dobrach użyzniają glebę zmielonemi kościami. Żytem zasiewają około 40000 mr. , kartoflami 20000, owsem 15000, pszenicą 10000, grochem 6000, jęczm. 5000, lnem 1000. Bukwity uprawiają bardzo mało. Przecięciowo przynosi mr. żyta 5 korcy i 1200 funt. słomy, pszenicy 7 korcy i 1200 funt. słomy; owsa 8 kor. i 800 f. słomy, jęcz. 9 kor. i 800 f. sł. , grochu 5 kor. i 800 f. słomy. Z jarzyn sadzą marchew, cebulę, brukiew, rąkiel i kapustę, która u niższych warstw oprócz kartofli stanowi główną potrawę. Drzewa owocowe pielęgnują z wielką starannością, ale przeważnie tylko na dobrach. Bory na gruntach prywatnych z małymi wyjątkami zmniejszają się od roku do roku, nie tak fiskalne, które zajmują 21, 095 mr. Najczęściej trafiają się sosny, buki, brzozy, osiny, rzadko kiedy olsze i dęby. 1867 r. liczono 7652 koni, r. 1873 zaś 7437, a więc 215 mniej, co się tłumaczy ostatnią wojną francuską. Bydła liczono 14731 sztuk 1867 r. ; a 1873 r. 18539; owiec 1867 r. 36381; 1873 r. 41447; świń 1867 r. 8002; 1873 r. 8522; kóz 1867 r. 27; 1873 r. 21; ulów 1867 r. 1096; 1873 r. 1501. Konie mazurskie są wytrwałe, choć przy lichej paszy; za konia płacą 50 80 tal. , za najlepsze 150 tal. ; za krowę 18 40 tal. ; za gęś 20 sbr. 1870 r. ; psów liczono 1867 r. 1860. Ryb dostarczają liczne jeziora wielką obfitość. Najczęściej znachodzą się szczupaki, leszcze, sztynki, okonki, płocie, liny, morenki i raki Fiskalne jez. są wydzierżawione i to po większej części pol. żydom, którzy ryby wysyłają do Polski, już to łodziami, już to w beczkach. Osad liczy tutejszy pow. 192 1877 r. , mianowicie 1 miasto, 3 królewskie domeny, 26 dóbr ryc. i 13 większych dóbr, 19 folw. , 5 młynów i 5 osobno stojących domów, 109 wsi, 16 prywatnych i 17 królew. leśnictw. Po separacyi wyniosło się wiele gospodarzy ze wsi na wybudowania, ich miejsce zajęli zagrodnicy. Dóbr i gburskich posiadłości, obejmujących 600 3000 mr. jest 28, 300 600 mr. 32; 30 300 morgów 1509; 5 30 morgów 563; mniej jak 5 morgów 824. Budynków było 12917; między temi 4435 dm, a 7703 dymów 1871 r. , gmachów publ. było 118 i to dla władz państwowych 4, powiatowych 1, dla szkół 83, dla kultu 10, włącznie z 1 synagogą, 8 dla duchownych, 5 szpitali, 1 lazaret powiatowy, 1 dom dla sierot i więzienie, przecięciowo mieszka w 1 domu na wsi 8, w mieście 13 mk. Domy w mieście są murowane i dachówką kryte, na przedmieściach są jeszcze stodoły ze ałomianym dachem. Domy po wsiach są z drzewa pod słom. dachem. Za lepsze pomieszkania płacą w mieście 100150 tal. , za średnie 60 80 talarów, za mniejsze dla rzemieślników 20 30 tal. ; dla robotników 12 tal. ; na wsiach płacą robotnicy 6 8 tal. W nowszych czasach dzierżawy wszędzie poszły w górę. Za mr. roli płacą 18 30 tal. Bite trakty przerzynają pow. w różnych kierunkach i to I. państwowe 1 z M. na Kowale i dalej w kierunku do Gołdapi na 18, 281 metrowej przestrzeni; 2 z M. do Gąsk, gdzie jest granica pow. łeckiego, 14, 033 metr. ; 3 z M. na Czymochy w pow. łeckim 13, 833 metrów; 4 kowalskomieruński do granicy pol. 12, 579 metr. . II. powiatowe łączą 1 Kowale z Dunajkiem 19, 765 metr. 2 M. z Wesołowem w kierunku na Wydminy. 19, 766 metrów; 3 Wieliczki z Gutami 11, 197 metr. , razem 111, 916 metr. Dróg zwyczajnych liczą 12. Kolej z Wystrucia na Darkejmy, Gołdap, M. , Ełk i Prostki, przerzyna środek powiatu z płn. na płd; stacye mają Kowale, M. i Kiöwen. Co się tyczy melioracyi osuszono już Markowskie łąki, od jez. łęgowskiego 68 mr. i jez. przy Judzikach całkiem osuszono; obejmowało zaś 261 mr. Ludności liczono 1880 r. 40, 781; 1879 r. 39, 276 mk, 1873 r. zaś 38, 512, i to 15, 593 niem. i 22, 919 pol. Miasto jest niemal wyłącznie niemieckie, na wsiach przeważa polska mowa 71 proc. Dawniej było inaczej, roku 1600 mieszkali według Kętrz. w M. nieomal sami polacy; jeszcze 1839 r. było między 28347 mk. 22074 polaków, którzy tedy tworzyli 78 proc. ludności, dziś tylko 58 proc. Niemcy więc pomnożyli się w ciągu 34 lat o 20 proc. do germanizacyi przyczynia się mianowicie ta okoliczność, że mazurzy są ewangelikami, mie Margrabowo Margrabowo nią się być prusakami. Co do wyznania liczono 1873 r. 37, 756 ew. , kat. 562, żydów 184 i 10 baptystów. Te liczby podaje niemieckie źródło Ob. Weiss R. B. Gumbinnen str. 221 ale co do kat. szematysmus dyecezalny warmiński z r. 1879 podaje, że par. margrabowska, liczyła samych komunikantów 597. R. 1839 było w pow. według Weissa 604 kat, t. j. 2 1 2 proc. całej ludności, dziś tylko 1 1 2 proc. ; żydów było 1838 r. 67 czyli 1 4, proc, dziś nieomal 1 2 proc. Ludność kat. zamieszkuje przeważnie pogranicze, gdzie się styka z Polską. Ew. liczą 7 kościołów i 9 predykantów, kat. 1 kościoł z J księdzem, żydzi 1 synagogę, zbudowaną r. 1834. Od r. 1869 70 przeszło z wiary kat. na ew. 29 osób, a wskutek mieszanych małżeństw 86; z wiary ew. na kat. 4; 2 żydów przeszło na wiarę lut. U prostego ew. ludu zachowała się jeszcze wiara, że wymijanki w kościele kat. są skuteczniejsze od tych, które w ew. kościele się odmawiają, dla tego spieszy gromadami w święta, zwłaszcza na Przemienienie pańskie do Olecka, do kat. kośc. Aby temu zapobiedz, odprawiają ew. w dzień ten rodzaj misyi, w której biorą udział wszyscy predykanci powiatu. Ew. grunta kościelne wynoszą 1553. 37 morg. Patronem wszystkich kośc. ewang. jest fiskus, dochód 8 ew. predykantów, można obliczyć za 10000 tal. Kat. kościół i proboszcza utrzymuje stolica bisk. warm. Szkół publicznych liczono 83; prócz tego są jeszcze 2 szkoły prywatne w mieście z 103 dz. 23 chł. i 80 dziew. . Nauczycieli było 103, dzieci szkolnych 6907, między tymi 48 kat. , przypadało więc na 1 naucz. 66 d. W pow. jest pow. kasa oszczędności r. 1855 założona, dalej spółka kredytowa 1866 i tow. kredytowe 1867. Ubogich było w mieście 1873 r. 53, na wsiach 560, na pierwszych wydano 1135 tal. , na ostatnich 1686 tal. , nadto znalazło w 5 szpitalach 16 szpitalników utrzymanie. Od r. 1867 1873 zmniejszyła się ludność o 1168 dusz 2, 95 proc, na milę kwadr. przypada 2534 mieszk. Większa część ludności trudni się rolnictwem; samych gospodarzy i właścicieli gruntów jest 3211, ze służbą razem 10685; rzemieślników było w mieście 164, na wsiach 820, handlem zwłaszcza zbożowym, zajmowało się w mieście 137, na wsiach 224 osób. Cały handel koncentruje się głównie w M. i w Mieruniszkach, ostatnie leżą już nad granicą polską; tam jest także koi mora celna I klasy. Większą część towarów wysyłają jednak na Czymochy w pow. łeckim, gdzie także jest poboczna komora celna. Import z Rossyi wynosił 186970 r. 1000 1200 ctr. lnu, 2000 ct. szmat, 8000 korcy siemienia lnianego i 2000 korcy owsa i jęczm. Prócz 2 targów odbywa się w M. 8 jarm. , a w Świętajnie 4. Na jarm. w M. przyganiają wiele koni i bydła z Polski. Oberży i karczem było w mieście 26, na wsiach 122, zbyt wiele; stacyi poczt. było 6, tel. 1 w M. Przemysł mało rozwinięty na wzmiankę zasługuje drukarnia w M. i hamernia w Nowym młynie, gdzie kują sztaby żelazne i robią machiny gospodarskie. Gorzelni jest 24; między temi 7 w mieście; browarów liczą 4, większych cegielni 3. Ludność robocza na wsiach dzieli się na 3 klasy; do pierwszej należą parobcy i służące; parobcy pobierają na dobrach 20 26 tal. myta, buty i sukmanę około 8 tal. warte u gbura 3 4 tal. myta, ubiór i 2 korce kartofli. Służące dostają na dobrach 12 14 tal. i ubiór w wart. . 3 tal. , u gbura 3 4 tal. , ubiór i nieco kartofli. Do 2ej klasy liczą się deputatnicy; ci pobierają na większych posiadłościach i dobrach, oprócz wolnego mieszkania i drzewa na opał 12 1 2 tal. myta, 12 korcy żyta, 3 korce jęczmienia, 4 korce owsa, 2 korce grochu, 1 4 morgi ogrodu, 125 prętów kwadr. dla kartofli, 60 80 dla lnu, zorane i zbronowane, siana dla 1 krowy, pastwisko do 2 3 świń z podściółką, przy młóceniucepami 1 11, machiną 1 16 kor. , rocznie około 50 kor. Za to jest w lecie od 15 kw. 15 paźdz. chłop i służąca zobowiązany do roboty od wsch. słońca do zachodu bez wynagrodzenia; zimą od 15 paź. do 15 kwiet. pobiera chłop 2 sbr. , służąca 1 sbr. , jeżeli żądają, musi i kobieta przyjść przynajmniej na poobiedzie, za co dostaje 2 sbr. Ta klasa jest więc dobrze uposażona. Do 3 klasy rachują zwyczajnych robotników; ci pobierają w żniwa 8 10 sbr. kobiety tylko 5 6 sbr. ; w innym czasie latem chłop 8 sbr. , kobieta 5 sbr. ; zimą chłop 5 sbr. , kobieta 4 sbr. Cały ich zarobek wynosi najwyżej 80 tal. na familią, jeżeli im się czasem kartofle nie udadzą, to są wskazani na dobroczynność drugich. To też niedziw, że i tu wychodztwo coraz się wzmaga. Co do podatków, przypada na każdego mieszczanina 1 tal. 2 fen. aż do 7 tal. , na wsiach 12 sbr. 8 fen. przecięciowo na każdego 17 sbr. 10 fen. Gospodarz 600 mr. posiadający, trzyma 4 konie, których utrzymanie kosztuje około 400 tal. Powiat m. w dzisiejszych granicach został zorganizowany r. 1818 Zawiera 7 ew. parafii i to Cichy z 23 wsiami, Gąski z 16, M. z 25, Mieruniszki, z 10, Szarejki z 18, Świętajno z 17 i Wieliczki z 20 wioskami; 6 osad należących do Cich i Świętajna, przyłączono r. 1861 do Orłowa w pow. leckim. Dalej liczy pow. 26 obwodów poborowych. Co do pośrednich podatków, należy pow. do głównej komory celnej w Ejtkunach; w pow. są 2 komory celne w M. i w Mieruniszkach przy nich jest ustanowionych 2 rendantów, 2 głównych kontrolerów, 3 poborowych dozorców Steuieraufseher i 12 strażni ków. R. 1872 miało do kasy wpłynąć podatku gruntowego 10, 049 tal. 10 sbr. od 82, 744 ha. , budynkowego 2996 tal. od dochodu 1254 tal. klasowego 16544 tal. od procederu 2492 tal. Okręgów policyjnych liczono 1873 r. 28, okręgów urzędu stanu cywilnego 1884 r. 18, są nimi Babki, Biała, Cichy, Dunajek. Gąski, Hasny, Kowale, M. , miasto i okrąg ziemski, Mieruniszki, Nory, Orzechówko, Szarejki, Świętajno, Stacze, Wężewo, Wesołowo i Wieliczki. Sejmik powiatowy liczył 1873 r. 28 posłów pierwszego stanu, t. j. posiedzicieli dóbr ryc. i takich dóbr chełm. , które zawierają przynajmniej 6 włók i nie należą do żadnej gminy, 3 drugiego stanu t. j. miasta i 3 trzeciego t. j. wsi. Do parlamentu i do sejmu wybiera tutejszy pow. razem z łeckim i jansborskim 2, względnie 1 deputowanego. sąd okręgowy jest tylko 1 w M, , przy nim jest ustanow. 7 sędziów i 27 niższych urzędników. Okręgów polubowych było 13. O przebiegu kolonizacyi tutejszego powiatu, która najprzód nastąpiła w południowej części w XV w. , zestawił Kętrz. bogaty materyał Ob. O ludn. pol. w Prusiech, str. 497 525 i 243 Choć tu w XV w. założono kilka wsi niem. , choć kilku ziemian i kilku panów niem. brało także udział w kolonizacyi, pomimo to pow. marg. miał r. 1600 charakter czysto polski, bo nawet we wsiach pierwotnie niem. , jakiemi były Cejzy, Piaski i Straduny, mieszkali tylko sami Polacy. Niemcy zaś zakładając wioski, posługiwali się Polakami, jak tego dowodzą pol. nazwy miejscowości przez nich założonych, jak Kowale r. 1471, Kukowo 1471, Turowo 1473, Mieruniszki 1541, Świętajny 1544, Żmudziny l475 pewnie z lit. kolonistami, Wężówka 1475, Niedźwiedzkie 1476, Babki 1476, Szarejki 1566 i t. d. Szlachta posiadała r. 1600 około 625 włók i składała się z wyjątkiem Wawrzyńca Rocha z samych Niemców. Ale później nie brakło i tu szlachty pol. ; tak np. mieszkali Bieniewscy w Wężewie, Ciesielscy w Mieruniszkaeh i innych wsiach, Czechańscy w Plewkach, Daszkiewicz w Białej, Dzięgielowie w Doliwach, Gliźmińscy w Przytułach i Rogoniaoh Kraińscy w Lenartach, Łęccy w Staczach, Łosiowie w Kukowie i Zalesiu, Mrazkowie w Kuczach, Skołowiczowie w Norach, Polkowscy w Kukowie i t. d. Semkowscy w Białej, Tyszkowie w Kowalach, Warkojowie w Białej, Więckowscy w Lenartach i Drozdowie, Wierzbiccy w Niedzwiedziach i Wilkasach. Z rzek znaczniejszych tutejsz. pow. zasługują na wzmiankę Lega ob. i Hasna ob. W dokumentach zachodzą jeszcze następ. rzeki i jez, Garbasznica, struga, nad którą leżą Mieruniszki Kętrz. O ludn. pol. str. 506; jez. W. Mieruniszki i Citkowa, między niemi leży wieś W. Garbas str. 506; jez. Bruk, Długie Kocio łek, Rumity; między niemi leżą Chełchy str. 514; jez. Gmojanka, W. Liga i Steinfiiess; między niemi leży wieś Doliwy str. 51, 4, strumyk Czerwonka, nad niem leży wś Krzyżowo str. 518; Mikołajówka jez. Guty str. 522, struga Bierk Mazury, str. 523 jez. Slep wś Slepie, str. 524, struga Biała, uchodzi do W. oleckowskiego jez. Lenarty, str. 525, Twardowski strumyk Czymochy, st. 502; strumyk borowy Heideflies, nad nim leży Niedźwiedzkie; str. 502. Marcinowo jez. Stożne str. 515 i Pełczanek jez. Stożne str. 515. Kś. Fr. Margsdorf niem, , ob. Markotów, Marguciszki, folw. , pow. święciański, 1 okr. polic. , mieszkańców. katol, 29, dm. 1, 1866. Margudzisiki zaść. szlach; , pow. święciański, 3 okr. adm. , o 21 w. od Święcian, 1 dm. , 5 mk. starowierców 1866. Marguhnen niem. , wś, pow. iławski, st. p. Reddenau; 37 mk. 1857. Margulaezka, karczma na obszarze dworskim Dołżanki, pow. tarnopolski. Marguliszki, folw. rządowy, pow. święciański, 1 okr. polic. , 1 dm. 18 mk. starowierców 1866. Margunin, wś, należała do dóbr Kurszany, w pow. szawelskim ob. T. IV 939 2. Margupis, rzeczka, dopływ rz. Gerżdanwy, ob. Jurborg T. III 629 1. Marguszki, zaść. rząd. nad rz. Niemnem, pow. trocki, 4 okr. 82 w. od Trok, 2 domy, 11 mk. , z tego 9 kat. 2 praw. 1866. MariaAlois niem. , ob. MaryaAloizy. MariaeSanctae Castrum dok. , ob. Malbork. Mariae Sanetae Insula dok. , ob. Kwidzyn. Mariahilf, przedmieście m. pow. Kołomyi, kol. niem. , liczyła w r. 1880 mk. 242. Jest tu kapelania rzym. kat. erygowana w r. 1853 z funduszu religijnego. Kościół murowany, poświęcony w r. 1857. Do tej kapelanii na leżą wsie Diatkowce, Iwanowce, Kamioneczki małe z Dobrowódką, Majdanik pograniczny, przedmieście Nadworniańskie, Rakowczyk, Sa dzawka, Słobódka leśna, Szeparowoe i Tłumaczyk. W obrębie tej kapelanii było w roku 1881 kat. 1172, żydów 287. W M. jest szko ła fil. Lu. Dz. Mariampil, Mariampol, ob. Maryampol. Mariampol, ob. Maryampol Marianau niem. , pow. olesiński, ob. Ma rienau, Marianenhof, folw. , pow. chodzieski, 23 dm. , 254 mk. ; należy do gminy i dom. Szamocina. Margsdorf Mar Marianenthal, kol, , pow. kożuchowski. Należy do wsi Lippen ob. . Marlanenvorwerfe niem. , folwark do Mahnau. Marianken niem, ob. Maryanki. Marlannenhof niem. , osada, pow. starogrodzki, st. p. Godziszewo ob. . Marianow, ob. Maryanów, Marlenau, folw. , pow. pleszewski, 1 dm. . 6 mk. ; należy do gm. i dm. ; Grudzielec. Marienau Gr. L niem. , wś nad rzeką Liwną, pow. kwidzyński. Ma obszaru 196, 87 ha. ; budynków 204, między tymi mieszk. 115; r. 1868 było tu 1344 mk. , ew. 1023, kat. 248; podatek od gruntu wynosił 35 tal. , od budynków 125 tal. Par. kat. i ew. Kwidzyn, gdzie jest i najbliższa st. p. , szkoła w miejscu. 2. M. Kl. niem. , wś, pow. kwidzyński, st. p. Kwidzyn. Ma obszaru 574, 93 ha. , budynków 87, między tymi mieszk. 75, mk. 672 r. 1868 ew. 561, kat. 109; podatek od gruntów wynosił 63 tal, od budynków 43 tal. , paraf. kat. i ew. Kwidzyn, szkoła w miejscu. Marienau, 1. wś w pow. grotkowskim, ob. Lichtenberg, 2. M. niem. , kol. , pow. bystrzycki, par, Kieslingswalde, u stóp t. zw. MariaSohneebergu, góry 2528 st. wys. 3. M. niem. , pow. olawski, ob. Maryak 4. M. ob. Marynowo. Marienbach, rz. , dopływ rz. Egel wielki ob. Marienberg, dom. , pow. poznański, ob. Rosnowo. Marienberg niem. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Królewiec; 67 mr. rozl. , 15 mk. 1856. 2 M. niem. dobra, pow. frydlądzki, nad granicą powiatową; 8, 5 km. od Frydlądu, gdzie jest najbliższa st. p. i tel. Razem z folw. Moritzblick obejmują te dobra 23268 ha. roli orn. i ogr. , 27, 50 łąk; 3, 64 pastw. 52, 35 boru; 4, 24 nieużyt. razem 320, 13. Czysty dochód z gruntów wynosi 2523 mrk. Właściciel jest Karol. Grunau, 1856, 50 mk. 3. M. , dok. r. 1260, ob. Pelplin. Marlenbruch niem. wś, pow. labiewski, st. pocz. . Niemenice. . nad rz. Gilią; 87 mieszk. 1856. Marlenbruck 1. niem. , wybudowanie, pow. wałecki, st. p. Schönthal, zostało zało żone r. 1829, paraf. katol. Sypniewo, ew. Zamborst, szkoła Budy, niem Jagdhaus 1868 r. 2 budynki między temi jeden mieszkalny, 13 mk. ew. 2 M. niem. leśnictwo; pow. wa łecki, st. p. Schönthal, paraf. kat. Sypniewo, szkoła Budy; 7 budynków, między temi jeden mieszk, 13 mk. ew. Kś. Fr. Marienburg niem. , ob. Malbork. Marienburg niem, Zamek na wyspie marienburskiego jeziora w pow. Walk, gub. ryskiej. Wzniósł go 1341 r. mistrz zakonny Burchard von Drayleven. Rezydował tu osobny komtur 1390 r. spalił ten zamek Witold. R. 1702, gdy Szeremetjew zamek ten zdobywał, artylerzysta Wulf wysadził go w powietrze. ob. Felin T. II, 427. Marienburger Laachenhaus niem. wy budowanie rybackie nad jez. Druznem; pow. malborski, st. p. Elbląg. Należy do wsi Schwans dorf. Kś Fr. Marlenburger Stobbeahaus niem. , wybudowanie, pow. malborski, st. p. . Elbląg; szkoła Węgle. Marlenburger Urban al. Sudmanten niem. wś, pow. Kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Obejmuje 430 mr. ; r. 1856 było tu 44 mk. Marlenburskie al. Alluksne, jez. w pow. Walk gub. ryskiej, ma 18 w. obwodu i wzniesione jest 589 stóp nad poziom morza. Na wyspie śród tego jeziora wznosił się zamek, od którego ono otrzymało swą obecną nazwę ob. Marienburg, Marienbusch niem. , ob. Maryi gaj, Mariendorf, wś, pow. babimostski. 31 dm. , 220 mk; 40 ew. , 180 kat. ; 61 analf. Poczta najbliższa i gość. w Kopanicy; st. kol. żel. i tel. w Zbąszymie; 2. M. , wś, pow. czamkowski, ob. Maryanawo, Marienfeld niem. , dobra, pow. wałecki, st. p. Witowa góra, 4 klm. odl. Wraz z fol warkiem liczą te dobra 345, 45 ha. , a wpraw dzie 300, 29 roli orn. i ogr. , 3762 łąk, 1, 42 la su, 6, 12 nieużyt. , czysty dochód z gruntu wy nosi 3597 mk. Właściciel jest Oscar v. Żychliński, par. kat. Skrzetusz, par. ew. Wałcz. R. 1868 było tu 13 budynków, między temi 5 domów mieszkalnych, 75 mk. , 44 ew. , 21 kat. Podatek od gruntu wynosił 74 tal. , od budynków 8 tal. Kś. Fr. Marienfelde, os. i folw. , pow. wyrzyski; folw. ma 2100 mr. rozl. ; należy do wsi i gm. Brostowa. 2. M. , wś, pow. bydgoski, ob. Maryampol, Marienfeld 1. niem. , pow. olesiński, ob. Oś. 2. M. al. Marienvorwerk, folw. , do Tscheplau, pow. głogowski. Marlenfelde niem. I. dobra, pow. brunsberski, st. p. Brunsberk. 2. M. niem. , duża wś, pow. kwidzyński, tamże jest i szkoła; wieś tę można uważać właściwie tylko za prze dmieście Kwidzyna. Obszaru ma ta wieś 318, 65 mr. magd. , bud. 167, między tymi 137 mieszkalnych; r. 1868 było tu 1192 mk. , 1028 ewan. , 137 katol. , podatek od gruntu wynosił 73 tal. , od budynków 243 tal. 3. M. niem. , wś i wybudowanie, pow. holądzki, st. p. Pr. Holąd; r. 1856 było we wsi 454 mk. 4. M. al. Mschanno niem. , ob. Mszano. 5. M. niem. , po pol. Glaznoty, wś kościelna, pow. ostródzki, st. p. Lubawa. Leży nad granicą pow. lubawskiego. Glaznoty są według Kę Marianenthal Marienfliess trzyńskiego pruskiego początku; istniały już r. 1414. R. 1428 nadaje Paweł v. Russdorf Nikluszowi i Jurdze Niclus und Jorgen 7 włók wolnych od dziesięcin i tłoki w GL na prawie pruskiem; pełnić jednak mają powinności kościelne i inne, jak inni mieszkańcy glaznoccy, oraz jedne służbę na każde wezwanie i gdziekolwiek by była potrzeba. R. 1445 nadaje w. mistrz Konrad von Erlichshausen Hartwikowi 10 włók w Gl. na prawie magd. R. 1482 nadaje w. mistrz Marcin Truchses Janowi Berkanowi Pirkhan 60 włók dannickich w Gl. wraz z włókami sołeckiemi i kościelnemi na prawie chełm. , oraz wyższe i niższe sądownictwo. Dan w Niborku w wilią narodzenia Najśw. P. Maryi r. 1482. Glaznoty mają r. 1552 tylko ludność polską. R. 1620 siedzą w Gl. na 60 włókach Jan, Zygmunt, Mikołaj i Krysztof Prusowie, Andrzej Studzicki i Fryderk Kalkstein. Później znajdujemy tu z szlachty polskiej liczne rodziny, mianowicie zasługują na wzmiankę Babkowie, Busztynowie, Finkowie, Glaznoccy, Kownaccy, Piątkowscy, Prusowie, Bejtejnowie, Skowrońscy i Zawadzcy. Ob. Kętrz. O ludn. pol. str. 235 i 263. R. 1856 było tu 502 mk. Tutejszy kościół, obecnie w ręku innowierców, należał dawniej do katolików i był prywatnego patronatu. Ob. kś. Fankidejski Utracone kościoły i kaplice, str. 133. 6. M. niem. , dobra ryc, do których należy także folw. Schnassdorf; leżą w pobliżu kolei pilskotczewskiej, w pow. człuchowskim, st. p. i kolei Buchholz niem. i kościół. Obejmują 641, 31 ha. roli or. i ogr. , 72, 95 łąk, 36, 82 pastw. , 123, 54 boru, 20 nieuż. , 0, 94 wody, razem 895, 56 ha. , które przynoszą 9617 mrk. czystego dochodu. Właśc. jest Karol Hilgendorff. W miejscu jest cegielnia, par. ewang. Gronowo w pow. złotowskim, katol. Pr. Frydląd, 3 4 odl. Według taryfy poborowej na symplę wyrachowanej płacił Maryenfelt r. 1817 zł. 3 gr. 17 den. 9. 7. M. niem. , wś granicząca z wymienionemi powyżej dobrami. Obszaru ziemi ma 1347 mr. magd. W obu osadach razem było 1868 r. 20 budynków, między tymi 41 dm. mieszkalnych, 435 mk. , 39 kat. i 396 ew. Podatek od gruntu wynosił na dobrach ryc. 379 tal, we wsi 106 tal. , od budynków 17 tal. resp. 21 tal. Dawniej istniał tu kościół kat. , a nazwa Marienfelde wskazuje, że nosił imię Najśw. Maryi P. , od początku swego istnienia był parafialnym; w r, 1362 Henryk von Thaba, komtur człuchowski wystawiając tej wiosce dokument lokacyjny, przeznacza dla proboszcza 4 włóki, a zaś 1387 r. proboszcz z M. , którego imię nie jest podane, ufundował razem z miastem Frydlandem mszę św. , która co dzień rano miała się odprawiać we frydlandzkiej farze. R. 1410 Mikołaj dziekan chojnicki, wzywa proboszcza z M. ażeby ściągnął od swej gmi ny przynależne arcybiskupie dziesięciny Pr. Prow. Bl. II, 449. Później kościół w M. albo zaginął w czasie wojny, albo też, co jest pra wdopodobniej szem, dostał się w ręce innowier ców. Ani arcybiskup Gębicki, ani późniejsze wizytacye nie wspominają więcej tego kościoła, tylko oficyał Trebnic donosi, że r. 1653 istniał w M. bezprawnie zbór luterski. Ob. Fankidejski Utrac. kośc. etc. str. 340 i 366. 8. M. niem. , dobra, pow. toruński, pod Ko walowem. Ob. Marienhof. Kś. Fr. Marienfliess niem. , klasztor żeński zakonu cysterskiego na Pomorzu w ziemi starogrodzkiej. R. 1248 d. 2 list. nadaje ks. Barnim siostrom 1100 włók ziemi po części jeszcze nieuprawianej. Ob. Cod. dipl. Pomeraniae, I; 817 i Die Cistercienser des nordl. Deutschl. von Winter Gotha 1871, str. 113 114. Marienhagen niem. , dobra pryw. , pow. królewiecki, st. p. Loewenhagen. Kś. Fr. Marienhaus ob. Maryenhauz. Marienheim, wś, pow. krobski, ob. Chumiętek. Marieinhein niem. , leśnictwo na polskopruskich Mazurach, pow. niborski, st. p. Koszelewy. Kś. Fr. Marienhoehe niem. , dobra, do których na leży także część wsi AltMaygunischken, pow. gąbiński, st. p. WalterKehmen, 6 kil. odl. ; dobra M. same obejmują 91, 33 ha. roli ornej i ogr. , 50 03 łąk i 4, 07 nieuż. , razem 145, 43 ha. ; czysty dochód z gruntu wynosi 1839 mrk. Część we wsi leżąca ma obszaru 143, 95 ha. , mianowicio 104, 07 ha. roli or. i ogr. , 35, 68 łąk, 1, 93 past. , 1, 87 nieuż. ; czysty dochód z gruntu oszacowano na 1599 mrk. Właśc. jest Jan Buttler; w M. jest wiatrak; mk. było tu 1856 r. 65. 2. M. niem. , dobra z pertynencyami w Przechowie położonemi, pow. świecki, st. p. Terespol, 4 kil. odl. Cala rozl. tego obszaru wynosi 196. 26 ha. mianowicio 168, 68 roli or. i ogr. , 18. 64 łąk, 7, 66 past, 1. 28 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 601 mrk. Własn. Roberta Stampe. Par. katol. i ewang. Swiecie; 11 bud. między temi 7 dm, , 72 mk. , 45 katol. , 27 ewang. 3. M. niem. , folw, , pow. świętosiekierski, st. p, Wolittnick, nale ży do dóbr ryc. Wesslienen zwanych, których właścicielem jest major pozasłużbowy Karol von Schmeling. 4. M. niem. , os. leśna, po wiat świętosiekierski, st. p. Hermsdorf. 5. M. , niem. , dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. Kś. Fr. Marienhof, 1 folw. , międzyrzecki; 3 dm, , 54 mk. , nal. do dom. i gm. Kuligowo Kulkau, 2. M. , folw. pow. wichowski, ob. Maryanowo, Marienhof, 1. niem. , folw. , pow. wałecki, st. p. Jabłonowo, 1 kil. odl. paraf, katol. Marienhof Marcinkowo, ew. Lubno, bud. 11, między te mi 3 dm. , 87 mk. , 3 kat. 87 ew. Ma 468, 83 ha. obszaru, i to 346, 17 roli or. i ogr. 14, 01 łąk, 15, 15 pastw. , 1, 89 boru, 5, 00 nieużyt. , 20, 18 wody; czysty dochód z gruntu 4969 mr. Własn. Hermana Wseller; gorzelnia pa rowa. 2. M. , niem. majątek chełm. , pow. łecki, st. p. Borzymy, 2 kil. odl. Obszar wy nosi 137 ha. , roli or. i ogr. , 32 łąk, 20 pastw. , 29 boru, 4 nieużytk. , razeim 222 ha. , czysty dochód z gruntu około 1090 mrk. Właściciel jest A. Schumann; gorzelnia. 3. M. , niem. , dobra chełm. , pow. fiszhuski, st. p. Drugehnen. 2, 7 kil. odl. Obejmują 150, 25 ha. roli ornej i ogr. , 23, 25 łąk, 7, 28 pastw. , 5, 02 nieużyt. , razem 185, 80 ha. ; czysty dochód z gruntu 1920 mrk. Właśc, jest kapitan pozasłużbo wy Ernst Feyerabend. 1856. r. 57 mk. 4. M. , niem. , folw. , pow. niborski, st. p. Koszelewy. 146 mr. 10 mk. r. 1856; 5. M. , niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. 6. M. , niem. , kolonia założona dopiero r. 1861, pow. człuchowski, st. p. Hamersztyn, al. Czarne; paraf. kat. i ew. Hamersztym, szkoła Falkenwalde, 11 bud. , między temi 4 domy, 66 mk. ew. , odl. od H. wynosi 3 4 mili. 7. M. , niem. dobra, pow. Kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Ob szar wynosi 333 mr. 8. M. , niem. dobra, pow. rastemborski, st. p. Rastembork, O kil. odl. obszaru ziemi zawierają 135 ha. , i to 103 roli orn. i ogr. , 27 łąk, 3 pastw. , 3 nieuż. Czysty dochód z gruntu 1892 mrk. Włas ność Jana Rösenfleisch, 1856 r. 26 mk. 9. M. , niem. , folw. , pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. 1856 r. U mk. 10. M. niem. , folw. , pow. ostródzki, st. p. Turznica. 11. M. niem. , folw. , pow. labiawski, st. p. Seith. 1856 r. 58 mk. 12. M. , niem. , dobra, pow. ządzborski, st. p. Rydwągi. Rozl. wynosi 418 mr. ; 1856 r. 22 mk. ; 13. M. , niem. , wybudowanie, pow. nizinowski, st. p. Skajzgiry, 3 kil. odl. Obejmuje tylko 37, 72 ha. obszaru, i to 30, 34 roli or. i ogr. ; 6 łąk, 1, 38 nieużyt. , czysty dochód z gruntu, szacują na 339 mrk. Właśc. Adolf Kurschat. 1856 r. 60 mk. Kś. F. Marienhof 1. niem. , folw. , do Mąkoszyc, pow. brzeski. 2. M. , folw. do Putschlau, pow. głogowski. 3. M. , folw. do Gr. Baudis, pow. lignicki. 4. M. , folw. do Bełku dolnego należący, pow. rybnicki, 15 mk. polaków. 5. M. , folw. do dom. niemieckiej Wisły należący, pow. pszczyński. Marieilhof w Kurlandyi, por. Marienhof niem. al. Marienfelde ob. Maryanki, Marienhorst, ob. Maryanowo. Marienkrast, wś, pow. wrocławski, par. Margareth. W 1845 r. 50 dm. , 363 mk. 139 ew. . W 1250 r. w dokum. nosi nazwę Cranstano, w 1360 r. Cranstow. Marlenkron niem. , klasztor Kartuski na Pomorzu; r. 1406 w pobliżu Sławna fundo wany, potem do Rügenwalde przełożony ob. Script rer. Prus. III, 727. R. 1421 27 był tu włódarzem zakonu Henryk Plöne IV, 449. Kś. Fr. MarlenMagdalinen, st. p. w gub. estlandzkiej, między stacyą Rakke, dr. żel. dorpacko tapskiej i Wezenbergiem. Marienmole, ob. Marusza. Marienparadies niem. , Cartusia Paradist Mariae łac. , klasztor, ob. Karluzy. Marienrode 1. folw. , pow, kościański, 2 dm. , 48 mk. ; nal. do dom. Pietrowa. 2. M. , folw. , pow. obornicki; 10 dm. , 125 mk. , nal. do dom. Łopuchowa. Marienruh niem, kol. do wsi GrossTsehuder, pow. wołowski na Szląsku. Mariensee, na Bukowinie ob. Kirlibaba i Jakubeny, Mariensee 1. dawna nazwa Durny młyn. Duerr Mühle, dom. pow. chodzieski; 545 mr, rozl. , 2 dm. , 23 mk. ; 20 ew. , 3 kat. ; 6 analf. Poczta w Śmiełowie, o 1 kil. ; gość. , tel. i st. kolei żelaz. w Miasteczku o 7 kil. ; 2. M. , dom. , pow. bydgoski, 1820 mr. rozl. ; 7 dm. , 98 mk. ; 25 ew. , 73 kat. ; 55 analf. i cegielnia. Poczta i tel. w Mroczeniu, o 8 kil. , gość. o 5 kil; st. kol. żel. w Nakle, o 11 kil. M. St. Mariensee 1. niem. dobra, pow. wałecki, st. p. Wałcz, 2 kil. odl. Zawierają 309, 92 ha. mianowicie 260, 22 ha. roli or. i ogr, , 7, 48 łąk 15, 15 pastw. , 1, 88 lasu; 5 nieuż. , 20, 18 wody; czysty dochód z gruntu 2922 mrk. Właśc. jest Herman Riemschneider. W miejscu jest mączkarnia i cegielnia, par. ew. i kat. Wałcz; szkoła także Wałcz. 9 bud. , między temi 2 domy, 82 ew. mieszk 2 M. , niem, os. , pow. reszelski, st. p. Jeziorany; 3. M, , niem. , ob. Przywidz i Przywidzicie jez. Mariensee, po łotew. Morynziejs, wś w pow. rzeżyckim, par. sterniańskiej, własność Borchów, z pięknym pałacykiem, niegdyś do dóbr warklańskich należąca. Marienshoffnung niem. , kopalnia galmanu w Rudzie Piekarskiej, pow. bytomski. Marienstern niem. , ob. Marijna Hwjezda. Marienswusch niem. , huta cynkowa do Łagiewnik, pow. bytomski. Mariental, po łotew. Maryntols, wś w pow. rzeżyckim, par. berzygalskiej, własność Tomkowidów. Marienthal, wś, pow. ostrzeszowski, ob. Marydól; 2. M. , folw. pow. wyrzyski, 5 dm. , 54 mk. , nal. do dom. Kiaszkowa. Marienthal niem. , ob. Słępiska, pow. świecki. 2. M, , niem. , wś kościelna, pow. rastemborski, st. p. Dryfort. 1856 r, 462 mk. Leży na pograniczu pow. węgoborskiego nad rzeczką Ornet, uchodząc do Łyny; 3. M. , niem. , folw. , pow. gąbiński, st. pocz. Gąbin, 1856 r. 63 mk. 4. M. niem. folw. , pow. wałecki, st. p. Marcinkowe, par. kat. i ew. Tuczno, szkoła Knakendorf; 10 bud. , między tymi 3 dm. , 62 mk. , 20 katol. , 42 ew. 5. M. niem. folw. , pow. kłajpedzki, st. p. Carlsberg. Obejmuje 276 mr. , 1856 r. 26 mk. 6. M. niem. folw. , pow. morąski, st. p. Zalewo, 1856 r. 32 mk. 7. M. niem. dobra, pow. ządzborski, st. p. Ządzbork. 8. M. , niem. , ob. Maryanki, Kś. Fr. Marienthai niem. , wś na milę długa, pow. bystrzycki, ma kościół kat. fil. paraf. Rosenthal. Marienthai niem. , ob. Marijny doł. Marientorf niem. , os. dziś już nieistnie jąca, pow. złotowski. Czyt. Schmitt Der Kreis Fiatów, str. 301. Kś. Fr. Marienwalde 1. wś, pow. międzychodzki, ob. Marylasek 2. M. , folw. , pow. wyrzyski, 4 dm. , 72 mk. ; nal. do dom. Staren. 3. M. , folw. , pow. szubiński, 1 dm. , 22 mk. ; nal. do dom. Brzyskorzystew. Marienwalde, st. dr. żel. z Krzyża do Starogrodu, o 31 kil. od Krzyża. Marienwalde 1. niem. dobra ryc, pow. darkiejmski, st. p. Lawningken, 5 kil. odl. Obszar wynosi 168 ha. i to roli orn. ogr. 119 ha. , łąki 45, nieuż. 4; czysty dochód z gruntu 1251 mrk. Właścic. Wilhelm Werner. 1857 r. 49 mk. 2. M. , niem. folw. , pow rastemborski, st. p. Barciany. 1857 r. 49 mk. 3. M. Gr. , niem. wś, pow, nizinowski, st p. Gr. Friedrichsdorf, 713 mr. , 121 mk. r. 1857 12 dm. 4. M. Ki. niem. wś, pow. nizi nowski, st. p. Gr. Friedrichsdorf. Ma 442 mr. ; 1856 r. 59 mk. , 9 dm. Kś. Fr. Marienwalde, ob. Marwald i Elgnowo, Marienwerder, ob. Kwidzyn, Marien will niem. , folw. , ob. Marwil Mariińska st. p. , w pow. krapiweńskim, gub. tulskiej. Mariińska st. p. w okr. dońskim. Ziemi Wojska Dońskiego. Marijna Hwjezda, po niem. Marienstern, do dziś istniejący klasztor Cystersek na Sas kich Łużycach w pow. kamienieckim. Zało życielami jego byli bracia Withego I, Ber nard III i Bernard IV synowie Bernarda II pana na Kamieńcu w 1248. Początkowo, za nim klasztor zbudowany został, mniszki prze bywały czas jakiś przy szpitalu w Kamieńcu. Nadane miał liczne posiadłości i do dziś dnia posiada znaczne dobra ziemskie. Od r. 1820 zakonnice utrzymują pensyonat żeński. Tuż koło klasztoru leżą serbskie wsie Panczicy i Kuków. A. J. P. Maryny doł po niem. Marienthal, klasztor cystersek w niem. stronie saskich Łużyc w pow. żitawskim, o 30 minut drogi od przeważnie katolickiego miasta Ostritz. Założony w r. 1234 przez Kunegundę żonę Wacława króla czeskiego. W latach 1424 i 1427 ucierpiał od husyckich napadów. Odbudowany w r. 1422. Później kilkakrotnie ulegał pożarom. Marim dok. , stare pole pruskie na War mii, leżało tam gdzie dziś wś Perwilten Cod. dipl. Warm. I, 105. Kś. Fr. Marin, lesiste wzgórze w płd. stronie Wo li Koblańskiej, pow. staromiejski. Szczyt 697 m. npm. Na płn. jego stoku źródła Krze mionki, dopływu Dniestru. Lu. Dz. Marina Gorka, ob. MaryiGóra. Maringe dok. , ob, Marong. Marinki niem. , ob. Marynki. Marisori, znaczno wzgórze lesiste, na granicy przysiołka Althuette z gr. KrasnąPut ną, w pow. storożynieckim, pod 43 1 50 wsch. dłg. g. F. , a 48 1 50 płd. sz. g. Na północny zachód wznosi się szczyt Berdo 765 i Weczu 749 m. . Od płd. zach. płynie z pod g. Berda potok Kakacz, uchodząc u płd. podnóża M. do Seretczeia. dopływu Małego Seretu. U płn. stóp M. rozłożyła się Althuette ob. . Wzniesienie 695 m. npm. Br. G. Maritima, Maritimi łac, ob. Pomorze i Pomorzanie. Mariupol m. pow. , gub. ekaterynosławskiej. Posiada piękny kościół kat. , wzniesiony kosztem Włocha Membolli. Głównie podtrzymują parafią Słowacy katolicy. W pow. M. są następujące kolonie polskie Aleksandrówka, Kremiennaja, Maryanka, Mikołajewsk, Temriuk, Gajczur, Hulajpole, razem dusz 670. Maria. .. . nazwy tak się zaczyiąjące ob. pod Marya. .. . Marjewka al. Marjewski rudnik, stac. pocz. w gub. ekaterynosławskiej w pow. ługońskim. Mark Preusisch, ob. Przezmark. Mark, ob. Markowce, Marka, potok, nastaje w płd. zach. obsza rze gm. Wiśniowy, w pow. wielickim; pły nie na płn. wsch. i w tejże wsi zlewa swe wo dy do Krzyworzeki z lew. brz. Długość bie gu 2 kil. i pół. Br. G. Markawen niem. , ob. Markowo. Markaym, Markaymen dok. , ob. Marheim. MarkCsemernye węg. , ob. Czemernje puste. Markehnen niem. , folw, pow fiszhuski; st. p. Thierenberg; 1, 5 kil. odl. Obejmuje razem z folw. Dulak 279. 61 ha. , mianowicie roli orn. i ogr. 169, 02, łąk 38, 07, pastw. 17, 87; boru 41, 62, nieuż. 13, 03. Własn. Fryderyka Krock, który posiada prócz tego dobra ryc. Marka Marientha Mark Markeim Thierenberg i Auerhoff. 1856 roku mieszk. 47. Ki. Fr. Markeim niem. , dok. Markaymen al. Markaym, wś, pow. licbarski, st. p. Licbark, leży we Warmii, ma 1050 mr. , 1856 r. było tu 196 mieszk. M. należał dawniej do bisk. warm. Przywilej miasta Licbarka z d. 12 sierp. 1308 r. wykazuje, że bisk. warm. Jan, nadaje koś ciołowi w Licbarku 7 włók, 4 w mieście sa mem i 2 w Markeim położone, Ob. Cod. dipl. Warm. I. 246 i Script. rer. Warm. , str. 440. R. 1392 d. 19 marca wyznacza bisk. warm. Henryk na wyposażenie wikarego przy kapli cy zamkowej w Licbarku od I3 1 2 włók w Markaym 7 grzywien bez 1 wiardunka pruskiej monety Septem marcarum minus uno fertone praefatae monetae censum annnm perpetuum inde et super XIII 1 2 mansis in Markaym. . Ob. Cod. dipl. Warm. III str. 228 i II, str. 252 i 400. Kś. Fr. Markeliszki, zaśc, szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 67 w. od Wilna, 1 dm. , 7 kat. 1866. Markenisiki, wś rząd. , pow. święciański, 2 okr. adm. , o 31 w. od Święcian, 5 dm. , 35 katol. 1866. Markersdorf 1. niem. , 1369 r. Markwartsdorf, pow. nissański; 2. M. , wś, ob. Liskowiec; 3. M. niem. , ob. Markracicy, MarkerSee niem. , jez. , pow. ządzborski. Mardgrund niem. , wś, pow. kładzki, par. Koenigswalde. Markhausen 1. niem. , folw. , pow. gierdawski, s. p. Gierdawy. W 1856 r. 85 mk; 2. M. niem, , osada leśna, pow. gierdawski, st. p. Gierdawy; 3. M. , niem. , dobra rycer. , pow. iławski, st. p. Reddenau, 2 kil. odl. Ob szar ziemi wynosi 179, 87 ha. , i to roli orn. i ogr. 212, 80, łąki 58, 30, pastw. 12, 20, las 79, 60, nieużyt. 7, 37, czysty dochód s gruntu 3073 mrk. Własn. Juljusza Belau. R. 1856 mk. 75. Dobra te liczą się do dużych posiad łości, do których należą wszystkie te, które płacą więcej jak 225 mrk. podatku od budyn ków i gruntu. Kś. Fr. Marki 1. wś nad rz. Dłuską, pow. warszawski, gm. Brudno, par. Praga. Leży przy drodze bitej z Warszawy do Radzymina. Odl. 7 w. od Warszawy, a 14 w. od Radzymina. Graniczy na wsch. z lasem rządowym do leśnictwa warszawskiego należącym, od południa podobnież, od zachodu z błotami do ekonomii warszawskiej naleźącemi, a z używalnej granicy w błotach ze wsią Brudno i Grodziskiem, od północy z Grodziskiem i lasem. Według rejestru poborowego podymnego z r. 1661 mieszkańcy tej wsi zwali się Markiewicze, wieś sama należała do ssa warszawskiego, a później do dóbr rządowych, składających ekonomią Warszawa. Dwie włóki chełmińskie w tej wsi za dawnemi przywilejami nadane zostały niejakiemu Markowi czy też Mankowi. Podług pomiaru z r. 1805 7, wś M. złożona wówczas z 49 gospodarzy, jednej karczmy, jednego wolnego wójtostwa, łącząc w to pastewniki, bagna, części do wsi Grodzi ska należące, łąki dworskie brudzeńskie we wsi leżące, niemniej kąty w lesie wykarczowane, posiadała w ogóle mr. magd. 2540 pr. 46, podług zaś pomiarów z r. 1820, przestrzeń tej wsi wynosiła mr. magd. 3750 pr. 164. Przez grunta te przepływa rzeczka Dłuska al. też Oknica, wpadająca do Narwi. Rzeczka ta w lecie często bardzo zupełnie wysycha, lecz na wiosnę zwykle szeroko po nadbrzeżnych łąkach się rozlewa. Po urządzeniu wsi w r. 1820 było 55 rolników, prócz tego posiada ła jedną osadę szkolną, jedną karczemną i osadę dla gajowego. Na bagnach zwanych Kobyłki, znajdują się znaczne pokłady torfu. Położenie tej wsi jest na równinie ponad bło tami wśród gruntów piaszczystych lub czarno popielastych i mało urodzajnych, łąki obszerncj wzdłuż rzeki Dłuski. W r. 1827 było tu 70 dm. , 414 mk. , i wieś należała do par. Ska ryszew, obecnie jest 166 dm. i szkoła począt kowa lklasowa. 2. 1. , kol. i os. leśna, pow. piotrkowski, gm. Wadlew. , par. Łobudzice. Kol. ma 6 dm. , 60 mk. , 121 mr. Os. leśna 6 dm. , 3 mr. , należy do dóbr Głupice. 3. M. , pust. , pow. wieluński, gm. i par. Pra szka, odl. od Wielunia 20 w. , 5 dm. , mk. 47; 4. M. , wś szlach. , pow. szczuczyński, gmina i par. Grabowo. W r. 1827 12 dm. , 97 mk. ; 5. M. , pow. łomżyński, gmina i par. Śnia dowo. R. Br. i Br. Ch. Marki, przysiołek, składający się z karczmy i kilku chat rzuconych 3 kil. na południe od Dąbrowicz, w pow. tarnobrzeskim, w pobliżu olbrzymich sosnowych borów. Jest objęty pasem granicznym cłowym, i należy do par. rzym. kat. w Michocinie. Graniczy na wschód z Porębami przys. i folw. Koniecpolem, na północ z folw. Józefowem i przys. Zawodzianem, na wschód z folw. Urszulowem a na połu dnie z leśniczówką zw. Karolówką i przys. Krasisławem. Mac. Marki 1. część Trościańca, pow. jaworowski; 2. M. , część Kamionki wołoskiej. Marki 1. Mark, mały folw. , pow. piński, okr. polio. 1 lubieszewski, nad rz. Wiesiełuchą, dopływ Styru i nieopodal jeziora Ostrowia, przy drożynie wiodącej z Kucheokiej Woli do Ostrowska; głuche, zapadłe, odludne polesie. Marki 1. wś, pow. drysieński, 3 okr. polic. , okr. sądowy połocki, należały do składu dóbr Druja, nabytych przez Miłoszów od Sapiehów w końcu XVIII w. Ma 1281 dz. ziemi dwors. , własność Eugeniusza Miłosza. Do dóbr tych należy miasteczko Przydrujsk. Ob. też Drujm. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Ihumenów, dusz 32. Należy do dworu Chwastowa Ba gińskich. 3. M, wś pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 58 w. od Dzisny, 7 dm. , 108 mk. 1866. i. Jel. Markienen niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Bartoszyce, 7, 5 kil. odl. , nad bitym traktem z Bartoszyc do Iławy prowadzącym. Obejmuje 213, 70 ha. roli ornej i ogr. , 52, 13 łąk, 20, 50 past. , 156, 35 boru, 9 nieuż. , razem 785, 35 ha. , czysty dochód z gruntu 4981 mrk. Właśc. jest Fritz v. Berg, major pozasłużbowy. Bobra te liczą się do dużych posiadłości. 1856 r. 99 mk. W M. mieszkali dawniej z szlachty pol. Gostkowscy. Ob. Kętrz. O ludn. pol str. 582. Kś. Fr. Markieniata 1. folw. szl. przy rz. Klewicy, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 26 w. od Oszmiany, 1 dm. , 15 katol. 1866. 2. M. , wś przy rz. Klewicy, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 26 w. od Oszmiany, 16 dm. , 132 mk. , z tego 54 katol. , 78 prawosł. 1866. Markieniki, , wś rząd. , przy jez. Morgi, pow. śrocki, 1 okr. adm. , 10 w. od Trok, 5 dm. , 40 mk. kat. 1866. Markieniszki, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, 3 okr. adm. , o 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 9 starow. 1866. Markija, rz. , w pow. telszewskim, ma źródło pod m. Niewierany, przepływa jez. Markiszki i Szyliszki, a wpada od wsch. do jez. Plinksze, które leży na płd. wsch. od m. Siady. Marklniany, jezioro w pow. święciańskim, przy zaśc. Kondraciszki. Markiszki, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera ob. , par. Berżniki, odl. 9 w. od Sejn, ma 6 dm. , 54 mk. Markiszki, jeziorko w pow. telszewskim, przez które rz. Markija przepływa. Markiszki, zaśc. szl. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 18 w. od Wilna, 1 dm. , 9 kat. Markiwci, Marhiwka rus. , ob. Markowce, Markówka, Marklack niem. , majątek szl. , pow. rastemborski, st. p. Barciany niem. Barten, 5 kil. odl. , obszar wynosi 895 ha. , i to roli orn. i ogr, 733, łąki 121, past. 19, nieuż. 21, wody 1 ha. , czysty dochód z gruntu 15396 mrk. Własność hrabiny na SolmsSonnenwalde w Brandenburgii. 1856 r. 160 mk. M. liczy się do dużych posiadłości. Kś. Fr, Marklissa, msto w reg, lignickiej, zwane pierwotnie Leisno, Lissow, Lissa, Od r. 1636 gdy Łużyce odłączono od Czech do Saksonii i miasteczko to stało się nadgranicznem otrzymało obecne miano Marklissa, odl. 9 1 2 mil od Lignicy, leży nad rz. Kwiaź. Do 1815 r. należała do saskich górnych Łużyc. W 1840 r. było tu 1666 mk. 1605 ew. , 61 kat. . Kościół tutejszy pierwotnie katol. , od 1529 r. zrefor mowany, W pobliżu miasta bazaltowa góra Knappberg, z której widok bardzo piękny na okolicę. Br. Ch. Marklowice, wś pow. cieszyńskiego na Szląsku austr. , gm. i par. Pogwizdów, rozl. mr. 375, ludności 128. Marklowice Dolne 1. niem. NiederMarklo witz. wś, pow. frysztacki, o pół mili na płn. wsch. od Frysztatu, nad Piotrówką, z folwar kami Niederhof i Sedlnitzky, własność hr. Larischów. Ma gorzelnię, lasy, młyn, tartak, kościół katol. filialny par. Zebrzydowice Dol ne, szkołę katol. 2klas. , 100 dm. , 685 mk. , 1060 m. rozl. Dr. żel. ces. Ferdynanda wsi tej dotyka. 2. M. Górne, niem. OberMarklo witz, wś, pow. frysztacki, par. Zebrzydowice Dolne, tuż nad granicą pruską i rz. Piotrówką, graniczy z powyższą wsią, należy także do Larischów, ma pałac, folw. , owczarnię, kośció łek filialny, 57 dm. , 400 mk. , 610 mr. rozl. St. p. Piotrowice. F. S. Markocice, ob. Marchocice, Markocin, niem. Markoschin, wś, pow. starogardzki, st. p. Osiek pół mili odl. , zawiera 3 gburskie posiadłości, 5 zagrod. , razem 359, 62 mr, ziemi, 94 kat. mk. 10 dm. , par. kat. Osiek, par. ew. Skurcz, szkoła Osiek, odl. od m. powiat. 4 mile. Podatek od gruntu wynosi 8 tal. 9 sbr. 11 fen. , od budynków 3 tal. 24 sbr. Klasowe 30 tal M. leży na pograniczu pow. kwidzyńskiego śród rozległych lasów. Markoewen niem. , jez. w płn. stronie pow. szczycieńskiego. Markopol po rus. Markopil mko w pow. brodzkim, 30 kil na płd. wsch. od Brodów, 10 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i urz. poczt. w Załoźcach, między 49 49 5 a 49 54 płn. szer. i m. 42 55 a 42 59 wsch dłg. od F. Na płn. leżą Szyszkowce, na wsch. Wierzbowczyk i Ratyszcze, na płd. Trościaniec Wielki, Hnidawa i Batków, na zach. Zwyżyn i Szyszkowce. Wody z całego obszaru zabiera Seret. Płd. część mianowicie przepływa od zach. na wsch. pot. Seret, zwany w początkach biegu Wyatyną i tworzy w płn. wsch. części mka rozległy staw lustro wody 323 m. . Na płn. od tego pot. płynie drugi pot. Grabarka, również od zach. na wsch. , tworzy staw mniejszy w środku obszaru, a wypłynąwszy zeń przybiera kierunek płd. wsch. i wchodzi do Ratyszcz. Wzdłuż granicy zach. płynie Litowiski rów ob. od płn. na płd. , a wzdłuż granicy płn. wsch. pot. Seret w tym samym kierunku. W środkowej części obszaru, na płn. od stawku, utworzonego przez Grabarkę, lożą zabudowania miejskie. Rynek dość obszerny z ratuszem. W płd. wsch. stronie obszaru, na płn. brzegu stawu większego, utworzonego przez Seret leży grupa domów Międzygóry Mark Markienen Markoschin al. Międzygórze, po rus. Meźyhory. W stro nie płd. najwyższe wzniesienie 378 m. , w stronie płn. 384 m. Własn. wiek. Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego ma roli or. 335, łąk i ogr. 106 past. 443, lasu 431 mr. ; własn. mn. roli or. 1280, łąk i ogr. 183, past. 23, lasu 4 mr. W r. 1880 było 1047 mk. w gm. , 41 na obsz. dwor. obrz. rz. kat. 43, gr. kat. 942 w Markopolu a 73 w Międzygórach. Par. rz. kat. w Pieniakach, gr. kat. w miejscu, dek. załoziecki, archidyec. lwowska. Cerkwic są dwie jedna w Markopolu pod wez. Narodzenia N. Maryi P. , druga w Międzygórach, za sta wem, na górze pod Gajami, pod wez. Wnie bowstąpienia Chrystusa. Ta ostatnia jest bar dzo uboga stara i spruchniała, a w niej mieści się cudowny obraz M. B. W cerkiewce tej nie ma ani ikonostasu, ani wrot carskich. Koło tej cerkiewki była niegdyś wioska Retwiany, zniszczona przez Tatarów. Nazwa miasteczka pochodzi według podania stąd, że któraś woje wodzina polska powiła tu syna i dała mu imię Marka. Na cześć syna nazwała ona osadę, wś podówczas, Markopolem i wyrobiła dla niej przywilej na miasteczko. Dawniej należało mko do dóbr Sobieskich. Było też wówczas większe niż dzisiaj. W r. 1717 uległo zniszcze niu przez pożar. Na uwagę zasługują tu wały położone w środku wsi, w kształcie czworobo ku z kopcami po rogach, ślad dawnego zam czyska; między ludem zachowała się wieść o częstych napadach Tatarów, którzy miasto i zamek zburzyli. Na południu leży mała osa da Międzygórze, należące do Markopola, którą zamieszkuje 81 mk. W M. jest szkoła etat. 1kl. Czyt. Wremennyk instytuta staropigijskoho Lwów 1871, str. 125. Lu. Dz. Markoschin niem. , ob. Markocin. MarkosJanosi węg. , Jamiszewo, wś w hr. bereskiem, 499 mk. Markotice ross. , ob. Marchocice, Markotów, niem. Margadorf i Marksdorf, 1261 Marquardi, wś, pow. kluczborski. Marków, góra, wznosząca się na zach. granicy gm. Klimca z gm. Karlsdorfem, w pow. stryjskim, między pot; Klimczanką od wsch. a Stryjem od zach. Wzniesienie 833 m. npm. Marków, pot. górski, wypływa w obrębie gm. Zawoi, w pow. myślenickim, na płn. stoku działu Babiej Góry 1725 m. , z lasu pokrywającego stok płn. szczytu Brany 1517 m. , płynie na płn. parowem leśnym, a w końcu pomiędzy zabudowaniami zawojskiemi, koło leśniczówki uchodzi do Skawicy z praw. brz. Zabiera kilka strug spływających z lasu Urwiska. Między M. a Skawicą szczyt zwany Mokry Kozub, 832 m. wys. Niedaleko źródła tego potoku leży stawek Morskiem Okiem zwany 1156 m. . Dług. biegu 5 kil. Br. G. Marków, mko pryw. w pow. wilejskim, nad Hordzieją, odl. 35 w. od Wilejki, 82 w. od Wilna. Posiada kaplicę katolicką należącą do b. par. w Bieuicy, 562 mk. 286 żyd. . Markowskie sstwo niegrodowe mieściło się w wojew. wileńskiem, pow. oszmiańskim, dziś w wilejskim, wedle metryk lit. a mianowicie przywileju króla Aleksandra z r. 1513 składało się z mka M. , z dzierżawy krewskiej, dóbr Niezadowszczyzny i dworu putyłowskiego. W XVIII w. posiadał je Jan Szczytt kaszt, inflan. a później syn jego Justynian pisarz lit. , nareszcie brat jego przyrodni Tadeusz Kociełł, który zeń opłacał kwarty złp. 3161 gr. 10. Na sejmie z r. 1773 stany rzpltej nadały toż sstwo w emfiteutyczne posiadanie Ignacego Kurzenieokiego sędziego pow. pińskiego, łącznie z sstwem wilejskiem. Na tymże sejmie przez oddzielną konstytucyą wyznaczono komissyą z 7 urzędników lit. do ostatecznego oznaczenia rozciągłości tych dóbr. Marków las, kol. , pow. sieradzki, gm. i par. Kliczków Mały, odl. od Sieradza w. 13 3 4 dm. 6. Ob. Kliczków Wielki. Markowa al. Markówka, rz. , nastaje na zach. końcu wsi Markowy, w pow, łańcuckim; po dąża pomiędzy domostwami tejże w kierunku wsch. , następnie przerzyna wś Gać i Białoboki, płynie granicą gm. Ostrowa i Mikulic od płd. a gm. Wolicy i Urzejowic od płn. , w końcu zrasza płd. obszar Urzejowic i na granicy Urzejowic z Źurowiczkami długiemi uchodzi z lew. brz. do Mleczki, dopływu Wi słoku. W górnym swym biegu zabiera od pra wego brzegu potoki Hussowski i Glinik. Dłu gość biegu 17 kil. Br. G. Markowa, wzgórze bezleśne, polne, na gra nicy gmin Mazanki i Stróżówki, w pow. gor lickim, pod 38 47 30 wsch. g. F. , a 49 40 52 płn. sz. g. ; od strony płd. wypływa potok bezimienny, płynący na płd. wsch. przez Stró żówkę i poniżej Gorlic zlewający swe wody do Ropy, od zach. zaś i płn. płynie również bezimienny pot. do Wolskiej Wody, a z nią do Moszczańki, dopływu Ropy. Wznies. 427 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markowa 1. wś duża, zabudowana wzdłuż niewielkiego dopływu Wisłoka z praw. brz. po płd. stronie gościńca z Łańcuta 11 kil. do do Przeworska, w urodzajnej równinie 241 do 257 m. npm. Należy do pow. łańcuckiego, ma szkołę ludową o 2ch nauczycielach, par. rz. kat. , 2 wiatraki i dom ubogich dla utrzymania niezdolnych do pracy kalek lub starców, niewiadomej fundacyi, posiadający 2 mr. roli i zostający pod zarządem zwierzchności gminnej. Liczy 3099 mk. , z których 3074 rz. kat. i 25 izrael. Wiek. pos. jest attynencyą ordynacyi przeworskiej ks. Lubomirskich i ma 229 mr. roli; pos. mn. 4114 roli, 291 łąk i ogr. , 188 past. i 85 mr. lasu. Była tu dawniej osadą Markowa niemiecka zwana Markenhof, co później przekręcono na Markenhów, założona przez Pileckich, którzy także fundowali parafią. Jako Markenhof jest wymieniona w liście Eryka bisk. przemyskiego do kapituły z r 1384, w którym nadaje kapitule dziesięciny z tej wsi. Aktu erekcyi nie ma, gdyż się spalił, ale w r. 1424 jest wymieniony z tej wsi pleban Jan, w aktach biskupich. W 1623 była własnością osiadłego w Polsce greczyna Konstantego Korniakta de Białoboki, który był także fundatorem parafii w Ostrowie i na dokumencie erekcyjnym podpisał się greckiemi głoskami Konstantinos Korniatos. Ten odnowił i rozszerzył fundacyą parafii w M. w r. 1623, ale już następnego roku spalili Tatarzy wieś i kościół. Korniakt zebrał rozproszonych osadników a może i sprowadził nowych z Niemiec i wybudował nowy kościół dotąd istniejący. Siarczyński pisze Dykcyonarz geogr. rkp. Bibl. Ossol. 1825, że włościanie do początku bieżącego stólecia zachowali ślady swej pierwotnej ojczyzny, mieszając wyrazy niemieckie do mowy polskiej. Śpiewają także na Boże Narodzenie i Wielkanoc pieśni w niezrozumiałym języku, może niemieckim popsutym Na Wielkanoc po rezurekcyi witają się wyrazami Krist is aufersztanda Christ ist auferstanden. Dopóki w Jarosławiu była komisya moderunkowa wojskowa, trudnili się wszyscy włościanie tkactwem i siali dużo lnu, sam obszar dworski po 25 korcy, dzisiaj jednak ten przemysł podupadł. Wspomnieć jeszcze należy że od r. 1760 do 1772 była tu parafia przyłączona do kanclerstwa kolegiaty jarosławskiej, którą bisk. Kierski rozwiązał i parafie usamowolnił. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. przeworskiego. M. graniczy na zach. z Albigową i Wysoką, na płn. z Kosiną, na zach. z Gaciem, z którym się domami styka a na płd. z Chodawką i Hussowem. 2. M. , wś w pow. bohorodczańskim, 17 kil. na płd. zach. od Bohorobczan, tuż na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Sołotwinie. Na płn. zach. leży Sołotwina, na płn. wsch. Manasterczany, na płd. wsch. Babcze, na płd. zach. Maniawa. Srodkiem obszaru płynie Maniawka, dopływ Bystrzycy Sołotwińskiej, od płd. zach. z Maniawy, na płn. wsch. i przyjmuje w obrębie wsi z obu boków liczne małe strugi. W dolinie Maniawki leżą zabudowania wiejskie 481 m. , na praw. jej boku część wsi Bania. Na granicy wsch. wznosi się Pasowiska do 512 m. znak triang. ; na płd. zach. szczyt jeden do 672 m. Własn wiek. Tow. dla płod. leśn. w Wiedniu ma łąk 1; własn, mn. roli or. 491, łąk i ogr. 601, past. 753, la su 15 mr. W r. 1880 było 959 mk. w gm. 19 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat, w Sołotwinie, gr. kat. w Babczem, We wsi jest cerkiew pod wez. Narodz, ś. Jana Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w sstwie halickiem i była czas jakiś mkiem. Następnie zamieniono miejscowość na posadę wiejską, jak i wiele innych w ziemi halickiej, dotkniętej licznemi kieskami. Była tu także warzelnia soli, jedno źródło na wzgórzu, studnia 20 sążni głęboka, w niej solanka na 15 sążni wys. Sto funtów surowicy dostarczało 20 fun. soli. Na 2ch cerunach warzono 9800 ctn. soli. Warzelnię tę zwinął rząd austryacki, pozostało tylko nazwa Bani dla jednej części wsi. W lustracyi z r. 1556 rkp. Ossol. 2127 str. 11 czytamy Jest tu bania, w niej wież pańskich 2, a ludzkich 10. W lustracyi z r. I661 ib. str. 125, 162 i 165 czytamy Miasteczko Markowa teraz powinności nie odprawuje; którzy mają woły, powinni przywieźć do roku wozów drew 15, a pieszy wyrąbać wozów 15 do roku. Karczma w tej wsi do arendy generalnej należy. Powołowszczyzny siódmego roku biorą. W bani markowskiej cerenów 2; na jednym cerenie zrabia się soli 1000 beczek, czyni na 2ch cerenach do roku beczek 2000. Rachując beczkę po 1 złp. facit zł. 2000. Expensa drew na 150 beczek wynidzie wozów 100. Wóz po gr. 6 20 zł. Zwarychom od 100 beczek po złp. 5 100 zł. Nabijaczowi od 100 beczek zł 20; temu co kieratnego konia ma, zł. 30. Kierat co 3 lata musi być nowy, kosztuje zł. 20. Lina jedna na rok kręcona, konopna, zł. 20. Na konia do kieratu zł. 30. Na cereny kładzie się zł. 60. Suma expensy zł. 533 gr. 10. Reszta facit 1466 zł. W lustracyi z r. 1762 ib. 1892, str. 8 czytamy W tej wsi jest pola gruntów 350 1 2 Poddani tej wsi każdy corocznie daje zł, 2, powozu zł. 10, półgruntowy zaś daje czynszu zł. 1. Rydze, orzechy, maliny i t. p. dają. Stróżę dobową w kolej do bani odbywają. Do reperacyi budynków bannych, mostów, dróg nemini excepto idą. W tej wsi jest bania z oknem surowicznem, przy której bani jest wież 3, w każdej po czyrynów 3. Inwentarz z r. 1767 podaje Wieś Markowa, niegdyś miasteczko, w niej kierat, gdzie surowicę ciągną; 3 rynny, któremi surowica od wież, gdzie sól warzą, idzie. Wieże 3 z drzewa, każda o jednym czyrynie. Szop na skład soli 2. Po zaborze Galicyi przydzielono wś do dóbr sołotwińskich w r. 1787 i sprzedano wraz z tymi dobrami w r. 1868. O stosunkach geologicznych tej okolicy pisał Alth, , Pogląd na źródła solne i naftowe w Galicyi, w dodatku miesięcz. do Gazety Lwow. 1872, t. III, str. 49 i in. . O salinie tutejszej czyt. Jabrb. des geol. Reichsanst. t. 26, str. 125 i Verhandl. der geol. Reichsanst. 1871, str. 5. 3. M. , wś, w pow. podhajeckim, 15 kil. na płd. zach, od Marko sądu powiat. w Podhajcach, 6 kil na płn. od urzędu poczt. w Zawałowie. Na płd. leżą Zawadówka i Toustobaby, na zach. Panowice na płn. Seredne i Zaturzyn, na wsch. Szwejków, na płd. wsch. Huta Nowa w pow. buczackim, środkiem wsi płynie Złota Lipa, od płn, wsch. z Zaturzyna na płd. do Zawadówki i przyjmuje w obrębie wsi mniejsze strugi z obu boków. W dolinie Lipy 245 m. na płn, leżą zabudowania wiejskie 270 m. . W stronie zach. wznosi się w części lesistej, na granicy płd. Holeszów do 380 m. W stronie wsch. , przeważnie lesistej, na płn. Chmielna góra do 348 m. , na płd. wsch. Czarnylas z Seredną górą, Ptasią górą i szczytem 387 m. wys. na granicy płd. Własn. wiek. arcybiskupstwa łaciń. lwów. ma roli or. 159, łąk i ogr. 66, past. 8, lasu 1614 mr. ; własn. mn. roli or. 473, łąk i ogr. 319, past. 197 mr. W r. 1880 było 980 mk. w gm. , 18 na obsz. dwor. 252 obrz. rz. kat. , 624 gr. kat. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. konkolnicki, archidyec, lwowska. Fundatorami parafii byli Wacław Sierakowski, arcybis. lwowski, i Walenty Cwynarski, proboszcz konkolnicki, w r. 1777. Kościół drewniany pod wez. ś. Jana Nepomucena konsekrowany. Rok konsekracyi niewiadomy. Do par. należą Zaturzyn i Zawadówka. Par. gr. kat. w miejscu, dek. podhajecki, archid. lwow. . Do par. należą Zaturzyn i Huta. We wsi jest cerkiew i szkoła ludowa. W M. kwitnie głównie uprawa tytoniu. Lu. Dz. Markowa, mały zaśc, pow. słucki, przy szosie brzeskiej, pomiędzy Ladną i Hulewi czami, os. 5. A. Jel. Markowa góra, część Woroniaków, pow. złoczowski. MarkowaWola al. Markowola, wś włośc. , pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Regów, odl. 25 w. od Kozienic, ma 20 dm. , 160 mk. , 432 mr. W 1827 r. 17 dm. , 145 mk. mr Markowa Wolica, część wsi Sokólczy, w pow. skwirskim. Markowce, wś, pow. augustowski, gm. Hołynka, par. Teolin, odl. 50 w. od Augustowa, ma 29 dm. , 317 mk. W 1827 r. było tu 26, 161 mk. M. wchodzą w skład majoratu Łabno ob. . Markowce 1. wś, pow. sanocki, 10, 9 kil. od Sanoka, należy do parafii rzym. kat. w Dudyńcach a gr. kat. w Pełkini, liczy 152 mk. , z których 26 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Pod względem religii jest 44 obrządku rzym. kat. , 108 gr. kat. , ma kajflicę M. B. i mały staw obok folwarku. Pos. wiek. Hier. Romera wynosi 219 mr. roli, 48 łąk, 51 mr. pastw. i 6 mr. lasu; mniej. 60 mr. roli i 12 mr. łąk. Ta mała osada leży na wysoko 388 m. npm. położonej równinie na lewym brzegu Sanoczka, dopływu Sanu także z lew. brzegu i graniczy na południe z Prusieniem i Pobielnem, na wschód z Pławcami, na północ z Sanoczkiem wsią, a na zachód z Dudyńcami. 2. M. al. Markowicej po rusku Markiwci, wś w pow. tłumackim, 16 Ml. na płd. zach. od Tłumacza, 9 kil. na płd. płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Tyśmienicy. Na płn. wsch. leży Chomiakówka, na wsch. Czarnołoźce i Słobódka, na płd. Ladzkie, na zach. Bratkowce, na płn. zach. Tyśmienica. Środkiem obszaru płynie Strymba, dopływ Werony, od płd. z Ladzkiego na płn. , a potem na płn. wsch. do Chomiakówki, i dzieli się w obrębie wsi na kilka ramion. Wzdłuż granicy płn. zach. płynie Uniawa, dopływ Strymby, od płd. zach. na płn. wsch. , a wzdłuż granicy wsch. Rokitna, dopływ Woróny, od płd. na płn. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie w dolinie Strymby. Na lew. brzegu Strymby las Uniawa, na praw. brzegu Nedwedyszcze. Zach, część obszaru przebiega kolej Iwowskoczerniowiecka a M. leżą w połowie drogi ze Stanisławowa do Ottynii. Własn. wiek. ma roli orn. 279, łąk i ogr. 158, pastw. 192, lasu 636 mr. ; własn, mniej, roli orn. 552, łąk i ogr. 1165, pastw. 273, lasu 33 mr. W r. 1880 było 860 mk. w gminie, 165 na obsz. dwor. 836 obrz. gr. kat. , 60 obrz. rzym. kat. . W tej liczbie 118 polaków, 11 żydów, reszta rusini. Par. rzym. kat. w Tyśmienicy, gr. kat. w miejscu, dek. tyśmieniecki, archidyec. lwowska. Do parafii należy Odaja. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Dymitra, szk. fil. i kasa pożyczk, gminna z kapit. 817 zł. Dawniej należała wieś do klasztoru oo. dominikanów w Tyśmienicy z nadania Mikołaja Potockiego, kaszt. krak. , w r. 1643 Rkp. Siarczyńskiego w Bibl. Ossol. 1828, dziś jest własnością Konstantego Ładomirskiego. Mac. i Lu. Dz. Markowce, po węg. Mark, wś w hr. ziemneńskiem Zemplin Węg. , uprawa roli. Kościół paraf. gr. kat. , 460 mk. Markowce 1. wś nad Bohem, pow. latyczowski, gm. Susłowce, par. Latyczów, odl. 10 w. od Latyczowa. Ma 46 dm. , 284 mk. , 298 dzies. ziemi włośc. , 1100 dzies. dwors. , gorzelnię, która w 1881 r. wyprodukowała 6960 wiader spirytusu, cerkiew ś. Michała z 32 dz. ziemi. Należała do sstwa latyczowskiego. R. 1770 posesorami M. byli Leon i Ludwika Rulikowscy; opłacali 295 zł. 29 gr. kwarty. Dziś własność Lüdersów. 2. M. , wś, pow. berdyczowski, par. Machnówka, odl. 4 w. na południe od Machnówki. W 1868 r. 40 dm. , i 430 mk. w tej liczbie 70 katol. . Cztery piąte części wsi i 596 dzies. ziemi należały do Lucyana Mazarakiego, a piąta część z 120 dzies. do Dobrowolskiego. 3. M. , wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par. KulczynyKrasiłów. W XVIII w. prze Markowa Marko szły od Sanguszków do Lubomirskich. W r. 1868 miało 91 dm. 4. M. , mołd. Markoucy, wś, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim. Leży nad ogromnym stawem, przez który przepływa rz. Rakowiec. Ma cerkiew parał. Markowce 1. wś, pow. miński, okr. polic kojdanowski, w okolicy wsi Jezioro, ma osad kilka, miejscowość bezleśna, glina w pokła dach. 2. M. , mały zaśc, pow. ihumeński, okr. polic. 2gi smiłowicki, par. kat. , do roku 1867 smiłowicka, po kasacie koreliszczewicka, pomiędzy rzekami Wołma i Słouść położona, ma osad 2, miejscowość dość równa, małoleśna, ziemia dobra. 3. M. , wś nad rz. Wilią, pow. święciański, 4 okr. sąd. o 77 w. od Swięcian, 10 dm. , 70 kat. 1866. 4. M. , wś, pow. lidzki, gm. Możejki Małe, 4 okr. adm. , o 42 w. od Lidy, 7 od Wasiliszek, dm. 9, mk. wyzn. katol. 91 1866. Al Jel i A. T. Markowe, niem. Markerey, dwie os. i młyn do Brynicy, pow. kluczborski. Markowe Łąkie, ob. Łąkie M. Markówek; pow. włocławski, gm. Śmiłowice, par. Kruszyn. Markowiak, ob. Marlowice, pow. raciborski Markowica, szczyt, ob. Hale Wiaterne. Markowice 1. wś i folw. , pow. będziński, gm. Koziegłowy, por. Koziegłówki. Ma 79 dm. , 630 mk. , 966 mr. ziemi włośc. Folw. 1 dm. , 4 mk. , 348 mr. Należy do dóbr Kozie głowy ob. . W 1827 r. wś rząd. 60 dm. , 399 mk. 2. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. Księżpol, par. Puszcza Solska. Należy dodóbr ordynacyi Zamoyskich. W 1827 r. 21 dm. , 148 mk. Br. Ok Markowice 1. niem. Markowitz, pow. średzki, 6 dm. , 43 mk. , wszyscy kat. , 13 analf. Poczta we Węgierskiem o 3 kil. , gośc. o 3 kil. , tel. i st. kol. żel. w Srodzie o 9 kil. 2. M. , dom. , 1992 mr. rozl. , 14 dm. , 170 mk. , 35 ew. , 135 kat. , 57 analf. 3. M. , wś, pow. inowrocławski, 21 dm. , 241 mk. , 18 ew. , 223 kat. , 70 analf. Siedziba komisarza obwodowego. Poczta i gośc. w miejscu, st. kol. żel. w Ino Wrocławiu o 9 kil. i w Jankowie Amsee o 8 kil. Poczta osobowa z Inowrocławia przez Markowice do Strzelna. Jest tu kościół filial ny, par. w Ludziskach ob. Łaski, Lib. Ben. I. 198. 4. M. , dom. , 4019 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Gay, 20 dm. , 378 mk. , 118 ewang. , 260 katol, 163 analf. Tu urodził się w 1809 r. Gustaw Zieliński, poeta, autor Kir giza. M. St. Markowice, ob. Krupin, Nazwę M. otrzymały od pierwszych osadników, od braci Pawła i Stańka Markowskich 1561 r. W. Kętrz. O ludn. pol. , str. 227. Markowice, niem. Marhowitz, 1309 Marcowicz, 1313 Marcomich, 1532 Marckhowitz, wś kościelna nad Odrą, z praw. brzegu, pow. ra ciborski. Leży przy linii kolei GórnoSzlą skiej. Składa się z obszaru dworskiego, na leżącego do dóbr ks. Raciborskiego i gminy. Posiada kościół paraf. drewniany, założony w 1247 r. i szkołę dwuklasową. Dobra te ks. Leszko nadał dożywotnio swej siostrze Ofce w 1316 r. Obszar gminy wiejskiej wy nosi 1821 mr. roli, 54 mr. lasu, 124 mr. łąk, 49 mr. ogr. Jest tu 8 gospodarzy, 12 gospo darzy połowicznych, 6 ogrodziarzy i 96 ko morników. Par. M. dek. pogrzebiński, ma 4668 dusz. Do M. należy folw. Markowiak i os. leśna Łążek Lenczok. Br. Ch. Markowicze, wś, pow. włodzimierski. Posiadała kaplicę należącą do parafii Łokacze, po 1830 r. zniesioną. Dobra M. wraz z Skobelką i Starostawami obejmują 1877 dzies. i należą do hr. Tad. Tarnowskiego. Markowicz, wś, pow. homelski, o 40 w. od Homla, z zarządem gminy obejmującej 2317 dusz. Markowiczowa Wola, ob. Markowskie. Markowice, potok, w obr. gm. Orowa, w pow. drohobyckim, spływający ze wzgórza pogranicznego między Orowem, Dobrohostowem i Dołhołuką, Bahnyną 634 m. zwanego i wznoszącego się po nad doliną rz. Hynawki, w której legła wś Orów. Bieg tego strumie nia ku południowi jest nader krótki, gdyż za ledwie 2 kil. przeciągający się, kręcąc się między parowami. Potok ten zlewa swe wo dy do Stynawki od lew. brz. Br. G. Markowięcka słobódka, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim, leży nad Su chym Rakowcem. X. M. O. Markowięta, ob. Jabłoń. Markowizna 1. os. włośc, i os. młyn. nad strum. b. n. , pow. noworadomski, gm. i par. Sulmierzyce, os. włośc. 2 dm. , 24 mk. , 23 mr. , os. młyn. 1 dra. , 5 mk. , 24 mr. Należy do dóbr WydrzynaWola. 2. M. , pow. mazowiecki, gm. i par. Mazowieck. Markowizna, wś w piaszczystej równinie 235 m. npm. na zachodniej stronie gościńca z Sokołowa do Niska, w pow. kolbuszowskim, 10, 6 kil. od Sokołowa oddalona, należy do pa rafii rzym. kat. w Górnem i liczy 517 rzym. kat. mieszk. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa tę wieś osadą niemiecką śród lasów, Pos. wiek. hr. Reja Wład. ma wogóle 187 mr. roli; pos. mniej. 427 mr. roli, 85 mr. łąk i 53 mr. pastw. Od zachodu otacza M. olbrzymi sosnowy bór, na północ graniczy z Kamieniem, na południe z Turzą, na wschód z Łowiskiem. Mac. Markowizna, niem. Marcovisna Kętrz. ; w spisach urzędowych niema M. Markówka, rz. w pow, mazowieckim, poczyna się w gub. grodzieńskiej, pod Marko Markow Markó Markowce wem dotyka królestwa, stanowiąc na długości 3 wiorst granicę i pod Proszanką Baranką wpada z lew. brzegu do Mańki. J. Bl. Markówka, kol. włośc, pow. łaski, gm. Wymysłów. Leży na prawo od drogi z Łasku do Lutomierska. Ma 28 dm. , 309 mk. , 804 mr. 330 ornej. Markówka, potok w pow. łańcuckim, przyjmuje we wsi Markowej z praw. brz. Hussowski pot. ob. . Markówka, folw. i browar do Tworkowy, pow. brzeski, nad potok. b. n. spływającym z lew. brz. do Dunajca, przy drodze z Lipnicy do Zakluczyna. Graniczy na zach. i płd. z Tworkową, na wsch. z Jurkowem, na płn. z Lewniową. Mac. Markówka al. Markiwka, wzgórze, na północ od wsi Malechowa, w pow. żydaczowskim, pod 41 47 wsch. dłg. g. F. , a 49 29 9 płn. sz. g. Od płdn. wsch. i płd. powstające potoki opływają Malechów i w Brzozdowcach uchodzą do pot. Wiśni, dopływu Dniestru. Wznies. 349 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markówka po rusku Markiwka, wś w pow. kołomyj skim, 15 kil. na płd. zach. od Koło myi, 3 kil. na płd. zach. od sądu powiat i urzędu poczt. w Peczeniżynie. Na zach. i płn. leży Mołodiatyn al. Młodiatyn, na płn. wsch. i wsch. Peczeniżyn, na płd. wsch. i płd. Rungury, na płd. zach. Słoboda Rungurska. Wo dy z całego obszaru płyną na płn. wsch. i wpadają do Łuczki, dopływu Prutu, płynącej w pobliżu granicy wsch. , wprost, albo za pośrednictwemi jej dopływ Demianówki, jak np. pot. Punczewa, nastający w stronie płd. zach. , na płn. stoku góry Waratyki 779 m. , znak triang. . Ścieśniony wąwóz tego potoku ota cza ciemny las bukowy. Im wyżej, tem gęstsze wyrastają na dnie burzany, a pokrzy wy sięgają idącemu aż do twarzy. Bujność roślinności dochodzi tu ku schyłkowi lata do największych rozmiarów. Zabudowania wiej skie leżą we wsch. stronie obszaru, 446 do 453 m. wzniesionej. Własn. wiek. rządowa ma łąk i ogr. 20, pastw. 190, lasu 728 mr. ; własn. mniej. roli orn. 321, łąk i ogr. 696, pastw. 225 mr. W r. 1880 było 491 mk. w gminie 2 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Kołomyi, gr. kat. w Mołodiatynie. We wsi jest cerkiew i kasa pożyczk. gminna z kapit. 211 zł. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych peczeniżyńskich w ziemi halickiej. Lu. Dz. Markówka, karczma i młyn na obszarze dwor. Toutry, w pow. kocmańskim. Br. O. Markówka al. Szumiłówka, rz. , lewy dopływ Dniestru, zaczyna się w płn. wsch. części, pow. jampolskiego, około mka Markówki wchodzi do olhopolskiego pow. , znowu wraca do jampolskiego, gdzie we wsi Wielka Kośni Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 62. ca wpada do Dniestru. W początkach swoich nazywa się Szumiłówka. Do niej wpada z pra wej strony Jałaniec al. Izwar, zaczyna się pod wsią Ihnatówką w jampolskim pow. i przyj muje z lewej rzeczkę Szachtanie. Do M. z le wego brzegu wpada rz. Olszanka wypływa jąca z pól wsi Olszanki w pow. jampolskim. Długość ogólna dochodzi 7 mil. Dr. M. Markówka 1. al. Jangrod, Januszgrod, mko w pow. jampolskim, odl. 50 w. od Jampola, a 8 w. od Wapniarki st. kol. żel. odeskiej, ma ziemi dworskiej 879 dz. , lasu 445 dz. , ziemi włośc. 872 dz. Ludność 928 dusz prawosł. i 233 żyd. Cerkiew paraf. drewniana; katol. kościół paraf. był dawniej w mku Komargrodzie; po zabraniu go w 1874 r. na cerkiew, par. przeniesiona do mka Tomaszpola o w. 25. W samym środku mka wytryskają z pod skał wapiennych obfite źródła i tworzą rzeczkę Markówka lub Szumiłówka zwaną, której wody tak są obfite i taki spad posiadają, że w odległości kilkuset sążni od źródła wprawiają w ruch trzy młyny; na przestrzeni zaś przebiegu rzeczki Markówki do Dniestru jest jeszcze kilka młynów. Markówka rozłożona na głębokim jarze z pokładem wapiennym, ma grunta czarnoziemne i kopalnie kamienia, z którego bardzo dobre wapno się wypala. Zarząd gminny w Komargrodzie, zarząd polic. w Tomaszpolu. Wś M. w dawnem woj. bracławskiem położona, zostawała oddawna w posiadaniu ks. Czetwertyńskich. W r. 1760 właścicielem jej był ks. Janusz Czetwertyński, który uzyskał od króla Augusta III przywilej nadający wsi M. prawo miejskie i zmieniający jej nazwę na Januszgrod. Przywilej ten z własnoręcznym królewskim podpisem, opatrzony wielką kanclerską pieczęcią pod datą d. 24 października 1760 r. jest w posiadaniu obecnego dziedzica M. R. 1775 owoczesny właściciel Januszgrodu ks. Antoni Czetwertyński otrzymał od króla Stanisława Augusta Przywilej na jarmarków 12 do miasteczka Januszgroda nazwanego, w województwie bracławskiem, w powiecie Winnickim leżącego, urodzonego Antoniego, Jana Nepomucena Xiecia Światopełk Czetwertyńskiego, Chorążego Zwinogrodzkiego dziedzicznego dany. Dan w Warszawie d. 16 miesiąca Czerwca Roku Pańskiego 1775. Mko Januszgrod al. Jangrod w początkach istnienia swego, mając nadane prawo magdeburskie i rozmaite od właścicieli dogodności, zaczęło się znacznie wznosić i zaludniać. Ks. Janusz Czetwertyński wystawił obszerny murowany ratusz z licznemi kramami, którego dość okazałe szczątki służą za mieszkanie kilku rodzinom żydowskim. Lecz już od początku teraźniejszego stólecia, zaczęło się mko kłonić ku upadkowi, żydzi emigrowali do sąsiednich miasteczek Czeczelnika, Olhopola i Markówka Markówka Marko Bałty, nawet samo nazwisko Januszgrod wyszło zupełnie z użycia, i dziś mko M. nie mając ani jarmarków, ani żadnego handlu, dzieli wspólne losy z innemi niegdyś przez ks. Czetwertyńskich pozakładanemi miastami, Kitajgrodem, Komargrodem, Horyszkówką, służąc za przytułek kilkunastu rodzinom żydowskim żyjącym z szynkarstwa i drobnego handlu. 2. M. , wś w hajsyńskim pow. nad rz. Kibliczem al. Kubliczem, gm. Kiblicz, par. Granów, mk. 650, dm. 87, ziemi włośc. 671 dz. , dwor. 618 dz. Cerkiew pod wez. ś. Koźmy i Damiana licząca 860 parafian i 39 dz. ziemi; grunt czarny, własność dawniej Grozy, dziś Zbyszewskich. 3. M. , wś, pow. bracławski, nad rz. Bilką, gm. Łuka, par. Woroszyłówka, mk. 120, dm. 29, ziemi włośc. 157, dwor. 578 dz. , grunt miejscami górzysty, ziemia glinkowata, należy do Białeckich. 4. M. , inaczej Majdan Markówka, mała wioska, pow. latyczowski, gm. , okr. polic. i par. w Derażni, dm. 20, mk. 262, ziemi włośc. 93, dwor. 209 dz. , własność dawniej Markowskich, Newelskich, dziś Iznoskowa. 5. M. , wś, pow. nowogrodwołyński, gm. baranowiecka, włościan dusz 76, ziemi włośc. 176 dz. Należy do dóbr baranowieckich. Własność pierwej Lubomirskich, Walewskich, ks. Gagarynowych, obecnie Strogonowych. 6. M. , wś nad Słuczą, pow. zwiahelski, par. Miropol. R. 1867 miała 20 dm. Markówka, rzeczka, prawy dopływ Mienki, prawego dopływu Nurca, wpadającego z prawej strony do Bugu. Markówka, karczma pryw. , pow. dzisieński, o 5 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. żydów 1866. Markowo 1. Holendry kol. , pow. włocławski, gm. Piaski, par. Kruszyn. W 1827 r. 10 dm. , 80 mk. Należała do dóbr Kazanie ob. . 2. M. , wś i folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 5 dm. , 51 mk. W 1827 r. 6 dm. , 64 mk. Folw. M. ma rozl. mr. 266 grunta i ogr. mr. 203, łąk mr. 55, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 6, bud. mur. 3, z drzewa 7, płodozmian 4polowy, są pokłady torfu. Br. Ch, A. Pal Markowo, dom. , pow. inowrocławski, 2642 mr. rozl. , 2 miejsc. a M. , dom. ; b Emmingen, folw. ; 12 dm. , 217 mk. , 51 ew. , 166 kat. , 98 analf. Poczta i tel. w Murzynnie Morin o 3 kil. , gościn, o 3 kil. , st. kol. żel. w Gniewko wie o 5 kil. M. St. Markowo, niem. Markawken al. Markawischken, dobra, pow. gołdapski, st. p. Dubeninki, 4 kil. odl. , obszar wynosi 148 ha. i to 54 rola orna i ogr. , 26 łąki, 1 past. , 64 bór, 3 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 722 mrk. Własn. C. V. Kom, 1856 r. 35 mk. Kś. Fr. Markowo, mko, pow. wilejski, w 1m okr. polic, o 85 w. od Wilna, o 35 w. od Wilejki, 562 mk. , 79 dm. , własność mieszczan chrześcian. Cerkiew prawosł. mur. , dwie drewn. kaplice, szkoła początkowa. Leży przy trakcie pocztowym z Wilna do Mińska. Markowo 1. folw. pryw. , nad rz. bezimienną, pow. wilejski, 1 okr. adm. przy byłej drodze poczt. z Wilna do Mińska, 1 dm. , 38 mk. Własność Plewaki 1866. 2. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, o 42 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 56 mk. 1866. Markowo Wielkie, wś, pow. bielski, gub. grodzieńskiej, gm. Oleksin, par. Domanów, odl. od Bielska 30 w. , od Wysokiego Mazowieckiego 21 w. , od st. dr. żel. w Szepietowie 15 w. Leży na granicy pow. mazowieckiego, gub. łomżyńskiej, od której dzieli ją rzeczka Markówka. Wś zaludniona przez włościan katol. , około 250 dusz. W r. 1544 jest wzmianka w Niesieckim o Józefie Markowskim z Markowa W. jako podsędku ziemi bielskiej i dotąd M. pozostaje w ręku tej samej rodziny. Znajduje się ślad w aktach, że król Zygmunt August w d. 1 i 4 octobra 1567 r. przebywał w M. zapewne w skutek myśliwskich wycieczek z Knyszyna odległego o mil 8 i datował z tych dwa reskrypta do kasztelana gdańskiego Stemberga. Podanie niesie; że wieś była o wiele większa, lecz zburzona przez Szwedów dziś zaludniona w innem miejscu. Na dawnych gruntach tej posiadłości Markowskich istnieją obecnie dwie wsie Wólka Markowo i Lendowo w pow. mazowieckim, gub. łomżyńskiej. Acta Terrestr. Bilscensi, Niesiecki. Assygn. Kom. Skarb. ks. 2, fol. 234 i 242. Markowo Wólka, wś szlach. , pow. mazo wiecki, gm. i par. Piekuty, leży na granicy Cesarstwa o 4 w. od Piekut, o 18 w. od Wy sokiego, już pod r. 1500 wspominanaMa 32 dm. , 181 mk. , w tem 21 izrael. , 286 mr, ziemi. Gleba średnia, gospodarstwo 3 polowe w sza chownicy. Ludność wiejska trudni się stolar stwem. W 1827 r. 186 mk. P. Ł. Markowska góra, na wsch. granicy gm. Stężnicy z gm. Bereźnicy wyźniej, w pow. Lisko, pod 40 29 wsch. dłg. g. F a 49 19 55 płn. sz. g. Od płn. wsch. pokrywa ją las Li powica, należący do obszaru Bereźnicy wy źniej; od płd. zach. opływa ją pot. Stężnica, który zabiera wody z zach. stoczystości tejże góry. Wznies. 747 m. Czubek zach. 675 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Markowska łąka, grupa chat we wsi Szczyrku, pow. bielski w Galicyi. Markowskie, osada, pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 15, dm. 2, mk. 6. Markowskie al. Markowiczowa Wola, niem. Markowsken al. Markoitzwolla, wś, pow. margrabowski, st. p. Wieliczki, r. 1856, mk. 362. M. istniały już r. 1561. R. 1600 mieszkali tu Mark Markowszcz sami Polacy. R. 1613 nadaje ks. Jan Zygmunt niemcowi Baltazarowi Fuchs, staroście oleckowskiemu, zamiast 50 włók w Baranowie w pow. ryńskim, wś M. w pow. oleckowskim, z 33 włókami a 14 włókami nadwyżki, oraz wyższe i niższe sądownictwo. Ob. Kętrz. , 0 ludn. pol. w Prus. str. 517 i 243. Kś. Fr. Markowszczyzna, wś, pow. warszawski, gm. Cząstków, par. Kazuń, Wś ma 14 dm. , 215 mr. , tworzy jednę całość z wsią Sędykowszczyzną. 2. M. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Udrya, odl. 46 w. od Kalwaryi, 1 dm. , 7 mk. 3. M. , os. włośc. , nad rz. Pokrzywianką, pow. opatowski, gm. i par, Iwaniska, odl. 13 w. od Opatowa, 2 dm. , 13 mk. , 15 mr. Markowszczyzna 1. folw. , pow. białostocki, par. niewodnicka, odl. od Białegostoku 12 w. , od Suraża 12 w. , od st. kol. żel. brz. graj. Starosielce 10 w. , od Narwi 5 w. , poczta w Białymstoku. Od 1826 do 1856 znajdowała się tutaj fabryka kortów, która następnie do Topol przeniesioną została. Folw. ten przeszło od lat 300 zostaje w posiadaniu rodziny Łyszczyńskich. Jeden z przodków tej rodziny Kaźmierz Łyszczyński, za sprawą jezuitów za panowania Jana Sobieskiego, oskarżony o kacerstwo, był sądzony, skazany i stracony. M. wraz z osadą fabryczną Topole, oraz folwarkami Niewodnicą Korycką, Niewodnicą Kościelną i częścią Czaplina, stanowi jedno dominium, należące obecnie do Witolda Łyszczyńskiego. W majątkach tych jest przeszło 40 włók wyborowego lasu sosnowego, po większej części starodrzewu; znajduje się również cegielnia. Folw. M. z osadą fabryczną Topole, położoną o w. 3, połączony jest drogą szosową. Droga ta stanowi pamiątkę pracy i wytrwałości jednego z poprzednich współwłaścicieli Michała Łyszczyńskiego, który mając już przeszło lat 50, wziął się do przeprowadzenia tej szosy. Sam, z pomocą tylko jednego robotnika, zbierał kamienie, tłukł i budował z nich drogę. Pracując przez lat 10, wybudował doskonałą szosę, i dzisiaj nie przestaje chodzić około wzorowego jej utrzymania. Po obu stronach drogi, również własnoręcznie pourządzał kląby z róż, bzu, jaśminu i innych krzewów, pozasadzał akacye, modrzewie i utworzył rodzaj prześlicznej alei zdumiewającej podróżnego, któremu przez ten las w porze wiosennej, gdy krzewy pokryte są kwiatami, przejeżdżać wypadnie. 2. M. , folw. szl. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 18 w. od Trok, 1 dm. , 21 prawosł. 3. M, karc. i wś szl. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 18 w. od Trok, 3 dm. 28 mk. kat. 4. M. , wś włośc. nad rz. Żyżmą, pow. oszmiański, 3 okr. adm. , od Oszmiany o w. 56, od Dziewieniszek w. 21, dm. 8, mk. kat. 74 1866. A. T. Markowszczyzna 1. wś, pow. miński, gm. białorucka, nnd rz. Wiaczą, po uwłaszczeniu miała osad włócznych 6. 2. M. , folw. , pow. nowogródzki, o wiorstę na płn. zach. od mka Kraszyna, położonego na pół odległości pomiędzy stacyami Pohorelce i Baranowicze brzes. smol. kolei; miejscowość bezleśna, grunta dobre. 3. M. , folw. , pow. ihumeński, okr. polic. puchowicki, par. błońska, nad rz. Citewką, dopływem Swisłoczy, na pół drogi pomiędzy miasteczkami Błoń i Puchowicze, w miejscowości bardzo dogodnej, obszar około 26 włók, grunta i łąki piękne, propinacya, młyny i przewóz na Świsłoczy przynoszą około 600 rubli. Dawniej własność Frybessów, teraz przez wiano Jacewiczów. 4. M. , folw. na płd. wsch. cyplu pow, ihumeńskiego, w okolicy mka Kliczewa, w okr. polic, berezyńskim, par. kat. berezyńskiej, nieopodal rz. Olsy, przy lichej drodze wiodącej z Kliczewa do Stojałowa, miejscowość bardzo odludna, poleska, grunta lekkie. 5. M. , mały zaśc. w płn. stronie pow. borysowskiego, na samej granicy pow. lepelskiego, u źródeł rz. Iduty, osada 1, okr. polic. 3 dokszycki, miejscowość lesista. Markowszczyzna, okolica szl. , pow. witeb ski, 4 okr. polic, 5 okr. sąd. , do 300 dz. rozl. , należy do kilkunastu właścicieli, przeważnie z rodziny BitnySzlachto. M. K. Markowy gaj, kolonia niemiecka w Ottyne, pow. tłumacki. Markowy grunt, wś, pow. kolski, gm. Budzisław kolski, par. Osiek Wielki, odl. od Koła w. 8, dm. 5, mk. 39. MarkPreussisch niem. , ob. Przezmark. Markraćicy, niem. Markersdorf, trzy wsie nad białym Halsztrowem, pow. zhorjelski na Szląsku, zwane Delnje, Hornje i Kloszterskie M. , z kośc. paraf. ewan. par. kat. Jawornik i pomnik Francuzów poległych tu22 maja 1813 r. Marksdorf niem. , ob. Markotów i Marxsdorf. Marksdorf, ob. Markuszowce. Marksdorf, niem. Kukermühle. Marksdorf, st. dr. żel. koszyckobogumiń skiej, o 75 kil. od Koszyc. Markselfen, pot. podtatrzański w hr. spi skiem Węg. , bierze początek na płd. wsch. stoku Tatr bielskich; płynie na płd. wschód przez obszar gm. Białej Spiskiej, już to przez lasy Hecgschlicht i Zipfen, już też łąkami, przepływa środkiem miasto Białą Spiską, po niżej której zlewa swe wody do Popradu z le wego brzegu. Płynie przeważnie od źródeł począwszy aż po cegielnię bielską rowem ku osuszeniu okolicy wykopanym i od lew. brz. łączy się za pomocą rowu Rohr Graben z rz. Białą Spiską, a od praw. brz. za pomocą rowu Neu Graben z Czarną Wodą. Długość biegu 14 kil. Br. G. Marksewo Stare 1. niem. Alt Marxöwen, wś nad jez. tejże nazwy, pow. szczycieński, Markowszczyzna Markuniszki Markucice st. p. Rańsk. Zawiera 31 włók 1856 r. , 240 mk. Ks. Olbracht nadaje niemcowi Romanowi Spek wś M. z 24 włókami celem lokacyi wsi dannickiej na prawie chełm. Dan w Królewcu d. 26 paźdź. r. 1548. W M. mieszka r. 1602 więcej Polaków aniżeli Niemców. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. , str. 399 i 241. 2. M. , dok. Marxobe, niem. Marxhöffersee, jez. przy wsi tejże nazwy, pow. szczycieński na polskopruskich Mazurach, należało dawniej do biskupstwa warmińskiego. Ob. Scriptores Rerum Warm. I, str. 29 i 67. 3. M. Nowe, niem. NeuMarxöwen, wś, pow. szczycieński, st. p. Rańsk, 7 włók rozl. , 38 mk. 1856. Markucie Swistopole 1. folw. szl. nad rz. Wileńką, pow. wileński, 6 okr. , o 3 w. od Wilna, 14 dm. , 94 mk. , z tego 2 prawosł. , 80 katol. , 12 żyd. 1866. 2. zaśc. włośc. nad rz. Mussą, pow. wileński, 2 okr. adm. , o 50 w. od Wilna, 3 dm. , 30 kat. 3. Kociełówka, zaśc. włośc. od Wilna, 1 dm. , 9 kat. 4. M. , zaśc. włośc, pow. wileński, 3 okr. , o 36 w. od Wilna, 2 dm. , 17 kat. 5. M. , wś włośc, pow. lidzki, gm. Wawerka, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 27, od Wasiliszek w. 11, dm. 5, mk. 24 wyzn. rz. kat. 1866. A. T. Markuciszki 1. dwór, pow. wiłkomierski, par. Wieprze, okręg. polic. Pogiełoże o 7 w. , o 1 w. od szosy petersburskiej nad Łokią, grunta lekkie; do M. należą folwarki Adamajcie, Pupkule, Dragacie, Jurgiańce, Satkuny. Pustelniki, Stożki, Iłgobrody, Machówka, Pilakojnie, Podłokie, Kowszonka, Marcie. Własn. Wiktora Adamowicza, Stadniną koni arabskich, młyn wodny i folusz na rzeczce Łokia w samych Markuciszkach; 2. M. , wś nad jeziorem Margi ob. pow. trocki, starożytna osada, należała do kapituły wileńskiej, dzisiaj do rządu; w okolicach wsi tej, nad rzeką Strawą, krzyżacy, otrzymali w roku 1348 nad Litwinami zwycięstwo, które im otworzyło drogę w głąb Litwy. Markuniszki, wś, pow. wiłkomierski, par. Świadoście, własn. Machwica. Markuny 1. wś szlach. , nad rz. Wilią, przy ujściu do niej Oszmianki, pow. wileński, 4 okr. pol, o 64 w. od Wilna, 35 dm. , 276 mk. , z tego 155 katol. , 11 żydów. 1866 własność Kotwicza; 2. M. , wś, nad rz. Syrwintą, pow. wilejski, 2 okr. polic, o 57 w. od Wilna, 4 dm. , 38 kat. 1866; 3. M. , wś rząd. pow. trocki, 2 okr. polic, 45 w. od Trok, 6 dm. , 73 kat. 1866; 4. M. , okręg wiejski w gminie Worniany, pow. wileński, mieści nast. wsie Szwejlany, Jacyny, Kierele, Czechy, Markuny; zaścianki Widziuny, Zielonka, Olchowo; 5. M. , pow. wiłkomierski, par. Szaty. Markupie, wś, pow. rossieński, parafia lalska. Markuschewen niem. , Markuschoewen, ob. Markuszewo, Markusfalu węg. , ob. Markuszowce, Markushaza węg, , ob. Wybuchaniec. Markusze, Markuszowce w daw. dokum. wś, pow. berdyczowski, par. Berdyczów. Odl, 7 w. od Berdyczowa, w stronie płd. zach. Leży w głębokim jarze nad strumieniom. Ma 642 mk. , w tej liczbie 532 prawosł. , 100 kat. i 10 żydów. Obszaru 2308 dzies. Cerkiew paraf. drewniana, zbudowana 1777 r. Obszar dworski należy do Juliusza Marszyckiego. Markusze, wś, pow. lityński, nad rz. Śniwodą, która tworzy tu duże stawy, o 35 w. od Lityna, gm. Ułanów, par. Chmielnik. Ma 120 dm. , 708 mk. , 1069 dzies. ziemi włośc, 1103 dz. dwor. , 35 dz. cerkiewnej. Cerkiew p. w. N. M. P. Róż. , młyn. Gleba czarnoziem. M. należały do stwa chmielnickiego, lustrator Humiecki 1616 zowie je Markuszowce. ,, Posesorowie Jan i Mikołaj Petrykowscy pokaza li konsens Zygmunta III, na pozwolenie i po twierdzenie kupna prawa lennego od szlachet nych Markuszewskich, na tę wś Markuszówce, na której wsi tak antecesorowie ich jako i oni sami byli posesorami za prawem lennem, od ś. p. króla Augusta onym danym, także i za za pisaniem sumy grzywien 30 ratione locationis od tegoż króla. Racione cujus służbę wo jenną za obwieszczeniem im pana hetmana kor. konno służyć powinni. Źródła dziejo we. Za lustracyi 1636 r. M. trzymał Piotr Łabęcki rotmistrz JKM. za opłatą 57 zł. Roku 1770 posesorami byli Feliks i Zofia z Rycharskich Nowiccy, za opłatą kwarty 2314 zł. 6 gr. W ostatnich czasach należały M. do Budzyńskich, Stempkowskich, dziś do Szyma nowskich. Dr. M. Markuszewskie stwo niegrodowe, było położone w wdztwie podolskiem, pow. latyczewskim. Powstało z dawniejszego stwa chmielnickiego przez oddzielenie wsi Markusze z przyległościami. W r. 1771 było w posiadaniu Feliksa Nowickiego, łowczego chełmskiego, który zeń opłacał kwarty złp, 2, 314, gr. 6. Gdy nader liczne i wieloletnie spory zachodziły o granice tego sswa z dobrami chmielnickiemi, przeto stany rzplitej na sejmie z r. 1773 75 wyznaczyły przez oddzielną konstytucyę komisyą z 19 urzędników koronnych do ścisłego i ostatecznego oznaczenie granic obu tych starostw. Markusze, okolica szlachecka, w pow. lidzkim, 4 okr. adm. , od Lidy o w. 27, od Wasiliczek w 11, dm. 5, mk. wyzn. prawosł. 3, rz. kat. 28 1866. A. T. Markuszew, ob. Markuszów. Markuszewo, niem. Markuschewen, wś, pow. ostródzki, st. p. Łukta. Markuszka, przys. do Załęża, pow. jasiel Markuszew ski, o 3 kil. od st. p. Osiek, 127 mk. kat. Le ży przy ujściu Kłopotnicy do Wisłoki, grani czy na płn. z Załężem, na płd. z Zawadką, na zach. z Wolą. dębowiecką. . Mac. Markuszew, os. miejska przedtem miasteczko, nad rz. Łachą, pow. nowoaleksandryjski puławski gm. i par. Markuszew. Odl. w. 5 od Kurowa, 8 w. od stacyi dr. żel. Nadwiśl. Miłocin, 21 w. od Puław, 25 w. od Lublina i 130 w. od Warszawy. Leży przy trakcie bitym warszawskolubelskim, między Kurowem a Lublinem, w dolinie rzeczki tworzącej zagłębienie śród okolicznej wyżyny. Posiada kościół par. murowany i drugi filialny; dom schronienia dla 10u starców i kalek, synagogę, urząd gminny, szkółkę początkową, kasę wkładowozaliczkową wiejską, i fabrykę narzędzi rolniczych. Stacya pocztowa w Kurowie, gdzie także i sąd gminny dla M. W 1827 r. było tu 78 dm. , 525 mk. , w 1861 r. 91 dm. 9 mur. i 826 mk. 387 żydów. ; obecnie ma 1256 mk. 672 żydów i 135 dm. 6 mur. Pierwotni dziedzice i założyciele zapewne wsi pochodzili z możnego rodu Firlejów, którzy dla kolonizacyi obszaru między Wisłą a Bugiem, położyli wielkie zasługi. Przybrali oni od siedziby miano Markuszewskich, lecz zachowali wspólny herb Lewart. Po wygaśnięciu tej gałęzi rodowej na Kazanowskiej sędzinie łukowskiej majątek przeszedł do Firlejów, a po nich należał do Hryniewieckich, Tarnowskich, Zbyszewskich. W 1608 roku dziedziczka M. Gertruda Firlejowa z Bnina Opalińska żona podskarb. w. koronnego wzniosła tu kościół murowany śgo Ducha i szpital. Kościół ten został przyłączony do parafialnego, który wznieśli tu Jan i Andrzej Firlejowie w r. 1667. Ten ostatni murowany, z dwoma wieżami, sklepiony, ma dwa nagrobki Katarzyny Hryniewieckiej kasztel. kamienieckiej z r. 1773 i Rafała Tarnowskiego 1803 r. z marmuru. Przywilej miejski nadał osadzie Jan III w r. 1686, a cechy ustanowił 1689 r. M. , par. dekan. nowoaleksandryjski, 2558 dusz. . M. , gm. , należy do s. gm. , okr. II w Kurowie, gdzie też i st. p. , ma 11, 536 mr. obszaru i 3, 547 mk. 1867 W skład gminy wchodzą Bobowisko, Góry, Kalenic, Kłoda, Kątna wólka, Łomy, Markuszów, Orlicz, Przybyszewska wola, Zabłocie, Zastawa. W gminie istnieje jedna szkoła początkowa, jeden wiatrak, dwa młyny wodne i 1 fabryka narzędzi rolniczych z prod. za 2, 500 rocznie. Dobra M. składają się z folw. Łany v. Markuszów, nomenklatury Marynki, osady miejskiej M. , wsi Góry, Zabłocie, Kłoda, Bobowisko, Łąkoć, Barłogi, Choszczów, Rany, Kaleń i Zastawie. Rozl. wynosi mr. 2223, grunta orne i ogr. m. 717, łąk mr. 245, pastw. mr. 50, wody mr. 37, lasu mr. 1108, nieuż, i place mr. 76. Bud. mur. 7, z drzewa 19. Płodozmian 14polowy, młyny wodne i wiatrak. Osada M. , osad li6, z grun. mr. 892; wś Góry, osad 37, z grun. mr. 777; wś Zabłocie, osad 21, z grun. mr. 625; wś Kłoda, osad 26, z grun. mr. 689; wś Bobowisko, osad 11, z grun. mr. 352; wś Łąkoć, osad 11, z grun. mr. 307; wś Barłogi, os. 11, z grun. mr. 349; wś Choszczów, osad 26, z grun. mr. 615; wś Łany, osad 19, z grun. mr. 58; wś Kaleń, osad 16, z grun mr. 469; wś Zastawie, osad 13, z grun. mr. 395. Poduchowne grunta w M. , mające 284 mr. , przeszły na własność rządu, i zostały sprzedane w r. 1881 za 19, 345 rs. Br, Ch. Markuszowa 1. przys. do Janowic pow. limanowski, leży nad potokiem Wilkowiskiem uchodzącym do potok, Tarnawy, a z nim do Stradomki, w okolicy górskiej 352 m. npm. , lesistej, należy do paraf. rzym. kat. w Skrzydlnie i liczy i 148 mk. rzym. kat. Gleba ow siana, górska. Posadł. więk. OO. Cystersów w Szczyrzycu wynosi 37 mr. lasu, mniejsza 145 mr. roli, 27 mr. łąk, 47 mr. pastw. i 5 mr. lasu. Graniczy na północ z Jodłowni kiem, na zachód ze Skrzydlną, na południe ze Stróżą Struszkiewicz, a na wschód ze wsią Wilkowisko. 2. M. , wś, pow. rzeszowski, na prawym brzegu Wisłoka. Sama wś zaległa porzecze 270 m. npm. , ale ze wszystkich stron podnosi się teren, tworząc kraj podgórski i le sisty. Wś liczy 461 mk. , z których 68 prze bywa stale na obszarze więk. posiad. Teofila Wasylewskiego. Ludność jest rzym. katol. i należy do parafii w Dobrzechowie, a sądu pow. w Strzyżowie. Kasa pożycz. gminna rozporządza zaledwie 43 zł. w. a. Pos. więk. ma obszaru 445 mr. roli, 55 mr. łąk i ogr. 42 mr. pastw. , i 11 mr. lasu, pos. mn. 282 mr. roli, 28 mr. łąk i 38 mr. pastw. M. graniczy na zachód z Kozłówkiem, na płd. z Oparówką, na wschód z Wysoką. Wisłok stanowi część granicy od wschodu a od zachodu całą granicę tej wsi. Mac. Markuszowce, ob. Markusze, Markuszowce, niem. Marksdorf, węg. Markusfalu, wś, w hr. spiskiem Węgry, w pow. hornadzkim, w dystrykcie lewockim, na lewym brzegu Hornadu, stacya drogi żel. koszycko bogumińskiej, graniczy od wsch. z Czepanowcami, od półn. z Leskowianami, od płn. zach. z Nową wsią spiską Igló, od zachodu z Tepliczką i Roztoką, a od płd. wsch. z Zawadką. Domostwa legły po płn. lewym brzegu Hornadu, na wys. 445 m. npm. , tak, iż z domostwami wsi Czepanowiec, wchodzą od wsch. w bezpośrednią styczność. Wzdłuż południowowschodniej granicy, płynie potok Przykopiec Prikopec, zlewający swe wody do Kotterbachu, dopływu Hornadu. Oprócz tego przeżyna płd. obszar M. potok Korytny, Markuszew Marniszki Markwacz Markwacz Maronowo Marohn Marnopole Marnawieś Marmuszowice Marmozówka Marmowicze Marmoncie Marmoliszki Marmiszki Marmet Marmaszowice Marmasze również dopływ Hornadu. Obszar M. wraz z Czepanowcami, liczy 2092 katastr. sążni kwadr. 1870 r. Są tu łomy marmuru. Koś ciół p. w. św. Michała Arch. starożytny, ist niał już w r. 1280; posiada metryki od roku 1691 1699 i od r. 1703 do dzisiejszych cza sów. Br. G. Markwacz, pierwotna nazwa wsi. Marchwacz, paraf. Rajsko, ob. Łaski lib. benef. 11, 9. Markwarcice, niem. Markersdorf. Markwartowice al. Markwatowice, niem. Marquartowitz, wśrycer, i obszar gminny, po wiat raciborski. Obszar dworski, należy od r. 1844 do v. Rothschilta, ma 614 mr. , w tem 150 mr. zarośli, stanowiących bażantarnią. Gmina składa się z 14 całych, 11 połowicz nych osad, 14 ogrodziarzy, 42 rodzin bezrol nych komorników. Do gminy należy 1854 mr. , w tem 1175 mr. roli, 537 mr. lasu. W miejscu jest stara kaplica, w której niekiedy odprawia się nabożeństwo; szkoła na 110 dzieci. Ludność trudni się także furmaństwem, górnictwem i drwalstwem. Część gruntów niezamieszkałych, należy do wsi Dobrosławic ob. na Śląsku austriackim. Br. Ch. Markwartsdorf, dok. . ob. Markersdorf. Markwatów, folw. na obszarze dw. Rychwałdu, pow. żywiecki. Markwatowice, ob. Markwartowice. Markwitz niem. , ob. Krupin. Markwitzwolla niem. , ob. Markowskie. Marlewo 1. wś, niedaleko Warty, pow, poznański, 6 dm. 75 mk. , 5 ew. , 40 kat. , 12 analf. Poczta, tel. , st. kolei żel. w Poznaniu, o 7 kil. ; gośc. o 3 kil. 2. M. , Biniewo, wś, pow. wągrowiecki, 9 dm. , 91 mk. , 21 ewang. , 70 kat. , 24 analf. Poczta, kol. i st. kol. żel. w Rogoźnie, o 2 kil. ; gośc. o 1 kil. 3. M. , folw. , 1131 mr. rozl. , 4 dm. , 108 mk. , należy do dom. Sierniki, własności dra Włady sława Szołdrzyńskiego. M. St. Marlinowka, folw. , pow. nowogrodzki, wła sność szlacheckiej rodziny Sokołów, ma obsza ru około 4 włók. Al. Jel. Marlinowo al. Dudki, niem. Marlinowen al. Dutken, wś, pow. gołdapski, st. p. Dubeniszki, okrąg urzędu stanu cywilnego Rogainen. 1856 r. 265 mk. M. założono r. 1580; w tym roku bowiem kupiło 4 gospodarzy, 40 włók od pa na Aulaka, płacąc za włókę 58 grzywien. Ma jątek ten nadał pierwotnie ks. Albrecht swe mu słudze, Piotrowi Marlinowi, który go Aulakowi sprzedał. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 541. Kś. Fr. Marlutten niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Sępopol. Marmany rum. i wś włośc, pow. rypiński, gm. i par. Chróstkowo, odl. o 16 w. od Rypina Ma 6 dm. , 40 mk. , 137 mr. gr. dóbr. 20 nieuż. Marmaros, źródliska Cisy ob. Marmasze, część wsi Dworce, pow. żółkiewski. Marmaszowice al. Marmaszówka, Marmuszowce, Marmorówka, część Firlejówki, pow. złoczowski, nad rz. Olszanką, śród stawów i lasów. Marmet, ob. Mermet. Marmiszki, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, paraf. Gryszkobuda. Odl. 24 w. od Władysławowa, ma 9 dm. 59 mk. W r. 1827 wś rząd. , 3 dm. , 36 mk. Marmoliszki, pow. mariampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Odl. 23 w. od Maryampola. Ma 5 dm. , 34 mk. Marmoncie, wś, pow. rosieński, par. chwejdańska. Marmowicze, wś, w płn. zach. stronie pow. rzeczyckiego, ku granicy pow. bobrujskiego, o w. 3 na płn. zach. od miast. Zutuszkiewicz, osad 20, miejscowość poleska, odludna. Marmozówka, al. Marmuszowice, ob. Firlejówka. Marmuszowice, ob. Marmozówka. Marnawieś, grupa chat w Rybiu nowem, pow. limanowski. Marniszki, ob. Marmiszki. Marnopole al Marynopol, wś, pow. janow ski, gm. i par. Gościeradów, o 10 w. od Kra śnika, o 32 od Janowa, należała do dóbr go ścieradowskich, założona śród lasów, grunta sapowate lecz urodzajne; 16 dm. , 157 mk. , 141 mr. ziemi. R. P, MarohnKaempe niem. , ob. Marońska Kępa, Marong al. Marung, dok. Maringe i Marang, jez. w zach. części, pow. olsztyńskiego, nad którem leżą wioski Szomfalt, Zamensdorf i Lajsy. Obejmóje 419 mr. ; z niem stoi w związku jez. Pęglity, 38 mr. duże. Dziś jeziora te są spuszczone, i przynoszą mieszkańcom nie małe zyski; i tak wynosił dochód z gruntów, na których dawniej jezioro Marong roztaczało swe wody w 1852 r. 139 tal. , w 1855 r. 2790 tal. , w 1858 r. 7908 tal. , w 1861 r. 3698 tal. , w 1863 r. 6739 tal, w ogóle 47227 tal. w 12 lat. W dok. zachodziło jez. już w 1378 r. gdzie kapituła warmińska nadaje sołtysowi w Laajsach ob. Wernerowi prawo rybołóstwa w tem jeziorze. Ob. Cod. dipl. Warm. str. 37 T. III i Tom II, str. 116 i 158. Maronowo al. Maranowo, karczma nad Ossą pow. grudziądzki, st. p. Łasin, gdzie jest kościół paraf. , szkoła Pęsławice. 1868 r. 2 dm. , 22 mk. , 11 kat. i U ew. Pierwotnie należała ta karczma do Pęsławickich dóbr ryc. i była wydaną na wieczystą dzierżawę. Gdy nastąpiło uwłaszczenie, nabyło ją znów domi Marmaros Marmany Marlutten Marlinowo Marlinowka Marlewo Markwitzwolla Markwatowice Markwatów Markwartsdorf Markwartowice Markwarcice Maropol Maroz Marózek Marqurdi Marsowiec Marsedin Marschwitz Marschowitz Marscholken Marschenkowitz Marschenen Marscheiten Marschauerberg Marschallsheide Marsau Marren Marońska Kępa Marquartowitz Dongen warm w z z nium mocą recesu z d. 29 maja 1828 r. , dając ówczesnemu jej posiedzicielowi Janowi Witkowskiemu w zamian 46 morgów i 33 prętów kwadr. we wsi Pęsławicach. 1859 r. 7 czer. atoli odkupiła gmina tę karczmę, do której należało 58 mr. roli i 2 domy za 2250 tal. Marońska Kępa, niem. MarohnKämpe, os. , pow. inowrocławski, 1 dm. 8 mk. , należy do gminy i dom. ,, Gniewkowska kępa. Maropol, folw. , pow. kowieński, należał do dóbr Iłgów, w pow. władysławowskim, po drugiej stronie Niemna, ob. Iłgów. Maroz al. Morązy i. niem. GrossMaransen, wś, pow. ostródzki, st. p. Witramowo, leży po zach. stronic jez. M. ; miała 1857 r. 119 mk, R. 1411 już istniał M. i był osadą bartnicką, której rola była oddaną na prawie chełmińskiem. 2. M. al. Morązy, niem. Gr Maransen. , znaczne jez. w pow. ostródzkim, ciągnie się z płd. na płn. Marózek, niem. KleinMaransen, wś, pow. ostródzki, st. p. Kurki, leży po wsch. stronie jez. M. ; 68 mk 1857. Marqurdi dok. , ob. Markotów. Marquardsmuele dok. dziś Dągówki, niem. Dongen, młyn, pow. olsztyński. Młyn tu tejszy został postawiony r. 1404, ad. 19 sierp. wystawiła kapituła warm. nań przywilej, w którym go sprzedaje wraz z 4 włókami na prawie chełm. młynarzowi Janowi Delow, który za to będzie odstawiał rocznie 6 łasztów żyta, 3 na Wielkanoc i 3 na św. Michał, i 6 tucznych świń, z których każda winnabyć warta przynajmniej 16 szkotów, połowę na gwiazdkę, a połowę na zapusty. Przysługuje mu prawo rybołóstwa w stawie dla własnej potrzeby. Ob. Cod. dipl. Warm. III, str, 392. Kś. Fr. Marquardsthal niem. , dobra, pow. wa łecki, st. p. Jabłonowo, 6 kil. odl; najbliższa st. kolei Czaplinek niem. Tempelburg Ob szar obejmuje 182, 47 ha. mianowicie 164, 55 roli orn. i ogr. , 6, 9 łąk, 0, 25 pastw. , 6. 29 boru, 2, 94 nieużytk 1. 54 wody; czysty dochód z gruntów 1799 mrk. Właśc. jest Gustaw Moetling, par. kat. Wałcz, ew. Lubno; szkoła Wysoki Kamień Hohenstein 1868 r. 9 bu dynków, między temi 4 mk. domy, 51 mk. , 1 kat, i 50 ew. Podatek od gruntu 53 tal. , od budynków 3 tal. Kś. Fr. Marquart niem. dok. wś, dziś pod tą nazwą już nie istniejąca, nazywa się raczej Dągówki, niem. Dongen, pow. olsztyński, paraf. Diwitten. R. 1363 d. 15 sierp. zapisuje kapituła warmińska Nycolao Hoenberg 12 włók nad jez. Dewythen et inter granicas villae Dewythen et Rosenaw, Kaselew et Stolpe z małem i większem sądownictwem ad manum et Collum se extendentibus na prawie chełm. Postawienie młyna jednak sobie zastrzegamy. Dajemy mu prawo rybołóstwa w jez. Dewyt hen małemi narzędziami dla własnej potrzeby, a nie na sprzedaż. Za to będzie nam służyć na koniu i płacić dań zwykłą. Datum Wrowenburg. Przywilej ten został odnowiony r. 1500, d. 5 lipca. Kś. Fr. Marquartowitz niem. , ob. Markwartowice. Marquartsdorf niem. . Tak zwały się jeszcze r. 1656 Dągówki ob. Według lustracji z owego roku, obejmowały 12 włók, 2 wolne. Por. Zeitsohr. f. d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 248. Kś. Fr. Marquiste niem. , przys. wsi Gugelwitz, pow. mielicki. Marren, dobra prywatne, okrąg Goldynga, gub. kurlandzka. Marsau niem. , ob. Marze al. Marzy, Marschallsheide niem. , leśnictwo, pow. rastemborski, st. p. Nordenburg. Marschau niem. , ob. Marszewo. Marschauerberg niem. , wś, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd; powstała r. 1825 na wykarczowanem i przez rząd sprzedanem polu; zawiera 13 zagród i ma 81 mr. obszaru. 1868 r. było tu 187 mk. , 120 kat. , 55 ew. i 12 żydów, 16 dm. Do tutejszej szkoły katol. przyłączone są następ. wsie Marszewo, Ober Pommerkau, Stęgwałd, Nowa Karczma Zalesie, Friedrichshof i Weismist. Odl. od miasta pow. 2 3 8 mili. Podatek od gruntu 3 tal. 11 sbr. 11 fen. , od budynków 2 tal. 26 sbr. , od procederu 6 tal. , klasowe 58 tal. 15 sbr. Marsche, kol. i folw. do Sonnenberga należący, pow. niemodliński. Marscheiten niem. , wś, pow. fyszhuski, st. p. HeiligenCreutz; 656 mr. rozl. , 145 mk. 1856. Marschenen niem. , wś, pow. fyszhuski; st. p. Powayen; 678 mr. rozl. i 88 mieszk. 1856. Marschenkowitz niem. , pow. bytomski, ob. Marzankowice. Marschfeld niem. , winnica pod m. pow. Zielonogórą. Marscholken niem. , ob. Marszałki. Marschowitz dok. , ob. Marszowice. Marschwitz niem. , ob. Marszewiec. Marschwitz niem. , ob. Marszowice. Marsedin dok. , wś dziś już nie istniejąca, na Sambii, należała do tamtejszych biskupów Cod. dipl. Warm. II, 338. Marsowiec al. Marsówek, szczyt w paśmie Gorców, w dziale Lubania, wschodni jego na rożnik, na granicy gm. Krościenka i Kłodnego, po nad Wyrem; stromo opada ku wscho dowi do doliny Dunajca, łagodniej ku połu dniu do dol. Krośnicy. Leży pod 38 4 12 wsch. dłg. g. F. , a 49 28 płn. sz. g. Wznies. 832 m. Miejsce znaku triang. Br. G. Marońska Kępa Marszewo Marszowice Marszałki, tak się zwał niegdyś przys. wsi Turawa, pow. opolski. Marszałki 1. wś i gm, pow. ostrzeszowski, 4 miejsc a M. , wś, b Siekierzyn, pust kowie, c Gruszyński młyn, d Siekierzyński młyn. Poczta w Bukownicy o 2 kil. , gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. i tel. w Ostrzeszowie o 10 kil. 2. M. , dom. , 3206 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Zamysły, folw. , 15 dm. , 195 mk. , 17 ew. , 178 kat. , 95 analf. Własność Bolesława Bronikowskiego. M. St. Marszałki, wś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 56 w. od Oszmiany, 8 dm. , 84 mk. 80 prawosł. , 4 katol. 1866. Marszałkowa, szczyt górski 920 metr. , w Beskidzie zachodnim w Żywieczczyznie. Marszałkowa, pot. górski, ob. Karpaty, t. III, str. 859 2. Marszałkowa, zaśc. rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. polic; , 24 w. od Oszmiany, 1 dom, 10 mk. 9 prawosł. , 1 katol. 1866 r. . Marszałkówka, grupa chat w Budzowie, pow. myślenicki. Marszałkowo, wś, pow. nieszawski, gm. Bądkowo, par. Łowiczek. Posiada cegielnią, wchodziła w skład dóbr Łowkowice ob. . Marszałowizna, folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Kłobuck. Marszczynowicze, mały folw. , pow. mozyrski, okr. polic. leniński nad rz. Słuczą, o milę na płdn. od mka Lenisza; głuche odlu dne polesie; łąk i ryb obfitość. A. Jel. Marsze, wś, pow. orszański. Marszańskie sstwo niegrodowe, mieściło się w dawnem województwie witebskiem, pow. orszańskim. Pierwotnie zaliczało się do województwa smoleńskiego. Podług metryk litewskich w r. 1545 składało się ze wsi Marsze i Zalesie z przyległościami. Zniszczone wojnami to sstwo posiadał w r. 1771 Ogiński, opłacając zeń kwarty złp. 36 gr. 28, a hyberny złp. 100. Marszew, kol. , pow. brzeziński, gm. Ciosny, par. Ujazd, ma 4 dm. , 34 mk. , 105 mr ziemi. Marszew, dom. , pow. pleszewski, 2780 mr. rozl. , 21 dm. , 294 mk. , 7 ew. , 287 kat. , 64 analf. Poczta, tel. i gośc. w Pleszewie, 2 kil. , st. kol. żel. Pleszew o 4 kil. Dobra M. mające 5727 mr. obszaru, własność Kazim. Ponińskiego. Marszewiec 1. niem. Marschwitz, leśnictwo, pow. szamotulski, 1 dm. , 20 mk. , należy do dom. Biezdrowa, 2. folw. , pow. oborni cki, 4 dm. , 75 mk. , należy do dom. Rożnowa. Marszewice, ob. Marszowice. Marszewnica, wś nad rz. Działdówką, pow. mławski, gm. Zieluń, par. Dłutowo, odl o 32 w. od Mławy. Ma 18 dm. , 176 mk. , 565 mr. gruntu, w tem 310 mr. ziemi włośc. Ob. GoMarszewo 1. wś, folw. nad jez. t. n. , pow. słupecki, gm. Wilczagóra, par. Wilczyn, odl. od Słupcy w. 24 1 2, dm. 12 mk. wraz z młynem Szubianka 86, folw. dm. 3, mk. 109. W 1827 r. było tu 16 dm. , 135 mk. Wspomina tę wś Lib. Benef. Łaskiego t. I, 201 i 202. Folw. M. z wsiami M. , Wacławów i Zygmuntów, ma w ogóle 497 mr. grunta orne i ogr. mr. 427, łąk mr. 45, pastw. mr. 4, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 9, z drzewa 4; płodozmian 11polowy, olejarnia. Wieś M. os. 18, z grun. mr. 35; wś Wacławów os. 13, z grun. mr. 92; wś Zygmuntów os. 10, z grun. mr. 16. 2. M. , folw. , pow. płoński, gm. Sarbiewo, par. Baboszewo, odl. 9 w. od Płońska. Ma 1 dm. , 5 mk. , 210 mr. obszaru. Br, Ch. Marszewo 1. folw. , pow. śremski, 2 dm, , 69 mk. , należy do dom. Kadzewa. 2. M. , folw. , pow. bukowski, 3 dm. , 66 mk. , należy do dom. Brody. Marszewo 1. al. Marszewy, niem. Marschau, wś, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd; dawniej własn. oo. jezuitów w Szotlandzie przy Gdańsku. D. 5 list. 1820 r. wydał tę wieś rząd pruski, skonfiskowawszy dobra zakonne, dawniejszym czynszownikom na własność. Obszar wynosi 305 mr. ; we wsi jest 5 gburskich posiadłości i 6 zagród. ; r. 1868 było tu 91 mk. , 54 kat. i 37 ew. , domów mieszk. 10 i cegielnia. Paraf. kat. Dolne Prągowo, ew. Przyjaźń, szkoła Marschauerberg niem. . Odl. od miasta pow. 2 3 8 mili. Podatek od gruntu wynosi 21 tal. 14 sbr. 11 fen. , od budynków 2 tal. 27 sbr. , klasowe 35 tal. 2. M. niem. Marschau, kolonia, na wykarczowanem polu r. 1817 założona, pow. kartuski, st. p. Stęgwałd. Zawiera 72 mr. , 14 zagród, 14 dm. , 120 mk. , 19 kat. i 101 ew. , paraf. katol. Dolne Prągowo, ew. Przyjaźń, szkoła Czapielsk. Odl. od miasta pow. 2 1 2 mili, podatek od gruntu 5 tal. 7 sbr. 10 fen. , od budynków 3 tal. , od procederu 4 tal. , klasowe 35 tal. Marszewskie, jezioro, przy wsi Marszewo, w pow. słupeckim, łączy się z jez. Powidzkiem a przez nie z Gopłem. Marszewy, ob. Marszewo. Marszowice, wś, pow. miechowski, gm. i par. Luborzyca. W 1827 r. par. Goszcza, 28 dm. , 199 mk. W XIII w. stanowi własność niejakiego Rodgera i Falisława Dług. I, 160. W XV w. jest posiadłością bisk. krak. Dług. I, 181. Jan Rzeszowski bisk. odstąpił dziesięcinę z tej wsi kapitule w 1474 r. Wtedy były tu 4 łany kmiece i karczma. Należała do par. w Luborzycy jak i teraz. Obacz też Dług. I, 235. Marszowice z Klęczanami i Dąbrową, wś w pow. bocheńskim, leżą na lewym brzegu Marszałki Marszewy Marsza ki Marszałki Marszałkowa Marszałkówka Marszałkowo Marszałowizna Marszczynowicze Marszew Marszewiec Marszewice Marszewnica Marszewskie Martinsau Raby przy gościńcu z Bochni do Gdowa, 4 6 I kil. od tego mczka, w urodzajnym porzeczu 228 I m. npm. , które łagodnie podnosi się ku półno cy. Jest tutaj kamieniołom, przy którym wy rabiają słupy milowe i proste krzyże pomni kowe. Przys. Klęczany leży po drugiej stro nie rzeki pod lasem zręczyckim, pokrywają cym wzgórza. M. należą do parafii rzym katol. w Niegowcu a sądu pow. w Niepoło micach; liczą 604 mieszk. rzym. katol. Pos. więk. Anast. Benoëgo ma obszaru 373 mr. ro li, 13 mr. łąk, 6 mr. pastw. i 164 mr. liściowe go lasu; pos. mniej. 549 mr. roli, 63 mr. łąk, 168 mr. pastw. i 34 mr. lasu. Długosz wy mienia tę wieś w Lib. benef. II, 17. Pisali się z niej Ligięzowie i Ociescy; graniczy na zachód z Gdowem, na północ ze Swistówką, częścią Niewiarowa, a na wschód z Nieznanowicami. Mac. Marszowice, niem. Marschwitz, w XIV w. I Marschowitz. 1. wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Lissa. 2. M. , wś, pow, oławski, par. Würben, ma kościół paraf. ew. Marszowiec, przys. do Zielonki, w pow. krakowskim, 7 6 kil. od Krakowa, leży w pa sie granicznym cłowym i składa się z folwar ku i osady małej położonej na wschód od Zie lonki. Długosz Lib. benef. II, 48 Marschowycze nazywa królewskim łanem praedium przy którym niema ani zagród, ani łanów kmiecych. Ten przys. graniczy na południe z Witkowicami, na wschód z Babicami, a na północ z Garlicą murowaną. Mac. Marszywiec. wś, pow. piotrkowski, gm. Bujny, ma 9 dm. , Ul mk. , 178 mr. obszaru. Marta, huta, niem. Marthahütte, pow. bytomski, par. Katowice. Jest tu fabryka i walcownia szyn kolejowych założona w 1857 r. Marta al. Martwia, niem. Marthe al. Marte, wś, pow. wałecki, st. p. Tuczno. Zawiera 347598 mr. magd. , 108 bud. , między tymi 32 dm. , 275 mk. , 68 ew. , 207 kat. Podatek od gruntu wynosi 47 tal, od bud. 25 tal. Marta Mowa, niem. NeuMarthe, folw. , pow. wałecki, st. p. Tuczno; własn. hr. StolbergWernigerode, do którego należą duże dobra ryc. Tuczno, obejmujące 5234 ha. obszaru, 8 bud. , między tymi 3 dm. , 54 mk. , 31 katol. , 23 ewang. Kś. Fr, Marta Waleska, niem. MarthaValesca, kopalnia węgla, pow. pszczyński. Znajduje się w obrębie dóbr ŁaziskaŚrednie. Martąg, niem. Irrgang, wś, pow. malborski, zawiera 4 wolne chełmińskie posiadłości i 1 zagrodę; 43 włók i 9 mr. obszaru; 124 mk. r. 1868; 77 katol, 32 ew. , 15 menonitów; 10 dm. , paraf. ew. kat. i okrąg urzędu stanu cywilnego Lasowice odl od Malborga 3 4 mili; podatek od gruntu 343 tal. 8 sbr. , od bud. 12 tal, od dochodu 30 tal, klasowe 118 tal. 15 sbr. , st. p. Malborg; dokument lokacyjny tej wsi datuje z r. 1341. Marte niem. , ob. Marta. Martenhayn niem. , ob. Martyany. Marteniwka, nazwa chat we wsi Czarnym potoku, w pow. kocmańskim. MartennenGoerge al. Parpen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Krotynga Niemiecka; 552 mr. rozl, 37 mk. 1856. Martensdorf, ob. Gętomie. Martenshoehe niem. , os. , pow. ostródzki, st. p. Ostróda. Martha niem. , ob. Maria. Marthashausen, folw. , pow. bydgoski, ob Morzewiec. Martin garnen 1. al Paugen niem. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 343 mr, , 43 mk. r. 1856. 2. M. Geiden al. Klauberten, al Usslöknen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten, 220 mk. r. 1856. 3. M. Genstschellen al Genstschellischken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p, Plicken niem. , po pol Pliki. 4. M. Gibbischken niem. , wieś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. 5. M. Gör geReuter al. Liehken niem. , po pol. Lipka, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 512 mr. , 44 mk. r. 1856. 6. M. Jagschen albo Kalwen niem. , pow. kłajpedzki, st. p. Dawile; zawie ra 503 mr. , 1856 r. 52 mk. 7. M. Plücken niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda; 581 mr. obszaru, 22 mk. r. 1856. 8. M. Prussen niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Dawile, 203 mr. obszaru; 10 mieszk. roku 1856. Kś. . Fr. Martin St. , ob. Swati Martin. Martina, szczyt górski, w Tatrach liptowskich nad pot. Hibica ob. . Martinau, ob. Marcinowo. Martingken niem. al Martinken, ob. Marcinki. Martini Villa dok. , ob. Maerzdorf i Merzdorf. Martinke niem. , ob. Marcinki. . Martinouo dok. , ob. Maertinau. Martinpol rus. , ob. Marcinpol Martinsau, pojedyńcza osada, pow. obornicki, 1 dm. , 16 mk. , należy do gm. i miasta Oborniki. Martinsberg niem. , wś, pow. bystrzycki, nad strugą Puhn, par. Konradswaldau i NeuWaltersdorf. Do M. należy kol Tschihak. Martinsdorf 1. niem. , ob. Maertinau i Maerzdorf. 2. M. niem. , ob. Marcinkowo. Martinshagen, wś na Pomorzu; w okr. reg. Koszalińskiej pod Sławnem. Perlbach przy puszcza, że zachodzące w dok. z r. 1262 Gra bowe jest dzisiejsze M. nad rzeką Grabów. Pom. Urk. B. , str. 162 190. Dziesięciny stąd zapisał biskup Hermann z Kamienia klasz torowi cystersów w Bukowie. Kś. Fr, Marszowice Marszowice Marszowiec Marszywiec Marta Waleska Martąg Marte Martenhayn Marteniwka Martennen Martensdorf Marthashausen Martin garnen Martinau Martingken Martinke Martinouo Martinpol Martynajcie Martyńce Martyniance Martynicko Martyniec Martinshof niem. , folw. , pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Martinsholm al. Meinardsholm, wyspa na Dzwinie, ob. t. lV, 101 2. Martinswaldau niem, , r. 1386 Merbotenwalde, 1400 Merwiitenwalde, wś, pow. bolesławski na Szląsku, par. OberThomaswaldau. Mariischen niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin; 1856 r. 131 mk. Martischken niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Tollmingkehmen. Martoń Szett, ob. Swati Martin. Martori dok. , ob. Mozyr, Martuli, wś rząd. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 68 w. od Wilejki, 4 dm. , 37 katol. 1866 r. . Martwa Woda, Martwe Wody, rz. dopływ Bohu z lewej strony, poczyna się przy wsi Nieczajówce, wpada do Bohu pod Woznesieńskiem. Zabiera ze sobą z praw. brz. rzeczki Kostowata, Komyszewata i Arbuzenka. Martwe, pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Kowal. Martwia, ob. Marta, Martwybród, ob. Nacza. . Martyany, niem. Mertenheim al. Martenhayn, Martenhein, wś na polskopruskich Mazurach, pow. lecki, st. p. Nakomady, okrąg urzędu stanu cywilnego W. Sterławki. W. M. Kon rad v. Jungingen nadaje mieszkańcom w M. 6 włók w polu Kamionka na pomoc 30 włókom, które im nadał tamże W. M. Konrad Wallen rod. Wszystkie 36 włók razem otrzymują teraz na takich warunkach, jak przedtem 30 i również z obowiązkiem jednej tylko służby zbrojnej. Dan w Malborku w środę przed ś. Wawrzyńcem r. 1395. R. 1610 kupił Adam Myślęta, pleban swarcztyński tamże 5 1 2 włó ki, które jednak już r. 1621 odsprzedał miesz kańcom martyańskim. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 486. R. 1856 mieszk. 314. Z szlachty polskiej mieszkali tu Kowa lewscy. Kś. Fr. Martykłos, według Knie os. do wsi Gola, pow. olesiński. Martyna al. Martina, wzgórze bezleśne, na północny zachód od Wychodnej, w hr. liptowskiem Węgry, między niem a pot. Hibicą, pod 37 32 50 wsch. dłg. g. F. , a 49 3 48 płn. sz. g. , 827 m. wysokie. Miejsce znaku triangul. Br. G. Martynajcie, okolica szlach. , pow. szawelski, gm. i par. szawlańska. Niekrasz ma tu 3 włóki, Wambut 2 a Kimont, Misiewicz, Chrzonowicz, Kodzewicz i Ignatowicz po jednej. Martyńce, wś nad Prutem, pow. chocimski gub. bessarabskiej, par. Chocim, st. p. Nowosielica. Ma cerkiew paraf X, M, O, Martyniance, wś rząd. nad rz. Niemen, pow. trocki, 3 okr. pol, o 70 w. od Trok, 4 dm. 40 mk. , 1 prawosł. 39 katol. 1866, Martynicko, ob. Ludrowianka, Martynie, wś, pow. Ostrogski, o 17 w. na płd. od Ostroga, śród lasów; pierwotnie należała do Malińskich, a w końcu ostatniego stulecia nabyta przez pułk. b. wojsk polsk. Stanisława Jabłonowskiego, uległa w 1831 r. konfiskacie i obecnie należy do rządu. Ma 16 osad włośc, młyn wodny i karczmę; gleba krzemionkowa. Martyniec, szczyt bezleśny na Podhalu liptowskiem, na północ od wsi Hory, a na wschód od wsi Końskiej, pod 37 23 50 wsch, dłg. g. F. , a 49 7 15 płn. sz, g. , między pot. Klinówką od wsch. a Końskim od zach. . Wznies. 849 m. Miejsce znaku triangul. Martyniki, część Sassowa, pow. złoczowski. Martyniszki, wś i dobra nad rz. Świętą, pow. szawelski, par. StaroZagórska, gm. Krupiewska. Leży przy bitym trakcie o 13 w. od m. Zagór i tyleż od Krup. Przed zbudowaniem kolei żelaznej z Możajk do Rygi, tym bitym traktem ciągnęły tysiące fur do Mitawy i Rygi ze Źmudzi a nawet towary z Prus. Obecnie trakt ten podupadł i służy na miejscową komunikację mieszkańców. Najbliższa stacya mitawskiej drogi żel. Aue o 3 mile i Behnen przez Zagóry o mil 4. W Zagórach sąd pokoju 3 okr, i st. poczt. Po uwłaszczeniu włościan pozostało w M. włók 90 ziemi, w tej liczbie z dziesięć włók bagnistych nieużytków, 30 włók lasu opałowego. Według taryfy ks. żmujdzkiego 1717 r. M. z Szakinowem, wraz z Zagórami Nowemi stanowiły część dóbr królewskich i były we władaniu Berga. Następnie w 1801 r. Paweł I darował hr. Waleremu Lautrec emigrantowi francuskiemu. Syn tegoż urodzony z polki Aleksander Loutrec marszałkował powiatowi szawelskiemu lat 12. Wymurował ładny dom mieszkalny w M. Założył park i wzniósł budowle gospodarskie z muru. Sprzedał Szakinów i wzorowo urządził włościan. Obecnie są chaty uwłaszczone po sześć włók ziemi a najmniejsza posiada trzy włóki. Unikając reform włościańskich w 1856 r. Hr. Lautrec sprzedał M. Rudolfowi Kościałkowskiemu z wiłkomierskiego powiatu. Małżonka tego Tekla z Siesickich zaprowadziła w M. zarodową oborę i inne ulepszone urządzenia. W J 868 r. Kościałkowska sprzedała M. już bez ziemi kupcowi rygskiemu Millerowi, od którego nabył we dwa lata baron Felsen z Kurlandyi. Wybudował on w M. piękne folwarczne budowle w fol. Jautmalki i we dworze i za podwójną cenę 1881 r. sprzedał Neuraudowi z Mitawy, który we dwa lata, z wielką. korzyścią sprzedał obecnemu właścicielowi Jerzemu Hejkingowi. Jak widzimy w ciągu dwudziestu kilku lat Martinsholm Martyniszki Martwia Martinshof Martinshof Martuli Szett Martischken Martwy Martinswaldau Martyany Martynopol Martynów Martynów szósty raz przeszły M. z rąk do rąk i cena te go majątku podniosła się do 1500 rs. za włókę z nieużytkami i dobrze wyciętym lasem. Do M. należą folw. Jautmalki, zaścianki Szorkinie, Bombały, Kupłejki, młyn w Nowogródku i oberża nazwana biała karczma. Martyniuk, młyn, na obszarze dwors. Czernawki, w pow. czerniowieckim. Martynka, potok leśny, ob. Horpinka. Martynkowce, ob. Martynówka. Martynopol, ob. Marcinpol. Martynów, pow. grójecki, gm. Drwalew, par. Chynów. Folw. M. rozl. mr. 371 grunta orne i ogr. mr. 309, pastw. mr. 5, wody mr. 2, lasu mr. 51, nieuż, i place mr. 6, bud. z drzewa 10, gospodarstwo 4polowe, wiatrak. Martynów 1. Nowy po rusku Martyniw nowyj z Sulową i Wyhówką al. Wychowską, wś, pow. rohatyński, 24 kil. na płd. od Rohatyna, 8 kil. na płd. zach. od sądu powiatowego w Bursztynie, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Bukaczowcach. Na płn. wsch. leżą Tenetniki, na płn. Bursztyn i Demianów, na wsch. Demianów, na płd. wsch. i płd, Martynów Stary, na płd. zach. Siwka wojniłowska w pow. kałuskim. Przez płd. zach. część obszaru płynie Dniestr od płn. zach. na płd. wsch. i tworzy granicę od Siwki, wysyłając na wschód dwa ramiona, które się potem łączą ze sobą, a przybierając kierunek płd. i zach. z głównem ramieniem Dniestru. Nad Dniestrem leżą zabudowania wiejskie 256 m. , na płn. wsch. od nich wznosi się wzgórze ze znakiem triangul. do 288 m. Stronę płn. przerzyna kolej Iwowskoczerniowie cka. Własn. więk. ma roli orn. 673, łąk i ogr. 91, pastw. 33, lasu 350 mr. ; włas. mniej. roli orn. 644, łąk i ogr. 176, pastw. 134, lasu 39 mr. W r. 1880 było 1038 mk. w gminie, 51 Ha obsz. dwor. 562 obrz. rzym. katol. , 432 gr. katol. . Par. gr. kat. w miejscu, dek. żurawieński, archidyec. lwowska. Do parafii należą Martynów. Stary i Tenetniki. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja. Par. rzym. kat. także w miejscu, dek. doliński, archidyec. lwowska. Do parafii należą Demianów, Martynów Stary, Moszkowce, Rozdwiany. Siwka, Sobotów, Tenetniki i Wychówka. Posiadając kopią erekcyi tej parafii z d. 31 sierpnia 1607 r. , która służyła ks. Janowi Samborczykowi, pierwszemu plebanowi Martynowskiemu, podaję z niej ciekawsze szczegóły Ja Mikołaj Staniński, pan dziedziczny miasta sic Martynowa i wsi do niego należących, t. j. przedmieść dwoje, Martynów Stary, Rozdwiany i Sobotów, Moszkowce, Siwka, Demianów, umyśliłem za dobrego zdrowia fundować kościół w dziedzictwie swoim Martynowie ku czci, ku chwale Panu miłemu Bogu, w którym aby chwała ustawiczna odprawowana była, to jest aby zawsze w każdy tydzień ofiara przenajświętsza tym sposobem szła Trzy dni w tydzień pro vivis et pro defunctis, a niedziela, aby była in suo robore według zwyczaju kościelnego, tak też uroczyste festa pro vivis et pro defunctis przodki moje, mię, dziatek, poddanych i czeladzi. A iż synów mam czterech, dlategom wsie wszystkie mianował, aby ze wszystkich wsi i od wszystkich panów po śmierci mej decymę wszyscy panowie do tej majętności należący dawali, to jest dziesiąty snop każdego zboża ze wszystkich łanów polnych, gdziekolwiek i w któremkolwiek polu są położone pańskie łany, poddanych tak miejskich jako i sielskich nie mieszając, ci od tego wszyscy wolni, okrom mieszczan i przedmieszczan, ci powinni każdy z nich z osobna, którzy ćwierci dzierżą, z ćwierci za osyp księdzu dawać po groszy 40 na ś. Marcin, żadnej ćwierci nie ekscypując. Do tego daję wiecznemi czasy łan roli, w którym łanie ma być 4 ćwierci takich, jako i mieszczanie dzierżą; a ma ten łan kościelny iść wzdłuż równo z miejskiemi aż do granicy bursztyńskiej. Do tego daję sianożęci 2; jedna na Śulowej a druga pod Korczową, tak jako z dawna używał kościół. Daję też przeciwko łanowi kościelnemu sadzawek dwie, nad któremi zaraz pasieka kościelna, plebania z ogrodem, z gumnem, z sadem, z inszemi przyległościami do niej należącemi, daję wiecznemi czasy. Dworzysk 4 daję osiadłych 2, pustych 2, wiecznemi czasy. Daję sad, który zowią Błażowski, w tejże ulicy daję na organistę, plac tamże na dom organiście, a gdzieby organisty nie było, tedy ten sad, albo prowent jego obracać się ma na ochędóstwo kościelne. Do tego daję wiecznemi czasy w młynach wolną mlewę, w browarze, w słodowni wolne robienie piw na swą potrzebę własną, tylko piwowarzowi i słodownikowi jego trunkał dać. Dannych wieprzów albo świń 4 na każdy rok powinni dać. Rzeczy kościelne na inwentarzu oddać, aby tak successive jeden drugiemu podawali, jakoby szkoda żadna nie była w rzeczach kościelnych, a podawanie kapłana do kościoła, to ma być przy synach moich i potomstwu ich póty, póki katolickiej wiary w domu moim stawa, o co Pana Boga proszę, aby nigdy odmiana nie była, uchowaj Panie Boże, żeby się odmiana miała stać, aby z potomków moich haeresis miała się wnieść, podawanie kapłana do tego kościoła przy J Mości ks. arcybiskupie lwowskim zostaje, to jest z tym dokładem, aby się grunt nie tracił tym dziedzicznym panom. Pleban też każdy, który successive nastawać będzie, żaków 2 dobrych powinien będzie chować, aby chwała Boga swym porządkiem szła i dziatki aby zawsze ćwiczenia mieli; do tego aby każdy pleban plebanię oprawiał Martyniuk Martynka Martynkowce Martynowa dolina i opatrywał. Także w szkole i w szpitalu aby dozorcą był i we wszystkiem. Jest tu kościół drewniany, konsekrowany w r. 1774 pod wezw. ś. Mikołaja, a restaurowany w r. 1879. We wsi jest szkoła ludowa jednoklasowa i kasa pożyczk. gm. z kapit. 150 zł. M. istniał jako gród już w czasie zajęcia Rusi halickiej przez Kazimierza W. ob. Szaraniewicz, ,, Rys wewnętrznych stosunków Galicyi wschodniej w 2 połowie XVI w. , str. 10, 21i111. W r. 1470 poświadczają Ihnat z Kutyszcz, sędzia, i Mikołaj Sieniawski, podsędek, ziemscy haliccy, że Elżbieta ze Żmigroda, córka Teodoryka z Jazłowca, ssty kamienieckiego, zamężna Masłowska, sprzedała Janowi Kole z Dalej owa, podkomorzemu halickiemu, dwie części działu swego na Martynowie i przynależytościach, a trzecią część mu darowała ob. AGZ. IV 188 i dodatek do Gaz. lwow. 1852 str. 160. Gdy w roku 1624 Tatarzy pod wodzą Kantymira na Ruś wpadli i pod Medyką kosz swój założyli, zapuszczali się ztamtąd aż pod Kazimierz nad Wisłą, i mnóstwo jeńców obojej płci i rozmaitego wieku zabrali i majątki złupili. Pędząc lud zabrany doszli do Martynowa. Tutaj dopadł ich hetman Stanisław Koniecpolski z wojskiem kwarcianem i zmusił do ucieczki. Że zaś w tłumach pędzonych niewolników wielu dla wieku i osłabienia nie było w stanie wydołać szybkim konnym tatarskim pochodom, przeto wyciąwszy w pień starych i wycieńczonych, a dzieci na polach żywe zostawiwszy, z resztą silnych brańców w dalszą puścili się drogę. Koniecpolski kazał dzieci zabrać na kilkadziesiąt wozów i odesłał do Lwowa. Urząd radziecki nie mając gdzie umieścić tych dziecię wystawił je na rynku, ażeby każdy, kto chce, mógł je brać za swoje lub do usługi. Czytaj Porażenie Tatarów pid Martynowem w 1624 roci. Istoryczne opowidanie. Napysaw Iwan EmLewickij. Lwów, 1882 r. , 2. M. stary wś w pow. rohatyńskim, 25 kil. na płd. Roha tyna, 9 kil. na połud. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Bursztynie. Na płn. zach. płn. leży Martynów nowy, na wsch. Damianów i Rozdwiany, na płd. Moszkowce i Siwka wojniłowska. Wzdłuż granicy południowej płynie Dniestr krętym biegiem od zach. na wsch. W płd. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie. W stronie płn. las Gregiowa. Płn. część wsi przerzyna kolej Iwowskoczer niowiecka. Przez obszar zach. idzie gościniec wiodący z Bursztyna do Wojniłowa. Własn. więk. ma r. o. 249, łąk i ogr. 132, pastw. 121, lasu 296, wł. mn. roli orn. 376, ł. i o. 284, past. 16 mr. W r. 1880 było 542 mk w gm. 36 na obsz. dwor. 100 obrz. rzym. kat. , 329 obrz. gr. kat. . Parafie rzym. i gr. kat. w M. nowym. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała i kasa pożyczk. gm. z kapitałem 66 zł. w. a. Lu. Dz. Martynowa dolina, w pow, zaleszczyckim ob. Latacz. Martynowce 1. wś, pow. proskurowski, gm. CzarnyOstrów. 2. M. al. Martynówka, wś, pow. lityński, dusz męz. 135, ziemi włościań. 319 dzies. , należy do Czeremzina, ob. Meżyrów. 3. M. , ob. Bucniowce. Martynowicze, wś, pow. miński, okr. po lic. kojdanowski, w okolicy wsi Nowosady i Tołkaczewszczyzna, w miejscowości mocno. wzgórzystej, malowniczej, małoleśnej, ma osad 7. A. Jel. Martynowicze, wś, pow. radomyski, na le wym brzegu rz. Uszy, o 15 w. od miasta Chabnego, w nizinie śród lasów. Posiada cer kiew par. drewnianą, z dawna istniejącą, szko łę początkową, 780 mk. M. z przyległymi wioskami Steczanka, Pawłowice, Łubianka, Warowicze i Maksymowicze, należała w koń cu XVIII w. do Jana Steckiego, star. owruckiego. Wnukowi jego, Stanisławowi skonfi skowano te dobra w 1832 r. Do 1877 r. zo stawały w administracyi rządu, a, następnie rozdano ziemię włościanom za tak zwany obrok. W okolicy M. założono kolonie dla żydów w r. 1851, lecz jakkolwiek liczba osa dników doszła do 236 dusz w dwóch kolo niach, jednak zajmują się oni więcej handlem niż rolnictwem. Br. Ch. Martynówka, wś, nad rz. Popówką, pow. Nowogrod wołyński, gm. rajkowska, paraf. Ostropol, włościan dusz 242, dm. 80, ziemi włośc. 656 dzies, ziemi obywatelskiej 763 dz. Własn. Kuprenków. L. E, Martynówka 1 wś, nad rz. b. n. wpadającą do Rosawy, w pobliżu Pilawy, pow. kaniowski. Odl. 17 w. od Maniowa, a 15 w. od Tahańczy. stac. dr. żel. Posiada cerkiew par. drewnianą, zbudowaną w 1854 r. przez dziedzica Daryusza Poniatowskiego na miejsce dawnej z 1773 r. Wieś na 1509 mk. , w tem 1483 prawosł. i 26 kat. W 1863 r. na mocy umowy wykupnej, włościanie nabyli 500 dzies. ziemi za 34, 064 rs. Obszar dworski jest obecnie własnością hr. Buturlina. Istnieją następne zakłady fabryczne a Cukrownia, założona 1850 r. , znajduje się obecnie w dzierżawie Akcyjnego towarzystwa Buturlińskich fabr. cukru. W 1881 r. posiadała 2 prasy hydrauliczne, 5 kotłów parowych o silo 450 koni, przerobiła 83868 berkowców buraków, z których otrzymano 61000 pudów mączki cukrowej, b Gorzelnia parowa w roku 1880 wyprodukowała 76365 wiad. spirytusu, zatrudnia 12 robotników. c Browar, własność mieszczanki Koreckiej, założony w r. 1864. Roczna produkcya na sumę 2000 rs. d Kościopalnia założona w r. 1874 własność Koha Martynowa dolina Martynowce Martynowicze Martynówka Martyszkowce Martynówka Martynówka Martynowo Martyszki Martyszuny Martzenchowitz Martzen Martzinowen Marudka Marueldt Maruga Maruhnen Gross na. Suma produkcyi rocznej 6000 rs. 2. M. al. Martynkowce, wś, pod ujściu Szukaj wody do Zbrucza, pow. proskurowski, gm. Jaryńce, par. Satanów, 51 dm. , 320 mk. , 306 dzies. ziemi włośc, cerkiew drewn. , posterunek straży granicznej, szkółka wiejska, gleba czarnoziem. Należy do klucza Satanowskiego. 3. M. , wś, nad rz. Wojtowiną, dopływem. Bohu, pow. proskurowski, gmina i par. Czarny ost rów, leży obok dr. żel. odeskowołoczyskiej, . między Proskurowem a Czarnym Ostrowem, ma 69 dm. , 400 mk. i z Hruzewicą 1075 dz. ziemi włośc. Należy do klucza czarno ostrow skiego. 4. M. , wś, nad rz. Rów, dopływem Bohu, pow. lityński, gm. i par. Meżyrów, o 35 w. od Lityna, a 15 w. od st. dr. żel. Żmirynka. Ma 47 dm. , 270 mk, 319 dzies. ziemi wło ściań. , a dwors. wraz z całym kluczem meżyrowskim 3149 dz. Jest tu gorzelnia założona w r, 1873, która w 1881 r. zatrudniała 111 ro bot, i wyprodukowała 11, 380 wiader. Należa ła do stswa barskiego, była w ręku Wyhowskiego, Lubomirskich, Piaskowskiego, Józefa Potockiego, od którego 1789 roku prze szła do Andrzeja Orłowskiego i jego cór ki Czeremzinowej. 5. M. , wieś, powiat mohylowski, gm. Maryanówka, par. Bar; po siada cerkiew, 56 dm. , 400 mk. , 517 dzies. ziemi włośc, 921 dz. dwor. , wapniarka wypa lająca około 15, 000 pudów wapna rocznie. Należała do Paszkowskich, Abamelików, dziś Popandopuło. 6. M. , wś, pow. zwiahelski, par. Ostropol, ma kaplicę kat. Lr. M, Martynówka, wś, pow. borzeński, guber. czernichowskiej, o 30 w. od Borzen, 312 dm. , 1774 mieszk. Martynówka, słoboda w ziemi wojska dońskiego, w pierwszym okręgu dońskim, nad rz. Sołą, 2200 mk. , st. p. Martynowo, folw. , pow. lepelski, 445 dz, rozl. , własność Reuttów. Martyny 1. część Trościańca, pow. jaworowski. 2. M. , część Małkowskiej woli, pow. mościski. Martyszki, wś, nad rzeką Wilią, pow. święciański, 4 okr. polic, o 77 w. od Święcian, 20 dm. , 152 kat. 1866. Martyszkowce, wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza nowowiśniowiec kiego na Wołyniu. , Martyszuny, wś, nad pot. Suwałką, pow. wileński, 1 okr. , o 31 w. od Wilna, 7 dm. , 64 katol. 1866. Martyszyszki, folw. , pow. Władysławo wski, gm. i par. Błogosławieństwo. Odl. 34 w. od Władysławowa, 1 dm. 45 mk. Martzenchowitz. Dok. z r. 1532 tak zowie Maciejkowice, pow. bytomski. Martzen niem. , ob. Marcen, Martzinowen niem. , ob. Marcinowo. MartzinowoIIa niem. , ob. Marcinowa Wola. Marucha, wyniosły kopiec, znajdujący się w pow. dubieńskim, o 4 kil. od m. Beresteczka, ręką ludzką usypany, niewiadomego pochodzenia, w malowniczej miejscowości, wśród pól rozległych i małych lasków, na gruntach wsi Kutrowa własność Witosławskich, pzed tem Ożarowskich w sąsiedztwie dużego boru należącego do w. Smolawy. Kopiec ten leży tuż przy granicy państwa austr. i rossyj. R. 1772 przechodziła tam granica wojew. wołyń. i bełzkiego. Ze szczytu kopca rozległy widok na stwo bełzkie, dziś okolice Galici. Naj bliższym punktem w Galicyi, jaki z M. wi dzieć się daje, jest wś Strzemilcz. Około 1858 r. ówczesny rządca dóbr Beresteckich, Hil. Na łęcz. Korzeniowski, wzniósł na owym kopcu malutką kapliczkę z wizerunk. olejnym Niep. Pocz. Mar. P. Na tym wizerunku N. M. P. stoi na globie, opierając się stopami o Wisłę, Niemen, Horyń i t. d. Miejscowe podanie mó wi, że tam pod kopcem złożono zwłoki Maryi zgrubiałe Marucha księżn. Brońskiej, aryan, ki. Miały być puszczone z łuku, w Beresteczku, trzy strzały jak chce podanie; pierw sza padła tam, gdzie jest grób ks. Aleks. Prońskiego, wojew. trock. , pod m. Beresteczkiem, który to grób mylnie Staroż. Polska Baliń. i Lipiń. , nazywa pomnikiem bitwy pod Bere steczkiem bo żadnego pomnika bitwy tam nie ma; druga strzała sięgnęła do miejsca, kędy kopiec M. wznosi się, trzecia gdzieś lasów do biegła. W pierwszem miejscu pochowano ks. Aleks. Brońskiego, wojew. trock, aryanina, gdzie dotąd w dość dobrym stanie jego muro. wany grobowiec znajduje się, blisko gościńca prowadzącego z Krzemieńca przez Horochów do Borycka i Włodzim. Woł, w drugiem zaś ma być grób jego siostry, Maryi; tak przynaj mniej chce podanie. Wyniosły ów kopiec, zdala od dróg dzisiejszych leżący, tembardziej uwagę zwraca, iż okolica ta nie posiada żad nych mogił i kopców. Nawet mogiły pozo stałe po bitwie beresteckiej 1651 roku czas i lemiesz rolnika zgładziły. Pole bitwy było na północ od m. Beresteczka na praw. brz. rz. Styru, a M. leży na płd. od pola bitwy, na lew. tejże rzeki brzegu. M. D. Maruda, karczma pryw. , pow. dzisieński, o 101 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. żydów. 1866 Marudka, folw. i część wsi Rajtarowie, pow. Samborski. Marueldt dok. , była to wś w dekanacie człuchowskim Visitatio Trebniciana r. 1617, w której innowiercy mieli zbór własny. Maruga, rz. , dopływ. Dźwiny, ma ujście o 3 w. na. wsch. od ujścia Rawkiety. Maruhnen Gross. 1. al. Pladden niem. , Maruńka Maruńskie Marulew Marulew Marulewo Marulewy Marulin Marung Caspare advocato Heilsberg in hoc zw n Heilsberg wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Lengwethen, 902 mr. obszaru, 57 mk. r. 1856. 2. M. Klein, niem. , dobra, pow. ragnecki, st. p. Lengwethen 4 kii. odl. ; liczą obszaru 90, 58 ha. , mianowicie roli orn. i ogr. 68, 90; łąk 9, 69, pastw. 7, 77, boru 1, 53, czysty dochód z grun tu wynosi 517 marek. Własność r, Groddeck. Kś. Fr. Marulew, wś, folw. , pow. kolski, gmina i par. Brudzew, odl. od Koła w. 17; wś, dm. 14, mk. 81, folw. dm. 3 mk. 13. W 1827 r. 13 dm. 62 mk. M. należy do dóbr rządowych Koło, wraz z Wincientowem i Wolą Rozostową, ma 3608 mr. 1140 m. lasu. Wieś tę wspomina pod nazwą Maruylewo. Łaski, Lib. ben. t. I 253, 4. Br. Ch. Marulewo Friedrichsfelde, domin. , pow. inowrocławski; 800 mr. rozl. ; 4 dm. ; 77 mk. , 5 ew. , 72 kat, 48 analf. Stacya poczt. i kol. żel. w Inowrocławiu, o 3 kil. ; gość. o 1 kil. Wieś tę wspomina Łaski Lib. benef. I, 147. Ziemomysł ks. kujawski nadał prawo niemieckie 1223 roku wsiom M. , Bartkowo i Szropsko Kod. Dypl. M. P. I. 81. Marulewy dok. Marulewo, wś, pod Inowrocławiem; książę Sambor jest świadkiem, jako zięć jego Ziemomysł książę kujawski nadaje krzyżakom 3 wsie, między niemi i M. Ob. Perlbach, P. U. B. str. 183. Kś. Fr. Marulin, ob. Newda. Maruna Marunia folw. i os. młyn. , pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. Odl. 7 w. od Grodziska. W 1827 r. par. Izdebno, 4 dm. 29 mk. Rozl. wynosi mr. 161, a mianowicie grunta orne i ogr. m. 140, łąk mr. 4, pastw. mr. 11, nieuż. i place mr. 6. Bud. z drzewa 6, folw. ten w roku 1867, oddzielony od dóbr Izdebno. A. PaL Marung niem. , ob. Morong, Maruńka, strumień, wypływa na wschod nim obszarze miasta Lwowa, pow. lwowski, z lasu pokrywającego wzgórze na południe od gościńca łyczakowskiego, a na wsch. od dro żyny wiodącej z przedmieścia Łyczakowa na Pohulankę i Majerówkę; płynie na wschód i przechodzi na obszar Winnik. Dosięgnąwszy gościńca Winnickiego zwraca się na południo wy wsch. , plynąc podleśną dolinką, równo legle do tegoż gościńca, przez Młynowce, przysiołek winnicki, gdzie zasila trzy stawki, górny, średni i niźni, wreszcie opływa Winniki od południa i opuściwszy czwarty staw, wychodzi wkrótce na obszerne łąki i w kie runku wschodnim, tworząc granicę gm. Czyszek i Czyżykowa od str. połudn. z gm. Win nik i Podberezca, uchodzi tuż przy gościńcu Winnickim do Kabanówki ob. Długość biegu wynosi 15 kil. ; od pr. brz. przyjmuje Czyszkow potok. Br. G. Maruńskie, jez. , niem. MärungSee, na Warmii, przepływa przez nie rz. Giling. Maruny niem. Maraunen, dobra ryc. na Warmii nad Łyną, pow. licbarski, st. p. Roggenhauson; 1857 r. 80 mk. , liczą 213, 43 ha. roli orn. i ogr. , 44, 22 łąk, 6, 43 pastw. , 26, 65 boru; 4, 30 nieuż. , 1, 10 wody razem 293. 13 hn. , które przynoszą czystego dochodu 3157 mrk. Właśc. jest Rudolf Bieli; odl. od st. p. wynosi 2, 5 kil. W 1376 r. 26 paźdz. sprzedaje bisk. warmiński Henryk III szlachcicowi Merune w Marunach 3 włóki z nadwyżką nieda leko wsi Katzen, na prawie chełm. za 100 i pół grzywny rocznego czynszu, ale bez tłoki Ac ta in castro Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. III str. 19. R. 1702 mieszk. w M. szlach cic Ludwik Katyński Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 563. R. 1405 d. 26 czerw. potwierdza biskup Henryk sprzedaż 5 włók przez sołtysa z Katzen, Nitsche Merun i jego żonę Annę do rąk Hannus Markgreve von Merunenhoue; 3 z tych włók są właśnie te, o których w powyższym zapisie była mo wa, drugie dwie zostały odłączone od czterech włók, na których wś Maruny pierwotnie była osadzona. Włóki te są wolne od tłoki; czynszzaś ma od włóki wynosić 1 2 grzywny. Przedawca rezygnuje na swoje własność coram. .. domino Caspare Baysen protunc advocato ecclesiae nostrae et judicio bannito oppidi nostri Heilsberg in suburbio castri nostri Heilsberg propter hoc facto et habito. . Rüdiger, brat Nitsche Meruna daje swoje zezwolenie. Datum in castro Heilsberg. R. 1409 d. 7 list. daje bisk. warm. Henryk nowy przywi lej na 12 włók w Marunach przy wsi Katzen, bo stary spalił się przy pożarze, który spot kał lennika Hartwich von Ruthenberg. Rudi ger i Merun, synowie rycerza Merun, mają 10 włók, 2 włóki sprzedał ich brat Nitsche Me run Janowi Marggrefen. Wszystkie 2 włóki mają prawo chełm. , 8 z tych mają sądownic two większe i mniejsze tylko nad poddanymi, rybołóstwo w Łynie dla potrzeby stołowej, za służbę konną, pomoc przy budowlach wa rownych i zwykłe podatki. Pozostałe 4 włó ki były czynszowe bez tłoki i płaciły po pół grzywny. Datum in castro Heilsberg Cod. dipl. Warm. III str. 454. R. 1702 znajdu jemy w M. Ludwika Katyńskiego Kętrz. O ludn. pol. 063. Kś. Fr. Maruny niem. Gr. Maraunen dok. Merunen, Merunendorf, dobra ryc. na Warmii, pow. olsztyński, st. p. Wartembork, 3 kil. odl. Mają 529 ha. roli orn. i ogr. , 69 łąk, 4 pastw. , 150 boru, 13 nieuż. , razem 765 ha. , czysty dochód z gruntu wynosi 4798 mrk. Właścicielem jest Bernard v. Puttkammer; w miejscu cegielnia. Do dóbr tych należy także folw. Neurode; dm. było tu 1864 r. 10, mk. 218, 193 Marusz Marusia Marusin Maruschm Marusy kat i 25 ew. , 135 Polaków i 83 Niemców. M. są może najstarszą osadą na całej Warmii, ist niały bowiem już za czasów pogańskich i na zywały się jeszcze w XIV wieku Kunlawken Przypuszczają, że tu była siedziba króla zie mi Gunlawken, czyli Gundelawken bo kun jest źródłosłowem wyrazu kunig czyli König, a lankos nazywa się po staroprusku pole; Kunlawken znaczyłoby więc tyle, co ziemia królewska. Ob. Gesch. und Statistik des Kreises Allenstein vom Grunenberg str. 4. Nazwę Marung przybrała ta osada dopiero 1349 r. od Meruna, ówczesnego jej właściciela co wynika z następującego przywileju R. 1349 poświadcza bisk. warm. Herman, że wierny Merun Nakie otrzymał był przedtem od Henryka de Luterm, syndy ka stolicy biskupiej, 20 włók położonych in terra Gunlawke, in Campo, quem primo polo ni possidebant na prawie chełmińskiem zwięk szem i mniej szem sądownictwem i z prawem wszelkiego użytku. Tenże Merun Nakie do kupił był 20 pogranicznych włók od Henryka Nakie. Tak pierwsze jako i drugie kupno potwierdza biskup. Tenże Merun, który przed tem do więcej służb wojskowych był zobowią zany, będzie teraz czynił tylko jednę zbrojną służbę na koniu i będzie pomagał przy obronie kraju i wznoszeniu i naprawianiu wa rowni, już to dla swych zasług, już to dla zni szczenia wspomnionej posiadłości przez Litwi nów propter desolationem dictorum bono rum per litwanorum, Crucis Christi inimicorum potenciam iniquam factam. Prócz tego nadaje mu biskup 0 graniczących z powyższemi włók, nie bardzo urodzajnych. Po 10 latach wolności płacić będzie za wszystkie włóki razem in signum libertatis, jeden funt wosku do katedry lapidem unum cerae. W końcu ma M. prawo rybołóstwa w jeziorze Wadangen i dwóch innych w pobliżu leżą cych, ale tylko na własną potrzebę. Datum Wormedith, mense Novembris die nona a. 1349. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 142. Później Maruny w różnych znajdowały się rę ku. R. 1656 posiadał je Pilchowitz, z obo wiązkiem jednej służby i dostarczania rocznie 10 korcy pszenicy, tyleż żyta i funta wosku. Na początku XVIII w. należały M. do Batyńskich 1702 Zygmunt Batyński, którym je nadał bisk. Potocki. R. 1712 nabył je drogą kupna Louis v. Liezen, później v. Quoss, który się jednak na nich nie mógł utrzymać. Sprzedał je zatem radcy ziemskiemu Kunckel, który tu wystawił piękny pałac z wy smukłą ośmioboczną wieżą. Ob. Gesch. des Kr. Allenstein, str. 55. Kś. Fr. Maruschemühle niem. al. Beide mühle, młyn pod Ostrowinem, pow. oleśnicki. Maruschmüle niem. , ob. Marusza. . Marusia, ob. Marusza. Marusin, ob, Marysin. Marusy, wś i folw. nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. i par. Sońsk, odl. 15 w. od Ciechanowa; ma 35 dm. , 379 mk. , 636 mr. ziemi, należącej do drobnej szlachty. W 1827 r. było tu 42 dm. , 236 mk. Marusz, niem. Dyhrngrund, kol. , pow. rybnicki, par. Jodłownik, w 1845 r. 30 dm. 202 mk. 61 ewang. Marusza Maros, rzeka węgierska, bierze początek w Karpatach T. III 875 1. Marusza, dok. 1667 r. Maruszczka al. Marusia, niem. Marusch Mühle al. Marienmühle, dok. Marienmole, Marusche, młyn, pow. grudziądzki, st. p. Grudziądz, 9 kil. odl. Leży nad strugą Gacią, uchodzącą do Wisły. Majątek ten obejmuje 31636 ha. obszaru i liczy się do dużych posiadłości Grossgrundbesitz, roli or. i ogr. 16006, łąk 25, past. 21, boru 100, nieuż. 8. 66 wody 164 ha. ; czysty dochód z gruntu 1188 mrk. ; własn. Gustawa Mehrlein. Par. katol. Okonin, ewang. Grudziądz, szkoła Pokrzywno; 1868 r. 14 bud. , między temi 3 domy, 43 mk. 29 kat. 13 ew. ; podatek od gruntu 38 tal. . od budynków 6 tal. Kiedy ten młyn został założony, niewiadomo, istniał jednak już w XIV stóleciu i należał do komturstwa pokrzywnickiego. Po bitwie pod Grunwaldem został zniszczony i stał pusto. R. 1425 nadaje wójt Jan Bychau z Rogoźna za zezwoleniem WM. Pawia z Russdorf młyn ten Janowi Wenzel, który był zobowiązany pierwszego roku do czynszu wynoszącego 2 łaszty żyta; po upływie onegoż miał płacić co rok jeden łaszt więcej i tak dalej, ażby w końcu czynsz wynosił rocznie 7 łasztów. Winien nadto mleć bez wszelkiego wynagrodzenia zboże i słód dla zamku pokrzywnickiego. Za to miał prócz wolnego drzewa na opał, prawo rybołóstwa i sianożęcia na dwóch morgach w pobliżu małego lasku. R. 1446 stał młyn znów pusty, dla tego został na nowo nadany. U. 1592 d. 28 września nadaje ten młyn król Zygmunt III Bartłomiejowi Dubskiemu, a r. 1616 zatwierdza sąd grudziądzki Olbrachtowi Dubskiemu tę posiadłość. W drugiej wojnie szwedzkiej młyn tutejszy ponownie został zniszczony. Dla tego nadaje go r. 1664 d. 26 maja ssta pokrzywnicki Jan Dominik Działyński uczciwemu Andrzejowi Duchnau i jego spadkobiercom za 800 zł. Zburzony młyn winien Duchnau jak najprędzej pobudować wraz z tamami i śluzami, a skoro zacznie mleć będzie odstawiał w 1m roku 30 korcy żyta do zamku, w 2gim 60, w 3Cim 90, czyli 1 1 2 łaszta grudziądzkiej miary i tyleż w następnych latach. Wspomniany Duchnau ma także tartak wystawić; dwie sztuki drzewa winien odstawiać do zamku, trzecia zawsze się jemu ma należeć. Czeladnik Marusche Marusche-mühle Maruszowiec Maruszczka Maruszka Maruszyna Marwa młynarski dostanie od każdej sztuki tarcicę od brzegu. W stawie przy młynie przysługuje Duchnau rybołóstwo, ale tylko małemi narzędziami; wolno mu także hodować owce, ale najwyżej 400, za pastwisko będzie płacił rocznie 20 zł. Drzewo opałowe i budulcowe także mu wolne, przysługuje mu także prawo warzenia piwa i pędzenia gorzałki, ale tylko dla własnego użytku, nie na sprzedaż, od tłoki całkiem będzie wolny. Dan w Pokrzywnic. Król Jan Kaźmierz. potwierdza ten przywilej d. 8 sierp. 1664. Lustracya z r. 1765 donosi, że młyn marusiński posiadał tedy Jakób i Sa ra Racht, czynsz wynosił 1 1 2 łaszta żyta, za miast którego płacono 180 fl. , korzec po 2 fl. liczywszy. D. 23 kwiet. r. 1766 nadaje starościni hr. Jadwiga Teresa Dąbska na Lubrańcu 8 mr. wraz z rozgartem i łączką tamże się znajdującą Jakóbowi Racht na 40 lat za 20 tal. zakupnego i 40 zł. rocznego czynszu. Za pis ten potwierdza król Stanisław August 17 grud. 1766 r. Rząd pruski puścił ten młyn w wieczystą dzierżawę za 20 tal. zakupnego i 21 tal. 22 gr. rocznego kanonu. Potem zwolnił rząd właściciela młyna od obowiązku do starczania rocznie 90 korcy żyta i odkupił od niego prawo wolnego pastwiska i to w ten sposób, że mu nadał 270 mr. i 109 prętów kw. między Nową Wsią, Pokrzywnem, Pol. Węgro wem i Maruszą za 210 tal. zakupnego i za roczną rentę w kwocie 6 tal. 20 sbr. Reces ten datuje z d. 27 maja 1830 r. Ob. Fröhlich Gesch. . des Graudenzer Kreises. 1868. I, str. 211 213. Kś. Fr. Maruszczka dok. , ob. Marusza. Maruszka, strumień, dopływ Nidzicy, odlewa wody jez. Krzywdy. Maruszka, rzeczka, wytryska u zach. podnóża wzgórza Mohiłki 408 m. , w obrębie gm. Poluchowa, w pow. przemyślańskim; płynie na zach. przez wś Poluchów, gdzie pędzi młyn Za Maruszką zwany, następnie wś Pletenice, Brykoń, gdzie od pr. brz. zasila się wodami potoku Ładańce czyli Kródlówki, w końcu mija wś Wołków i tutaj śród obszernych łąk naprzeciw Meryszczowa, zlewa swe wody do Gniłej Lipy. Długość biegu 11 kil. Br. Ö. Maruszka 1. młyn i karczma w Poluchowie Małym, pow. przemyślański. 2. M. , część Bezbrudów, pow. złoczowski. 3. M. , część Lubeli, pow. Żółkowski. 4. M. , część Woroniaków, pow. złoczowski. Maruszka, folw. , pow. poznański, 1 dm. , 37 mk. , należy do dom. Wierzonka. Maruszów, wś i folw. , pow. iłżecki, gm. i par. Lipsko, odl. 27 w. od Iłży. Posiada szkołę począt. , ma 55 dra. , 264 mk. , 1083 mr. ziemi włośc. i 2 mr. dwor. W 1827 r. 24 dm. , 154 mk. Folw. M. należy do dóbr Daniszów ob. . Maruszów, wś, folw. , pow. opatowski, gm. Lasocin, par. Trójca, odl. 29 w. od Opatowa. Posiada wiatrak, 15 dm. , 200 mk. , 519 mr. ziemi dwor. i 77 mr. włośc. W 1827 r. 22 dm. , 109 mk. Przy wsi jest jez. Czarne mające 29 mr. obszaru, M. stanowił uposażenie scholastyka sandomierskiego; w XV w. było tu. 5 łanów, karczma, zagrodnik, folw. z dworem, staw i dwie sadzawki dworskie. Dług. I, 329. Folw. Maruszów w r. 1866 miał 519 mr. obszaru. Wś M. os. 18, z grun. mr. 78 Br. Ch. Maruszowiec, folw. , pow. radzyński, gm. Sitno, par. Kock, 2 dm. , 5 mk. Maruszyna, wś, pow. nowotarski, na Pod halu nowotarskim, graniczy od wsch. z Szafla rami, od płn. z Zaskalem, Ludźmirzem i Ro goźnikiem, od zach. ze Starem Bystrem, od płd. z Międzyczerwonem, Skrzypnem i Bań ską. Płd. wsch. granicę tworzy pot. Skrzypny al. Mały Rogoźnik. Zach. kraniec wsi wznosi się 768 m. , wsch. 746 m. ; w tej stronie wznosi się góra Żar 773 m. npm. Domostwa porozrzucane w kierunku od wsch. na zach. Według lustracyi z r. 1636 było siodlarzy z zarębnikami i wójtem 22, płacili razem czyn szu złp. 299, zagrodnik 1 złp. 2, od 7 polan złp. 39, komornicy złp. 5 gr. 12, razem złp. 345 gr. 12. Według lustracyi z r. 1660 za siadła ta wieś na zagrodach nierównych, na których znajduje się chałupników 12, ci płacą czynszu rocznego złp. 202 gr. 2, ciż dają kwartalnego złp. 44, spy korcy 8, miarek 3, co czyni złp. 3 gr. 9 den. 9, oprawy łokci 25, co czyni złp. 2 gr. 2 den. 9. Każdy z chału pników daje gonty, tramy i kury, jak we wsi Bańskiej; robią do roku bydłem dni 6, pieszo tyleż. Całkowity dochód ze wsi czyni złp. 151 gr. 12. Według lustracyi z r. 1765 było w M. ról 22; podatku rozmaitego płacono złp. 2518 gr. 14 1 2 den. 4. W r. 1777 było dm. 153, mk. 786; w r. 1799 dm. 173, mk. 1107; w r. 1824 dm. 189, mk. 1156; w r. 1869 dm. 229, mk. 1225 męż. 586, kob. 639; w r. 1880 mk. 1241. Obszaru więk. posiadłości nie ma; obszar mniej. pos. zawiera roli or. 1984, łąk i ogr. 295, past. 199, lasów 132. Należy do par. łac. w Szaflarach. St. p. Nowytarg. Wła ścicielka Honorata Uznańska, Czyt. dra Sta nisława Zaręcznęgo Dodatek do fauny warstw tytońskich w Rogoźniku i Maruszynie Sprawozd. Kom. fizyogr. t. X. Br. G. Marwa, strumień wpadający do Niemna z lewej strony o 2 1 2 w. niżej Kowna, przy ujściu którego w 1853 r. poczyniono ciekawo odkrycia archeologiczne. Marwa folw. i wś GiernikiMarwa, nad Niemnem poniżej Kowna, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. 55 w. od Maryampola, 21 w. od Kowna, ma 9 dm. , 200 mk. ; w 1827 r. 3 dm. , 54 mk. Ob. Girniki. Dobra M. w 1866 r. składają się z folw. M i Maruszczka Słownik geograficzny Marwałd Marwalde Wojszwidowo Wojszwidowo, nomenklatur Wasilewszczyzna, Kaczorginie i ŚtoJańsk, wsi GiernikiMarwa, GiernikiJakiemickie, Ławniany, Kordaki, Pipie, Wierszuny i Wiecie; rozl. dominialna wynosi mr. 2353 grunta or. i ogr. mr. 976, łąk mr. 475, lasu mr. 156, past. i zarośli mr. 328, nieuż. i place mr. 418. Wś Gierniki Marwa os. 65, z grun. mr. 1987; wś Gierniki Jakiemickie os. 5, z grun. mr. 217; wś Ławniany os. 9, z grun. mr. 227; wś Kordaki os. 79, grun. mr. 1801; wś Pipie os. 37, z grun. mr. 897; wś Wiecie os. 12, z grun, mr. 28; osada Wierszwy z grun. mr. 49. Br. Ch. A. Pal. Marwalde niem. , ob. Marwałd. . Marwałd, niem, Marwalde, dok. Margenwalde, wś kościelna w tak zw. Starych Prusach, pow. ostródzki, 11 ML na płn. zach. od Dąbrowna, leży na wzgórzach uralskobałtyckich, których najwyższy szczyt Kernsdorf zwany ob. Słow. geogr. i IT, ma 317 m. wysokości. Okolica jest tu górzysta, lesista; grunta są gliniaste. R. 1878 było tu 355 mk. , po większej części ewangelików, ale mówią po polsku i trudnią się głównie rolnictwem. Tutejsza agentura pocztowa odebrała 1877 r. 4300 listów, wysłała zaś 3500. Paczek bez deklarowanej wartości nadeszło 220, wysłano zaś 450, listów i paczek z deklarowaną wartością nadeszło 20 na 540 mrk. ; wysłano zaś 70 na 12, 800 mrk; mandatów pocztowych nadesłano 6 na 238 mrk. ; wykazów pocztowych nadeszło 132 z 4854 mrk. wysłano zaś 416 w kwocie 16000 mrk. ; za portorya wpłynęło do kasy 537 mrk. ; do Dąbrowna dochodzi poczta posłańcowa. M. istniał już za czasów pokoju toruńskiego. Nadkomtur Henryk y. Richtenberg nadaje Mikołajowi Sperling wś Marwałd z 40 włókami na prawie magdeb. z sądownictwem wyższem i niższem. Dan w Królewcu w sobotę przed niedzielą jucunditatis 1467. M. będąc wsią kościelną miał r. 1638 włók 60 wraz z włókami kościelnemi. Spis posiadłości pustych i osiadłych z tegoż roku pochodzący, da zarazem poznać, jakie w ogóle w owych stronach były stosunki narodowościowe 1 Kozłowski, posiadłość pusta. . 2 Wczelowski, 3 Szwejkowski, pos. pusta. 4 Lipa, pos. pusta. 5 Podraza jest sołtysem i ma 6ro dzieci 3ch synów Macieja, Adama i Michała, oraz 3 córki Kasię Cascha, Basię Baze i Anusię Annusch. 6 Kuna zbiegł. 7 Maciej Wczel. 8 Jan Schwytaj. 9 During piekarz. 10 Krysiek Król. U Więcek Wieczorek, prowizor kościoła. 12 Kowalkowski, pos. pusta. 13 Lelinowska. 4 Samulowska, pos. pusta. 15 Łukaszewska, pos. pusta. 16 Grajlakowska, pos. pusta. 17 Krysiek ziemianin ma 2 włóki. 18 Lenartowska, pos. pusta. 19 Maciej Macz. 20 Baranowska. Jędraszek nie jest chłopem, trzyma 2 włóki w miejsce wysłużonej pensyi. Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 62. którą mu winien p. Gablenz. 21 Dychtowski; w tem posiadle mieszka karczmarz, który ma 2 synów i córkę Kasię. 22 Waszutowski, pos. pusta. 23 Rataj. 24 Szaruda. 25 Kalisz. Ob. Kętrz. O ludn. pols. str. 302 304. Na zwa wsi jednak jest niem. Ks. Fr. Marwianka, wś i folw. zwany Karczma Marwianka, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. 52 w. od Maryampola, ma 42 dm. i 560 mk. Marwil, dwór, pow. kowieński, okr. polic, janowski, o 37 w. od Kowna; młyn wodny i gorzelnia 1859. Marwitz Gr. i KI. niem. , dwa folw. , pow. holądzki, st. p. Hirschfeld niem. , należą do dóbr ryc. Wiese, których właśc. jest Paweł Frankenstein. W Gr. M. było 1856 r. 106 mk. ; w Kl. M. 381 mk. Kś. Fr. Marxdorf niem. 1. ob. Markotów. 2. M. al. Marksdorf, 1327 r. Marcusdorff z wsią Garczarsky; 1396 Teppirsdorf, wś, pow. świdnicki, par. Gorkau. F. S. Marxdorf, ob. Markuszowce. Marxoewen niem. , ob. Marksewo. Mary, niem. Maahren al. Mahren, wś, pow. kwidzyński, st. p. i okr. urzędu stanu cywil. Nowa wioska Neudörfchen; par. katol. Szymwałd, ewang. Trumieje, szkoła w miejscu; ma 1756 39 mr. magd. obszaru, 95 bud, między tymi 63 dm. , 391 mk. r. 1868 7 kat. 384 ew. , płaci 92 tal. podatku gruntowego i 33 tal. od budynków. Kś. Fr, Marya, hutą, ob. Mariahütte. Marya Święta, ob. Swata Mara. Marya Aloizy, niem. MariaAlois, wś, pow. ostrzeszowski, 20 dm. , 165 mk. , 132 ew. , 33 kat. , 27 analf. Najbliższa poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie. Maryackie, wś, pow. radomski, ob. Górki Maryackie i Kownatki. Maryak 1. niem. Mariendorf, wś, pow. sycowski, par. ewang. Międzybórz. 2. M. , niem. Marienau, 1350 r. Mergenaw, wś, pow. olawski, nad Kraińską wodą, ma kościół paraf. katol. W pobliżu istnieć miała wś Wischau, podczas 30letniej wojny przez morową zarazę wyludniona. Por. Lichtenberg, Maryampol, m. pow. gub. suwalskiej, leży nad rz. Szeszupą, pod 54 32 5 szer. i 41 1 2 dłg. g. , odl. 56 w. od Suwałk i 324 w. od Warszawy. Drogi bite łączą M. ze stacyami kolei LandwerowoWierzbołowskiej w Wyłkowyszkach o 21 w. i Mauruciu, pierwszej stacyi za Kownem, jak również ze Suwałkami, Simnem i Władysławowem. M. leży przy szosie warsz. kowień. Miasto posiada kościół paraf. mur. , klasztor Maryanów, kościół ewang. mur. , szpital, gimnazyum klasyczne, 3 szkoły począt. ogólne i 1 żeńską, II okrąg zjazdu sę dziów pokoju i sąd pokoju III okręgu dla M. 10 Marwalde Maryampol Marwitz Marwil Marwianka i Pren, urząd powiat. , urząd miejski, urząd poczt. i stacyą tel. , ogród spacerowy. W 1827 r. było tu 188 dm. i 1759 mk; w 1861 r. 272 dm. 43 mur. i 3718 mk w tem 3015 żyd. ; obecnie jest 360 dm. i 5389 mk. Dochód kasy miejskiej w 1877 r. wynosił 10, 974 rs. Zakładów przemysłowych posiada 5 browarów z prod. 13, 260 rs. , 2 dystylarnie z prod. 12, 572 rs. i 2 fabryki wyrobów miedz. z prod. 1, 292 Terytoryum miasta leży w punkcie gdzie się schodziły granice puszczy Preńskiej i Kowieńskiej. Strzelcy starościńscy wykarczowali tu kawał lasu i pobudowali swe domki. Stąd powstała osada zwana Staropole w 1739 r. Następnie zbudowano tu drewniany kościołek, do którego przyjeżdżał ksiądz aż z Pren. Gdy pożar zniszczył w 1765 r. kościół i osadę, wtedy Franciszka z Butlerów Szczukowa, starościna preńska wystawiła kościół i klasztor, w którym osadziła księży Maryanów, który to zakon utworzył Stanisław Popczyński pijar w 1674 r. Obdarzeni hojnie ziemią Maryanie, zaczęli tu sprowadzać osadników i połączywszy nową osadę z dawną wsią, nazwali ją Maryampolem Choć osada ta miała od początku organizacyą miejską, jednak dopiero Stanisław August nadał w 1792 r. przywilej lokacyjny, prawo magdeburskie i herb ś. Jerzy na koniu. M. wtedy należał do w. ks. litewskiego. Z utworzeniem królestwa kongresowego, M. stał się w 1817 r. miastem powiatowem. Do wzrostu przyczyniło się wiele osiedlenie w mieście i okolicy kolonistów niemieckich, dla których wzniesiono świątynię w 1828 r. Kościół klasztorny pierwotnie drewniany spłonął w 1809 r. , a na jego miejsce wzniesiono nowy murowany w 1819 r. Przed 1862 r. była tu 4klas. szkoła powiat. , którą przekształcono na gimnazyum klasyczne. Do gimnazyum tego uczęszczają w znacznej liczbie synowie włościan litewskich, odznaczających się dobrobytem i pracowitością. M. par. katol. , dek. maryampolski; M. par. ewangaugsb. ma dusz 3099 i trzy filiały Kalwarya, Wyłkowyszki, Sereje. Powiat maryampolski, gub. suwalskiej utworzony został w 1867 r. z części dawnego powiatu t. n. Ma on 39; 55 mil kw. obszaru. Granicę naturalną stanowi Niemen oddzielający powiat z płn. od gub. kowieńskiej. ze wsch. zaś od gub. wileńskiej, od płd. graniczy z pow. kalwaryjskim, od zach. z władysławowskim i wyłkowyskim. Część obszaru położona na lewo od drogi bitej łączącej M. z Kownem pokrytą jest rozległymi lasami. Wody leśne tej części uchodzą rzeczkami Pilwą i Jurą do Szeszupy, która od Ludwinowa płynie granicą powiatu, od Kwieciszek do Giewałtowa przerzyna zach. część powiatu, a następnie aż po za Pilwiszki stanowi granicę. We wsch. połowie lasy skupiają się głównie w części między Balwierzyszkami, Prenami i Michaliszkami. W środkowej części tego ob szaru znajduje się dziś rozległe błoto Pale stanowiące widoczne dno jeziora jest osada Pojeziory nad brzegiem. Ma ono do 6 wiorst w kierunku od płd. zach. do płn. wsch. i 2 do 3 w. szerokości; stanowiło dawniej część grupy jeziór przyległego pow. kalwaryjskiego Amalwa i Żuwinta. Brzegi błota mają 270 stóp wzniesienia, gdy na zach, w Jesiotrakach jest 385, tyleż na wsch. w Kunigiszkach, a 440 stóp na płn. w Ingowangach. Brzeg Szeszupy pod Ludwinowem ma 255 stóp a za Surginiami 225 stóp. Wody wspomnianego powyżej błota jak i całej grupy łączących się z nim jeziór, uchodzą do Szeszupy. Rzeczka Jesia biorąca swój początek niedaleko zach. brzegu błota, uchodzi do Niemna. Cały obszar powiatu stanowił jeszcze w czasach historycznych wielką puszczę rozpadającą się na kilka mniejszych obszarów leśnych, noszących nazwy od pobliskich nadniemeńskich osad. Była więc puszcza Preńska koło Pren, Dorsuniska od Dorsuniszek na praw. brzegu, Frejda od FredyFrejdy i Kamionka. Brzegiem Niemna ciągnęły się liczne święte gaje, obfite w bogatą roślinność, zdroje leczące Narawa, Birsztany i słynne z obfitości słowików Użupie pod Żytomiszkami. Tu również wznosiły się grody warowne, świątynie i osady handlowe dawnej Litwy. Brzegi Niemna w okolicach Aleksoty naprost Kowna płyną z piękności, na którą się składa wyniosłe położenie, bogata roślinność, zabytki starożytne i ożywiony ruch na samej rzece. Nieco dalej od brzegów Niemna rozpościerała się puszcza z bujną roślinnością liściastą przeważnie cisy, lipy, ze wspaniałą fauną żubry, tury, niedźwiedzie, sarny, sobole dostarczającą nielicznym mieszkańcom budnicymazury i rusini obfitego pokarmu ze zwierzyny, oprócz miodu, jagód moroszkamalina, owoców jabłek i ryb rzecznych pstrągi. W nazwach miejscowości przechowały się świadectwa bogactw tutejszej przyrody. W spusciźnie po tych bogactwach została się dobra gleba, cechująca cały obszar powiatu, z wyjątkiem naturalnie obszarów bagnistych. Mimo dość częstego czarnoziemu uprawa pszenicy, z przyczyny ostrzejszego klimatu jest dość ograniczoną. Wysiew jej w 1878 r. wynosił 3535 czetw. , podczas gdy jednocześnie wysiano 27, 773 żyta, 31, 730 owsa, 14, 799 jęczmienia, 65, 689 czetw. kartofli, 4718 innych zbóż. Ponieważ puszcze tutejsze stanowiły własność królewską i należały do kilku starostw, przeto dziś ziemia należy przeważnie do włościan, gdyż średnia własność nie mogła się rozwinąć. Jedynie tylko nad brzegami Niemna spotykamy w większej ilości gospodarstwa folwarczne i większe Maryampol majątki. Folwarki dawnych dóbr królewskich przeszły w ostatnich czasach na tak zwane donacye. Lasy rządowe zajmują 81, 879 mr. i stanowią leśnictwa Szlanowskie, Pilwiskie i część Maryampolskiego. Przemysł fabryczny stoi na niskim bardzo stopniu. W 1878 r. by ło tylko 28 fabryk zajmujących 91 robotn. i produkujących za 434, 703 rs. , w tej liczbie 12 gorzelni z 52 rob. z prod. 304, 808 rs. , 1 dystylarnia z prod. na 81, 280 rs, 7 browarów z prod. na 13, 540 rs. , 10 fabryk wyrobów płócien nych z prod. na 5, 600 rs. i 3 fabryk wyrobów miedzian. z prod. 1268 rs. Pozostałe są to drobne fabryki octu, miodu, świec, cegielnie. Lud wiejski trudni się wyrobem grubszych płócien. Szkół początkowych jest w powiecie 20. W osadach Preny, Pilwiszki i wsi Godlewo po dwie, po jednej zaś mają Aleksota, Balwierzyszki, Bogate, Grygaluny, Gudyny, Gudele, Igłowo, Nendzyn, Poniemoń, Pokojnie, Sapieżyszki, Szumsk, Wejwery, Wysoka Ruda. Ludność powiatu wynosi obecnie 91, 665 głów, samych niemal Litwinów, po wsiach mia nowicie. Pod względem kościelnym pow. m, stanowi dekanat t. n. , w skład którego wchodzą następujące parafie Balwierzyszki, Godlewo, Gudele, Igłowo, Pokojnie, Pilwiszki, Płutyszki, Poniemoń, Preny, Sapieżyszki, Skrawdzie, Szumsk, Wejwery, Wysoka Ruda. Pod względem sądowym stanowi okrąg III sądu pokoju dla Maryampola i Pren i cztery okręgi sądów gminnych Maryampol, Dębowa Buda, Godlewo, Preny. Pod względem administra cyjnym składa się z 1go miasta, 2ch osad miejskich i 14 gmin Aleksota, Antonowo, Balwierzyszki, Chlebiszki, Freda, Gudele, Ja worowo Kwieciszki, Michaliszki. Pilwiszki, Pogiermoń, Poniemoń, Pożajście, Szumsk, Wejwery. Br. Ch. Maryampol 1. wś i folw. , pow. błoński, gm. Żyrardów, par Wiskitki. Ma 192 mk. , 17 osad i 221 mr. ; należała do dóbr Guzów. 2. M. , kol. , pow. łęczycki, gm. Piaskowice, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 17, dm. 18, mk, 144. W 1827 r. 19 dm. , 137 mk. 3. M. , folw. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. i par. Kościelec, odl. od Koła w. 4, dm. 2, mk. 14. Należy do dóbr Kościelec ob. . 4. M. , wś, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl. 23 w. od Kozienic. Posiada urząd gm. 42 dm. , 293 mk, 762 mr. ziemi włośc. i 5 mr. dwor. M. wchodzi w skład dóbr Grabna Wola. M, gm. ma 3999 mk. , przestrzeni 8809 mr. , w tem ziemi dwor. 2898 mr. , dm. 465, sąd gm. okr. V we wsi Brzóza o 7 w. , st. poczt. Magnuszew. W skład gm. wchodzą Cecyliówka. Dąbrówka, Emiliów, Ewinów, Głowaczów, GrabnaWola, Helenówek, Henryków, Ignacówko, Jasieńczyk, Lipa, Leżenice, Maniuchy, Maryampol, Matyldzin, Michałów, Rogożek i Żelazna Brama. 5. M. , wś włośc, pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Wójcin, odl. 17 w. od Opoczna, ma 23 dm. , 120 mk. , 301 mr. Założona w obecnem stóleciu na gruntach wsi Mikułowice. 6. M. , pow. stopnicki, gm, i par. Stopnica. 7. M. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Rybitwy, par. Józefów. W 1827 r. par. Gościeradów, 11 dm. , 51 mk. 8. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów. 9. M. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Witulin, par. Nosów, okr. sąd. Komarno, rozl. mr. 360; właściciel Wilhelm Wężyk. 10. M. , pow. radzyński, gm. Milanów, par. Parczew. Ma 5 dm. . 11 mk. , 100 mr. 11. M. , wś, pow. makowski, gm. Perzanowo, par. Czerwonka. W 1827 r. 15 dm. , 105 mk. Należała do dóbr Czerwonka. 12. M. , attyn. dóbr Nieszawa. Maryampol, niem. Marienfelde, wś, pow. bydgoski, 64 dm. , 397 mk. , 162 ew. , 235 kat. , 169 analf. Poczta i gośc. we Fordonie; st. kol. żel i tel. w Bydgoszczy. Maryampol 1. al. Marjampol po rus. Mariampil miasto z Maryampolem wsią, a raczej przedmieściem i z Wołczkowem, w pow. stanisławowskim, 18 kil. na płn. wsch. od Stanisławową 15 kil. na. płd. wsch. od sądu powiat. w Haliczu. pod 49 1 39 a 49 3 płn. szer. i m. 42 29 a 42 36 wsch. dług. od E. Na płn. leżą Wodniki, Łany i Tumierz, na wsch. Trościance w pow. buczackim i Dołhe w pow. tłumackim, na płd. Stryhańce w pow. tłumackim i Pobereże z Branówką, na zach. Jezupol stacya kolei Iwowskoczerniowiec kiej. Wzdłuż granicy zach. , płynie Dniestr od płn. na płd. , przyjmuje Bystrzycę, a potem skręca na płd. wsch. i załamując się na wschód, płn. wsch. i znowu płd. wsch. tworzy granicę płd. Środkiem obszaru płynie od płn. , z Łanów pot. Zabłocie, dopływ Dniestru, zwany w dalszym biegu pot. Zgniłym, a wzdłuż granicy płn. wsch. inny maty dopływ Dniestru, płynący z Tumierza, od płn. zach. , na płd. wsch. Nad dolnym biegiem potoku Zgniłego leżą zabudowania miejskie 238 m. z czworobocznym rynkiem, na płd. od nich gmina Wołczków, nad tymże potokiem, dalej na płn. folw. Świdowa, a na granicy płn. przysiołek Woronica z karczmą i młynem. Własn. większa ma roli orn. 685, łąk i ogr. 112, pastw. 335, lasu 385, własność mniej. r. o. 1685, łąk i ogr. 330, pastw. 516, lasu 8 mr. W r 1880 było 1620 mk. w M. mieście z tych 4 na obsz. dwor. a 1034 w M. wsi z tych 28 na obsz. dwor. a 915 w Wołczkowie w gm. a 15 na obsz. dwor. Wyzn. rzym. kat. było w M. 896, w W. 797, wyzn. gr. kat. w obu tych miejscowościach 783. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. buczacki, archidyec. lwowska. Parafia była pierwotnie fundowana w Delejowie al. Dalijowie przez Jana Rolę, Maryampol Maryampol Maryanin Maryangóra Maryanek dziedzica tejże wsi w r. 1401. Po przeniesieniu do M. fundował ja na nowo w r. 1827 Jan Kajetan Jabłonowski, wojewoda ruski. Kościół murowany koło rynku, konsekrowany w r. 1825 pod wezw. św. Trójcy. Do parafii tej należą Delejów, Dubowce, Łany, Tumierz, Wodniki i Wołczków. Paraf. grecko katol. w miejscu, dek. uścieński, archidyec. lwowska. Należy do niej Wołczków. Jest tu cerkiew pod wezwaniem wzniesienia św. Krzyża. W M. jest szkoła etatowa jednokl. , urząd pocztowy, kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 443 zł. i zakład sióstr miłosierdzia św. Wincentego a Paulo fundowany przez ks. Teresę Jabłonowską w r. 1746. Pod opieką sióstr zostaje zakład dla sierot i chorych, założony również przez Jabłonowskich w celu utrzymania i leczenia ubogich chorych, tudzież utrzymania i wychowania osieroconych dziewcząt. Majątek zakładowy składa się z 47, 983 zł. w obligacyach i folwarku w Dubowcach. Przełożoną zakładu jest przełożona klasztoru. Jest także zakład ubogich założony przez Jana Kajetana Jabłonowskiego. Celem zakładu usługa przy kościele parafialnym obrz. łaciń. Majątek zakładowy składa się z obligacyi w nominalnej wartości 1300 zł. W r. 1883 było 84 zł. dochodu. Przełożonym zakładu jest miejscowy pleban rzym. kat. Dawniej był tu także klasztor OO. kapucynów, założony przez Janusza ks. Jabłonowskiego, wojewodę bracławskiego, zniesiony w XIX w. Dziś mieszczą się w tym klasztorze siostry miłosierdzia. Jabłonowscy ozdobili również miasto pięknym pałacem, niegdyś obwarowanym. W okolicy M. kwitnie uprawa tytoniu, który się wybornie udaje. Jest także krzemień przydatny na skałki, który stąd wożono do fabryki niżniowskiej, i bardzo piękny alabaster. Siarczyński, Rkp. Oss. 1825. Herb miasta przedstawia Matkę Boską z dzieciątkiem Jezus, a pod nią tarcza z herbem Jabłonowskich. W bibliotece Ossolińskich znajdują sie w wielkiej szkatule pod 1473 akta maryampolskie odnoszące się głównie do organizacyi wojskowej, prowiantowania wojska i t. p. w pamiętnym r. 1809. 2. M. , dwór, na obszarze dwor. Horodnicy, w pow. husiatyńskim. Lu. Dz. Maryampol 1. słoboda, pow. owrucki. Własność Pruszyńskiego. Smolarnia założona 1878 r. produkcya 300 rs. 2. M. , nazwa, jaką przez czas jakiś nosiło mko Borodzianka ob. w powiecie kijowskim. Maryampol, przysiołek, pow. bałcki, par. Hołowaniewskie. W r. 1868 było tu 7 dm. Maryampol al. Głusza W. , mko, pow. kowelski, o 71 w. od Kowla. R. 1870 miał 765 mk. , w tem 5 proc. izr. , 191 dm. , cerkiew, gorzelnię i cegielnię. M. został miastem w roku 1808. Maryampol 1. folw. pryw. nad rz. Migocin, pow. dzisieński, o 40 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 11 mk. kat. 2. M. , folw, pryw. , pow. dzisieński, o 90 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. kat. 3. M. , folw. pryw. i dwór, nad rz. Źyżmą, pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy o w. 52, od Ej szyszek 37, mk. kat. 14. 1866. 4. M. aśtyn. dóbr. Hermanowicze nowe, w pow. dziśnieńskim. 5. M. , wś, pow. wiłkomierski, gm. Zaręby, par. Rogów. Maryampol, po łotew. Marynpols, wś w pow. dyneburskim, parafii Dagda, własność bar. UexküllGuldenband, niegdyś Hylzenów. Maryanek, szczyt górski, ob. Karpaty T. III, 863, 2. Maryanek, wś włośc, pow. noworadomski, gm. Przerąb, par. Beczkowice. Ma 10 dm. , 88 mk. , 105 mr. Maryangóra, folw. szlach. , pow. oszmiański, 4 okr. adm. 52 w. od Oszmiany, 1 dm. , 35 mk. , 18 praw, 18 kat. Maryanin, folw. , pow. pleszewski, 4 dm. , 50 mk. , należy do gm. i dom. Pacanowice. Maryanin 1. pow. warszawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn. 2. M. , folw. , pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Parzymiechy. Ma 4 dm. , 9 mk. , 900 mr. Maryaniszki, folw. , pow. telszewski, należy do dóbr Brewiki ob. Maryanka 1. pow. błoński, gm. Piekary, par. Lutkówka. 2. M. , pow. grójecki, gmina Komorniki, par. Turczyn. Jestto attyn. do wsi Drozdy. 3. M. , wś włośc, pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów. Powstała na terytoryum dóbr Łaziska ob. rozdzielonych na kolonie w 1850 r. Ma 10 osad i 124 mr. obszaru. 4. M. i M. mała, pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk. 5. M. , wś włość. , pow. rawski, gm. i par. Lubochnia. Ma 9 dm. , 71 mk. , 82 mr. 6. M. al. Staropole, folw. , pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 13 i pół; dm. 1, mk. 4. 7. M. dąbrówka, pow. łódzki, gm. Dzierzązna, paraf. Zgierz, 5 dm. , 30 mk. , 18 mr. 8. M. , wś, pow. noworadomski, gm. Masłowice, paraf. Chełmo. Ma 8 dm. , 87 mk. , 75 mr. 9. M. , al. Maryanki, folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Kruszyna, 2 dm. , 10 mk, 240 mr. Należy do dóbr Kruszyna. 10. P. , os. włość. , pow. noworadomski, gm. Gosławice, par. Radomsk, 1 dm. , 10 mk. , 6 mr. 11. M. , os. leś. , pow. będziński, gm. Żarki, 1 dm. , 3 mk. , 50 mr. 12. M folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Rędziny. Ma 8 dm. , 5 mk. , 448 mr. 13. M. kościelecka, wś włość. i folw, pow. częstochowski, gm. Rędziny, par. Borówno. Odl. 9 w. od Częstochowy. Wieś ma 4 dm. , 25 mk, powstała na gruntach dóbr Kościelec ob. Rozl. wynosi mr. 100, a mianowicie grunta orn. i ogr. mr. 94, lasu mr. 4, nieuż. Maryanka Maryampol Maryaniszki Maryampol i place mr. 2; bud. mur. 2, z drzewa 1, płodozmian 7polowy. 14. M. , wś włość. , pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Błonie. Odl 20 w. od Opoczna, ma 7 dm. , 49 mk. 119 mr. W 1827 r, 4 dm. , 22 mk. M. , 15. pow. olkuski, gm. i par. Kroczyce. M. 16. wś, pow. biłgorajski gm. Księżpol, paraf. Tarnogród. Wchodziła w skład dóbr Ordynacyi. Zamojskich. 17. M. , folw. , pow. lubelski, gm. Jastków. M. 18. , folw. , pow. krasnostawski, gm. Izbica, paraf. Tarnogóra. M. 19. folw. pow. sokołowski, gm. i par. Kosów, 1 dm. 184 mr. 20. SI. folw. , pow. lipnowski, gm. i par. Szpetal, odl. o 21 w. od Lipna, ma 1 dm. 17 mk. , 9 mr. gr. 21. M. , wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Wiżajny. Odl. 26 w. od Suwałk, ma 20 dm. , 193 mk. Wchodziła w skład majoratu Kadaryszki. 22. 1. , folw. pow. kalwaryjski, gm. i par; Kalwarya. Odl. 9 w. od Kalwaryi, ma 16 dm. , 50 mk. 23. M. pow. maryampolski, ob. Freda. 24. M. al. Marynka, folw. , pow. pińczowski, gm. Gartatowice, par. Kije. Odl. 8 w. od Pińczowa. Rozl. wynosi mr. 391 a mianowicie grunta orne i ogr. mr. 350, łąk mr. 30, pastw. mr. 3, nieużyt. i place mr. 8. Bud. mur. 7, folw. teu w r. 1875 oddzielony od dóbr Gartatowice. Maryanka, ob. Łęka, pow. krobski. Maryanki 1. folw. i dwór na obszarze dwor. Mikołajowa, pow. brodzki. 2. M. , kar czma na obszarze dworskim Smarzowa, pow. brodzki. 3. M. , część Kupczyniec i folw. tamże, pow, tarnopolski. Lu. Dz. Maryanka 1 prawy dopływ Uhorskiego Tykicza, wierzchowiny Siniuchy, lewego dopływu Bohu. Wpada przed Kniażą Krynicą pod Annopolem. 2. M. , potok wpadający do. Zgniłego Taszliku. Maryanka, kol. polska, pow. mariupolski, gub. ekaterynosławskiej, dusz 100. Maryanki 1. pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. 2. M. , kol. , pow. łęczycki, gm. Witonia, par. Strzegocin, odleg. od Łęczycy 15 w. , ma 10 dm. , 106 mk. , posiadają gruntu mr. 183. Stanowiła całość z przyległą wsią Leszno. 3. M. , folw. dóbr Kruszyna, ob. Maryanka. 4. M. , wś nad Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Wojkowice kościelne, ma 9 dm, 67 mk, 100 mr. ziemi włościańsk. 5. M. kol. i folw. , pow. radomski, gm. i par. Stromiec. Odl. 23 w. od Radomia, 8 w. od rz. Pilicy, 10 dm. , 114 mieszkańców. Rozl. mr. 390, a mianowicie grunta orne i ogrody mr. 135, łąk mr. 11, pastw. mr. 38, lasu mr. 203, nieużyt. i place m. 4. Bud. drew. 6; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Stromiec. 6. M. , kol. , pow. radomski, ob. Jankowice. 7. M. , wś, pow, iłżecki, gm. Łaziska, par. Wielgie. Odl. 20 w. od Iłży, ma 11 dm. , 68 mk. , 48 mr. obszaru. 8. M. , wś, pow. włodawski, gm. Turno, par. Hola grec. obrz. Ma 74 dm. , 272 mk. , 1021 mr. 9. M. wś, pow. lipnowski, gm. i par. Tłuchowo, odl. o 21 w. od Lipna, ma 7 dm. 54 mk. , 184 mr. gruntu. 10. M. , wś pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 4 w. od Rypina, ma 6 dm. , 65 mk. , 33 mr. gr. Wś M. stanowi jedną całość ze wsią Podole. Folw. M. należy do dóbr Rusinowo. 11. M. folw. , pow. sierpecki, gm. Żuromin, par. Lutocin, odl. o 25 w. od Sierpca, ma 3 dm. , 35 mk. , 318 mr. gr. Maryanki 1. niem. Marienhof al. Marienfelde, dobra, pow. toruński, st. p. kol. i telegr. Kowalewo, 4 kil. odl. Zawierają 311, 49 ha. roli orn. i ogr. 10, 21 łąk, 15, 30 torfowych po kładów, 7, 15 nieużyt. , 0, 51 wody, razem 344, 66 ha. , czysty dochód z gruntów 4764 mrk. Właśc. Jan Kuhlmay, cegielnia, ho dowla owiec Rambouillet; świń rasy Yorkshi re. Paraf. katol. i szkoła Wielkałąka; ew. Kowalewo; odl. od kat. kośc. paraf. pół mili. 1868 r. 89 mk, 66 kat. 23 ew. , 4 dm. , 11 bud. w ogóle. Podatek od gruntu 123 tal. od bud. 7 tal. Dawniej należało to miejsce do rychowskiego leśnictwa, ale ponieważ okolica ta podczas wojen francuskich uległa spusto szeniu, dla tego wydało miasto Toruń część tego obszaru w dzierżawę 1822 r. , i tedy to powstała ta osada Ob. Wernicke Be Schrei bung der St. Thorn str. 275. 2. M. niem. Marianken, kolonia, pow. toruński, st. p. Wą brreźno; par. kat. Ryńsk, ew. Wąbrzeźno; ma 485, 47 morgów magdeb. 16 budynków, mię dzy tymi 7 dm. , 79 mieszk. , którzy są wszy scy kat. Podatek od gruntu wynosi 17 tal. , od budynków 4 tal. Odl. od kosc. paraf. pół mili. Szkoła w Ryńsku. 3. M. niem. Marianken, al. Marienthal, wś pow. gołdapski, st. p. Gołdap, leży niedaleko żwirówki gołdapsko wystruckiej, liczyła w 1857 r. 67 mieszk. Kś. Fr. Maryanków, folw. i os. , pow. kutnowski, gm. i par, Zychlin, dm. 5, mk. 103. Ziemi ornej w połowie pszennej w połowie żytniej mr. 225, łąk i pastw. mr. 83, uwłaszczonych mr. 9. Folw. należy do dóbr Dobrzelin. Maryankowo, wś pow. lipnowski, gm, Obrowo, paraf. ewang. Ossówka, odl. o 10 w. od zarządu gmin. , ma gruntów włośc. 142 mr. , w tej liczbie 140 mr. ornej ziemi, 8 dm. , 71 mieszk. Maryanów 1. wś pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. 2. M. folw. , pow. sochaczewski, gm. i par. Szymanów. 3. M. pow. skierniewicki, gm. Słupia, par. Lipce. 4. M. , kol. , pow. gostyński, gm. Skrzany, paraf. Trębki, Ma 8 dm. 170 mk. , ziemi ornej żytniej mr. 80. 5. M. , kol. pow. gostyński, gm. Duninów, par. Gostynin. Ma 12 dm. , 74 mk. , posiadają gruntu mr. 118. Szkoła paraf. ew. Maryanki Maryanków Maryanka Maryanka Maryanowa Maryanowiecki Wchodziła w skład dóbr Górki. 6. M. wś włośc, i os. pow. rawski, gm. Maryanów, par. Biała. Leży na lewo od drogi bitej z Rawy do Biały. Wś ma 9 dm. , 102 mk. , 223 mr. os. 1 dm. , 7 mk. , 42 mr. M. gm, należy do s gm. okr. IV w Biały, st. p. w Rawie. Ma obszaru 19, 416 mr. i 5577 mk. W gm. są dwie szkoły początk. , gorzelnia, 3 cegielnie i 7 młynów wodnych. M. , 7. kol. , pow. piotrkowski gm. Bełchatówek, par. Grocholice, ma 4 dm. 44 mk. 67 mr. Należała do dóbr Dobrzelów. 8. M. , kol. , pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Chorzęcin. 3 dm. , 42 mk. , 56 mr. 9. M. al. Taurów, pow. brzeziński, gm. Popień. 1 dm. , 16 mk. , 70 mr. 10. M. kołacki, wś i os. nad rz. Mrożycą, pow. brzeziński, gm. Mroga dolna, par. Kołacinek. W 1827 r. 20 dm. , 128 mk. , obecnie wś 20 dm. , 115 mk. , 261 mr. os. pryw. 1 dm. , 5 mk. , 7 mr. Należał do dóbr Kołacin ob. . 11. M. rogowski, wś pow. brzeziński, gm. Mroga dolna, par. Jeżów. W 1827 r. 30 dm. , 140 mk. , obecnie 32 dm. , 304 mk. , 164 mr. obszaru. 12. M. , kol. , pow. łódzki, gm. Lućmierz. Ma 5 dm. , 47 mk, 45 mr. 14. M. , kol. , pow. łódzki, gm, Radogoszcz, par. Zgierz. Ma 10 dm. 160 mk, 150 mr. Wchodziła w. skład dóbr Kały. 14. M. , kol. , pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice. Ma 18 dm. , 105 mk. , 244 mr. obszaru. 15. M. , kol. , pow. kaliski, gm. Marchwacz, par. Rajsko, odl. od Kalisza w. 19, dm. 16, mk. 90. 16. M. , kol. , pow. turecki, gm. Kowale pańskie, paraf. Tokary, odl. od Turka w. 7; dm. 21, mk. wraz z kol. Podarek i Siewieruszki wielkie liczy 244. 17. M. , kowalski, folw. , pow. turecki, gm. i par. Kowale pańskie, odl. od Turka w. 7; dm. 1, mk. 7. 18. M. , kol. nad strum. Brodek, pow. kolski, gm. Sompolno, par. Lubstówek, odl. od Koła w. 19; dm. 15, mk. 129. Wchodziła w skład dóbr Lubstówek. 19. M. , wś pow. kolski, ob. Kęcerzyn. 20. M. , kol, pow. sieradzki, gm. Majaczewice, par. Burzenin, odl. o 17 w. od Sieradza, powstała po wyciętym lesie Ręszew zwanym, a należącym niegdyś do dóbr Strzałki. Ma 244 mk. , 226 kat. , 18 ewang. Rozl 277 mr. , z tego 230 mr. roli ornej, 47 mr. łąk. 21. M. , wś, folw. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wojków, odl od Sieradza w. 24, folwark M. al Szczepanów. rozległy m. 179; grunta orne i ogr. m. 71, łąk m. 3, zarośli m. 92, nieuż. i place m. 13; budowli z drzewa 5; folw. ten w 1877 r. oddzielony od dóbr Grzymaczew lit. C. 22. M. , wś włość, pow. kozienicki, gm. i par. Brzóza. Odl 12 w. od Kozienic, ma 73 dm. , 472 mk. , 872 mr. W 1827 r. było tu 42 dm. , 205 mk 23. M. , wś pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów. Odl 26 w. od Kozienic, ma 15 dm. , 96 mk. , 430 mr. 24. M. , wś, pow. iłżecki, gm. Łaziska, paraf. Wielgie. Odl 14 w. od Iłży, ma 21 dm. , 141 mk. , 372 mr. ziemi włośc. i 2 mr. ziemi dwor. Należała do dóbr Czerwona. 25. M, folw. nad rz. Wisłą, pow. iłżecki. gm. i par. Pawłowice. Odl 37 w. od Iłży, ma 1 dm. 6 mk. , 153 mr. należy do dóbr Pawłowska Wola. Jest tu 9morgowe jezioro zwane Wiślisko. 26. M. wś, pow. opoczyński, gm Niewierszyn, paraf. Dąbrowa. Odl 24 w. od Opoczna, ma 17 dm. 124 mieszk, 375 mr. ziemi włośc. i 1 mr dwors. 27. M. , wś, pow. kielecki, gm. i par. Łopuszno. Wchodziła w skład dóbr Czartosowy ob 28. M. folw. . pow. stopnicki, gm. Zborów, par. Solec, Należy do dóbr Kików. 29. M. pow. włoszczowski, gm. i par. Secenim. 30. M. , pow. jędrzejowski, gm. Mstyczów, par. Tarnawa. 31. M. , pow. jędrzejowski, gm. Nagłowice, par. Tarnawa. 32. M. , folw. , pow. pińczowski, paraf. Dzierążnia. 33. M. , folw. , pow. miechowski, gm. i par. Tczyca. Należy do dóbr Janikowice. 34. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Giże. Odl 12 w. od Wyłkowyszek. Ma 4 dm. , 22 mk. , wchodzi w skład dóbr Giże ob. . 35. M. , kol pow. noworadomski, par. Chełmo, należy do dóbr Chełmo, 55 mk. 36. M. , folw. dóbr Starawieś, pow, węgrowski. 37. M. , przysiołek dóbr Cianowice. 38. M. , attynen. dóbr długa Kościelna, w pow. nowomińskim. Br, Ch. Maryanów 1. folw. na obszarze dwors. Szumlany W. , powiat podhajecki, 2. M. , część Kutkorza, pow. złoczowski. Maryanów, miasto nad Ladawą, według dykcyonarza Echarda, to samo zapewne co wś Maryanówka ob. w pow. mohylowskim. Maryanów 1. folw. , pow. rzeczycki, okr. polio. 2 jurewicki, o 3 w. od Prypeci, w okolicy wsi Obuchowszczyzna; miejscowość poleska, nizinna, grunta lekkie. 2. M. , mały zaścianek w płnwsch. stronie pow. borysowskiego, nad rz. Uszaczą, w okr. polic. 3 darszyckim przy drodze z Puciłowicz do Kutewszczyzny i Augustynowa al Kazimirowa, ma osadę jedną. 3. M. , nazwa druga miasteczka Andrzejewa w pow, rossieńskimMaryanowa, wś, ob. Maryanów i Golesze. Maryanowiecki folw. , pow. płoskirowski, ob. Zielona. M. R. Maryanówka, folw. , pow. lubelski, gm. i par. Niedrzwica. Maryanówka, dwór na obszarze dworskim Strzelisk starych, pow. bobrecki. Maryanówka, mała bagnista rzeczka, na płd. wschod. krańcu pow. nowogrodzkiego; zaczyna się w nizinnej okolicy miasteczka Krzywoszyna i ubiegłszy prawie 5 w. w kierunku płd. , przecina drogę wiodącą z Krzywoszyna do miasteczka Lipska, i wpada pod wsią Zalipienie do Lipnicy, tu wyprostowanej ka Maryanów Maryanówka Maryanówka nałem, doprowadzonym do Jabłonowki, dopły wu Szczary. A. Jel. Maryanówka 1. folw. , pow. mozyrski nad Prypecią, z lewej strony, obok wsi Końkowicz, przy drodze wiodącej z Petrykowa do Skryhałowa; miejscowośó ze wszech miar bogata. 2. M. , kol. w płd. zach. stronie pow. pińskiego, gm. Uhrynicka, okr. polic. 2 Lubieszewski. Miejscowość poleska, piaszczysta. 3. M. , wś, pow. piński, 2 okr. polic, mk. 60. Własność Massalskiego, 4. M. . awuls, w powiecie rzeczyckim, nad rz. Hłyboczek, należy do dominium Dudzicze, własność Horwatów; tu się zapędza bydło na pastwisko odosobnione wśród puszcz okolicznych. 5. M. , Pogary zaśc. szlach pow. dziśnieński, 3 okr. adm. o 25 w. od Dzisny, 1 dm. 15 katol. 1866 Maryanówka 1. wś, pow. żytomirski nad granicą pow. radomyskiego. Leży nad ruczajem wpadającym do Bodiaczku z praw. brzegu, odl. o 20 w. od mczka Czerniachowa. Labradoryty spotykają się bardzo rzadko. Grunta złożone z gnejsu. 2. M. , futor w pow. ostrogskim, położony na wschód od Ostroga o 19 w. , a o 2 w. od Milatyna. Jest tu kilka chatek czynszowników. M. należała do ks. Ostrogskich, później do klucza Annopolskiego ks. Jabłonowskich, a w 1812 r. nabyta została przez właściciela największej części wsi Milatyna, Krzyżanowskiego i dziś zostaje w ręku wnuków jego. Mieszkańcy tutejsi mają obszerne fruktowe ogrody, w których utrzymują pszczoły i pełnią obowiązki gajowych, lasu należącego do Milatyna. 3. M. wś na wsch. granicy pow. żytomierskiego, na prawo od doliny rz. Trościannicy. 4. M. , część wsi Zadki, pow. radomyski, należy już do gubernii wo łyńskiej. Maryanówka l. wś, pow. berdyczowski, odl. 4 w. od Biełołówki, ma 270 mk. , 423 dzies. ziemi. 2. M. , wś nad rz. Teterowem, pow. radomyski, o 1 w. od Stawek, ma 50 mk. , 168 dzies. ziemi, należała do Piotra Zaręby. 3. M. , wś, pow. radomyski, leży przy drodze z Chabnego do Wołczkowa, o 4 w. od Stebel, ma 468 mk. 4. M. , wś nad rz. Rotką, pow. wasylkowski, odl. 4 w. od Ksawerówki. Posiada kaplicą katolicką, par. Motowidłówka i 1294 mk. , w tej liczbie 1177 prawosł. i 117 katol. Ludność cała przeważnie polskiego pochodzenia, z drobnej szlachty. M. niewątpliwie istnieje na miejscu bardzo starożytnej osady. Na jej gruntach i w okolicy Chwastowiec i Sady Winnickie znajduje się 54 mogił a między nimi głośna na Rusi mogiła Perepiatycha i druga zwana Waregską. W1845 r. Iwaniszew prof. uniw. kijow. rozkopywał Perepiatychę i znalazł w niej wielki sklepiony grób mieszczący 14 ludzkich szkieletów, bron, ozdoby, kości końskie, złote przedmioty i gliniane naczynia. Kroniki ruskie wspomi nają już w XII w. tę mogiłę, a u ludu łączy się z nią wiele podań wiążących tę mogiłę z drugą Perepiat zwaną, mieszczącą się w po bliżu na polach Chwastowa. 5. M. , wś, pow. zwinohrodzki, o 3 w. od Szpoły, w stronie wschodniej, nad strumieniem wpadającym do Taszłyku, w dolinie otoczonej wyniosłościami. W pobliżu są dwa jeziora Kupinaste i Slusarewo wysychające latem. Posiada cerkiew par. drewnianą zbudowaną w 1777 r. , 950 mk. i 704 dzie. , ziemi wykupnej. Na gruntach wsi znajduje się 13 mogił na sąsiednich wzgó rzach a jedna śród wsi ma 33 sążnie dług. , 12 szerok. i 2 wys. Przy rozkopywaniu znajdują w tych nasypach kości ludzkie i szczątki naczyń glinianych bardzo grubych. Lud po wtarza rozmaite podania odnoszące się do dwóch gór przyległych zwanych Kniaża i Ta mara. Br. Ch. Maryanówka 1. wś, pow. kamieniecki, gm. Lanckoroń, par. Orynin, w zachodniej części, obok wsi Hukowa, o kilka wiorst od granicy galicyjskiej. Mk. 742, dm. 142, ziemi włośc. 572, dwors. z Hukowem 2140 dz. Cerkiew na miejscu pod wezw. N. P. z 35 dz. ziemi czarnoziemu. Wieś ta należała do Lanckorońskich; wnuka hetmana, Agnieszka Lanckorońska wniosła ją w dom Mierzejewskich Zbrzyż, Huków, Maryanówka, Siekierzyńce i Kociubińce; Anna Salomeja Mierzejewska kaszt. zakroczymska, wniosła w dom Adama Tarły ssty brzegowskiegp i gostyńskiego. Po rozpadnięciu się fortuny Tarłów, trzymał ją jakiś czas w zastawie Franciszek Strzałkowski, a około 1820 r. przeszła pod kolokacyą. W ostatnich czasach władali Jaszowscy, Sadowscy, od których jako wiano posagowe przeszła w dom teraźniejszych właścicieli Dwernickich. 2. M. , słobódka, pow. kamieniecki, gm. Bahowiec, par. Kitajgród, przy ujściu Tarnawy do Dniestru, dm. 13, należy do Wróblowiec, własność Makowieckich. Przeprawa przez Dniestr 3 promy. 3. M, wś, powiat kamieniecki, gmina i parafia Smotrycz, 41 dm. , ziemi dwor. wraz z Hutą i Wołkotrubami 600 dzies. Należy do klucza smotryckiego, dawniej hr. Potockich, dziś Łabęckich. 4. M. , wś, pow. bracławski, gm. Rubań, par. Niemirów, od Niemirowa w. 12, na pograniczu kijowskiej gub. , mk. 360, dm. 67, ziemi włośc. 369, dwors. 419 dz. Należała do Potockich, dziś do Sosnowskich. 5. M. nad Bohem, mała wioska rząd. , pow. bracławski, gm. Monastyrska, par. Bracław. Ma 29 dm. , 160 mk. , 275 dzies. ziemi. Należała dawniej do sstwa bracławskiego. 6. M. , przys. m. Miastkówki, pow. olhopolski, gm. i par. Miastkówka, własność Jaroszyńskich, obecnie Koczubeja. 7. M. , wś, pow. lityński, gm. Ka czanówka, par. Kumanów, w północnej części powiatu, mk. 396, ziemi 771 dz. Wś ta na leżała do sstwa czudynowskiego, w skład któ rego wchodziły Czudynowo, Maryanówka, Łozowa, Skarzyńce, Sołkówka, Torczyn i Uhle. Trzymał je prawem emfiteut. hr. August Iliński bez opłaty kwarty. Dochód roczny wynosił 5083, obecnie należy do rządu. 8. M. , wś, pow. mohylowski, pod. gub. nad rz. Ladawą, która tworzy tu duży staw, od M. Kopajgroda 8 w. Mk. 660, ziemi włośc. 669. Należała do niedawna cała do Stadnickich, obecnie Radowicza 470 dz. , Stadnickich 338 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. Roz. liczy 730 par. i 36 dz. ziemi. Par. kat. do Snitkowa. Jest tu urząd gminny, do którego należą M. Wierzchówka, Mytki, Matwiejków, Słobódka, Matwiejkowiczka, Kosarzyńce, Popowce, Szepinki, Wołodiowce i Maryanówka, razem sta rostw 13, dm. 1117, ludności męskiej włośc. 4266, kobiet 4590, ziemi włośc. 9246, w tej ilości ornej 6064 dz. , wypada więc na jednego mieszkańca 1. 04 dz. W obrębie gminy innych stanów męż. 1138, kob. 1184 i ziemi do niej należącej 12995, w. tej ilości ornej 6277 dz. W obrębie więc tej gminy ziemi należącej do wszystkich właścicieli, w ogóle jest 22244 dz. , w tej ilości 12341 dz. ornej. Ludność wszystkich stanów męż. 7402, kob. 7428, ra zem 14820. Był tu obszerny piętrowy dom mieszkalny, obecnie zniszczony. 9. M. , wś, pow. hajsyński nad rzeką Kubliczem, gmina i parafia Kuna, domów 95, mieszkańców 532, ziemi włośc. 610 dz. Cerkiew Wniebo wzięcia liczy 1300 par. i 40 dz. ziemi. Należy do klucza kuniańskiego Czesława Jaroszyń skiego 7013 dz. ziemi. 10. M. , wś, pow. proskurowski, gm. CzarnyOstrów, ma 230 dusz męz. , 512 dz. ziemi włośc. należy do Przeździeckich. 11. M. , wś, pow. bałcki, gm. Lipoweńkie, paraf Hołowaniewskie, u źró deł Mokrej Dereniuchy. Roku 1868 miała 23 dm. Dr. M. Maryanówko, folw. , pow. czamkowski, 2 dm. , 27 mk. , należy do dom. i gm. Gębice. Maryanowo 1. wś i folw. , pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Ostrowąs, odl. od Konina w. 241 2, dm. 12, mk. 89, ziemi pszennej 205 mr. Folw. M. należy do dóbr Ostrowąs. 2. M. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Połajewo. 3. M. , folw. , pow. rypiński, 2 okr. , gm. Wąpielsk, par. Radziki, odl. o 7 1 2 w. od Rypina, 1 dm. , 38 mk. , 15 mr. gruntu. Należy do dóbr Długie. 4. M. , wś włośc, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. o 19 w. od Przasnysza, ma 12 dm. , 109 mk. , 300 mr. gruntu dobrego. Wchodziła w skład dóbr Krzynowłoga Mała. 5. M. wś, pow. mławski, 4 okr. , gm. Dębsk, par Szydłowo, odl. o 6 w. od Mławy, ma 3 dm. , 33 mk, 10 mr. gruntu. 6. M. , kol, pow. ostrowski, gm. Długosiodło, par. Lubiel, odl. 4 w. od rz. Narwi, ma 39 dm. , 274 mk. , ewangielików głównie, szkołę początkową. Powsta ła na gruntach dóbr Przetycz. Os. M. rozl. wynosi mr. 148 grunta orne i ogr. mr. 35, łąk mr. 107, nieuż. i place mr. 6, bud. z drze wa 5. Br. Ck Maryanowo, ob. Maryanów. Maryanowo 1. niem. Mariendorf, nad Notecią, wś, pow. czamkowski, 36 dm. , 290 mk. , 282 ew. , 8 kat. , 72 analf. Poczta, gośc, tel. , st, kol. żel. w Wieleniu o 2 kil. 2. M. , niem. Marienhof, folw. , pow. wschowski, 1 dm. , 58 mk. , należy do dom. Antonina Antonshof. 3. M. , niem. Marienhorst, wś, pow. czarnkowski, 20 dm. , 159 mk. , 20 ew. , 139 kat. , 27 anal. Poczta i gośc. we wsi. Miała 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Wieleniu o 10 kil. 4. M. , wś, pow. średzki, 8 dm. , 58 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. Poczta najbliższa w Gieczu, st. kol. żel. , gośc. i tel. w Środzie. 5. M. , kol. , pow. śremski, 5 dm. , 42 mk. , wszyscy katol. , 9 analf. Trzy gospodarstwa mające razem 120 mr. rozl. przyłączone do dom. Grabianowa. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Czempinie o 9 ML, gośc. o 1 kil, 6. M. , wś, pow. międzychodzki nad Wartą, 12 dm. , 109 mk. , 63 ew. , 46 kat. , 33 analf. Poczta, gośc i tel. w Sierakowie Zirke o 2 kil. , st. kol. żel. we Wronkach o 26 kil. 7. M. , wś, pow. babimostski, 34 dm. , 222 mk. , 89 ew. , 133 kat. , 67 analf. Poczta we wsi Hansmer, gośc. w Kopanicy, st. kol. żel. i tel. w Zbąszynie Bentschen. 8. M. , wś, pow. inowrocławski, 25 dm. , 197 mk. , 25 ew. , 169 kat. , 3 żyd. , 71 analf. Poczta naj bliższa w Jerzycach, gośc. i tel. w Kruświcy, st. kol. żel. w Inowrocławiu. 9. M. , folw. , pow. śremski, 1 dm. , 12 mk. , należy do dom. Gogolewa. 10. M. , folw. , pow. poznański, 1 dm. , 23 mk. , należy do dom. Tarnowa. 11. M. , folw. , pow. obornicki, 1 dm, 12 mk. , na leży do dom. Przecławia. 12. M. , folw. , pow. szamotulski, 2 dm. , 56 mk. , należy do dom. Nowej wsi Neudorf bei Samter. 13. M. , wś, pow. krotoszyński, 7 dm. , 44 mk. , należy do gm. i wsi Paradowa. 14. M. , leśnictwo, pow. czamkowski, 1 dm. , 18 mk. , należy do dom. Nothwendig. 15. M. lub Maryanów, folw. , pow. pleszewski, 1 dm. , 28 mk. , należy do dom. Czarnuszka. 16. M. , folw. , ob. Grudzielec. 17. M. , niem. Marienhof, folw. , pow. międzyrzecki, ob. Kuligowo. M. St. Maryanowo, niem. Marianenhof al. Mariannenhof folw. , pow. złotowski, st. p. Jastrowie. Należy do dóbr ryc. Radawnicy, nazwany od imienia małżonki b. dziedzica tych dóbr Grabowskiego. Maryanowo 1. wś włośc, pow. . lidzki, l okr. adm. , o 9 w. od Lidy, 3 dm. , 33 mk. 2 Maryanówko Maryanówko Maryanowo Maryanowo 1 Maryanowska Huta Maryaiowska Maryanpol Maryańska słoboda Maryańskie Maryatel Marycne Maryen Maryengródek Maryenhauz M. , mały folw. , pow. borysowski, 3 wł. , 15 mr. rozl. , własność Grabowskich. 3. M. , dwór pryw. w pow. poniewieskim, nad Jodą, o 14 w. od Poniewieża, z kaplicą katolicką parafii Poniewież. 4. M. , folw. poleski w płd. stronie pow. słuckiego, w okolicy Deniskowicz I i Jaśkiewicz, przy wodnej strudze rozlewająi cej się w bagnach zwanych Stryż, w okr. polic. 2im kleckim. Młyn ma na stawie, miejscowość całkiem odludna, bez dróg komunikacyjnych, mająca od południa niezmierne obszary błot mszystych zwanych Jasień, Gadżin, Stryż, Żernowo, Odryno i inne. 5. M. , dwa folw. t. n. , pow. miński, jeden własność I dawna Szembetów, ma obszaru przeszło 168 mr. ; drugi własność Witkowskich od r. 1861, ma obszaru 162 mr. 6. M. , zaśc, szlach. , pow. święciański, 4 okr. adm. , o 48 w. od Święcian, 1 dm. , 9 kat. 7. M. , folw. , pow. święciański, 1 okr. polic, 1 dm. i 27 mk. kat. , odl. 6 w. od Święcian. Maryanowska Huta, wś, pow. zwiahelski, włas. Franc. Sawickiego, huta szklana. Maryaiowska, st. poczt. w pow. ananiewskim gub. chersońskiej. Maryanpol 1. zaśc szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 30 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 2. M. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 31 w. od Wilna, 1 dm. , 27 mk. katol. Dwa wielkie stawy. 3. M. Mirsniszki, zaśc. szlach. nad jez. Wygorka, pow. święciański, 2 okr. pol. , o 35 1 2 w. od Swięcian, 1 dm. , 7 kat. 4. M. , zaśc. rząd. nad jez. Dumblis, pow. święciański, 3 okr. adm. , o 39 1 2 w. od Święcian, 1 dm. , 12 katol. 5. M. , zaśc szlach. , pow. wilejski, o 66 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , 1 dm. , 9 mk. 6. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 20 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , przy byłej drodze pocztowej z m. Dołhinowa do m. Wilejki, 1 dm. , 8 mk. 7. M. , zaśc pryw. , pow. wilejski, o 78 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. łuczajska, 1 dm. , 18 mk. katol. 8. M. , folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, o 75 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 13 mk. kat. 9. M. , folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 22 w. od Szczuczyna, 13 mk. 1866. Maryanpol, słoboda, pow. owrucki. Maryanpole, osada, pow. mozyrski, okr. polic 3 turowski, nad kotliną Prypeci, przy gościńcu wiodącym z mczka Dawidgródka do m. Turowa, o wiorst prawie 5 na północza chód od Turowa; miejscowość bogata w dary natury, lecz odludna i nizinna. Al. Jel Maryanpole, nazwa dawana niekiedy wsi Bereścianka ob. . Maryańska słoboda, kol. , pow. wieluński, gm. i par. Naramnice, odl. od Wielunia w. 12 1 2, dm. l6, mk. 43. Maryańskie pole, przedmieście m. Karniowa Szląsk austryacki. Maryańskie porzecze, wś, pow. garwoliński, gm. Wilga, par. Goźlin, ma 9 dm. , 38 mk, , 63 mr. obszaru. Maryantów 1. wś, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, blisko traktu z Władysławowa do Turka, o 22 w. na wsch, płd. od Konina o 8 w. od szosy poznańskiej, ma 8 dm. , 86 mk. , 121 mr. gruntu żytniego. M. powstał 1836 r. na gruntach dóbr Rusocice. 2 M. , wś nad strum. Białym, pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odl. od Słupcy w. 19, ob. Trąbczyn. Maryatel, folw. we wschodniej stronie pow. rzeczyckiego, przy gościńcu poczt. wiodącym z mka Horwala do Rzeczycy, nad rz. wpadającą nieopodal do Dniepru, w okr. polic. 4ym rzeczyckim, miejscowość lekkowzgórkowata, od zachodu lesista, grunta piękne. Ä. Jel. Marycha, Czarna, Rudawka, Sejny, dawniej Sejenka Enc. Org. XXIII, 230 rz. spławna Połujański gub. aug. 289 w gub. suwalskiej; początek w pow. suwalskim pod wsią Dębniak na płd. zach. Puńska; płynie w kierunku wschodniopołudniowym pod nazwiskiem rz. Czarnej lub Rudawki przez jezioro pod wsią Boksze, wchodzi w pow. sejneński i płynie przez Rudawkę, Sienkiewicze pod m. Sejny. Od Sejn do jez. Pomorze zwaną jest Sejny, odtąd zaś aż do ujścia Marycha. Od jez. Pomo rze płynie pod Zelwą, Borowiczami, Stanowi skiem i wpada ż praw. brzegu do Czarnej Hańczy na granicy z pow. augustowskim. Długa jako Czarna 15 w. , jako Sejny 8 w. , jako Marycha 22 w. Powyżej Sienkiewicz ja ko Czarna Rudawka, przyjmuje z lew. brze gu Zwikiele. Z praw. niedaleko ujścia Szlamicę. J. Bl. Marycne, potok górski, ob. Hostowiec. Marydól, niem. Marienthal, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, 4 miejsc a M. , b Huta Ludwighof, c leśnictwo Kamola, d kol. Gar bacz, 40 dm. , 401 mk. , 283 ew. , 118 kat, 216 analf. Najbliższa poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie. M. St Maryen, lewy dopływ Czeremoszu Białego ob. . Maryengródek, attyn. dóbr Saryi, pow. dryssieński. Maryenhauz, po niem. Marienhausen, po łotew. Marynauza, wś, dobra i mczko nad jez. tegoż imienia w Inflantach polskich, pow. lucyńskim, pod 57 12 płn. szer. i 45 20 wsch. dłg. geogr. , licząc od południka Ferro. Mko stanowi właściwie tylko osadę; zwraca ono na siebie uwagę zwaliskami warownego niegdyś maryenhauzeńskiego klasztoru, przerobionego w XVI stuleciu na zamek obronny. Resztki ruin znajdują się na wyspie śród wspomniane Maryanowska Huta Maryenhauz go powyżej jeziora. W zeszłym wszakże wieku, za czasów kaszt. Hylzena, słynnego kronikarza Inflant, zamek ten zdezelowany, jak się wyraża zacny nasz kronikarz, groźnie jeszcze z głębi wód wyzierał. Widok ruin tego zamczyska od strony jeziora, rysowany z natury w r. 1797 przez znanego badacza starożytności inflanckich, Jana Krzysztofa Brotzego, podaje książka, , Inflanty polskie, str. 130. Warowny klasztor założył w M. trzeci z rzędu arcybiskup ryski Joannes de Vechte w r. 1295, a siedemnasty arcybiskup, pobożny lecz słaby Gaspar Linde od fundamentów wzniósł go na nowo r. 1509. W lat kilkadziesiąt później klasztor ten przerobionym został na pograniczny zamek obronny w ziemiach wyłącznie arcybiskupich, nie należących wcale do zakonu krzyżackiego. Wilhelm margrabia brandenburski, ostatni na pół zlutrzony arcybiskup ryski, poszedł za przykładem mistrza krzyżackiego Gotarda Kettlera i obaj, zgodnie już, całą swą obszerną ziemię a z nią i stronę zwaną Livonia australis, oraz wszystkie jej zamki obronne oddali pod opiekę króla polskiego Zygmunta Augusta. Arcybiskupi gród M. wraz z krzyżackimi zamkami Dyneburgiem, Rzeżycą i Lucynom r. 1559 najprzód jako zastaw, za koszta wojenne, przeszedł w posiadanie rzpltej polskiej, a po wcieleniu do niej całych dawnych Inflant stał się częścią jej posiadłości. W r. 1569 oblegały go wojska rosyjskie. Osadę zamkową składali w owym czasie wyłącznie Litwini, któremi dowodzili Jan i Aleksander Połubińscy. Dzielni Litwini nietylko zmusili oblegających do ucieczki, ale pędzili za nimi aż do miasta Izborska, które szturmem wzięli, zabrali tam mnóstwo ludzi w niewolę, a pomiędzy innymi i wodza Naszczokina. Moskwa, usiłując posiąść te strony, zdobyła r. 1577 M. , zburzyła silną wówczas warownię, mieszkańcy zaś uprowadzeni zostali do niewoli. Polacy za Stefana Batorego, na mocy traktatu 1582 r. odzyskali go znowu i zaraz utworzono tu oddzielne starostwo. Przy zawarciu przymierza pomiędzy Polską a Rossyą w r. 1582 znajdowało się w zamku maryenhauskim dział 7, hakownic 8, moździerzy 2, z których jeden był nadpsuty. Zamek warowny, na nowo umocniony, stał się siedzibą sstów maryenhauskich. W r. 1598 rezydował jako ssta w nim Mikołaj Suchodolski. Wszakże już po kilkunastu leciech królewszczyzna ta, zawsze jako sstwo, przechodzi do Jana Karola Chodkiewicza, który nader rzadko tutaj przebywał. Za czasów rzpltej sstwo maryenhauskie płaciło kwarty 6456, hyberny zaś 800 złotych. Zamek ten pograniczny w wojnach szwedzkich wielokrotnie ciężko ucierpiał, a na początku XVIII stulecia w czasie wielkiej północnej wojny, zupełnie zburzonym został. Starostą maryenhauskim był w owej burzliwej epoce spokojuy szambelan czyli, jak wówczas jeszcze mawiano, podkomorzy nadworny Augusta II, Jerzy Konstanty Halsen de Eckeln, który swój chwalebny żywot zakończył w Gdańsku a pogrzebionym został w kościele słynnego klasztoru oliwskiego pod Gdańskiem, gdzie dotąd zwraca na siebie uwagę podróżnych wspaniały grobowiec, którym jeden z synów utrwalił tam jego pamięć. Odtąd M. był już prawie dziedzicznym w domu Hylsenów. Gdy w pierwszych latach panowania Augusta II wspomniany powyżej szambelan Jerzy Konstanty Halsen piszący się następnie Hylzen został ojcem drugiego syna, Jana Augusta, późniejszego naszego kronikarza, sstwo maryenhauskie dla niego zawczasu już przez rodziców przeznaczonem zostało. Młody jeszcze bardzo Jan August Hylzen otrzymał przywilej z kancelaryi królewskiej, na mocy którego nabył pewnych praw do sstwa, w razie, gdyby ojciec chciał przelać na niego swój urząd, ale od chwili wydania tego przywileju mógł już wszędzie młody Hylzen przed trybunałem i po grodach nazywać się sstą maryenhauskim. W r. 1744 król August III mianował go kasztelanem inflanckim i odtąd ten ssta maryenhauski zasiada w senacie. Zwyczajem panów polskich J. A. Hylzen pod starość wyrabiał u króla przywileje dla synów swoich na posiadanie sstwa. Nie ustępował im jeszcze władzy, ale zapewniał po sobie dziedzictwo przez tak zwane jus communicativum albo przez expektatywę. Tak ustąpił Parchowa na Pomorzu, gród Brasławski na Litwie a Maryenhauszczyznę w Inflantach. Ostatnia dostała się młodszemu jego synowi, Justynianowi Hylzenowi, który służył w szeregach wojsk rzpltej jeszcze za czasów króla elektora i miał rangę generałmajora. Dla niego ojciec aż dwa razy wyrabiał przywilej na sstwo maryenhauskie, raz za króla Augusta III a drugi raz już za Stanisława Augusta. Tenże Justynian Hylzen był posłem z księstwa inflanckiego na sejmie elekcyjnym i podpisał wybór ostatniego króla polskiego nietylko jako wojewodzie miński, , ale także jako ssta maryenhauski. Na kilka miesięcy przed śmiercią ustąpił mu rzeczywiście z M. , kronikarz Inflant, wówczas już wojewoda miński. Rezydował wszakże Justynian w tem starostwie tylko do śmierci ojca, zmarłego w Warszawie 14 lutego 1767 r. i w tymże roku w Dagdzie pogrzebionego ob. art. Dagda w niniejszym Słowniku, tom I. str. 892 i 893. Odtąd Justynian Hylzen, komandor maltański, ostatni ssta maryenhauski osiada w stolicy rozległych posiadłości ojcowskich, w pałacu dagdzieńskim, gdzie po jedynastu leciech r. 1778 umie ra, jedynego tylko zostawując syna Idziego. Po śmierci tego ostatniego ssty maryenhauskiego, który prawa swoje na sstwo synowi przekazać niezdołał, Maryenhaus z całym swym obrębem, jako królewszczyzna, przeszedł do panującej już wówczas nad krajem Katarzyny II, a cesarzowa rozległy okręg maryenhauski zasłużonemu swemu dygnitarzowi Jełaginowi na prawie wieczystem oddała. Wdowa Jełagina wkrótce przelewa swe prawa na zięcia Buturlina, którego rodzina częstokroć przez czas dłuższy posiadłości maryenhauskie zamieszkiwała. Składały się one wtedy nietylko z dzisiejszej maryenhausczyzny, ale i z otaczających ją rozległych dóbr, jako to Bołowsk, Kudep, Szkiełbany, Baltynowo, Ruskuły i t. p. i w całej tej masie, obejmującej przeszło 163, 776 dziesięcin, jeszcze przed r. 1820 przez Buturlinów niejakiemu Szymonowi Horożańskiemu sprzedane zostały. Ten zaś, nie mogąc się utrzymać przy tylu rozległych dobrach, w kilka lat potem ogranicza się na posiadaniu Bołowska, Szkiełban i Baltynowa, a występuje z Ruskuł i Maryenhauzu, z których to majętności pierwsza prawem kupna przechodzi do zagranicznego szlachcica hr. Teodora Kellera, Maryenhaus zaś w r. 1824 ostatecznie nabywa Ignacy Lipski, rodem z Połockiego; po śmierci tego w okolicy wcale nieznanego nabywcy, M. , na mocy podziału, przypadł na część jego młodszego syna, późniejszego marszałka Jana Lipskiego. Ten znacznie podniósł dochody Maryenhauzu, będącego obecnie w niepodzielnem posiadaniu jego kilku córek. Dobra M. , nazywane także Maryenhauzą, liczą teraz ziemi ornej i łak 3000 dziesięcin, nieużytków i lasu 33435 dz. , a więc ogółem rozległość ich wynosi 36435 dzies. Słynne niegdyś dziewicze lasy maryenhauskie, obecnie już mocno przetrzebione, składają po większej części świerki i sosny, W niektórych jednak cząstkach lasu maryenhauskiego wszelkie gatunki drzew, jakie tylko klimat Inflant polskich do siebie przytulił, splatają dotąd gąszcz leśną. Król puszczy dąb, lipa i olcha, klon, jesion, wiąz i świerki żyją tu częstokroć w sąsiedztwie i zgodzie. W innych cząściach osina zaczyna zalegać drzewostany, jakie przed kilkunastu laty czerniały od drzew iglastych. Wszystkie części tych lasów tę mają właściwość, że w nich, napotykamy mnóstwo porozrzucanych głazów eratycznych. Obfitość wody i jeziór rybnych, z których największem jest jezioro maryenhauskie. W środku jeziora znajduje się podłużna wysepka, której rozległość nie przechodzi dwóch dziesięcin. Przecina ją w poprzek fossa, jaką niegdyś zapełniały wody jeziora. Część wschodnią wysepki zapełniają karłowate zarośle, na zachodniej zaś widnieją dotąd resztki zwalisk wspaniałej niegdyś ruiny maryenhauskiej, która przed 50 laty jeszcze w dosyć dobrym znajdować się miała stanie, lecz potem na materyał budowlany rozebraną została. Niedaleko jeziora i dworu jest pagórek, na którym odkryto przed parą laty starożytne cmentarzysko. Z. Gloger cmentarzysko to rozkopywał i znalazł tu wielką ilość ozdób bronzowych i wyrobów żelaznych, a mianowicie 15 pierścieni, 60 dzwoneczków i brzękadeł, kilkanaście bransolet, sprzążek, kilka naszyjników, kilkadziesiąt guzów, wiele łańcuszków, wisiadeł blaszkowych, mnóstwo perełek szklanych najrozmaitszej wielkości i barwy, tudzież kilkaset sztuk muszli białych, jakie dotąd służą za monetę w Indyach, Tybecie i Sudanie, przedziurawionych do nawlekania, których cały sznur znajdował się na szyi każdej pogrzebanej kobiety. Przy wojownikach leżały żelazne groty oszczepów i bardysze czyli siekiery do podpierania i walki służące. Grunta maryenhauskie przeważnie gliniaste, miejscami sapowate, nad jeziorem piaszczyste. W osadzie czyli mczku M. liczą mieszkańców przeszło 200 i dm. 28. Parafiia tutejsza katolicka dek. lucyńskiego ma 4862 dusz. Tutejszy kościół drewniany rzymskokatolicki, sięga pierwotną swoją erekcyą wieku XVII. Mamy bowiem przed sobą ciekawą relacyą biskupa inflanckiego Krzysztofa Szembeka do Papieża Klemensa XI, pisaną w r. 1714 o stanie dyecezyi inflanckiej, a dotąd jeszcze drukiem nieogłoszoną, z której wyjmujemy ustęp dotyczący wyłącznie kościoła i parafii maryenhauskiej Sexta Ecclesia Marienhausensis są słowa relacyi prope ipsos Mosohoviaeetillius partis Livoniae quae suetica dicebatur limites sita. Fundatio pro uno Sacerdote, tempore pacis posset esse utcumque sufficiens. Coadjutoribus autem omnino indiget. Nam cura animarum per viginti milliaria germanica peragi debet. Vicinissimus huic Parocho Sacerdos est ab eo dissitus quindecem milliaribus germanicis idque ab ea parte, qua non potest esse transitus, nisi sicca admodum aestate, vel rigente hyeme, viis alioquin ob frequentes paludes impermeabilibus. Ex aliis partibus Ecclesiae hujus merum Schisma et Haeresis. . Ipsa fabrica Tempelli hujus lignea, miserrima ex fundamentis de novo extruenda. Decies durante hoc bello, á Cosacis, Calmucis et latronibus spoliatum fuit hoc Tempellum, ita ut nec filum de apparatibus relictum fuisset. Adhuc modo majori ex parte commudatis utitur apparamentis. Parochiani ibi omnes pauperes, rusticelli. Domini autem Loci sive Capitaneatus illius possessores, longius plerumque dissiti, raro aut nunquam ibi residebant. Godnem uwagi w łacińskiej relacyi biskupa Szembeka do stolicy apostolskiej jest niedostępne Maryenhauz Maryi Dolina położenie niektórych wsi śród lasów i moczarów M. Do jednych i obecnie dostać się można bez trudu tylko zimą, kiedy bagna zamarzną, do innych znowu po belkach ułożonych na polach. Łatwo pojąć, jak niewygodne być muszą takie ścieżki z drągów ułożonych i mostki ciągnące się nieraz pół mili. Dzikie i niebezpieczne są także drogi śród lasów tej zapadłej okolicy. Dla uniknięcia ich, często potrzeba znaczną przestrzeń nakładać, gdzie znowu o suchej porze roku, ogromne pożary w lasach porobiły spustoszenia, a burze jesienne wywrotami drzew drogę zawaliły. Przerażony powyższym czarnym obrazem Klemens XI, wpłynął przez nuncyusza na ówczesnego starostę maryenhauskiego szambelana Jerzego Hylzena, że jeszcze w r. 716 z gruntu odnowił kościół maryenhauski i odpowiednio go opatrzył. Następnie, już za czasów kasztelana inflanckiego Jana Augusta Hylzena, będącego równocześnie i sstą maryenhauskim, na miejscu dawnego w r. 1716 przez Jerzego Hylzena odnowionego kościołka, wzniesiono tu teraźniejszy wcale obszerny kościół drewniany w r. 1748, staraniem miejscowego proboszcza, księdza Januszkiewicza. Konsekrował go w r. 1805 koadiutor mohilewski biskup gadareński Jan Benisławski. Widok tego kościoła, zdjęty z natury w r. 1794, podaje Jan Krzysztof Brotze w tomie VII na karcie 171 słynnego dziesięciotomowego drukiem dotąd nieogłoszonego rękopismu p. t. Sammlung verschiedener Livländischer Monumente etc. . Ponieważ zaś obecnie i ten kościół drewniany, obszerny, a pięknemi wyposażony aparatami, już zaczyna grozić ruiną, istnieje projekt wzniesienia na jego miejscu odpowiedniej murowanej świątyni katolickiej. mogącej przetrwać wieki. G. Manteuffel. Maryenpol, nad rz. Dźwiną, b. st. poczt. w gub. witebskiej, przy trakcie z Witebska do Połocka. Maryenpole, folw. , pow. nowogrodzki, okr. polic. 2gi horodyszczański, nad rz. Sworotwą, w pobliżu dóbr Sworotwa; miejscowość ze wszech miar dogodna, niebezleśna, łąki wy borne, gleba żyzna. A. Jel. Maryental, ob. Mariental. Maryew, pow. warszawski, gmina i parafia Zaborów. Maryewka, st. poczt. w pow. mikołajewskim, gub. samarskiej. Maryi Dolina, ob. Marienthal. Maryi gaj al. Wielka bieda, niem. Marienbusch, kol. , pow. czamkowski, 17 dm. , 123 mk. , wszyscy ew. , 24 analf. Poczta i gośc. w Biernatowie o 5 kil. , st. kol. żel. i tel. w Wiele niu o 15 kil. M. St. MaryiGóra al. Marina horka, st. libaworo meńskiej dr. żel. o 59 w. od Mińska, ze stacyą i ekspedycyą poczt. i zarazem dobra ziemskie i niższa szkoła rolnicza wraz z wzorową fermą. Szkoła ta powstała ze składek prywatnych szlachty i włościan. W r. 1877 pierwotny kapitał składkowy wynosił 80, 000 rs. Główny cel tego zakładu kształcenie niższych i średnich oficyalistów gospodarczych, tudzież ogrodników, pszczolarzy i rzemieślników wiejskich. Zakład ten rozwija się z dniem każdym i wróży pożytek dla miejscowości. MaryiGóra należy do dom. Nowosiołki. Niegdyś własność znanej w woj. mińskiem rodziny Burzyńskich, później Ratyńskich, z kolei Krupskich; w r. 1863 zasekwestrowana, stała się własnością ministra Makowa, którego zwłoki po dokonanem samobójstwie 1883 r. tu pogrzebano w wielkiej cerkwi świeżo wzniesionej. Miejsce to oddawna było czczone przez lud okoliczny w obrazie N. P. i pamiętne skandalicznym procesem pod koniec w. XVIII, kiedy ówcześni dziedzice R. ze sławnych Dudzicz, nocną porą skradli obraz N. P. i zamieścili go w Maryi Górze, w celu odciągnięcia pątniczego ludu dla zysków propinaoyjnych. Gorsząca ta sprawa zakończyła się wyrokiem sądowym, na mocy którego obraz powrócono kościołowi dudzickiemu. W dawnej cerkiewce pounickiej groby fundatorów Ratyńskich. Dobra należą do dominium Podbłoń, razem mają obszaru przeszło 54 włóki w glebie dobrej. A. Jel. Maryi Gwiazda, ob. Marienstern. Maryi Raj, ob. Kartuza, t. III, str. 884. Maryikalnis al. Góra Maryi, attyn. należąca do dóbr Balwierzyszki, pow. maryampolski. Jest to wyniosłość wysoka 120 stóp nad poziom okolicy. U stóp tej góry od wsch. płynie rz. Niemen, zaś na płd. leży mko Balwierzyszki. Ze szczytu roztacza się krajobraz ożywiony licznemi wioskami, lasami i kręto wijącym się Niemnem. Tu stoi statua N. Maryi P. dłuta Henryka Stattlera, sprowadzona z Warszawy i tu ustawiona w 1871 r. kosztem właścicielki Balwierzyszek pani Józefy z hr. Tyszkiewiczów Wodzińskiej. Statua z podstawą waży 188 pudów. Z tej góry spływa do Niemna kilka obfitych źródeł wody mineralnej. Maryińsk, ob. Maryjsk. Maryińska osada, w gub. kazańskiej, 1359 w. od Potersburga, o 175 od miasta guber. odlogła, 3061 mk. st. poczt. , przystań statków parowych. Maryipole, ob. Marypol. Maryjka, wś, pow. taraszczański, nad strumieniem b. n. , odl. 3 w. od Olszanki, ma 337 mk. , 1393 dz. ziemi, w tem 412 ziemi włośc. Jest tu kaplica prawosł. należąca do cerkwi paraf. w Olszance. Wieś własnością Stanisława Tańskiego. Maryjsk al. Maryińsk, Maryńskoje, kol. , pow. łowicki, gm. Bąków, par. Łowicz. Nowo utwo Maryenpol Maryjsk Maryjka Maryipole Maryińska osada Maryińsk Maryikalnis Maryi Maryenpol Maryenpole Maryental Maryew Maryewka Maryi Marylasek Marynauza Maryńce Maryngródek Maryniańce Marynice Marynicze Marynin Marymont Marym Marylówka Marylów Marylka Marylin Marymów rzona osada na gruntach poduchownych we wsi Niedźwiada. Nosi nazwę od imienia żony komisarza włościańskiego, który ziemię tę rozdawał pomiędzy żołnierzy dymisyonowanych, odl. od Łowicza 7 w. W 1881 r. dm. 33 a ziemi włościan 470 mr. , osad 14. R. Oczyk. Marylasek, niem. Marienwalde, wś, pow. międzychodzki, 21 dm. , 149 mk. , 146 ew. , 3 kat. , 10 analf. Poczta, gośc. najbliższe w Przytoczni, tel. w Skwierzynie, stacya kol. żel. w Landsbergu i we Wronkach. M. St. Marylin, attyn. dóbr Łyniów, w pow. włodawskim. Marylin 1. dobra w pow. mozyrskim, od r. 1873 własność kupca Szaposznikowa razem z folwarkiem Tadeuszewo 765 wł. ; dwa młyny wodne. 2. M. , ob. Newda. Marylka, os. , pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Niedzborz, odległa o 14 w. od Ciechanowa, posiada cegielnię, 2 dm. , 15 mk. 2 mr. gruntu. Marylów, folw. dóbr Kołup ob. , w pow. dyneburskim. Marylówka Kujawska, folw. pow. kamie niecki, folw. gospodarczy nowo założony na gruntach wsi Kujawy ob. z obszernym ogro dem. Należy do gm. Kujawy, par. Skazińce, urząd polic. Kupin; do 1000 dz. ziemi dwors. , własność Juliusza Tołkacza. Dr. M. Marym dok. , pole na Warmii, pow. licbarski, wspomniane w przywileju z 18 marca 1347 r. Cod. dipl. Warm. II, 95. Marymont, posiadłość rząd. , pow. warszawski, gm. Młociny, par. Wawrzyszew. Leży w stronie płn. zach, od Warszawy w pobliżu Wisły, przy drodze z Warszawy do Bielan. Sród lasu królewskiego, który otaczał pierwotnie Warszawę i stanowił miejsce łowów dla książąt mazowieckich, a którego to lasu ostatnie szczątki przechowały się na Bielanach, wystawiła sobie Marya Kazimiera Sobieska pałacyk na wzgórzu i nazwała po francusku Marienmont. Jan III przebywał tu dla polowania. Według tradycyi tu prowadził poseł austryacki Wilczek układy z królem o pomoc przeciw Turkom w 1683 r. Tu także w 1691 r. rozstrzygała się sprawa ponownej wojny przeciw Turcyi, do której nakłaniała Austrya przez posła hr. de Thun, a odwodziła Francya. Po śmierci Jana III, król August II nabył ten pałacyk w 1720 r. od Konstantego Sobieskiego i świetnie urządził. Od 1724 r. przepędzał tu letnie miesiące i urządzał wspaniałe zabawy. August III założył tu zwierzyniec w którym polował bardzo chętnie. Za Stanisława Augusta elektorowie sascy jako właściciele wydzierżawiali M. prywatnym osobom. Dzierżawcą był naprzód Tomasz Wroughton poseł angielski, który dozwalał wstępu publiczności do parku, po nim zaś trzymał M. Franciszek Rzewuski marszałek nadworny, wielki magnat i marnotrawca, który przyozdobiwszy siedzibę z wielkim przepychem, zamknął ją dla publi czności, a sam wkrótce opuścił kraj. Rząd pruski odkupił M. od rodziny saskiej wraz z innemi posiadłościami i osadził tu leśniczego. Za królestwa kongresowego wybrano M. na pomieszczenie Instytutu agronomieznego, któ ry otwarto 1818 r. Dla uposażenia instytutu oddano mu sąsiednie wsie Wawrzyszew, Ru dę, Bielany, Buraków, z których utworzono klucz marymoncki. W 1824 r. otworzono tu Instytut weterynaryi. Szkoła agronomiczna otrzymywała nowe ustawy w 1841 i 1858 r. ; kursa dwuletnie rozszerzono na trzyletnie. Re forma zakładów naukowych królestwa 1862 r. położyła koniec zakładowi, który przekształ cono na Instytut politechniczny i pomieszczo no w Puławach. Jeszcze za Augusta II przy byli z Saksonii młynarze założyli pod Marymontem ulepszone młyny, na których poczęli wyrabiać głośną przez długi czas z delikatno ści mąkę marymoncką zwaną. Dotąd je szcze na Wołyniu i Ukrainie młyny pierwo tnie na wzór marymonckich stawiane, noszą miano marymontów. W młynach tych Sta nisław August znalazł schronienie, gdy por wany przez konfederatów w 1776 r. zdołał odzyskać swobodę. W 1830 r. założono w M. fabrykę perkali, jedyną podówczas w kraju. Według F. Sobieszcz. w Enc. Orgel. . Historyą zakładów naukowych w M. istniejących napisał Erlicki. Prócz tego opisywali je Flatt i Jordan. Br. Ch. Marymów, wś, pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Milejów. Maryna, wś, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Głęboki rów, odl. 8 w. od Suwałk, ma 22 dm. , 134 mk. Marynauza, ob. Maryenhauz. Maryńce, wś, pow. lepelski, na granicy gub. smol. , nad rz. Owsieją. Maryngródek, folw. dóbr Sarya, pow. drysieński. Maryniańce, wś, pow. wiłkomierski, par Widziszki, gm. Towiany o 3 w. . Marynice, wzgórze 232 m. wysokie, pod 42 2 30 dług. wsch. i 49 58 szer. płn. , w płd. zach. stronie Sokołowa, pow. Kamionka Strumiłłowa. Marynicze al. Marenicze, Mareniczeny, Maryniczeny, wś paraf. , w pow. wyżnickim, na prawym wsch. brzegu Czeremoszu, na granicy Bukowiny z Galicyą, naprzeciwko Chorocowy, galic. wsi, na płn. od Uścia Putylli; liczy mk, 721 r. 1880. Ma parafią gr. nieun. ; należy do st. p. w Uściu Putylli. Własność G. Aywasa i hr. Gordiona Gudenusa. Br. G. Marynin 1. folw. , pow. błoński, gm. Helenów, par. Brwinów ob. 2. M. , os. włośc. , Marylasek Maryniszki Marynin pow. noworadomski, gm. Radziechowice, par. Lgota, 1 dm. , 7 mk. , 4 mr. 3. M. , kol. , pow. chełmski, gm. Rejowiec, par. Pawłów, ma 227 mr. obszaru. 4. M. , pow. chełmski, gm. i par. Pawłów. 5. M. , majdan, pow. krasnostawski, ob. Hruszów. 6. M. , fol. , pow. bialski, gm. Sidorki, pow. Biała, 2 dm. , 11 mk. , 470 mr. 7. M. , folw. , pow. radzyński, gm. Biała, par. Radzyń, 3 dm. , 14 mk. , 450 mr. 8. M. , folw. , pow. konstantynowski, gm. Łysów. Należy do dóbr Patków Ruski. 9. M. , folw. nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Opinogóra, par. Ciechanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 1 dm. , 13 mk. , 90 mr. gruntu dobrego, 1 nieuż. 10. M. , wś, pow. pułtuski, gm. i par. Zegrze, posiada szkołę początkową. Maryniu, 1. folw, pow. bydgoski, 1 dm. , 10 mk. , należy do dom, Samsieczna. 2. M. , folw. , pow. krotoszyński, 2 dm. , 40 mk. , nale ży do gm. i dom. Raszkowa. M. St Maryniu, folw. utworzony r. 1840 do 1842 na karczunkach lasu należącego do Woli Zarszyckiej, a w małej części także Wólki Niedźwieckiej, zapisany w katastrze jako Wólka Niedźwiecka, przy której jest położony, jest attynencyą ordynacyi łańcuckiej, klucza le żajskiego hr. Alfreda Potockiego. Obszar wy nosi w ogóle 809 mr. Z tych uprawiają wło ścianie jako dzierżawcy 167 mr. , zarząd fol warku 458 m. , 122 zajmują łąki. 40 past. a 22 mr. stawy i nieużytki. Gleba jest piaszczysta, miejscami nieprzepuszczalna. Około zabudo wań gospodarczych murowanych i gontem krytych przepływa potok Trzebonia, dopływ Sanu z lewego brzegu; na płn. zaś i płd. roz ciągają się duże sosnowe lasy. Oprócz 10ciu budynków gospodarczych, między którymi jest gorzelnia gospodarcza na 35 hektolitrów zacieru, stajnia opasowa na 60 sztuk wołów i gumno, jest także wiatrak. Przy wzorowej uprawie osiągnięto w r. 1884 następujący produkt siana 1800, potrawu 600, koniczu 1300 centn. wied. ; żyta 500, pszenicy 43, jęcz mienia 148, owsa 174, hreczki 30 a łubinu 70 kóp. Roczna produkcya kartofli wynosi 3 do 4000 korcy. Nazwę temu folwarkowi nadał na cześć Maryi z książąt Sanguszków hr. Potockiej ówczesny plenipotent dóbr łańcuckich. Oko lica jest równiną śród lasów. M. graniczy na płd. z Wólką Niedźwiecką. Mm, Maryniu, wś i dwór, pow. drysieński, dziedzictwo Szczyttów. Marynin, ob. Hubków, pow. rówieński t. III, 199. Maryniszki, ob. Giełmie. Marynka 1. wś, pow. kalwaryjski, gm, Balkuny, par. Mirosław, odl. 40 w. od Kalwaryi, ma 7 dm. , 34 mk. 2. M. , folw. , pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. 36 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 131 mk. Należy do dóbr Leonowo; rozl. mr. 766 grunta or. i ogr. mr. 475, łąk mr. 116, past. , mr. 20, lasu mr. 102, zarośli mr. 31, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 4, z drzewa 13, płodozmian 8polowy; są pokłady torfu. 3. M. al. Graużyszki, ob. 4. M. al. Starepole, os. , pow. wieluński, gm. Skrzynno. Marynka, os. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 9 mk. ; należy do gm. i dom. Wiatrowa. Marynka al. Marynki, część Lachowic podróżnych, pow. żydaczowski. Marynki 1 folw. , pow. błoński, gm. i par. Grodzisk. Należy do dóbr Kozerki ob. . 2. M. . fol. , pow. grójecki, należy do dóbr Grzegorzewice. 3. M. , kol. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. i par. Tum, odl. od Łęczy cy w. 4, dm. 14, mk. 141. 4. M. , folw. pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Kałów, odl. 21 w. od Łęczycy, rozl. mr. 188 grunta orne i ogr. 183, łąk mr. 2, nieuż, i place mr. 3, bud. z drzewa 4, jest wiatrak, pokłady torfu. Folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Tumusino. 5. M. , kol. nad jez. Korzecnickiem, pow. kol ski, gm. Izbica par. Modzerowo, odl. od Koła w. 18, dm. 16, mk. 139, ziemi 85 mr. 6. M. , folw. , pow. kozienicki, gm. Grabów nad Pilicą, par. Wrociszew. Należy do dóbr Grzegorzewice, w pow. grójeckim. 7. M. , folw. , pow. sandomierski, gm. i par. Obrazów, odl. 12 w. od Sandomierza, rozl. wynosi mr. 159 grunta or. i ogr. mr. 145, łąk mr. 10, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 5; folw. ten w r. 1874 oddzielony od dóbr Bilcza. 8. M. , folw. , pow. lubelski. Należy do dóbr Gałęzowska Wola. 9. M. , wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Garbów ob. . 10. M, folw. pow. kon stantynowski, gm. Łysów, par. Ruskow, odl. 28 w. od Konstantynowa, a 6 w. od Buga, rozl. mr. 236 grunta or. i ogr. mr. 164, łąk mr. 16, lasu mr. 41, zarośli mr. 8, nieuż. i pla ce mr. 7, bud. mur. 2, z drzewa 5; folw. ten w r 1877 oddzielony od dóbr Puczyce. Ob. Czuchów. 11. M. , folw. , pow. sierpecki, gm. Żuromin, par. Poniatowo, odl. 20 w. od Sierpca, rozl. mr. 280 grunta or. i ogr. mr. 180 past. m. 92, nieuż. i place mr. 8, bud. mur. 1, z drzewa 4; folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Poniatowo. . Br. Ch. Marynki, niem. Marinki, folw. pow. chełmiński, st. p. Żygląd, szkoła i par. kat. Trzebcz par. ew. Chełmno, ma 6 bud. , 3 dm. , 52 mk kat. , należy do Ślaskich na Trzebczu. Marynki 1. folw. we wsch. płd. stronie pow. mozyrskiego, okr. polic. Skryhatowski, o 4 wiorsty na płd. od m. Jelska, miejscowość odosobniona poleska, równa. 2. M. , zaść. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 28 w. od Dzisny, 2 dm. 10 kat. 3. M. , folw. dóbr Justynianowa w dryssieńskiem. Marynkowska góra, wzgórze obszerne, na Marynin Marynkowska góra Marynki Marynka Marynopol Marysewska mała Marypol Maryopol Maryntols Maryńskoje Maryńsk Marynowy Marynowo Marysin Marynówka północ od Krościenka wyźniego, w pow. kro śnieńskim, nad pr. brz, Wisłoku, pod 39 29 20 wsch dłg, g. F. , a 49 41 10 sz. g. Wzniesienie 330 m. Miejsce znaku tryangulacyjnego. Br. B. Maryno, folw. , pow. będziński, ob. Sulików. Marynopol al. Marnopole, wś, pow. janowski, gm. i par. Gościeradów ob. . Marynówka, folw. , pow. zamojski, gmina Zwierzyniec. Leży przy trakcie z Zwierzyń ca do Frampola i Biłgoraja pod lasami w fa listej okolicy, należy do dóbr ordynacyi Za mojskich Zwierzyniec, od którego odległość wiorst 2. P. Ż. Marynowo, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Sejny. Odl. 2 w. od Sejn, ma 10 dm. , 64 mk. Marynowo niem. , Marienau. Marynowy, niem. Marienau, duża wś kościelna parafialna, na żuławach między Wisłą a Nogatem, pow. malborski, st. p. Nowodwór niem. Tiegenhof. W skład tej wsi wchodzą także dwa wybudowania Świętepole z 8u gburskiemi posiadłościami i cegielnią Muehlenfeld. Marynowy zawierają 30 chełm. posiadłości i 28 zagród, razem 137 włók i 9 morgów. Mk. było w 1869 r. 864, 411 ew. , 347 kat. i 106 menonitów, dm. mieszk. 76. Prócz kat. kościoła jest tu i ewang. także paraf. Kat. kościół marynowski tytułu św. Anny jest patronatu królewskiego. Bo tutejszej parafii przyłączona jest filia Tuga niem. Tiege; gdzie jest mały kościołek świętego Jakóba Liczba komunikantów w całej paraf wynosiła 1879 r. 365 dusz. Odl. od Malborka wynosi 2 mile. Najstarszy przywilej datuje z 1321 r. Za czasów krzyżackich około r. 1400 płaciły M. od włóki 1 i pół grzywny czyli 7 i pół tal. czynszu, co świadczy o wielkim dobrobycie mieszkańców, którzy nadto byli wolnymi od robót przy wielkiej tamie. Karczmarz marynowski płacił zakonowi 1 i pół grzywny i 30 kur. Gdy już w XVI wieku protestantyzm i na żuławach szerzyć się zaczął, przeszedł tutejszy proboszcz Maces pewnie Maciej na lut. wiarę, a od 574 r. powoływano dotąd już regularnie ew. proboszczów Ob. Gesch. des Kreises Marienburg von Eckerdt. 1868 str. 19, 25, 30, 36 i 97. Więksi posiedziciele są tu 1 Jan Penner 2 Piotr Enss; 3 Wilhelm Kling; 4 Reinhold Lietz I; 5 Reinhold Lietz II; 6 Jan Penner. Do tutejszej parafii katol, należy filia Tuga i Ruckenau; 1868 r. liczyła cała paraf. 667 dusz. Do ew. paraf. przyłączona jest jeszcze tylko wś Ruckenau; 1868 r. było w całej par. 584 dusz. Kś. Fr. Maryńsk, ob. Pisarówka. Maryńskoje, ob. Maryińsk. Maryntols, ob. Mariental. Maryopol, wś, pow. kutnowski, gm. Dąbrowice, par. katol. do Dąbrowic, ewang. do Chodzcza dm. 6, mk. 57, ziemi śred. żytniej m. 140. W 1837 r. os. rząd. , 7 dm. 47 mieszk. Wchodziła w skład dóbr Kłodawa ob. Marypol al. Maryipole, folw. , pow. miński, o 2 w. na płd. od miast. Samochwałowicz. Dawne dziedzictwo Uniechowskich, należało do dom. Rusinowicze albo Seksnerowicze ob. Po podziale w 1875 r. M. dostał się Józefowi U. , który go pięknie zagospodarował Lasu włók 2, obszar cały około włók 12, grunta i łąki wyborne, par. katolicka kojdanowska, fil. wiazyńska. A. Jel. Marysewska mała, os. w Mikuliczynie, pow. nadworniański. Marysie, zaść. pryw. , pow. dzisieński, o 83 wiorst od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. katol. Marysin 1. pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Jadów. 2. M. , kol, pow. koniński, gm. Wysokie, par. Kramsk, o 22 w. na wsch. od Konina, o 2 w. od rz. Warty. Ma 3 dm. , 20 mk. , 96 mr. ziemi. Grunt szczerkowaty, podlega raz lub dwa razy do roku zalewom rzeki; wylew jesienny sprawia znaczne szkody. Mieszkańcy prócz rolnictwa, trudnią się jeszcze i flisactwem. M. powstał 1854 r. na gruntach dóbr Wysokie. 3. M. , folw. , pow. łódzki, ob. Łagiewniki T. V, 572 2. 4. M. , folw. , pow. radomski, gm. Przytyk, odl. 26 w. od Radomia. Ma 1 dm. , 51 mk. , 430 mr. obszaru. Należy do dóbr Goszczewice. 5. M. , folw. , pow. lubelski, gm. i par. Bychawa. Odl. 27 w, od Lublina. Rozl. m. 326, grunta orne i ogr. m. 236, łąk mr. 8, pastw. m. 10, lasu m. 66, nieuż. i place m. 7. Bud. mur. 1, z drzewa 2, jest cegielnia, folw. ten w r. 1875 oddzielony od dóbr Gałęzów; 6. M. , folw. , pow. lubelski, gm. Jastków. 7. M. , kol. , pow. chełmski, gm. i par. Swierze, ob. Hniszów. 8. M. , folw. , pow. lubartowski, gm. i par. Syrniki. 9. M. , folw. , pow. krasnostawski, gm. . Fajsławice. 10. M. , folw. , pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par. Tyszowce. Należy do dóbr Perespa. 11. M. , folw. , pow. hrubieszowski, należy do dóbr Mircze. 12. M. , folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Żeliszew. Odl. 22 w. od Siedlec, o 4 w. od st. dr. żel. Teresp. Kotuń. Rozl. m. 420, grunta om. i ogr. m. 158, łąk m. 54, pastw. m. 19, lasu mr. 183, nieuż. i place m. 6. Płodozmian 8polowy. Bud. z drzewa 7, folw. ten w r. 1879 oddzielony od dóbr Żeliszew. Br. Ch. A. Marysin, folw. koło Kuropatnik, pow. brzeżański. Marysin 1. folw. , pow. nowogrodzki, okr. polic. l. Niehniewicki, należy do dom. Szczorse, ob. Chreptowiczów, jest tu staranne gospodarstwo rolne; zabudowania z muru wzniesione, gleba pszenna wyborna, miejscowość Marysie Maryno Marzeczki Marywil Marytówka Maryszewska Maryszczanka Marysławów Marysinowo falista, wcale bezleśna. 2. M. , folw. pryw. , pow. lidzki, 3 okr. adm. , o 8 w. od Szczuczyna, 77 mk. 1866. 3. M. , al. Marusin, folw. , pow. słucki, w okolicy wsi Kucewszczyzna. Marysinowo, jezioro w pow. poniewieskim, na wsch. od mka Dyle. Maryśka, wś, pow. mławski, gm. Ratowo par. Unieck, odl. o 29 w. od Mławy, ma 4 dm. , 50 mk. , 389 mr. gr. dobr. 51 nieuż. ob. Giełczyn. Marysławów, kol. , pow. łęczycki, gmina i par. Dalików, odl, od Łęczycy w. 17 i pół; dm. 6, mk. 54. Maryszczanka, część Wolicy Derewlańskiej, pow. Kamionka Strumiłłowa. Maryszewska, mała i wielka, dwa poprze czne grzbiety górskie, w Karpatach wschodzich, w dziale czarnohorskim, między pas mem Kostryczą od wsch. , a Czarnohorą od za chodu. , ponad źródliskami Prutu; wzniesienie ich różne. M. małej od 1298 do 1451 m. , wielkiej zaś 1564 m. npm. Wśród lasów, po krywających ich grzbiety legły obszerne po lany i hale z zabudowaniami halskimi, zwła szcza na M. małej, tworzącymi attynencyą gm. Worochty, w pow. nadworniańskim, tuż nad jego granicą z pow, kosowskim, a obsza rem gm Żabiego. Br. G. Marytówka, grupa chat w Chełmie, w pow. myślenickim. Br. G. Marywil 1. kol. , pow. łowicki, gm. i par. Bielawy, odl. od Łowicza, w. 22 od Bielaw 2. W 1881 r. dm. 38, ziemi mr. 527, osad 40. W 1864 r. ziemi 526 mr. , a nieużyt. m. 24, osad 40. Ludności 246. 2 M. , folwark, powiat konecki, gm. i paraf. Szydłowiec, odległ. 42 w. od Szydłowca; ma 3 dm. , 19 mk. 200 mr. obszaru, należy do majoratu Sadek, własn. Rz. R. St. von Mengdena. 3. M. , folw. pow. maryampolski, ob. Józefowo 43. 4. M. al. Marwil, os. i folw. , pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo. Odl. 46 w. od Maryampola, os. ma 2 dm. , 11 mk. , folw. 4 dm. 66 mk. , ob. Freda dolna. 5. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Olwita. Odl. 12 w. od Władysławowa, 1 dm. 7 mk. Wraz z folw. Nowy al. Augustów, ma rozl. m. 494, grunta orne i ogr. m. 404, łąk m. 67, pastw. m. 7, nieuż. i place m. 16. Bud. mur. 3 z drzewa 6, płodozmian 9polowy, są pokłady torfu; folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Szykszniewo. 6. M. , folw. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Wisztyniec. Odl. 34 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 16 mk. Br. Ch. Marywil, niem. Marienwill, folw. , pow. starogardzki, st. p. Pelplin pół. mili odl. Leży na wzgórzu w pięknej okolicy; z jednej strony wije się wśród łąk i pól wartka Węgiermuca z drugiej strony zamyka horyzont bór dębowy i iglasty, służący już od lat uczniom bisk. progimnazyum pelplińskiego za ulubione miej sce majówek dorocznych. M. jest od dawna własnością Kalksteinów i zawdzięcza swój po czątek jednemu z ich pradziadów Jerzemu K. podkomorzemu chełmińskiemu, który w XVIII wieku kształcił się w szkole wojskowej przez króla Leszczyńskiego fundowanej. Wróciw szy do kraju, wybudował tu folw. i nazwał go na cześć swej ciotki Maryanny z Kalksteinów Pawłowskiej Marie ville co spolszczono na Marywil. Paraf. i szkoła kat. Klonówka 1 4 mili odl. Według szematyzmu dyec. z 1867 r. było tu 35 kat. mk. Kś. Fr. Marywil 1. dwór, pow. kowieński, paraf. Skorule, okr. polic. Janów o 5 w. , st. dr. żel. Janów o 3 w. Do M. należą zaścianki Czudy, Narbuty, Szylsk, Wiłejkiszki. Rozl. 30 i kilka włók. Gleba lekka. Własność Władysława Szwojnickiego. 2. M. , ob. Huta rohaczowska, T. III, str. 234. Marzankowice, kol. , ob. Ornontowice. Man Stare al. Marzy Stare, 1686, niem. Alt Marsau, wś, pow. świecki, nad Mątawą, st. p. Grupa, paraf. kat. Świecie; kościół filialny w Sartowicach. szkoła Nowe Marze, par. ew. Grupa. M. mają 928, 43 m. obszaru 30 bud. między tymi 16 dm. , 150 mk. , 6 kat. , 143 ew. , ale szematyzm dyecezyalny podaje liczbę kat. na 33. Podatek od gruntów wynosi 77 tal. , od budynków 14 tal. M. były dawniej majątkiem szlacheckim na polskiem prawie. Po bitwie pod Grunwaldem tak osada ta była zniszczoną, że ją zakon krzyżacki zwolnić mu siał od służby. R. 1453 d. 12 sierp. donosi komtur świecki wielkiemu mistrzowi, że Szerliński pewnie Szarlej, Jan Ostrowski i Jan v. Marsaw którzy się właśnie u niego znaj dują w 4000 jazdy związkowi chcą przyjść w pomoc przeciw zakonowi. Ob. Wegner, Kreis Schwetz, str. 152 i 416 417. Według taryfy poborowej na symplę wyrachowanej z r. 1717 płaciły Stare M. 5 zł. i 13 i pół denarów. 2. M. Nowe, al. Marzy Nowe, niem. Neu Marsau, wś, pow. świecki, st. p. Grupa, par. kat. Świecie, ew. Grupa, szkoła w miej scu. Obszaru jest tu 2037, 17 m. magdeb. , 50 budyn. , między tymi 34 dm. , 226 mk. , 3 kat. , 212 ew. , szematysmus dyec. z r. 1867 podaje liczbę kat. na 34 dusz podatek od gruntu wy nosi 152 tal. , od budynków 18 tal. Według taryfy na symplę wyrachowanej z 1717 r. pła ciły Nowe M. 4 zł. 29 groszy i 9 denarów. N. Marze leżą w klinie, który tworzą dwie odno gi Mątawy ob. . Kś. Fr. Marzeczki, folw. pow. opatowski, gmina i par. Słupią nowa, od Opatowa 23 w. , 1 dm. Należy do majoratu Baszowice, własność Elżbiety Giuliani. Marzcie, wś włośc. nad potok. Kabarszta, Marzankowice Marzinowolla Marzelewo Marzenczitz Marzenin Marzeńska Marzęcice Marzęcin Marzęcino Marzękowice Marzicze Marzinowen Marzniczki Marznikowa Marzonkowitz Marzucie Marzuły Marzupany Masalany Masaliszki Masalsk Masalszczyzna Masałai Marzelewo pow. wileński, 2 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 9 dm. , 110 kat. Marzelewo, leśnictwo, pow. wrzesiński, 2 dm. , 34 mk. , nal. do dom. Opieszyna. Marzenczitz niem. , ob. Marzęcice. Marzenek, wś włośc, pow. łaski, gm. Zapolice, par. Marzenin. Ma 13 dm. , 79 mk. , 109 morg. Marzenin, wś i folw. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzenin, leży przy drodze bitej do Widawy, odl. 7 w. od Łasku. Posiada kościół paraf. mur. z XIV w. Ob. Łaski Lib. Ben. I, 467, 481. Wś ma 15 dm. , 232 mk. , 152 mr. ; folw. 6 dm. , 39 mk. , 588 mr. ; os. poduch. włośc. 2 dm. , 11 mk. 38 mr. ; os. prob, 2 dm. , 6 mk. , 6 mr. Folw. M. rozl. mr. 589 grunta or. i ogr. mr. 269, łąk mr. 79, pastw. mr. 123, lasu mr. 39, zarośli mr. 43, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 4, z drzewa 10. Wś M. os. 23, z grun. mr. 152. M. par. dekanat łaski, 2300 dusz. Br. Ch. Marzenin, Marzenino, wieś i gm. , pow. wrzesiński, 40 dm. , 361 mk. , 13 ew. , 348 kat. , 6 analf, 231 wątpliwych; we wsi folw. mający 664 mr. rozl. ; własność Walerego Dembińskiego. Poczta, tel. i st. kol. żel. we Wrześni o 8 kil. , st. kol. żel. w Czerniejewie o 7 kil. , gość. o pół kil. M. był własnością kapituły gnieźnieńskiej, która tu niewiadomo kiedy wzniosła kościół. Istniał już w XIV w. Ob. Łaski Lib. Ben. I, 27, 28. Obecny kościół mur. został konsekrowany 1848 r. Par. należy do dek. gnieźn. ś. Trójcy i ma 1691 dusz. MarzeńskaWola, wś i folw. nad rz. Grabią, pow. łaski, gm. Pruszków, par. Marzenin. Wś ma 8 dm. , 149 mk. , 42 mr. ; folw. 6 dm. , 38 mk. , 430 mr. Marzęcice, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Pajęczno, par. Makowiska. Ma 17 dm. , 190 mk. W 1827 r. 15 dm. , 123 mk. ; rozl. mr. 498 gr. orne i ogr. mr. 196, łąk mr. 16, lasu mr. 207, zarośli mr. 67, nieuż. i place mr. 12. Wś M. os. 24, z grun. mr. 165. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 527. Marzęcice, niem. Marzenczitz, dok. Mosanczendorf wś, pow. lubawski, st. p. . par. katol. i ewang. Nowe Miasto. Obszaru ma 2246, 43 mr. magd. , budynków było 1867 r. 74, mię dzy tymi 42 dm. , 279 mk. , 273 kat. , 6 ew. Podatek od gruntu wynosił 32 tal. , od bu dynków 19 tal. , odl. od Nowego Miasta pół mili. W. mistrz Michał Küchmeister 1414 1422 zamienił mieszkańcom prawo polskie na chełmińskie. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 114, 115. Kś. Fr. Marzęcin wś, pow. stopnicki, gm. Busk, par. Bogucice. W 1827 r. 24 dm. , 142 mk. W XV w. własność rodziny h. Jelita; jest folwark i łany kmiece Dług. II, 415. Rozl. Słownik geograficzny, Tom VI. Zeszyt 163. mr. 460 gr. orne i ogr. mr. 362, łąk mr. 29, pastw. mr. 60, nieuż. i place mr. 9, bud. mur. 3, z drzewa 10; są pokłady gipsu. Wś M. os. 34, z grun. mr. 107. Marzęcino, niem. Marenischine, wś, pow. mielicki, par. Strabórek. Marzękowice, ob. Bujaków. Marzicze dok. , ob. Maurzyce. Marzinowen niem. , ob. Marcinowo. Marzinowolla niem. , ob. Marcinowa Wola. Marzniczki, os. włośc. pow. opoczyński, gm. i par. Przysucha, odl. 25 w. od Opoczna, ma 3 dm. , 15 mk. , 75 mr. Marznikowa, ob. Merzdorf, pow. ziębicki. Marzonkowitz niem. , pow. pszczyński, ob. Marzankowice. Marzucie al. Nowawola, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kibarty, par. Łankieliszki, odl. 13 w. od Wyłkowyszek ma 28 dm, 366 mk. Marzuły, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 24 kat. Marzupany, wś rząd. , nad jez. Błotko i Góry, pow. święciański, 2 okr. adm. , o 18 w. od Święcian, 6 dm. , 49 katol. Marzysz, wś i folw. nad Czarną Nidą, pow. kielecki, gm. Szczecno, par. Lisów. Leży przy odnodze Łysogór, dochodzącej tu do 1260 stóp wzniesienia. Są tu pokłady marmuru ciemnego; młyn z tartakiem. W 1827 r. wś poduchowna, 45 dm. , 274 mk. M. nosił pierwotnie nazwę Opan Oppan. Mirogniew syn Michała darował tę wieś klasztorowi wąchockiemu. W XV w. było tu pięć łanów kmiecych, sołtystwo 2 łany, folwark, młyn, karczma i zagrodnicy. Dług. III, 411. Masalany, wś, pow. grodzieński, 3 okr. adm. , o 20 w. Łunny, o 42 od Grodna, ma zarząd gm. bohorodyckiej. Była tu kapl. katol. parafii Wielkie Ejsymonty. Masaliszki, wś i zaśc szl. nad rz. Strawą, pow. trocki, 4 okr. polic, 70 w. od Trok. Wś ma 16 dm. , 119 mk. katol. ; zaśc szlach. , 2 dm. , 13 mk. katol. ; młyn wodny. Par. katol. Merecz. Dobra M. składały się w 1850 r. z 4ch wsi i folw. i miały 1958 dz. obszaru. Własność Łukaszewicza. Masalsk, m. pow. gub. kałuskiej, po obu brzegach rz. Możajki, odl. 864 w. od Petersburga, a 106 od Kaługi, 2129 mk. , których głównem zatrudnieniem jest handel zbożem posiada bank miejski, szkołę pow. , 4 cerkwie i 3 fabryki skór. St. poczt. Pow. masalski ma 3890 w. kw. i 131, 000 mk. Masalszczyzna 1. zaśc, pow. dzisieński, 3 okr. polic, o 61 w. od Dzisny, 1 dm. , 8 mk, 2. M. , zaśc, pow. święciański, 1 okr. polic mk. kat. 14, dm. 3, odl. od Święcian J 8 w, Masałai, wś w wsch. stronie pow. bory11 Masiak Masiany Masiawskie Masienie Masany Maschelwitz sowskiego, na samej granicy pow. oszmiańskiego, w gm. naczskiej, nad rz. Lipinką, do pływem Bobru, ma os. 5, miejscowość poleska mało ludna. A. Je1. Masany, pierwotna nazwa wsi Snietynki, w pow. wasylkowskim. Masarka, rzeczka, pow. częstochowski, gm. Huta Stara, pod kolonią Bór. Maschelwitz niem. , ob. Malschwitz, Maschingrund niem. , folw. , pow. szczycieński, st. p. Szczytno, należy do dóbr Lesiny. Maschkowitz niem. , r. 1358 Maschowitz, kol. , pow. nissański, należy do wsi Baucke, w 1375 r. Buckaw, ma 11 ogrodziarzy i 16 komorników, 72 mpr. ziemi. Masdulino, zaśc. rząd. , pow. wilejski, 3ci okr. adm. , gm. Miadziel, 2 dm. , 60 mk. Mase al. Misa, rz. , dopływ Ekawy, przyjmuje Falkę i Cennę. Masehen niem. 1. wś, pow. węgoborski, st. p. Rozengart, obejmuje 1512 mr. i 164 pr. kw. obszaru, mianowicie 1380 mr. roli or. , łąk i past. , 92 mr. 85 pr. kw. boru, 39 mr. 159 pr. kw. nieuż. , dróg, roli nauczycielskiej i proboszczowskiej. W 1859 r. 215 mk. , szkoła w miej scu; do niej uczęszczają także dzieci z dóbr Masehnen zwanych i z Gryzławek; dzieci szkol nych było 75. odl. od Węgoborka wynosi 3 mile, do Leca także 3, do Królewca 13 1 4. 2. M. niem. , dobra ryc, pow. węgoborski, st. p. Rozengart, 4 kil. odl, , zawierają 257 ha. roli or. i ogr. , 78 łąk, 50 boru, 8 nieuż. , 23 wody, razem 416 ha. Własn. Jerzego Rastell; szkoła we wsi tejże nazwy. W 1859 r. 110 mk. , czysty dochód z grun. 3074 mrk. W. M. Konrad v. Wallenrod nadaje r. 1392 Jakubowi Chrystyanowi 40 włók na prawie chełm. , nadmie niając, że sprawy z Prusakami należą do sądu komtura lub wójta. Dan w Bartach w poniedz. przed N. M. Gromn. r. 1392. R. 1496 nadaje w. mistrz Jan t. Tiefen tamże 20 włók Jerzej mu Projkowi i Fryder. Holsase. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prus. str. 527. Kś. Fr. Masenów, niem. Marsenau, wś i gm. , pow. I odolanowski, 2 miejsc. a M. wś; b Młynik, i młyn, 65 dm; w r. 1881 było 606 mk. , w r. I zaś 1871 było 538 mk. , 16 ew. , 522 kat. , 197 analf. Poczta w Rososzycy o 5 kil. ; gośc. o 2 kil. , st. kol. żel, tel. w Ostrowie o 18 kil. Masergut niem. , dobra, pow. oleckowski, st. p. Orłowo 339 mr. rozl. . 9 mk. 1857. Maserwitz niem. , 1358 r. Masoruicz, wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Obsendorf, blisko stacyi dr. żel. Maltsch. Masewicze, Massewicze, wś, pow. piński, gm. Stawek. Masewko, niem. Kl. Massow, pow. lęborski na Pomorzu Masewo, niem. Massow, miasto na Pomorzu, pow. Naugard, prawie w środku między pięciu miastami, mianowicie Golinowem, Naugardem, Dabrzewem, Freienwalde i Starogrodem, od każdego z nich o jakie 20 kil. odległe. Oko licę miasta tworzą rozległe równiny z dobrą ziemią; żyzne pola odmieniają się z łąkami i pastwiskami; 2671 mk. przeważnie ewang. , którzy się trudnią rolnictwem i hodowlą by dła. Podczas trzydziestoletniej wojny miasto dużo ucierpiało, a r. 1625 i 1638 wielu miesz czan padło ofiarą morowego powietrza. Ko ściół N. Maryi Panny pochodzi z XIII wieku. Jest tu także szpital pod tyt. ś. Jerzego i za kład dla preparandów, towarz. pożyczkowe, sąd i inne władzo miejskie; nadto stacya poczt, trzeciej klasy. Poczty osobowe idą do Golinowa i do Starogrodu; poczta posłańcowa do chodzi do Schönwalde. Kś. Fr, Masewo, niem. Massow, dobra, pow. lębor ski. R. 1334 nadaje te dobra Jordan, komptur gdański 11 czerwca Jeskowi v. Cletschow i je go siostrze, którzy je kupili od rycerzy belgardzkich, Jeromini Domislaus i Sulislaus. Swiadkowie Geroslaus Taditz, rycerz, Jesko Swinczin, włódarz lodyrius, Jan nasz tłumacz, Tilko, nasz notaryusz ob. Cramer Gesch. des Lande Lauenburg und Bütow, 1858, str. 226. Kś. Fr. Masiady, mczko pryw. nad rz. Bartawą w pow. telszewskim, o 48 w, od Telsz. Paraf. kościół katol. ś. Michała Arch. , wzniesiony z muru przez mieszkańców 1560 r. ; na cmentarzu od 1845 r. ich staraniem zbudowana kaplica drewniana. Paraf. katol. dek. szkudowskiego dusz 5000. Kaplica w Areli i Szatraszynach. Mko ma 361 mk. , gmina 2837 mk. Masiak, wś i folw. , pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłoga Mała, odl. 20 w. od Przasnysza, ma 11 dm. , 121 mk. , 729 mr. gruntu dobrego, . 3 nieuż. Masiany 1. wś włośc. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 20 w. od Wilna, 5 dm. , 40 katol. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, 1 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 21 mieszk. katol. Masiawskie, pow. władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 23 w. od Władysławowa, ma 4 dm. ,. 35 mk. W 1827 r. os. rząd. 4 dul. , 33 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Masie 1. okol. szlach. , pow. trocki, 3 okr. adm. , 50 w. od Trok, 4 dm. , 15 mk. kat. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, o 12 w. od mka Krupic, śród lasów, niegdyś staro ścińska. Ma 22 dusz, 230 dzies. ziemi gle by trzeciorzędnej. W pobliżu pokłady wa pniaku. J. Godl. Masienie, wś, pow. prużański, o 53 w. od Prużan, z zarządem gminy złożonej z 1633 dusz. Masiewicze, wś, pow. piński, okr. polic. Masany Masiewicze Masarka Maschingrund Masdulino Mase Masehen Masenów Masergut Masewicze Masewko Masewo Masiady Masiówka Masiewki łohiszyński, nieopodal rzeczułki wpadającej do Jasiołdy i gościńca wiodącego z Pińska do Porzecza; osad 24, lud trudni się rolnictwem i flisactwem; miejscowość nieco falista, grunta lekkie. A. Jel. Masiewki, dwie wsie, pow. dzisieński, gm. przebrodzka, dusz 8 i 9. Masiewo, wś, pow. prużański, okr. polic. narewski, gm. M. , o 16 w. od Narewki, o 45 od Prużany, o 130 od Grodna. Masiliszki, folw. szlach. nad rz. Strawką, pow. trocki, 4 okr. adm. , 70 w. od Trok, 1 dm. , 54 mk. kat. Gorzelnia. Masin nad rz. Ładą, folw. do dóbr Abra mów należący, pow. zamojski, gm. Goraj, par. Radzięcin, leży na urodzajnych wzgórzach gliniastych, odl. 5 w. od Góraja. Ma 3 dm. , 465 mr. ziemi roli orn, 377, łąk 26, lasu 41, wody 2, nieuż. i pod bud. 17 mr. R. P. Masiów, os. leśna w puszczy białowieskiej, posiadała w końcu XVIII w. wielką potażarnią. Masiowa Jasionka, ob. Jasionka M. Masiowce, wś rząd. , pow. latyczowski, nad rz. Bohem, przy dawnym trakcie proskurowsko latyczowskim, gm. Bachmatowce par. Międzybóż; 138 dm. , 637 mk. , 1987 dzies. ziemi, 2 młyny. Była tu st. poczt. i kolonie wojskowe. Należały M. do klucza międzyboskiego, Czartoryskiemu skonfiskowanego. Lr. M. Masiowce, wś, pow. dzisieński, gm. czereska; dusz 27. Masiowe, wzgórze na lew. brz. Oporu, pod 41 2 wsch. dłg. 48 49 40 płn. szer. , w płn. wsch. stronie Tarnawki, pow. stryjski. Szczyt 845 m. npm. Masiówka, potok, nastaje w płn. zach. na rożniku obszaru Szczepanowa, w pow. podhajeckim, z połączenia strug napływających z obszaru gm. Krzywego, w pow. brzeżańskim; płynie na płd. wsch. , przepływa wś Szczepa nów, gdzie pędzi młyn, zrasza płd. zach. na rożnik gm. Kalnego, w pow. brzeżańskim, na stępnie wschodni obszar gm. Telacza pow. podhajecki, Mużyłowa, i w Nowosiółce ucho dzi do Koropca z praw. brz. Długość biegu 10 kil. i pół. Br. O. Masiowczyzna, folw. pryw. , pow. lidzki, 2 okr. adm. , o 18 w. od Lidy, 1 dm. , 15 mk 1866. Masiukowszczyzna, wś i folw. , pow. miński, nieopodal dr. żel. libaworomeńskiej, po między Mińskiem i st. Ratonaka, nieopodal rz. Świsłoczy, w glebie dobrej. Wś ma osad 11, folw. od 1869 r. , własność urzędnika Ciechanowicza, w nagrodę nadany. A. Jel. Masiuny, wś włośc, pow. oszmiański, 3 okr. polic, od Oszmiany o 52 w. , od Dziewieniszek 12 w. Ma 6 dm. , 67 mk. katol. Masiupy, część Sieniawki, pow. cieszanowski. Maskaliszki, zaśc szlach. , pow. wileński, 3 okr. , o 29 w. od Wilna, 2 dm. , 24 katol. Maskawa, rzeka, dopływ Warty z praw. brzegu, ma źródło w pow. średzkim, na północ od wsi Tulce, płynie naprzód w kierunku płd. zach. aż po za Żerniki, następnie wpłynąwszy w pow. śremski, zmienia kierunek ku płdn. i wschodowi, dotykając wzgórzy szczodrzykowskich, zraszając wsie Robakowo, Dachowe, Szczodrzykowo, pod Kromolicami wpływa zno wu do pow. średzkiego i przepływa pod wsią Januszewem. O pół mili od Środy, blisko wsi Włostowa, przyjmuje mały strumień Szpora, idący do miasta Środy. W kierunku płn. wschodnim dopływa do wsi Nietrzanowa, skąd zakreśla łuk i zamienia kierunek na zachodniopołudniowy, przepływa przez las murzynowski, zrasza wieś Wyszakowo, łączy się z stru mykiem bezimiennym idącym do Śniecisk i oblewa wieś Czarnotki. Po za Olędrami czarnockiemi dopływa do Maskawy rzeczka Szywra płynąca od Winnogóry i Murzynowa Leśnego; M. zaś pod wsią Kępą Małą wpada do Warty. Długość całego biegu wynosi około 6 mil. M. St. Maskertzin niem. , ob. Musternick, Maskisze, wś włośc, pow. lidzki, 4 okr. adm. , od Lidy o 42 w. , od Wasiliszek 7 w. , dm. 14, mk. 9 prawosł. i 117 katol. Maskotyn, potok górski, nastaje na płd. obszarze gm. Hryniawy, w pow. kosowskim, w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, ze źródeł leśnych na płd. stoku grzbietu, łączącego szczyty Lissowaty 1525 m. i Hostyn 1583 m. ; płynie na płdn. wsch. parowem leśnym, uchodząc do Czeremoszu Białego z lew. brz. Długość biegu 6 kil. Br. G. Maskowa Wielka, potok górski, bierze po czątek na płd. zach. krańcu wsi Kosmacza, w pow. bohorodczańskim, z pod lasu Łazarywskiego, pokrywającego płn. wsch. stoczystość Kosmackiej góry 782 m. , płynie między do mostwami tej wsi, na płn. wsch. , następnie zrasza obszar Rosólny, gdzie z praw. brz. zle wa swe wody do Sadzawki. Od zach. nad doliną potoku rozpościera się wzgórze Masko wa 455 m. , a od wsch. lesiste pagóry Brze zina 451 m. i Chyba, oddzielające ją od do liny pot. Matyjówki ob. . Długość biegu 5 kil. i pół. Br. G. Maskówka, nazwa chat w obr. gm. Rzyk, w pow. wadowickim. Maskryten, wymienione w dok. z r. 1323 dobra, pow. sztumski Cod. dipl. Warm. I, 367. Maślaki, wś i Maślane holendry, folw. , pow. słupecki, gm. Wilczagóra, par. ewang. Konin, odl. od Słupcy w. 27; dm. 12, mk. 80. Masiowce Masiów Maskryten Maskówka Maskotyn Maskisze Maskertzin Maskawa Maskaliszki Masiupy Masiuny Masiukowszczyzna Masiowczyzna Masiowe Masiewki Masiewo Masiliszki Posiada kościół ewangielicki filialny, cmentarz i szkołę. Wś M. wchodziła w skład dóbr Kopydłowo ob. , folw. Maślane Holendry należy do Dębowca. Maślaki, nazwa kilku chat rozrzuconych pod Czarnym lasem na płd. od wsi Szerzyn, pow. jasielski. Maślaki, wś, pow. korecki, o 35 w. od Horek, z zarządem gminy obejmującej 1142 dusz. Maślana góra, pow. elblągski pod wsią Trencz, 632 stóp, ob. t. II. str. 338. Maślana góra, szczyt w odnodze Beskidów wschodnich, między rzekami Białą i Ropą, 779 m. wys. ob. Karpaty, t. III, 863 2. Maślanczyzna, pasieka na obszarze dwors. Perepilnik, pow. złoczowski. Maślanka, dwór, pow. rossieński, par. botocka, własność Masłowskiego. Maślanków, os. w Dachnowie, pow. cieszanowski. Maślatówka, nazwa chat włościańskich w Rabie niżniej, w pow. limanowskim. Maslec dok. , ob. Masselwitz. Maślenniki, wś włośc, pow. święciański, odl. 17 w. od Święcian. Ma 10 dm. , 131 mk. katol. i 6 żyd. Maslic dok. , ob. Masselwitz, Maślikowce, nad rz. Gawiją, okol. szlach. i zaśc. rząd. pow. oszmiański, 3 okr. adm. , o 43 w. od Oszmiany, o 18 w. od Dziewieniszek, 5 dm. , 25 mk. katol. A. T. Maślisze, przys. na płn. od Grębowa, pow. tarnobrzeski. Maśliszki 1. wś i folw. , pow. święciański, ma 4 dm. , 28 mk. 2. M. , wś, pow. święciański, 1 okr. polic, ma 5 dm. , 25 mieszk. katol. i 19 starowierców. Maślona góra, wznosi się na granicy gmin Bystrej i Szymbarka, w pow. gorlickim, a gm. Gródka w pow. grybowskim, pod 38 43 38 wsch. dłg. g. F. , a 49 38 40 płn. sz. g. ; na płd. wsch. od niej wznosi się szczyt lesisty, Jelenią górą zwany, 686 m. wys. Pokrywają M. g, lasy, od płn. Czarny Las, od płd. zach. Wielki Las. Z płn. wsch. stoczystości spły wają wody do Bystrej, dopływu Ropy; z płd. zach. stoku do pot. Gródka, dopływu Białej dunajcowej; od płd. wreszcie opada M. g. do doliny rz. Ropy, na tym to stoku legły chaty szymbarskie tworzące część Szymbarka, a Szklarkami zwane. Wznies. M. g. 747 m. npm. Miejsce znaku triangul. Br. G. Maślonka, młyn nad rzeką Ołobokiem, pow. odolanowski, 1 dm. , 15 mk. , należy do dom. Psary. Maślonka, grupa domów we wsi Łomnicy, w pow. sądeckim t. V, 694 1. Maslow dok. , ob. Massel Maślówka, las we wsch. stronie Podma nasterza, pow. bobrecki. Szczyt 385 m. Maśluchy, jezioro przy wsi t. n. , w pow. włodawskim, ma 57 mr. obszaru, leży w zlewie Wieprza. Maśluchy, wś, pow. włodawski, gm. Uścimów, par. Ostrów. Ma 22 dm. , 236 mk. , 630 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 22 dm. , 167 mk. Maślukowo, wś, pow. lepelski, 4 okr. sąd. , na granicy pow, dzisieńskiego, o 9 w. od Dzi sny, o 75 od Lepla; ziemi dworskiej 300 dzies. Własność Rypińskich. M. K. Maślukowszczyzna, wś, należała do dóbr Kulicze ob. w pow. lepelskim. Masłaj, podaniowa u ludu nazwa miejscowości we wsi Borki, w pow. kijowskim, przy ujściu Irpenia do Dniepru. O 1 1 2 w. od tej wsi, w uroczysku Chełmy znajdują się ślady dawnego grodziska, gdzie wedle podania miał stać gród Masłaj mający 60 cerkwi. Masłochy, nazwa chat w Włosienicy, wsi położonej w pow. bielskim. Br. G. Masłomęcz, wś i folw. , pow. hrubieszow ski, gm. Mieniany, par. Hrubieszów, odl. 10 w. od Hrubieszowa, o 6 w. od rz. Bugu. W 1827 r. 57 dm. , 345 mk. ; obecnie jest tu cerkiew pounicka filialna i szkoła począt. Folw. Masłomęcz z wsiami M. i Czerniczynek rozl. mr. 1130. grunta or. i ogr. mr. 685, łąk mr. 154, past. mr. 18, lasu mr. 226, nieuż. i place mr. 47, bud. mur. 1, z drzewa 43, jest wiatrak. Wś M. os. 69, z grun. mr. 791; wś Czerniczynek os. 22, z grun. mr. 250. Br. Ch. Masłomiąca, wś, pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice, odl. 10 w. od Krakowa, o 25 w. od Miechowa. W XV w. dziedzicami są dwaj Toporczykowie. Wś ma 10 łanów kmiecych, 3 folw. zagrodników, 4 karczmy Dług. II, 50. Obecnie ma 52 dm. , 379 mk. , 290 mr, ziemi włośc, 535 mr. dwors. , kopalnia gipsu i młyn, stawy pięknie zarybione. W 1827 r. było tu 28 dm. , 181 mk. Folw. i wś M. z przyległ. Tarczówek, Klinówka i Zerwana; rozl. mr. 534 gr. or. i ogr. mr. 334, łąk mr. 16, past. mr. 32, lasu mr. 131, nieuż, i place mr, 21, bud. mur. 9, z drzewa 7, są pokłady gipsu. Wś M. os. 51, z grun. mr. 303. Masłoń, os. młyn. , pow. będziński, gm. i par. Żarki. 1 dm. , 92 mr. Należy do folw. Masłońskie. Masłonica, rz. w pow. będzińskim, poczyna się na granicy z pow. olkuskim, pod Ogrodzieńcem, płynie ku zach. przez Kuźnicę Masłońską i pod młynem Kudziela niedaleko Turzy, wpada z lew. brzegu do Czarnej Przemszy, Długa 8 w. Właściwie stanowi początek tej ostatniej. Por. Łabęckiego Górn. I, 494 i 497. Masłoniewizna, os. włośc. , pow. będziński, gm. Choroń, ma 2 dm. , 12 mk. , 60 mr. Masłonka, grupa chat w Piwnicznej w powiecie nowosądeckim. Masłaj Maslow Maslic Maslec Maślaki Masłonka Masłoniewizna Masłonica Masłoń Masłomiąca Masłomęcz Masłochy Masłońskie Masłów Masłowce Masłowice Masłowicze Masłowiczki Masłowiec Masłowizna Masłówka Masłonków Masłonków, grupa chat w Milówce, wsi położonej w pow. żywieckim. Br. G. Masłońska Kuźnica, wś, ob. Kuźnica Masłońska, Masłońskie al. Masłoński piec, wś i folw. nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Żarki, par. Przybyszów, ma 26 dm. , 236 mk. , ziemi włośc. 284 mr. dworsk. , 240 mr. Istniał tu wielki piec; jest też papiernia z prod. na 4800 rs. Masłów, wś, pow. kielecki, gm. Dąbrowa, par. Kielce, leży o milę od Kielc przy drodze bitej kielecko radomskiej. Posiada szkołę początkową i urząd gm. W 1827 r. należała do dóbr rząd. górniczych ekonomii Kielce; miała 47 dm. , 819 mk. Masłów, zaśc, pow. wilejski, o 29 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 1 dm. , 5 mk. prawosł. Masłowa, wś nad rz. Gniły Tołmacz, pow. czehryński, odl. 6 w. od Lipianki. Leży śród bezleśnego stepu; gleba urodzajna. W 1808 r. było tu 77 dm. , 717 mk. ; obecnie 789 mk. i 2600 dzies. ziemi. Cerkiew paraf. drewniana, wzniesiona na miejsce dawnej w 1791 r. W 1803 r. generał Wysocki sprzedał M. majorowi Nieczajewowi. Masłowce, góra 835 m. wys. pod 41 4 wsch. dłg. a 49 13 płn. szer. , w płd. wsch. stronie Schodnicy, pow. drohobycki. Wody płyną na płd. do Pereprostyny dopływ Stryja. Masłowice 1. wś, folw. , pow. wieluński, gm. Starzenice, par. Ruda, odl. od Wielunia 6 w. , od rz. Warty 7 w. Posiada gorzelnią i młyn wodny; , wś dm. 61, mk. 477; folw. dm. 7. W. 1827 r. było tu 38 dm. i 389 mk. Wś tę wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. II, 111. Dobra M. składają się z folw. M. , Stawek i Małyszyn; wsi M. , Małyszyn, Borowiec i Stawki, rozl. mr. 2040 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 360, łąk mr. 156, past. mr. 10, lasu mr. 883, nieuż. i place mr. 63, razem mr. 1422, bud. mur. 13, z drzewa 16, płodozmian 9polo wy; folw. Stawek gr. orne i ogr. mr. 278, . łąk mr. 41, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 324, bud. z drzewa 3, płodozmian 9polowy; folw. Małyszyn gr. orne i ogr. mr. 261, łąk mr. 21, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 294, bud. mur. 5, z drzewa 4, płodozmian 7polowy. Wś M. os. 72, z grun. mr. 392; wś Małyszyn os. 10, z gr. mr. 128; wś Borowiec os. 12 z grun. mr. 74; wś Stawki os. 26, z grun. mr. 231. 2. M. , wś i folw. , pow. noworadomski, gm. Masłowice, par. Chełmo, odl. 4 w. od rz. Pilicy, 14 w. od Gorzkowic, st. dr. żel. warsz. wied. i 21 w. od Radomska, leży na prawo od drogi z Gorzkowic do Przedborza. Posiada urząd gm. , młyn wodny, 36 dm. , 495 mk. , pokłady torfu. Wś tę wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. II, 200 206. Folw. M. z nomenklaturą Będzin, wsiami M. , Krery i kol. Krery rozl mr. 1736 gr. orne i ogr. mr. 544, łąk mr. 184, past. mr. 11, lasu mr. 966, nieuż. i place mr. 31, bud. mur. 5, z drzewa 30, płodozmian 10polowy, Wś M. os. 39, z grun. mr. 347; wś Krery os. 8, z grun. mr. 93; kol. Krery os. 38, z grun. mr. 448. M. gm. należy do sądu gm. okr. VII w Chełmie, st. p. w Przedborzu; obszar gm. 18649 mr. i 8000 mk. W gm. jest 5 szkół począt. , 3 gorzelnie, huta szklana, tartak parowy i 4 młyny wodne. Br. Ch. Masłowice, niem. Gr. Massowitz, wś, pow. bytowski, st. p. Kramarzyny Kremerbruch, tworzy osóbny okręg urzędu stanu cywilnego, który r. 1880 liczył 1589 mk. ; r. 1882 ur. się 65 dzieci, umarło 33 osób, zawarto 14 ślubów. Par, kat. Niezabyszewo Damsdorf. Masłowicze 1. zaśc. szl. , pow. wilejski, 3 okr. adm. , o 76 w. od Wilejki, 1 dm. , 8 mk. 4 prawosł. , 4 katol. . 2. M. , wś i fol. , pow. miński, o 3 w. na płn. zach. od starożytnego Sołomerecza, przy dopływie Wiaczy, w miej scowości pięknej. Wś po uwłaszczeniu miała osad włócznych 7; folw. od r. 1831 własność Walickich, ma obszaru przeszło 258 w. ; gleba dobra, łąki piękne. A. Jel. Masłowiczki, niem. Kl. Massowitz, wś, pow. bytowski, st. p. Kramarzyny, okr. urzędu stanu cywilnego Masłowice, par. kat. Niezabyszewo. Masłowiec, os. młyn. , pow. opatowski, gra. i par. Łagów, od Opatowa 26 w. , młyn wodny, 2 dm. , 12 mk. , 38 mr. ziemi. Masłowiec, góra lesista, wznosząca się na granicy gm. Schodnicy w pow. drohobyckim i Urycza w pow. stryjskim, pod 41 3 51 wsch. dłg. g. F. a 49 13 płn, sz. g. Po stro nie płn. M. nastaje potok Schodnica, po stronie płd. zach. potok Pereprostyna, a od płd. potok Urycz, wszystkie trzy prawe dopływy Stryja. Stok płd. M. zwie się Dupławcem. Wzniesie nie 835 m. npm. Br. G. Masłowizna, os. do dóbr ryc. Niewierz należąca, pow. brodnicki, st. p. Brodnica, 6 bud. , 3 dm. , 17 mk. kat. 1867. Masłówka, wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, 13 dusz. Masłówka, wś, nad rz. Rossawą, pow. kaniowski, pięknie i szeroko zabudowana, leży na lewym brzegu Rossawy, w jednej z żyźniejszych okolic powiatu. Otaczają dokoła ją stepowe rozłogi. To miejsce nazywało się dawniej Masłowymstawem ob. mappę Beauplana. Z imieniem Masłowegostawu wiąże się kilka wspomnień z dawnej kozaczyzny i jej zaburzeń. Poskromiciel kozaków u Niedźwiedzich łóz Stan. Koniecpolski, hetman w. kor. , w odwrotnej swojej drodze d. 12 listop. 1625 r. przeprawiwszy się przez Roś u Konończy i powyznaczawszy stanowiska dla wojsk rzpltej na Ukrainie, z pułkiem tylko własnym puścił się dalej, i d. 14 tegoż miesiąca stanął w Masłowymstawie, gdzie nie Masłonków Masłońska Kuźnica bawem po jego stąd odjeździe, w obecności Adama Kisiela, podkom. czernich. i Stanisł. Potockiego, wojewodzica bracł. i pułkownika, kozacy radę złożyli czerniecką, podczas której wykonali przysięgę, iż przyjmą przepisane im przez hetmana porządki. Zb. pam. Niemc. VII, i Dyar. Okols. str. 66. Ale kozacy podówczas byli już w stanie ciągłego prawie buntu i w 1637 i 1638 r. znowu nowe wybuchły rozruchy, które atoli i tą razą były krwawo i surowo, pod Kumejkami i Starcem stłumione. Toć zwycięzki Mikołaj Potocki, hetman polny kor. zmusił też kozaków naonczas, aby przed komisarzami, którzy zjadą się na dzień 4 grudnia do Masłowegostawu, zaprzysięgli, że przyjmą ordynacyą nad wojskiem zaporoskiem świeżo na przeszłym sejmie uchwaloną, tudzież że armatę, buławę, buńczuk i sztandary oddadzą. Jakoż na ów dzień naznaczony, komisya rzeczona zjechała do M. i kozacy też nadciągnęli. Sprawcami tej komisyi byli Mikołaj Potocki, wojew. bracł. i hetman polny kor. ; Piotr Potocki, wojewodzic bracł. , Maks. Brzozowski podst. kijow. , Ludwik Olizar, Eliasz Czetwertyński, Jan Żółtowski, Jerzy Łowczycki, Roman Zaborowski, Wincenty Przerębski, Stefan Czarniecki, Jan Skowiecki i Jacek Szemberg. Zaczęła się więc komisya od wykonania najpierw przez kozaków przysięgi na ordynacyą sejmową i złożenia przez tychże armaty i znaków wojskowych w ręce Piotra Komorowskiego, a następnie, w moc także ustawy sejmowej rozpoczął się obiór ze szlachty pułkowników, a z kozaków assaułów, setników i atamanów. Na pułkownika czerkaskiego obrano zatem Jana Giżyckiego, na perejasławskiego Stan. Ołdakowskiego, na kaniowskiego Ambr. Siekierzyńskiego, na korsuńskiego Kiryka Czyża, na białocerkiewskiego Stan. Kalińskiego, i na czehryńskiego Jana Zakrzewskiego. Co do setników zaś, pomiędzy wielu innymi został obrany setnikiem czehryńskim Bohdan Chmielnicki, Okolski Kontyn. dyar. , str. 91. Jednakże wybór miejsca dla odbycia tej komisyi u MasłowegoStawu, nad Rossawą, nie zdaje się być przypadkowym tylko, i bodaj czy nie był obmyślanym w duchu pokoleniowej tradycyi kozackiej, która wielki tutejszy ustęp stepowy, rozpostarty pomiędzy ramionami Rosi i Rossawy, zdawna przeznaczała na miejsce zwyczajne, na punkt zborny, dla wszelkich, będących w zwyczaju u kozaków, , rad czernieckich, zbrojnych popisów i schadzek, zgiełkliwych, bo oprócz że dostatek wody i pastwiska czynił tę równinę najdogodniejszą dla takich zebrań, ale niemniej i dla tego, że w tych oto stronach, pomiędzy Kaniowem i Korsuniem, uwił był sobie przeważnie gniazdo element kozacki; niby tu sam gąszcz jego i patoka była, jak się obrazowo ówcześni wyrażali kozacy. Toć następnie i Bohdan Chmielnicki, po pamiętnej w 1651 r. pod Beresteczkiem klęsce, nie gdzieindziej, tylko nad Rossawą, jako w uświęconem zwyczajem miejscu, na nowe swe siły zbierał przeciwko Polakom. Sam. Twardowskiego Wojna domowa z Kozaki, str. 451. Ale i później w 1673 r. hetman Doroszenko, na tychże samych równinach nadrossawskich, w tym punkcie zwyczajowo zbornym, 30, 000 kozaków popisał; sam jednak na tym popisie nie był, obawiając się hałaśliwego rojowiska kozackiego, bo, jak się wyraża list ówczesny, in maxima quantitate, takowa u ludzi kozackich nie dobra bywa. Spom. ojczyste II, str. 238 9. Masłowy staw czyli późniejsza Masłówka, stanowiła cząstkę dóbr sstwa kaniowskiego. Po hosticum atoli, Stanisław Szczeniowski, ssta trechtymirowski, wytoczył był pretensye do M. jako zdawna nie do sstwa, ale do dóbr prywatnych Chodorowa należącej lustracya ssarostwa kaniowsk. 1765, ale nie wylegitymował się dostatecznie z roszczonego prawa i następnie dobra te wraz z Kaniowem przeszły na własność ks. Stanisława Poniatowskiego, a od tego do hr. Olizarów i hr. Przeździeckich. Roku zaś 1854 kupił tę żyzną i piękną włość od hr. Przeździeckich Władysław Prozor, syn Karola, ostatniego oboźnego litew. Obecnie liczy się tu ludności obojej płci 1900 głów; w 1741 było tu 20 dymów, w 1790 r. 110 dymów i 901 mk. rachowano. Cerkiew tutejsza jest pod wez. ś. Mikołaja, na miejscu dawnej w 1746 postawiona. Za Janowską karczmą, na wzgórzu, po lewej stronie drogi wiodącej do Kozina, jest mogiła która ma rów wewnętrzny, mogący pomieścić kilkudziesięciu ludzi; za rowem w środku jest plac równający się swym szczytem z wysoką mogiłą, a może w dawnym czasie był wyższym; na nim mógł stać jeździec na koniu dla straży i postrzegania nieprzyjaciela. Po trzech stronach umocnienia widać na kilka sążni dług. usypane potrójne wały. Przy wychodzie z bramy tego nasypu, jest ślad ogniska, którego dowodzi poczyna, czyli spieczona ziemia, jak zwyczajnie w piecu. Szaniec, o którym mowa, panuje nad traktem, który od karczmy się biorąc doliną, prowadzi do Kijowa. Usypy te nie mogą z pewnością uchodzić za roboty ziemne z czasu pobytu w Masłowymstawie Bohdana Chmielnickiego i. 1651, bo noszą na sobie cechę daleko starszą i podobną do tej, jaka piętnuje inne w tej okolicy usypy, tak w bliskim Kozinie, jak w Berkozówce, Tahańczy, Pilawie, Browachach, Moskulenkach i w Salowym futorze się znajdujące. Por. Kozin w dodatku do litery K. Zważywszy jednak, że kozacy częstokroć, przy okazyi; umacniali się około starych stanowisk i szańców Zbiór pam. Masłówka Massenau Massewicze Massilia Masslisch Masłówka Masłówka Massanken Massawnen Niemo. VI, str. 153, to może i Chmielnicki w 1651 użył był tych dawnych ziemnych robót i dorywcze z nich i obronne dla siebie urządził był stanowisko. Edward Rulikowski. Masłówka 1. wś, pow. bracławski, gm. i par. Niemirów, ma 42 dm. , 450 mk. z Dubowczykiem, 566 dusz ziemi włośc. Należy do klucza niemirowskiego. 2. M. , przys. do Szarogrodu, leży przy ujściu rz. Kiełbaśny do Moraszki, pow. mohylowski, 30 dm. Dr. M. Ma słowo 1. wś i folw. , pow. szremski folw. ma 400 mr. rozl; 38 dm. , 292 mk. , 74 ew. , 218 kat. , 101 analf. Poczta i tel. w Dol sku o 4 kil. ; gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. w No wem Mieście o 24 kil. 2. M. , niem. Massel, gm. , wś i folw. , pow. krobski, 2 miejsc. a M. , wś; b Buchwerder, leśn. królewskie; folw. ma 502 mr. rozl. , 30 dm. , 229 mk. , 209 ew. , 20 kat. , 13 analf. Poczta, tel. i st. kol. w Rawi czu o 2 kil. , gośc. na miejscu. M. St. Masłowo, wś rząd. , nad jez. t. n. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 20 w. od Trok, 5 dm. , 50 mk. katol. Masłowo, ob. Massel. Masłowszczyzna, wś i os. , pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 49 w. od Sejn, ma 13 dm. , 128 mk. Należała do dóbr Gudzieniszki. Masłowszczyzna 1. folw. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , 13 w. od Oszmiany, 1 dm. , 14 kat. 2. M. , zaśc, pow. dziśnieński, 3 okr. polic. , o 10 w. od Dzisny, 3 dm. , 26 mk. 3. M. dwór, pow. kowieński, okr. polic. ejragolski, nad Dubisą, o 60 w. od Kowna, 21 mk. , młyn wodny 1859. 4. M. , wś i dwór, pow. rossieński, par. betygolska. Leży na lew. brzegu Dubissy, na wzgórzu między Paszkajciami a Betygołą. Własność Zacharewiczów. Młyn wodny. Masłowy staw, ob. Czehryn i Jasnohorodka, t. III, 492. Maśnik, os. nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, od Sandomierza 47 w. , 1 dm. , 5 mk; , 1 mr. Masny, młyn i tartak na obszarze dworskim Straszewic, pow. staromiejski. Masony, wś, pow. oszmiański, 2 okr. polic, 62 w. od Oszmiany, 6 dm. , 40 mk. 33 prawosł. , 7 katol. . Masoruicz dok. , ob. Maserwitz. Masovia łac. , ob. Mazowsze. Masów, niem. Massow, ob. Cioszczyn. Masowicze, wś w zach. stronie pow. ihu meńskiego, w gm. pereżyrskiej, w okr. polic. uździeńskim, nad rz. Świsłoczą z praw. strony, przy gościńcu dawnym pocztowym mińskoihumeńskim, obok wsi Sieniła, ma osad pełno nadziałowych 9, grunta i łąki wyborne, miej scowość nieco falista. A. Jel. Masowiczyn, wzgórze na płd. od Werenczanki, w pow. Kocmańskim, pod 43 24 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 31 42 płn. sz. g. , wznosi się do wys. 258 m. npm. Miejsce zna ku trian. Br. G. Massakwietyszki, ob. Massykwietyszki. Massaliszki, okr. wiejski, pow. trocki, gm. Niedzingi, zawiera w obrębie swym wsie Massaliszki, Pogilcze, Łankorojście, Montwiliszki, Hucewicze. Massalście, wś, pow. rzeżycki, należy do dóbr Warklany; zaludniona wyłącznie przez włościan pochodzenia polskiego w liczbie około stu osób płci obojej. Massanken niem. , ob. Mazanki. Massawnen niem 1. wś, pow. frydlądzki, st. p. Szępopel. 1856 r. 40 mk. 2. M. niem. , dobra ryc. , pow. frydlądzki, st. p. Szępopel, 6 kil. odl. Obejmują 785, 35 ha. , mianowicie 547, 50 roli or. i ogr. , 52 łąk, 20, 50 past. , 156, 35 boru, 9 ha. nieuż. Czysty dochód z gruntów 4981 mrk. Własność Aleksandra Gamp. W miejscu jest gorzelnia parowa, cegielnia na 200, 000 sztuk cegły i wiatrak; podatek od gruntu i budynków wynosi przeszło 225 mrk. , dla tego dobra te liczą się do dużych posiadłości. 1856 r. 193 mk. Kś. Fr. Masseilen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Stonischken, 64 mk. 1857. Massel niem. , 1364 r. Maslow, wś, pow. trzebnicki, par. Zirkwitz; ma kościół paraf. ewang. z r. 1592 i słynne wzgórze zwane Toeppelberg, w którem wiele urn odkopano. Z pod wzgórza wytryska obfite źródło zimnej wody. W okolicy dużo cmentarzysk. Starożytnicy szląscy uważają M. za Massilią dawnych Lygiów. Do wsi M. należy folw. Neurode. Massel niem. , ob. Masłowo, Massel, w pow. oleśnickim, niedaleko Trzebnicy. Znaleziono cmentarzysko przedhistoryczne. Masselwitz niem. , 1193 r. Maslec, 1316 Masselize, 1327 Maslic, 1360 Mazzlicz, wś nad Odrą, pow. wrocławski, par. ś Mikołaja i Bożego Ciała we Wrocławiu; fabryki. Massenau niem. , ob. Masenów. Massewicze, wś, pow. piński, 1 okr. polic. 91 mk. , własność Pusłowskiego. Kś. M. Massilia staroż. , ob. Massel. MasslischHammer, wś, pow. trzebnicki, kuźnica blachy miedzianej. W pobliżu Polnisch Hammer fabryka wełny sosnowej. Massów, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Irena, pow. Bobrowniki. W 1827 r. 16 dm. , 112 mk. ; obecnie majorat rządowy. Massow Gross al. Masewo i M. Klein al. Masewko, pow. lęborski ua Pomorzu, słynna uprawa kilkuset odmian ziemniaków. Massow niem. , ob. Masów. Massowe, terra M. , wspominana w dok. z r. 1269 okolica na Pomorzu. Massów Massowe Masłowo Masłowszczyzna Masłowy staw Maśnik Masony Masoruicz Masovia Masów Massow Masowicze Masowiczyn Massakwietyszki Massaliszki Massalście Maszarfalwa Maszau Maszcze Maszczykowa Maszelwethen Maszen Maszenice Maszerki Maszew Masten Mastis Massowitz Massowo Massutschen Massykwietyszki Massyłowicze Massyn Mastałtowicze Massowitz Mastbot Massowitz niem. , ob. Masłowice i Masłowiczki. Massowo, folw. w pow. wyrzyskim, ob. Liszkowo. Massutschen niem. , ob. Masutschen. Massykwietyszki al. Massakwietyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. 6 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dra. , 114 mk. W 1827 r. wś rząd. 10 dm. , 79 mk. j Folw. M. powstał z uwłaszczonych osad, rozl. mr. 459, grun. or. i ogr. mr. 331, łąk mr. 106, past. mr. 12, nieuż. i place mr. 10, bud. mur. 1, z drzewa 20, płodozmian 5polowy; są pokła dy torfu. A. Pal. Massyłowicze, wś, pow. słonimski, na płn. od Krasnegostawu. Massyn dok. , ob. Moszyna. Mastałtowicze 1. folw. szlach. nad pot. Obejce, pow. trocki. 3 okr. polic, 51 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk. kat. 2. M. , młyn nad pot. Obejce, pow. trocki, 3 okr. polic. 51 w. od Trok, 2 dm. , 13 mk. katol. Mastbot, wś, pow. mitawski, należała do ekonomii KronWurzau. Masten niem. , ob. Maszty. Mastis, jez. tuż pod miastem Telsze; wypływa zeń ruczaj Durbinas. Mastki, wś nad rz. Czerniewką, pow. łowicki, gm. Jeziorko, par, Złakow, odl. o 12 w. od Łowicza, leży na lewo od drogi z Łowicza do Kiernozi, posiada szkołę począt. W 1827 r. wś rząd. , 36 dm. , 217 mk. ; obecnie 245 mk. , 39 dm. i 1001 mr. obszaru. Lib. Ben. Łaskiego zwie tę wś Mastky t. II, 243, 259, 511, 551. Mastkówka, grupa chat w Olszówce, pow. limanowski. Mastnówka, os. karczm. , nad strumykiem bez nazwy, pow. dzisieński, o 36 w. od Dzisny, 1 okr. polic. 1 dm. , 4 mk. prawosł. Mastupis, strumień w pow. telszewskim, wpada od wsch. do jez. Mastys pod Telszami. Mastupis, ob. Potekla. Masty Maszty, wś, pow. jańsborski, st. p. Johannisburg. Mastys, jez. w pow. telszewskim, pod górą na której się wznoszą Telsze, 3 1 2 w. dł. , 1 2 do 1 1 2 w. szer. W epoce przedchrześciańskiej uchodziło za święte. Masuchen niem. , ob. Mazuchy. Masuchowken niem. , ob. Mazuchówka. Masuhren niem. , ob. Mazury. MasuhrenJacob niem. al. JacobMasuh ren, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda; 174 mr. rozl. , 29 mk. 1856. MasuhrenMatz niem. al. MatzMasuhren, wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, 177 mr. rozl. ; 112 mk. 1856. Musieli tu być polscy koloniści niegdyś. Masurenbruch niem. , ob. Mazurskie bagna. Masurhoefchen niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. Nordenbork; 1856 r. 21 mk. Masurmuehle niem. , ob. Mazur, młyn. Masutschen niem. al. Massutschen, wś, pow. darkiemski, st. p. Kleszczewo, 1856 r. 81 mk. , w tem 4 gburów. Masykwietyszki, ob. Massykwietyszki. Masza, zaśc. szl. nad jez. Niecześć, pow, trocki, 3 okr. polic, 30 w. od Trok. 1 dm. , 7 katol. Maszarfalwa węg. , ob. Niegrejew. Maszau niem. , ob. Maszewo. Maszcze, wś, pow. rowieński; w 1753 r. Sanguszko Lubomirskiemu sprzedał, Manszczenki, wś nad Dnieprem, dziś Chreszczatyk zwana, pow. czerkaski, odl. 10 w. od Tubolca; naprzeciwko M. na przeciwnym brze gu Dniepru leży mko Bubnów i wś Prochorówkaw gub. chersońskiej. M. leżą w uroczyszczu zwanem Sieliszcze; jest tu jezioro uważane za święte. Według podania Tatarzy kiedyś zbu rzyli ludne i bogate M. i cerkiew złupili. Obecną cerkiew z 1792 r. postawiono na miej scu dawnej. W 1740 r. było w M. 14 dm. ; obecnie do 400 mk. Br. CA. Maszczykowa, os. młyn. , pow. będziński, gm. Żarki, par. Przybynów, 1 dm. , 6 mk. , 30 mr. Maszellen niem. al. MatzMaschuth, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten; 1856 r. 90 mk. , wiatrak. Maszelwethen niem. al. Tracken, folw, , pow. ragnecki, o 3 5 kil. od Ragnety, należy do dużych dóbr Tussainen. Maszen niem. al. JurgeDargen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma, 1856 r. 116 mk Maszenice, folw. , pow. inowrocławski, 6 dm. , 112 mk. , należy do dom. Głębokie. Maszerki 1. wś, pow. dzisieński, o 34 w. od Dzisny, 1 okr. polic, 5 dm. , 57 mk. 2. M. , os. karcz. , pow. dzisieński, o 23 w. od Dzisny, 1 okr. pol. , 1 dm. , 6 mk. żydów. Maszew, wś i folw. , pow. turecki, gm. Ostrów warcki, par. Jeziorsko, odl. od Turka 21 w. , od rz. Warty 2 w. Wś dm. 7 ob. Jeziorsko; folw. dm. 5, mk. 77. W 1827 r. było tu 16 dm. , 159 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 407 9. Folw. i wś M. rozl mr. 839 gr. orne i ogr. mr. 568, łąk mr. 13, past. mr. 236, nieuż. i place mr. 22, bud. mur. 4, z drzewa 7, płodozmian 5 i 6 polowy. Wś M. os. 21 z grun. mr. 22. Maszewo Wielkie i Małe, kol. , pow. płocki, . gm. i par. Brwilno, nad rz. Brzeźnicą w pobliżu Wisły. Mają 751 mk. , 71 os. , 85 dm. , z tych 5 mur. , powierzchni mr. 589 mr. 567 mr. ziemi ornej, 2 domy modlitwy jeden luterański, a drugi braci Morawskich, szkółka ewang. , browar, 2 olejarnie, wiatrak, 3 skle Mastki Mastkówka Mastnówka Mastupis Masty Mastys Masuchen Masuchowken Masuhren Masurenbruch Masurhoefchen Masurmuehle Masutschen Masykwietyszki py, szynk i karczma. Prócz tego do M. Wiel kiego należą dwie osady rząd. os. karcz. i os. młyn. wraz z młynem wodnym. Wś włośc. M. wraz z wsią Winiary nad Wisłą położona, ma 299 mk, , 33 os. włość. , 35 dm. , powierzchni 730 mr, 723 mr. gruntu orn. , We wsi znaj duje się karczma należąca do majoratu Biała. W 1827 r. M. wś rząd. miała 18 dm. , 119 mk. a M. kol. rząd. , 69 dm. , 545 mk. Os. M. po wstała z uwłaszczonych gruntów, rozl. mr. 91 grunta or. i ogr. mr. 88, past. mr. 2, nieuż. i place mr. , bud. z drzewa 7. Br. CL Maszewo, niem. Massau i Maschau, leśnictwo i pustkowie, pow. wejherowski, st. p. Chylonia, ob. Chylońskie pustki. Mi saki, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Wojciechów. W 1827 r. 33 dm. , 232 mk. , obecnie 42 dm. , 383 mk. i 1107 mr. ziemi włośc. Należy do dóbr Wojciechów. Tu się urodził Muczkowski, badacz dziejów uniwersytetu Jagiellońskiego. Maszkiany, wś włośc. nad jez. Wajonis, pow. święciański, 2 okr. pol. o 16 w. od Święcian, 4 dm. , 40 mk. kat. Maszkienice, , wś w pow. brzeskim, leżąca w równinie 209 m. npm. nad Złockim pot. uchodzącym z praw. brz. do Uszwicy, 3 kil. linii pow. od st. kol. żel. arcyks. Karola Lu dwika. Równinę zamyka w oddaleniu od płn. duży las sosnowy, a od wsch. bukowy. Liczy 1015 mk. rz. kat. przydzielonych do par. w Jadownikach podgórnych. Jest tutaj szkoła lu dowa 1klas. i kasa pożyczk. gm. z kapitałem 296 zł. w. a. Oddalenie od Brzeska wynosi 7, 5 kil. Pos. więk. dawniej hr. Wita Żeleń skiego, teraz Marfiewicza wynosi obszaru 140 roli, 12 łąk ogr. i past. i 19 mr. lasu; pos. mn. 765 roli, 112 łąk, 35 past. i 8 mr. lasu. M. graniczą na płn. ze Sterkowcem, na wsch. z Biadolinami i Perłą, na płd. z Wolą Dębiń ską a na zach. z Brzegowcem. Mac Maszków, wś nad rz. Dłubnią, pow. mie chowski, gm. i par. Iwanowice, leży w dolinie rz. Dłubni, posiada tartak i młyn, odl. 10 w. od Krakowa, o 22 w. od Miechowa. W 1827 r. wieś duch. , 26 dm. , 153 mk. M. był darowa ny przez Bolesława Wstydliwego klasztorowi ś. Andrzeja w Krakowie. W XV w. nie było tu łanów kmiecych, tylko 4ch zagrodników, karczma, młyn na strumieniu Minodze l folw. Ze wszystkich gruntów, prócz folw. , dziesięci na szła dla prebendy marchockiej w Krako wie. Dług. III, 333. Folw. M. rozl mr. 337 gr. orne i ogr. mr. 242, łąk mr. 7, pastw. mr. 67, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 19, bud. mur. 3, z drzewa 16, jest młyn wodny, pokła dy kamienia wapiennego i budulcowego. Folw. ten poduchowny został przez rząd sprzedany za 23, 840 rs. Br. Ch. Maszkowce, wś, pow. słonimski, na wsch. od drogi ze Słonima do Wiązowca. Maszkowica, las, pow. uszycki, gm. Kosikowce, par. Sokule, należy do wsi Kosikowiec, własn. Bolesława Regulskiego. X. M. O. Maszkowice z Ernstdorfem, wś w pow. nowosądeckim, 2. 2 kil. od urzędu poczt. w Łącku. , leży na lew. brzegu Dunajca, wzdłuż uchodzącego do tej rzeki potoku i przy drodze ze Starego Sącza do Krościenka. Od Łącka prowadzi do tej wsi wąska skalista droga, przebywszy ją jednak wchodzi się na wysoką, bo 517 m. npm. , położoną równinę, którą wieś zajmuje, a która ma żyzne grunta wydające najwięcej grochu i prosa. Pierwotnie ojcowizna i gniazdo Zyndrama Maszkowskiego, sławnego wojownika z czasów Władysława Jagiełły, odznaczającego się talentem wodza pod Grunwaldem 1410 i Koronowem przeciw krzyżakom, była za Długosza Lib. benef. II, 522 własnością klasztoru sądeckiego i miała 17 łanów kmiecych prócz roli dworskiej praedium militare. Później wieś podupadła i była uważaną za przysiołek Łącka Morawski Sąd. II, 74 i 360; po zajęciu zaś dóbr klasztornych za Józefa II została rozszerzoną przez kolonią niemiecką Ernstdorf, a następnie sprzedaną. Obecnie jest własnością Sew. hr. Drohojewskiego. Liczy 750 mk. rz. kat. i ma kasę pożycz. gm. z kapit. 2923 zł. w. a. Obszar więk. pos. ma obszaru 66 roli, 5 łąk, 26 past. i 117 mr. lasu; pos. mn. 853 roli, 132 łąk, 436 past. i 371 mr. lasu. Ernstdorf nazywają także Wyrąbiskami, Gawronówką i Gorzkowem, leży na wsch. od wsi. M. graniczą na płn. z Czarnym potokiem, na zach. z Łąckiem a na wsch. z Jazowskiem. Maszkowice, wś i folw. , pow. łęczycki, gm. Leśmierz, par. Modlna, odl. od Łęczycy w. 13. Wś ma dm. 30. mk. 136; folw. dm. 5, mk. 50. W 1827 r. 20 dm. , 173 mk. Wspomina M. Lib. ben. Łaskiego t. II, 413, 14. Maszkowska Wola, ob. Maćkówka. Maszłuchy, ob. Maśluchy, Masina, wś i folw. pow. sochaczewski, gm. Seroki, par. Pawłowice. W 1827 r. 10 dm. , 79 mk. Maszniken niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Lesdehnen, 1856 r. 161 mk. Maszobel, zaśc. szl. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w, od Wilna, 2 dm. , 23 mk. katol. Maszów Średni, wś i folw. , M. Mały i M. Szlachta, folw. , powiat krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka, odl. 14 w. od Krasnegostawu a 10 w. od rz. Wieprza. W 1827 r. wś rząd. 38 dm. , 307 mk. Folw. M. Średni z nomenklaturą Wyszpolszczyzna, wsiami M. Sredni, Majdan Łuczyński i Majdan Urszulin rozl. mr. 603 gr. orne i ogr. mr. 418, łąk mr. 47, past. mr. 67, lasu mr. 50, nieuż. i place mr. 11, bud. mur. 1, z drzewa 10. Wś M. Śre Maszewo Maszkiany Maszkienice Maszków Maszkowce Maszkowica Maszkowice Maszkowska Wola Maszłuchy Maszniken Maszobel Maszów Maszewo Maszuthen dni os. 15, z grun. mr. 113; wś Majdan Łuczyński os. 8, z grun. mr. 90; wś Majdan Ur szulin os. 7, z grun. mr. 80. Folw. M. lit. C. z wsiami M. Mały i Majdan Borowski rozl. mr. 249 gr. orne i ogr. mr. 171, łąk mr. 23, past. mr. 8, lasu mr. 43, nieuż. i place mr. 4, bud. z drzewa 12. Wś M. Mały os. 3, z grun. mr. 20; wś Majdan Borowski os. 11, z grun. mr. 93. Fol. M. lit. B. z wsią Majdan Kobylański rozl. mr. 441 gr. orne i ogr. mr. 308, łąk mr. 20, lasu mr. 90, zarośli mr. 20, nieuż. i place mr. 3. Wś Majdan Kobylański os. 15, z grun. mr. 214. A, Fal. i Br. Ch. Maszów, wś, pow. radomyski, leży na wyniosłym brzegu doliny Prypeci, odl. 3 w. od Krasna; ma 345 mk. Była tu niegdyś cerkiew paraf. , dziś przeniesiona bliżej rzeki na obszar wsi Krasno. Maszówka, potok, powstaje w obsz. gm. Wisłoka wielkiego, w pow. sanockim, na połudn. zach. stoku działu górskiego, Bukowicą zwanego; płynie na południe z początku przez las, potem przez łąki wisłockie, dolinką, nad którą od wsch. wznosi się lesisty Koziniec 642 m. , a od zach. Kiczórka 621 m. i zle wa swe wody z pr. brz. do Osławicy, prawego dopływu Wisłoka. Długość biegu wynosi 3 kil. i pół. Nad źródłami tego potoku wznosi się szczyt Żebracze 678 m. . Ujście leży na 499 m. npm. Br. G. Maszrimmen niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Joneiten; 21 włók ziemi, szkoła, 121 mk. 1856. Masztajcie, wś i folw. , pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki. Odl. 40 w. od Władysławowa, ma 17 dm. , 224 mieszk. , w 1827 r. 13 dm. , 158 mk. Folw. M. należy do dóbr Giełgudyszki dolne ob. Masztalerze, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Krakopol. Odl. 39 w. od Kalwaryi, ma 30 dm. 377 mk. , w 1927 r. wś rząd. , 18 dm. , 146 mk. ob. Krakopol. Br. Ch. Masztarki 1. wś nad rz. Gulidówką, pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. polic, 4 dm. , 35 mk. kat. 2. M. ; wś, pow. dzisieński, gm. Postawy, dusz 10, własność Dłużniewskich. Maszty, niem, Masten al. Mast, wś, pow. jańsborski, st. p. Jańsbork. W 1856 r. 104 mk. Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi Rogali i Marcinowi 10 włók pod Kumielskiem i Liskami na prawie magd. Dan w Piszu r. 1471. ob. Kętrz. O ludności pols. w Prusiech, str. 433. Maszuki, ob. Moszuki Maszurmathen niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. Willkischken; 1856 r. 108 mk. MaszuthMatz niem. , ob. Maszelln. Maszuthen niem. , ob. Masutchen. Maszutkina, wś, pow. suwalski, gm. Kadaryszki. Odl 32 w. od. Suwałk, ma 14 dm. , 270 mk. Maszwillen niem. , wś, pow. ragnecki, stacya pocz. Szillen; 1120 mr. rozl. , 153 mk. 1856. Maszwitz niem. , część wsi Plohe, pow. strzeliński. Maszyce, wś, pow. olkuski, gm. Cianowice, par. Smardzowice. W malowniczej okolicy w pobliżu Ojcowa i Korzkwi. W 1827 r. 9 dm. , 73 mk, , obecnie 222 mk. , z tych 28 umie czytać i pisać. Należała do dóbr Korzkiew. Na gruntach wsi M. znajduje się ja skinia w miejscowości Lisiejamy, badana przez G. Ossowskiego Wszechświat 1883 r. 45. F. Sul Maszycze, okolica w pow. słuckim, o 10 w. na płd. od Słucka, ma os. 65, w miejsco wości równej, w glebie dobrej. Al Jel, Maszynki, os. szlach. , pow. wiłkomierski, par. Truszkańska. Maszyrowa, kol, pow. bałcki, par. Krzywe jezioro. R. 1868 miała 75 dm. Matachin, szczyt w paśmie górskim Żełemiance, na wsch granicy, gm. Tuchli, w pow. stryjskim, pod 41 14 5 wsch. dług. g. F. , a 48 55 10 płn. sz. g. Od wschodu spły wają wody do Brzazy, a od płd. zach. do Sechły. Na płn. zach. wznosi się szczyt Kindrat 1158 m. , na płd. Daszkowiec 1128 m. , a na płn. Ubicz 879 m. . Wznies. M. wynosi 1220 m. Br. G. Matahów, al. Matachow, mylnie Małahów, pasmo górskie, lesiste, będące płn. zach. prze dłużeniem Ihrowiszcza ob. , wychodzące ze szczytu Wysokiej 1808 m i ciągnące się na przestrzeni 7 kil. aż do doliny rzeki Łomnicy. Od płn. wsch. płynie równolegle do jego grzbietu pot. Kuźmieniec ob. , zabierając z płn. wsch. stoczystości jego liczne strugi. Południowo zachodni stok, lesisty zwie się Matahiwczykiem mylnie Małahiwczyk i wysyła swe wody wprost do Łomnicy; między nimi największy pot. Jałe ob. Wśród tego lasu wystrzela skalisty czubek bezimienny, 1422 m. wysoki. W grzbiecie M. szczyt bezimien ny 1672 m. Br. G. Matahowiec, góra na płn. wsch. od Tuch li, w pow. stryjskim, pod 41 9 25 wsch. dług. g. F. , a 48 55 płn. sz. g. , nad prawym brzegiem Oporu; u płd. stóp płynie potok Sechła. Wzn. 729 m. Br. G. Matajcie 1. dwór pryw. , pow. szawelski, o 52 w. od Szawel. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. girdyska, własność Gobiaty. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. 4. M. , wś. , pow. rossieński, par. wewirżańska. 5. M. , ob. Dyrwiany. Matakinie, zaść. rząd. , nad pot. Podubin Matakinie Matajcie Matahowiec Matahów Matachin Maszyrowa Maszycze Maszyce Maszwitz Maszwillen Maszutkina Maszuth Maszurmathen Maszuki Maszty Masztarki Masztajcie Maszrimmen Maszówka Maszów Maszów Matałańce Mataków Matawa Matczyce Matczyne Mate Matejkany Matejkowo Matejóc Matejów Matejuny Matelsko Mateniówka Materka Materki Matern Matare Matalujnie ki, pow. wileński, 1 okr. adm. , o 40 w. od Wilna, 5 dm. 22 mk. kat. Malaków, ob. Mstów. Matalujnie, dawna dzierżawa królewska, w daw. pow. wileńskim. Ob. T. V, str. 338. Matałańce, wś włość. nad jeziorem, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 60 w. od Wilna, 5 dm. , 65 mk. kat. Motały, wś, pow. węgrowski, gm. Łochów, par. Kamionna. W 1827 r. 13 dm. , 64 mk. Obecnie 16 dm. , 226 mk. , 282 mr. Matare, rzeczka podgórska, spływa z płd. stoku grzbietu górskiego Obczyny Feredena, 1229 m. , w obsz. gm. Sadowy, w pow. kimpaluńskim, przepływa łąki Sadowskie i na zach. krańcu tejże wsi uchodzi do Sadowy z lewego brz. Od zach. wznosi się nad doliną tej rzeczki góra Patuli 957 m. , a od wsch. Runculetu 1059 m. . Długość biegu wynosi 3 kil. Mataszki 1 zaść. pryw. nad rz. Dobryłówką, pow. dzisieński, o 48 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 3 dm. , 25 mk. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 36. Mataszowce, ob. Matyaszowe, Mataszówka, wś, pow. kijowski, o 20 w. od Wasylkowa, o 18 w. od Trypola. Gorzelnia parowa, własność L. Modzelewskiego, 13 robotn. , 15025 wiader spirytusu 1881. Matawa, część Zarzecza, powiat nadwórniański. Matcze, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm, Horodło. Posiada cerkiew par. pounicką i szkołę początkową. W 1827 r. było tu 65 dm. , 440 mk. Była to posiadłość duchowna, mająca 1400 mr. obszaru; po przejściu na własność rządu sprzedana w 1881 r. za 66, 000 rs. Matczyce, wś włość. , pow. wilejski, o 15 w. od m. Wilejki, 1 okr. adm. , 6 dm. , 38 mk. prawosł. Matczyn, wś i folw. , pow. lubelski, gm. Bełżyce, par. Matczyn. Posiada kościół par. drewniany z XVII w. dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. było tu 22 dm. 115 mk. Kościół tutejszy erygował 1605 r. Krzysztof Ziemacki dziedzic. W 1664 r. dziedzic Pszonka Andrzej wystarał się o urządzenie parafii. Obecny drewniany, odnowiony w 1854 r. M. par. dek. lubelski 928 dusz. Dobra M. składają się z folw. M. , Wojcieszyn i Jadwinin z wsią Matczyn. Rozległe m. 1145; folw. M. grunta or. i ogr. mr. 351, łąk m. 40, lasu m. 207, nieuż. i place m. 18, razem m. 607, bud. z drzewa 18, płodozmian 9 i 12 polowy; folw. Wojcieszyn, grunta orn. i ogr. 377, łąk m. 1, nieuż. i place mr. 6, razem m. 384, bud. z drzewa 7, płodozmian 9o polowy; folw. Jadwinin grunta orne i ogr. m. 152, nieuż. i place m. 2, razem m. 152, bud. z drzewa 4. Płodozmian 10polowy. Wieś M. osad 17 z gruntem mr. 157. Br. Ch. Matczyne niem. Muttersee jezioro w pow. suskim o 1 milę od Susza. Nad Jeziorem leży wś Grazymowo. MateVagas, ob. Matyowce, Matejkany, wś włość. nad rz. Wersoką, i folw. prywatny, pow. lidzki 5 okr. pol. , od Lidy o w. 38, od Ejszyszek 2 w. , 5 dm. , 36 mk. kat. Matejki, wś nad Bugiem, z prawego brzegu, pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń. Leży o 1 w. na płd. od Błałobrzeg, w lesistej i podmokłej nizinie. W 1827 r. było tu 5 dm. , 33 mk. Obecnie 9 dm. , 66 mk. Według pomiaru z 1844 r. było tu ziemi orn. 133 mr. , łąk 56 mr. , ogr, 246 pręt. , pastw. 61 mr. , lasu sosn. 17 mr. , lasu brzoz, i olsz. 26 mr. , zarośli 56 mr. , bagien 151 pr. , wody 2 mr. 160 pr. , drogi i nieuż. 13 mr. 35 pr. , piasków 15 mr. , pod budynkami 109 pr. Razem 383 mr. , 177 pr. Folw. M. rozl. mr. 199; grunta orne mr. 4, łąk mr. 41, pastw. mr. 4, lasu mr. 115, zarośli mr. 12, nieużyt. i place m. 23; bud. z drzewa 2; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Łazów Matejki 1. zaśc. szlach. , pow. trocki, 1 okr. adm. 14 w. od Trok, 1 dm. , 13 mk. kat. 2. M. , wś, pow. rossieński, paraf. kielmeńska. Matejkowo, ob. Matwijkow. . Matejóc, ob. Maciejowce, Matejów rus. , ob. Madejów. Matejuny, os. szlach. , pow. wiłkomierski, par. Traszkuny. Matelsko, ob. Medelzen. Mateniówka pow. rzeszowski. Ob. Lubenia. Mater niem. , leśnictwo, pow. szczycieński, st. p. Szymany. Fr. Materka, os. , pow. olkuski, gm. i paraf, Sławków, Materka, zaśc. rząd nad rz. Niemen, pow. trocki, 4 okr. adm. , 84 w. od Trok, 2 dm. , 5 mk. 3 praw. 2 kat. Materki, pot. , ob. Elidzie, Matern 1. wś rząd. , hasenpocki, par. Grobin. 2. M. , folw, , pow. goldyngeński, należy do dóbr Edwalen ob. Materna, al. Maternia, niem. Maliern al. Matern, dobra z koś. par. , pow. gdański, o l 1 2 mili odl, st. p. Oliwa, 6 kil. odl. Obszar tych dóbr wynosi 566 3 ha. , mianowicie zajmują ogr. i rola orn. 454, 36, łąki 19, 57, pastw. 23, 44, bór 43, 4, nieuż. 25, 53, czysty dochód z gruntu szacują na 3491 mrk. Prócz wymienionych co dopiero dóbr należy do M. jeszcze karczma Goldkrug, probostwo, 1 gbur. i 2 zagrody. Mk. było w 1869 r. 181, katol. 166, ew. 15, dm. mieszk. 16. Paraf. ew. jest Gdańsk w skład tutejszej parafa kat. wchodzą następ. wioski M. 181 dusz, Bysewo 380, Czaple 148, Goldkrug czyli Karczem Matcze Mataszówka Mataszowce Mataszki ki 33, Klukowo 426, Kokoszki 170, Wysoki Kiełpin 131, M. Kiełpin 96; Matęblowo 9, Jasień al. Nynkowy 204, Smęgorzyn 95, Banino 157, Barniewice 21. Ob. szematyzm dyec. z r. 1867. Liczba dusz wynosiła 2074, liczba komunikantów 244. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczało 63 dzieci, między których są już wliczone dzieci z Kokoszek i M. Kiełpina; druga kat. szkoła jest w Klukowie z 95 dzieci. Prócz tego zwiedzało 15 kat. dz. ew. szk. w Sidlicach, 13 w Sulminie, 10 w Leźnie. Przy kośc. w M. jest oddawna bractwo trzeźwości. Że M. jest prastarą osadą, świadczy znalezione tam cmentarzysko, w południowej stronie wsi o 1 1 2 kil. Na niewielkich dwóch wzgórzach piaszczystych, oddzielonych płytkim wąwozem, na prawo od drogi wiodącej do Kiełpinka, natrafiono przypadkowo na groby skrzynkowe, z których miejscowy proboszcz kś. Herthl ocalił i przechował jedną urnę, pokrywę od drugiej urny i zausznice z drutu bronzowego. Gdy Godfryd Ossowski r. 1877 badał to cmentarzysko, znalazł tam jeszcze dwa groby skrzynkowe. W jednym z nich było urn ośm, a w drugim siedm. Z pomiędzy tych urn jedenaście było twarzowych. Wszystkie przedmioty, tam znalezione, znajdują się z muzeum towarz. nauk. w Toruniu. M. była dawniej własnością cystersów oliwskich, którym ją był darował ks. pomorski Sulisław zaraz przy założeniu klasztoru 1170 r. Tak donosi Borek w Echo sepulcralis. II, str. 207. W dok. erekcyjnym M. nie jest jednak wymieniona, być może, że się ukrywa pod jedną z tam zachodzacych wiosek, a kś. Kujot sądzi, że nią jest wieś Choyno, wymieniona w przywileju z 1283 r, bo ta osada leżała 1342 na terytoryum Kokoszek, wsi w pobliżu Materny leżącej. Ob. Perblach Pom. Urk. Buch. str. 312 w przypisku. Patron kościoła św. Maternus dał jej dzisiejszą nazwę. Wizyt. bisk. Rozdrażewskiego 1581 1600 z 1582 r. donosi, że w M. był kościół Bożego Ciała, cały murowany z kamieni i cmentarz ogrodzony, proboszcza nie było tam podówczas, bo opat oliwski patron kościoła, biskupowi żadnego nie prezentował od 15 lat i przysyłał jednak co niedziela braciszka do odpraw. nabożeństwa. Do probostwa należały 4 włóki; Ob. str. 18. Na innem miejscu donosi taż sama wizytacya str. 172 że gdy wizytator biskupi, ks. kanonik Wolicki 1583 r. znów dotąd przybył, właśnie w dzień św. ap. Mateusza, zastał jako proboszcza o. Bernarda, z zakonu Premonstratensów; sołtysem był Szymon Schwedt. Do kościoła należał dom, za który płacono rocznie 3 grzywny czynszu; wsi paraf. było 20; mieszkali jednak w nich i lutrzy; mesznego pobierał proboszcz 3 1 2 łasztów. Podczas wojnyj gdańskiej za Batorego został tutejszy kościoł całkiem zrabowany. Patronem kościoła był św. Maternus, od którego ta wieś wzięła później swą nazwę. Z wizytacyi bisk. Madalińskiego, 1681 1691, spisanej w 1686 i 1687 r. , dowiadujemy się nadto, że w M. był kościół murowany św. Walentego; ściany były bielone, w kośc. stał jeden ołtarz, po prawej stronie była zakrystya także murowana; na dachu z dachówki stała mała wieżyczka, deszczułkami kryta bez dzwonu. Do probostwa należały 4 włóki; za dom z ogrodem pobierała kasa kościelna rocznie 12 flor. Do parafii były podówczas następ. wsie przyłączone Maternia, Klukowo, Kokoszki, Czaple, Smogorzyn, Bysowo, Banino, Wysoki Kiełpin, Mały Kiełpin, Nenkowy, Leszno i Bassenhaff; z nich pobierał probosz meszne; ale i luteranie mieszkali już w tych wsiach. Zabudowania proboszczowskie znalazł wizytator w dobrym stanie, tak samo szkołę wraz z ogrodem. Na pensyą nauczyciela składali się parafialnie, każdy, gbur dostarczał 1 4 korca żyta, a ze skarbony kościelnej pobierał nauczyciel jeszcze 2 flor. rocznie. Ob. str. 56 57. Z Echo sepulchralis przez proboszcza Borckar. 1775 napisanego, zasługują jeszcze na wzmiankę następ. szczegóły Do paraf. tutejszej należały tedy Kokoszki, Materna, Smęgorzyn, Kiełpinko, Banino, Nenkowy, Kiełpino Większe, Czaple, Bysewo, Szyperya Wolecka, Klukowo, Jakubowo i Karczemki. Z administratorów paraf. wylioza Borck następ. 1627 r. Michał Danus, 1716 r. O. Bernard Łaszewski, później opat w Andrzejewie, 1729 r. O. Jan z klasztoru oliwskiego; 1732 r. kś. Edmund Schlesiger z Oliwy, 1735 r. Jan Roheweder, przeor potem oliwski; 1738 r. znów Edmund Schlesiger, 1749 r. O. Bernard Mateblewski, z Warmii, z Olsztyna pochodzący; 1750 r. O. Izydor Tokarzewski, doktór św. teologii, potem opat pelpliński ob. str. 206 210. Gdy 1772 r. nastąpiła sekularyzacya dóbr duchownych przez rząd pruski, uległa i M. konfiskacie. Kompetencyą, wynoszącą 50 pr. dochodu, obliczono tedy na 137 tal. 62 gr. 15 fen. tę rząd zobowiązał się wyplacać opatowi; W 1807 r. odstąpił rząd te dobra miastu Gdańsku, które je później puściło w wieczystą dzierżawę. Ob. Kretschmer Gesch. der Kloster in Pomerellen, Danzig 1847, str. 142. O obrazie św. Walentego w Materni, tak pisze kś. Fankidejski Kiedy w XVI w. panowała u nas reformacya, nikt nic nie wiedział o czci ku. św. Walentemu w M. Kościół tutejszy, przez długi czas zaniedbany, nosił tytuł Bożego Ciała, za patrona miał świętego Materna. Dopiero w następnym XVII stuleciu, kiedy znowu u nas się rozbudziło katolickie życie, cześć św. Walentego stała się głośną w Ma Materne Matiuki Materne ternie. Odtąd także i o obrazie tego sławnego patrona donoszą kościelne akta, że powszech nie czczony był jako łaskawy. Odpust św. Walentego odbywał się z wielkim udziałem wiernych w sam dzień 14 lutego. O terazniejszym stanie rzeczy donosi ks. probosz Herthl; Obraz stary św. W. , malowany na drzewie istnieje jeszcze w ołtarzu, ale nikt już nie wie, żeby był łaskawy. Przez wiele lat nawet osobnego odpustu św. Walentego tu nie było, aż dopiero przed 12 laty postarano się o tako wy ze Rzymu. Lud teraz dość licznie przycho dzi na odpusty, do komunii św. przystępuję zwykle około 200 osób. Wotów srebrnych przy obrazie żadnych nie ma. Ob. Cudowne obrazy i miejsca w dyec. chełmińskiej, str. 235 236. Kś. Fr. Materne, ob. Materny. Maternhof, niem. dobra ryc, do których należą także pertynencye we wsi Jungferndorf, pow. królewiecki, st. p. i kol. żel. Kró lewiec o 9, 5 kil. odl. Mają obszaru 219, 90 ha. ; i to 123, 90 roli orn. i ogr. 74, 10 łąk; 18, 80 pastw. , 3 nieuż. Czysty dochód z gruntów 4608 mrk. Właśc. jest kupiec O. Tinschmann. M. liczy się do dużych posiadłości, gdyż po datek od gruntu i budynków wynosi więcej jak 225 mrk. Kś. Fr. Maternhoefen niem. dobra rycer. pow. świętosiekierski, st. p. Brunsberg, o 5, 5 kil. odl. Mają obszaru 179 ha; mianowicie 139 roorn. i ogr. , 15 łąk, 4 pastw, 17 boru, 4 nieuż; czysty dochód z gruntu wynosi 2736 mrk. Własność spadkobierców Mossnera. M. leży 3 4 mili od kol. żel. tczewskokrólewieckiej; 1856 r. 50 mk. Kś. Fr. Maternówka, kilka chat pod lasem, na zachód od wsi Lubeni, pow. rzeszowski. Materny, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów. Odl. 9 w. od Władysławowa, mają 18 dm. , 200 mk. W 1827 r. wś rząd. 14 dm. 117 mk. Maternowszczyzna, folw. i zaść, pow. nowogrodzki, w okolicy pomiędzy Stołowiczami i Horodyszczem, w glebie dobrej. AL Jel. Materschobensee niem. ob. Sasek Duży, pow. szczycieński. Fr. Materska, ob. Maciurska. Mateszańce, wś nad rz. Niemnem, pow. trocki, 3 okr. pol, 72 w. od Trok, 18 dm. 87 mk. kat. Mateuszek niem. , dobra, pow. szczycień ski, st. p. Szymonka, o 4 kil. odl. Zawierają 123, 83 ha. roli orn. i ogr. 127, 66 łąk; 25, 53 torfisk, 76, 60 pastw. 15, 32 boru, 7 66 nieuż. , razem 376, 60; czysty dochód z gruntów około 2500 mrk. 1856 r. 49 mk. Kś. Fr. Mateuszki al. Białygrąd ob. , pow. szczycieński, okr. urzędu stanu cywilnego Puzary Wilhelmsthal. Mateuszówka, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Nowawieś. Mateuszówka 1. część Dobropola i folw. , pow. buczacki. 2 M. , gajówka na obszarze dwors. Horodyszcza, pow. tarnopolski. Matęblewo, niem. Matenblewo, leśnic. rząd. , pow. gdański, st. p. Langfuhr, par. Oliwa, szkoła Brentowo, obejmuje 4228 mr. Mathaeocz węg. , ob. Maciejowce. Mathelsdorf niem. , oh. Machalowce. Mathesdorf niem. , wś kolon. , pow. bytomski, par. kat. Zabrze, poczta Gliwice. W 1845 r. 20 dm. , 130 mk. katol. Mathesthal niem. , mylnie Mathesdorf zwaną, wś kolon. , pow. rybnicki, o 1 5 8 mili od Rybnika poczta Sohrau, par. Woszczyce, 10 dm. Matheussek niem. , ob. Mateuszek. Mathiashof niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Korsze; 55 mk. 1856. Mathildenhoehe, folw. , pow. wyrzyski, 3 dm. , 43 mk. należy do dom. Wyrza. Mathildenhof, folw. , pow. krotoszyński, 1 dm. , 33 mk. ; należy do księs. krotoszyńskiego. Mathildenhof 1. niem. , dobra, pow. licbarski, st. p. Rogoźno. 2. M. niem. , wybudowanie, pow. łecki, st. p. Ełk. 3. M. niem. , dobra, pow. reszelski, st. p. Bergenthal. 1856 r. 19 mk. 4. M. niem. , dobra, pow. braniewski, st. p. Braniewo. 5. M. niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Kiszpork, 60 mk. 1856. 5. M. niem. , ob. Krzywki, pow. suski. Mathildenmuehle, młyn, pow. wyrzyski, ob. Broniewo. Mathisdorf dok. , ob. Maciejów i Matzdorf Matholischken niem. al. Nathalwethen, wś pow. piłkalski, st. pocz. Schillehnen, 42 mk. 1856. Matshaus, ob. Matyaszowce. Mathia. .. .. nazwy tak się rozpoczynające ob. pod Matya. Matiekhowitz dok. , ob. Maciejkowice. Matieyowkiers dok. , ob. Maciowakierz. . Matiiwci rus. , ob. Matyjowce. Matiszowa, wś w hr. szaryskiem Węg. , niedaleko rz. Popradu, kościół paraf. gr. kat. , lasy, 606 mr. Matiuki 1. wś, pow. dzisieński, gm. czereska, dusz 34. 2. M. , dwie wsie, pow. dzisieński, gm. miorska, dusz 27 i 3. Matiusze, wś nad rz. Rastawicą, pow. wasylkowski, odl. 4 w. od Truszek a 5 w. od Szamajówki. Ma 1701 mk. 1600 prawosł. , 88 katol. , 13 żyd. , cerkiew drewnianą ś. Michała istniejącą już zdawna. Według wizyt cerkie wnych z 1740 r. już wtedy była uważaną za dawno istniejącą; wieś sama miała wtedy 20 dm. i 200 mk. Br. Ch. Matka, góra, ob. EmmoMäggi. Matkąjcie, dobra, pow. szawelski, par, sza Matkąjcie Matka Matiusze Matiszowa Matiiwci Matieyowkiers Matiekhowitz Matshaus Matholischken Mathisdorf Mathildenmuehle Mathildenhof Mathildenhoehe Mathiashof Matheussek Mathesthal Mathesdorf Mathelsdorf Mathaeocz Matęblewo Mateuszówka Mateuszki Mateuszek Mateszańce Materska Materschobensee Maternowszczyzna Maternówka Maternhoefen Maternhof Materne Matora Matków Matra Matowszczyzna Matoszki wlańskm, 11 włók ziemi, niegdyś Cytowiczów, dziś Milwidowej. J. G. Matków po rus. Matkiw z Machnatem i Iwaszkowcami, wś w pow. turczańskim, 30 kil. na płd. płd. wsch. od Turki, 20 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Boryni, 5 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt w Wysocku wyżnem. Na zach. leżą Krywka i Husne niźne, na płn. zach. i płn. Wysocko wyżne, na wsch. Krasne, Smorze wyżne i Karlsdorf dwie ostatnie miej scowości w pow. stryjskim, na płd. Węgry. Wzdłuż granicy węgierskiej ciągnie się Be skid ze szczytem Płaj, 836 m. wys. Środkiem obszaru płynie Stryj. Wchodzi tu z Karlsdorfu i płynie zrazu na płn. zach. , potem na płn. , w płn. stronie obszaru skręca na zach. , potem na płn. , w końcu znowu na zach. i wchodzi do Wysocka wyżnego. Z obu boków zasilają go liczne strugi. Z tych wymieniamy od praw. brz. Krzemieniankę, Rudawiec, Kraśniankę płynącą od płn. wsch. z Krasnego, na płd. zach. a potem na zach. , i zasiloną w obrębie wsi od praw. brz. pot. Mochnatem, nastającym w płn. stronie obszaru, a płynącym na płd. Na lew. brz. Stryja leżą w płd. stronie przy gra nicy węgierskiej Iwaszkowce ob. t. III, str. 323, a w stronie płn. Matków z przysiołkami Bagno po rus. Bahno, Brzeg po rus. Berih, Michałówka po rus. Michaliwka i Wierzch po rus. Werch. Na praw. brz. Stryja zajmu je stronę płn. wsch. Mochnate z przysiołkami Horisznej Koneć, Poriczyna, Zakutyna i z dwo rem Podkiczera. Na praw. brz. Stryja wzno szą się od płd. ku płn. Prutucz werch 1000 m. , Zdjary, Pohar, Berdocko 792 m. , znak triang. , na lew. brz. . Serakiczera 922 m. , Brdo 846 m. , Kaminia 778 m. . Własn. więk. ma roli or. 1507, łąk i ogr. 43, past. 56, lasu 2545 mr, . wł. mn. roli or. 2932, łąk i ogr. 655, past. 1045 mr. W r. 1880 było mieszkań ców w M. 836 4 obrz. rz. kat. reszta gr. kat. w Iwaszkowcach mk. 256 obrz. gr. kat. , w Mochnatem 538 w gm. , 8 na obsz, dwor. 2 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. dla wszystkich miejscowości w Turce, gr. kat. dla M. i Iwaszkowiec w Krywce, dla Mochnatego w Krasnem. Cerkwie są we wszystkich 3ch miejscowościach; w M. szkoła ludowa nie etatowa. Cerkiew w Mochnatem wystawiono w r. 1870 do 1878, malarz Szymon Gliński ozdobił ją pięknem malowidłem, poświęcił zaś dziekan Roman Pasiczyński. Ludność wszyst kich tych osad należy do górskiego rodu Bojków. Lu. Dz. Matkowce, Mat kowce zapewne Maćkowce, wś, pow. płoskirowski. Mieszkają tu osadnicy mazurscy. Matkowszczyzna 1. folw. na obsz. dwor. Turzego, pow. staromiejski. 2. M. , część Ladzkiego koło Tyśmienicy, pow. tłumacki. Matlak al. Plewnina na m. hydr. , rz. ma jąca początek w pow. kolneńskim pod wsią Romany; płynie ku wsch. przez wsie Wilamowo, Glinki, wchodzi w pow. szczuczyński, płynie przez Słucz, Radziłowo, i zaraz poniżej te go mczka wpada z praw. brz. do Wissy. Dłu ga 12 wiorst. Pod Radziłowem przyjmuje z praw. brzegu Kubrzankę. J. Bliz. Matlaki, część Wysocka wyżnego, pow. turczański. Matlawa, część m. pow. Dobromila, Matłak al, Matłak, wś nad rz. Krywulką, gm. Wólka, par. Bakałarzewo, odl. 21 w. od Suwałk. Ma 15 dm. , 97 mk. Matławka, wś i folw. nad rz. Leponą, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wierzbołów, odl. 23 w. od Wyłkowyszek. Leży na samej granicy od Prus. W 1827 r. wś rząd. 13 dm. , 110 mk. ; obecnie wś ma 19 dm. , 168 mk. ; folw. 4 dm. , 74 mk. Starostwo niegrodowe matlawskie al. Uzbole, leżało w wojew. trockiem, pow. kowieńskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1771 zaliczały się do niego dobra Matławka, zwane także Uzbole i wsie Romejki i Kurpiki. W r. 1771 posiadał je Podlecki, podstoli łomżyński, opłacając z niego kwarty złp. 374 gr. 26, a hyberny złp. 190. Br. Ch. Matnówka, pot. nastaje w obr. gm. Soboniowic, w pow. wielickim; płynie na północny wsch. przez obszar Soboniowic i Barycza, tutaj wygina się na płn. , tworzy w dalszym swym biegu granicę wsch. Kosocic, a wypłynąwszy na obszar Rząki, podąża w kierunku płn. wsch. i na obszarze Bierzanowa zlewa swe wody do Srawy, prawego dopływu Wisły. Długość biegu 6 1 2 kil. Br. G. Matonka, wś, pow. dzisieński, gm. łucka, dusz 40. Matora, jez. w pow. lidzkim, na granicy gub. grodzieńskiej, śród obszernych lasów, roz ległe 120 1 2 dzies. Brzegi błotniste, w niewielu miejscach tylko dostępne. W. S. Matusika, folw. nad rz. Możą, dopływem lewym Bobra, w płd. wsch. stronie pow. borysowskiego, okr. polic. 1szy chołopienicki, przy drożynie wiodącej ze wsi Możan do No wej Słobody; miejscowość odludna, nizinna, poleska. A. Jel. Matoszki, wś, pow. dzisieński, gm. Zaleś, dusz 36. Matów, nad pot. Kurbów, przyległość Humnisk, w pow. trębowelskim, leży na granicy gub. wołyńskiej. Matowszczyzna, zaśc. szl. , pow. oszmiański, 1 okr. pol. , o 14 w. od Oszmiany, 1 dm. , 13 mk. kat. Matra, pasmo gór Karpackich na Węgrzech, na zach. od Jager Erlau, między górami Karanckiemi a Pikowemi, równoległe do Tatr, bardzo ciekawy łańcuch trachitowy, spadający Matków Matkowce Matkowszczyzna Matlak Matlaki Matlawa Matłak Matławka Matnówka Matonka Matułowa Mattenblewo Mattendorf Matteningken Matter Mattern Matterningken Matternischken Mattheisvorwerk Mattischkehmen Mattischken Mattkuln Mattlauken Mattsdorf Mattugowen Matujzy Matukiszki Matulen Matulewo Matuliszki Matusiańce Matusiów młyn Matusów Matusówka Matusy Matuszkowiec Matuszyszki Matuzówka Matwicha Matrenki bezpośrednio na wielką równinę węgierską i dla tego pod względem wysokości przeceniany. Najwyższy szczyt Daszko Adlerberg ma 910 m. wysokości i blisko 100 m. głęboki wygasły krater. Wstrząśnienia ziemi nie są tu rzadkością Ob. Karpaty, t. III, 8562. Matrenki, wś, pow, mozyrski, o milę na płd. od Mozyrza, w gm. michałkowskiej, 34 os. , położenie faliste i lesiste. A. Jel. Matręga, niem. MatrenyaMühle, młyn, pow. bukowski, 4 dm, 36 mk. , należy do olędrów Sępolno. Matschkau niem. , ob. Macki Mattenblewo niem. , ob. Matęblewo, Mattendorf niem. , ob. Matyjojce. Matteningken niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. Didlacken. 1856 r. 225 mk. Kś. Fr. MatterSee niem. , jez. ob. Sasek Mały. Mattern niem. , ob. Materna. Matterningken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, obszar wynosi 547 mr. 1856 r. 72 mk. Kś. F. Matternischken niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Pillupönen. 1856 r. 92 mk. Mattheisvorwerk niem. , ob. Maciej, Mattischkehmen 1. niem. , karczma, pow. gąbiński, st. poczt. Trakieny. 2. M niem. , dobra, pow. gąbiński, st. p. Trakieny, o 7 kil. odl, obszar wynosi 478, 50 ha. , między tymi zajmują łąki 37, 60, rola or. i ogr. 421, 50, past. 6, 90, nieuż. 9, wody 3, 50 ha. , czysty dochód z gruntów 5902 mrk. Właścicielem jest skarb; w miejscu jest cegielnia parowa. 1856 r. 188 mk. Ks. Fr. Mattischken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. ragnecki, st. p. Ragneta, ma obszaru 809 mr. 1856 r. 83 mk. Mattkuln, wś, pow. tukumski w Kurlandyi, par. Zabeln. Należą Karkeln i Tojatten. Mattlauken niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, st. p. Pillupönen. 1856 r. 59 mk. Mattsdorf niem. , ob. Maciejowce. Mattugowen al. Balamutowen niem. , ob. Bałamutowo. Matujzy, wś włośc. nad rz. Wersoką, pow. lidzki, 5 okr. polic, od Lidy o 51 w. , od Ejszyszek 15, dm. 18, mk. kat. 81, star. 9. Matuki 1. zaśc, pow. wileński, 2 okr. , o 54 w. od Wilna, 3 dm. , 20 mk. 2. M. , wś włośc, nad jez. Sacyajcis, ma 5 dm. . 37 mk. katol. Matukiszki, zaśc. szl. nad jez. Naruciany, pow. trocki, 1 okr. pol. , 15 w. od Trok, 2 dm. , 15 mk. katol. Matule, wś, pow. władysławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. 25 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 68 mk. Ob. Giełgudyszki Dolne. Matulen dok. , ob. Mothalen. Matulewo al. Francyanowo, zaśc. , pow. dzisieński, 3 okr. pol. , o 37 w, od Dzisny, 2 dm. , 24 mk. katol. Matuliszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. 4 w. od Wyłkowyszek, ma 10 dm. , 97 mk. Matuliszki al. Matulischekk, pow. selburski w Kurlandyi, par. Ueberlanz, dobra pryw. Należy do nich Georgenhof. Własność Juliusza Siwickiego. Matułowa, wś w gub. witebskiej. Matusiańce, wś włośc, pow. święciański, 2 okr. polic. o 10 w. od Święcian, 5 dm. , 29 mk. katol. Matusiów młyn, na obsz. dwor. Daszawy, pow. stryjski. Matusów, wś nad rz. Taszłyk, pow. czerkaski. Leży w płd. zach, części, na granicy pow. zwinogrodzkiego, odl. o 10 w. od st. p. w Szpole, o 60 w. od Czerkas. Ma 3432 mk. w tem 2998 prawosł. i 435 żyd. . Dwie cerkwie murowana wzniesiona 1816 r. na miejsce dawnej drewnianej i drewniana z 1762 r. która do 1818 r. była parafialną dla M. M jest centrem znacznego klucza dóbr, które od ks. Potemkina nabył w 1811 generał Wysocki, a od niego Orłów. Dobra te miały 20, 494 dzies. W ostatnich czasach uległy rozdrobnieniu. Na polach M. znajduje się wiele mogił. Br, CK Matusówka, wś, pow. czerkaski, o 12 w. od Szpoły, o 12 od Ćwietkowa, o 60 od Czerkas. Cukrownia, własność ks. Olgi Łopuchinowej, założona 1844 r. , ma jednę bateryą dyfuzorów i 10 kotłów parowych o sile 340 koni; r. 1880 przerobiła 81, 600 berk. buraków na 57, 000 pud. mączki cukr. Robotników 300. Matusy, ob. BudyMatusy, pow. włocławski t. I, 443. Matusy, zaśc, , pow. miński, okr. polic kojdanowski, par. kojdanowska, nad rzeczką, lewym dopływem Usy, tuż przy kolei żelaznej smoleńskobrzeskiej, ma osad 4, grunta dobre, Matuszkowiec, ob. Olbrachcice. Matuszyszki, wś, pow. szawelski, gm. okmiańska, dusz 2, ziemi 63 dz. gleby 4rzędnej. Matuzówka, grupa chat włościan. , w Ol szówce, w pow. limanowskim, Br. G. Matwicha al. Matwieicha, wś nad strumieniem Torczycą, pow. taraszczański. Leży pomiędzy Wołodarką i Torczycą w odl. 8 w. od obu. Część wsi leżąca na praw. brzegu Torczycy zwie się Lichaczycha i stanowi osobną posiadłość Leonarda Ułaszyna mającą 1365 dzies. ziemi i 165 mk. W M. na drugim brzegu jest 625 mk. 18 kat. i 13 żyd. i 1368 dz. ziemi. Własność Wandy Czarnowskiej. M. wchodziła dawniej w skład dóbr tetyjowskich a Lichaczycha należała do Białocerkiewszczyzny. Na polaclh M. jest kilka starożytnych mogił; jedna z nich zwana Carewa rozkopywa Matrenki Matr ga Matwije Matyaszowce Matyaszowa wola Matyaszów Matwijewszczyza Matwiejew kurgan Matwiejowce Matwiejowicze Matwiejówka na w 1845 r. Znaleziono grób ale bez szkieletów, tylko ze szczątkami całopalenia. Cerkiew tutejsza drewniana, zbudowana 1784 r. Matwiejew kurgan, st. pocz. w mijuskim okręgu, ziemi wojska dońskiego, w bliskości st. kol. żel. kurskocharkowsko azowskiej t. n. Matwiejewo, st. p. w pow. kołogrywskim, gub. kostromskiej. Matwiejki w dok. Matyjki, wś, pow. łucki, gm. Czorniska, nad rz. Kormin, w płn. wsch. stronie od Czernysza a na płd. od Czartoryjska ob. Archiw. J. Z. Rusi cz. VI, t. I, dodatki 284 7. Matwiejkowce, ob. Matwiejkowce. Matwiejowce Matwijowce, wś, pow. krzemieniecki nad rz. Horynką, na zach. od Jami pola ob. Pamiat. Kij. Arch Kom. , t. IV cz. 2, 201 i Arch. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I. . Matwiejowicze, wieś, pow. owrucki we wsch. płn. stronie od Wielednik niedaleko drogi z Owrucza do Sławeczna. Arch. J. Z. Rusi, cz. IV, t. I, 58. Matwiejówka al. Matwijówka, część wsi Leśkowa, w pow. lipowieckim. Matwiejówka, pow. piński, majorat Afanasjewa, 571 dzies. Matwije, część Wólki Mazowieckiej, pow. Rawa Ruska. Matwijewszczyza, pow. żytomierski, uroczyszcze przy wsi Suszki. Matwijewo, Hodyczewko, uroczysko, ob. Dymir t. II, 250. Matwijki, wś, pow. owrucki, na lew. brz. Użu, poniżej ujścia Noryni. Matwijków al. Matwiejków, wś w płn. wsch. części pow. mohylowskiego, u źródeł rz. Muraszki, gm. Tereszki; 141 dm. , 660 mk. , 1363 dz. ziemi włośc. ze Słobodą, 2490 dz. dwors. , 39 cerkiewnej. Cerkiew pod wez. ś. Michała, 1365 parafian. Należał M. do ststwa barskiego, 1616 r. w posesyi był Prokopa i Elżbiety z Jeżowskich Strzyżewskich, za pra wem dożywotniem, z czynszem, daninami etc. stawami dwoma, młynem, folwarkiem, z któ rego krescencya niewielka dla tego, że na sa mym szlaku. .. summa prowentu tej wsi fi. 125, kwarty z tego fl. 25. Zródła dziejowe. R. 1636 posesorka Elżbieta Jeżowska, z opłatą 171 fl. R. 1770 Tadeusz i Salomea z Trembińskich Dzieduszyccy; kwarta 1414 fl. Dziś M. do Sulatyckich należy. Dr. M. Matwijkowce al. Matwiejkowce, wś, pow. proskurowski, nad strugą Pisia, dopływem Trościańca, gm. par. i okr. polic. Felsztyn, o 30 w. od Proskurowa, o 18 od Jarmoliniec, o 8 w. od Felsztyna; 193 dm. , 860 mk. , 523 dz. ziemi włośc. Należała do klucza gródeckiego Mniszchów, dziś tu Swiderskich 268 dz. , Huczańskiego dawniej Gadomskiego i Jackowskiego 82 dz. , Nebelskich 2 części 315, Jaworskich 23 dz. Włościanie trudnią się wyrabianiem z sitowia szuwar plecionek, kobiałek, koszyków. Cerkiew w miejscu. Matwijkowce al Matwiejkowce, wś, pow. krzemieniecki, o 23 w. od Krzemieńca, własność spadkobierców hr. Leduchowskiego. Gorzelnia założona 1847 r. , parowa, 8 robotn. , 10923 wiader spirytusu 1881. Matwijkowska słoboda, wś nad Muraszką, pow. mohylowski; 64 dm. , 400 mk. Por. Matwijków. Matwijówka, część wsi Liczkowiec, pow, husiatyński. Matwijówka al. Matwiejówka, wś w pow. czehryńskim, w płd. części lasu motronieńskiego. W 1807 r. było tu 109 dm. i 857 mk. Obecnie 877 mk. Cerkiew drew. z 1774 r. ma 36 dzies. ziemi. Wieś ta należała pierwotnie do Lubomirskich, ostatecznie do Grabowskich, którzy wraz ze wsią Birki posiadali 3945 dzies Matwiszki, zaść. włość. , nad jez. Aszerynis, pow. święciański, 2 okr. , o 49 w. od Święcian; 3 dm. , 23 mk. kat. Matyasfalu, Matzasóc, ob. Matyaszowce, Matyasowo, folw. , pow. oszmiański, 3 okr. pol. , odl. 63 w. od Oszmiany. Należy do Mi lewskiego. A. T. Matyasy 1 wś włość. pow. dzisieński, o 60 w. od Dzisny, 2 okr. adm. ; 6 dm, , 48 mk. prawosł. 1866. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Plisa; dusz 33. 3. M. , wś, pow. dzisieński, gm. łastowicka; dusz 50. 4. M. , wś, pow. dzisieński, gm. Wierzchnie; dusz 32. Matyasze, część Dobrotworu, pow. Kamionka Strumiłłowa. Matyaszów, wś nad rz. Wisłą, pow. sandomirski, gm. Tursko, par. Niekrasów. Odl. 34 w. od Sandomierza, ma 37 dm. , 208 mk. , 289 mr. ziemi dworsk. i 320 mr. włość. Obszar folw, należy do dóbr hr. Artura Potockiego. Matyaszowa wola, wś w pow. liskim nad Włosianką albo Boreźnicą, potokiem uchodzą cym z lewego brzegu do Sanu, w górskiej do linie ścieśnionej od zachodu wzgórzami dochodzącemi do 611 m. npm. Ta wioska odległa od Liska o 15 kil. ma 262 mieszk. gr. katol. przyłączonych do paraf. w Beresku. Posiad. więk. Fel. Bala ma obszaru 207 m. roli, 22 m. łąk, 62 m. pastw. , 45 m. lasu, pos. mn. 388 m. roli, 41 m. łąk, 87 m. pastw. i 87 m. lasu; graniczy na zach. z Żernicą wyższą, na wsch. z Myszkowem, na południe z Bereźnicą wyż szą, a na północ z Bereskiem. Mac. Matyaszowce, niem. Matzau, Matzhaus, węgier. Matyásfalu, wś, w hr. spiskiem Węgry, w pow. magórzańskim, w dystrykcie starowiejskim, nad rz. Kowniną, dopływem pobliskiego Dunajca, leży na płd. od Starej wsi, na wsch. od Kacwina i Frankowej W. na Matwijewo Matyasze Matwijki Matwijków Matwijkowce Matwijkowska słoboda Matwijówka Matwiszki Matyasfalu Matyasowo Matyasy Matwiejew kurgan Matwiejewo Matwiejki Matwiejkowce Matyaszowce wyżnie Matyaszówka płn. od Hanuszowiec i Gibela, na zach. od Hafki, I w okolicy górskiej i uroczej. Na zach. granicy wznoszą czubki magórzańskie Harden niżni 751 m. , Harden wyżni i Frankowa hora 873 m. . Między tą granicą a rz. Kowniną są wyniosłości Rawuszka 724 m. i Suchy Łaz; w wschodniej zaś połaci obszaru mamy Keznar 768 m. Od płd. ku północy doliną Pod Obłazkiem zwaną, płynie rz. Kownina, która od zachodu zasila się na obszarze M. wodami potoku Kolconowa, a od wsch. Gibelskiego potoku. Wzniesienie wsi 556 m. npm. Liczy dm. 167, mk. 917; obszar M. wynosi 3042. katastr. sążni kwadr. r. 1880. Posiada sta rodawny kościół paraf. p. w. św. Piotra i Paw ła apostołów. Rok erekcyi niewiadomy. Me tryki pochodzą z 1646 r. Według szem. dyec. spiskiej z 1878 r. było tu dusz rz. kat. 768, nieun. 125, żydów 57, razem 940; do obszaru M. należy młyn Do Łopaty z 8 mk. , i karcz ma Sucha z 5 mk. żyd. ; razem wszystkich mk. na obszarze M. 953. Do parafii należy wieś Gibel. Ogółem liczy parafia dusz rzym. kat. 976, nieun. 150, żyd. 66, razem 1192. St. p. Stara wieś. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Kieżmarku. Br. G. Matyaszowce wyżnie. węg. FelsöMatya sóc, i M. niżnie, węg. AlsóM. , także Mataszowce, dwie osady słowackie, tworzące jednę gmi nę, w hr. liptowskiem Węgry, w pow. mikulaskim, w dystrykcie środkowo liptowskim, u płd. stóp Tatr orawskoliptowskich, na wschód od Kwaczan, na płd. od Benuszowiec, na zach. od Małego Bobrowca. Zachodnią granicę tworzy potok Suchy, dopływ Kwaczanki. Wś ma dm. 59, mk. 172, obszaru zaś 993 katastr. sążni kwadr. 1880. W M. niżnich jest kościół parafialny rz. kat. p. w. św. Władysława króla. Pierwotnie była tu kapelania, którą 1809 przemieniono na parafią. Od tego roku poczynają się metryki. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. kat. 193, ewan. 14, nieun. 45, żydów 10, ra zem 262. Ogółem zaś w obu M. było według tego duchownego szematyzmu 1878 r. duszrz. kat. 318, ewang. 22, nieun, 45, żydów 18, razem 403. Liczba ta nie zgadza się z liczbą mk. podaną powyżej, a wyciągniętą z urzędo wego źródła OrtsLexicon der Laender der ungar. Krone. 1882. M. należą do sądu pow. i urzędu podatk. w Sielnicy. Br. G. Matyaszówka, wś i os. pow. bialski, gm. Międzyleś, par. Zabłoć. Wś ma 54 dm. , 384 mk. , 920 mr. Os. 1 dm. , 5 mk. , 110 mr. Wchodziła w skład dóbr kodeńskich. Matyaszówka, wś, pow. kijowski, nad rz. Krasną, o 6 wiorst od Hermanówki, ziemi 1910 dzies. pszennej, mk. 400, chat 50. Należała dawniej do stwa Białocerkiewskiego, lecz już przy końcu zeszłego wieku stanowiła Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 63. prywatną własność Kazimierza Milewskiego. Dziś własność jenerała Głazenap. Matyaszyszki, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze. Odl. 33 w. od Władysławowa, ma 9 dm. , 73 mk. Matyca, potoczek, powstaje ze zlewu kilku źródlanych strug, spływających z lasu Balińcami zwanego, rozpościerającego się po zach. stronie gm. Hołoska, przy granicy z gm. , Kondratowem, w pow. Turka; potok płynie w kie runku płd. wsch. do wsi Hołoska, gdzie się łączy z potokiem Rybnikiem. Br. G. Matyewicze, węg. Matycze, wś w hr. uźhorodzkiem, 222 mk. Matygi, folw. , pow. nowoaleksaudryjski, gm. i par. Gołąb. Należy do majoratu Dęblin, al. Iwanowskie sioło, nadanego ks. Paszkiewiczowi. Matyjki, ob. Matwiejki. Matyjojce, niem. Mattendorf wś serbska na dolnych Łużycach, pow. chociebuski. A. J. P. Matyjowce al. Matyowce, Matiowce, po rus. Matijwci wś, pow. kołomyjski, O kil. na płd. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Kołomyi. Na płn. leżą Kornicz i Zahajpol, a wsch. Załucze, na płd. Tracz część Załucza, na zach. Trościanka i Pererów. Płn. część obszaru przepływa Prut od zach. na wsch. , dzieląc się na 3 ramiona. Na płn. od niego płynie dopływ Prutu, Olchowiec zwany w górnym biegu Cieniawą, od płn. zach. z Pererowa, na płd. wsch. do Załucza. Na płd. od Prutu płynie Berezówka ob. od płd. zach. , z Trościanki, na płn. wsch. do Za łucza. Wody z płd. kończyny zabiera potok Kirczynów. Zabudowania wiejskie leżą na praw. i na lew. brzegu Prutu. Płn. część wsi przerzyna kolej żelazna i gościniec wiodące z Kołomyi do Śniatyna. Własn. więk. ma roli or. 364, łąk i ogr. 83, past 85, lasu 234 mr. ; wł. mn. roli or. 563, łąk i ogr. 381, past. 156 mr. W r. 1880 było 664 mk. w gm. , 30 na obsz. dwor. 42 reszta gr. kat. Par. rzym. kat. w Kołomyi, gr. kat. dla jednej części wsi w Pererowie, dla drugiej za Prutem położonej. w Załuczu. We wsi jest cerkiew i kasa po życzk. gm. z kapitałem 508 zł. w. a. Za cza sów polskich należała wieś do dóbr koronnych do ststwa kołomyjskiego w ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1764 rkp. w Bibl. Ossol. 1892, str. 53 czytamy W M. poddanych ad praesens in 48. Intraty rocznej zł. 1285 gr. 18 den. 12. Do tej sumy wchodzi rata arendy karczemnej, na rok 330 zł. wynoszą ca. Po zaborze Glalicyi oddano wieś spadko biercom Antoniego hr. Bilskiego, Jako czę ściowy ekwiwalent za Utorop. Lu. Dz. Matyjówka, ob. Górce, t. II, 700. Matyjówka, pot. podgórski, nastaje w zach. stronie obszaru gm. Dźwiniacza, w pow. boho12 Matzkahlen Matzkowetz Matznaryszki Matylda rodczańskim, nieopodal źródeł pot. Dźwiniacza, w lesie Matyjowcu. Płynie na płn. wsch. , tworzy na niemałej przestrzeni granicę między Dźwiniaczem a Rosólną, następnie zrasza łąki śródleśne Chlebówki i poniżej kościoła w Chlebówce zlewa się do Zasadzawki, dopływu Bystrzycy sołotwińskiej. Długość biegu 8 kil. Matylda, niem. Mathildegrube, kopalnia węgla kamiennego, pow. bytomski, par. Królewska Huta, leży na gruncie dóbr Świątochłowice. Matyldów 1. wś i M. Mały, kol. , pow. sochaczewski, gm. i par. Rybno. Jest tu szkoła początkowa i olejarnia z produk. na 2650 rs. 2. M. , wś włośc, pow. gostyński, gm. Łąck, par. Dobrzyków, ma 25 dm. , 237 mk. , 315 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Ciechomice. Matyldzin, wś, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl. 23 w. od Kozienic. Ma 7 dm. , 55 mk. , 120 mr. włościań, i 1 mr. dworska. Matylin, zaśc. rząd. nad rzeczką t. n. , pow. wilejski, o 32 w. od m. Wilejki, 2 okr. polic. przy b. drodze pocztowej bałaszewskiej, 1 dm. , 14 mk. prawosł. Matyniew, wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza, odl. 14 w. od Końskich, ma 27 dm. , 174 mk. , 269 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Lipa. Matyojce, ob. Matyjojce, Matyowce, po węg. MateVogas, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół fil. gr. kat. 139 mk. Matyski, wś, pow. dzisieński, gm. prozoroska, dusz 27. Należy do dóbr Rodzewszczyzna Szyszki. Matysówka, wś w pow. rzeszowskim, leży nad dopływem Strugu wpadającego z praw. brz. do Wisłoka, 333 m. npm. Pagórki i lasy otaczają wś od płd. i wsch. tę wieś, która na płn. graniczy z Nowemi Budami i Słociną, na zach. z Zalesiem a na wsch. z Chmielnikiem, Z 643 mk. jest 122 gr. kat. należących do par. w Zalesiu, 500 rz. kat. przydzielonych do par. w Słocinie a 21 izrael. Odległość od Rzeszowa wynosi 7 kil. Mac. Matysówka, pot. , wypływa z lasu w płd. wsch. stronie gm. Matysówki, w pow. rzeszow skim; płynie pomiędzy domostwami M. , poczem na granicy płn. zach. gm. M. zwraca się na zach. , przepływa wś Zalesie i na obszarze gm. Białej, przyjąwszy z lew. brz. strugę od Bia łej płynącą, uchodzi do Strugu z praw. brzegu. Długość biegu 6 kil. Br, O. Matyszcze, jez. na lew. brz. rz. Dzisny, do której zlewa swe wody. Matyszki, wś i dwór Juszkiewicza, pow. rossieński, par. pogromoncka. Matz, niemiecki przydomek, znachodzący się przy licznych nazwach osad, zwłaszcza na Litwie pruskiej położonych, znaczy tyle co Maciej, po niem. Matthias, czego jest tylko streszczeniem. Kś. Fr. Matzau, ob, Matyaszowce, Matzaten niem. , ws na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Prökuls; zawiera 410 mr. 1856 r. 104 mk. Matzblieden niem. , ob. Gliemiatzen, 1856 r. 75 mk. Matzdorf niem. , 1386 Mathisdorff, część 1369 Droskotin, wś i dobra, pow. lwowski na Szląsku, par. Wünschendorf, ma piękny pałac, wspaniały park, kaplicę, ruiny zamku. Za mek ob. J. G. Thomas Histor. Nachrichten von der Herrschaft M. sięga 1424 r. , kiedy dziedzicem M. był Heinze von Mesenau albo Mezenaw. F. S. Matzdorf, ob. Maciejowce, MatzGinnuth niem. , ob. GinnuthMatz, MatzGirkallen niem. , ob. GirkallenMatz, obejmuje 911 mr. 1856 r. 79 mk. Matzgirren niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. nizinowski, st. p. Kallningken, 530 mr. , 74 mk. r. 1858. MatzGudell niem. , ob. GudellMatz, st. poczt. Wiessen. MatzHans Miiller niem. , ob HansMüller Matz, 386 mr. , 51 mk. r. 1856. MatzHans Sauden niem. , ob. HansSan denMatz, 1856 r. 74 mk. Matziken niem. , majątek chełmiński na Litwie pruskiej, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma o 3 kil. odl. Obszaru ma 303 22 ha. i to 111, 50 roli or. i ogr. , 3216 łąk, 94, 56 pastw. , 57 boru, 6, 47 nieuż. , 1, 53 ha. wody; czysty dochód z gruntów wynosi 903 mrk. Właśc. jest dr. Seydel w Królewcu, w miejscu jest browar, 1856 r. 73 mk. MatzJon Wirkutt niem. , ob. JonWir kuttMatz r. 1856 było 152 mk. . Matzkahlen niem. , dobra, pow. króle wiecki, st. p. Quednau 5, 5 kil. odl. , mają ob szaru 78 ha, , mianowicie 56, 9 roli orn. i ogr. , 8, 9 łąk, 8, 8 pastw, 3, 2 nieuż. , 0, 2 wody; czy sty dochód z gruntów wynosi 1071 mrk. , 1856 r. 30 mk. Kś. Fr. Matzkau niem. , ob. Maćki Matzkowetz niem. , ob. Maćkowiec. Matzkutschen niem. wś na Litwie pruskiej, pow. stołupiański, stac. p. Pillupoenen. 1856 r. 130 mk. MatzMantrum niem. , ob. MantrumMatz. Matznaryszki, pow. węgoborski, na pol, prus. Mazurach; w niemiec. spisach urzędowych nie ma tej osady. Bartłomiej z Wilkas w pow. oleckowskim kupuje w 1597 r. 4 włóki nadwyżki tamże za 200 grzywien, przyłączając jo do swoich włók sołeckich. Ob. Kętrz. O ludn. pol. w Pr. str. 543. MatzNaudo Baltrum niem. , ob. Jacken 759 mr. rozl. , 43 mk. w 1856 r. . MatzNausseden niem. , ob. Hans Sauden Matz 74 mk. w 1846. Matylda Matyldów Matyldzin Matylin Matyniew Matyojce Matyowce Matyski Matysówka Matyszcze Matyszki Matz Matzau Matzaten Matzblieden Matzdorf Matziken Matzkau Maurachshof Matznorkehmen Matznorkehmen niem. wś pow. gołdapski, st. p. Dubeninki; ma 45 włók i 157 mk. 1856 r. Matzpesten al. Galten niem. , wś na Litwie pruskiej pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen obejmuje 666 mr. 1856 r. 44 mk. MatzPraetz Kadies al. Tumstallies niem. wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. MatzPraetz Rudies al. Kuppern niem. wś pow. szyłokarczemski, st. p. Schakuhnen. 1856 r. 37 mk. MatzSchmidt al. Pilatischken, niem. wś pow. kłajpedzki, st. p. Dawillen; ma 571 mr. i 49 mk. 1856. Matztaenden al. Kodiahnen al. Wabbeln, niem. wybudowanie, liczy 249 mr. i 20 mk. 1856 r. pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. MatzStubbern, niem. wś pow. tylżycki, st. p. Coadjuthen. 169 mk. 1856 r. MatzSubell al. Wilken, niem. wś, pow. szyłokarczemski, st. pocz. Jugnaten; 32 mk. 1856 r. Matzyken al. Schakinnen, niem. wś pow. kłajpedzki, st. p. Plicki; liczy 627 m. , 102 mk. 1856 r. Kś. Fr. Matzutkehmen al. Mazutkehmen, niem. wś pow. gąbiński, st. p. Walterkehmen; ma 349 mk. 1856 i młyn z 4 gankami. Matzwallen al. Matzwolla niem. ob. Maciejowa wola. Matzweissen niem. ob. Maczwoyse. Matzwoehlen niem. , dobra, pow. kłaj pedzki, st. p. Carlsberg; 123 mr. rozl. , 15 mk. 1856. Kś. Fr. Matzwolla niem. , ob. Maciejowa Wola. Mauche niem. , ob. Mochy. Maucherheidel, leśnictwo, pow. babimostski; 1 dm. , 13 mk. ; należy do dom. Kaszczor ob. . Mauda, wś, pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny. Odl. 27 w. od Suwałk; ma 10 dm. , 77 mieszk. Mauden niem. , ob. Majdy, Mauditen niem. al. Mauditien, wś na Sambii, wymieniona w dok. z r. 1302, gdzie Sygfryd, bisk. sambijski, nadaje ją katedrze królewieckiej Cod. dipl. Warm. I, 218. MauenKl. 1. niem. , dobra ryc, pow. welawski, st. p. Alembork, o 10 kil. odl; liczą 558 ha. obszaru, a wprawdzie roli orn. i ogr. 318, łąk 44, pastw. 132, boru 53, nieuż. 10, czysty dochód z gruntów wynosi 3960 mrk. , 90 mk. r. 1856. 2. M. Kl. , niem. cegielnia, pow. welawski, st. p. Alembork. Kś. Fr. Mauenfeld, niem. al. AdeligDombrowken, Dąbrówka, wś, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie, 243 mk. r. 1856. Ob. Dombrowken. Mauenfelde, niem. las, pow. gierdawski, st. p. Kl. Gnie; zawiera 0, 35 ha. roli orn. i ogr. , 6 łąk, 48, 14 boru, 0, 70 nieuż. , razem 54 56 ha. ; czysty dochód 208 mrk. Kś. Fr. Mauenwalde, niem. dobra ryc, pow. gierdawski, st. p. Georgenfelde o 6, 5 kil. odl. Obszaru mają 281, 72 ha, i to roli orn. i ogr. 215, 57, łąk 9, 42, pastw. 4, 92, boru 43, 15, nieuż. 7, 83, wody 0, 83, czysty dochód z gruntu 2237 mrk. W 1856 r. 99 mk. Kś. Fr. Mauer, jezioro pod m. Angerburg, źródło rz. Angramy, o 336 stóp powyżej ujścia Pregli. Ob. Jańsborski kanał, Mauer niem. , 1371 r. Mouwer, wś, pow. lwowski na Szląsku, par. Laehnhaus; nad rz. Bobrą. Mauer niem. , ob. Kielce i Pniewo. Mauergraben, niem. , rzeka, pow. labiawski, wypływa przy wiosce Schoenwiese z Pregoły, płynie potem w płn. zach. kierunku aż do Augstagirren; tu zwraca się nagle na za chód i uchodzi pod Paddeim do Dejmy, a z nią do zatoki kurońskiej. Kś. Fr, MauerSee niem. , ob. Mamry, Mauersin, niem. dobra, pow. człuchowski, st, p. Stolzenfelde, par. katol. i ew. Człuchowo, 1 milę odl. , szkoła Kałdowo. Obszaru obejmują 1962, 93 mr. magd. , 10 bud. , między tymi 5 dm. , 52 mk. , 31 ew. , 21 katol. Maukel niem. , os. leśna, pow, licbarski, st. p. Liewenberg. Maukendorf niem. , ob. Mutczów. Maulen 1. niem. , wś, pow. królewiecki, st. p. Królewiec, ma 728 mr. i 100 mk. r. 1856. Ob. Seide. 2. M. , niem. , rozległe do bra ryc, pow. królewiecki, st. p. Królewiec, 7, 5 kil. odl. , liczą 569 ha. roli orn. i ogr. , 95, 7 łąk, 82, 10 pastw. , 34, 80 boru, 18, 70 nieuż. , 1, 60 wody, razem 801, 90 ha. , które przyno szą czystego zysku 11434 mrk. Własn. hr. DohnaWaldburg i hr. Dohna Schlobitten; w miejscu jest cegielnia; 1856 r. 167 mk. R. 1513 posiadał te dobra Fabian t. Lehndorff al. V. Maulen, po nim syn jego Melchior. Ob. Angerburger Kreis t. Schmidt, str. 57. 3. M. , niem. , młyn tamże. 4. M. , niem. , folw. tamże. 5. M. niem. , dwie wsie, pow. braniewski, st. p. Braniewo a Gross, 40 mk. ; b Klein, 49 mk. 1856. Kś. Fr. Maulenhofen dok. z r. 1656, pow. bra niewski, obszar wynosił 9 włók, na których siedziało dwóch wolnych Freie. Czyt. Zeitschs. f. d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 191. Kś. Fr. Maulfritzen niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Libsztat; 53 mk. 1856. Maurachshof niem. , os. , pow. licbarski, st. p. Licbark. Mauratschatschen niem. , wś, pow. piłkalski, st. p. Szyrwinty; 100 mk. 1856. Maurin, jez, , pow. morąski; nad niem leży Mauratschatschen Maulfritzen Maulenhofen Maulen Maukendorf Maukel Mauersin Mauergraben Mauer Mauenwalde Mauenfelde Mauenfeld Mauen Mauditen Mauden Mauda Maucherheidel Mauche Matzwolla Matzwoehlen Matzwallen Matzutkehmen Matzyken Matztaenden Matz Matzpesten Matznorkehmen Mauryca Maurutschatscheu Maurucie Mauryce Maurycego Mauryców Maurycówka Maurycy Maurycyn Maurzyce Maus Mausboden Mausch Mauschel Mauschellen Mauschern Mauschwitz Mausdorferweiden Kl Mauser Marucice m. Morąg. Czyt. Scriptores rerum pruss. t. I str. 214, 612. Maurucie, Mauryce al. Mawrucie, wś, pow. maryampolski, gm. Wejwery, par. Godlewo; odl. , 64 w. od Wierzbołowa, 35 w. od Maryampola a 18 w. od Kowna. Jest tu stacya dr. żel. warsz. petersb. na odnodze z Wilna do Wierzbołowa. W 1827 r. było tu 12 dm. , 97 mk. , obecnie 35 dm. . 266 mk. . Maurutschatscheu niem. , ob. Mauratschatchen. Mauryca, wś, pow. łaski, gm. i par. Łask, ma 26 dm. , 187 mk. , ziemi włośc. 278 mr. Mauryce, ob. Maurucie. Maurycego, wyspa na jeziorze Usmaiten w Kurlandyi, nazwana tak od Maurycego Saskiego, który tu w 1727 r. oszańcował się z 300 ludźmi przeciw wojskom rosyjskim. Mauryców 1. pow. sochaczewski, gm. i par. Szymanów. 2. M. al. Maurycyn, kol. , pow. łaski, gm. Wodzierady, par. Mikołajewice, ma 14 dm. , 93 mk. , 362 mr. Maurycówka, folw. koło Lipia, obszar dworski Narol, pow. cieszanowski. Maurycy, kopalnia węgla kamiennego pod Niwką w pow. będzińskim, wydaje rocznie około 8500 korcy grubych a 2500 drobnych węgli. Maurycyn, ob. Mauryców. Maurzyce, wś, pow. łowicki, gm. Bąków, par. Zduny; odl. 6 w. od Łowicza, 3 w. od Zdun. Leży przy drodze bitej łowickokali skiej. W 1827 r. było tu 37 dm. , 239 mk. i wieś była rządową. Obecnie jest 48 dm. , 51 osad, 315 mk. katol, 1518 mr. ziemi włośc, w tem 92 mr. nieuż. W Lib. Ben. Łaskiego wieś ta nosi nazwę Marzicze, Marczyce, Marzice t. II, 505. R. Oczyk. Maus, ob. Ładymaus, Mausboden, ob. Josefsberg. Mausch, ob. Ostrów, MauschSee niem. , jez. , pow. kartuski, blisko gran. pow. słupskiego, ciągnie się z płd. na płn. wsch. i w płd. części dzieli się na dwie odnogi. Nad niem leżą wsie Kłoda, Grabowo i osady Friedrichshof. Kś. Fr. Mauschel al. MichelDargen, al. Mussathen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. poczt. Kolletzischken; 89 mk. 1856. MauschellenGoerge niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Karlsberg; 410 mr. ziemi, 60 mk. 1856. Mauschern niem. , wś, pow. labiewski, st. p. Lauknen; 51 mk. 1856. Mauschwitz 1. niem. , ob. Myszowice, pow. niemodliński. 2. M. niem. , ob. Mucznica łuż. . MausdorfGr. 1. niem. dok. 1378 Grosse Mawsdorff, 1395 Grosse Musdorff, wś włośc. ze st. poczt. , pow. elbląski; zawiera 1016, 02 ha. czyli 60 włók i 13 mr. , 35 dm. , 490 mk. , 290 koni, 192 sztuk bydła rogatego, 34 owiec, po datek od gruntu wynosi 893 tal. 9 sbr. , od budynków 57 tal. 5 sbr. 1869 r. ; tow. rol nicze na Żuławy Malborskie. 2. M. Kl. , niem. , wś włośc, pow, elbląski, liczy 503, 48 ha. , 31 dm. , 288 mk. , 153 koni, 167 sztuk by dła rogatego, podatek od gruntu wynosi 542 tal. 19 sbr. , od budynków 31 tal. 26 sbr. 1869 r. , st. p. Tiegenhof pol. Nowodwór. Wsie te powstały na terytoryum m. Elbląga r. 1332. W tym bowiem roku nadaje rada miasta Janowi zwanemu Mus, część teryto ryum miejskiego, dla założenia tam dwóch wsi, sic, quod granicies ipsarum villarum incipere debent a granicie illorum de vurstenow, qui pewnie quae dicuntur szalmen Schalmung, t. j. wykarczowanie et erit latitudo XXXV funes continentes et longitudo a granicie de vurstenow usque ad graniciem Tydemanni de dulmen supra pautam; od każdej włóki mają osadnicy dawać 1 1 2 grzywny czynszu po 7 latach wolnych. Zakupne ma wynosić 6 de narów od włóki, quae pecunia dicitur vormite. Zastrzegamy sobie jednak prawo urzą dzenia tamże karczem. Tylko sołtys może w każdej wsi jednę karczmę postawić, za co nam będzie płacił od każdej karczmy 2 grzy wny i 60 kur na Boże Narodzenie. Przypiski w dokumencie wykazują jeszcze, że w Gr. M. musdorp było 48 włók bez trzech morgów, z których proboszcz miał 2 wolne włóki, a soł tys 4, od drugich winni właściciele płacić 5 wiardunków od włóki na św. Marcina. Od czynszu tego dostawać będzie domina de dulmen 3 1 2 grzywny i 1 wiardunek, tak że mia stu pozostaną 3 grzywny i 3 1 2 szkudów rocz nie W Kl. M. in parvo musdorp liczono 25 włók; z których sołtys posiadał 3 włóki; od reszty 23 włók będą płacili 5 wiardunków od włóki na św. Marcin, a od jednej włóki Bux hufe 2 grzywny, tyleż od karczmy. Ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 427 429. R. 1337 sprzedaje Henryk sołtys w Friedenwalde, t. j. Mausdorf, wraz z małżonką, wdowie po Ja nie Mus, Gerkoni Raptori ac Hermano Bogener, mieszczanom elbląskim swoje 4 wolne i drugie 4 czynszowe włóki, które im już były zastawione. Kś. Fr. Mausdorferweiden Kl. , wś włośc, st. p. Nowodwór, ma obszaru 133, 57 ha. , 16 dm. , 104 mk. , podatek od gruntów wynosi 151 tal. 20 sbr. , od budynków 14 tal. 26 sbr. Wś ta została założoną r. 1715. Magistrat elbląski nadał tedy osadnikom 4 włóki, za co mu za płacili 100 tal. od włóki; czynsz roczny miał wynosić 15 tal. od włóki. Kś. Fr. MauserimIlgauden al. Kibelksten niem. ob. ; 536 mr. rozl, 59 mk. 1856. Maxymiec Maxhof Maxthal Maxwalde Maybaum Maycken Maydahnen Mayenthal Mayerhoefen Maygunischken Mausern, wś w Prusach wschodnich, ob. Kurońskie niziny. Mausz, niem. MauschSee, wielkie jezioro w pow. kartuskim. Mautschke niem. , młyn do wsi Vieskau, pow. głupczycki. Mautschnitz, ob. Mucznica. Mawern al. Mavern niem. , os. na Warmii, pow. licbarski, st. p. Arnsdorf, 210 mk. 1856 r. i 960 mr. obszaru. Według Kętrz. . O ludn. pol, w Prusiech, str. 548 były dobra Mavern r. 1486 w posiadaniu Jana Czoła z Czechowic Jahn Czolle v. Czechowitz. R. 1366 d. 28 wrześ. potwierdza bisk. warm. Jan, że widział przywilej poprzednika swego Hermana, wystawiony dla wsi M. Wówczas wieś ta obejmowała 22 włók; potem wykazało się, że tam jeszcze było 6 1 2 włók nadwyżki, tak, że obecnie wieś ta ma 28 1 2 włók. Te nadajemy teraźniejszemu sołtysowi Henrykowi Wegener do obsadzenia; jemu zaś samemu nadajemy 3 1 2 włóki wolnych, pobierać ma także połowę czynszu od karczmy; kary od mniejszych sądów i 3 część kar od większych. Będzie miał dalej prawo łowienia ryb w jez. Bowgen dla własnej potrzeby; gdyby łowił ryby na sprzedaż, traci prawo rybołóstwa. Od każdej włóki będzie nam płacił 2 korce żyta na św. Marcin, a proboszczowi od każdego pługu 1 korzec żyta i tyleż owsa. Od drugich włók będą mieszkańcy płacili 1 2 grzywny mediam marcam denariorum na Boże Narodzenie. Graniciae dictae villae sunt primo incipiendo a villa Petirswald circa fontem scaturientem usque ad villam Krummeyn jacentem circa lacum Kytz procedendo, et abhinc usque ad granicas Sadluke procedendo et ab illa villa et granicis eundo, donec ad granicas villae Freymarkt, quae procedent iterato granicas villae Petirswalde, ubi ab inicio sunt inceptae. Datum in Castro nostro Heilsberg. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 411. R. 1375 d. 11 list. nadaje bisk. warm. Henryk III wsi tej 5 włók boru; za czynsz wynoszący 8 szkudów i 2 kury od włóki ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 548. Lustracya z r. 1656 donosi, że wś ta miała podówczas 28 1 2 włók, 7 gburów, 1 sołtysa; czynsz wynosił 44 1 2 korcy owsa, 50 kur, 12 gęsi i 39 flor. 1 gr. 12 fen. Ob. Zeitschrift für die Gesch. Ermlands 1880, str. 236. Kś. Fr. Mawle, wś, pow. wiłkomierski, par. Pagóry, własność Szadziewicza. Mawrucie, ob. Maurucie. Mawryczyn. Tak się nazywa płn. część wsi Cześniki w pow. tomaszowskim. W erekcyi wsi Cześniki są wzmianki, że obok wsi Cześnik istniało mko zwane Mawryczyn. Jakoż i dziś jest tu 9 chałup, które lud zowie Miasteczkiem. Przy kopaniu trafiają fundamenta murowane. Tu właśnie jest cerkiew b. unicka, od r. 1872 murowana. X. S. S. Mawsdorff dok. , ob. Mausdorf. Mawys, jez. przy wsi Nossberg, niedaleko Dobrego miasta na Warmii; zachodzi w dok. z r. 1362. Ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 343. Kś. Fr. Max. .. , ob. Maks. .. . Max al. Maxen niem. , dobra szlach. , pow. kartuski, st. p. Szymbark, par. kat. Stężyca, około 2 mil od Kartuz. O grobach skrzyn kowych tu się znajdujących wspomina p. Helm w referacie swym na posiedzeniu stowarzy szenia antropologicznego w Gdańsku 9 czer. 1874 r. Miejsce cmentarzyska nie jest Jednak podane. Ob. Ossowski Objaśn. do mapy archeol. Prus Zach. , str. 54. Kś Fr. Maxhausen. niem. wybudowanie, do wsi Grabowa ob. należące, pow. starogardzki, st. p. Bobowo. Maxhof niem. , wybudowanie, pow. łecki, st. p. Wydniny. Maxhof, folw. dóbr Lubowice ob. . Maxkeim 1. niem. , dobra ryc, pow. frydlądzki, st. p. Barsztyn, 9 kil. odl. Obejmują 266, 46 ha. roli orn. i ogr. , 57, 83 łąk, 2, 55 pastw. , 4, 49 boru, 7, 80 nieuż. , razem 339, 13 ha. , przynoszących 5831 mrk. czystego dochodu; 124 mk. r. 1856. 2. M. Kl. niem. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. Iława, 9 kil. odl. Mają obszaru 230, 16 ha. , mianowicie 123, 74 ha. roli orn. i ogr. , 29, 98 łąk, 68 pastw. , 3, 3 boru, 3, 85 nieuż. , 1, 29 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 1385 mrk. Maxthal, leśnictwo, pow. krotoszyński, ob. Maksymilianowo. Maxwalde, niem. , dobra szlach. , pow. cheł miński, st. p. Wąbrzeźno, 4 kil. odl. , liczy 140, 18 ha. roli orn. i ogr. , 5, 68 łąk, 5, 98 pastw. , 0 46 nieuż, , 0, 21 wody, razem 152, 51 ha. , przynoszących 1103 mrk. czystego do chodu W miejscu jest młyn parowy, mączkarnia i cegielnia. 1865 r. 10 mk. ew. , 3 bu dynki, 1 dm. mieszk. ; podatek od gruntu wy nosi 35 tal. , par. katol. i ew. Wąbrzeźno; szko ła Łabędź. M. jest nową osadą, założoną do piero r. 1860, która nazwę wzięła od najstar szego syna teraźniejszej posiedzicielki Otylii Vogel. Kś. Fr. Maxymiec, niem. Maximetz, przys. Jabłonicy, w pow. wyżnickim. Maybaum niem. , ob. Maibaum. Maycken niem. , ob. Meyken. Maydahnen niem. , ob. Majdany. Mayenthal niem. , dawniej Olszewski młyn, os. , pow. złotowski, st, p. Sępolno, par. katol. i szkoła Wałdowo; 4 bud. , 1 dom, 3 kat. , 15 ewang. Mayerhoefen, ob. Majerka. MaygunischkenAlt 1. niem. , wś, pow Mausern Maxhausen Max Mawys Mawsdorff Mawryczyn Mawrucie Mawle Mawern Mautschnitz Mautschke Mausz Mazanajestie Mazalskie Mazankowice Maz Mazaniec Mazańcowice Mazałowszczyzna gąbiński, st. p. Walterkehmen, 219 mk. r. 1856. Jedna część obszaru należy do dóbr Ernstberg niem. , których właśc. jest Wil helm v. Krause, bankier w Berlinie. 2. M. Neu al. Sipplieshof niem. , wybudowanie, pow. gąbiński, st. p. Gąbin. 3. M. Neu al. Hoffmannshof, al. Bittersfelde, niem. , wś, pow. gą biński, st. p. Walterkehmen, 111 mieszk. , r. 1856. Kś. Fr. Maykoszyc mylnie u Knie, ob. Mąkoszyce, pow. brzeski Maynaberg niem. , ob. Majnagórze. Maynan dok. , ob. Mengen. Maynenberg niem. , ob. Majnagórze. Maywaldau niem. , 1387 r. Meyenwalde, wś, pow. szunowski, ma dwa kościoły paraf. , ewang. i katol Mazalskie, błoto w pow. boreckim gub. mohilewskiej, wzdłuż rz. Buki, 25 w. dł. , 5 w. szer Mazałowszczyzna, wś, pow. mścisławski gub. mohylewskiej, leży w pobliżu miasta powiat. , posiada prawosławny monastyr Archiw. J. Z. Rusi, t. I, 282. R. 1678 dziedziczka Suchodolska założyła tu klasztor bazylianek Mazanajestie al. Mazanestie, wś w pow. suczawskim, po północnej stronie drogi wiodącej z Suczawy do Gurahnmory, leży na płd. od Dragojestie, na zach. od Łukaczestie, na płd. wsch. od Korlaty, a na płn. od Bajaszestie; od Suczawy na płd. zach. 18 kil. odległa. Mk. 549 w r. 1880. W miejscu cerkiew greckonieunicka. Własność klasztoru mołd. w Slatynie. Ma st. poczt. Br. G Mazańcowice, ob. Mazankowice. Mazaniec 1. pustk. , pow. wieluński, gm. Radoszyce, par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 23; dm. 6 ob. Lipnik, t. V, 274. 2. M. , pow. olkuski, gm. Rabsztyn, par. Olkusz Mazanki al. Marzanki, niem. Massanken dok. Mosantz, Monszanz, Monssantz, wś, pow. grudziądzki, st. p. Radzyń. Obejmuje 1129, 56 mr, magd. obszaru; 1868 r. było tu 26 bud. , między tymi 8 dm. , 87 mk. 51 ew. , 36 katol. paraf. katol. i ew. Radzyn; w miejscu jest tylko szkoła ew. , do której uczęszczają i dzieci katol. Podatek od gruntów wynosił 116 tal. , od budynków 13 tal. Okrąg urzędu stanu cywilnego Jarantowice. Z przywileju miasta Radzyna ob. Voigt Cod. dipl. I, 183 wynika, że M. istniały już r. 1285 jako wieś o 12 włókach, które w. m. Konrad v. Thierberg w owym roką przyłączył do Radzyna, wynagradzając w ten sposób mieszczan za ogrody, przez które przeprowadzono fosę i za nową drogę, którą miasto musiało założyć. W r. 1410 zostały M. całkiem spalone, ale wnet na nowo odbudowane. Według rejestrów czynszowych z r. 1446, płacił sołtys w M. 2 1 2 Maz grzywny czynszu za włóki wprost do zamku radzyńskiego. R. 1472 d. 22 grud. zatwier dza król Kazimierz, że cała ta wieś, obejmują ca 14 1 2 włók obszaru, wraz z wszelkimi uży tkami należy do Radzyna. Według taryfy poborowej z r. 1682 płaciły M. 16 gr. Roku 1746 nabyły panny benedyktynki w Gru dziądzu M. prawem zastawnem od miasta Ra dzyna; panna ksieni zapłaciła za nie 2000 zł. i wydała gburom na czynsz, z którego 30 zł. obracano na lampę przed obrazem M. B. Ró żańcowej. Ob. kś. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 220 221. R. 1772, w którym nastąpiła okupacya pruska, liczyły M. 63 mk. i 11 dm. z drzewa pod dachem słomianym; na leżały znów do Radzyna i były wydane w wieczystą dzierżawę. R. 1778 d. 6 maja nadało miasto dotychczasowym 7 czynszownikom 14 włók, 4 mr. i 100 pręt. kwadr. na własność; zakupne wynosiło 500 tal. , a rocz ny czynsz 12 tal. i 60 gr. od włóki; za to przy sługiwało im prawo wolnego pastwiska w la sku miejskim. Bukowskim zwanym i mogli warzyć trunki w czasie żniwa, powinni jednak dostarczyć miastu 8 czterokonnych podwód. Nazwy owych czynszowników są Baehr, Foth, Felski, Templin, Zillmann, Mallon i Drawert; z początku mieli jeden za wszystkich i wszyscy za jednego być odpowiedzialni, ale r. 1830 zniesiono ten warunek. Przy ponownem wymierzeniu r. 1834 przedsięwziętem wykazało się, że cała wieś obejmowała 31 włók 7 mr. i 43 pręt. kwadr. , czyli 937 mr. i 43 pręt. kwadr. na pruską miarę. O tutej szych stosunkach szkolnych dowiadujemy się jeszcze z sprawozdania burmistrza radzyńskie go z r. 1784 datowanego, że w M. istniała ewang. szkoła dla chłopców, którą zawiadował Piotr Duerks. Dochodu pobierał za to 5 tal. rocznie i 15 gr. miesięcznie za każdego ucznia, których było 16. Różne akcydencya przy nosiły mu jeszcze 1 tal. gotówki, 7 korcy żyta, 3 1 2 korca jęczmienia, 14 bochenków chle ba, 7 funtów masła i 7 fur drzewa. Ob. Froehlich Gesch. des Graudenzer Kreises, str. 222 223. Kś. Fr. Mazankowice al. Mazańcowice, niem. Matzdorf, wś, pow. bielski na Szląsku austr. Posiada kościół paraf. , zamek, szkołę ludową, szkołę prywatną, 1522 mk. i 1427 mr. obszaru Mazanów, wś i folw. nad rz. Stróżą, pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Rybitwy, par. Prawno, odl. 45 w. od Puław, 7 w. od Józefowa, a 5 w. od Wisły. Posiada iwa młyny wodne ulepszonej konstrukcyi. W r. 1827 było tu 37 dm. , 219 mk. , obecnie 28 dm. , 160 mk. Dobra M. należały dawniej do klucza Józefowskiego, Potockich. W końcu XVIII w. przez Niesiołowskich oddzielone Maynenberg Maywaldau Maykoszyc Maykoszyc Maynaberg Maynan przeszły do Chociszewskieh, później były własnością Cukra z Lublina, który korzystając z wody, jako naturalnego motoru, urządził w M. fryszerki żelaza, następnie po jego upadłości nabył dobra M. przemysłowiec warszawski Albert Klejf, ten odprzedał młyn i dwie kolonie braciom Janeczko, a dobra sprzedał w 1876 r. Kazimierze Złotnickiej, od tej zaś nabyła M. w 1879 r. dzisiejsza ich właścicielka Emilia Bojarska za 66000 rs. Istnia ły tu dwie fryszerki żelaza z produkcyą roczną na 10000 centn. , walcownia i pudlingarnia z prod. do 35000 centn. , tokarnia i gwoździarnia wyrabiające do 4000 centn. gwoździ. Gdy zakłady te upadły, przerobiono pozostałe budynki na papiernią, która istniała do 1883 r. i wyrabiała różne gatunki papieru, tektury i bibułkę na papierosy. Niepowodzenia, brak odpowiedniej wody, zły stan komunikacyi i pęknięcie kotła parowego w 1883 r. , który to wypadek zrujnował budowlę, spowodowały zwinięcie fabryki ze stratą na niej około stu tysięcy rubli. Poprzedni właściciele dóbr Józefowskich i M. Potoccy, byli protektorami założonego przez nich w XVII w. klasztoru oo. bernardynów w Józefowie. Erekcya tegoż klasztoru, początkowo przez Andrzeja Potockiego kasztelana krakowskiego d. 17 kwiet. 1691 r. nadana, a następnie przez syna jego, właściwego założyciela Józefowa, Józefa Potockiego wojew. kijowskiego w zamku halickim 1693 r. przyznana, w aktach grodzkich lubelskich 1727 r. oblatowana, obciążyła dobra M. następującymi ciężarami wniesionymi do księgi hypotecznej. Według tych nadań należało się corocznie oo. bernardynom Józefowskim żyta miary polczyńskiej korcy 60, pszenicy pięknej kor. 20, pszenicy słodowej kor. 15, jęczmienia kor. 50, tatarki na krupy kor. 25, grochu kor. 15, jagieł kor. 4, owsa kor. 60, siemienia konopnego albo rzepaku na olej kor. 4, siemienia lnianego korzec 1, wina do mszy śtej antał jeden, wosku kamieni 4, łoju kam. 7, ryb solonych beczkę 1, wieprzy karmnych 4, soli Rumówki beczek 4, albo soli Ruskiej beczek 12, masła fasek 4, serów kóp cztery, kapusty beczek 2, jarzyny różnej korcy 12 miodu praśnego ruskiego półbeczków 2, śledzi beczek 4, lnianego płótna półsetków 4, paczosnego płótna półsetkow 2, konopnego płótna półsetków 4 i zgrzebnego płótna półsetków 2, a nadto gotowizną po 300 złp. na habity i po 200 złp. na mięso i korzenie, wreszcie prawo wolnego miewa we wszystkich młynach i wolnego wrębu w lasach. Wszystkie te obowiązki po skasowaniu klasztoru bernardynów w Józefowie w 1864 r. przeszły na własność skarbu i o spłatę takowych służebności, obecnie właścicielka M. toczy układy ze skarbem. Dobra M. składają się z folw. M. , wsi M. , Chruślanki, Prawno, Graniczno, Piel grzymka i Miłaszówka. Rozl. mr. 2634 grunta orne i ogr. mr. 613, łąk mr. 97, pastw. mr. 57, wody mr. 109, lasu mr. 1719, nieuż. i pla ce mr. 39, bud. mur. 6, z drzewa 49 ubezpie czonych na rs. 47260. Wś M. os, 40, z grun. mr. 403; wś Chruślanki os. 36, z grun. mr. 360; wś Prawno os. 37. z grun, mr. 332; wś Graniczno os. 12, z grun. mr. 36; wś Piel grzymka os. 9, z grun. mr. 157; wś Miłaszówka os. 26, z grun. mr. 341. R. P. Mazanówka, wś i folw. lit. B. i D. , pow. bialski, gm. Międzyleś, par. Huszcza, odl. 14 w. od Kodnia a 30 w. od Siedlec. W 1827 r. 33 dm. , 206 mk. , obecnie 40 dm. , 254 mk. , 1671 mr. obszaru. Folw. i wieś Mazanówka lit. B. rozl. mr. 167. grunta orne i ogr. mr. 74, łąk mr. 32, pastw. mr. 10, lasu mr. 32, zarośli mr. 16, nieuż. i place mr. 4, bud. z drze wa 5. Wś M. os. 22, z grun. mr. 301. Folw. M. lit. D. rozl. mr. 177 grunta orne i ogr. mr. 82, łąk mr. 27, pastw. mr. 12, lasu mr. 24, za rośli mr. 18, nieuż, i place mr. 6, bud. z drzewa 9. A. Pal. Mazany, część Kamionki Wołoskiej. Mazarówka al. Henrykówka, folw. i część obszaru dwors. Rasztowiec, pow. skałacki. Mazepińce, wś nad rz. Kamionką, pow. wasylkowski; leżą na lewym brzegu rz. Kamionki dawniej Kamienicą zwanej, dopływu Rosi, liczą ze stykającą się z niemi wsią Drozdami, mieszkańców obojej płci 2093. Włościanie posiadają ziemi, na mocy wykupnego aktu, 2315 dziesięcin, za sumę 95700 rs. Obszar dworski należy do dóbr Białocerkiewskich. Równiny otwarte rozpościerają się tu dokoła, i tylko nad korytem rz. Kamionki, gęsto i szeregiem rozsiadły się wioski, jako to Mazepińce, Drozdy, Sydory, Ustymówka, Kowalówka, Poliniczyńce, Czerwona, Bernawka i Trylesy. Gleba czarnoziemna. W XVI w. miejscowość ta wchodziła w skład pustyń białocerkiewskich, słabo zaludnionych. Przed tak zwanem wyniatjem Mendligireja 1482 okolica ta musiała być zaludnioną, jak o tem zaświadczały liczne spustoszałych wiosek ślady, czyli uroczyska jeszcze w XVI w. istniejące, i w dokumentach wspominane, Jako to Rut Stary, Rut Nowy, Tohanów, Oczków, Nowosielica, Kosztomirów etc. W ostatnich dziesiątkach XVI w. znowu w tych miejscach życie zaczęło się krzewić. Oto w 1572 r. ziemianin kijowski Michał Mazepa od Zygmunta Augusta, mającego szafunek ziemi narodowej, drogą zasługi, otrzymał pustkę bezimienną nad rz. Kamienicą dziś Kamionką. Król dał temuż Mazepie osobny na to przywilej, który brzmiał następnie Iż według konstytucyi Sejmu przeszłego Lubelskiego, w ziemi kijowskiej, miejsca puste, ludźmi nieosiadłe, dla Mazarówka Mazepińce Mazanówka Mazanówka Mazepińce osadzenia ludźmi tych tam pustyń, wieczności, lenna i dożywocia od Nas rozdawane być mają; My tedy na pewnych Panów Rad Naszych przyczynę, służby i godność szlachetnego Michajła Mazepę, ziemianina Naszego ziemi kijowskiej, zalecających, daliśmy mu, jakoż i tym listem Naszym dajemy w ziemi kijowskiej ziemię pustą, ludźmi nieosiadłą, leżącą około rzeki Kamienicy, począwszy od mostu, na który idzie wielki gościniec, aż do uroczyszcza Poczuchowa, ze wszystkimi należytościami i pożytki, do tej ziemi przysługującemi, tak, jako ta ziemia zdawna w sobie jest o czym i Rewizorowie Nasi tamtejsi ziemi kijowskiej Nam pewną sprawę dali, iż ta ziemia pusto leży, a pożytku i służby z niej Nam Hospodara żadnej niemasz, którą ziemię wyżej pomienioną, za tym listem Naszym, ma on sam, żona, dzieci, i potomki ich męzkiego stanu, tę ziemię wyżej pomienioną trzymać i wszelakich pożytków z niej używać, ludźmi osadzywać, i jako najlepiej rozumiejąc, tam sobie wszelakie pożytki przybawiać i rozszerzać wiecznymi czasy, przez przenagabania i przekazy każdego człowieka; służąc Nam Hospodara i Rzeczypospolitej a tego służbę Naszą ziemską wojenną, po temu jako inni ziemianie powiatu kijowskiego służą, i na tośmy mu dali ten Nasz list, do którego na świadectwo i pieczęć koronną przycisnąć rozkazaliśmy. Dan w Warszawie d. 15 Junii r. 1572, a panowania Naszego 24. Relacya W. Walentego Dębickiego z Dębina, kanclerza korony polskiej; u tego przywileju pieczęć koronna wielka przyciśniona, a podpis ręki W. Im. P. kanclerza korony polskiej w te słowa Walenty Dębicki. Mazepowie koledyńscy pieczętowali się herbem Kurcz Krasicki Zb. wiadom. t. I, str. 482 i uważali się za odnogę kniaziowskiego rodu Kurczów, ale luboć biła w ich żyłach krew dawnych miejscowych kniaziów, rodowitosć ich niegdyś, być może, kwitnąca, przy ciągłych walkach w tym kraju z tatarami, i wyzucie się przez to samo z dobrego bytu, w niwecz zdrobniała, i z pszenicy w mak się obróciła jak się w on czas wyrażano. Atoli szeroka i pusta darowizna, jaką otrzymał Michał Mazepa była już w one czasy mniej więcej ubezpieczoną; albowiem leżała w dość bliskim promieniu od Białejcerkwi, gdzie około 1550 r. ks. Fryderyk Broński, wojew. kijowski zbudował był obronny zamek dla straży i osłony granic od Tatar. Ale to nieprzeszkadzało, że i nad Kamienicą, za staraniem tegoż Mazepy, wyrosła niebawem też maluczka zamczyna, jak i również zarodek późniejszej wioski Mazepiniec tak nazwany futor na Kamienicy. Ale oprócz tej posiadłości nad Kamienicą tenże Michał Mazepa, już za panowania Henryka Walezyusza w 1574 r. otrzymał był przywilej na wieś Pasieczne około Lubo mierza czyli późniejszych Stawiszcz z arch. Aksaków Notaty tranzakcyi z metryki kor. fol. 54. Pod rokiem zsś 1616 występuj ja ko posiadacz futoru nad Kamienicą Mikołaj Mazepa Koledyński ob. Lustr. sstwa białocerk. 1616. Trzymał on ten futor na prawie lennem, i służbę wojenną powinien był z niego odbywać tamże. Zdaje się, że synem tego Mikołaja M. był Adam M. , który, jak to do wiadujemy się z pewnego dokumentu, za za bicie okrutne Jana Zieleńskiego, był skazany na karę infamii i wywołania z państw koron nych i w. ks. litew. Ale ponieważ tenże Adam M. wdowę i dzieci po zabitym Zieleńskim uspokoił, to jest zapłacił im za głowę zabitego, otrzymał przeto glejt na 6 miesięcy, podczas których powinien się był postarać o zniesienie infamii, na nim przez dekret sądu trybunalskiego ciążącej. Arch. J. Z. R. , część 3, t. I, o Kozakach. Toć widać, że musiał owe zniesienie pozyskać, ile że w 1659 r. król Jan Kazimierz, w czasie gdy hetm. Jan Wyhowski z Ukrainą poddał się rzplitej, potwier dził temuż Adamowi M. osobnym przywilejem posiadanie wsi Mazepiniec, jak też małżonce jego i potomstwu płci męskiej i białogłowskiej, z lennego prawa na dziedziczne zamieniając. Oto jest ten przywilej Zawsze zwykliśmy tych zasługi, którym dobrze czynić mamy, wprzód na szale uwagi i rozsądku Naszego królewskiego a kładąc i stąd dopiero wiel kość onych uważać, a to czynimy dla tego, abyśmy znamienitym każdego w ojczyznie Naszej zasługom, równe z dobroczynności Na szej opatrywali nagrody, I teraz, gdy się zapatrujemy na zasługi ur. Adama Mazepę, dawnego i dobrego Nam w różnych okazyach zasłużonego szlachcica i żołnierza, ku Nam i ojczyźnie Naszej zawsze skłonnego, wiernego w wielu ekspedycyach wojennych, doświad czonego męstwem i odwagą swoją na dobrą sobie sławę zarabiającego; tudzież i na zalece nie W. Jana Wyhowskiego, wojew. kijow. Generalnego Wojsk W. Księstwa Ruskiego i Zaporowskiego Hetmana Naszego, więc i to osobliwie uważając, że syna swego Jana, przy boku Naszym, na usłudze Naszej Rzeczypo spolitej, zostawując, z którego, że ojczyzna czasu swego odniesie pociechę i ozdobę, z oby czajów jego dochodzimy, ochotnie się do tego skłaniamy, abyśmy Mu, małżonce i potomstwu Jego, obojej płci, wieś zdawna Kamienicę nad rzeką Kamienicą leżącą, a teraz Mazepińce, nazwaną które przodkowie jego za przywi lejem ś. p. Zygmunta Augusta, antecessora i wuja Naszego kosztem swoim osiedlili w wo jewództwie kijowskiem, a w trakcie białocerkiewskim będącą, z lennego prawa, pod którym dotąd pomienioną wieś Mazepiń ce była, w dziedzictwo, na wieczne i nieśmiertelne czasy inkorporując; zaraz one, do prawa szlacheckiego, dziedzicznego, ze wszystkiemi przynależytościami, obrócić i przenieść umyśliliśmy; jakoż tym przywilejem Naszym obracamy i przenaszamy, które dobra wsi pomienionej ur. Adam Mazepa, małżonka i sukcessorowie jego, jako już własne swoje dziedzictwo ze wszystkimi zdawna należącymi do tej pomienionej wsi własnościami, okolicznościami, pożytkami, począwszy od Mostyszcza aż do Poczujek, trzymać, mieć, używać, na potomne wieki, zamieniać, darować i sprzedać, według swego zdania bezpiecznie może i mogą, ażeby wieczna pamiątka prawa i daniny pomienionej wsi, przedtym Kamienicy, a teraz Mazepińce nazwanej, do wszelakiej zostawała potomności. Przywilej ten graciose konferowany do akt grodzkich włodzimirskich podał do obiaty Jan Mazepa, podczaszy czernichowski 1669 r. d. 14 maja z Arch. Komis. archeogr. w Kijowie. Widać, że tenże Adam Mazepa nie przestawał i potem czynnie przysługiwać się królowi, kiedy tenże po śmierci Sołtyka mianuje go d. 9 marca 1662 r. podczaszym czernichowskim sygillaty a w 1663 znowu exemptem wyjmuje go z pod wszystkich sądów. Exempta zaś takie, jak wiadomo, dawały się tylko wrazie gdy kto służbę publiczną pełnił, lub gdy dla niej musiał się wydalać z kraju. Atoli tenże Adam Mazepa w 1665 r. już nie żył, albowiem w tym też roku bierze, po nim podczaszowstwo czernichowskie, syn jego, Jan Mazepa ten sam, który jak to widzieliśmy w wyżej położonym przywileju przy boku królewskim zostawał. Ten Jan Mazepa, syn Adama, pokojowy królewski, byłże by to późniejszy hetman Zadnieprza Bartoszewicz wahał się stanowczo rozstrzygnąć tę kwestyą ob. T. Święckiego Hist. pam. t. I, str. 365, tymczasem sam hetman Mazepa oświadczał małorossyjskiemu prykazowi, że ojciec jego był rodem z Ukrainy, że on sam rodził się w Mazepińcach, i że go w młodości ojciec jego wyprawił na dwór króla Jana Kazimierza, gdzie też był pokojowym Kostomarow Mazepa. str. 10 51 i 118. Jednakże zachodzi tu dość trudna do wyjaśnienia okoliczność. Jakkolwiek przypuszczenie że ów Jan z królewskiego przywileju, syn Adama, był istotnie późniejszym hetmanem, zdaje się być pewnem, skądże atoli i dla czego, pytamy, Iwan Mazepa, hetman Zadnieprza, stale się pisał Stefanowiczem, a nie Adamowiczem. To pytanie chyba by można wytłómaczyć i rozwiązać tem tylko, że w ceremoniałach sakramentu chrztu była różność w kościołach greckim i łacińskim; i tak z tej przyczyny też Świdrygiełło ochrzczony Bolesławem, gdy dla miłości żony rusinki przyjął obrządek cerkwi prawosławnej, został Lwem Długosz Hist. Polon. fol. 611; a toż samo Witold, który był Jerzym ochrzczony, a gdy przeszedł na obrządek łaciński, został Aleksandrem Latop. Kijow. i Lit. zachowany w głównem arch. spraw zagran. M. S. pod 37, fol. 476 verso. Za unii zaś były to wypadki bardzo częste i powszednie. Ks. Dobrogost Jabłonowski, nazwany Kozak ob. Pam. Micowskiego, Bibl. Warsz. 1855, zesz. marcowy str. 402, przyjąwszy unią, wziął imię Mikołaja. Ale kancelarya koronna i litewska, nie mogływchodzić w takie drobnostki, i Mikołaj Jabłonowski, byłby najpewniej w jej oczach został Dobrogostem albo Bonawenturą; tak samo Stefana Mazepę po staremu Adamem pisała, a że syn jego hetmaniąc kozaczyźnie prawosławnej, na otczestwo wziął imię ojca greckiego rytuału, to nawet i nie mogło być inaczej. Oto jest całe słowo zagadki. Znane są powszechnie koleje życia Iwana Mazepy, hetmana kozaczyzny. Tu nam tylko zaznaczyć przyjdzie, że go z Polski, gdzie od młodości przebywał, nie miłosna przygoda, jak podaje Pasek, na Ukrainę sprowadziła, ale zjechał on tu w ważnem poselstwie, bo za zleceniem wręczenia od króla buławy hetmanowi nowoobranemu Pawłowi Teterze. Osiedlił się zaś on był już stale na Ukrainie, gdy przy końcu tegoż roku Jan Kazimierz idąc na wyprawę zadnieprską, zatrzymał się był w Białejcerkwi Kostomarow Mazepa, str. 14. Zastał w Mazepińcach jeszcze starego ojca przy życiu. Ale nadeszła tak zwana ruina. Kozackie i tatarskie gospodarzenie ogniem i mieczem po kraju, dato się we znaki i Mazepińcom, i te tak jak inne miejscowości, spustoszone doszczętnie zniknęły. Nie było więc po co dosiadywaó w zniszczonej poojczystej zagrodzie i gdy Ukraina odtąd zaczęła być uważaną, jako mętna woda, do połowu sposobna, dla chciwych władzy warchołów, toć, i Mazepa zostaje partyzantem Doroszenka, i nareszcie po hetmanie Samujłowiczu ogłoszony hetmanem Zadnieprza, szlakami i zabiegami wyrasta na mocno historyczną osobistość. Mamy jednak ślad, że pomimo bogactw i wielości dóbr, jakie za hetmaństwa swego posiadł na Zadnieprzu, Mazepa nie przestawał wszakże interesować się swoją dawną ojczystą posiadłością, i nawet znosił się ze szwagrem swoim Janem Wojnarowskim sędzią z. kijow. , aby ten ludzi w spustoszałych Mazepińcach osadzał Kost. Mazepa, str. 60. Jakoż mieszkała w tej wsi jakiś czas, siostra Mazepy Wojnarowska, ale ta w końcu rozstawszy się z mężem, umarła w klasztorze, przy matce swej ihumeni Maryi Magdalenie z domu Mokijowskiej, w Kijowie. Wieliczko, str. 340. Hetman Mazepa, jak wiadomo umarł w Benderze 1710 r. d. 18 marca, za zdrajcę Mazepińce Mazgajówki Maziarka Mazewo Mazew Mazepińce wywołany toć niezliczone jego skarby bo gactwa i dobra zostały skonfiskowano na Zadnieprzu, a przy Mazepińcach nawet jego je dyny i ulubiony synowiec Andrzej Wojna rowski nie ostał się, bo i on umarł na wygna niu w Jakutsku. Mazepińce też jako już niczyje, pochłonęło ststwo białocerkiewskie. R. 1765 liczono w tej wiosce 22 chałup lustracya. W dzisiejszych Mazepińcach kilka zabytków zachowało się po Mazepach. W pewnym od stępie ode wsi, na polu, po dziś istnieje tak zwany horodok Mazepy w którym, jako w miejscu warownem z pewnością mieścił się dwór, czyli miejsce pobytu dziedziców; nieco dalej, jest uroczysko noszące nazwę piwnicy Mazepy, a nieopodal za rzeką, naprzeciwko wsi, śród stepu sterczy kurhan Mazepy, Oprócz tego, jest tak zwany szlak Mazepin który prowadzi z Mazepiniec do wsi Połohów i dalej. Edward Rulikowski. Mazepińce 1. w dok. Mazipiłka, wś nad rz. Ikopot, pow. starokonstantynowski. Roku 1753 ks. ks. Ostrogski darował Kazimierzowi Ilińskiemu. Ob. Archiw. J. Z. Rusi cz. VI, j t. I 290. 2. M. , wś, pow. lityński, u źródeł rz. Salnicy, o 60 w. od Lityna, na pograniczu Wołynia, gm. Kaczanówka, par. Ułanów, 52 dm. , 200 mk. , 317 dz. ziemi włośc. 1133 dz. z Ignatówkąj dwors. , corkiew drewniana, gorzelnia. M. należały do ststwa salnickiego, następnie do hr. Morko w, dziś do Szopurowej. Mazew, wś i fol, , pow. łęczycki, gm. i par. Mazew, odl. 18 w. od Kutna, 14 w. od Łęczycy, a 10 w. od Krośniewic. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. , urząd gm. , 72 dm. , 730 mk. w tej liczbie U ew. i 8 żyd. . Ogólny obszar wynosi 1464 mr. , z tego do wsi należy 814 mr. a do folw. 442 mr. , nowo uwłaszczeni mają 40 mr. a do wiatraka należy 2 mr. , probostwo z cmentarzem i kościołem 8 mr. , szkoła 2 mr. , past. wspólne 138 mr. i pod drogami, rowami i t. p. 13 mr. Wś ta pierwotnie zwana Mazowo, Mazów, należała do dóbr arcybisk. gnieźn. i stanowiła osadę bartników mazurskich. W XIV w. arcybiskup Jarosław Skotnicki wcielił ją do uposażenia kustodyi łęczyckiej. Wtedy już istniał tu kościół fundowany i uposażony przez arcybisk. gnieźn. Jagiełło wracając z wyprawy krzyżackiej pod Grunwaldem, obozował tu z wojskiem, co przyczyniło kustoszowi ówczesnemu Kiełczonowi z Bzowa wielkie szkody w inwentarzu i zapasach zboża. Nagradzając to król nadał wsi w 1416 r. przywilej miejski i przeniósł z prawa polskiego na magdeburskie Cod. dipl. Pol. VI 382. Z przywileju tego nie skorzystano i M. pozostał wsią. Według opisu w Lib. Ben. Łaskiego t. II, 463 M. w 1520 r. jest wsią; przy kościele siedzi proboszcz Andrzej rodem z Mazowa, prezentowany przez Zygmunta z Kamieńca kustosza łęczyckiego. We wsi jest szkoła i dwie karczmy a także wójtostwo. Dziesięcinę kmiecie płacą kustoszowi łęczyckiemu; proboszcz zaś ma skromne uposażenie dwa łany roli, łąkę i po 20 gr. z każdej karczmy, tudzież dziesięcinę z sołtystwa i łanów kmiecych we wsi Romartowie. W 1718 r. arcyb. Szembek probostwo w M. oddał na uposażenie seminaryum w Gnieźnie, zostającego pod zarządem missyonarzy, którym powierzył pieczę nad parafią. W 1741 r. wystawili misyonarze nowy kościół drewniany. W 1797 r. rząd pruski zabrał grunta probostwa około 2 1 2 włók i wyznaczył za to 120 zł. kompetencyi rocznej. Ponieważ to nie wystarczało, przeto M. nie miało proboszcza aż do 1816 r. w którym misyonarze zrzekli się probostwa. Skutkiem zniesienia parafii w Sławoszewie w 1812 r. przyłączono do M. 15 wsi. Po spaleniu się kościoła w 1821 r. wzniesiono obecny mur. w 1830 r. kosztem parafian; w 1877 r. został zrestaurowany. Fol. M. przez lat 30 od 1846 r. zostawał w dzierżawie Wacł. Aleks. Maciejowskiego, który historyą tej wsi skreślił w osobnej monografii Bibl. Warsz. 1857 r. . Obecnie jest donacyą generała Frydryksa. M. par. dek. łęczycki. M. gmina należy do sądu gm. okr. I w Grabowie ma 13, 413 mr. obszaru i 3957 mk. 1866 r. . W skład gm. wchodzi 23 wsi włośc, 26 folw. i 3 kolonie. Br. Ch. Mazewo 1. i Mazewko, wś, pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Nasielsk, leży przy linii dr. żel. nadwiśl. , o 4 w. od Nasielska ku Gąsocinowi. W 1827 r. było tu 13 dm. , 75 mk. 2. M. , wś, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Niedźwiadna, odl. 4 w. od Szczuczyna, a 14 od Grajewa. W 1827 r. część rząd. miała 4 dm. , 24 mk. , a część pryw. 8 dm. , 51 mk. M. należało do dóbr Czarnówek. Mazgajówki, mała os. , pow. kolbuszowski, graniczy na wsch. z lasem Paryny, na płn. z Nartom Nowym, na zach. z Wolą Raniszowską, na płd. z Zielonem. Mac. Maziarka, Maziarki al, Maziarnia, są to osady założone po lasach do pędzenia smoły. Nazwa ta występuje na obszarze dawnej Rusi. Maziarka 1. os. włośc. , pow. opatowski, gm. Ruda Kościelna, par. Ćmielów. odl. 19 w. od Opatowa, 1 dm. , 3 mk. , 15 mr. 2. M. Krasienińska, osada, pow. lubartowski, gm. Samoklęski. Maziarka, wś, pow. Ostrogski, o 10 w. na płd. od Ostroga, należy do klucza wilejskiego, dziedzictwa ks. Jabłonowskich, położona w lesie; nazwę ma stąd, że w okolicznych sosnowych lasach, był piec w którym pędzono smołę, a robotnicy przy tym piecu pobudowali domki i w nich osiedli około 1838 r. Ma tylko 6 dm. Mieszkańcy trudnią się pędzeniem smoły. Mazepińce Mazlak Mazniewo Maziarki Maziarki, część Chlewczan, pow. Rawa Ruska. Maziarnia 1. os. leśna, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, należy do dóbr zaklikowskich i łączy się z nowopowstałemi na wyciętej części lasu koloniami, noszącemi ogólną nazwę Baraki. R, 1877 miała 3 dm. , 19 mk. 2. M. , os. , pow. hrubieszowski, gm. Horodło. 3. M. Świeciechowska, folw. , pow. janowski, gm. Świeciechów. 4. M. , folw. , pow. chełmski, gm. i par. Wojsławice. Fabryka terpentyny i smoły. 5 M. , os. w dobrach Wólka Leszczańska, pow. chełmski. 6. M. , wś, pow. biłgorajski, gm. i par. Huta Krzeszowska. Należy do dóbr ordynacyi Zamojskich. W 1827 r. były tu dwie oddzielne wsie mające razem 45 dm. i 257 mk. Maziarnia1. karczma na obszarze dwors. Grzymałówki; 2. M. , karczma na obsz. dwor. Kustynia; 3. M. , gajówka na obsz. dwors. Romanówki w pow. brodzkim. 4. M. grupa domów w Łowczy. 5. M. grupa domów w Hucie rożanieckiej. 6. M. grupa domów w Baszni w części wsi zwanej Borową górą. 7. SI. grupa domów w Łukawcu, w pow. cieszanowskim. 8. M. leśniczówka na obsz. dwor. Drohomyśla w pow. jaworowskim. 9. M. al. Podrudne grupa domów w Dobrotworze. 10. M. poszczególne domy w Majdanie starym. 11. M. poszczególne domy w Niemiłowie, pow. Kamionka Strumiłowa. 12. M. karczma na obsz. dwors. Werchraty, pow. Rawa ruska. 13. M. Berbecka, gajówka koło wsi Sokole, pow. Kamionka Strumiłowa. 14. M. Berbekowa, poszczególne domy w Połonicznej, pow. Kamionka Strumiłowa, 15. M. Gogołowa al. gogołowska grupa domów w Sokolem, pow. Kamionka Strumiłowa. 16. M. Kamieniecka, grupa domów w Jasienicy ruskiej, pow. Kamionka Strumiłowa. 17. M. Karańska, grupa domów w Nieznanowie, pow. Kamionka Strumiłowa. 18. M. Spaska grupa dm. w Spasie, pow. Kamionka Strumiłowa. 19. M. Wawrzkowa, część Grabowej z leśniczówką i fabryką terpentyny, pow. Kamionka Strumiłowa, Są tu torfy. 20. M. Słup także Słup maziarny i Maziarnia, wś pow. niski, leży na prawym brzegu Łęgu, który płynie śród olbrzymich sosnowych borów, tworzących płd. część puszczy sandomirskiej. Nad tą rzeką wyrąbano już w bardzo dawnych czasach większe obszary, które zaludnili osadnicy mazurscy. Znaczniejszy obszar niepokryty lasem obsiadły tutaj gminy na południu Bojanów, Korabina i Laski, w środku Stany i Maziarnia, a na północy Przyszów szlachecki i kameralny. Wieś jest 12 kil. odległa od Niska, należy do par. rzym. kat. w Jeżowom i liczy 688 mk. rzym. kat. Pos. więk. hr. Eugen. Kińskiego ma obszaru 53 mr. roli, 37 mr. łąk 57 mr. pastw. i 6290 mr. lasu; pos. mn. 827 mr. roli, 122 mr. łąk. , 103 mr. pastw, i 4 mr. lasu. Gleba jest piaszczysta, miejscami nieprzepuszczalna, tworząca moczary. Położenie astronomiczne 39 41 wschodniej długości od Ferro, 50 27 północnej szerokości. M. S. graniczy na południe ze Stanami, na północ z częścią Przyszowa Kameralnego, Kołodzie jem i z Występami. 21. M. przys. do Krzątki, w pow. kolbuszowskim jest małą osadą 4, 5 kil. na płn. od tej wsi śród sosnowego lasu położoną. 22. M. do Wilczej woli, , w pow. kolbuszowskim, jest nazwa lasu na wschód od tej wsi położonego; Kumersberg nieoznacza miejsca przysiółka na mapie admin. Galicyi ark. 2 a na Spezialkarte Galiz. Z. 4 Col. 26 za obszarem lasu tego nazw. jest oznaczona jako należność do Wilczej woli kilka chat pod 39 39 wsch. dług. i 50 20 30 szerokości. 23. M. , przys. do Niska, wymienia Orzecho wski w Skorowidzu, niema jednak takiej miej scowości, ani na mapie Kumersberga ani Specyalnej Galicyi. Mac. Maziarze 1. wś pow. iłżecki, gm. Błaziny, par. Iłża. Odl. 9 w. od Iłży, ma 42 dm. , 241 mk. , 363 mr. ziemi włośc. i 31 mr. ziemi na leżącej do towarzystwa starachowieckich za kładów górniczych. 1827 r. wś rząd. , 31 dm. 268 mk. 2. M. , kol. , pow. iłżecki, gm. Wierzchowiska, par. Krępa kościelna. Odl. 23 w. od Iłży. Ma 300 m. obszaru, 24 mk. i 13 dm. 3. M. , wś, pow. biłgorajski gm. i par. Łu kowa. Należy do dóbr ordynacyi Zamoj skich. Br. Ch. Maziły, wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tomaszów, o 2 mile od Tomaszowa, przy samym pasie granicznym galicyjskim, gdzie jest dom straży granicznej. Ma 48 dm. , 667 mr. gruntu ornego, 363 mk. , grunt piaszczysty, śród lasów. Włościanie rolnicy pozakładali starannie sady owocowe. Przed r. 1864 M. należały do dóbr Ordynacyi Zamojskiej. Maziulewszczyzna, folw. szl. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 56 w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. kat. Mazlak, Melzak, Mezlak u Połujańskiego I, 350, rz. , ob. Bronowka. J. Bl. Mażnica, ob. Karolów, pow. noworadomski. Mazniewo 1. wś, pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 14 dm. i 161 mieszk. prawosł. 2. M. wś, pow. dzisieński, o 19 w. od. Dzisny, 1 okr. adm. , 7 dm. , 41 mieszk. prawosł 3. M. , pow. dzisieński, gm. Jazno; dusz 19. Maźnik, rz. , wpada do rz. Olszanki, w pow. zwinigrodzkim. E. R. Mazniki, wś nad rz. Rowkiem, pow. latyczowski, gm Michałpol, par, Zinków. Ma 161 dm. , 1064 mk. , ziemi włośc. 1196 dzies. dwors. 1308 dz. , 2 młyny. Cerkiew, do któ Maziulewszczyzna Maziły Maziarnia Maziarki Mazniki Mazolin rej należy 59 dz. ziemi; gorzelnia, poczta, sąd w Zinkowie, okr. poi w Michałpolu. M. należały do klucza zinkowskiego Odrowążów, Kostków, Sieniawskich i Czartoryskich. Była to scheda Maryi z Czartoryskich ks. Wirtemberskiej, obecnie własność Ludomira Skibniewskiego. Mazolin, dwór, pow, rossieński, par. botocka, własn. Minkiewicza. . Mazoray dok. , ob. Mosurau. Mazów 1. folw. i karczma na obsz. dwors. Łahodowa. 2. M. , folw. na obsz. dwors. Słowity, pow. przemyślański. 3. M. , błota w pow. przemyślańskim, ob. Krsywice. Mazowiecka gub. królestwa polskiego, utworzoną została w 1840 r. z dawniejszego wojew. t. n. , lecz w kilka lat potem zniesiona przy wprowadzeniu nowego podziału kraju na pięć gub. , który to podział trwał do 1866 r. Mazowiecka wólka, wś, ob. Wólka Mazomecka. Mazowiecki bór, las, w pow. kolbuszowskim, ob. Lipnica 6. Mazowiecki powiat, ob. Wysokie Mazowieckie. Mazowieckie wojew. ob. Mazowsze. Mazowszany wś i Mazowszańska huta, wś, pow. radomski, gm. Gębarzew, par. Radom. Odl. 6 w. od Radomia. M, liczą 18 dm. , 139 mk. M. huta zaś 24 dm. , 158 mk. W XV w. dziedzicem był Jan Kazimir h. Zgraja. Wieś płaciła dziesięcinę dziekanowi kieleckiemu. Folw. nie było tylko łany kmiece, karczma i zagrodnicy Dług. I, 446 i II 514. Folw. M. z wsiami. M. i Huta Mazowszańska. mr. 393 gr. or. i ogr. mr. 202; łąk mr. 26, pastw. mr. 74; lasu mr. 82, nieuż. i place mr. 9; bud. mur. 1, z drzewa 7. Wś M. os. 19 z grun. mr. 76; wieś Huta Mazowszańska, os. 22, z grun. mr. . 359. Br. Ch. Mazowsze. I. Nazwisko Mazowsza najprościej da się wywieść od źródłosłowu maz, do którego końcówka owsze przyłączyła się, złożona z ow sze Trzaskowski Nauka o pierwiastkach jęz. pols. 1865, str. 34, 81, gdzie sz 95 występuje bardzo słusznie jako wskazówka stopnia wyższego, obfitości elementu męskiego mąż, muż, por. Mensch, mas, maris, manusha. Chodakowski Czarnocki Listy Bibl. Warsz. 1866 w lipnowskiem wskazywał wieś Mazowsze za źródłosłów nazwy. W liczbie nazw starożytnych, formie Maz owsze i Maz ur por. co do końcówki kost ur, koc ur i t. d. odpowiadają z geografii Ptolemeusza II, 12 Lugowie t. j. Lęchowie Omani mieszkający pod Buguntami Butoni Strabona, którzy od Odry do Wisły sadyby zajęli. Tacyt wymienił ich także w liczbie Ligijów, pod nazwą Manimów Germania roz. 43. . Wywód Naruszewicza Mazurów od Masagetów uznał już Lelewel za błędny, podobnie jak są błędne zestawienia. Bielowskiego i Lelewela Mazurów z Mazejami w Panonii Strabo VII, 314. Szafarzyk Staroż. Słow. przeł. Bonkowski II, str. 497 n. 61 zwraca uwagę na język kramarzy w twerskiej gubernii, pod Toropcem, zwany mazowskim albo masowskim, w którym mas znaczy tyle co człowiek, szewel scheffel wies, wezel węzeł, wiązka siana, loch lach chłop, wieśniak i t. p. Nie podejmujemy się rozstrzygnąć kwestyi, skąd. się wzięli ci Mazurzy. Może takim zaborem, jak nad Rosią Nestor pod r. 6539; Mon. Biel. I, str. 698; por. Stecki Wołyń I; Pamiętnik Kielecki z 1871; Parę słów o Krakowiakach E. S. S. tu się dostali. Wywód Kętrzyńskiego o Mazurach 1872, str. 7 od mazuras, po litewsku człowiek krępy znaczącego, nie przekonywa, bo może być właśnie wziętym z polskiego technicyzmem etnograficznym przerobionym synonimicznie w celu oznaczenia wzrostu właściwego Mazurom. Oskar Kolberg Mazowsze I, str. 37 n. zacytowawszy mój artykuł z Encykl. Mniej. o Mazurach, wraca do podobieństwa Naruszewicza do Masagetów i Bielowskiego do Mezów pono błędnie. II. Granice i podział Mazowsza zmieniały się z biegiem czasu, jak to można zauważyć z uposażeń najdawniejszych biskupa płockiego. Tak ks. mazowiecki Bolesław Konradowicz 1229 potwierdza bisk. Piotra w posiadaniu zamku Świeca i odeń zależnych wsi Gorzno i t. d. Kod. Maz. str. 3 5, jako oczywiście leżących w obrębie Mazowsza podległego jego władzy. Tymczasem 1348 toż Gorzno, już jako zamek, leży w ziemi dobrzyńskiej, wydzielonej z kompleksu M. Rzyszcz. Cod. Pol. I, str. 198; por. II, 722, powiat Księte, a co najciekawsza w liczbie wsi tych z 1229 wymienione jest Mazowsze, wedle teoryi Chodakowskiego, centralny imionodawczy punkt prowincyi por. 1379 Rzyszcz. II, 326. Bieżuń nad Wkrą 1406 leżał w pow. płockim, a 1519 jest już w pow. bielskim. Błonie z kościołem fundacyi Konrada II a oddanym augustyanom z Czerwińska dostało Miedzeszyno w pow. warszaw. 1289 r. Kod. Maz. str. 30; 1630 leżała ta wieś w woj. rawskiem; 1660 w pow. warszawskim wojew. mazowieckiego. Słońsk wedle Kromera, na pograniczu Mazowsza, 1765 w dobrzyńskiem; 1771, 1774, 1789 w wojew. inowrocławskiem Star. Pol. . W czasach historycznych M. rozpadło się na liczne księstwa, z których Dobrzyń, Kujawy, Łęczyca, Sieradz odrębne zupełnie miały losy i do M. nie liczyły się. Zrazu były w M. dwie główne dzielnice, które wytworzyły się z państwa Ziemowita I, obejmującego Płock, Czersk, Ciechanów, Wyszogród, Wiznę, Pułtusk, a Mazoray Mazów Mazowiecka Mazowiecki bór Mazowiecki Mazowieckie Mazowszany Mazowsze Mazolin zlały się znowu po zgonie Konrada II 1294 jednego jego synaPo drugim synu Bolesławie II, Trójden wziął Czersk, Wacław Płock, Wyszogród i Gostynin, Ziemowit Wiznę. Po Trojdenie wydzieliło się chwilowo księstwo warszawskie, zlane znowu z Czerskiem i Rawą. Ten kompleks rozdarł się na dwie dzielnice czerskoliwsko ciechanowską i płockorawsko wiską, a te jeszcze bardziej się drobiły. Po wcieleniu M. do korony powstaje wojew. rawskie koronne z wojewodą i 3ma kasztelanami rawskim, sochaczewskim i gostyńskim; wojew. płockie z Płockiem, Bielskiem, Raciążem, Sierpcem, Szreńskiem, Mławą i Płońskiem, Radzanowem z wojewodą i 3ma kasztelanami płockim, raciąskim, sierpskim. Księstwo mazowieckie z miastami Warszawa, Czersk, Wyszegrad, Zakroczym, Ciechanów, Czerwińrfc, Rożan, Pułtowsk Pułtusk, Warka, Błonie, Tarczyn, Grodziec Grójec, Przasnysz, Łomża ma wojewodę mazowiecki generalny i 5ciu kasztelanów warszawski, czerski, wyszogrodzki, zakroczymski, ciechanowski; prócz tego ziemia liwska Liw, Węgrów, Wizna, Nur, Kamieniec z 2ma kasztelanami bieckim i wiszneńskim wedle Gwagnina 1578. Porządek rady koronnej z 1569 r. zna 3 wojewodów płocki, mazowiecki, rawski i w liczbie kasztelanów 3ch większych płocki, czerski, rawski, 10ciu mniejszych sochaczewski, warszawski, gostyński, wiski, raciąski, sierpski, wyszogrodzki, zaktoczymski, ciechanowski, liwski. Dla ojca pani Grabowskiej, potajemnie królowi Poniatowskiemu zaślubionej, Teodora Szydłowskiego 1768 r. utworzono kasztelanią mazowiecką z powodu, że Księstwo M. z 10 ziem i wielu powiatów złożone, od imienia województwa swego nie ma kasztelana. Okręgi sądowe dają też materyał administracyjny, dla tego je tu podajemy. Wieca i roki odbywały się w Płocku, wieca dla wszystkiego wdztwa 1565, roki dla płockiego w Płocku, 1581 w Płocku, Raciążu i Płońsku, dla Zawkrza w Szreńsku, dla mazowieckiego wdztwa w każdej ziemi, z pewną odmianą dla ziem wiskiej, ciechanowskiej, łomżyńskiej, zambrowskiej i nurskiej; dalej były roki regulowane 1565 rawskie, sochaczewskie i gostyńskie w Gostyninie i Gąbinie. Roki z. czerskiej odbywane były w Czersku, Grójcu, Warce ks. Czerska, 1567 przybyły w Garwolinie i odbywano je kolejno tygodniami, co skasowano 764, wszystkie roki skupiając w Czersku, a 1775 dla powiatów czerskiego i garwolińskiego stanowiąc sądy w Czersku, a dla grójeckiego i wareckiego w Warce. Błońskie 1578, 1589 i 1611 kombinowano z sądami w Warszawie i Tarczynie. W 1764 r. sądy te ziemi warszawskiej złączono w Warszawie. Soki z. ciechanowskiej 1578, 1581, 1593, 1616 odbywały się w Sąohocinie, Ciechanowie i Przasnyszu. Łomżyńskie ziemskie odbywały się 1589 w Łomży, wrazie niedojścia wolno było zwoływać drugie 1593, nie tylko dla powiatów łomżyńskiego, kolińskiego, ostrołęckiego ale 1633 i zambrowskiego; od 1775 6 wspólne sądy były w Łomży. Rożańskie kombinowano z makowskiemi 1581 i 1588; Były roki w Liwie 1578, Nurze, Ostrowi i Kamieńczyku 1589, nurskie 1775 przeniesiono do Ostrowia, Sochaczewskie stanowione 1565, łączono 1778 z kadencyą w, Mszczonowie. Przechodząc do obrazu kolejnego ziem mazowieckich, zaczynamy od granic w ogóle. Mazowsze graniczy na zach. z ziemią dobrzyńską. Tu pogranicze w ten sposób mniej więcej da się wyznaczyć. U samej Wisły leży wieś Murzynowo w ziemi dobrzyńskiej 1329 r. wymieniona, a koło ujść Skrwy Rzyszcz. II, str. 658. Powyżej ku płn. , na zachodnim brzegu Skrwy leżą wsie Żyrniki i Gorzechowo, w 1349 wieś i las dobrzyńskie I, str. 200, Tłuchów nad Skrwą 1364 I, 226, 1375 Sudragi II, str. 750. Rokitnica, Swiedziebno, Janowo, Księte 1356 leżą w ziemi dobrzyńskiej u granicy pruskiej na zach. Rzyszcz. II, 722 a Lubowidz 1345 w płockiem, 1521 pow. szreńskim Star. Pol. I 384; Kod. Maz. str. 56 57. Żuromin wdztwo płockie, zawskrzyńska ziemia 1767, Gawarecki str. 282 leży w płockiem czyli na Mazowszu. Od wsch. granicę mamy w traktacie z Litwą 1358 r. Kod. Maz. str. 72, w którym Goniądz i wiski powiat zaliczone do M. a kresy biegą z Kamionnego brodu przez Rajgród, rz. Metę, Biebrzę, Targowisko, Uście wielkiej strugi, Małą Suchołdę, Sprząślę, Popielowe Siedlisko, Newstyncze uście. Co do ziemi płockiej kasztelan Witgo płocki znany jest 1241 Kod. Wlkp. 229 i 1242 Rzyszcz. II, str. 597, 1250 piastował ten urząd Abraham Kod. Maz. str. 15, 1288 nie 1278 jak mylnie Kod. Wlkp. 477 i Rzysz. Hwalisław. W 1250 r. jest kasztelan Raciąża płockiego Jakób Kod. Maz. , Obejmowała miasta Płock, Bielsk, Raciąż, Sierpc znany 1375, Płońsk wymieniany i w tytule ks. panujących, Bieżuń 1406, Lubowidz w pow. szreńskim 1521. Szreńsk miał kasztelana 1458 Kod. Maz. . Kasztelania wyszogrodzka w 1349 r. miała następną granicę od płockiej ziemi Kod. Maz. str. 59 60 poczynając od ujść Mołtawy do Wisły, i za jej biegiem zaliczając miejscowości leżące na prawo do Wyszogrodu a na lewo do Płocka aż do źródeł Mołtawy u wsi Czerzniewo. Powyżej Słonkowa do W. , Przedpełcz do P. ; Miedzewo i Szarzyno do W. , Źdżary do P. ; Góra Łanka Lankoni do W. , w niej część sędziego i braci do P. , Kierz i Dobrsk a do W. , Gralewo do P. , wszystkie Puchały do W. , Sarbsko z Kozolinem i Mazowsze wszystkie Pąsze por. Kapica Herbarz wyd. Glogera 398 do P. ; Drozdowo i Świrćsko do W. , także Brudne misy do W. , Mążeszyce do P. ; z Mążeszyc drogą publiczną do Lipy i potem między Strzegowem i Uneszyrzem Unezyr dziś Unierzysz nad Wkrą, zamek mazowiecki budowany przed 1233 r. Rzyszcz. Cod. Pol. II, str. 11 w W. , Strzegowo w P. ; dalej korytem Wkry przeszedłszy do drogi publicznej, Koskowo do W. dalej Pokryte wody do P. , a Sułkowo do W. Wciąż tąż drogą postępując, spotyka się Dąbek do W. , Kosiny do P. ; Wyszyny do W. , Otocznica do P. , tąż drogą idąc, Wieczwnice do W, , Kuklino do P. Prócz tego po drugiej stronie Wisły do tejże kasztelanii wyszogrodzkiej należały jeszcze 1474 por. str. 261 Młodzieszyn z puszczą, Kamień, Przesławice, Kaniowo, Swarocino te dwie znane 1349, nieznane 1474, Rębowo, Wilczkowo, Orszymowo, Wiszowo dopiero 1474. Kasztelana wyszogrodzkiego spotykamy 1239 r. przy Bolesławie mazowieckim. Ziemia gostyńska 1462 r. Kod. Maz. 23 2 3 obejmowała miasta Gostyn in, Gąbin i Osmoły ze wsiami Korzeń, Mysłowna, Rataje, Kozice, Międzydrzewio, dziś Niedrzewie, Golanow, Strzelce, Muchnica połowa, Skorzewa połowa, Niezdraków, Długołęka, Skrzany, Topolno Lipienickie, Krobisze dziś Krubin, Starep Staropol, Czyżewo, Sanniki, Siedlec, Brzezie, wś Osmolin, Rozlazłowo, W 1319 jest Zbrosław podkomorzy gostyński, co wskazuje na uprzednie istnienie ziemi, przed tą datą. 1345 jest Paweł kasztelan gostyński. W 1372 wspomniane jest territorium gostyńskie. W 1368 r. Stefan gostyńskim i ciechanowskim ststą jest. Ziemia sochaczewska 1451 Kod. Maz. str. 215 obejmowała miasta Sochaczew, Mszczonów, Bolimów, Wiskitki, Białe miasto Biała i wsie Czerwonka, Czerwona niwa, Stare Wiskitki, Kozłowice, Jabłonowo, Guzowo, Oryszewo. Kaski, Zator, Miedniewice, Miedniewska wola, Bolimów wś, Bolimowska Wola, Korabiewice i Żukowo. Kasztelan sochaczewski Rfalanka znany 1221 Rzyszcz. I. Ziemowit III syna Trojdena 1359 r. w księstwie M. wyróżnił księstwo S. i w nim podaje powiat łowicki Kod. Wlkp. 1404. Ziemia czerska 1289 obejmuje powiat warszawski, potem czerski 1382, warecki, grójecki, bątkowski parafie Goszczyn i Promna ostatni raz 1435 r. ks. Czerska. W 1280 ma kasztelana w Rokicinach, 1295 w Czersku i w Biały, 1297 w Nasielsku, 1303 w Sochaczewie 1254 kasztelani Wizny, Ciechanowa, Wyszogroda, Zakroczymia. Ziemia wiska 1351 z zakroczymską i płocką uważana za jądro M. , obejmowała Wiznę, Wąsosz, Radziłłów, Szczuczyn. W 1250 znany jest Gerhard kasztelan wiski. Ziemia warszawska 1436 obejmowała Warszawę starą i nową, Łomżę, Nowygród, Błonie, Kamieniec V. Kamieńczyk Kod. Maz. str. 186 7, lustracya 1564. W 1289 wieś Miedzieszyno Młodzieszyn nadana proboszczom błońskim, leży w pow. warszawskim, a 1313 i 1321 jest Wojciech zwany Kuźma kaszt. warszawski. W 1345 jest Panko zwany Lotana, kasztelan nowogrodzki Nova Curia i Aleksy kasztelan kamieniecki. W 1417 i 1421 jest sędzia łomżyński, 1476 wojski, a 1472 podkomorzy łomżyński. Powiat łomżyński albo ziemia wymieniona 1414 i 1447 r. Z powiatami ostrowskim, ostrołęckim, zambrowskim i kolińskim Kolno tworzy ziemię łomżyńską 1593 1633 Vol. Leg. . Sędzia zambrowski znany jest 146. 2 Kod. Maz. , wszakże 1476 Zambrów leży w pow. łomżyńskim Kapica, , Herbarz, str. 48. Powiat ostrołęcki znany 1393 Kod. Maz. Kapica. Ziemia ciechanowska występuje w podziale 1379 r. , W 1390 jest districtus podobnie jak 1402. Prócz Ciechanowa należał tu Sąchocin 1385, Przasnysz 1476, Rostków, Chorzele, Janowo miasto 1421. W 1254 jest Racibor kasztelan ciechanowski. Tu leżał klucz bisk. płockich Juniec 1484. W 1421 Maków nad Orzycem przeniesiony na prawo chełmińskie, miał sędziego i był 1465 i 1616 w ziemi ciechanowskiej a przez Augusta III i Poniatowskiego 1733 1795 w osobnej ziemi rożańskiej nad Narwią. Starosta makowski znany już 1476, przed włączeniem tedy do korony. Ziemia zakroczymska wymieniona jest 1351 r. Do niej należy Zakroczym, Nasielsk, Serociec Serock; do Zakroczymia należał Maków 1465, Nowe miasto nad Soną 1616, Pułtusk 1779 pomieszczony w ziemi zakroczymskiej w dyplomacie, geografowie każden inaczej go podają. W 1254 jest Wojciech kasztelan zakroczymski, co najlepiej błąd Staroż. Polski wykazuje, która twierdzi, że dopiero w XVI w. nastał ten urząd po przyłączeniu do korony. Ziemia rawska wymieniona 1348 jako powiat ziemi M. Kod. Wlkp. 1278 a 1374 K. W. 169 jako ziemia narówni z ziemią płocką, wyszogrodzką, zakroczymską, warszawską, sochaczewską, gostyńską jako własność Ziemowita ks. Czerska i Rawy, ma 1313 1317 Przedsława kasztelana, 1345 sędziego i podskarbiego, 1359 sędziego rawskosochaczewskiego, 1374 chorążego, podczaszego i podłowczego oraz notaryusza zamku rawskiego, a 1368 i 1379 podkomorzego także rawskosochaczewskiego. Prócz Rawy należą tu Biała nad rz. t. n. w ziemi raws. 1521, Popyen 1540, gdy Mielencyn do warszaw. , Mogilnica. Ziemia zawskrzyńska za Wkrą liczyła 3 powiaty osiedzborski, mławski i szreński, znana 1367 Cod. Pol. II, 741, 751, 798. Władysław syn Ziemowita IV 1455, tytułował się pierwszy Mazowsze księciem M. panem różnych ziem i zawskrzyńskiej. W 1764 r. suscepta w Szreńsku płocka Vol. Leg. . W 1768 by uniknąć niedogodności sądów w Płocku o 15 mil odległym, utworzono uchwałą sejmową dla tej ziemi gród w Szreńsku z podstarościm, rejentem i pisarzem Star. Polska. Roki sądy jednakże zawskrzyńskie już 1565 nakazano odbywać w Szreńsku Vol. Leg. , zmieniając ich terminy 1581. Cc do jej urzędników to kasztelana dotąd nieznaleźliśmy, ale są 1391 chorąży zawskrzyński, 1425 sędzia, starosta 1462 Kod. Maz. . III. Etnografia i stosunki społeczne. Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych Jadźwingów, na Podole. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę zachowywali Mazurzy. Do dziś dnia między Rabą a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków Lisowiaków al. Borowców siedzi między Wisłą, dolnym Sanem po Mielec i Leżajsk. Tatomir Geografija Galic. 1876 str. 59 We wsi Woli 1445 r. odróżniano zagrodników Mikołaja Niemca, Macieja Mazura Helcel II, 3222 Mamy zaś ślady, że 1373 w Sanockiem nad Sanem, z daru kś. Wład. Opolskiego, a wówczas pana Rusi lwowskiej i Wielunia, otrzymał wieś Jabłonicę Przybysław syn Fala z ziemi łęczyckiej AGZ. VII str. 15 16 W rok później 1374 Benko z Kuchar dostaje od tegoż księcia Żabokruki i Braniec we lwowskiem str. 16. Tego Benka z Żabokruk znamy 1384, 1408 AGZ V str. 25, IX 15 16, por. AGZ. II IV po którym Piotr Czebrowski 1054 r. dzierży Żabokruki a Frączko 1456 r. Dziewiętniki. W Paprockim znani są Kucharscy h. Godziemba w ciechanowskim, ,, tegoż domu drudzy w Rusi Herby str. 691. Benko ten zatem krom wątpienia jest Godziembą z ciechanowskiego. Z nim prawie stale spotykamy Jaśka Mazowitę z Makowic i Jaryczowa AGZ III r. 1389 1405 AGZ IV 17 1402, V, 25 1389 albo Mikołaja Mazowitę AGZ. VII 42 1398. Może być Mikołaj Mazowszanin 1402 Helcel II, 892 Jacka z Miłoszyc też Mazowitę AGZ III r. 1407 Już przezwiska charakteryzuje dostatecznie, że tu mamy przed sobą kolonistę z Mazowsza. Zwał się ten Jaśko też Mazowskim. Niewiadomo czy to to samo co Mazowiecki ród dobrzyński h. Dołęga znany 1441 Paprocki 402 Słynny łapka rabuś z pierwszej połowy XV w. Mikołaj Siostrzeniec Kornicz ssta Będzina i Przedboru r. 1443 zdaje się pochodzić z Karnic w Sochaczewskiem por. recenzyją E. S. S. na artykuł p. t. t. Prohazki w Szkicach hist. z XV wieku podaną w Ateneum 1885 roku Może z M. też idzie Zaśkobiołek z Czulic tamże 978. Gloger w Ziemi bielskiej Bibl. Warszaw. 1873 r. wykazuje masę wspólnych nazw na Podlasiu i w ziemiach Łomżyńskiej, Wiskiej, Ciechanowskiej. System kolonizacyi takiej okazuje się na Sikorach, których założyciel 1421 r. Maciej Sikora, z mławskiego czy lipnowskiego miał 6 synów, i ci z ojcowskiej wsi Sikory wyszedłszy, tworzą sześó innych osad, zwanych też Sikorami z dodatkiem Pawłowięta, Tomkowięta, Bartkowięta Bartyczki, Janowięta, Wojciechowięta. Cały spis takich osad, pączkujących z jednej głównej, po której dziedziczą główną nazwą, a odróżniających się patronimikiem, wyliczył dalej tenże badacz. Te osady zamieszkałe są przez samą szlachtę jednoherbową i tworzą tak zwane zaścianki. Bywały one dość liczne. Tak p. z trzech Grodzkich Stare 1493, Nowe i Szczepanowięta 1569 stanęło w grodzie brańskim 28 dziedzicznej szlachty, 1775 r. było ich 52. W. 12 osadach o wspólnej nazwie Łapy było 1775 r. 189 właścicieli, a z tego 186 samych Łapińskich. W Kostrach Pułaziach, ojczyznie słynnych Pułaskich 1775 r. było 19 właścicieli, a w K. Podsędkowiętach 13 11 było 1476 r. kod, Maz. 273 Chylińscy z pod Makowa w Zakroczymskiem 1465 r. osiedli w puszczy brzostowskiej w ziemi wiskiej Kapica Herbarz str. 51 W 1476 r. coś podobnego jest z Dadźbogami zdaje się kod. Mazow. str. 271 we wsi W. Dąbrówce w pow. liwskim. Typ zaścianka zbiorowego przedstawia wieś Kałuszyn, którą zajmują Dobrzonowicze, Żebrowscy, Klukowscy, Chroszczyccy, Sulkowscy str. 272. Na Rusi czerwonej np. Rawa ruska, założona przez książąt Mazowsza i Bełza zarazem, świadczy o kolonizacyi mazurskiej. Giżyccy z M. , mało niewszystek powiat sanocki osadzili Pisali się z Humnisk Paprocki, Herby str. 294. Szarzeńscy z płockiego, przez ślub z Zimnowodzką, osiedlili się u Lwowa. Z tego rodu idzie poeta Semp str. 323. Jakaccy mieszkali na M. i Rusi str. 357 podobnie Pudłowscy str 391, Kakowscy 392. Na Podolu do dziś dnia został ślad kolonizacyi mazowieckiej, w dyalogu rymowym Wasil i Małanka, wystawianym w wilię nowego roku, w którym występuje mazur ze swoim akcentem Bibl. Warsz. 1868 III 298 301. U Kurpiów Tadeusz Wojciechowski Chrobacya I str. 271, istnieje podanie świadczące, że dwie puszcze ostrołęcka Zagajnica między rz. Zbojną, Turoszem i Omolwią lustr. 1616 i nowogrodzka Puszcza zielona była rodzajem późniejszej Ukrainy naddnieprowej, i Kurpie sami opowiadają o sobie, że są potomkami rozmaitych rodzin polskich, których los lub własna swawola poniżyła, i któ Mazowsze Mazowsze rzy byli zmuszeni ukrywać się w tych stronach jako wygnańcy. Fonetyczną właściwością M. jest mazurzenie albo zacinanie z mazowiecka, które jest zmianą przyciskowych sz, cz, rz, dż na zwyczajne syczące i zębowe s, c, z, dz. Odwrotna przemiana, właściwa osobom z niższego stanu, silącym się o wytworną wymowę, jest sadzenie. Musiały być i pewne odrębności etymologiczne na M. świadczy bowiem o tem wiersz kś. Grochowskiego Stanisława Na cenzurę albo na wiersze polskie Kaspra Danowskiego P. L. .. pełna niezwyczajnej w Polsce mowy następnym ustępem. Gdzieś wzdy wyrwał tę mowę nieuczek przeczysty, Lga, Rig, Osen i puchnie i script ciemnoglisty. Więc Polanin takuchno albo zmutylował. Wierzę, żeś dla takich słów Mazowsze splądrował. Ale i Mazurowie bracia naszy mili, Tak sprośnie, jak ty piszesz, nigdy nie mówili. Dalej Grochowski tamże str. 324 ed. Turow Wiersze mówi, że autor krytykowany powtarzał o szpoceniu pisma Słupskiego, i zaleca dodać następne wyrazy, na dowód, że wpolszGzyznie mazurskiej biegły Si, Me, Tutka, Pęk, Sieno, Jebłho, Jegły. Z tych ostatnich przykładów trzeba wyznać widać, że staromazurski zdawał się przeprowadzać ściślej słabnięcie samogłosek a, o między dwie, ma, po lub przed spółgłoskami miękkiemi, . niż inne dyalekty. Siano, Jabłko, Jagły Zabytki prawne u Lelewela, kś. czerska wskazują także istnienie specyalnych wyrażeń jak np. wardężyn por. Sumner Maine The Early History of Institutions 1875 r. str. 135 136, airedesa stopień szlachecki u dawnych irów, wedle Brehonlaw. Por. boaire dosłownie krowi szlachcic, i ruski litewski bojar, celtyckie braccae, rosyjskie brżuki, które mogą być też spadkiem nietylko wspólnoaryjskim, ale i historycznym, po Celtach, którzy zajmowali północne Włochy por. Bologna Bawaryą Boioaria, Czechy Boioheim, Karpaty Bojiki, Pieniny Poenini, tyn dunum. Przyrost ludności, wywołujący emigracyą, wywoływał też i parcelacyą gruntu. Dla tego też z jednej strony czytamy w księdze czerskiej o miernikach czyli geometrach już 1421 r. 1322, 1422 1615 I pewno dla potrzeb miejscowych rojący się na M. miernicy, podsunęli Grzebskiemu autorowi Geometryi 1566 r. uwagę, bo w Polszcze trudno się miernika dopytać, jam tylko o jednym słyszał na Podgórzu, ale i ten już był umarł. Przetoż, kiedy w Litwie chciano mierzyć imienia, do M. po miernika posłano Popis publiczny uczniów na Żoliborzu 1819 r. str. 37. Przykład cytowany z Górnickiego, jakoby o nadużyciu w mierzeniu sznurem przez izbę ciągniętym, po przez dziury w ścianach zrobione tamże str. 36 n. 54 i Czacki O prawach lit. i pol. I str. 221 może być nietyle objawem złej woli takich geometrów, ile zabytkiem dawnych praw granicznych, wedle których granica szła przez piec Grimm Grenzalter thümer r. 1845; por. Naturmythen v. Rochholz, Lipsk 1862 str. 23, 25 i stosowanych pewno w Małopolsce, kędy dzielono dwory na poły Helcel II 4101, 3222 Drugim skutkiem parcelacyi jest skłonność do procesów i obfitość adwokatów. Dowody tego znajdujemy w księdze sądowej czerskiej, skąd podaliśmy sylwetkę adwokata Barana z Falęcin Staropolska Palestra krytyka E. S. S. odczytu Kraushaura pod t. t. w Przegl. bibl. Arche. robiącego najprzód sieci na jelenie łowieckie a potem matnie adwokackie na ludzi. W XV w. znajdujemy takich prokuratorów z M. w krakowskiem także, jest np. 1404 r. Stanisław z Bogusławic na Mazowszu prokurator Klemensa z Moskorzewa podkanclerzego Helcel II 1070. Związki rodzinne a raczej rodowe na Mazowszu noszą specyalną nazwę gniazdo progenies, członek rodu ma tytuł gniezdnik albo jednej dzielnicy. ks. Czerska 341, 590 w wieku XV. Od tego należy odróżnić wyrażenie zupani i zupcz Kod. Mazow. str. 98 Genit. Pl. od supa t. j. urząd Rzyszcz. U 21 tłomaczone przez honorati, i na Mazowszu Kod. Mazow. str. 111 r. 1391, a z którem zbiega się w znaczeniu wyraz czestniki honorati Kod. Mazow. str. 221 znany i w księdze czerskiej str. XLI n. i rok 1518 źle jednak wyjaśniony tamże przez uczastników Wyraz czestników pochodzi od cześć honor, i w wypisie z 1516 r. także oznacza ludzi czestnych honoratiorum, następnie urzędników. W pewnych więc razach, można czestnik uważać za synonim nobilis, w aktach wielkopolskich asymilowany do probi et honesti. W aktach mazowieckich jus nobile tłomaczą slachetne prawo ks. Czerska 1724, wskazując tem związek etymologiczny wyrazów szlachetny i szlachcic. Szlachcic na M. wedle statutu z 1390 r. por. ks, Czer. 744, 862 traci prawa swego stanu osiadając na nieswojej ziemi, i z powrotem na swoją odzyskuje swe prawa szlacheckie. Tylko co do nawiązki opłaty za zabójstwo wynoszącej 40 grzywien nie 60 jak w Koronie i za kradzież 30 grz. Kod. Maz. str. 77 r. 1363 różnią się prawa szlacheckie na M. od koronnych. Podział szlachty na nobilis i miles władyka w różnicy tytułów i nawiązki 48 kop i 20 kop wyrażający się Dunin str. 75 polegał, jak w Małopolsce na posiadaniu herbu lub jego braku. Dunin odróżnia błędnie władykę od skartabela tamże bo właśnie scartabelat nawet językowo od Squiroo władyka u Helcia II 2369, 2688 powstał z władyctwa i jest giermkostwem polskiem. Mylnie też pisze wstęp do ks. Czerskiej str. LXXXIX Mazowsze że pozwy były ustne, lecz wchodził już zwyczaj pozwów na piśmie. Właśnie bowiem szlachta posiadała przywilej, ze pozywano ją na piśmie por. Niwa r. 1875 str. 323 327 E. śwież. Niewydany dokument Łokietka. gdy nieosiadłych pozywano gołym służebnikiem por. Helcel II 3362, 3734, 4316. Do tego prawa szlachty odnosi się skarga Głowaczowy, wdowy po wojewodzie, iż ją pozwano nie wedle jej prawa tylko przez woźnego ks. Czers. 1031, 1045; dla tego Cztan jako szlachcic żądał pozwu na piśmie ks. Czer. LXXXIX. Że dowody powinny być na pargaminie jak wnioskowano z faktu r. 1471 tamże, zwyczaj to może i małopolski Helcel II 3275 cielęcina skrobana Przyczem jednak wypada dodać, że istniały i pozwy pargaminowe i papierowe w Małopolsce, i papierowy służył tylko na jeden rok Helcel II, 3493. Zarówno autor wstępu do ks. Czers. jako i K. Dunin Dawne prawo mazowieckie nie wyjaśnili kwestyi może czysto mazowieckie, że 1421 r. istniała dziewiąta część spadku ks. Czerska 1219 co warto porównać z szczegółem nadania Mogilnu w całem Mazowszu 1165 r. przez Bolesława IV Kędzierzawego dziewiątej części wszystkich dochodów Bielow. Monum I. str. 360. Szczególnością właściwą Mazowsza, jest energia i samodzielność kobiet Dunin dz. cyt. str. 112 113; por. Liske Cudzoziemcy w Polsce I str. 74, rękojemstwo włościan, czyli wolność ich ruszania się za poręczaniem dłuższe niż gdzieindziej, choć na M. najprzód 1478 świeckie 1453 biskupie kartele ekstradycyjne na hultajów t. j. kmiecizbiegów pojawiły się. Nazwa obelnik dawana kmieciom na M. ks. Czer. 1063 r. 1418 jest wspólną z Małopolską. Źródłosłów jest obpole opole. W Jedlni prawo obelne, i obelnik kś. Gacki Jedlnia zamiast opolne wyjaśnia formę mazowiecką obelnik. Odpowiedni wyraz łaciński i polski jest commetaneus obapolny Kod. Wielkopol. AGZ V str. 40 Dowód solidarności opolnej, 1303 r. podał Dunin d. cyt. str. 200 Za szczególność mazowiecką niemożna też uważać Ruchy albo Ruciczy, t. j. kary za zabójstwo kobiety Dunin 112 bo ją zna Małopolska może rache Helcel II 2832, 3334; Rzyszcz. Cod. dypl. Pol. ; ale za to żenienie się rycerza z kmiecianką prawo z 1390 r. bez ujmy klejnotu szlacheckiego jest godne uwagi, obok faktu, że chłopi bywają sądem polubownym między panami ks. Czer. 1056 u Dunina str. 68 n. 1 co ze względu na wzmiankę parochia znaną z statutu Kaźmierza W. zdaje się być echem czasów opolowych, kiedy opole obejmowało nobiles i simplices. Nieprzeszkadzało to czynić sobie wzajem zarzutów o mierzenie kwartą i łokciem ks. Czer. 1385 r. 1421. Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 63. IV. Historya Mazowsza jeszcze ciemniejsze ma początki niż Małopolska. Chociaż imię jego ludu znane jest, jak widziemy, w I i II w. po Chrystusie, żadnych przecie czynów historycy greccy i rzymscy niezapisali. Pierwszym faktem dziejów M. jest powstanie opisane przez Gallusa komesa t. j. dostojnika z dworu Mieszka II Lamberta, Mieczsława Mojsława, który będąc jego cześnikiem i wazalem, po jego zgonie, 1034 wymową swoją jak drugi Krakus skłonił lud swój rodzimy z Mazowsza, do okrzyknięcia siebie księciem i co jedno znaczyło chorążym tej dzielnicy. Naonczas, w skutek zbiegostwa ludności z Poznania i Gniezna, pewno i z innych ziem lechickich za Wisłę do Mazowsza, kraina ta tak wzmogła się w mieszkańców, że rolnikom pól, bydłu pastwisk, a ludziom mieszkań zabrakło. To natchnęło Mieczsława odwagą opierania się synowi Mieszka II, KaźmierzowiKarolowi, skoro ten silny prawem następstwa, chciał tego księcia elekcyjnego do uległości sobie przywieść. Tradycya późniejsza dochowała wspomnienie, że ten Mieczsław czyli Matzo pokonawszy sąsiednich Ulmerugów w Prusiech, corocznie pewną liczbę młodzieńców od nich brał, tytułem daniny zapewne do wojska, por. Szafarzyk dz. cyt. II, str. 454 5. Dopiero z pomocą Gotów uwolnili się Ulmerugi od tej daniny. Wiadomem jest, że wedle Nestora w 1041 r. Jarosław ruski gocki wojował z Mazowszanami, dopłynąwszy Bugiem łodziami do ich ziemi, a potem wydawszy siostrę za KaźmierzaKarola, 1047 r. zwyciężył Mazowszan, zabił ich księcia Mojsława i upokorzył ich Kaźmierzowi. Cała więc powieść o Ulmerugach i pomocy gockiej wyjaśni się pomocą ruską Jarosława, oraz stosunkami Mojsława z Pomorzanami, którzy po pokonaniu wedle Gallusa 30 szyków Mazowszan przez 3 szyki Kaźmierza, przyszli w pomoc Mazowszanom. Pokonał i Pomorzan cztery legiony, Kazimierz z półtora legionem swoich. Ci Pomorzanie, to jest pewno Zemzil dux Pomeraniorum w 1046 r. godzący się w Merseburgu z Kaźmierzem An. Altahens. majores w Pertza Monnm Germaniae XX str. 802. Na 1046 r. wypadałoby poprawić datę zwyciężenia Mojsława według Nestora, albo też przy sprzeczności podań krajowych i ruskich, wyłącznie swoim ziomkom tryumf przypisujących, może trzeba 1046 r. przyjąć jako datę rozerwania sojuszu Pomorzan Ulmerugów z Mazowszem, poczem nastąpiłby rozgrom Mojsława w dacie podanej przez Nestora. Mon. Biel. I, str. 416 418 str. 702 3 Na nowo słychać o Mazowszu za synów Kaźmierza I; mianowicie Władysław Herman w swojem Mazowszu chętniej mieszkał, synowi Zbigniewowi M. po swej śmier13 ci przekazywał str. 434 ks. II, roz. 8 i ze stolicą Płockiem; tenże Zbigniew ledwo niezagarnął Mazowsza, jeszcze za życia ojca str. 439. Herman umarł w Płocku i tam został poc owany, w kościele płockim str. 443 1102 r. W jednym ze swych napadów przed r 1124, Pomorzanie kości książąt i Hermana, wedle opowieści Krzywoustego, wydobyli, i po drogach rozsuli, a z głów zęby powybijali. Mon. Biel. II str. 63. Po śmierci ojca, Zbigniew objął Gniezno, Kalisz, Spicimir, i samo Mazowsze Gallus II, roz. 21 i 37, 38 a po utracie przezeń całej dzielnicy roz. 41 wskutek podstępnych zamachów na dzielnicę Krzywoustego, Mazowsze dostało się w zarząd dotychczasowego rządcy Wrocławia, komesa Magnusa II roz. 49. Gdy z podniety Zbigniewa rozpoczęta przez Henryka V wojna z Polską III, 2 skończyła się na niczem, a i pomoc Czechów go zawiodła roz. 23, 25, udał się w pokorę do brata i dostał Mazowsze w lenno. Niebawem jednak pycha uniosła Zbigniewa do przybrania insygnii suzerena, a pono nawet i do namawiania różnych osób, by zamordowały Krzywoustego. Rozgniewany Krzywousty oślepił brata i wygnał Mon. Biel. I, str. 480 i II, str. 328 podobno 1110. 1129 1131 pokutował Krzywousty, a duchowni w miarę kajania się, przy uroczystościach kościelnych, lub poświęceniach kościołów, umniejszali mu pokuty z mocy kanonów. Nareszcie z polecenia papieskiego zadośćuczyniwszy bratu, Zbigniewowi, zyskał odpust i pogodził się z bratem. Ze zgonem Krzywoustego 1138 r. , M. z Kujawami utworzyło odrębną dzielnicę będącą uposażeniem Bolesława Kędzierzawego 1138 1173. W czasie walk towarzyszących wygnaniu Władysława II, ustąpiono Wiznę z 3 zamkami Rusinom, sprzymierzeńcom Władysława. Lestko 1186 syn Kędzierzawego objął rządy nad Mazowszem i Kujawami Monum Bielow. II str. 375, 799, 835. ślad tych rządów Lestka, Kędzierzawica mamy w akcie z 1185, ze stycznia Rzysz. II str. 5 6 którym obdarza kościół Panny Maryi w Włocławku zamkiem w Słońsku, kaplicą w Gniewkowie, wsiami Kowale, Kurow, Inowłodź. W 1186 r. już w Płocku sądzi Kazimierz II, jako zwierzchnik w otoczeniu ksiażąt principes to jest dwu biskupów, płockiego Wita i kujawskiego Stefana, oraz Syrona komesa i Mikołaja krakowskiego, , prymasa Rzysz. I str. 12 Żyro ów znany już 1161 r. był za małoletniego Lestka, wielkorządcą i opiekunem jego dzielnicy Mon. Biel. II 390, 397, 530 z polecenia Kaźmierza II, i wówczas 1186 przybierał tytuł Deigratia z Bożej łaski Hube oraz wojewody Mazowsza Okol. Orbis po, lonus III 110 111. A rządów tych pamiątka dochowała się jeszcze 1222 r. , Rzyszcz. III str. 26 28 przyczem dowiadujemy się, że w godności rządcy następcą Żyrona był syn jego Otto. Wnukiem był Getko 1256, str. 77 Wszakże nastąpił rozdział Mazowsza od Kujaw. Zabiegi Mieszka III by uzyskać zapis chorego Lestka dla swego syna Mieszka, oraz ustąpienie Kujaw Bielow. II, str. 406 7, 443 musiały przyjść do skutku, choć ze zmianą osób obdarowanych Mon. Biel. IV, 12, bo do śmierci swej w bitwie pod Mozgawą 1195 r. Bolesław syn Mieszka Starego rządził Kujawami z wojewodą Henrykiem Mon. Biel. II, str. 835, Kod. Wielk. 125, 211. Później sam Mieszko III objął na siebie Kujawy 1201. Nierychło dopiero odziedziczył je Konrad syn Kazimierza II i oddał w zarząd wojew. Krystyna tamże i Mon. Biel. II, 802, 836. Po gwałtownej śmierci tego Krystyna w 1217 zrazu oślepionego, a potem dopiero zdławionego z rozkazu Konrada I, miało M. , płynące dotąd miodem i mlekiem, zamiast miodu piołun i kwaśne mleko oglądać. Wedle innych źródeł miał on ludy zamorskie, Prusaków i innych wrogów M. pokonać tak, że i wrócił spokój M. i podbici lennikami zostali. Oskarżenie a potem śmierć sprowadzili nań oskarżyciele rywale Mon. Biel. IV, str. 752. Długosz pod r. 1217 wypisując te szczegóły, za powód kaźni daje obawę Konrada, by niestat się Krystyn groźnym jemu i synom jego. Z drugiego zaś źródła, w liczbie podszczuwających na Krystyna wymienia Jana błędnie zwanego Czaplą, bo jestto błędne odczytanie słowa capelanus. A powodem niechęci księcia, były niby wymówki Krystyna za życie niegodne Konrada, niegdy jego ucznia. W 1245 1263 znaleziono Krystyna głowę z włosami szafranowemi, jaśniutkiemi. Pochowano z głową biskupa Wernera Mon. Biel. II, str. 753. W 1239 r. został powieszony rzekomy sprawca kaźni Krystyna, ksiądz Jan. Powodem tej kary Mon. Biel. II, str. 560 miał być za długi pobyt kś. Jana ze swym uczniem Kazimierzem, a synem Konrada w Wrocławiu u jego narzeczonej, córki Henryka II Pobożnego. Kod. Wielk. 226, Theiner, Monum. Poloniae, 74. Darowizna Łowicza, mająca wedle kroniki wielkopolskiej i Długosza pod r. 1240 być okupem za ów grzech Konrada, danym arcybiskupom gnieźnieńskim, jest fałszywie do tego faktu zastosowaną. Bo już 1136 r. K. W. 7 Łowicz z dziesięcinami, wsiami i ich mieszkańcami, z łowami, bobrami, i sądownictwem świeckiem ma tylko odpowiadać przed biskupem, t. j. za pierwotnej organizacyi kościelnej za Mieszka I Lamberta 992 przed biskupem polskim. W 1136 r. zaś, posiadłość ta jest już wliczoną w poczet majątków arcybiskupa gnieźnieńskiego. Dwa te najgłośniejsze fa Mazowsze kty z życia Konrada przedstawiwszy we właściwem świetle wedle źródeł, przechodzimy do trzeciego, t. j. do wpływów żony jego na rządy księcia. Wedle Długosza, ta żona, Agazya, miała się znęcać nad ciałem, już powieszonego i umęczonego kś. Jana, którego uwięzić miał trzeci syn Konrada, Ziemowit. Wyklęcia Agazyi w buli znanej niema, lubo Długosz o tej karze jej za ów czyn wspomina. Niema też nic w dawniejszej kronice wielkopolskiej o tym udziale Agazyi w sprawie kś. Jana, jakkolwiek Konrad przyczynę śmierci kś. Jana zwala na porady przewrotnych, co może odnosić się i do Agazyi. Prawdopodobieństwo wzmaga się z faktem zabrania wsi Chełmce z porady złych ludzi a to przez wzgląd na żonę biskupowi włocławskiemu Rzyszcz. II, str. 591, por. Kod. W. 211 z 1238 r. ; por. Rzyszcz. II, str. 11 13 z r. 1233 przez tegoż ks. Konrada. Agazya ta jest córką Świętosława kś. ruskiego, którego z 4 innymi, wódz Leszka Białego, po zwycięstwie 1205 r. nad Romanem odniesionem, przez Leszka i Konrada, powiesił z rozkazu tegoż Leszka Mon. Biel. III, str. 353. Być może, ze na jej ślubie z Konradem, niepozwolił arcybiskup Henryk odprawić mszy biskupowi płockiemu Theiner I, str. 8, 17. Imię jej i 3 synów wraz z Konradowem figuruje na darowiźnie ziemi chełmińskiej krzyżakom w Kruszwicy przed mostami w lipcu 1230 r. Theiner I, str. 19 20, 40, z warunkiem pomocy w razie napaści od Prusaków i innych ludów pogańskich, przez Konrada uczynionej. Ten stosunek do Krzyżaków jest czwartym faktem rządów Konrada. Łączy się to z kwestyą napadów, jakie czynili Pomorzanie i Prusacy zdawien dawna na M. w ogóle. W kronice Gallusa, opisującej czasy Bolesława III aż do wygnania Władysława II pełno wzmianek o tych najazdach. Wszakże odpierał je Krzywousty sam, posługując się na M. procesyami np. biskupa Szymona dla podniecenia ducha ludności pierwiastkiem religijnym, co istotnie nawet dziewczęta mazurskie skłaniało do zbierania pomorczyków, jeńców, zamiast łomu. Myśl nawrócenia najezdników podjęta przez śś. Wojciecha 997 i Brunona 1009 i przerwania w ten sposób ich najazdów, została wznowioną przez cystersa z Łekna Gotfryda 1207 a potem od 1210 już arcybiskup gnieźnieński Henryk ma zlecony dozór nad apostołami i neofitami aż do czasu utworzenia osobnej dla ostatnich dyecezyi Szczególniej czynnym był nowy apostoł Krystyn, cysters z Oliwy. W 1215 już dwaj neofici pruscy Swabuno i Warpod podarowali nowemu biskupowi dwie ziemie Lonzanią i Lubawią. Od 1216 zaczynają się nowe najazdy tak, że Honoryusz III uwalnia arcybiskupa od krucyaty do ziemi S. dla choroby, i pozwala użyć miejscowych krzyżowców do obrony swej archidyecezyi, co rozszerzył potem i na biskupa pruskiego, owego Krystyna, w r. 1217. Mimo zabiegów Krystyna, by zebrać krzyżowców i śród obcych, krucyata odwlekła się do 1222, zwłaszcza, że Konrad 1218 i Leszek Biały 1221 zachorował Theiner I, 62, Rzyszcz. II, str. 7. W 1222 r. Leszek z bratem rodzonym Konradem i z Henrykiem Brodatym ks. Wrocławia, w otoczeniu biskupów niemal wszystkich i dostojników świeckich, wyprawę odbyli. W jej ciągu został Krystyn obdarowany przez Konrada w Łowiczu zamkiem chełmińskim na miejsce pobytu i wsie różne, ziemię chełmińską niewiadomo który z krzyżowców miał posiąść każden miał dochodami dzielić się z Krystynom, prócz Henryka, mającego dopiero ułożyć się co do tego z biskupem Dogiel IV, 11; Theiner I, 29. Teraz i biskup płocki Gedeon cedował swe posiadłości i dochody w chełmińskiem na Krystyna, którego jeszcze później Konrad i prywatni uposażyli. W 1224 nowo najazdy nastąpiły, opactwo cystersów zniszczono. Wówczas podobno 1224 1228 został utworzony zakon braci rycerskich Chrystusa mających wojować w Prusiech trybem inflanckim. Od miejsca pobytu zwano ich Dobrzyńskimi. Gdy i tych pomoc nieokazała sie skuteczną, wezwano krzyżaków 1226 za poradą Henryka szląskiego, wedle źródeł wielkopolskich, a w ciągu wypraw Konrada na Kraków wedle dokumentów 1228. Dano wówczas ziemię chełmińską w lenno krzyżakom, później dodano Nieszawę, a 1230 w Inowrocławiu zrzekł się Krystyn swych posiadłości w chełmińskiem na rzecz zakonu, z wyjątkiem dziesięciny i dwustu włók ziemi i 5 zagród. W zamian krzyżacy mają bronić jego i jego posiadłości, i oddawać mu honory zwierzchnicze. W 1230 nastąpiło nadanie ziemi chełmińskiej zakonowi raz warunkowe, a potem drugie sfałszowane podobno, na własność. Tym sposobem w zanadrzu M. osiadł zakon, obcy krwią, żądny tylko władzy, który nawet jak widać 1238 r. , nie bronił Krystyna, pozwolił go poganom wziąć do niewoli, niewykupił, lecz owszem na jego ziemie, zamek Sanctir z tymi poganami napadł tymczasem Theiner I, 73. Dawniejsi obrońcy M. dobrzyńscy rycerze, jeszcze 1230 r. siedzący też między Koprzywnicą i Chełmnicą Kod. Maz. 6, str. 4 1237 zwani jako niegdy dobrzyńscy uzyskali od Konrada zamek Drohiczyn i całą krainę sięgającą od środka rzek Bug i Nur aż do granic ruskich Hasselbach Cod. Pomer. I, str. 556, gdyż tu nowy nieprzyjaciel wyrastał w osobie Litwinów. Piątym faktem rządów Konrada jest ubieganie się jego o rządy Mazowsze Krakowa. Leszek, jak powszechnie źródła donoszą, został zabity przez Władysława Ottonicza 24 listopada 1227 r. Mon. Biel. II, str. 938 z udziałem Pomorzan i panów polskich Połnoje sobr. rusk. ljet. II, str, 503, na zjeździe w Gąsawie śród całego kleru wyższego polskiego Rzyszcz. II, 31. Być bardzo może, że zjazd gąsawski był dalszym ciągiem synodu w Buczkowie, który odbywał się 8 maja 1227 r. Hasselbach C. Pom. I, 161, str. 377. Po zjazdach z swoją bratową Grzymisławą, nic o Krakowie widać niedecydujących, Konrad ruszył z wojskiem na Małopolskę, w której osiadł na zasadzie umów z zabitym i z klerem Władysław Laskonogi 1228 1230. Zdaje się, że skutkiem tej wyprawy jest zabór Krakowa 1231 i Sandomierza w 1230 przez Konrada Rzyszcz. II, str. 9, 9, Kod. Maz. 7, 8; K. W. 134 a w związku jest wyprawa jego z synami Romana Halickiego 1205 na Kalisz, w celu odebrania go dla Ottonicza Laskonogiemu Połn. sobr. rusk. liet. II, 503. Miasto to jednak niebawem przeszło w ręce Henryka Brodatego. Odtąd tworzy się federacya terytoryalno rodzinna w linii Konrada, której głową jest on sam 1247, to tytułując się tylko księciem Mazowsza 1231 K. W. 132, 134, 1237, 1239 Kod. Maz. , str. 9, 10 to Kujaw 1232 K. W. 140, to Mazowsza i Kujaw 1232 Kod. Maz. , str. 6, 1236 Rzyszcz. Cod. Pol. II, str. 15, to Łęczycy 1234, 1239 i 1247 K. W. 172, 226, 267, Rzyszcz. II, str. 14, 20, I, 50; K. W. 267, to Krakowa i Łęczycy 1241 3 Rzyszcz. II, str. 39, 44, 46, 594; K. W. 234, Bart. III, 38, 42, to samego Krakowa K. W. 229 z r. 1241, to Mazowsza i Krakowa M. M. Ae. III, str. 31. Raz tylko 1231 zatytułował się księciem Krakowa, Mazowsza, Sandomierza i Łęczycy Kod. Maz. , str. 4, 5. Zdaje się, że pod jego zwierzchnictwem zostawali jego synowie Bolesław książę Sandomierza już 1230 Rzyszcz. II, str. 9 10 aż do roku 1232 Rzyszcz II, str. 30, jak to wskazał już Naruszewicz a po nim Smolka. Jeszcze 1237 r. ten Bolesław przywiesił pieczęć księcia Mazowsza i Sandomierza, choć się tylko tytułuje mazowieckim Rzyszcz. I, str. 41 42. W r. 1233 zwie się ks. Sieradza Rzyszcz. I, str. 37 38. Później znowu mazowieckim 1239, 1241, 1246, 1247 Kod. Maz. , poczem umarł a Ziemowit brat jego objął Mazowsze czerskie. Kazimierz Kujawy i Łęczycę prawie stale trzymał jeszcze za życia ojca aż do śmierci 1268. Rządy Konrada w Chrobacyi przerywali to książęta szląscy, to sam Bolesław Leszkowic, i myśl o skojarzeniu napowrót w swym ręku obu dzielnic ojcowskich była tylko czczem marzeniem tego księcia Mazowsza. Zdaje się, że przewagę swoją zawdzięczali książęta szląscy i pochodzeniu od najstarszego syna Krzywoustego i bohaterskiej śmierci Henryka II Pobożnego, w boju z Tatarami pod Lignicą, gdy udział Konrada skończył się na daniu przytułku Danielowi Romanowiczowi, przyszłemu królowi Rusi drohickiej, a zbiegowi przed Tatarami. Poła. sobr. rusk. liet. . Ze zgonem Konrada, losy dzielnic chwilowo skojarzonych pod jego rządami rozchodzą się. Najprzód co do Mazowsza, to Ziemowit I stale nosi tytuł dodatkowy czerskiego i prócz wojewody Mazowsza z której to godności przechodzono na kasztelana płockiego, Kod. Mazow. , str. 15 ma kasztelanów Płocka, Wizny znana 1145, Ciechanowa, Zakroczymia, Wyszogrodu str. 18, rok 1254, wyrokuje w okręgu zamku pułtuskiego 1250 co wskazuje granice terytoryalne w przybliżeniu. Więziony przez brata Kazimierza z żoną 1254 1255, w 1259 w przymierzu z Bolesławami Wielko i MałoPolski, i Romanem królewiczem ruskim synem Daniela spustoszył Łęczyckie i objął w posiadanie zamek tamże przez sprzymierzeńców zbudowany. To skłoniło Kazimierza do układów. W 1260 r. Litwini pod wodzą Mendoga spustoszyli Płock, a 1262 napadli na Jazdów pod Warszawą, zabili Ziemowita wydanego przez przekupionego jego sekretarza Goszcza, a Konrada syna Z. wzięli do niewoli Mon. Biel. II, str. 573, 574, 585, 586, 588, III, str. 862. Opiekę nad wdową i synami Konradem i Bolesławem objął Bolesław Wielkopolski, który odbudował zamek płocki, jedyną obronę M. od pogan i dał go rodzinie. Konrad, za którego tyle okupu Litwini żądali, żeby całe księstwo nań nies tarczyło, cudownie się uwolnił, bez grosza okupu Kod. Maz. , str. 26 27, i to upamiętnił darowizną wsi Rafałowo katedrze płockiej 1285. W dziejach ogólnopolskich znany jako współzawodnik Leszka Czarnego do Krakowa i posiadacz nawet Lublina. Z pomocą Rusi i Litwy miał zdobyć Gostyń, a w zatargach z Leszkiem Czarnym, zwyciężył jego wojew. sieradzkiego Macieja. Zmarł 1294 bezdzietnie. Ma już przy sobie kasztelana z Rokicin. Brat jego Bolesław II chwilowy pan Krakowa 1288, pod Krzywiczem pomagał Władysławowi Łokietkowi księciu Sieradza więc po 1288 przeciw Henrykowi ks. Głogowa K. W. 477, mylna data 1278 nadał arcybiskupom prawo bicia monety w Łowiczu 1286 i 1288 r. 565, por. 791. Nosił tytuły pana płockiego 1286, w 1295 pana Wizny i Czerska Kod. Maz. , str. 32, 1297 ks. Mazowsza i Czerska K. W. 765, 766 a 1298 pana czerskiego. Miał być w związkach z Litwą, gdy 1299 pustoszyła Łęczycę i zabiła brata Łokietka Kazimierza, a mistrz Mazowsze pruski Mejnhard za te związki zniszczył mu zamek Wiznę. W 1286 Władysław Łokietek zdobył Płock zapewne śród ubijatyk o dzielnice i Kraków. Bolesław ten 1313. Z trzech jego synów, Trojden był księciem czerskim Kod. Maz. str. 38, Wacław płockim str. 40, 41 a Ziemowit czerskim. Z tych najgorzej się popisał Wacław, który został 1329 hołdownikiem Jana króla Czech str. 47 48 ze swemi zamkami w Płocku, Wyszogrodzie i Gostyninie. Syn tego Wacława, Bolesław III ks. Mazowsza i pan Płocka, także był hołdownikiem Karola syna Janowego króla Czech a następnie cesarza. Bez względu na to, Kazimierz W. po jego śmierci, 1350 zajął wakujące księstwo płockie, t. j. ziemię płocką, wiską i zakroczymską, obiecując 1351 najbliższych krewnych zmarłego, synów Trojdena czerskiego uwolnić od lennictwa czeskiego z ziemi płockiej, lub w razie przeciwnym zwrócić ją im, oni zaś Sochaczowskie oddadzą królowi, dane obecnie alodyalnie. Po śmierci Kazimierza W. bez synów, Trojdenowicze obejmą Płock, Wiznę, Zakroczym i Sochaczew niezależnie. Wdowa po Bolku w oprawie dożywotnio będzie siedzieć, a po jej śmierci Płock, Zakroczym, Płońsk, Wyszogród wrócą do króla, a Gostyńskie do Trojdenowiczów. Prawa dawne Kazimierz W. zachowuje ziemiom płockiej, wiskiej i zakroczymskiej Kod. Maz. str. 62 64. Dopiero w 1353 za odstąpione Jawor i Świdnicę na Szląsku, Ludwik uzyskał od Czech niezależność lenną Płocka str. 66. Z synów Trojdena ks. Czerska tytułujących się ks. Mazowsza a panami Czerska i Rawy, suto tak obdarzonych 1351 przez Kazimierza W. , Kazimierz lennik z ziemi warszawskiej z okręgiem i zamkami Ciechanów, Sochaczew, Wiskitki, Nowygród nad Pyszą i Nowydwór nad Narwią i ich okręgami wprędce umarł, a Kazimierz W. 1355 nadał jego brata Ziemowita III temi lennami, do dawnych ziem i zamków Czersk, Rawę, Gostynin i Liw przyłączając. W razie swej śmierci bez syna, spadek po ś. p. Wańkowej z zapisu syna jej i Wańki Bolesława, t. j. Płock z ziemią, Wyszogród i Płońsk zamki z ziemiami, Kazimierz W. daje feodalnie Ziemowitowi, nadto ziemię wyszogrodzką ku Gostyniowi, sobie zatrzymując drugi brzeg Wisły str. 69 70. W 1359 Kazimierz W. po swej śmierci bezwzględnie zapisał Płock alodyalnie Ziemowitowi z dodatkiem Zapilcza, t. j. ziemi między Radomierzą i Pilczą str. 75. Tym sposobem Ziemowit ten III tytułuje się księciem Mazowsza a panem Czerska, Rawy, Sochaczewa i Gostynina 1359 str. 76 a 1379 rozdzielił swoje państwo tak między synów str. 92 Jan dostał Czersk, Warszawę, Liw, Zakroczym, Wyszogród, z wsiami Kamion, Przesławice i Młodzieszyn, Ciechanów. .. . Ostrołękę, Nowogród; Ziemowit II zaś Płock, Gostyń, Sochaczew, Rawę, Płońsk, Wiznę po Narew i Siennicę. Gdy Ziemowit zastawił Wiznę krzyżakom, Jan 1382 zastrzegł sobie w razie wykupu granicę ojcowską między Wiską ziemią a swoją kasztelanią nowogrodzką str. 97. Śród zatargów po zgonie Ludwika o snadek Polski, Ziemowit IV zajął Kujawy 1383 4 str. 99, 100, 102 i okrzyknięty królem w Sieradzu, byłby gdyby nie wylew Wisły został i mężem Jadwigi. Skończyły się te zamiary na ślubie z Aleksandrą siostrą Jagiełły, której dał na oprawę Rawę i Sochaczów 1388 str. 106, oraz na donacyi Bełza, Lubaczowa, Buska, Grabowca, Horodła, Sewłosza, Łopacina w Rusi 1396 i 1397 str. 117 120. Zwróciwszy 1385 r. , 1398 wziął Kujawy zastawem od Jagiełły Rzyszcz. II, 765, 809. W 1401 r. oddał swemu bratu Januszowi ziemię wiską z pow. goniądzkim str. 138 140 wykupione przez tegoż Janusza od krzyżaków, którego posiadłości zwiększyło nadanie Drohiczyna, Mielnika, Suraża i Bielska 1391 przez Jagiełłę str. 112 113 a którego stolicą stała się Warszawa 1429. Synowie Ziemowita IV, Ziemowit V, Kazimierz, Trojden 1427 i Władysław 1455, 1427 r. zawarli umowę dodatkową co do nadań królewskich i powiatu krzeszowskiego str. 172, podzieliwszy się tak spadkiem po ojcu, że Władysław wziął Płock i Wiznę, Płońsk i zawskrzyńske Daniłł. I, str. 252 n. 3 Mławę oraz Bełz. Ziemowit Y objął Rawę, Sochaczew, Gostyń, Mszczonów i na Rusi Żydaczów bezdzietnie 1446. Kazimierz występuje 1424 u Zawiszy Czarnego i 1429 przy nadaniu prawa chełmskiego Mławie, wspólnie z braćmi Gawarecki Przywileje, str. 126, a ożeniony z wojewodzianką międzyrzecką, umarł bezdzietny jako książę Bełża 1446 r. Choć 1431 z Polakami trzej bracia wyruszyli pod Łuck walczyć z Świdrygiełłą swym wujem podówczas w. ks. Litwy, a nieprawym zaborcą Podola Daniłłowicz Skarbiec 1562 weszli z pomagającym mu zakonem w przymierze 1608, por. 1613, 1614, a to celem restauracyi Świdrygiełły, pozbawionego Litwy 1432 na rzecz Zygmunta. Ponieważ na umowy z wujem pojechał sam Ziemowit, pokłócił się o to z nim Władysław nie Włodzimierz 1661 tak, ze ledwo ich zgodzono, ale postanowili się 1433 r. podzielić ziemiami w ten sposób, że Władysław weźmie ziemie z tej strony na płn. Wisły położone i podda się krzyżakom, którym gwoli będą Płocczanie utrudniać polskiej armii przejście Wisły 1663. Niebawem Władysław jawnie oświadczył się z chęcią przystania do Świdrygiełły, byleby zwrócił ziemie zapisane mu Mazowsze przez Witolda. Choć do zgody już nie przyszło, i Władysław połączył się z Zygmuntem, za to panowie mazowieccy ofiarowali swe usługi Świdrygielle N. 1664, którego zabiegi atoli skończyły się klęską zupełną. W 1437 zapewniono Zygmunta uroczyście, że książęta mazowieccy a zwłaszcza Kazimierz wierny jeszcze opuści swego wuja. W 1435 Bolesław IV wnuk Janusza a ks. warszawski odprzedał Wiznę Władysławowi Kod. Maz. str. 132 3, a na to zajął Drohiczyn i inne odebrane przez Witolda a teraz dane sobie 1440 przez Zygmunta w. ks. Litwy Dług. XII, 622 za którego syna Michała oddał swą siostrę Ofkę. W 1444 r. Kazimierz Jagiellończyk w. ks. Litwy o ten Drohiczyn ubiegał się Dług. XII, 711 3, to też Bolesław przyjął do siebie Michała Zygmuntowicza, rywala Kazimierza na Litwie, ale ze Władysław nie poparł Bolesława, nie przyszło do rozgromu Litwy, owszem Bolesław stracił i Drohiczyn i Węgrów sobie przyznane. Wówczas Władysław, nie spodziewając się synów, nagle zapisał całe księstwo Płock, Rawę, Sochaczew, Gostynin, Wiznę, Raciąż, Zawkrze, Płońsk, Bełż, Lubaczew, Busk, Horodło, Sewłosz i Łopacin str. 208 9 temu Bolesławowi IV, który za przykładem bisk. płockiego Pawła z Giżyc późniejszego opiekuna synów Władysława i panów świeckich polskich, został obrany też królem polskim choć na chwilę po śmierci Warneńczyka. Był to jednak przelotny rozbłysk chwały dla Mazowsza, i pozorne na papierze skupienie w jednem ręku, umożliwiające rozwój potęgi. Dzielnica Władysława rozpadła się między dwu jego synów Ziemowita VI 1462 i Władysława II f 1462 a Bolesława IV 1454 między 4ch Konrada, Kazimierza, Bolesława V i Janusza II. Zaczęło się też zaraz powolne wcielanie Mazowsza do korony. W 1462 r. Władysławicze otruci zostali przez Gotarda z Rybna kasztelana sochaczewskiego, zagrożonego przez nich zaborem Rybna Długosz. To też zaraz rawskie i gostyńskie wcielił Kazimierz Jagiellończyk do Polski, a Bełż oddał jako tenutę królewską, dotychczasowemu stście, zaś wyrokiem sądowym po długich sporach, odebrał 1468 dalszym krewnym jako Konradowi synowi Bolesława IV Płock, ziemię zawskrzyńską, płońską, wiską, sochaczewskę M. M. Ae. II, Kod. Maz. . Kazimierz obrany 1471 bisk. płockim, za 6000 zł. węg. oddał Konradowi ziemię wyszogrodzką 1474 r. , ale śmiercią wywołał spory między tym Konradem a Bolesławem V o spadek po sobie, zakończone dopiero 1482. Spory Konrada z Janem Giżyckim zakończył Jan Olbracht 1490 r. , a gdy umarł Bolesław V 1488, dał temuż Konradowi dożywociem Czersk, Warszawę, Wyszogród, Zakroczym, Ciechanów, Łomżę, Nowogród 1496 Kod. Maz. . Atoli Aleksander Jagiellończyk wcielił ziemię płocką, zawskrzyńską i wiską, i porównał ją z koroną 1502, 1504, 1505 a synom Konrada, 1504 lennem już tylko nadał Warszawę, Wyszogród, Zakroczym, Ciechanów, Łomżę i Nowogród. W 1516 wcielono ziemię drohicką. Po zgonie ostatnich ks. M. Janusza i Stanisława 1525 r. wcielono M. do korony, zostawiając do czasu namiestnika i pewne wyłączności zwane eksceptami mazowieckiemi. Była chwila kiedy Anna ks. mazowiecka miała posagiem wnieść M. Zygmuntowi I. Zwyciężyła Bona Sforcya, herbu Wąż. Już po przyłączeniu, wywarło M. znaczny wpływ na dzieje rzpltej, gdyż dla celów religijnopolitycznych, by obrać katolika, miejsce pierwszej elekcyi przeniesiono pod Warszawę, kędy też w osierdziu katolicyzmu od Zygmunta III osiedlili się na stałe, z Krakowa, królowie polscy. Sitarze przegłosowali na rzecz pana Gawińskiego, Rdesta i innych pretendentów, a potem monarchicznoteokratyczny głos Skargi, księdza kaznodziei i jezuity z Grójca mazowieckiego zaważył równie potężnie w literaturze. Krasiński Jan w swej Polsce tłom. z 1852, str. 129 130 wskazawszy że w M. zbiegaj ą się rzeki 3 prowincyj Wisła Polski, Narew Litwy, Bug Rusi, i że dla dogodnego nad Wisłą położenia, odbywają się sejmy walne określił centralną geograficzną konieczność M. dla rzpltej. V. Kościół w Mazowszu, wedle podań kroniki wielkopolskiej zorganizowany miał być w dyecezyą przez Bolesława I Mon. Biel. II, str. 482, czego powieść spółcześnika Dytmara nie potwierdza. Bulla papieża Inocentego II z 1133 r. 4 czerwca Haselbach Cod. Pomer. I, str. 26, 12; Kod. Wlkp. 6 wymienia w liczbie sufraganii magdeburskich Masowią. Późniejszy Cencius wyliczając 1192 r. pobory papieskie z dyecezyj polskich wymienia osobno z płockiej 4 grzywny złota płatne przez króla do Rzymu, a z mazowieckiej biskup ma płacić ćwierć grzywny, t. j. fertona Muratori Antiquitat. Ital. V, str. 875 u Narusz. Hist. Nar. pol. ed. lipska IV, str. 246 nota. Swiadczyłoby to nawet o istnieniu dwu, nie tylko jednej dyecezyi na M. w XII w. Że dyecezyą płocka była ustanowioną do nawracania Prusaków i Jadźwingów, jak kujawska dla Pomorza i lubuska dla Lutyków, jest hypotezą prof. Małeckiego Przewod. nauk. i liter. 1875, str. 310, 313, 314 nieusprawiedliwioną przez cel i naturę dyecezyi, przedewszystkiem dla swej stolicy i jej okręgu zakładanej. Katedra miała być poświęconą w Płocku 1144 r. Mon. Biel. III, str. 118 co objaśnia się faktem jej zniszczenia przez Pomorzan 1126 7 r. z grobami książąt miejscowych. Ten też rok 1144 przynosi nam Mazowsze nazwisko biskupa płockiego Aleksandra, fundatora kościoła w Czerwińsku, który też występuje 1145 oraz 1155 na uposażeniu Mogilneńskiego kościoła przez Bolesława IV Kędzierzawego K. W. 11, por. 12 i 3. Jemu też przypisane odbudowanie i skończenie z gruntu kościoła P. Maryi katedralnego Mon. Biel. II, str. 335 zapewne 1144 r. Umarł 1156 str. 798. Poprzednikiem Aleksandra będzie biskup Szymon, współcześnik komesa Magnusa Mon. Biel. 1, str. 459 rządcy Mazowsza, może w 1119 por. str. 457 458 i II 774 a żyjący za dedykacyi pierwszej księgi kroniki Gallusa. W 1161 r. przy poświęceniu kościoła w Łęczycy występuje Werner biskup mazowiecki M. M. Ae. III str. 19 n. 5, który 1165 posłując do Fryderyka I, przywiózł relikwie śś. Henryka i Zygmunta do Płocka, a 1172 został zabity przez Bolestę kasztelana wiskiego Mon. Biel. IV 751. Po śmierci Wernera, objął dyecezyą Lupus, obecny na zjeździe łęczyckim Kazimierza przed 1171 2 zaś po nim Wit, żyjący 1187 r. Rzyszcz. 1, str. 14 a obecny 1191 r. przy poświęceniu kolegiaty w Sandomierzu M. M. Ae. III, str. 5 6. Tak wskazawszy umyślnie pierwszych niewątpliwych biskupów płockich, zapisujemy o wielkich zatargach przed 1218 r. jakie wynikły między biskupem płockim a arcybisk. Henrykiem. Między innemi zarzucał arcybiskup gnieźnieński tolerowanie księży żonatych, nawet dwużennych. Mamy wówczas przykład dziedziczenia dziekanii płockiej syna po ojcu może Guntera, potem biskupa płockiego. Piotr, obrany 1244 na biskupa po Andrzeju, jest synem księdza żonatego przed nakazem celibatu 1220 r. . Klemens dziekan płocki 1317 i 1322, a 1325 proboszcz katedralny, zmarły jako biskup płocki 1357 r. , w r. 1338 ma zięcia pana Mroczka. Biskup płocki Henryk od 1392 ożenił się z Ryngałłą siostrą Witolda i przez nią otruty. Por. Przyczynki do dziejów medycyny w Polsce II, str. 3, 4, 8, 9. W 1218 karcono bisk. płockiego za pociąganie duchownych przed sąd świecki. Co do dziesięcin jeszcze w początkach XIII w. płacono je skórkami kun i wiewiórek. W 1231 Konrad I nadał zupełną swobodę kościołowi płockiemu a 1239 ludność w jego dobrach wyjął z pod jurysdykcyi świeckiej, a poddał sądownictwu bisk. płockiego, co potwierdzono 1241, 1257, 1402, 1464, 1537, 1550, 1618. Już za Konrada do biskupa należały zamki Pułtusk, Kock pod Lublinem, Brok nad Bugiem, Breńsk, Święcko, Czarnów, Gorzno. Biskup płocki nosił tytuł księcia pułtuskiego, a sufragan jego biskupa lacedomońskiego. Proboszcz katedralny płocki Arnold 1404 wspomina o powiecie sieluńskim, od którego jego następcy w XVI w. przybierają tytuł książąt. Wykonywują tam takie prawa zwierzchnicze jak biskupi krakowscy w księstwie siewierskiem. W r. 1443 z archidyakonatu płockiego, biskup Ścibor oddzielił archidyakonat pułtuski, którego granica szła od granicy pruskiej przez Janów, Krzynowłogę dwoistą, Dzierzgowo, Wągrę, Przasnysz, Maków, Nowe miasto, Janów, Czarnino, Pomiechów i Pomiechówek wzdłuż Narwi do Wisły tak, że strona prawa tej linii należała do płockiego, a lewa do pułtuskiego archidyakonatu. Powodem do takiego zwiększenia dozoru nad wiernymi był ile się zdaje husytyzm. Burzenie się sołtysów, pochodzenia szlacheckiego, w dobrach kościelnych, na które skarżą się. biskupi płoccy 1418 i 1439 Kod. Maz. taką pewno ma doniosłość. Za sprzyjanie husytom biskupi Ciołek z płockiego i krewny Jego Stanisław Pawłowski byli uważani za herezyarchów 1427 Cod. epist. Vitoldi a 1448 tylu namnożyło się heretyków, że za niewyświęcanie ich obrządku kleryków, spustoszyli dobra biskupa płockiego Giżyckiego M. M. Ae. B i palce obcinają katolickim księżom. Na Mazowszu też zostało wydane surowe prawo przeciw heretykom 1525 r. przez ostatniego z książąt udzielnych, Janusza, zrazu tylko do M. i przeważnie do Warszawy stosowane, a później rozszerzone dalej, które zakazywało czytać dzieł Lutra po łacinie i niemiecku, pod karą śmierci i konfiskaty mienia. Friese wymienia za luteranina Jerzego Bornbacha burmistrza w Warszawie 1544, którego synowie już byli katolikami. Jerzy Niemsta z Krzczencic 1581 r. daremnie chciał zbór dla akatolików wznieść, ale szlachta kazała go zburzyć. Lutrów napłynęło do Warszawy po r. 1607, kiedy sejm nakazał w Warszawie i Łomży wyrabiać dużo broni, a rzemieślnikow brakło i zwołano niemców Kś. Bukowski Historya refor. w Polsce. Leszno miasteczko zbudowane 1648 zajęli wyłącznie akatolicy, 1659 r. stanął zbór kalwiński w Węgrowie, którego filią był warszawski. W 1767 r. stanął pierwszy zbór ewangelicki w Warszawie w obrębie dworca posła duńskiego Saphorina. W ogóle, jeżeli Mazurowie zasłużyli sobie z czasów pogańskich na przydomek z pod ciemnej gwiazdy, ślepy Mazur jak w Niemczech ślepy Hess za swoją wytrwałość w dawnej wierze, to podobnej że dowody złożyli w czasie reformacyi, trzymając się gorliwie katolicyzmu. Kpiono z wiary, którą Maciek z Prus w butach przynosił. Wyprawy krucyatowe za Bolesława Krzywoustego, biskupa Szymona i komesa Magnusa po M. odbywane, w celu odparcia Pomorzan; wyprawa Kazimierza II z biskupem płockim na czele na Jadźwingów, i podobna działalność Kazimierza ks. kujawsko łęczyckiego na Jadźwingii i Galindyi, Mazowsze Mazowsze świadczą równie o wczesnej gorliwości apostolskiej Mazurów. Małżeństwo Bolesława Trojdenowicza z księżniczką Rusi Czerwonej naddniestrzańskiej, a później posiadanie Bełża darowanego Ziemowitowi IV, otworzyło jeszcze dalsze horyzonty propagandzie katolickiej Mazurów. Bolesław Trojdenowicz przypłacił ją życiem, otruty 1340 przez swych bojarów ruskich. Z czasów rządów M. w Bełżu, mamy właśnie akt 1394 niedrukowany ex libro fundationum XXIII, str. 352 Ziemowita IV ks. Płocka pana Wizny, w którym mamy ślad fundacyi kościoła rzymskiego na miejscu kościoła obrządku greckiegobizantyńskiego. Prócz biskupa płockiego, na Mazowsze sięgała i jurysdykcya biskupa poznańskiego, aczkolwiek przecięta z płn; na płd. przez dyecezyą kujawską. Jak archidyakon dobrzyński przy biskupie płockim figurujący bardzo często w aktach, obręb Mazowsza północnego, skupiony w ręku dyeceźnika płockiego charakteryzuje, tak urząd archidyakona czerskiego, do XV w. przy osobie bisk. poznańskiego, wyraża zawisłość Mazowsza południowego od Poznania. Po przeniesieniu kolegiaty z Czerska do Warszawy 1406 już np. 1472 spotykamy się z archidyakonem warszawskim. Dopiero wiek XVIII widzi tytuły przechodnie biskupów warszawskich brane przez poznańskich. Biskupstwo warszawskie powstało po podziale rzeczypospolitej. VI. Zamki w Mazowszu nie są tak gęste jak w Małopolsce. Jeżeli jednak włączymy tu dzielnicę Kujaw, w części Sieradza i Łęczycy, prawie stale chodzącą z Mazowszem, to spotykamy się tu z zasadami, których tylko skutki widzieliśmy w Małopolsce, tu zaś poznajemy zasady prawne. Mianowicie szczególniej co do Mazowsza i Kujaw mamy akty nadające wyraźnie i imiennie przywilej budowania zamków osobom prywatnym w swych dobrach. Dla Mazowsza mamy późny dokument z 1506 r. w którym czytamy, że szlachcic Mikołaj Polyak z Potrykoz wybudowawszy u siebie fortalicium sive opugnaculum, jeszcze uzyskał prawo zbudowania bramy, sposobem zamków, czyli tak zwany wswoth most zwodzony, wszakże bez zamiarów szkodliwych krajowi Kod. Maz. str. 333 4. Prawo to, służące i dawane świeckim, na Kujawach ma wcześniejsze ilustracye. W 1329 Władysław ks. dobrzyńsko łęczycki pozwolił zamki locanda castra zakładać rodzinie Ogonów Cauda we wsiach ich Lubin, Wola, Dąbrówka, Murzynowo Rzyszcz. II 659. 1356 r. Wojciech z Pakości wojew. kujawski uzyskał od Kazimierza W. prawo budowania zamków Rzyszcz. II, str. 721. Także w ziemi dobrzyńskiej a powiecie księskim Piotr z Brusiny w Swiedziebny, Rokitnicy, Janowie, Księtem, dostał od Kazimierza W. prawo zbudowania sobie castrum seu fortalicium str. 723. To prawo świeckich do budowania zamków w swych dobrach, o wiele łagodzi przywilej kleru mazowieckiego 1231 i 1232, polegający na uwolnieniu od budowy zamków książęcych, a pozwoleniu budowy zamków osieków i innych obwarowań w zrujnowanych miastach i dobrach kościoła Kod. Maz. str. 5 6. Z tego tytułu wspólnych a nawet wyższych nad świeckie praw duchownych, nie może dziwić ani oburzać por. Krytyka E. S. S. na rozprawę Wł. Smoleńskiego Szlachta mazowiecka w poddaństwie prob. płockich, w Bibl. Warsz. 1878 fortalicium Schelun przed 1598 r. w dobrach probostwa katedralnego w Sieluniu Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom województwa płockiego 1828 str. 297. Z tych przykładów możemy na pewno wnioskować o istnieniu panów zamkowych kasztelanów, baronów, władnących własną fortecą, jako pan dziedziczny, prawie niezależny, na M. W Fordoniu Władysław Jagiełło 1424 obiecał mieszczanom zbudować most na Szyroku z warownym przyczołkiem, który mieli utrzymywać w porządku i reperować Rzyszcz. II, 832. Jestto ogólną wskazówką, w jakim stosunku zostaje zamek królewski do każdej miejscowości. Do takich zamków należą wyliczone w akcie Bolesława IV Kędzierzawego ks. Mazowsza z Kujaw, 1155 Mon. Biel. VI 360 3 Grudziąż, Zakroczym, Serock nad Bugiem, Rypin, Sochaczew, Sierpsk, Nowy Raciąż, Osielsk, Szreńsk, Ciechanów, Nasielsk, Wyszogród, Płock, Dobrzyń, Włocławek, Przypust, Płońsk. W 1229 biskup płocki ma zamki Świece, Gorzno Kod. Maz. str. 3, 1233 Pułtusk, Brok, Swięcko, Karniew str. 337 338. Warszawa ma dokumenta niby Konrada I, brata Leszka Białego, z tą datą u Paprockiego Herby 405 co powtarzają Baliński Star. Pol. I 409, 397 n. , oraz Oskar Kolberg Mazowsze część I, 1884 str. 8, bez zwrócenia uwagi, że Konrad nosi tytuł księcia Mazowsza, pana i dziedzica Płocka, Czerska, Rawy i t. d. , nieużywany nigdy przez Konrada I, do którego czasów data 1224 dokument z wzmianką Warszawy zdaje się odnosić. Te tytuły służą synom Bolesława IV w akcie z 1464 r. Kod. Maz. str. 10 11. Do tychteż czasów należy tytuł praefectus curiae, użyty w akcie niby z 1224. Drugi dokument z 1241 Paprocki, str. 386 jak się okazuje z metryk koronnych, datowany jest w Czersku Rzyszcz. Ii, str. 26 n. 11. Trzeci dokument wbrew Balińskiemu Star, Pol. I, str. 397 n. 1 mówi dopiero 1252 o Warszewie jako wsi płacącej dziesięcinę do Góry Kalwaryi Kod. Wkp. 599. W 1253 jest włodarz płocki Jakób Kod. Maz. 12, 17, Mazowsze W 1350 Kazimierz ks. warszawski mówi już, o zamku w tem mieście Kod. Wkp. 1300 którego potem budowlą książęta mazowieccy, Zygmunt August, Zygmunt III i i. się zajmowali. Wójt Bartłomiej znany 1334 Kod. Maz. str. 49. W 1475 mamy ststę Wszebora ze Smolaka str. 263. Płock 1237 z pozwolenia Piotra bisk. płockiego zyskał miasto na placu między kościołami Wisława P. Maryi i ś. Dominika po drogę do Czerwińska wiodącą koło grobów, do dwu studni Wisława i żydowskiej i do drogi koło dominikanów. W tem mieście rządzi sołtys Kod. Maz. str. 8 9 jeszcze 1314 str. 39. Zamek jest wspomniany wyraźnie 1322 str. 45 a także 1350 str. 61. Mur i wieże zyskało od Kazimierza W. 1353 r. ; ssta Dadźbog 1363 str. 77. W 1355 wspomniano zamki Ciechanów, Sochaczew, Wiskitki, Nowygród nad Pyszą i Nowydwór nad Narwią, Wyszogród, Płońsk str. 69. Zamek w Rawie wspomniany 1374 str. 84; K. W. 1697. Przybko jest sstą tamże Kod. Maz. str. 130. Czerski zamek znany 1350 K. W. 1301. Ruina dzisiejsza zamkowa datuje z budowli Zygmuntowej, gdyż 1545 ślad jest o rozwalaniu dawnych budowli Księga Czerska str. LXXVII n. 1. Od 1441 są sstowie czerscy, pierwszym ma być Wawrzyniec z Sobień str. XCI. Zamek w Pułtusku istnieje już 1232, a ssta tamże Piotr z Żdżar 1456 Kod. Maz. str. 7, 223 224. Były też zamki jeszcze w XVII Święcicki w Bieżuniu, w XVI w Bodzanowie Gwagnin, zamek drewniany w Wiznie 1616 spustoszony był. Zamek Nasielski istniał 1232, 1257 Kod. Maz. str. 6; Gawarecki Przywileje i t. d. udzielone miastom wdztwa płockiego str. 141. Ciechanów miał w swym zamku posiadać kurzą nogę jak Kraków T. Lub. Trzy rozdziały str. 83 co stoi w związku z wyrażeniem litewskiem na kurzej nóżce niebezpiecznie, chwiejnie i chatką na kurzej nóżce w powieściach Glińskiego Bajarz Polski. VII. Szkoły na Mazowszu w kronikach i źródłach dotąd dostępnych nierychło zjawiają się. Istnienie wsi Mijstrewo, stanowiącej uposażenie scholastyka płockiego, w r. 1322 r. świadczy, jako to już widzieliśmy w Małopolsce, o istnieniu szkoły katedralnej w Płocku, przed tą epoką Kod. Maz. str. 44 tak, że magister Jan z 1207 r. , urządzający młyn we wsi Breśnic villa magistratus Rzyszcz. Cod. Pol. 1 str. 19 scholastyk K. W. . 211 powieszony r. 1239 przez Konrada I, byłby nietylko prywatnym książąt, ale i szkoły katedralnej mistrzem. Ściśle mówiąc, synowie Konrada mieli osobnych pedagogów Rzysz. II str. 7. W 1483 r. na prośby księcia i biskupa, papież Sykstus IV ustanowił magistra teologii i doktora prawa kanonicznego, na dwu prebendach miejscowych, z prawem wykłada żakom scholaribus i osobom prywatnym simplicibus personis obu tych nauk Kod. Maz. str. 293 4 przez co utworzył się rodzaj wszechnicy. Przed 1471 r. była szkoła u S. Bartłomieja str. 253. W XVII gimnasium castrense szkoła zamkowa z profesorami z akademii warszawskiej Starowolski istnieje. W 1249 jest Witalis scholastyk ś. Michała Kod. Maz. str. 14, a 1264 r. kapelan książęcy str. 17 18. W 1297 r. znajdujemy pedagoga Bogufała w Wiskitkach przy Bolesławie kś Czerska Kod. Maz. str. 33; niewiadomo czy książęcy czy zwyczajny. W Czersku była szkoła na zamku, od daty niewiadomej. W 1435 kś rector scolae w Lewiczynie; w 1448 r. kś. Jan z Osiemborowa director scolarum w Jazgarzewie; w 1477 kś. Jan director Scolae w Radwankowie kś. Czerska, str. XCV. Tegoż 1477 r. w Kazuniu książę Bolesław IV przeznaczył plac na szkołę Kod. Maz. str. 283 4. W r. 1334 jest w Rawie szkoła, jej rektorem Marcin, pisarz księcia Ziemowita Kod. W. 1131 i 1574. Jezuici tu uposażeni przez bis. kujawskiego Wołuckiego 1624 r. mają szkoły Baliń. , St. P. I, str. 564. W 1791 uczyli tam XX. Miechowici Gaz. Nar. i Ob. w 74 str. 298 por. str. 390. W Pułtusku szkoła istnieje przed 1449, a zapisy na nią ciągną się począwszy od bis. Erazma Ciołka 1512 do 1560 por. Łukaszewicz Histor. szkół III 509. W 1563 na sejmie o poprawę jej upominano się. Gdy w skutek zarazy r. 1564 65 akademicy Pułtusk opuścili, ich miejsce zajęli Jezuici sprowadzeni z Braunsberga przez bis. Noskowskiego Paprocki Herby ed. Tur. str. 424, który im szkołę zmurował. Z łaski arcybis. Uchańskiego 1581 r. uczył się tu kś. Śtan. Grochowski poeta pod Jakóbem Wujkiem Wiersze 1859 r. str. 300. Warszawa miała szkołę przy kościele parafialnym św. Jana r. 1339, w którym Hanko był rector scholae. W połowie XVI w. są szkoły triviales Paprocki, Herby str. 422. W 1577 były szkoły u ś. Ducha, P. Maryi, ś. Jerzego, św. Trójcy. W jednej z nich kś. Piotr Starga dwa lata był przewodnikiem, a Oczko syfilodolog się uczył Metr. Kor. Księga stołu 248 pod dniem 28 i 29 stycznia, Łukaszewicz Histor. Szkół III, 511. Szkoła akademicka istnieje 1746 i 1791 Gaz. Nar. i Obca 64 str. 268. Pijarskie powstały 1657, Jezuickie 1668 Łuk. I, 176, 171, IV, 179. Ksiądz Stanisław Konarski buduje nowe kolegijmu 1743, nie tyle z pomocą króla Stanisława Leszczyńskiego, ile z daru Ludwika XV, który na lat kilka przeznacza dochody z pewnego opactwa w sumie 1948 liwrów. W 1747 uzyskano przywilej na konwikt ze szkołą wojskową, z różnemi od polskich dawców darami, a Orłowski na gruntach Stawki al. Szymanowo zbudował dom letni dla szkoły. Jolibord t. j. krasny brzeg Popis publ. w Żoliborze 1816 r. Szkołę rycerską kadetów założył Stan. August 1764 i utrzymywał do 1795. Dla niej ułożył katechizm z zasadniczą sprężyną działania honor ks. Czartoryski. W 1791 noszono się z myślą założenia szkoły głównej w Warszawie. Listy Śniadeckiego wydanie Kraszewskiego str. 18, 46. W 1474 były szkoły w Błoniu, Bolimowie, tj. na trakcie pogrzebu Zygmunta Augusta do Krakowa. W 1580 założył Wodziński szkołę w Kamieniu Paprocki Herby 421; szkoła była w Rypinie str. 521. W Szreńsku 1779 zalecił król Poniatowski dzieci posyłać do szkoły. W Myszyńcu 1677 r. OO. Jezuitom Sobieski dał grunt pod szkołę. W Wyszogrodzie nad Wisłą Władysław kś. Opolski Wieluński, Kujawski i Dobrzyński 1382 wybór nauczyciela szkoły oddał plebanowi i rajcom. Na uniwersytecie krakowskim 1400 r. było z Mazowsza najwięcej uczni t. j. z Sochaczewa 2, Warszawy, Ujazdu. Rozprzy, Rypina, Przedborza, Płocka, Biało tarza, Brzezin, Łowicza po jednym, 1401 z Włocławka, Rawy 2, Belska; w 1402 z Rożana, Łowicza, Strykowa, Warszawy, Gostynina, Gulczewa, Ujazdu; 1405 r. z Płońska, Kruszwicy, Lichynaj Płocka, Gnatowic, Raciąża, Radziejowa, Juńca, Łowicza; 1406 r. z Mniszewa, Błotnicy, Piotrkowa, Brzezin, Łowicza, Uniejowa, Jeżowa, Piątku i t. d. ; 1407 r. z Dobrzynia 2, Wyszogrodu, Rawy, Mogilnicy; 1407 z Jej żowa, Szadka 2 Warki, Piotrkowa, Radziejowa; 1409 r. z Dobrzynia, Grąbczewa. VIII. Przemysł na Mazowszu nie zdaje się być różnym od małopolskiego. a Wyrób napojów gorących ze względu na miód może okazuje się obfitszym, z powodu większej lesistości i dłużej, oraz na większą skalę praktykowanego pasiecznictwa, czyli bartnictwa po puszczach. Ustawy bartnicze drukował Woycicki w Bibl. starożyt. pisarzy obowiązujące w puszczach Ostrołęckiej i sąsiednich. Miarę wielkiego rozwoju tej gałęzi przemysłu daje zwyczaj sądowy opłacania księciu miary pokiew miodu, przez wdowy, które wbrew pogańskiemu obyczajowi skazującemu je na spalenie, chciały powtórnie iść za mąż. Zniósł to Konrad I 1232 Kod. Maz. str. 81. Rączka manuale miodu płaciła się z 20 groszy w Czersku 1415 r. ks. Czerska 307. Zdaje się z XIV w. pochodzą dochody miodowe biskupa płockiego obliczone tak Mon. Biel. III 122 koło Pułtuska 33 wielkich garknów urnae, z innych miejsc 20, 14, 9 razem 76. W roku 1295 czytamy o płaceniu kary garnka miodu przez chłopów za zabójstwo między sobą popełnione Kod. Maz. str. 33. W 1345 w tym razie płacili trzy kamienie wosku str. 55. W 1506 szlachta wiska wykupiła barcie od bartników str. 333 336 Miód bywał nawet uposażeniem księcia jeszcze w XV w. z puszczy Młodzieszyn str. 261 2. Winnice. Lubo klimat surowszym się wydaje niż w Małopolsce, jednak ślady licznych winnic są zadokumentowane historycznie. Znajdujemy je w Płocku por. Baliński Star. Polska 1407 i 1414 był vineator, zniszczone 1655 r. W Czersku 1414 był Piotr vineator kś. Czerska 109272 inna 1564 dobrze ogrodzona, winnica była wina nie mało, szczepów mogłoby być, ale ich nie szczepią. Uprawą zajmowała się wieś Tatary. Wieś znikła 1766 r. W Wyszogrodzie naprzeciw ujścia Bzury do Wisły 1565 r. tłoczono beczkę wina lub dwie. Swięcicki jeszcze w XVII w. wspomina o winnicach tutejszych. Mieli przywilej od Bony na wybieranie win, potwierdzony 1551 r. W XVII w. miały być winnice i w Pułtusku. Piwowarstwo na Mazowszu przynosi nam właściwą nazwę na braseatorium to jest ożnice, w których mieszczanie byli obowiązani słód suszyć czyli ożdzić por. przyw. Liwa 1453 Kod. Mazow. str. 346 i Mińska 1468 r. księga czerska str. L IX nota Wyraz ten ciekawy jest i z tego względu, że objaśnia suszarnie zboża na Litwie zwane osieciami oździecie. Po najeździe szwedzkim, 1660 w Grójcu piwo warzyć przestano. O piwie w Warce mówiono Santa biera di Varca. W Garwolinie przed 1660 było 79 piwowarów. W Latowiczu 1564 r. było ich 36 na 102 rzemieślników do opłat obowiązanych. W Błoniu 1564 r. było ich 31; 1660 r. wolno było szynkować piwo Piątkowskie. W Stanisławowie przed r. 1660 było ich 80, po Szwedach tylko 2. W Wąsoszu wolno było robić piwo 1616 nietylko z pszenicy, ale i z innego zboża. Zakroczym 1564 na 161 rzemieślników miał piwowarów 71. Nowe miasto nad Soną piwowarów 1564 r. miało 13. W Łomży 1620 r. było piwowawów z pogorzelcami 68. Szynkowano piwo koleńskie. W Nowogrodzie nad Narwią 1620 r. było piwowarów 14. W Liwie 1564 r. na 171 rzemieślników, piwowarów 60, r. 1616 było ich 53. W Nurze, sądząc z miarek, byłoby 400 piwowarów r. 1616; w Czersku r. 1564 piwowarów było 24. W Wiskitkach wedle przywileju 1595 r. nakazane było sprzedawać piwo wareckie i piątkowskie. Było też piwo pospolite kolejne zwane t. j. od dwu warów, po 7 korcach zacieru, jedną beczkę kolejną dawano sście. W Broku, należącym do biskupów płockich, 1650 r. domów było 481, a do 82 piwowarów Gawarecki. Przywileje i t. d. str. 48 W Chorzelu nad rz. Orzyc czy z mocy przywileju 1542 czy 1642 r. . piwo warzyli mieszczanie 1616 było 10 browarów czemu dwór starościński, przasnyski prze Mazowsze Mazowsze szkadzał, zmuszając dworskie tylko szynkować. Sobieski 1690 r. to nadużycie zniósł. W Czerwińsku od każdorazowego waru, pobierał klasztor augustyjanów kozłowe albo warowe 1582r. Ówczesny opat Stanisław Falęcki, słynął z pijania za zdrowie Jezusowe. W Dobrzyniu nad Wisłą 1454 r. wójt miał trzy czeranie caldoria. Wódka al. Gorzałka. W Płocku było r. 1616 palących ją 38, w Płońsku dla braku drwa, przywożą tylko z innych miast na wyszynk, w Czersku 564 karczmarzów gorzałczanych 9; w 1425 r. w Warce jest sprawa wytoczona przez wójta wareckiego Heljusza 1817 jakiemuś Stanisławowi, że rozbił knyaski garnek kś. Czerska 1895 to jest książęcą gorzelnią. W N. Mieście nad Soną 1564 r. na 274 domów było 20 gorzelni, w Ostrowie stwo nurskie 1616 r. jest garców co w nich gorzałkę palają 34. Są wzmianki w lustracyach Star. Polska o paleniu wódki i w wielu innych miastach, jak np. w Rawie, gdzie 1616 r. zalewano 62 korcy żyta z owsem na słody gorzałczane, ale że tylko podany przerób, nie liczba gorzelni, stąd je opuszczamy. W Zakroczymiu 1564 było 161 rzemieślników, z tych 38 palących gorzałkę, 1616 r. garnców co w nich gorzałkę palają było 56, ale dla drogości zboża nie wszystkie były czynne jak nam podaje lustracya. W Myszyńcu Sobieski OO. Jezuitom 1677 r. dozwoliwszy karczunku puszczy Ostrołęckiej dał grunt pod szkołę, szpital i browar. W Wyszkowie bisp. płocki Wincenty 1602 r. nałożył czynsz 10 groszy z każdego domu, gdzie warzą piwo. Z innych nie warzących piwa po 5 groszy na św. Marcin. Przed 1670 z szynkowni ratusznej piwo, miód, mulsum gorzałka i inne trunki oraz śledzie szły aż do Szwecyi. W 1440 r. kanonik Dołęga i brat jego Swiętosław Goliasz, marszałek dworu kś. Władysława płockiego dostali prawo przedaży piwa, miodu i trunków w domu przy kościele i klasztorze ś. Trójcy w Płocku. W niektórych miastach, jak w Zieluniu 1767 r. zakazano piwa i trunków robić lub sprzedawać. Taki zakaz spadł na żydów płońskich r. 1677 wbrew pozwoleniu króla Michała r. 1670. B. Przemysł górniczy ubożej się przedstawia na M. jak w Małopolsce bo mniej wyczerpano źródeł dotąd, lubo skarby niedrukowane mieszczą się w metrykach koronnych. Sól. Słońsk, który wedle Kromera leżał na pograniczu Prus i Mazowsza, w 1235 r. ma dwie warzelnie patellas ustępione krzyżakom, z których książę Konrad zastrzegł sobie 14 korcy soli. Star. Polska Ponieważ jednak 1237 r. są przepisy o żegludze po Wiśle i zaborze statków po wyładowaniu soli pod Płockiem Kod. Maz. można stąd sądzić, że wyrób soli był nieobfity w M. i przywożono ją z południa. Rudy ma akt z 1476 mineram nad rz. Chorzel w pow ciechanowskim koło Przasnysza Kapica, str. 48. W r, 1416 znany Jan minerus górnik z Przasnysza nad Skrodą koło Nowogrodu osiedlony Rzyszcz. Cod. Pol. I, str. 292. Przy Nowogrodzie nad Pyszą 1569 była ruda przy mieście, 1620 r. w ręku szlachty nie starosty. W dobrzyńskiem nad Wisłą w okolicy Złotoryi 1391 jest Silberberg srebrna kopalnia Rzyszcz. II 785 a 1425 w Czerskiem mowa o wyrobie pasów ze srebra i cenie zwykłej. kś. Czerska 1820. W 1382 Wyszogród nabył prawa kopania kruszców Gawar. 263 1607 r. ; w Łomży nakazano starostom trzymać płatnerzy i rusznikarzy na użytek szlachty. Walenty Duracz z Kamiony kowal, za dostawę potrzeb żelaznych do mostu warszawskiego, został przez Stefana Batorego r. 1575 uszlachcony. Glina, używana do budowli na cegły znaną jest w Warce 1419 r. kś. Czerska 1120 nie dopiero 1505 jak str. LXII gdzie istnieją gliniarze z wyrobem gliny może kopaniem z glinianek zajęci mający styczność. R. 1429 jest cegielnia w Ostrołęce; 1643 r. na Pradze warszawskiej. W Belwederze do dziś dnia w liczbie budowli jest młynek, gdzie mielono materyał na porcelanę a raczej fajans, od r. 1774 wyrabiany w królewskiej fabryce por. art. Ceromika w Polsce Gołęb. w Bibl. Warsz. 1878 Sas Wolff założył fabrykę fajansow na Bielinie w Warszawie ulica Królewska i Marszałkowska i z glinki z dóbr ks. Marszałkowej w. k. po 18 złp. za beczkę płaconej. wyrabiał naczynia fajansowe 1783 siłą 40 ludzi Korzon II 287. C Rolnictwo w Mazowszu jako cechę odróżniającą ma podane przez Długosza r. 1471 że Mazowszanie i Łęczycanie w jednego konia orzą M. M. Ae. II B. str. 281 234 Grunta na M. wedle Verduma z 1671 Cudz. w Polsce I str. 73 są piaszczyste i nadzwyczaj kamieniste, tak, że wały, pola i płoty składają się z samych kamieni. W niektórych miejscach mięsza się trochę iłu pomiędzy piasek i kamienie, a tam rola wydaje dobre owoce. Pola orzą bardzo dziwacznie w wązkie zagony, nie więcej jak na dwa kroki szerokie, choć pola samo z siebie są wysoko położone i wcale niemokre. Historyczne przezwisko za elekcyi Walezego, dane Mazurom sitarze od kaszy, którą im dawano; przytyki w rodzaju Mazurowie naszy, po jaglanej kaszy, mokre wąsy mają, piwem Je maczają, oraz kto sieje tatarkę, ma żonę Barbarkę, i krowami orze nie pytaj go czy zdrów, ale czy żyjesz nieboże wskazują co przeważnie na M. wysiewano. Mimo to akt r. 1597 wydany dla Pułtuska przekonywa, że z Pułtuska wyprawiano statki ze zbożem do Gdańska, i to z tą ulgą, że ładowane w Pułtusku statki pła cą 6 groszy od łasztu; zaś ładowane gdzieindziej płacą w Pułtusku złoty od łasztu; kupione w Pułtusku na targu i sprzedane na statki znów tylko 6 gr. Widoczną tedy jest chęć zwrócenia handlu zbożowego do Pułtuska, oraz rozległość tego handlu. Podobnie w Nurze nad Bugiem w XVII w. kwitł handel zbożem, które zakupiwszy mieszczanie spławiali do Gdańska. W Czerwińsku 1582 r. był wymagany grabark owsa czterykrotny czasu żniwa, a mieszczanie z części opackiej z pół łanka 6 korcy owsa musieli opłacać. D Spław wodny z cła przynosił w Płocku rocznie 900 flor. 1616 r. , a jest znany 1237 r. w którym to roku zastrzeżono, że plenuski choć po wyładowaniu soli nie idą na własność księcia, tylko temu losowi ulegują korabie, wszakże nie przemocą po przybiciu, co niegdyś było pospolite. Kod. Maz. Z nadania Wyszogrodowi 1382 r. Gawar. 263 prawa, by satki i plassagines z drzewem stawały przy mieście jak to innym miastom nadwiślnym zwykłem jest, widać, że prawo portu było wyjątkiem, a jus naufragii Srandrecht ogólną regułą. W Serocku byli rybacy 1616 r. , którzy obowiązkowo przewozili do Zakroczymia, dokąd Serock należał. W Zakroczymiu 1616 było rybaków 15, zamiast czynszu winni podług starodawnego zwykłego przewodować czółnem do Warszawy, Wyszogrodu, Płocka, Serocka i Włocławia Włocławka o swej strawie. Przy rolnictwie już wspomnieliśmy o wielkich spławach zbożem w Puł tusku i Nurze. Istniało osobne prawo wodne 1460 z racyi Nieszawy Rzyszcz. II, str. 925. Klonowicz w Flisie daje opis okrętu, porównanego z rybą, po której kształt bierze sztaba, rufa, zęga. Kończy ten opis uwagą Tak nauczyła roztropna natura, urobić szkutę zmyślnego Mazura, co wskazuje, że naszemu M. głównie przypisywano w XVII w. zmysł żeglarski. Widziemy z Flisa także, że cło opłacali żeglarze wiślni w Nowym dworze, u Narwi; drugą opłatę od żyta uiszczano w Płocku Karłowi Kerl. E Sukiennietwo i płóciennictwo w Mazowszu było dobrze rozwinięte. Sierpc 1509 r. uzyskał od Zygmunta I dla swych sukienników, głośnych z dobroci swych wyrobów, osobną markę handlową literę S. pod koroną, nad lwem. Miał też wedle przywileju z 1577 r. postrzygalnią. Radzanów przy ujściu Mławki do Wkry 1532 r. otrzymał markę podobna. Baliń. Star. Pol. I Sochaczewscy sukienniey zyskali prawo handlowania swym towarem jak radomscy i sandomirscy w Lublinie 1476 r, Kod. Maz. str. 268 9. W Wyszogrodzie w 1564 r. , na 308 rzemieślników, było 24ch sukienników, wyrabiająch 4500 postawów sukna. W 1616 już ich nie było. W 1787 Michał Poniatowski, ostatnio Prymas nabył grunt w Łowiczu pod Społeczeństwo fabryki krajowej płóciennej z funduszem 900. 000 złp. , podzielonych na 225 akcyj. Upadła r. 1794 Korzon II, str. 242 3. Prot Potocki miał fabrykę sukna na Pradze 1788 str. 240. F Hodowla koni, bobrów, bydła rogatego i t. d. rozwija się tak dobrze na M. jak w Małopolsce. Wypisy z Helcia pełne są wzmianek o świerzopach t. j. dzikich nieujeżdzonych koniach. Jednakże na M. znajdujemy fakt ściśle związany z hodowlą koni, a bardzo nauczający. Mianowicie 1218 r. spotykamy się Marcinem grabihc grabieżhrabicz, comte wnukiem ś. p. Hugona, zwanym Bucr, któremu to Hugonowi Bolesław Krzywousty, a Marcinowi Konrad I ludzi zwanych spudownicy przysądzili. Rzyszcz. Cod. Pol. I, str. 6 7 Ponieważ konie rycerskie musiały być spadones t. j. wałachy, a wyraz bucr etymologicznie łączy się z bubreg, bugger, bougre etc, stąd urząd Hugona i Marcina, stał wyraźnie w ścisłym związku z przygotowywaniem takich koni przez spądowników od łacińskiego spado tak zwanych. Stąd i nazwa bucr, w Małopolsce dająca źródło nazwie rodowej Bogoryjów por. Pamięt. Lekar. w Warsz. 1881 str. 750 n. 2 Przeg. Bibl. Archeol. Warsz. 1882 str. 407. Do specyalnych objawów hodowli na M. należy policzyć hodowlę bobrów, prowadzoną racyonalnie por. Przyroda i Przemysł 1880 46 Zwierzęta domowe przed XV w. E. S. Swież. W 1229 był bobrownik książęcy, Jaśko z Makowa; w Pułtuskiem wybierają 251 sztuk z których wzięto 10 na użytek, 50 na przedaż, resztę przeznaczono na rozpłód, Z Flisa wiemy, że bobr robił swe, , jaty z olszyny. W r. 1295 nad r. Rawką, w Czerskiem koło Karczewa; 1416 znano podatek bobrowe koło Nowogrodu nad Narwią. Przez miasto Bielsk r. 1441 wedle dawnego obyczaju pędzono do ziemi krzyżaków owce i wieprze, za opłatą pieprzem do skarbca książęcego. Mławę z Zawskrzyńskiem 1616 siła bydła przechodziło i tu brano stare cło ziemne pograniczne, od konia w wozie po groszu, od wołu pędzonego do Prus po 9 denarów, od owiec po 3. W Ciechanowie 1616 Prusacy na jarmarkach dużo wołów kupują. W Przasnyszu w tymże czasie wzmiankowany jest targ na woły oppidum foro vendendis bobus darum i większy pokup jest w Przasnyszu niż w Ciechanowie. Bibliografia, Szereg prac o M. rozpoczyna Swięcickiego, Topographia sive Descriptio Masoviae Warszawa 1634 przełożona przez Wł. Smoleńskiego Kwartal. Kłos 1877 T. II. Po dwuwiekowej przerwie ogłosił Kownacki Dzieje księstwa Mazowieckiego w Pam. Warsz. z 1820 r. Wincenty Gawarecki oddawszy się specyalnie poszukiwaniom Mazowsze nad historyą miast i osad mazowieckich, wy dał cały szereg monografii Wiadomość hi storyczna o Płocku. Warszawa 1821 r. , Opis topograficznohistoryczny ziemi dobrzyńskiej Płock 1825, Pisma historyczne 1824 zbiór monografii, Wiadom. histor. o mieście Pułtu sku Warsz. 1826. Przywileje, nadania i swobody etc. udzielone miastom wojew. płoc kiego z dodaniem wiadom. o księstwie sieluńskiem Warsz. 1828. Pamiętnik hist. płocki, Warsz. 1828. G. Zieliński drukował w Bibl. War. o ziemi dobrzyńskiej. Wojcicki K. Wł. zwrócił uwagę na życie ludowe i pieśni Mazurów za równo w opowiadaniu Kurpie Lwów 1834 jak w swych Starych gawędach i obrazach. Starożytna Polska Warszawa 1843 1850 rzuciła wiele światła na historyą miast mazo wieckich. Historyą M. w szerszych rozmia rach skreślił Kozłowski w dziele Dzieje M. za panowania książąt Warszawa 1859. Ro manowski J. N. napisał De Conradi ducis Masoviae atque ordinis cruciferorum prima mutuaque conditione. Poznań 1857. Sokołowski A. Konrad książę na Mazowszu i zakon Krzy żacki. Poznań 1874. Krzyżanowski ks. Ka tedra płocka i jej biskupi. Płock, 1877. por. krytyka E. S. S. w Bibl. Warszawskiej. Lukas Przyłączenie Mazowsza do korony Przew. liter. lwowski 1875. Dunin. K. Dawne ma zowieckie prawo. Warszawa 1880. Dzieje szlachty mazowieckiej bada i odtwarza w mo nografiach współczesny historyk Władysław Smoleński. Charakterystykę ludu i zbiór pieśni dał Oskar Kolberg w dziele Lud, którego ostatni tom obejmuje Mazowsze. Dokumenta historyczne, odnoszące się do M. mieści Rzyszczewskiego Codex diplomaticus Poloniae Warszawa. I, II, ks. Lubomirski kodeks Mazowiecki, Kapicy Herbarz wyd. Glogera. E. S. Swieżawski. Mazowsze pruskie al. Mazury. I. Położenie, rozległość, kształt powierzchni. Mazurami zowią płd. część Prus Wschodnich, położoną między 37 21 o 40 28 wsch. dłg. geogr i między 53 7 a 54 32 płn. szer. geogr. Ze wschodu i południa okrąża M. granica królestwa Polskiego od Przerośli aż do Mławy. Północnozachodnią granicę zaś tworzy linia pociągniona od Gołdapi począwszy, w prostym kierunku na Węgobork, Rastembork. Szczęsno Sehsten, Biskupiec i Pasym do Dąbrowy i Działdowa. Powiaty przez Mazurów zamieszkałe są niborski, szczycieński, ządzborski, margrabowski, łecki, lecki, jańsborski a po części węgoborski i gołdapski. Według Weissa Ob. Preussisch Littauen und Masuren II, 215 siedzą Mazurzy sporadycznie i w płd. części pow. darkiejmskiego. Pow. niborski i szczycieński należą do obwodu regencyi królewieckiej, wszystkie inne do gąbińskiej. Obszar kraju, przez Mazurów zajętego, dochodzi 200 mil kwadr. Znaczniejsze miasta mazurskie są Nibork 4259 mk. 1880, Działdowo 2809, Szczytno 2000, Wielbark 2641, Ządzbork 3321, Mikołajki 2192, Olecko 4212, Ełk 5912, Lec 4034, Ryn 2340, Jańsbork 2896. Umysłowem ogniskiem Mazurów jest dziś Lec. Tu bowiem wychodzi Gazeta Lecka, aż do niedawna jedyne polityczne czasop. mazurskie, ztąd rozchodzi się co rok kalendarz Gersa na całe Mazury. Ziemia mazurska leży na wyżynie Bałtyckiej, która od licznych, po niej rozrzuconych, jezior nazwę wschodni opruskieg o pojezierza otrzymała. Wyżyna ta ciągnie się z wsch. płn. wschodu ku zach. płd. zachodowi i tworzy wododział między Pregołą i zatoką Świeżą na północ, a Biebrzą, Narwią i Bugiem na południowy wschód. Średnia jej wyniosłość wynosi 400 500 stóp, niektóre szczyty dochodzą jednak do 1000 stóp. Największe jezioro mazurskie, śniardwy SpirdingSee, leży 425 stóp npm. , w tej samej wysokości rozłożyły się Mamry, o mało co niżej Lewientyn LoetzenerSee 416 1 2 stóp. Jeżeli z Reszla na Warmii pociągniemy przez M. linię na Ełk, natenczas natrafimy na następne wzniesienia Sterławki w środku między Rastemborkiem a Lecem, 588 stóp npm. , Siemionki między Lecem a Ełkiem 613, Zamejty nieco na północ od Ełku 565 stóp, Borki na południe od Ełku, także 565 stóp, Wierzbołowo na wschód od Ełka, 577. Jeszcze wyżej leży Surmówka w pow. ządzborskim, 669, Botowo w szczycieńskim, 635, Usranki w pow. leckim 678, Jabłonki w szczycieńskim 665; Jedwabno w niborskim 577. Pow. lecki 500 do 800 stóp npm. leżący, nazywa się ztąd mazurską Szwajcaryą; najwyższe szczyty znajdują się w płn. wsch. części, gdzie góra gołdapska sięga do 868 stóp, a góry szeskie, na pograniczu pow. margrabowskiego i gołdapskiego, aż do 987 stóp. Dowcip ludowy dzieli całe Mazury na trzy części, stosując się do powierzchni ziemi i jej jakości, t. j. na Mazury piaszczyste pod Szczytnem, na Mazury kamieniste i garbate czyli pagórkowate pod Gołdapiem. Aczkolwiek miejscami nawet na dobrych gruntach nie zbywa, jest jednakowoż wiele okolic, które wszystkie te trzy przymioty w sobie łączą. Dużo ziemi leży jeszcze odłogiem, często dlatego, że pola są jakby zasiane kamieniem wapiennym, tak że zboża nie rodzą. Wielka część ziemi mazurskiej pokryta jest lasami liściowymi i szpilkowymi; w pow. gołdapskim obejmują bory 100, 071 m. , czyli 26, 0 całego obszaru, w jańsborskim 197, 583, czyli 30, 1, w margrabowskim 50, 189 m. , czyli 150 ządzborskim 116, 389 czyli 24, 2 i t. d. Najbardziej słyną bory jańsborskie 98 kil. dł. a 45 kil. szerokie. Mazowsze pruskie Mazowsze pruskie Mazowsze pruskie IL Hydrografia, Obfitość jezior stanowi wybitną cechę obszaru Mazowsza; rzut oka na mapę już to uwydatnia. W pow. łeckim i leckim zajmują wody 30, 000 morgów, w ządzborskim przeszło 60, 000, a w jańsborskim nawet 72, 000 morgów. Jeziora mazurskie ciągną się najczęściej z południa na północ. Największe jezioro Śniardwy ma 1, 86 mili kwadr. obszaru i 12 do 14 mil obwodu. Lewientyn jest 3 i pół mili dług. a pół miii szer. i obejmuje 0, 47 mili kwadr. ; Mamry są 0 52 mili kwadr. duże, 3 mile dług. 1 3 4 mili szer; Orzysz 1 m. dłg. ; Niskie 3 m. dług. ; Wisztyniec mili dług. mili szer. ; Hasny czyli Łaźno 2367 morgów obejmuje Olecko 1087 morgów i t. d. Po trzech pierwszych chodzą statki parowe, a kiedy burza nastanie, bywają na nich fale niemal morskie. Według najnowszego obliczenia obejmują jeziora mazurskie 84, 745 ha. i dostarczają rocznie 19420 ton lub 833, 680 kilogramów ryb. Wszelako wskutek wyzyskiwania jeziór przez dzierżawców i potajemnego łowienia przez nadbrzeżnych wieśniaków ryb coraz więcej ubywa. Najwięcej ryb idzie do królestwa Polskiego. Najczęściej znachodzą się następne gatunki ryb leszcze, sandacze, liny, szczupaki, węgorze, morenki, w Sniardwach są i sumy, dalej stynki, płocie, okonie, łososie, minogi; raków także wielka obfitość. Z rzek mazurskich zasługują na wzmiankę Działdówka w pow. niborskim, Omulew także w pow. niborskim, Rożoga i Skwa w pow. szczycieńskim, Pisa w pow. jańsborskim i jej dopływ Wincenta; w pow. gołdapskim Jarka, Gołdap, Rominta; w leckim Gawlik; w łeckim Ełk; w margrabowskim Lega i Hasna; w ządzborskim Guber. Największą rzeką mazurską jest Węgorap, która wypływa z jez. Mamrami zwanego, jej długość ztąd aż do Wystruci, gdzie uchodzi do Pręgoły, wynosi 22 i pół mili, spad 336 stóp. Większa część wymienionych tu jeziór i rzek łączy się ze sobą już to za pomocą mniejszych strug, już to za pomocą kanałów; wymieniamy tu tylko kanał jańsborski, łączący za pośrednictwem Pisy i Węgorapi Wisłę z Pregołą. Gdzie są góry, bory i jeziora, tam nie zbywa na miejscowościach pięknością położenia odznaczających się. Zachwycającym jest np. widok na jezioro łękuckie pod Orłowem, otoczone z jednej strony pagórkami, których wierzchołki jodłami, świerkami i brzozami zarosłe, z drugiej strony dwór łękucki, gaje i łąki zielone i kościół orłowski z wysmukłą wieżyczką. Nie daleko ztąd leży Łaźno Haschnen śród zieleniejących borów i szumiących jezior; wieś ta bywa uważana za najpiękniejszą w całej okolicy. I miasto Ełk, stolica mazurska, w ładnej leży okolicy, ze starem zamczyskiem w pośrodku jeziora. III. Komunikacyą lądową ułatwiają liczne bite trakty, które przy poszczególnych powiatach są wymienione. Żelaznych kolei liczą Mazury tylko trzy; południowa wschodniopruska kolej KrólewiecGrajewo przechodzi nieomal przez środek ziemi mazurskiej przez Lec i Ełk; wschodnie powiaty przerzyna kokej wystruckołecka al. mazurska, a najdalej na zachód wysunięty powiat niborski kolej malborskomławska. IV. Klimat Mazowsza jest wogóle wskutek wysokiego położenia zimny; wiosna tu późna, jesień rychła, zima ostra i długa, pogoda niestała, temperatura zmienna, ranki w wiosennej i jesiennej porze mgliste. Całkiem pogodne dni są rzadkie. Przymrozki na wiosnę, nawet w maju, śniegi i lody trwają aż do połowy kwietnia, a na wyżynie do początku maja leżą. Średnia temperatura całego obwodu gąbińskiego, do którego M. po największej części należy, wynosi według Weissa 5 R. Upały dochodzą 20, rzadko 28 R. ; mrozy 18 aż do 22 R. Najzimniejszym punktem M. a podobno i całego państwa pruskiego jest wś Orzysz w pow. jansborskim, położona między 53 48 płn. szerok. i 39 36 wsch. dług. , a wyniesiona 465 7 stóp npm. Tu najwyższa i najniższa temperatura wynosi w marcu 19, 8 i 12, 9; w kwietniu 11, 7 i 22, 3; w maju 2, 6 i 23, 8; w czerwcu 2, 3 i 28, 8; w lipcu 2, 8 i 24, 8; w sierpniu 4 i 26; we wrześniu 1, 6 i 22, 4; w październiku 8, 4 i 18, 5. Deszcze obecnie mniej obfite jak dawniej. Nagłym zmianom temperatury towarzyszą częste gradobicia. Głównie uprawiają tu pszenicę, żyto, jęczmień, owies, jarkę, groch, bukwitę, kartofle i len; z jarzyn marchew, cebulę, brukiew, rąkiel i kapustę, stanowiącą obok kartofli główną potrawę uboższych warstw. V. Ludność polska i niemiecka, ziemię mazurską zamieszkująca, wynosiła podług urzędowych danych statystycznych dnia 3 grudnia 1867 roku przeszło 400, 000 mieszkańców. Ilu z tej liczby należy do Niemców, ilu do Polaków, dowiemy się porównywając odnośne daty z 1837 r. 1 w pow. węgoborskim liczono wtenczas 8, 994 pol. a 20, 834 niemc. ; 2 w gołdapskim 3, 333 pol. a 25, 516 niem. . 3 w jańsborskim 29, 386 pol. a 3, 695 niem. ; 4 w leckim 21, 207 pol. a 3, 086 niem. 5. w łeckim 27, 718 pol. a 3, 635 niem. ; 6 w margrab. 22, 074 pol. a 6, 266 niem. ; 7 w ządzborskim 27, 958 pol. , a 4, 921 niem. ; 8 w szczycieńskim 1848 r. 42, 827 pol. a 5, 581 niem. 9 Ludność powiatu niborskiego wynosiła 1867 r. 50, 340 mieszk. a ponieważ cały nieomal jest polski, liczyć można przynajmniej 45, 000 polaków. Zmniejszywszy ostatnie dwie liczby stosunkowo, będziemy mieli w 1837 r. mniej więcej 210, 000 polaków a 77, 000 niemców w 9 powiatach. Odliczywszy zaś powiaty węgoborski i gołdapski, których część małą tylko zamieszkują Polacy, będziemy mieli w 7 powiatach około 200, 000 polaków a 32, 000 niemców. Przyjmując dziś, jeszcze ten sam stosunek, będzie w 9 powiatach mniej więcej 260, 000 polaków a 140, 000 niemców, lub w 7 powiatach mniej więcej 250, 000 polaków i 70, 000 niemców. Autor mapy etnograficznej Prus królew. , książęcych i Warmii Ob. Pamiętnik fizyograficzny, III. str. 485 podaje w objaśnieniach wiekszą liczbę Mazurów 470, 000; Guthe zaś Ob. Lehrbuch der Geographie, Hannover 1879, str. 883 liczy ich 350, 000. Weiss wreszcie podaje następne liczby R. 1873 było w pow. węgor. 1813 pol. 34, 735 niem. ; w gołd. 954 pol, 41, 893 niem. ; w jańsb. 35, 150 pol. 9226 niem. ; w leckim 18, 364 pol. 20, 465 niem. ; w łeckim, 30, 991 pol. , 14, 742 niem. ; w margrab. 22, 919 pol. , 15, 593 niem. ; w ządzborskim 25, 120 pol. , 21, 282 niem. , razem 135, 311 pol. Brak pow. szczycieńskiego i niborskiego, z których nie mamy pod ręką cyfr odpowiednich. Gdyby Mazurzy razem z resztą ludności polskiej w Prusach iść chcieli liczba posłów polskich w Berlinie znacznie by przez to wzrosła. Co do wyznania, Mazurzy są ewangielikami, katolików może być między niemi 10 do 15, 000. Przed reformacyą należały parafie mazurskie do biskupstwa warmińskiego, mianowicie do trzech dekanatów biskupieckiego, szępopelskiego i reszelskiego. W Pasymie był proboszcz i wikary; do probostwa należały 4 włóki meszne wynosiło 3 łaszt. ; w Dzwierzutach 4 włóki, meszne 2 łaszty; w Wildenheim była filia dokąd prob. dojeżdżał co 14 dni; kościół istniał tu tylko do 1531 r. W Trelkowie został kościół fundowany już 1391 r. Dalej znajdował się kościół w Szczytnie, proboszcz w Rańsku posiadał 4 włóki, meszne wynosiło 3 łaszty; w Targowic 2 włóki resp. 3 łaszty; wymienione tu kościoły leżały w wójtostwie szczycieńskiem; w wójtostwie szesnińskiem istniały kościoły kat. w Sorkwitach, Ządzborku, Szesnie, Nawiadach i w Botem. Wszystkie te parafie, z wyjątkiem ostatniej, należącej do dekanatu reszelskiego, przyłączone były do dekanatu biskupieckiego. Do dek. reszelskiego należały Okartowo i filia Orzysz 4 włóki, meszne 2 i pół łasztów; Ryn, Mikołajki, Klusy, Jańsbork, Drygały 4 włóki, 1 łaszt i 22 korcy, Biała 2 włóki, 2 łaszty, Kumilsk 4 włóki, 1 łaszt i 20 korcy, Ełk, Lisewo, Grabnik; w wójtostwie leckim były kościoły w Lecu, Miłkach i Juchach z filią w Stradunach, w Kalinowie i w Sterławkach, gdzie istniała tylko kaplica. Do wójtostwa węgoborskiego były przyłączone następ. parafie Rozengart 4 włóki, 2 łaszty i 20 korcy mesznego, filia Doba Kruklanki i Węgielsztyn 4 włóki. Po nieszczęsnej sekularyzacyi zakonu 1525 r. , gdy ks. Albrecht przyjął protestantyzm, ludność mazurska przyjęła to wyznanie. A gdy biskup warmiński Maurycy Ferber temu się energicznie opierał, odłączono Mazury od dyecezyi warm. , do której dotąd należały. Między ludem zachowało się jednak jeszcze dosyć katolickich zwyczajów. Jak u nas tak i tu zachował się jeszcze obrząd kolendy; Mazurzy daję w kościele na wypominki, nie tylko u pastora swego, ale i u proboszcza katolic, zwłaszcza w dzień przemienienia Pańskiego. W ostatnim czasie robi katolicyzm znaczne postępy na Mazurach, jużto przez nawracanie się jużto przez przypływ ludności z Warmii, która tu zakupuje grunta. Dla rozproszonych wiernych założono w ostatnich latach stacye misyjne utrzymywane przez tow. św. Wojciecha i Bonifacego. Kat. kościoły zostały zbudowane 1853 r. w Ełku, gdzie 1879 r. było 453 kom. , w Margrabowie także 1853 r. , kom. 597; r. 1851 w Lesinach w pow. szczycieńskim 622 kom, w Klonie 1861 r. 680 kom. i w Ządzborku także 1861 r. kom 823. Nadto są stacye misyjne w Wystruci 172 kom. , w Jańsborku 210 kom. i w Pasymiu 650 kom. ; wymienione tu kościoły i stacye misyjne należą do dyec. warmińskiej. W dyecezyi chełmińskiej zaś utworzono na polskich Mazurach 1851 r, nowy dekanat pomezański, który oprócz trzech starych parafii Łęcka 1812 dusz r. 1883, Turowa 698 i Białut 1249 ma 4 nowo za teraźniejszego biskupa kś. Marwicza założone parafie w Działdowie od r. 1862 1639 dusz r. 1883, w Dąbrownie od r. 1864 1218 dusz, w Niborku od r. 1860 962 dusz i w Ostrodzie od r. 1860 1088 dusz; ostatnie 4 parafie utrzymuje tow. św. Wojciecha i św. Bonifacego z siedliskiem w Pelplinie z dobrowolnych składek dyecezyalnych Ob. Słow. Geogr. I, str. 567. Parafia ostródzka leży w tak zwanych Starych Prusach i do mazurskich policzoną być nie może. Postać i charakter ludu mazurskiego, pisze Kętrzyński, są nieomal te same, jak wogóle ludu polskiego. Mazur jest zwykle wzrostu średniego, a ztąd jego nazwisko, bo w litewskim języku mazuras oznacza człowieka niewielkiego wzrostu, człowieka krępego, zsiadłego; rysy twarzy nie są bez inteligencyi. Usposobienie Mazura jest wesołe, dla tego lubi on towarzystwo, a najmilej mu, gdzie gwarno. Jest gościnny i przyjąwszy obcego do swej chaty, rad się od niego dowiedzieć, co tam słychać w świecie. Skoro z obcym się spotyka, będzie pewnie po zwyczajnym Dobry dzień, na co się odpowiada Bóg zapłać, pierwsze jego zapytanie A skiela zkąd waść Mazur serce ma dobre, na Mazowsze pruskie wet dobroduszne i gotów zawsze ostatnim kawałkiem chleba się podzielić. Przytem jest on trochę uparty i dosyć kłótliwy, a ponieważ wstrzemięźliwość tam mało znana i niejeden wskutek tego co rok mienie i zdrowie traci, ztąd często głośne kłótnie i bójki po karczmach, targach i jarmarkach. Odzież Mazura jest prosta; latem długa sukmana granatowa i kapelusz podobny do tego, który Kurpie noszą; zimową porą kożuch i czapka futrzana, czyli kołpak, krawatki i chustki czerwonego lub innego jaskrawego koloru. Ubiór kobiet niema nic nadzwyczajnego; panny chodzą z gołą głową; kolor włosów nieomal blond. Mężatki i starsze kobiety obwijają głowę w im tylko właściwy sposób chustką jedwabną, ale nie czerwoną jak na Kujawach, a również nie jest to taki jak tam rodzaj zawojów. Chustka zawiązuje się nad czołem i węzły spoczywają tamże tworząc rodzaj skrzydeł motyla. Mazur lubi mieszkać nad wodą; wioski jego i miasteczka, składające się zwykle z jednej, często bardzo długiej ulicy, leżą nieomal wszystkie nad jeziorami. Chatki drewniane, słomą pokryte, bo drzewo nie zbyt drogie, nie wysokie ale szerokie, okienka małe, w izbie piec ogromny, bo zimy bywają długie i silne, a przy ścianach i na ścianach i pod sufitem zgromadza się wszystkie statki domowe. Zamożność i dostatek są rzadkie, bo ziemia mazurska to piasek niebardzo urodzajny. Gospodarność i oszczędność u Mazura nie wielka. Budynki gospodarskie małe, a inwentarz nędzny. Konie także są małe, chude, długimi włosami obrosłe, ale dosyć wytrwałe; woły i krówki małe i nędzne, a owce, gdzie takowe mają, są swojskie. Na lekkich swych gruntach uprawia Mazur kartofle, tatarkę, len i żyto, rzadko owies i jęczmień. W miastach zaś stanowi Mazur proletaryat rzemieślniczy, który z ciągłą biedą i niedostatkiem walczy i zarazem klasę robotników wszelkiego rodzaju i służących. Wiele obyczajów ogólno polskich przechowało się na Mazurach. Po ukończonych żniwach, skoro ostatni snopek zwieziono, wieśniacy stroją siebie, kosy i grabie w kwiaty i wieńce i idą, przodownica z wieńcem wielkim, dla państwa przeznaczonym, na przedzie, przyśpiewując piosnki, do dworu. Kiedy się ku niemu zbliżają, zaczynają ową pieśń, którą od Bugu do Odry, od morza Baltyckiego do Karpat usłyszysz Plon niesiemy plon, Ze wszystkich stron i t. d. Skoro wieniec oddano, chłopcy i dziewczęta na to już czychający, zaczynają przybyłych oblewać wodą, nie szklankami, lecz garnkami, węborkami, a widz zręcznie uwijać się musi, żeby nie został także zlany do nitki. Jak w Prusach zachodnich, tak i na Mazurach bywają te same zwyczaje przy weselach. Już długo przed ślubem drużba w niedzielnym ubiorze, przybrany we wstążki czerwone, białe i niebieskie, często w szarfy, wyjeżdża konno do kmotrów i sąsiadów całej okolicy, aby ich na wesele zaprosić. Podczas zaprosin drużba z konia nie zsiada, a kiedy domek nie za niski a drzwi dosyć wysokie, to konno wjeżdża do izby, aby tam poselstwo swoje odprawić. Drużba do zgromadzonych wierszem przemawia, który zwykle zaczyna się od tych słów Prose, prose na wesele i w którym przedstawia, jakie przyjęcie zaproszonych oczekuje, że piwa podostatek i że muzykanci aż z pod Królewca. W dzień ślubny państwo młodzi z drużbami i swatami, wszyscy kwiatkami, wieńcami i wstażkami przystrojeni, bryczkami jadą do kościoła; poprzedza ich dwóch drużbów pstro wystrojonych, którzy dzikiemi wykrzykami państwu młodym drogę torują. Po ślubie następuje suta biesiada czyli gody, a potem tańce, co czasem trwa dni kilka. Wymawianie Mazurów jest nieco odmienne niż u Wielkopolan; różnica polega na tem, co mazurzeniem zwykle nazywamy, że spółgłoski podniebienne cz, sz, ż, dż przechodzą w syczące c, s, z, dz; płynną zaś spółgłoskę rz dotąd czysto wymawiają; są jednak wyjątki, które tej ogólnej zasadzie się sprzeciwiają; i o których warto tutaj wspomnieć. Mówią bowiem Mazury żaba, szubienica, a nie zaba, subienica, a miejscami nawet szarna, zamiast sarna. Inne różnice, które jeszcze zachodzą, mają swój początek stąd, że Mazury, wykluczeni od związku z resztą ludności polskiej, od wieków już żyją pod wpływem obcej kultury i obcego języka. Rzecz naturalna, że język naprzejmował dużo obcych wyrazów i że wymowa się nieco zepsuła. Tak np. razi najbardziej polskie ucho ch z niemiecka wymawiane; mi zwykle wymawia się mni, np. mnięka; czasem jednak m przechodzi w n, np. niech zamiast miech; renie ramię, kenień kamień; ł niekiedy zupełnie w ustach mówiącego niknie; czasem je jak u lub v wymawiają np. mniuje miłuje, svysys słyszysz. Mazury zachowują dotąd w swej mowie a jasne, co w ich ustach prawie brzmi jak e lub ae. W wielu razach a jasne zupełnie przeszło na e, tak że dzisiaj żadnej różnicy spostrzedz już nie można, np. reda rada, jewor jawor, jerząb jarząb; e zaś często ma brzmienie é lub y, np. sérce, ćymno; ę wymawia się niemal regularnie jak in lub en, a w zakończeniach zawsze jak e. Czują to sami Mazury, bo kto z nich bliżej gramatyki języka polskiego nie zna, pisze sierotkie zamiast sierotkę, matkie zamiast matkę. Nosowe ą także czysto już się nie wymawia, brzmi ono czasem jak urn, np. dumb dąb; czasem jak o, np. wzioł wziął; a skoro stoi na końcu brzmi zupełnie jak o; y Mazowsze pruskie Mazowsze pruskie bardzo często wymawia się wyraźnie jak i, np. czisty czysty, ziła żyła; ó pochylone często jeszcze znajduje się tam, gdzie u nas tego już nie ma, np, zóna żona, zwóń dzwoń. Należy się na tem miejscu wspomnieć o ciekawem dla filologów zjawisku językowem tyczącem się głosek wi. Pod Węgoborbiem wi czysto wymawiają; mówią bowiem tam wino, wiosna, wiecor zupełnie jak my; pod Lecem zaś, Orłowem, Margrabową, Ełkiem, Janowem, Ządzborkiem zamiast wi wymawiają ji, np. jadro wiadro, jém wiem; jecór wieczór; jidły widły, jilk wilk, josna wiosna, ojes owies, moje mówię, a zamiast ojcu lub raczej ojcowi, nieraz ojcoju. W okolicach niborskich mówią zamiast wi zi, np. ziór wiór, zino wino, ziecór wieczór, a czasem nawet wzino, wziecór i t. p. Kętrzyński prócz tego zwraca jeszcze uwagę na niektóre osobliwości mowy mazurskiej. Kiedy dz stoi na początku wyrazu, to w mowie potocznej zwykle słychać tylko z, np. zwoń dzwoń, zban dzban. Zamiast gwoźdź mówi się goźdź, zamiast kartofle mówią tam bulwy lub gulby. Zamiast chwała mówi się wchała, zamiast chwalić falić, zamiast figiel często chigiel. Zamiast drzwi mówią drji, drwi, dźwierze dzwierze mówią i w borach tucholskich. Koniczyna nazywa się u Mazurów konikiem, a grzyby bedłkami; grzyb bowiem jest tylko jeden ich gatunek. Między Mazurami spotykamy charakterystyczne nazwiska a właściwie przezwiska, jak np. Wądołek, Wrzodek, Bury, Kusy, Żółty, Robacek, Bębenek, Skiendziel, Maślanka, Piecocha, Pazucha, Duda, Skrzecha, Pieconka, Krosta, Gorcyca, Stopka, Rzepucha, Brozda. Literatury Mazury właściwie nie mają, bo wszystko, co się u nich pojawiło, jest treści religijnej. Więc cały zapas książek, które zwykle w ręku Mazura się znajdują, składa się z biblii, która jest tylko przedrukiem edycyi gdańskiej z r. 1632, z kancyonału i z kalendarzyka, który Giersz, radca miejski w Lecu, od lat kilkunastu wydaje. Kalendarzyk ten rozchodzi się w 8000 egzemplarzy. Kancyonał zawiera bogaty zbiór pieśni kościelnych, tak oryginalnych jak i tłumaczeń, O autorach tych pieśni zdał szacowną sprawę prof. Kuehnasl dziś w Kwidzyniu w rozprawach po polsku pisanych i w programach gimnazyum raściborskiego drukiem ogłoszonych. Mazury są muzykalni, jak cały lud polski; ich poezye ludowe tchną tym samym duchem, którym się odznacza cała poezya ludu naszego. Zbioru pieśni ludu mazurskiego dotąd żadnego jeszcze nie posiadamy; już Gizewiusz, pastor ewang. w Ostrodzie, pierwszy Mazur, który miłował swój język i narodowość, wydając Przyjaciela Łeckiego w r. 1843 zbierał te pieśni. Słownik geograficzny. Tom VIZeszyt 63. Jego rękopis, długo uważany za zatracony, znajduje się w ręku Oskara Kolberga. W ostatnich czasach około 1872 r. zajmował się zbieraniem pieśni Pełka, pastor przy kościele polskoewang. w Królewcu, gdzie założył polską bibliotekę treści religijnej dla teologów Mazurów. Zbiór dosyć liczny posiada także Giersz w Lecu, który obecnie pracuje nad słownikiem i gramatyką mowy mazurskiej; ułożył także spis wszystkich miejscowości mazurskich, podając w nim podług parafii, jak każda miejscowość po polsku i niemiecku się nazywa. Kętrzyński w swej broszurze O Mazurach ogłosił 64 pieśni mazurskich. VI. O dziennikarstwie na Mazurach podajemy według monografii dr. Ossowskiego następne szczegóły. Pierwszem co do czasu a zarazem najlepszem z pism mazurskich był Przyjaciel ludu Łecki, który niestety tylko dwa lata 1842 i 1844 r. wychodził w Ełku. Redaktorem był pastor Gizewiusz. Co miesiąc ukazywał się arkusz tego pisemka, wieśniakom ciekawym poświęconego, a stosownie do programu przynosił każdy numer 1 rzeczy tyczące się chrześciaństwa, do oświecenia ludu w wierze i ćwiczeniu w obyczajach dobrych służące, o wychowaniu dziatek; 2 rzeczy gospodarskie, do gospodarstwa rolniczego i domowego należące, o chowaniu bydła, koni, pszczół, o ogrodach, sadach i owocowych szczepach; 3 o zachowaniu zdrowia przez należyto ciała opatrywanie; nakoniec 4 rozmaitości pożyteczne, przyjemne, ku zabawie i nauce, o dziejach ojczystych, o różnych rzeczach stwo rzonych i przyrodzonych na świecie, przeciw zabobonom i t. d. Znaczna część przyczynków oryginalnych jest pisana wierszem. Korespon dentami są przeważnie pastorzy, czasem nau czyciele. Wstępne artykuły, ciągnące się nie kiedy przez kilka numerów, pisywał Gizewiusz sam. Dla braku abonentów przestał Przyja ciel Łecki po dwóch latach wychodzić. Roku 1859 zaczął wychodzić Prawdziwy ewangielik polski, pismo tygodniowe dla polskich ewang. chrześcian rocznik 1szy 1859, 2gi 1860 redaktor Moeller, kaznodzieja ewangielii Chrystusowej w Ostrodzie. Pismo to pro pagowało patryotyzm pruski. Z pism polity cznych pierwszem był Przyjaciel ludu, któ ry przez krótki czas wychodził w 1848 r. w Ełku, pod redakcyą fizyka obwodowego dra Kol i asesora Feldhuzen. Niedługo potem za czął wychodzić w Olsztynku Hohenstein in ny Przyjaciel ludu pod redakcyą nauczy ciela gimnazyum Dudka, drukiem i nakładem Harycha. W czerwcu 1849 roku wydano pierwszy numer, W tym Przyjacielu ludu był tekst niemiecki i tłumaczenie polskie. I to pisemko nie dożyło roku; w kwietniu 1850 r. wyszedł ostatni numer. Zastąpił je 14 Praski przyjaciel ludu, który wychodził w Królewcu, początkowo tylko w niemieckim języku. Później ukazało się odrębne tłumaczenie polskie, p. t. Pruski przyjaciel ludu. Pismo to o tyle zasługuje na wzmiankę, iż wychodziło najdłużej, bo przeszło lat 10. Najważniej szem z pism politycznych mazurskich a razem aż do niedawna jedynem istniejącem jest Gazeta lecka, pod red. Gersza w Lecu, pismo z antypolską tendencyą. Gersz wydał 1883 r. pisemko polskie z okazyi czterechsetnej rocznicy urodzin Lutra. W r. 1883 zaczął wychodzić w Ostrodzie Mazur; język daleko poprawniejszy niż w Gazecie leckiej, która miewała tylko do 300 abonentów. Redaktorem Mazura jest prowizor aptekarski J. K. Sembrzycki w Tylży, podczas kiedy jego gazeta drukuje się w Ostrodzie, co bardzo utrudnia wydawnictwo. I to czasopismo redagowane jest w duchu protestanckim. Od r. 1884 wychodzą staraniem naczelnego prezesa Prus Wschodnich pod redakcyą pastora z Małych Jerułek w Wschod. Prusach Nowe ewangielickie głosy, które rozrzucają nietylko między prot. , lecz i katol. ludność. Polszczyzna jest bardzo licha. Obecnie więc wychodzą dla Mazurów 3 polit. czasopisma. Przed r. 1860 wydawał rząd jeszcze Kurka mazurskiego przeciw patryotycznym zabiegom polskim. Wybory do parlamentu wywołały pod koniec paźdz. 1882 r. krótkotrwały płodzik dziennikarski p. t. Ogłoszenie prawdy. Wyszły tylko 3 numery w Królewcu pod redak. R. Siegfrieda. Przez krótki czas wychodziło na Mazurach i pisemko gospodarskie Zaradny gospodarz wiejski; wydawał je Antoni Gąsiorowski w Jańsborku r. 1859 przy pomocy kilku członków jańsborskiego towarzystwa gospodarskorolniczego, oraz członków centralnego towarz. gosp. roln. dla Litwy i Mazurów. VII. Stan oświaty całego ludu mazurskiego stoi na najniższym stopniu; bo w szkołach miejskich wykład, z wyjątkiem najniższej klasy, jest tylko niemiecki, a język polski nawet nie jest przedmiotem wykładu. Inaczej bywało jeszcze w zeszłym wieku, gdzie wykład we wszystkich szkołach był tylko polski. I w seminaryach nauczycielskich w Węgoborku i w Karalenio nieuczą podobno języka polskiego. Cierpią go w szkołach tylko w najniższej klasie, jako środek niezbędny do uczenia dzieci po niemiecku. To też miasta już całkiem są niemieckie; dziś nie ma tam już Mazurów po polsku mówiących, prócz biednych rzemieślników i robotników miejskich. Do giermanizacyi przyczyniają się także służba wojskowa i koleje żelazne, przy których jest zwykle wielu urzędników niemieckich. Mazury mają 3 gimnazya w Hku, Raściborzu i Olsztynku, w których naturalnie jezyka polskiego, bez względu na liczną ludność mazurską, wcale nieuwzględniono. Kto się poświęca teologii ewang. , na akademii znów zacząć musi uczyć się po polsku, bo potrzeba znajomości języka polskiego, aby uzyskać stypendya a potem posadę pastora. Akademik zwykle nie miewa tyle czasu, aby przysposabiając się do egzaminu, mógł się nauczyć dobrze obcego lub zapomnianego języka. Dostawszy zaś posadę, wielu tłumaczy kazania swoje z niemieckiego za pomocą słownika, tak że czasem trudno myśl zrozumieć; a lata mijają, zanim pastor język polski tak przyswoi, że z ludem jako tako rozmówić się potrafi. Nabożeństwo odbywa się co niedzielę tak po wsiach jako i w miasteczkach po niemiecku i po polsku. Pierwsze kazanie niem. miano w Ełku w 1584 r. Podczas nabożeństwa niemieckiego kościoły są niezbyt pełne, podczas polskiego zaś przepełnione. Przy niskim stanie oświaty skłonność do zabobonów jest wielka, na co Kętrzyński z kroniki kościelnej orłowskiej rażące przytacza przykłady ob. O Mazurach, Poznań 1872, str. 22 29. Dobra wszystkie znajdują się w ręku Niemców lub zniemczonych Polaków, którzy język polski zwykle tylko o tyle znają, aby z czeladnikami i robotnikami się porozumieć. I tak liczą się do gorliwych Niemców rodziny niegdyś mazurskie Łęskich, Przyborowskich, Dębowskich, Leszczyńskich, Dąbrowskich, Oborskich, Sakowskich, Parczewskich, Radziwiłłów, Brzosków, Tyszków, Kostków, Rogala Bibersteinów, Morsztynów, Rutkowskich, Wiśniewskich, Gizewiuszów, Gierszów i wielu innych. Ale nawet chociaż Mazur mówi jeszcze po polsku, to jednak rzadko z ust jego słyszy się, że jest Polakiem, prędzej odpowie, że jest Prusakiem; Polaków bowiem już dla religii nie lubi. VIII. Historya. O pochodzeniu i narodowości pierwotnych mieszkańców M. pruskiego mieli uczeni długo różne zdania. Polacy utrzymywali, że Mazurzy są autochtonami na swej ziemi, jak ludność polska w Królestwie; Niemcy zaś, że Mazurzy są przybyszami z drugiej strony granicy. Szubert, prof. uniwersytetu królewieckiego, pisze Polacy w regiencyi gąbińskiej osiedlili się tutaj prawdopodobnie w XVI i XVII wieku za czasów zależności lennej Prus od Polski, a mianowicie po napadzie Tatarów i Polaków r. 1656, który część południową Prus spustoszył. Szubert wyobrażał sobie, że to się stało mianowicie przez osiedlenie się szlachty polskiej, oraz że żywioł polski rozszerzał się, choć pojedyńczo, tylko po powiatach rastemborskim, węgoborskim i darkiejmskim. Ob. Allg. Staatskunde des Preuss. Staat, t. I, 456. Inni znów, jak Heinel, za nim Horch, Schmidt, Mazowsze pruskie Mazowsze wieś i folwark Saltzwedel twierdzą, że M. naprzód miało ludność niemiecką którą Polacy wyrugowali. Pierwsi, którzy lepiej obeznani ze stosunkami mazurskimi, do prawdy najbardziej się zbliżyli, byli Pisański 1767 i dr. Toeppen. Całkiem wyjaśnioną została ta kwestya dopiero przez dzieło Kętrzyńskiego, p. t. O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich. Z niego więc r z Toeppena zestawiamy tu z historyi mazurskiej następne wiadomości Dzisiejsze M. obejmuje według Toeppena dawniejszą ziemię pogańskich Prusaków, gołędzką zwaną i małą cząstkę Sudawii. Pierwotna ludność tych tery torów wyginęła po większej części już w ustawicznych walkach z Polakami za czasów Bolesława Chrobrego, Krzywoustego i Kędzierzawego oraz Kazimierza Sprawiedliwego, który 1 r. 1192 pobił Sudawian na głowę. Co nie; padło pod mieczem, zginęło od głodu, który był skutkiem ciągłych spustoszeń, a reszta, nie mogąc się na swym gruncie utrzymać, ani wyżywić, musiała się cofnąć w głąb kraju, gdzie większe było bezpieczeństwo. Ziemi tej, orężem zdobytej, nie zajęli Polacy zaraz, bo Mazowsze pograniczne, wówczas stosunkowo słabo zaludnione, miało dla swych mieszkańców pod dostatkiem ziemi nieuprawionej; nie było więc jeszcze potrzeby, ani nawet możności zajęcia ziem zdobytych i osadzenia na nich kolonistów polskich. Dla tego pozostało to pogranicze tymczasem bezludną puszczą i stan ten trwał do końca XIV w. Gdy r. 1254 Krzyżacy ziemię tę zajęli, protestował przeciwko temu Kazimierz, książę kujawski. Jemu bowiem już r. 1253 papież Innocenty przekazał był ziemię gołędzką; ale zakon się temu opierał, roszcząc dla siebie prawo wyłączne zdobywania orężem ziem pruskich. Zakon, jako silniejszy, przeparł swą sprawę, a Kazimierz musiał zrzec się swoich praw do tej ziemi r. 1255 i 1257 Mon. Warm. I, 31 Prócz zachodniej części ziemi sudawskiej i prócz ziemi gołędzkiej obejmuje dzisiejsze M. pruskie jeszcze część ziemi saskiej Sassen aż do ziemi lubawskiej i puszczę Patrąk, dzielącą ziemię saską od gołędzkiej. I ta okolica przeszła w XIII w. w ręce Krzyżaków. Ale póki stosunki się nie ustaliły, póki te posiadłości zakonne zagrożone były wszędzie przez Litwi nów, o zaludnieniu tej dużej puszczy i myśleć nie było można. Obfitowała ona w miód i rozliczną zwierzynę, cenioną wysoko dla futer lub dla mięsa, mianowicie w wilki, rysie, niedźwiedzie, jelenie, łosie, bobry, wydry, żubry i dzikie konie; jeziora zaś, przerywające jednostajność puszczy, dostarczały ryb różnego rodzaju. Aby mieć choć mały dochód z puszczy, pozwalał Zakon za pewną opłatą myśliwym, bartnikom i rybakom chodzić tam za zarobkiem. Ludzie ci byli przeważnie polskiego i pruskiego pochodzenia, o czem świad czą nazwy, które nadawali jeziorom i rzekom, a które przeważnie noszą polski charakter, na co Kętrzyński liczne przytacza przykłady str. 224; . Gdy po zlokalizowaniu wojny z Litwi nami podjęto myśl kolonizacyi, zaczęto ją tam przeprowadzać, gdzie obawa spustoszeń wo jennych była najmniejszą, t. j. od zachodu, od pow. niborskiego. Po bliższe szczegóły odsy łamy czytelników do Kętrzyńskiego, który też do dzieła swego dołączył mapę, w której trzy wieki, przez które kolonizacya trwała, wyra żone są różnymi znakami. Tu nadmieniamy tylko jeszcze, że do kolonizacyi dzisiejszej zie mi mazurskiej używał zakon krzyżacki prze dewszystkiem Polaków, a obok nich Niemców, Prusaków i Litwinów. Każdy z tych szcze pów pozostawił ślady swej działalności w na zwach miejscowych, na co Kętrz. liczne przy tacza przykłady str. 225 249. W 1466 r. mocą traktatu toruńskiego razem z Prusami Wschod. i M. pruskie, stanowiące ich część południową, zostało lennem polskiem; bezpo średnio jednak nigdy do Polski nie należało. W r. 1525 zamieniono ziemię krzyżacką w księ stwo świeckie zależne od Polski, a r. 1618 przypadło M. pruskie prawem dziedzicznem brandenburskim Hohenzollerom. Dzieje M. pruskiego krytycznie zbadali Toeppen Ge schichte Masurens, Gdańsk, 1870 i Kętrzyński Woj. O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów, 1882 r. . O samym lu dzie mazurskim pisał tenże Toeppen Aber glauben aus Masuren mit einem Anhange enthaltend masurische Sagen und Mährchen Gdańsk, 1867 i Kętrzyński W. O Mazurach i zbiór pieśni ludu mazurskiego Poznań, 1872. W ostatnich czasach badał życie ludu i obecny stan całego M. pruskiego J. Ossowski w Królewcu. Kś. Fr. Mazowsze wieś i folw. nad jez, t. n. , pow. lipnowski, gm. i par. Mazowsze, odl. o 18 w. od Lipna, posiada kościół paraf. drewniany, urząd gm. i szkołę początkową. Ma 31 dm. , 434 mk. , 1529 mr. gruntu dobrego, 105 nieuż. W 1827 r. 21 dm. , 217 mk. Obecny kościół paraf. wystawiony w 1782 r. na miejscu dawnego, odnowiony był 1846 r. Według przechowanych papierów M. było 1789 r. własnością Gabryela Karwosieckiego, który tu wysiewał 134 korce żyta, proboszcz zaś wysiewał 25 kor. żyta, 2 kor. pszenicy. Część M. zwała się Hornówka i tu dziedzic siał 32 kor. żyta, 7 kor. pszen. ; drugi zaś właściciel częściowy 48 kor. żyta, 4 kor. pszenicy. Folw. M. z wsią M. i Bernardowo rozl. mr. 1488 grunta orne i ogr. mr. 1201, łąk mr. 148, pastw. mr. 89, wody mr. 18. nieuż. i place mr. 31, bud. mur. 15, z drzewa 4; płodozmian 12polowy, pokłady torfu. Wś M. os. 34, Mazurówka Mazurowce Mazurowa Mazurów Mazuchówka z grun. mr. 286, wś Bernardowo os. 17, z gram. mr. 250, M. , par. , dek. lipnowski, 1330 dusz. M. , gmina, należy do sądu gm. I okr. , ma 435 dm. , 3821 mk. i 15044 mr. obszaru, w tem 981 mr. nieuż. W gm. znajdują się 4 kościoły, 3 szkoły, młyn wodny. W skład gm. wchodzą następujące wioski Bernardowo, Ciechanówek, Działyń, Jackowo, Kuźniki, Kołat, Kaźmierzewo, Kijaszkowo, Kijaszkowice, Liciszewy, Łążyn, Mazowsze, Morgowo, Przystań, Piotrkowo, Pachtarma, Pustki działyńskie, Rębiocha, Rembiesznica, Świętosław, Syberya, Ścieklinek, Trutowo, Zębowo, ZimnyZdrój. Br, Ch, Mazuchówka, niem. Masuchowken, wś na polskopruskich Mazurach, pow. lecki, st. p. Wydminy; leży nad rzeczką Gawlik. 1856 r. 642 mk. , ma obszaru 6338 mr. Kasper v. Aulak, ssta straduński, sprzedaje r. 1542 Elia szowi z Juniów i Broźejowi, jego synowi, 4 włóki sołeckie na prawie chełm. , włókę za 36 grzywien, celem wykarczowania boru i osa dzenia tam na 40 włókach danników. Wa wrzyniec Y. Haller, ssta oleckowski, odnawia r. 1561 Marcinowi Gogańskiemu przywilej na 2 włóki sołeckie, wystawiony niegdyś przez ś. p. sstę Krzysztofa Glaubitza ob. Kętrzyń ski O ludności polskiej w Prusiech, str. 508. Kś. Fr. Mazuchówka, jezioro przy wsi t. n. , pow. lecki. Ob. Hasny. Mazuchy, niem. Masuchen, leśnictwo król. , pow. olsztyński, st. p. Purda; 1 dm. , 6 mk. 1856. W pobliżu jest jezioro Czerwonki ob. . Mazuk, os. , pow. przasnyski, gm. Zaręby, par. Chorzele, odl. 27 w, od Przasnysza, 1 dm. , 5 mk. , 7 mr, Mazule 1. dobra w pow. wileńskim, wchodziły w skład dóbr starostwa Madziuny. Ob. Ławaryszki. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. Mazulin, folw. w płn. stronie pow. borysowskiego, przy drodze wiodącej ze wsi Wieśnisk do Starzyny, miejscowość lesista, grunta lekkie, okr. polio. 3 dokszycki. Al. Jel. Mazur, młyn, ob. Kielce, t. IV, 26. Mazur, część Wołosowa, pow. nadwórniański. Mazur, niem. Masurmühle, os. młyn. , pow. opolski, należy do wsi Szczedrzyk. Mazuraki, ob. Kamionka wołoska, t. III, 7882. Mazuriwka rus. , ob. Mazurówka, Mazurka, zaśc. szlach. , pow. święciański, par. Komaje. Mazurki, folw. i M. Nowe, wś nad rz. Gołką, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, od m. Augustowa 5 w. , od m. Suwałk w. 30. Dawniej należał do ogółu dóbr prywatnych Dowspuda, potem przeszedł na własność skarbu, a w r. 1871 oddany Jako majorat jenerałowi Glebow, który temu majoratowi dał nazwę Nikolskoje; dziś zaś należy do jego syna. Ma przestrzeni ogólnej mr. 1585, z czego przypada na rolę użytkową mr. 792, a na lasy mr. 793. Grunta żytnie a las mieszany iglasty z liściastym. W tym lesie, zwanym Okół, przechowują się dotąd sarny w dosyć znacznej ilości. Założono tu sad owocowy znacznych rozmiarów. Do dóbr tych należy i młyn wodny zwany Slipsk. Folw. M. ma 7 dm, 84 mk. M. Nowe zaś 5 dm. , 39 mk. Mazurki 1. wś nad rz. Szczarą, pow. nowogrodzki gub. mińskiej. Leży blisko brzesko mosk. szosy. 2. M. , wś i folw. w zach. stronie pow. słuckiego, gm. Niedźwiedzicka, okr. polic. 2 kiecki, nad małym bezimiennym dopływem Szczary. Wś ma osad pełnonadziałowych 10; miejscowość niebezleśna, grunta lekkie, wzgórkowate, łąki obfite. AL Jel. Mazurkowo, wś, pow. garwoliński, gm. Sobolew, par. Gończyce, ma 7 dm. , 25 mk. 71 mr. Mazurów al. Mazurówka, os. w Skale, pow. borszczowski. Mazurów, por. Mosurau, Mazurów, folw. , pow. janowski, gm. Urzę dów, par. Popkowice, odl. 7 w. od Kraśnika; 390 mr. ziemi 1 mr. ogr. , 347 roli orn. , 11 pastw. , 26 zarośli, 5 mr. nieuż. ; dm. drew. 1, bud. 4. Gleba gliniasta, sapowata lecz żyzna. Należy do dóbr Popkowice. R. P. Mazurowa 1. wś, pow. bałcki, dusz męż. 267, ziemi włośc. 1130 dzies. Należała do rządu 1067 dz. ziemi nadane tajnemu radcy Warendzie. 2. M. , ob. Mazurówka, Mazurowce, ob. Mazurówka. Mazurowe, młyn wodny, pow. lubliniecki, należy do Luboczki i Kochcic. Mazurówka, druga nazwa wsi Czerpowody w pow. humańskim, zamieszkanej przez Mazurów. Mazurówka 1. al. Mazurowce, wś, pow. bracławski, pod miastem Tulczynem, gm, Żórawlówka; ma 460 mk. , ziemi włośc. 1006 dz. , paraf. kat. do Tulczyna. Należała do klucza tulczynieckiego, sprzedanego przez Maryę z Potockich Strogonowę departamentowi dóbr państwa. 2. M. , przedmieście m. Czerniejowiec, pow. jampolski. 3. M. al. Mazurowa, wś, pow. bałcki, gm. Wielki Bobryk, par. KrzyweJezioro. Ma 541 mk. , ziemi włośc. 1565 dz. Cerkiew, do której należy 102 dz. ziemi. Należała do dóbr skarbowych i wraz z Gedziłową w 1816 r. nadana Perfiliowi. 4. M. , wś nad rz. Bohem, pow. lityński, przedmieście m. Chmielnika, gm. i par. Chmielnik, od Lityna w. 31Ma 350 mk. , dm. 51, ziemi włośc. 566 dz. , dwors. 600 dz. Cerkiew pod Mazuchówka Mazuchy Mazuk Mazule Mazulin Mazur Mazuraki Mazuriwka Mazurka Mazurki Mazurowe Mazurówka wezw. ś. Eliasza z 58 dz, ziem. Należała do star. chmielnickiego, nadanego hr. Kuszeiewowi Bezborodko, dziś Kanszyna, który posiada tu 4238 dz. 5. M. , pow. mohylowski Jestto część wsi Łuczyńczyk, zamieszkana przez katolików. 6. M. , wś nad rzeczką bez nazwy, dopływem Jaromirki, pow. kamieniecki, par. Smotrycz. Miała 1868 r. 25 dm. Maszurówka po rusku Mazuriwka 1. część Białoboźnicy w pow. czortkowskim. 2. M. , grupa domów i młyn w Celejowie w pow. husiatyńskim. 3. M. , część przedmieścia Ły czakowskiego w stołecznem mieście Lwowie. 4. M. al. Mazorówka, wś w pow. skałackim, 12 ML na płd. od Skałatu, tuz na płd. zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Grzymałowie. Na płd. leży Eleonorówka, na płn. Hlibów, na zach. Iławcze i Hleszczawa obie w pow. trembowelskim. Wzdłuż granicy płn. wsch. płynie pot. Budka, dopływ Gniłej, i zabiera w obrębie wsi od praw. brz. mały potok, płynący od płd. zach. na płn. wsch. Zach. część obszaru przepływa dopływ Tajny, płynący od płn. zach. z Hlibowa na płd. wsch. do Eleonorówki. Zabudowania wiejskie leżą na płn. wsch. , nad Budką. W zach. stronie wsi wznosi się Grzymałów Mogiła 338 m. , znak triang. . W r. 1880 było 554 mk. w gm. , 179 na obsz dwor. 474 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. i gr. katol. w Grzymałowie. We wsi jest gorzelnia, młyn parowy i kasa pożyczk, gminna z kapit. 782 zł. w. a. 5. M. , część Bajkowiec w pow. tarnopolskim. 6. M. , część Romanowego Sio ła w pow. zbarazkim, dwór i folw. tamże zwa ne także Janówka. 7. M. , ob. Mosorówka. 8. M. , wś w pow. żydaczowskim, 15 kil. na płd. wsch. od Żydaczowa, 5 kil. na płn. zach. j od sądu powiat. i urzędu poczt. w Żurawnie. Na płn. leży Lubsza, na wsch. Żurawno, na płd. Włodzimirce, na zach. Jajkowce. Wzdłuż granicy płn. płynie dopływ Dniestru Lubesz ka, od zach. na wsch. Na praw. brz. potoku leżą zabudowania wiejskie. Własn. więk. ma roli orn. 11, łąk i ogr. 27 mr. ; własn. mniej. roli orn. 263, łąk i ogr. 169, pastw. 12 mr. W r. 1880 było 289 mk. w gminie 57 obrz. rzym. katol. , reszta gr. katol. . Par. rzym. katol. w Żurawnie, gr. kat. w Lubszy. W r. 1865 wykopano w tutejszym folwarku 4 ko ściotrupy przedhistoryczne, które w trupiarni dłuższy czas leżały. Mniemano z początku, że to kości zabitych ludzi i dla tego oglądano je sądownieLu. Dz. Mazurowo 1. wś nad jez. t. n. , pow. dzisieński, o 28 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 10 dm. , 99 mk. 2. M. , wś, pow. dzisieński, gm. esermenicka, dusz 41. Mazurowszczyzna 1. zaśc. szlach. , pow. dziśnieński, 3 okr. adm. , o 61 w. od Dzisny, 1 dm. , 2 mk. katol. 2. M. , zaśc. pryw. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 10 w. od Lidy, 1 dm. , 4 mk. 3. M. , zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 14 w. od Oszmiany, 2 dm, , 22 mk. kat. Mazurska droga żelazna, stanowi odnogę linii Wystruckiej, przechodzi przez Rastembork, Lec, Ełk i łączy się z linią dr. ż. brzeskograjewskiej. Mazurskie bagna, niem. Masurenbruch, pow. złotowski, przy os. tejże nazwy. Już r. 1795 pociągnęli przez nie hr. Potuliccy kanał, by je osuszyć, ale z małym skutkiem; dopiero w nowszym czasie uskuteczniono ten zamiar z lepszem powodzeniem; koszta wynosiły 5800 tal. , na mórg więc 10 tal. , bo cały obszar obejmuje 580 mr. ; czysty dochód wynosi 10 ob. Schmitt Der Kreis Flatow, str. 7. Mazurskie jeziora, ob. Lec, t. V, 115 2. Mayurskie kanały. Tak Niemcy zowią kanały, które łącząc jeziora Rosche, Spirding, Loewentin i Mauer ułatwiają komunikacyą między Johannisburgiem i Angerburgiem. Mazury 1. os. i folw. , pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par. Wieniec. W 1883 r. przeniósł dziedzic dóbr Wieniec, do których należą M. , mieszkających tu rolników na grun ta sąsiedniej wsi Łuba ob. 2. M. al. Nierada, wś, pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Grocholice. Ma 67 dm. , 429 mk. , 1859 mr. , w tem 1301 mr. ziemi ornej. 3. M. , wś i folw. , pow. mazowiecki, gm. Sokoły, par. Jąbłoń Kościelna. W 1827 r. 23 dm. , 193 mk. , obecnie 2232 mr. obszaru. Folw. M. z attyn. Brok, wsiami M. i Brok. W 1866 r. rozl. mr. 2100 grunta orne i ogr. mr. 540, łąk mr. 130, lasu mr. 1380, nieuż. i place mr. 30. Wś M. os. 22, z grun. mr. 132; wś Brok os. 12, z grun. mr. 197. 4. M. , wś, pow. maryampolski, gm. PoniemonPożajście, par. Poniemoń, odl. 59 w. od Maryampola, ma 15 dm. , 186 mk. 5. M. Gizewicze, os. , pow. suwalski, gm. Wólka, par. Bakałarzew, odl. 23 w. od Suwałk, 1 dm. , 8 mk. Br. Ch. Mazury 1. zaśc. nad rz. Mytwą, dopływem Prypeci, pow. mozyrski, okr. polic. skryhałowski, ma osad 4, miejscowość odludna poleska. 2. M. , mylnie Muzury, dwa sąsiadujące zaścianki, pow. miński, okr. polic. koj danowski, par. kojdanowska, w blizkości dawnego traktu pocztowego, wiodącego z Mińska do Kojdanowa w miejscowości wzgórkowatej, bezleśnej, oba mają osad 8. 3. M. Wielkie i Małe dwa zaśc, pow. piński, w okr. polic. 1 łohiszyński, paraf. kat. Pińsk z filią w Łuninie o 8 w. WielkieM. , nad jeziorem Białe zwanem, osad 14; MałeM. albo Budki, o w. kilka ku płn. od Wielkich M. , osad 6, zapadłe Polesie. 4. M. , wś, pow. kobryński, na płd. wschód od wsi Płosk. 5. M. ob. ŁodosieMazury. Mazury, pustkowie, pow. odolanowski, 8 dm. , 59 mk. ; należy do wsi Daniszyn. Mazury 1. niem. Masuhren, majątek chełm. na polskopruskich Mazurach, pow. oleckowski, st. p. Cichy, 5 kil. odl. Obejmuje 10477 ha. , i to 5648 roli orn. i ogr, , 3878 łąk, 801 pastw. , 150 nieuż. ; czysty dochód z gruntu wynosi 562 mrk. 2. M. , niem. Masuhren al. Masuren, wś, pow. oleckowski, st. p. Cichy; leży na polskopruskich Mazurach; 1856 r. 412 mk. Ks. Olbracht odnawia r. 1566 przywilej na 3 włóki sołeckie w Mazurach spadkobiercom Jana Dyni Dienge tej treści Wawrzyniec v. Halle, ssta oleckowski, sprzedaje Mojżeszowi, Heningowi i Bartoszowi, braciom, synom Mazura z Płociczna, 2 włóki boru, a Pawłowi Bełchowi 1 włókę na sołectwo, włókę za 60 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 27 włókach, nadanych prawem magd. i 10letnią wolnością między Rogoniami, Gryzami, Dybowem Dybowskie i strugą Bierk. M. posiadają r. 1600 tylko polską ludność ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 523. 3. M. , niem. Masuri al. Masuren, os. , pow. złotowski, st. p. i par. Więcbork, szkoła Wielowiczek; 1 dm. , 5 mk. 1861. Ki. Fr. Mazury 1. z Olszową wś pow. kolbuszowski, 7 kil. na wsch. od Raniżowa, leży w równinie piaszczystej na północnej stronie drogi z tego miasta do Sokołowa, należy do parafii rzym. kat. w Raniżowie i liczy 1230 mieszk. rzym. kat. Od południa dotyka wielkiego lasu pow. Tuczą, od północy ma podmokłe łąki nad Turką, dopływem Łęgu, na zachód graniczy z Zielonką, a wschód przez lasy z wsią Tuczą. Położenie astronomiczne 39 39 wsch. długości od Ferro, 50 20 północnej szerokości. Pos. więk. ma tylko 25 m. obszaru, pos. mn. 683 m. roli piaszczystej, równej, 155 m. łąk 148 m. pastw. Jest tu szkoła ludowa niezorganizowana i kasa pożyczk. gminna z kapitałem 529 zł. r. a. 2. M. przys. do Czajkowy pow. mielecki, w piaszczystej i lesistej równinie, składa się z kilku chat położonych na północ od Czajkowy przy drodze do wsi Babuli. 3. M. , część wsi Lisiejamy, pow. cieszanowski. 4. M. , przysiołek Krasiczyna w pow. przemyskim. 5. M. , część Kozowej w pow. brzeżańskim. 6. M. część Barysza w pow. buczackim. 7. M. , grupa domów w Dąbrowicy w pow. gródeckim. 8. M. al. Na Mazurach część UlickaSeredkiewicz, pow. Rawa ruska. 9. M. część Zameczka w pow. żółkiewskim. 10. M. ob. Zalesie olszańskie. Mazuryk, część Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa ruska. Mazuryn 1. folw. nad rz. Jaźnicą, pow. dzisieński, o 12 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 1 dm. , 8 mk. 2. M. , dwór, pow. dzisieński, gm. Wierzchnia, b. własność Szinitki, 179 dusz. Mazuryno 1 wś, pow. dzisieński, gm. i par. Mikołajów, dusz 30. 2. M. wś w gub. witebskiej, między Janowiczami a Wieleżkowiczami, w położeniu bardzo podniesionem. Mazuryszki 1. wś, pow. fol. maryampolski, gm. Gudele, par, Wejwery; odl. 35 w. od Maryampola, ma 26 dm. , 206 mk. Dobra M. al Poniemoń, składają się z folw. M. al. Poniemoń, Pitkieliszki, Ludwipol, Bilsk, os, Rasznowo, nomenklatur Kazimierzów, Wojtopol. Rozl. m. 4972 fol. M. gr. or i og. m. 775, łąk m. 81, wody m. 3, nieuż. i place m. 58, razem m. 917; bud. mur. 6, z drzewa 20, pło dozmian 9polowy; folw. Pitkieliszki gr. or. i ogr. m. 323, łąk m. 35, wody m. 1, nieuż i place m. 20, razem m. 380; bud. mur. 6, z drzewa 9, płodozmian 7polowy; folw. Ludwipol gr. or. i ogr. m. 173, łąk m. 62, nieuż. i place m. 12, razem m. 246; bud. mur. 4, z drze wa 2; folw. Bilsk gr. orn, i ogr. m. 58, łąk m. 10, pastw. m. 33, nieuż. i placem. 11, razem m. 112; bud. mur. 1, z drzewa 3. Os. Rasznowo w gruntach, ogrodach i łąkach m. 40, w nomenklaturach i osadach m. 459, w lasach m. 2818. Są tu dwie gorzelnie, browar, ce gielnia i dwa wiatraki, rzeczka bez nazwy przepływa i droga żelazna przechodzi, Torf i kamień wapienny znajduje się. Dobra powyż sze w 1872 r. oddzielone zostały od dóbr Fre da. 2. M. wś, pow. władysławowski, gm, i par. Giełgudyszki, odl. 33 w. od Włady sławowa; ma 28 dm. , 244 mk. W 1827 r. było tu 13 dm. , 158 mk. Br. Ch. Mazuryszki 1. zaść. szlach. , pow, wileński, 1 okr. pol. , o 12 w. od Wilna, 2 dm. , 10 mk. kat. 2. M. folw. , pow. wileński, 1 okr, pol. , o 15 w. od Wilna, 1 dm. , 45 mk, 4 prawosł. , 36 kat, , 5 żydów, 870 dzies. ziemi, własność Rothów. 3. M. , wś włośc, nad rz. Permaksznią, pow. wileński, 3 okr, pol. , o 7 w. od Wilna, 3 dm. , 44 mk. kat, 4. M. , folw. szlach. , pow, oszmiański, 1 okr, pol. o 14 w. od Oszmiany, 1 dm, , 9 mk. knt. Mazurzyn, wś pryw, pow, dzisieński, o 62 w. od Dzisny, 6 okr, pol, , 1 dm. , 14 mk, Mazurzyno, wś pryw, nad rz. Dźwiną, powiat dzisieński, o 5 w, od Dzisny, 1 okr, pol, 5 dm. , 84 mk, praw. Mazutkehmen 1, niem. , wś, pow, gołdapski, et. p. Szittkehmen; 201 mk, i 62 wł. rozl. 1856. 2. M. niem. , ob. Matzutkehmen. Mazzlicz dok. , ob, Masselwiiz, Maźa, rzeczka w płn. stronie pow, słuckiego. Zaczyna się pod wsią Wieleszyna, płynąc w kierunku zach. około 6 w. , wpada pod m. Kopylem do Kamionki, Al. Jel. Mazury Mączn Mażajcie Wąchock Mażajcie 1. wś, pow. szawelski, gm. krupiewska; 12 dusz, 16 dzies. ziemi. 2. M. , dobra tamże, gm. i par. radźwiliska, 38 włók ziemi, połowa pod lasem, własność Neurandów. 3. M. , folw. , pow. szawelski, gm. i par. krupiewska, o 8 w, od Krup, 8 włók ziemi, dobrze zabudowany. Dobra, własność Konst. Giedmina, z wioseczką Girkiszki i należącym do niej bagnistym laskiem, 25 włók ziemi. Mażany, wś i dwór, pow. rossieński, paraf. taurogowska, własność Urbanowicza. Maże niem. Maaschen, wś na polskoprusk. Mazurach, pow. łecki, st. p. i okrąg urzędu stanu cywilnego Kalinowo, 91 mk. 1856 r. . Melchior Köchler v. Schwansdorf, komtur brandenburski, nadaje Jakóbowi, Bartoszowi, Piotrowi i krawcowi z Pohybla na prawie ma gdeb 15 włók na Pohyblu, wolnych od czyn szu i tłoki. Dan w Leon r. 1494 ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 604. Kś. Fr. Mażeja, wś pryw. , pow. dzisieński, o 45 w. od Dzisny, 1 okr. pol. , 3 dm. , 45 mk. Mażeli 1 wś, pow. szawelski, gm. żagórska, 38 dusz, 315 dzies, ziemi. 2. M. , wś tamże, gm. krakowska, 26 dusz, 88 dzies. ziemi. 3. M, wś tamże, gm. okmiańska, 10 dusz, 3 dzies. 4. M. , wś, tamże, gm. kiryanowska, 58 dusz, 377 dzies. ziemi. J. Godl. Mażełata, jez. w pow. święciańskim, tuż obok rz. Żejmiary, wprost przystanku Kretonka dr. żel. warsz. petersb. Mażenajcie, pow. szawelski, par. krupiewska, ob. Gieriszki. Mażucie, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. 8 w. od Wyłkowyszek, leży przy drodze z Pilwiszek do Wyłkowyszek, ma 19 dm. , 172 mk. Mażucie 1. folw. i dobra, pow. telszewski, 3 okr. polic, 1210 dzies. rozl, , właność barona Rutcena. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Mażule, wś, pow. oszmiański, 3 okr. poi, odl. 39 w. od Oszmiany, o 18 w. od Dziewieniszek. Ma 6 dm. , 66 mk. kat. Mażulewo, zaśc, pryw. , pow. wilejski, o 54 w. od m. Wilejki, 1 okr. polic, przy b. drodze poczt. z m. Młodeczna, do gr. pow, mińskiego, 4 dm. , 22 mk. Mażulowka, zaść. szlach. nad jez. Konciarzyn, odl. o 12 w. od Święcian, 1 dm. , 29 mk. katol. Mażunajcie, dobra, pow. szawelski, gm. i par. popielańska, o 5 w. od Popielan, śród lasów, 10 włók rozl. , własność Aliny z Wysockich Tomkiewiczowej. Mażunce, wś nad rz. Sutszą, pow. trocki, 3 okr. pol. , o 49 w. od Trok, 15 dm, , 126 mk. katol. Mażuntajcie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Mażupia, rzeczka w pow. poniewieskim, płynie pod mkiem Johanieszkiele. Mażutko al. Teodoryszki, zaść. szlach. nad jez. Konciarzyn, pow. święciański, 3 okr. poL. , o 14 w. od Święcian, 1 dm. , 11 mk. kat. Maźutówko, zaść. szlach. , nad jez. Konciarzyn, pow. święciański, 3 okr. pol. , o 12 w. od Święcian, 1 dm. , 7 mk. kat. Mażynty, wś, pow. rossieński, par. skawdwilska. Mażyszki, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda, odl. 28 w. od Władysławowa; mają 2 dm. , 28 mk. Mą. .. .. nazwy tak zaczynającee się a tu nie zamieszczone oh, pod Mm. Mąchocice al. Mąkocice Mochoczicze, wś, pow. kielecki, gm. Górno, par. Leszczyny. Leży na płd. stoku Łysogór, nad rzeczką, która od wsi tej bierze nazwę Mąchockiej al. Mąkąckiej. Stanowiła własność biskupów krakowskich Dług. I, 456 a następnie należała do ekonomii kieleckiej dóbr rządowych. Było tu wójtostwo i osada młynarska. Wąchocka, ob. Mąkocka. Mąciaki, wś, pow. wołkowyski, własność Jelskiego. Mącice, niem. Montwitz, wś nad granicą polską, pow. szczycieński, st. p. Opaleniec. W M. , mających 70 włók, był r. 1571 sołty sem Jerzy Białobrzeski. R. 1600 mieszka tu tylko ludność polska ob. Kętrz O ludn. pol. , str. 350. Dawniej w XVIII w. znajdowały się w trzęsawiskach tutejszych pokłady rudy żelaznej. 1856 r. 465 mk. Obwód urzędu sta nu cywilnego Wielbark. Kś. Fr. Mącie, niem. Monczen i Oltunien, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. łecki, st. p. Bajtkowo, okrąg urz. stanu cywilnego Ełk; szkoła w miejscu; 1856 r. 92 mk. Wieś ta istniała już 1574 r. Kś. Fr. Mączewo, wś, pow. mławski, gm. i par. Unierzyż. Ma 12 dm. , 91 mk. , 380 m. gruntu, w tem 180 orn. ; grunta piaszczyste i sapowate, łąki podmokłe. Zamieszkała przez drobną szlachtę. W 1827 r. 14 dm. , 95 mk. F. O. Mączki, folw. , pow. mławski, gm. Ratowo, par. Gradzanowo, odl. o 26 w. od Mławy, ma 1 dm. , 6 mk. , 36 m. gr. Mączne, przysiołek Lachowic, wsi w pow. żywieckim. Br. G. Mączniki Stare, folw. M. nowe, wieś, nad rz. Prosną, pow. kaliski, gm. Ostrów kaliski, par. Giżyce, odl. od Kalisza w. 29; wś dm. 3; folw. dm. 1, mk. 11. W 1827 r. 30 dm. , 220 mk. Wsie te wchodziły w skład dóbr Giżyce, wspomina je Lib. Ben. Łaskiego II, 44. . Br. Ch. Mączniki 1. niem. Montschnik, wś, pow. gnieźnieński, par. Sokolniki; ma 20 dm. , 202 mk. , wszyscy kat. ; 66 analf. Poczta w Modli Mączk Mączuny szewku o 5 kil. ; gośc. o 4 ML; st. kol. żel. i tel. w Gnieźnie o 10 kil. Należała dawniej do klasztoru kanoników Grobu Chrystusa w Gnieźnie; wspominatę wś Lib. Ben. Łaskiego I, 18. 2. M. , wś i dom. , pow. średzki, dom. ma 1366 mr. rozl; 8 dm. , 132 mk. ; wszyscy kat, 48 analf. Kościół kat. paraf. nal. do dekan, średzkiego. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w środzie o 3 kil. Wś M. należała niegdyś do proboszczy katedralnych poznańskich, którzy prawdopodobnie kościół paraf. tam wystawili; w pierwszej połowie XV wieku już istniał. Był drewniany, kilkakrotnie spłonął; teraźniejszy poświęcony był przez sufragana poznańskiego Wierzbowskiego r. 1701. Obecnie M. i Bagrowo mają jednego zwykle probosz cza M. dom. są teraz własnością Włodzimierza Wolniewicza. M. par. dek. sredzki, 1145 dusz, z filią Bagrowie. 3. M. , dom. , pow. odalanowski; 1533 m. rozl. , 9 dm. , 205 mk. , wszyscy kat. ; 10 analf. Poczta i gośc. w Skalmierzycach, st. kol. żel. i tel. w Ostrowie o 16 kilom. Mączuny, wś, pow. trocki. Leży o 3 w. na płn. od mka Żośle. Mączyn, wś nad strum. Olszanką, pow. berdyczowski. Odl. 1 w. od Sojusza, ma 892 mk. , cerkiew drew. z 1756 r. i 2084 dzies. ziemi. Mączyńce 1. dok. Mołczyńce, 2 wsie t. n. pow. starokonstantynowski; jedna w gm. konstan tynowskiej, druga nad dopływem Ołuczy w kuźmińskiej gminie. 2. M. , Monczyńce, wś, pow. Winnicki, na pograniczu gub. kijowskiej, gm. Kutyszczyki, par. Pików; osad 75, mk. 486, w tej liczbie 20 jednodw. , 714 dzies. zie mi włośc. , 1337 dzies. dworsk. z Chomutyńcami, 76 dzies. cerkiewnej. Cerkiew p. w. N. P. M. 1300 parafian z Napadówką. Na leżała do klucza glińskiego Rzewuskich, dziś Borejki. Dr. M. Mądralowa, ob. Mądraława, Mądraława, na mapach Mądralowa, szczyt w Beskidach zachodnich, w dziale babiogórskim, wznoszący się na granicy Galicyi i Węgier Orawy, na północny zachód od Babiej Góry, pod 37 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 36 53 płn. . sz. g. Wzniesienie 1170 m. npm. Br. G. Mądrałowe, ob. Mądrałowa. Mądre 1. wś, pow. średzki; 10 dm. , 109 mk. , wszyscy kat. ; 33 analf. Kościół kat. paraf. należy do dek. średskiego. Par. ma 893 dusz. Poczta w Zaniemyślu o 5 kil. , gośc. o 4 kil, st. kol. żel. i tel. w Środzie. W dawniejszych wiekach należała do stołowych dóbr biskupów poznańskich. Kościół, wystawiony zapewne przez jednego z biskupów, istniał już na początku XVI w. Był zawsze drewniany teraźniejszy wystawiony jest przy schyłku zeszłego wieku. 2. M. , folw. , 2 dm. , 20 mk. , nal. do dom. i gm. Nadziejewa; własność seminaryum duchownego w Poznaniu. Mądre 1. , poszczególne domy i młyny w Głęboce, pow. Samborski 2. M. , część Wojutycz, pow. Samborski Mądregłowy, wś nad rz. Czarnowodką, pow. kamieniecki, gm. Kujawy, par, Skazińce, o 15 w. od Jarmoliniec, ma st, poczt. gminną, 65 dm 300 mk. , 293 dzies. ziemi włość. , 400 dz. dworskiej, młyn. Zbudowana w końcu XVIII w. na gruntach wsi Czaraowody, na leżała do Telefurów, obecnie do Starorypińskich. Dr. M. Mądroszki, folw. , pow. koniński, gmina Rzgów, par, Grabienice. Odl, o 18 w. na płd. zach. od Konina, należy do dóbr Biskupice, ma 1 dm, , 7 mk. , 430 mr. ziemi żytniej gapowatej. Mądrówka w dok. Modrówka, urzędownie Mudrowka, wś, pow. czehryński, nad rz. Hreczanką, na płn. wschód od Miedwiedowki, należy do par. Topiłówka, ma 1014 mk. ob. Archiw. J. Z. R. cz. VI t. II, 358. Mądrzechowo albo Mędrzechowice, niem. Maudrzechütz al. Manderkowitz 1387 al. Mandroshowitcz 1437, pow, bytowski; W r. 1431 ustanawia Łukasz von Lichtenstein, wójt Pfleger w Bytowie, nowego sołtysa w M. ; był nim Heiken Ponat; świadkami są Tomasz Bor ge, podczaszy w Bytowie, Jan Hans von Pomoiske i Jerzy Jürcke Zurna, burmistrsz. E. 1437 było tu 27 włók, od każdej dawali pół grzywny i 2 kury i zbierali siano pól morgi, 2 wł. były puste; wieś płaciła 1 łaszt ow sa; z 6 ogrodów dawali po 10 kur od każde go; sołtys pobierał trzecią część kar. Wogóle płacili czynszu 12 i pół grzywny, dalej 1 łaszt owsa i 70 kur. Kś. Fr. Mądzełówka al, Mądsiełówka, Mondzielówka po rus. Mozoliwka, wś, pow. podhąjecki, 10 kil, na płd. wsch. od sądu pow, i urzędu pocztow. w Podhajcach. Na płn. wsch. leżą Gniłowody, na płn. i płn, zach Siółko, na zach. Wierzbo w, na płd, zach. i płd, Hołhocze, na płd, wsch. Bobulińce w pow. buczackim. Wody uprowadza mały pot, Kurynka, dopływ Strypy, nastający we wsi i płynący wzdłuż granicy płd. zach. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru cerkiew 384 m. . Na płd. wsch. wznosi się niższa cokolwiek, , Wesołagóra. Własność więk. ma roli or. 716, łąk i ogr, 34, pastw, 12; własn. ma. roli or, 1209, łąk i ogr. 65, pastw, 17 m. W r. 1880 było 908 mk. w gm. , 46 na obsz, dwor. 16 obrz, rzym. kat. , 800 gr. kat, . Paraf. rzym. katol. w Podhajcach, gr. kat, w miejscu, dek, podhajecki, archidyec. lwowska. Do parafii należą Gniłowody. We wsi jest cerkiew. La, Dz. Mądzin, folw. , pow, wschowski, 3 dm. , 27 mk. , nal, do dom. Święcichowy. Mądr Mąka Mąkocka Mąka, ob. Męka. Mąkajcie, Monkajcie, dwór pryw. , pow. rossieński, o 54 w. od Rossień. Mąki niem. Moncken al. Monken, wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Bajtkowo; okr. urz. st cyw. Ełk; 1856 r. 88 mk. M. ist niały już około r. 1574. Kś. Fr. Mąkiszki, Monkiszki, dwór pryw. , pow. rossieński, o 40 w. od Rossień. Mąkobody, ob. Mokobody. Mąkocice 1. wś, pow. miechowski, gm. Klimontów, par. Proszowice. W XV wieku według Długosza, wieś ta należała do klaszto ru świątnickiego, ma 6 łanów kmiecych; część wsi druga stanowi własność Jana h. Rawa, ma on 4 łany. Z tych dziesięciu łanów idzie dziesięcina dla prebendy bodzowskiej w Kra kowie Dług. , III, 294. W drugim miejscu powiada znowu iż wieś ta stanowiła w poło wie własność klasztoru w Staniątkach, w dru giej zaś połowie dziedzictwo Goworka h. Rara Dług. I, 111. W 1827 r. było tu 21 dm. , 171 mk. Folw. i wieś M. rozl. 451 mr. , gr. or. i ogr. , m. 400, lasu m. 40, nieuż, i place m. 11. Wieś M. osad 26, z grun. m. 152. 2. M. , ob, Mąchocice. Br. Ch. Mąkocin, niem. Mankotyin al. Mankoczyn, dok. Mankeczin i Mankoczin, folw. , pow. kartuski, st. p. Żukowo; należy do dóbr ryc. Łapino ob. . M. istniał już r. 1311 jako wieś, której r. 1360 Krzyżacy nadali prawo chełm. Sołtys ma większe i mniejsze sądownictwo i pobiera od każdej we wsi założonej karczmy połowę czynszu, W wyprawach wojennych stawia M. razem z Sulminem 2 konie 2 seyme. R. 1401 poświadcza Albrecht v. Schwarzburg, komtur gdański, że poprzednik jego Giselbrecht v. Dudilsheim 360 63 nadał Andrzejowi 17 włók w M. , celem obsadzenia ich ob. Odpisy Dregera, manuskr. w Pelplinie, str. 55. Wskutek zaburzeń wojennych był M. już kilka lat przed r. 1437 całkiem opuszczony, tak że go 20 maja 1437 r. przyłączono do Łapina za 5 grzywien rocznego czynszu. Ł. należał tedy do szpitala św. Elżbiety w Gdańsku. Gdy w 17 W. Gdańszczanie wzbraniali się płacić za M. proboszczowi w Żukowie 15 korcy żyta i tyleż owsa, zaskarżył ich 1693 r. proboszcz żukowski Leyding i wygrał proces przed trybunałem w Piotrkowie ob. Cod. dipl. Cartusiae, . str. 74 76 Kś. Fr. Mąkocka m. hydr. , Mąchocka, Knapizna m. Reym. , Gawlice Enc. Org. , XXIV, 43, rz. w pow. kieleckim; poczyna się pomiędzy Kielcami i Bodzętynem z kilku strumieni górskich, płynących od Kajetanowa, Klonowa i klasztoru ś. Katarzyny, łączących się pod Ciekotami; płynie ku płd. przez Mąkocice, a dalej ku zach. koło Leszczyn i wpada z lewego brzegu do Lubżanki powyżej Cedzyny. Długa około 10 wiorst. J. Bl. Mąkolice 1. wś, i Mąkolska Wola wś, pow. łowicki, gm. Lubianków, par. Mąkolice, od 7 w. na zach. od Główna a 33 w. od Łowicza. M. posiadają kościół par. drewn. i szkołę początkową. W 1827 r. M. miały 103 dm. , 539 mk. ; obecnie 135 dm. i 665 mk. M. Wola zaś 58 dm. , 310 mk. , obecnie 426 mk. katol. Na ogólną ludność M. , Woli Mąkolskiej i kol. Feliksowa, wynoszącą 1210 mk. , uczęszcza do szkoły 120 dzieci a około 600 umie czytać. Pożar w 1882 r. zniszczył prawie wszystkie budowle. Część poduchownych gruntów w M. zamieniono na kolonią pod nazwą Aleksandrowskoje. Wś M. ma 1231 mr. w tem 182 m. nieuż. ; M. Wola 1263 mr. ; kol. Aleksandrowskoje ma 62 mr. i grunta poduchowne 130 mr. 75 nieuż. , M. stanowiły część dóbr arcyb. gnieźn. i należały do klucza piątkowskiego. Arcyb. Wojciech Jastrzębiec 1422 1436 rozpoczął budowę kościoła w M. , lecz ukończył go dopiero następca jego Wincenty Kot w 1444 i odłączywszy wś od par. w Piątku utworzył nową parafią, która należała do funduszu mansyonarzy w Piątku ob. Lib. Ben. Łaskiego, t. II. 406. We wsi były dwa odrębne łany, na których siedzieli w początku XVI w. kmiecie Waga, Baran i Sokół. Łany te stanowiły własność kościoła par. w Waliszewie, którego proboszczowi płacili kmiecie po pół marki, 2 kapłony, 30 jaj z łanu i odrabiali dwa dni w tygodniu. M. , par. dek. łowicki dawn. zgierski, ma 1800 dusz. 2. M. , wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. Wożniki, par. Bogdanów, leży przy trakcie bitym z Piotrkowa do Bełchatowa. Posiada pokłady torfu, wiatrak. Wś ma 43 dm. , 363 mk. ; folw. 6 dm. , 42 mk. W 1827r. było tu 32 dm. , 274 mk. Wspomina tę wś Łaski, Lib. Ben. , t. II, 220. Folw. i wś M. z attyn. Lipowiec, rozl. mr. 971 gr. or. i ogr. mr. 372, łąk mr. 114, pastw. mr. 244, lasu mr. 78, nieuż. i place mr. 23; bud. mur. 7, z drzewa 11; płodozmian 9polowy, Wś M. os. 37, z grun. mr. 643. Mąkolin, wś, pow. płocki, gm. Mąkolin, par. Łętowo, odl. o 24 w. od Płocka. Ma urząd gm. , kasę wkładowozaliczkową i karczmę, 32 dm. , 334 mk. , 1170 mr. ziemi, 16 mr. nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 112 mk. , stanowiła ekonomią dóbr rządowych. Dobra M. obecnie stanowią majorat nadany gener. Lüdersowi i składający się z folw. Chotkowo, Pieczyno, Rogowo duchowne, M. i Olszanowo wraz z młynem nad rz. Multany. Mąkolin gmina należy do sądu gm. okr. IV w Bodzanowie, gdzie też i st. poczt. , 5954 mk. , 15322 mr. obszaru, w tej liczbie 12, 645 mr. gruntu orn. , domów mieszk. 505, w tem 16 mur. , 3 kościoły katol. , 2 domy modlitwy ewang. , synago ga, bóżnica, 5 szkółek element. , 4 młyny wodne, 2 cegielnie, 9 wiatraków, 17 szynków i karczem, 15 sklepów. Do gminy należą następujące miejscowości Bodzanów osada, Bul kowo, Buhary, Chodkowo, Dobra, Dzierżanowo, Gąsewo, Gocłowo, Golanki, Gromice, Karwowo duchowne, Krobice, Leksiu, Łętowo, Mąkolin, Olszamowo, Osmolin, Osiek, Parkoczewo, Reczyno, Rogowo duchowne, Rąkcice, Wiciejewo. Br. Ch. Mąkolno, wś i folw. nad jez. Mostowskiem, I pow. kolski, gm. Sompolno, par. Mąkolno, odl. j od Koła w. 20. Posiada kościół par. drewniany z XVIII w. ; wś dm. 7, mk. wraz z M. poduchownem liczy 95; folw. dm. 2, mk. 42, należy do dóbr Mostki. W 1827 r. było ta 14 dm. , 84 mk. M. , par dek. kolski, 2470 dusz. Mąkolska wola al. Mąkolicka wola, ob. Mąkolice, Mąkomazy, ob. Makomasy i Komasz. Mąkosy, wś, pow. kozienicki, gm. i par. Jedlnia, odl. 21 w. od Kozienic. Posiada szkołę początkową, ma 76 dm. , 573 mk, , 1646 mr. ziemi włośc. i 15 mr. ziemi rząd. W 1827 r. wś rządowa, 19 dm. , 149 mk. M. wchodziły w skład dóbr rząd. Kozienice. Mąkoszyce 1. niem. Mangschütz, r. 1350 Mancoschicz, wś, pow. brzeski na Szląsku, par. Bankwitz, ma kościół paraf. ewang, z nabożeństwem w dwu językach Knie, który już 1268 r. istniał. 2. M. , niem. Mangschütz, wś, pow. sycowski, par. Syców. Był tu kościół katol. Do M. należą dwa folw. Nowy i Stary. Mąkoszyn 1. wś, pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Mąkoszyn. Posiada kościół par. drewn. z 1620 r. , fundacyi Adama Mąkowskiego, opata jędrzejowskiego, gorzelnię, z produkcyą roczną na 6700 rs. , cegielnię, browar, wyrabiający za 840 rs. , wiatrak, pokłady torfu. W 1827 r. było tu 20 dm. , 264 mk. M. , par. dek. nieszawski, 1590 dusz. Dobra M. składają się z folw. M. , nomenklatur Dębowiec Stary, Dębowiec Nowy i Sowa; wsi M. , Goczki Polskie, Dębowiec i Władysławów; rozl. mr. 1554 grunta or. i ogr. mr. 928, łąk mr. 219, lasu mr. 360, nieuż. i place mr. 47; bud. mur. 21, z drzewa 3; płodozmian 13polowy. Wś M. osad 31 z grun. mr. 42; wś Goczki Polskie 08. 10, gr. mr. 376; wś Dębowiec os. 5, gr. mr. 10; wś Władysławów os. 30, gr. mr. 275. 2. M. , wś i 08. karcz. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Srocko. Wś ma 31 dm. , 216 mk. , 511 mr. obszaru; os. karcz. 1 dm. , 5 mk. , 7 1 2 mr. W 1827 r. wś rząd. , par. Krzepczów, 20 dm. , 135 mk. M. wchodził w skład dóbr Grabica. M. wspomina Lib. Ben. Łaskiego, II, 171. 3. M. , wś, pow. kielecki, gm. Cisów, par. Bieliny. W 1827 r. wś rząd. 37 dm. , 246 mk. 4. M. , wś i folw. , pow. sandomierski, gm. Dwikozy, par. Sandomierz, odl. 3 w. od Sandomierza, Ma 17 dm. , 120 mk. , 283 mr. ziemi dwors. i 160 mr. włośc. W XV w. wś królewska, ma trzy łany kmiece nad Wisłą; folw. królewski pod granicą od Rzeczycy. Par. u ś. Piotra w Sandomierzu Dług. , I, 587. Br. Ch. Mąkowarsk, wś w pobliżu ujścia Sępolny do Brdy, pow. bydgoski, o 39 kil. od miasta pow. Nadleśnictwo królewskie ma 26, 474 mr. rozl. Gość. i poczta na miejscu, st. kol. żel i tel. w Kotomierzu o 29 kil W r. 1845 M. miał 36 dm. , 357 mk. ; w r. 1881 M. miał 882 mk. ; w r. zaś 1871 82 dm. , 858 mk. , 143 ew. , 702 kat. , 13 żyd. ; szkoła element. kilkoklasowa, 201 analf. Kościół kat. paraf. należy do dek. bydgoskiego. Ajentura pocztowa, poczthalterya, poczta osobowa z Bydgoszczy przez Mąkowarsk do Tucholi. M. , par. dek, bydgoski, ma 1600 dusz 1873 r. . Mąkownica, wś i folw. , pow. gnieźnieński; folw. ma 571 mr. rozl, 22 dm. , 240 mk. , 19 ew. , 219 kat. , 2 żyd. , 42 analf. ; cegielnia. Poczta i tel. w Witkowie o 4 kil. , gośc. o 4 kil, st. kol. żel Gniezno o 18 kil Folw. jest własnością Ossowickiego. Mąkuszki, wś, pow. święciański, 1 okr. polic, 4 dm. , 46 mk. kat. Mątasek, niem. Montassek, kol. do Osin, pow. świecki, st. p. Osiek, par. Nowe, szkoła Jeżewnica, 8 bud. , 8 dm. , 60 mk. , 23 kat. , 37 ew. 1868. Kś. Fr. Mątawa, niem. Montau, rz. w pow. świeckim, wytryska z zach. części jez. radzyńskiego niem. RadsiSee, 12 ML na zachód od Nowego Neuenburg. Płynąc potem z płn. na płd. pędzi w Borowym i Bąkowskim młynie piłę i młyn, mija w dalszym biegu karczmę z niem. Hirsekrug zwaną i podleśnictwo Zdrojowe. Potem przyjmuje z swej prawej strony strużkę Schonowkę niem. . Wioski których następnie dotyka, są Rulewko, gdzie przez nią przechodzi kolej Wschodnia, Rozgardy, Buszna, Piła, gdzie obraca młyn. Przy Sarniaku i Mniszkowskiej karczmie dzieli się M. na dwie odnogi, lewa zowie się Starą, a prawa Nową Mątawą; nad Starą Montawą leży Mniszech, nad Nową Montawą zaś Święte i Małe święte, między któremi przechodzi szosa bydgosko gdańska; w samym klinie między temi dwiemi odnogami leżą Nowe Marzy. Przepłynąwszy tak 45 kil w płn. płd. kierunku, zwraca się Nowa M. przy Małem Swiętem, a Stara po nad Nowemi Marzami nagle w całkiem przeciwną stronę, t. j. na płn. i płyną równolegle z Wisłą. Między Michalem a Starami Marzami schodzą się znów oba ramiona. W swym dalszym biegu mija M. znów liczne wioski; na wzmiankę zasługują Dolna i Górna Grupa, gdzie ją przerzyna kolej grudziąskoleskowic ka. Tragoszcz, M. Lubień, gdzie przecina szosę z Grudziądza do Warlubia prowadzącą dalej Mąku Mąkoszyn Mąko Mąkolno Mątawy Mątawski cypel Mątewna W. Lubień, Bzówko, Targowisko, Zajączkowo i Zajączkówko, Mątawy, W. i M. Komorsk, Tryl, Pastwisko i Zdroje. Pod W. Komorskiem przyjmuje M. t. z. Młyńską Strugę, która wypływa z Warlubskiego jez. i w Komorsku młyn pędzi. Ubiegłszy tak znów 45 kil. , wpada M. pod Nowem do Wisły w miejgdzie tejże wysokość nad poz. wynosi scu, 59 2 3 stóp. Tu znajduje sie duża śluza, która gdy woda w Wiśle wzbiera, bywa zamykaną wtedy M. występuje z swego koryta i zalewa przyległe łąki. Bieg M. jest łagodny; okolice, przez które płynie, są po części górzyste i le siste, po części szerokiemi i żyznemi łąkami przeplatane. Z ryb znajdują się w niej szczu paki, płotki, karasie, węgorze, liny i mnóstwo raków. Kś. Fr. Mątawski cypel, niem. Montauer Spitze, tak zowie się miejsce, gdzie Wisła dzieli się na dwa ramiona Nogat i właściwą Wisłę. Jest tu karczma i os. na Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p. Piekło. Kś. Fr. Mątawy, niem. Montau, dok. XIV w. NweMontaw, wś między Mątawa i Wisłą, pow. świecki, st. p. Nowe, tamże par. ewang. ; par. kat. W. Lubień milę odl. ; szkoła ewan. w miejscu; ma 400646 mr. magdeb. obszaru, 97 bud. , między tymi 50 dm. , 466 mk. 1868, 255 ew. , 29 kat. ; podatek od gruntu 960 tal. , od bud. 65 tal. Tworzy osobny okrąg urz. cywil. , który wraz z przyłączonemi doń wioskami liczył 1880 r. 1576 mk. R. 1882 urodziło się 72 dzieci, umarło 61 osób, zawarto 15 małżeństw. Przywilej lokacyjny tej wsi bez daty został wystawiony niezawodnie między 1374 81 r. Ponieważ w nim wś nazywa się Nowemi M. Newe Montąw, stąd wynika, że istniały dawniej jeszcze i Stare Mątawy. Mocą tego przywileju nadaje Ulryk v. Hachenberg Hankenberger, komtur pokrzywiński. Nowym Mątawom 46 włók naprawie chełmiń. Sołtys i jego spadkobiercy dostali 4 włóki, sołectwo i trzeci fenig kar sądowych, z wyjątkiem sądownictwa nadrożnego; prócz tego rybołóstwo w Wisie dla własnej potrzeby, ale tylko małemi narzędziami. Komtur potwierdza przy tej okazyi, że sołtys te włóki sołeckie i sołectwo od Zakonu prawnie nabył und bekennen ym das her dassoholtisgut vnd amecht redelich von uns hat gekoft. Kościół ma. posiadać 10 włók, proboszcz ma prócz tego pobierać od każdej włóki w wiosce rocznie na ś. Marcina korzec owsa i jęczmienia; przysługuje mu także prawo rybołóstwa w Wiśle jak sołtysowi. Biskup ma pobierać od każdej włóki pół wiardunka fenigami. Każdy właściciel prócz tych, którzy posiadali wolne włoki, miał płacić zakonowi rocznie na M. B. Gromniczną 1 1 2 grzywny czynszu i gęś na ś. Marcina; winni nadto siano żąć dla zamku co rok, za co im się opuści od czynszu 9 skojców. Każdy właściciel ma prawo rybołóstwa w Mątawie w granicach swej posiadłości; nadto dajemy im jeszcze 3 morgi nad jeziorem w Zajączkowie. Ob. Wegnera Kreis Schwetz str. 59 62. Rejestra czynszowe z początku XV w. donoszą dalej, że M. miały wtedy 40 włók czynszow. , z każdej pobierał Zakon 4 1 2 wiardunka i gęś 1. c. str. 68. R. 1415 było tu 2 karczmy. Mątew, ob. Mątwy. Mątewki, folw. , pow. wieluński, gm. Mokrsko, par. Chotów, odl. od Wielunia w. 9; dm. 3, mk. 9. Folw. M. al. Montewki, rozl. mr. 270 gr. or. i ogr. mr. 254, łąk mr. 5, nieuż. i place mr. 11, bud. mur. 3, z drzewa 3, płodozmian 13 polowy; folw. ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Chotów. Mątewna, kol. nad strum. t. n. , pow. wieluński, gm. Kamionka, par. Pątnów, odl. od Wielunia w. 9, dm. 4. Ob. Pątnów. Mątki, ob. Mątwy Małe. Mątowo, pow. ządzborski, ob. Muntowo. Mątowski przylądek, ob. Mątawski cypel. Mątwica al. Montwica, wś, pow. łomżyński, gm. Kupiski, par. Nowogród, leży przy trakcie prowadzącym z Nowogrodu do Łomży, o 11 w. od Łomży; posiada 83 dwor. , liczyła w 1876 r. 262 mężcz. W 1827 r. miała 66 dm. , 514 mk. Jest to obszerna i dobrze zabudowana włość, ciągnąca się blisko 2 wiorsty na długość, prostopadle do traktu. Należała kiedyś do uposażenia starosty łomżyńskiego, następnie weszła w skład ekonomii nowogrodzkiej; w 1845 r. z dobrami kupiskiemi dostała się w donacyą ks. Szachowskiemu. Przy uwłaszczeniu odpadło 2053 mr. , z tej liczby 1972 mr. ornej ziemi. Dwór kupiski posiada na Mątwicy obecnie niewielki folwarczek, złożony z gruntów dawnego wójtostwa i sołectwa M. Grunt pagórkowaty, miejscami szczerki z gliną pod spodem; na łąkach kopią torf. Lu. Krz. Mątwica 1. Mutwica, rz. , dopływ Niemna z prawej strony, ma ujście poniżej rz. Kamorodek. 2. M. , Mutwica, rz. , dopływ Stwihy z prawej strony, w pow. mozyrskim, ma ujście wprost wsi Ryczów. 3. M. . Mutwica, ob. Uborć. . Mątwiliszki, wś, pow. trocki, par, Merecz, należy do częściowych właścicieli. Łukaszewicz miał tu 170 dz. , Kirklewski 169 dz. , Noniewicz 60 dz. , Rowiński 40 dz. , Dobyszewski 34 dz. , Winiarski 80 dz. , Jacuński 40 dz. w 1850 r. . Mątwy al. Mątew, nazwa rz. Noteci od jez. Gopła do jez. Pakość. Mątwy al. Muntowy, niem. Montau, wś z kat. kościołem paraf. , pow. malborski, st. p. AltMünsterberg, okrąg urzędu cywil. Kończewice, tamże par. ew. Ma szkołę kat. i ew. ; zawiera 12 posiadłości chełmińskich i 13 zagród, razem Mątowo Mątowski Mątwica Mątwiliszki Mątewki Mątwy 97 włók i 24 mr. obszaru, 435 mk. 1868 r. , 361 kat. , 66 ew. , 8 żyd. ; 42 dm. 1856 r. 312 rak. . Podatek od gruntu 361 tal. 26 sbr. 11 fen. , od bud. 30 tal. 24 sbr. , klasowe 251 tal, od procederu 24 tal. Odl. od msta pow. 1 3 4 mili. M. leżą na t. z. wielkich malborskich Żuławach między Nogatem i Wisłą. Tutejsza parafia liczyła 1878 r. 540 komunikantów. Kościół tytułu ś. ap. Piotra i Pawła jest patronatu królewskiego. M. istniały już r. 1321 ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prus. , str. 213. Najstarszy przywilej wystawił w. mistrz Konrad Zöllner 1383 r. W M. urodziła się d. 6 lut. 1347 r. błogosł. Dorota, czczona przez lud jako święta patronka Prus 30 paźdz. . Ojcem jej był holender Wilhelm Schwartze, matką Agata. Dorota od dzieciństwa miała szczególniejsze nabożeństwo do Męki Pańskiej. Ulegając woli rodzeństwa, wyszła za mąż za mieszczanina gdańskiego. Po śmierci męża, który się okrutnie z nią obchodził 1390, poświęciła się wyłącznie służbie Boga i osiadła w Kwidzyniu, gdzie sobie od zwierzchności duchownej uprosiła pozwolenie, że ją zamurowano 2 maja 1393 w celi stykającej się z kościołem ś. Jana; tu umarła 25 czerwca 1394 r. Już w rok po jej śmierci wnieśli biskup warm. Henryk III, pomezański Jan i Henryk, biskup sambijski, jako i kapitały 4ch biskupstw pruskich, oraz opaci pelpliński i oliwski, wreszcie w. mistrz Konrad v. Jungingen, do papieża Bonifacego prośbę o jej kanonizacyą; zdaje się że zawieruchy wojenne, które tu wkrótce potem nastąpiły, przeszkodziły ukończeniu procesu kanonizacyjnego, i kroki króla Zygmunta III w tym względzie później przedsięwzięte, nie odniosły pożądanego skutku, choć stolica apostolska sprawie tej zawsze okazała się przychylna. Życie Doroty spisał najobszerniej jej spowiednik Jan z Kwidzyna Johannes Marienwerder. Ob. Töppen Script rer. Pruss. . II, 179 374; por. także Encykl. Kościelna przez Nowodworskiego, t. IV p. w. Dorota, str, 325. Kiedy r. 1419 Władysław Jagiełło, odstąpiwszy od oblężenia Malborka, wracał przez Kwidzyn do kraju, pokazał mu biskup celę Doroty, o czem wspomina Długosz Regeque ecclesiam cathedralem ingresso, cuiusdam Dorothae feminae religiosae et devotae, quae solitariam et arctam vitam ducens, pleriaque clarescebat miraculis, nondum tamen canonisatae, cellam et habitationem ostendebat. Lib. IX, str. 90, ed. Przeździec. Dziś katedra ta jest w ręku innowierców, a zwłok błogosł. Doroty nie można odnaleść. Tutejszy kościołek jest Już bardzo stary; jedne poboczną nawę zabrała kiedyś Wisła i już jej więcej nie przybudowano, tak że kościół składa się obecnie z jednej wyższej i drugiej niższej nawy. Jest też w nim wizerunek błogosł. Doroty. Do tutejszej parafii należą M. Bystrze i M. Mątwy 927 dusz r. 1868. Kś. Fr. Mątwy Małe al. Muntowki, Mątki, niem. Kł. Montau, wś, pow. malborski, st p. Altmünsterberg 6 kil odl. , okr. urz. stanu cywil. Pogorżała wś Wernersdorff; do wsi liczy się także wyb. Klosowo, Cygany i leśnictwo Mątwy; zawiera 22 posiadłości włośc, 17 zagród, 111 włók i 10 mr. obszaru; 535 mk. r. 1868, 393 kat. , 106 ew. , 36 dm; par. kat. Mątwy, ew. Pogorzała wś, szkoła Mątawy, odl. od Malbor ka 2 mile. Podatek od gruntu 715 tai 6 sbr. 8 fen. , od bud. 39 tal. 1 sbr, od dochodu 138 tal, klasowe 337 tal. 15 sbr. , od procederu 19 tal 10 sbr. M. były dawniej folw. malborskiej ekonomii królewskiej; jako wś wydane zostały na prawie emfiteutycznem d. 26 lipca 1726 r. , teraz są wsią włościańską. Najbogatsi właśc. są tu 1 Edward Schultz, który posiada 180 22 ha. roli orn. i ogr. i 45 78 past. ; czysty dochód z gruntu 6277 mrk. ; 2 Emil Schultz ma 64 58 roli orn. i ogr. , 44 09 past. ; czysty dochód z gruntu 2783 mrk. KI. Fr. Mątwy, w pow. biłgorajskim, nad rz. Bukową, mylnie podane t. I, 461 str. zamiast Momoty. Mątwy, wś, pow. inowrocławski, ob. Montwy. Mątygaliszki, folw. szl, pow. wileński, 2 okr. ad. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. kat. Mceńsk, m. pow. w gub. orłowskiej, nad rz. Zuszą i wpadającą do niej Mceną, 908 w. od Petersburga a 48 w. od Orła odległe. Ma 14, 452 mk. , 2 monastery, 11 cerkwi, szkołę powiat. , bank miejski, liczne fabryki i zakłady przemysłowe, słynie z przemysłu kowalskiego oraz z wyrobu koronek, na sprzedaż do Moskwy wywożonych. St poczt. i st. kol. żel Mchawa, potok górski, nastaje w lesie Żebraku w płd. zach. stronie obszaru gm. Roztok dolnych, w pow. Lisko, przepływa wś Roztoki dolne w płn. kierunku, a przybywszy na obszar gm. Mchawy, od której bierze swą nazwę, zwraca się na płn. wschód, i przerznąwszy gościniec baligrodzki, zlewa swe wody do Hoczewki z lew. brz. Długość biegu wynosi 8 kil Przyjmuje liczne strugi spływające z lasu Żebraka, jako też Dtugi potok ob. z lew. brzegu, Mchawa, wś w pow. liskim; w okolicy górskiej, lesistej na lew. brzegu Hoczewki i przy gościńcu z Baligroda 3 3 kil do Liska, ma par. gr. kat. z cerkwią drewn. i kaplicą liturgiczną i należy do par. rzym. kat. w Baligrodzie, ma jednak kaplicę murowaną, w której się niekiedy msza ś. odprawia. Szkoła ludowa nie jest jeszcze zorganizowaną. Z 467 mk. przebywa 24 stale na obszarze więk. pos. , 290 należy do obr. gr. kat. , 170 rz. kat. a 7 mojż. wyznania. Grunt zawiera w sobie rudę marglo żelazną nieużytkowaną. Pos. więk. spadkobierców Józefy Papara ma obszaru 343 roli, 45 łąk, 168 past i 175 mr. lasu; pos. mn. 652 roli, 68 łąk i 137 mr. past. Graniczy na zach. z Kielczawą, na płd. z Baligrodem, na wsch. z Brzeźnicą wyżną a na płn. z Cisowcem. Mac. Mchów, folw. , pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Wartkowice, odl. od Łęczycy w. 23, dm. 2, mk. 12. Należy do dóbr Spędoszyn. Mchowice, kol. , os. nad błotem Zgonno i Ułów, pow. łęczycki, gm. Tum, par. Góra św. Małgorzaty, odl. od Łęczycy w. 7; kol. dm. 16, mk. 176. W 1827 r. wś rząd. , 14 dm. , 111 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben, Łaskiego, t. II, 415. Mchowisko, wyniosłość w pow. dobromilskim, ob. t. II, str. 74. Mchówko 1. al. Mchówek, wś i folw, , pow kolski, gm. Lubotyń, par. Mąkoszyn, odl. od Koła 25 w. Wś ma dm. 23, mk 170; folw. dm. 6, mk l01. W 1827 r. 14 dm. , 148 mk Fol M. al. Mchówek, z wsiami M. i Wiecienin, rozl. mr. 713 gr. or. i ogr. mr. 477, łąk mr. 96, past. 122, nieuż. i place mr. 18; bud. mur. 11, z drzewa 5; są pokłady torfu; płodozmian 7polowy. Wś M. os. 59, z grun. mr. 150; wś Wiecienin os. 12, z grun. mr. 30. 2. M. , wś nad rz. Morawką, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Przasnysz, odl. o 3 w. od Przasnysza, posiada wiatrak, 13 dm. , 151 mk. , 526 mr. grunta, 12 nieuż. W 1827 r. było tu 14 dm. , 102 mk. Fol i wś M. lit. A, rozl. mr. 251 gr. or. i ogr. mr. 181, łąk mr. 33, past. mr. 31, nieuż. i plac mr. 6; bud. z drzewa 7. Wś M. lit. A, os. 8 z grun. mr. 17. Fol. i wś M. lit. B, rozl. 223 mr. gr. or. i ogr. mr. 154, łąk mr. 6, past. mr. 40, lasu mr. 18, nieuż. i place mr. 5. Wś M. lit. B, os 11, z grun. mr, 56. Mchowo 1. Wielkiej wś fol. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Mąkoszyn, odl. od Koła w. 24; wś dm. 6, mk. . 90; fol. dm. 5, mk. 52. Fol. i wś M. Wielkie rozl. mr. 708 gr. or. i ogr. mr. 537, łąk mr. 64, wody mr. 6, lasu mr. 70, nieuż. i place mr, 27; w os. młynar. wieczystoczynszowej mr. 4; bud. mur. 10, z drzewa 3; płodozmian 12polowy; jest cegielnia, pokłady torfu. Wś M. Wielkie os. 23, z grun. mr. 38. 2. M. , wś i folw. , pow. przasnyski, gm. Chojnowo, par. Węgra, odl o 5 w. od Przasnysza. Posiada sąd gm. i karczmę, liczy 41 dm. , 487 mk. , 1326 mr. gr. orn. , 45 nieużyt. W 1827 r. było tu 28 dm. , 178 mk Fol M. lit. A, z wsią M. lit. A i Koty rozl mr. 1218 gr. or. i ogr. mr. 796, łąk mr. 160, lasu mr. 155, past. i zarośli mr. 85, nieuż. i place mr. 22. Wś M. lit. A os. 76, z grun. mr. 372; wś Koty os. 18, z grun. mr. 127. Fol M. lit. B O, z wsią M. lit. B O, Potałenka lit. A i os. Osowiec Kmiecy rozl mr. 241 gr. or. i ogr, mr. 180, łąk mr. 28, past. i zarośli mr. 27, nieuż. i place mr. 6. Wś M. lit. B O os. 24, z gr. mr. 215; wś Patołenka lit, A os. 6, z gr. mr. 14; os. Osowiec Kmiecy z gr. mr. 2. Mchy, wś, pow. lubelski, gm. Izbica, par. Tarnagóra. W 1827 r. 6 dm. , 63 mk; obecnie ma 17 dm. , 127 mk, 155 mr. ziemi włośc. Mchy 1 M. Emchen, wś, pow. szremski; 19 dm, , 214 mk; 10 ew. , 204 kat. ; 60 analf. 2 M. , domin. , 6164 mr. rozl. , z których 2000 mr. lasu; 28 dm. , 546 m. , 16 ew. , 530 kat, ; 201 analf. 3 M. , probostwo, 374 mr. rozl. Gorzelnia parowa z młynem; cegielnia parowa z piecem pierścieniowym. Kościół par. nal. do dekan. boreckiego. Stacya poczt. w Książu o 4 kil; gośc. o 5 kil; stacya kol żelaz. w Chociczy Falkstaedt o 12 kil Wieś M. jest gniazdem rodziny Mchowskich, obecnie wygasłej; następnie posiadali ją Śępieńscy, Mieszkowscy, Radolińscy; przez wiek zaś XVIII i początek XIX Bieńkowscy; teraz należy do Ludwika Karśnickiego. Kościółpar. założony przez Mchowskich, istniał już na początku wieku XVI; pierwotny był z drzewa; od drugiej połowy XVII wieku murowany, ozdobioy wieżą pokrytą miedzią; dawniej należał do dekan. nowomiejskiego. M. par. dek. borecki 1766 dusz 1873 r. Mczawka al. Mczanka, rzeczka w pow. nowogrodzkim, zaczyna się w północnej okolicy jeziora Switeź, pod Miratyczami, kierując się na płn. , płynie około folw. Zaberdowo i Jurysdyka, wsi Szczenowo i Mokrowo, pod którą ma młyn i zwraca się na zach. ; dalej płynie koło wsi i folwarku Matuszyce; przy ostatnim rozlewa się na błoniu w jeziorko i ma młyn, po za którym, ubiegłszy wiorst 3, wpada do Newdy, dopływu Serwecza z prawej strony. Długość biegu około 2 mil Mdzewko, wś, pow. mławski, gm. i paraf. Dąbrowa, odl, o 20 w. od Mławy, ma 26 dm. , 311 mk, 1362 mr. gr, dobr. , 26 nieuż. Do M. należą kolonie Mdzewska, Dalnia, Krestówka, Mdzowskie Borki. W 1827 r. M. miało 12 dm. , 126 mk Folw. M. z nomenkl Borki, Dalnia i Kretówka, wsiami M. , M. Dalnie i Kretówka. Rozl mr. 1178 a mianowicie gr. or. i ogr. mr. 404, łąk mr. 135, pastw. m. 37, lasu mr. 571, zarośli m. 5, nieuż i place m. 26; bud. z drzewa 21; są pokłady wapna i torfu. Wś M. osad 30, z gruntem m. 129; wś M. Dalnie osad 7, z gruntem m. 74; wś Kretówka osad 2, z gruntem m. 38. Mdzewo, wś i folw. , pow. mławski, gm. Unierzyż, par. Dąbrowa, odl o 19 w. od Mławy, a 9 w. od st. dr. żel Nadwiśl Konopki, przy drodze bitej płockomławskiej; posiada karczmę, 28 dm. , 349 mk. , 908 mr. gr. dobr. , 11 nieuż. Folw. należy do dóbr Strzegocin. W 1817 M. miało 16 dm. , 184 mk. Mdzewskiebudy, wś włośc, pow. mławski, gm. Unierzyż; par. Dąbrowa, odl o 18 w. Mchówko 1 Mdzewko Mchów Mecherzyn Mechau Me Mechedowszczyzna od Mławy, ma 6 dm. , 47 mk, , 139 m. gr. dobr. , 2 nieuż. Me. .. , por. Mie. .. Mebius, szyb w kopalni węgla Fryderyk, w os. Dębowagóra pow. będziński. Mecedelowce, po węg. Mecsedelfalva, wioska w hr. spiskiem Węg. , 48 mk. Mecedy 1. folw. , pow, szawelski, przy trakcie z Gruźdź do Kurszan, 5 włók ziemi ornej, należy do dóbr Gruździe Aleksandra Naryszkina. 2. M. , folw. , pow. szawelski, par. starożagorska, włók 8 roli ornej 3, reszta łąki i las, należy do dóbr Liżyki. Wś M. na inne miejsce przeniesiona. J. G. Mechau niem. , 1310 r. Mechow, wś, pow. górski na Szląsku, par. GrossOsten. Mechau niem. , ob. Mechów, pow. sycowski. Mechau niem. , ob. Mechowo. Mechczyce, wś, pow. brzeskolitewski, na płd, od Brześcia, między Bugiem a fortem wołyńskim. Mechedowszczyzna, zaśc, pow. miński, przy gościńcu kojdanowskowołmiańskim, o 4 w. na płn. wschód od miasteczka Wołmy, w miejscowości wzgórzystej położony. Od r. 1869 własność włościanina Tereka, wydzier żawiona, ma gruntów ornych 3 wł. obszaru około 4 włók. AL Jel Mecherzyn 1. al. Mecheryn, folw. , pow. borysowski, okr, pol. 1 chołopienicki, dość dawna właść Sikorskich; wraz z folwarkiem Olesin albo Podgaj ma obszaru 7 i pół włók i 5 mr. 2. M. , folw. , pow. borysowski, okr. polic. 1 chołopienicki, par. chołopienicka, własność Morendów, niegdyś Iwaszkiewiczów, ra zem z folw. Bogumiłowo ma obszaru 16 włók; 3. M. al. Meheryno Stare, Meheryn, wś, pow. borysowski, o 4 w. ku zach. od miast. Chołopienicz, okr. polic. 1 chołopienicki; ma cer kiew, osad 8, miejscowość dość leśna, grunta lekkie, w okolicy znaczne obszary błót mszystych. 4. M. al. MekerynoNowe, Meheryn, wś, pow. borysowski, gm. chołopieniecka, przy drożynie wiodącej z Rubież do Michejówki, ma os. 13, grunta ubogie. Al. Jel. Mecherzyńce 1. al. Mecheryńce, wś, pow. nowogród wołyński, gm. Ostropol, w pobliżu Słuczy, na płn. wsch. od Ostropola Archiw. J. Z. R. , cz. III, t. I. 291. 2. M. , wś nad Słuczą, pow. starokonstantynowski, par. Bazalia, ma kaplicę katol. W 1703 r. od Ostrogskich przeszła do Sapiehów. R. 1867 miała 104 domów. X. M. O. Mecherzyńce dębowe al. Macharyńce dubowe, wś, pow. berdyczowski, odl. 8 w. od Białołówki. W malowniczem położeniu, na wzgórzach śród gajów lipowych i dębowych. Na najwyższej górze stoi cerkiew, zbudowana z kamienia dobywanego z tejże góry. U stóp I góry płynie Rastawica. Jestto bardzo dawna osada i cerkiew tu założoną była w odległej epoce. Obecna zbudowana w 1816 r. poprzednia drewniana w 1728 r. Od Sanguszków i Rogozińskich przeszły M. do Abramowiczów, a następnie nabył je Morgulec przed 1863 r. W tedy obszar ogólny wynosił 2391 dzies. , z tego 2078 dzies. posiadał Margulec. Ludność podówczas wynosiła 928 dusz 57 kat. i 9 żydów. Mecherzyńce Wołoskie al. Macharyńce wś, nad rz. Sitną dopływem Rastawicy, pow. berdyczowski, gm. Koziatyn, okr. pol. Machnówka, par. katol. Białołowka. Była tu dawniej kaplica katolicka. Mieszkańców obojga płci przeszło 1000. Ziemi w ogóle 2706 dzies. Osada ta powstała w pierwszej ćwierci XVII w. i już na kartach Beauplana około 1640 r. oznaczona; założona na gruntach należących do dóbr białołowieckich książąt Koreckich. Anna z Chodkiewiczów ks. Joachimowa Korecka, taż sama która wzniosła zamek w Białołówce, którego ruiny do dziś istnieją, zasiedliła Macherzyńce. Siostrzanowkę, Ohijowkę i Hołobowkę. Osadczymi tych wiosek była szlachta w służbie książąt Koreckich zostająca Macharzyński Macharowski, Siostrzeniec, Ohij i Hołub patrz Białołowka. Po wygaśnięciu książąt Koreckich, ostatni z rodu umarł 1651 r. , dobra przeszły na sukcesorów z linii żeńskiej, Sanguszków, Lubomirskich i innych; że zaś nastąpiły czasy wojen i zamieszek krajowych, przeto w sto lat dopiero, t. j. 1751 r. , zostały dobra przysądzone ostatecznie sukcesorom Stefana Mikołaja Branickiego herbu Gryf, którego córka była za ks. Janem Lubomirskim, ztąd też pochodzą niektóre prezenty na cerkwie unickie, jak w Sokulcu 1727 r. , przez tegoż księcia nadane. M. miały w 1727 r. cerkiew unicką uspieńską, wzniesioną 1723 r. , której proboszczem był Joachim Saskiewicz; w późniejszych czasach cerkiew ta została odnowioną i na kamiennych fundamentach postawioną. R. 1741 osada liczyła 57 domów. Obszerno włości ks. Koreckich dostały się także w części ks. Lubomirskim, którzy w trzecim dziesiątku zeszłego stulecia ob Lińce owładnęli Mocherzyńcami wołoskiemi, Niemierzyńcami, Kniażykami i innemi wsiami, te następnie przeszły sukcesyą po linii żeńskiej w dom ks, Sanguszków, a ci wyprzedawali się z dóbr tutejszych po drugim podziale Polaki, gdy linia graniczna przyłączała tę okolicę do Rossyi; wtedy to nabył M. od ks. Sanguszków Abramowicz, Wnukowi jego Edwardowi Abramowiczowi majątek ten skonfiskowano w 1865 r. i nadano gen. Koźlaninow. W 1873 r. powstało towarzystwo cukrowniane pod przewodnictwem Jerzego Szaszera, które nabyło od gen. Koźlaninowa około 60 Mechina Mechoczin dziesięcin ziemi poniżej wsi z biegiem rzeczki I Sitnyi tam stanęła cukrownia; przerabiano dziennie około 1, 500 berkowców, czyli 18 ty. pud. używając stosunkowo niewielu robotn. , gdyż maszyny i relsy, ułożone przy fabryce, zastępują ręczną pracę. Opala się dziś częścią drzewem, częścią węglem kamiennym; ma 10 kotłów parowych o sile 700 koni. W 1881 r. przerobiła 162, 735 ber. buraków, z których otrzymano 106, 599 pud. mączki cukrowej. Zatrudnia 372 robotn. Gdy sążeń drzewa 50 wersz. kubicz kosztuje rs. 26, wtedy cena opału drzewem równa się cenie opału węglem. Dla ułatwienia transportów, fabryka połączona została w 1884 r. drogą żelazną na 9 w. długości ze stac. dr. żel. Koziatyn; kapitał zakładowy 450, 000 rs. , nadto ogólny koszt drogi żel. sto kilka tys. rs. Przy robieniu rozkopów i wydobywaniu piasku napotkano ślady fosforytów, w głębokości około 1 1 2 sążnia; pokład ma grubość parę cali. Mat. Wasiutyński. Mechina dok. , ob. Mechlinko. . Mechinatoblotho, Mechinetoploto dokum. , Mechlińskie Błoto, jez. pod Żarnowcem, pow. wejherowski. Czyt. Pomm. Urkundenbuch v. Perlbach, str. 258 i 260. Kś. Fr. Mechlin, wś, pow. opoczyński, gm. Przysucha, par. Gielniów, odl. 23 w. od Opoczna; ma 12 dm. , 66 mk. , 95 mr, ziemi dwors. i 72 mr. włośc. W 1827 r. 11 dm. , 55 mk. W początku XVI w. M. należał do par. Skrzyńsko. Lib. Ben. Łaskiego t. I, 691 zwie tę wieś Machnyn. Mechlin 1. wś, pow. szremski, blisko Warty, 24 dm. , 240 mk. , 8 ew. , 232 kat. ; 93 analf. Poczta i tel. w Szremie o 4 kil. ; gośc. na miejscu; st. koi. żel. Czempin o 21 kil. 2. M. , dom. ma z Dąbrowom, Grobelką, Lucinem i Topiołką 12942 mr. rozl. , z których 4900 mr. jest lasu; do gm. należy 2 miejsc a M. , dom. ; b Topiołka, leśnictwo, 15 dm. , 266 mieszk. , wszyscy katol. ; 91 ana 1 Własność Skrzydlewskich. Klucz M. należał w XVIII w. do kolegium jezuickiego w Poznaniu. Mechlinie, ok Mechlinko. Mechlinken niem. , ob. Mechinko, Mechlinko al. Mehlinie i Mechlino, niem. Mechlinken, dok. Mechlincke i Mechina, wś włośc, pow. wejherowski, st. p. Kosakowo. Zawiera 20 gburskich posiadłości i 3 zagrody; 32 włók i 1 mr. obszaru; 1868 r. 272 mk. , 259 kat. , 9 ew. , 4 żyd. ; 27 dm. ; paraf. katol. Oksywie, ew. Rumia; odl. od m. pow. wynosi 3 mile. M. leży na t. z. Oksywskiej Kępie tuż nad zatoką Packą. E. 1210 zapisuje Swinisława, matka Świętopełka, M. Pannom Norbertankom w Żukowie. R. 1288 d. 31 grud, zezwala Mestwin, książę pomorski, że klasztor oliwski może mieć w M. okręt jeden dla własnej potrzeby ob. Perlbach Pom. Ur. R. , str. 396, R. 1316 przechodzi ta wś w ręce cystersów w Oliwie; według innych nastąpiło to już r. 1224 d. 23 kwiet. ob. Prutz Gesch. des Kreises Neustadt, str. 18, domyślają się bo wiem, że wymienione tamże Nemichowo, które już dziś nie istnieje, jest właśnie M. R. 1603 d. 11 sierp. donosi rada miejska w Pucku ra dzie gdańskiej, że król szwedzki Karol im za graża, że Michalinko czyli Mechlinko już Szwe dzi splądrowali kś. Fankidejski O klaszto rach żeńskich, str. 55. Kś. Fr. Mechlino, ob. Mechlinko. Mechnacz 1. niem. Helnmdorf, dom. , 554 mr. rozl. , pow. szubiński; 4 dm. , 56 mk. , 34 ew. , 22 kat. ; 19 analf. Poczta i gośc. w Kcyni o 4 kil, st. kol. żel. Nakło o 16 kil. 2. M. , wś, pow. międzychodzki, 3 miejsc a M. , wś; b Hofarty Hoffartshausen; c dom szosowy; 35 dm. , 275 mk. , 241 ew. , 34 kat. ; 32 analf. Poczta w Kwilczu o 4 kil. ; gośc. na miejscu, tel. w Międzychodzie o 8 kil. ; st. kol. żel. Wronki o 35 kil. Mechnice 1. wś i gm. , pow. o strzeszowski, 2 miejsc a M. , wś; b Świtoń, młyn; 29 dm. , 290 mk. , 23 ew. , 265 kat. ; 101 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Domaninie o 5 kil. ; gośc o 2 kil. 2. M. , dom. , 988 mr. rozl, 5 dm. , 108 mk. , 8 ew. , 100 kat. ; 38 analf. Mechnice 1. niem. Mechnitz, wś, pow. kozielski, 1 1 4 mili na płn. od Koźla. M. należały w XIII w. do Bożogrobców w Miechowie, którzy w Nissie filią urządzili. Jest tu obecnie kościół par. , wzniesiony w końcu XVIII w. na miejscu dawnego, zniszczonego przez pożar. W 1845 r. 102 dm. , 650 mk. katol M. par. dek kościęciński, 1839 dusz 1869 r. . 2. M. dok. , ob. Muchenitz, pow. opolski. Mechnitz niem. , ob. Mechnice. Mechoczin dok. , ob. Miechucin. Mechow al Mochów, wś, we wschod. stronie pow. rzeczyckiego, nad kotliną Dniepru, przy gośc. poczt. wiodącym z Łojowa do Chołmecza, ma osad pełnonadziałowych 33, gleba urodzaj na, lud trudni się flisactwem; od zach. rozłogi odludnego Polesia. Al. Jel. Mechowiec, ob. Miechowiec. Mechowitz dok. , ob. Mischowice. Mechowo, wś, pow. poznański, we wsi 1 młyn folw. , mającym 341 mr. rozl, i 2 folw. , mający 354 mr. rozl, 10 dm. , 133 mk, 42 ew. , 91 kat. ; 39 analf. Poczta, tel. i gośc. w Swarzędzu o 4 Ml; st. kol żel Kobylnica o 4 Ml M. St. Mechowo 1. niem. Mechau, dok. Mechow, wś włośc. z kośc. paraf. , pow. wejherowski, st. p. Puck. W 1872 r. 46 dm. , 73 familii, 315 mk, powiększej części katol Odl. od m. pow. 2 1 4 mili; w miejscu jest szkoła, tow. rolnicze, wolne sołectwo, nadleśnictwo i jaskinia stalaktytowa, wielka rzadkość w naszej pro szy tituli s. Crucis zbudowany był w mur pruski. W kościele były 2 ołtarze, murowana chrzcielnica, zakrystya była cała murowaDzwonnica do kościoła przybudowana na. wincyi. M. należy do starych osad, była własnością cystersów w Oliwie; na roli należącej do szkoły miejscowej, znaleziono bowiem cmentarzysko i to w pobliżu bożejmęki, pomiędzy drogą wiodącą do Darzlubia i drożyną polną, we wschodniej strome wsi. A przed 20 25 laty znaleziono w pobliżu kościoła, w zachodniej jego stronie, w ogrodzie popielnicę odosobnioną, przykrytą kamykiem płaskawym. Miejsce to leży przy samej już dolinie łąkowej i niewiele jest wzniesione nad jej poziomem. Wydobyto tę urnę na głębokości 1 l 1 2 stóp wynoszącej, ale przy wykopaniu zniszczono ją. Wreszcie znaleziono w torfowiskach wsi tutejszej narzędzie dziwnego kształtu, do niewiadomego użytku. Wyrób ten znajduje się w Muzeum Towarz. Nauk. w Toruniu, wsekcyi znalezisk wyrobów żelaznych ob. Ossowski Objaś. do mapy archeol. Prus Zach. , str. 63, 91 i 107. Tutejszy kościół pod tyt. św. Jakóba i św. Mikołaja wystawił opat oliwski Rybiński r. 1742. Tegoż roku został kościół benedykowany; to też dawniej opaci byli patronami. Paraf. mechowska wraz z filią liczyła według szematyzmu dyec. z r. 1867 w ogóle 3771 dusz, między temi 2534 komunikantów; wsiami parafialnemi są Mechowo 300 dusz, Zdrada 121, Darzlub 488, Leśniewo 303, Domatowo 388, Domatówko 80, W. Piaśnica 29, M. Piaśnica 64, Czechy, Sikorzyn i Bieszki razem 32 dusz. W Starzynie jest kościół filialny pod tyt. ś. Michała Arch. , zbudowany r. 1649. Do niego należą Starzyn 357 dusz, Werblin 433, Starzyński dwór 199, Parskowo 94, Radoszewo 96. Kłanin 62, Sulice 68, Polchówko 42. Głuszewo 62; szkoły katol istnieją w Mochowie 63 dzieci, w Darzlubiu 83, w Leśniewie 95, w Starzynie 70, w Werblinie 79, w Radoszewie 46. R. 1300 d. 19 paźd. zeznaje Swenza, wojew. pomorski, że Radzisław z Darzlubia sprzedał wieś swoję Mechowo, którą mu był darował książę Mestwin, opatowi oliwskiemu quod Radislaus miles de Darsolube. .. domino abbati de Oliva. .. villam suam Mechov. .. , quam ex donatione illustria principis domini Misciwgii longo tempore pacifice possederat, pro condigna pecunia vendidit. .. . Datum et actum in Gdanzk; ob. Perlbach Pom. Urk. B. , str. 526. R. 1301 d. 16 sierp. zrzeka się biskup kujawski Gerward dziesięciny z wsi klasztoru oliwskiego, między któremi jest wyliczone i Mechowo. Za to ustępuje mu klasztor 3 wioski, Radostowo, Chwaszczyn, Brzeżno str. 530. R. 1303, 13 stycz. Wacław II, król czeski i polski, potwierdza, że klasztor oliwski prawnie posiada M. i inne wioski str. 540. Wizytacya bisk. Madalińskiego z r. 1686 87 donosi, że kościół tutejbyła drewniana, w niej 2 dzwony; kostnica pokryta była deszczułkami. Do probostwa należały dawniej 4 włóki, ale podówczas było tylko tyle roli, ile 9ciu korcami żyta obsiać można. Kościół nic nie posiadał, tylko co w dzwonek dawano w święta i niedzielę i co wpływało za dzwonienie. Do parafii mechowskiej należały wsie następ. Mechowo, Darzubie, Mechowski młyn, Nowe Mechowo al. Leśniewo i Piasnice; z tych płacą meszne; dusz było razem około 300; plebania z 3 izbami dosyć dobra, do niej przytykał ogród i 2 sta wy rybne; do probostwa należała jeszcze i łą ka, zwana Eschembruk. Bo szkoły należał także ogród; nauczyciel pobierał od gburów, a singulis per gr. 50 pro anno, prócz tego to, co zebrał na kolędzie, i od zagrodników po 3 grosze a hortulanis per gr. 3; od kościelnych zaś, jeżeli w duże święta grał dwa razy, po 3 gr. a vitricis vero, dum in festis solennioribus duplicat, per 3. Podówczas był prob. Mar cin Kwitosicz, z dyec. poznańskiej. E. 1782 uległ i ten majątek klasztorny sekularyzacyi i rząd wydał go w dzierżawę, a r. 1808 d. 27 lipca dał go 8 czynszownikom na własność. 2. M. al. Tuczno, os. , pow. kościerski, st. p. Kalisz. Ob. Lipusz. Kś. Fr. Mechsen, ob. Miechcin. Mechwitz niem. , ob. Miechowice. Mecken niem. L al. Wenzkehmen, wś, pow. stołupiański, st. p. Bilderweitschen. 2. M. Klein, szkoła, pow, stołupiański, st. p. Ejtkuny; 177 mk. 1856. Mecsedelfalva, ob. Mecedelowce. Meczetna Wielka 1. wś, pow. bałcki, nad rz. Sekretarką, dopływem Bohu, odl. 14 w. od Bohopola, a 24 w. od Krzywego Jeziora. Ma 127 dm. , 910 mk, , ziemi włośc. 2512, dwors. 1562 dz. Należała do dóbr skarbowych i wraz z w. Czausową, Kamienną białą i Tokarówką w 1816 r. , nadana na 12 lat Michałowi Bałubiańskiemu, a od niego, za potwierdzeniem monarszem, ustąpiona Francisz. Markowskiemu z opłatą kwarty 666 rs. W ostatnich czasach cala ta majętność darowana admirałowi Lawojko. Jest tu cerkiew pod wezw. N. F. , licząca 1400 par. i 100 dz. ziemi, stacya pocztowa wiejska i zarząd gminny, do którego należą Meczetna Wielka i Mala, Tokarówka, Czausowa, Bogaczówka, Berezki, Łukanówka, Ternowata, Onyskowa, Hołosków, Pokutyłowa, Manszurowa, razem 13 starostw, osad 1327, ludn. włośc. 4224 męż. , 4319 kob. ; ziemi we władania włośc 12204 dz. , w tej ilości 7207 dz. ornej, wypada więc na jednego mieszk. 1 41 dz. Oprócz tego w obrębie gmi Mechsen Mecznyc ny innych stanów męż. 506, kob. 521, ziemi należącej do rządu i prywat. właścicieli 16915 dz. , w tej ilości ornej 6370 dz. W ogóle więc w obrębie gminy wszystkiej ziemi tak prywatnej jak i włośc. 29119 dz. , w tem 13577 dz. ornej; ludność wszystkich stanów męż. 4730, kob. 4840, razem 9570. Parafia katol. i urząd policyjny Krzywe Jezioro. 2. M. Mała, wś, pow. bałcki, gm. MeczetnaWielka, par. KrzyweJezioro. Ma 121 dm. , ziemi włośc. 668, dwors. 2397, mieszk. 538. Cerkiew Wniebowzięcia licząca 2090 par. i 99 dz. ziemi. Należała do ks. Abamelików, dziś Długoborskiej. Ob. Archiw. J. Z. R. , cz. I, i 2, 232. Meczetyńska, stanica kozacka, w ziemi wojska dońskiego, okręgu czerkaskim, nad rz. Mećzetką, 2400 mk. , cerkiew parafialna, stacya pocztowa, na trakcie z Aksajskiej stanicy do Średniego Jegorłyku. Zen, Bart Mecznyc dok. , ob. Vogelsang. Meczotraki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. 20 w. od Maryampola, ma 27 dm. , 209 mk. W 1827 r. wś rząd. , 15 dm. , 109 mk. Meczylek, szczyt górski, mający 1516 metr. , w pasmie karpackim zwanym Arszycą ob. Czeczwa, t. I, 782 2 i por. też Gorgan, t. II, 707. Meczyszcziw rus. , ob. Mieczyszczów. Medaliszki, wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. 6 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 54 mk. Medardów, folw. , ob. Zabłoć. Medardowo, zaśc. szlach. , pow. wileński, 2 okr. adm. , o 54 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. Medari dok. , ob. Miedary. Medden, wś pryw. , pow. Doblehn w Kurlandyi, par. Gränzhof. Meddersin, ob. Niedarzyn, Meddicken niem. , majątek chełmiński, pow. kłajpedzki, st. p. Pliki 3 8 kil. odl. ; obejmuje 204 50 ha roli orn. i ogr. , 79 50 łąk, 9 78 pastw. , 7 70 boru, 0 90 nieuż. , 10 wody, razem 312 30 ha, czysty dochód z gruntu 3053; właśc. jest Aug. Ogilvie; hodują tu bydło holenderskiej i angielskiej rasy. Kś. Fr. Meddum, jez. w pow. selburskim w Kurlandyi. M. łotew. Meddemujża, dobra pryw. z przyległ. Berghof. Medejki 1. wś włośc, pow. wileński, 3 okr. polic, o 50 w. od Wilna, 5 dm. , 74 mk. kat. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Medeksze, dobra, pow. kowieński, par. kiejdańska, przy drodze z Janowa do Kiejdan, nadane za Jagiełły niejakiemu Proszczy, który przyjął nazwisko Medeksza. Z tej rodziny pochodził Franciszek z Proszcza Medeksza, sęSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 63. dzia ziemski kowieński 1680, którego księgę pamiętniczą obecnie wydała Akademia Umie jętności. Dobra M. , włók 60, w małej tylko cząstce utrzymywały się dotąd w ręku jednej gałęzi rodziny Medekszów; częściowo władali niemi Boguszowie, Koplewscy, Jurewiczowie, Lugajłłowie, a w XIX w. przeszły do Giejsztorów do r. 1863. Do M. należały wieś Czynkie l folw. Stobódka. J. K. G. Medeligisdorf dok. , ob. Modelsdorf. Medellen niem. al. PaulSchwermuth, dobra, pow. szyłokarczemski, st. p. Kokoreiten, okr. urz. stanu cyw. Saugen. Medelówka, wś, pow. radomyski, o 4 w. od Wyszewicz nad Teterowem. W 1783 r. 100 mk. ; w 1860 r. 465 mk. Była to własność kijowskiej metropolii Arch. J. Z. R. , oz. I, t. 4, str. 6 42. Medelzen, ob. Matelsko. Medemrode, dobra, pow. szawelski, par. wiekszniańska, na samej granicy Kurlandyi, dwa folwarki, budynki mur. , gorzelnia, młyn wodny, 183 włók ziemi 69 lasów, 36 nieuż. . Własność niegdyś Szopingów, potem Firksa, dziś Roppa. Włościanie w tych dobrach otrzymali 60 włók ziemi na własność. Medenau niem. , ob, Medenowo. Medencse, ob. Miedianica. . Medencze, ob. Miganica, Medenice al. Medynice, po rus. Medynyczi; w dokumencie z r. 1395 Medinicza, wś, pow. drohobycki, 22 kil. na płn. wsch. od Drohobycza, 14 kil. na wsch. od najbliższej stacyi kolejowej w Dobrowlanach, a 16 kil. na zach. od stacyi BilczeWolica. Na płn. leżą Lipice, na wsch. Lipice, Ugartsberg al. Wypuczki, Horucko i Krynica, na płd. Josefsberg al. Korośnica i Letnia, na zach. Rabczyce, Litynia część wsi Hrudy i Terszaków w pow. rudeckim. Wody uchodzą do Dniestru za pośrednictwem Tyśmienicy, płynącej na małej przestrzeni wzdłuż granicy płn, zach. , a zasilonej od praw. brz. Rabczanką, i za pośrednictwem Letnianki ob. , przepływającej środek obszaru, i Korośnicy, płynącej przez wsch. krawędź. Wszystkie te potoki płyną od płd. na płn. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie obszaru, w dolinie Letnianki 271 m. ; na wsch. i na zach. od nich leżą orne pola do 291 m. . Płn. część wsi zajmują przeważnie moczarzyste łąki i pastwiska 265 m. , jako to Rudawyna, Zawoszcze i t. p. Leży tu też folwark Piaski na granicy Ugartsbergu. Rozległe niegdyś bagna medynickie osuszyły się w znacznej części bez udziału człowieka. Włas. więk. ma roli orn. 82, łąk i ogr. 551, pastw. 12 mr. ; włas. mniej. roli orn. 1346, łąk i ogr. 1111, pastw. 688 mr. W r. 1880 było 2230 mk. w gminie, 36 na obsz. dwor. między nimi 1048 obrz. gr. katol. , 1015 rzym. kat. . Par. 15 Meczetyńska Medardó Medenice gr. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. W aktach wizytacyjnych Fryderyka Alembeka znajduje się świadectwo, że parafią tę obdarzył Zygmunt August przywilejem z r. 1550. W kościele pod wezw. św. Trójcy fundował Jan Ratajowski, paroch miejscowy, ołtarz ś. Jana Chrzciciela w r. 1729. Kościół dzisiejszy, murowany, wzniesiono w r. 1824, konsekrowano r. 1858. Do parafii należą wsie Bilcze, Brigidau, Dołhe, Horucko, Josefsberg. Krynica, Letnia, Lipice, Litynia, Opary, Radelicze, Rabczyce, Tynów, Ugartsberg i filia w Königsau. Żydzi mają swoję synagogę. We wsi jest szk. etat. dwuklasowa, urząd pocztowy, sąd powiatowy i notaryat. M. słyną w okolicy z uprawy wybornego chmielu. Jest tu także browar. W r. 1831 założono tutaj fundusz ubogich. Powstał on z zapisu ostatniej woli kś. Ratajowskiego i przez następne zapisy innych proboszczów miejscowych. Celem funduszu jest utrzymanie miejscowych ubogich. Majątek zakaładowy wynosi 1080 zł. w obligacyach. Przełożonym funduszu jest proboszcz łaciński. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do ziemi przemyskiej. W r. 1395 bawił tu Władysław Jagiełło, jak świadczy dokument z d. 30 października ob. A. G. Z. , III, 111. W Sumaryuszu dokumentów Rkp. w Bibl. Ossol. , 2837, str. 188 czytamy A. 1533. Privilegium Sigismundi primi regis, quo mediante idem rex villas Medynice eto. in capitaneatu drohobycensi jacentes a tributo seu praestatione boum praedicta Odumarszczyzna nuncupata liberat, tum quoque a censu fuginatitio et podvodis immunes declarat, praeter podvodas pro rege. R. 1645 nadaje Władysław IV Matwij owi młyn w Medynicach ob. archiwum lwow. bernard. , C. t. 400 k. 654. W r. 1687 pozwala Jan III Samuelowi Bielskiemu korzystać z lasu Kamienica, przyległego do dóbr królewskich Medynice ib. O. t. 457, str. 814. W r. 1693 nadaje Jan III Stefanowi Brataniczowi młyn medynicki i grunta doń przyległe ib. 0. t. 465, str. 1439. W lustracyi ekonomii Samborskiej z czasów Jana III, z r. 1686 Rkp. w Bibl Ossol, 1255, str. 54 i nast. czytamy Klucz medynicki. Dwór wszystek w parkanie stoi, wały stoją. Quondam zameczek bywał. W tych wałach komór trzy, w których schowanie od żołnierza poddani mają, w wale wieżyczka alias bramka jedna, pokryta w kwadrat. Przy tych wałach lamus, zbudowany nowo z drzewa w podwórzu, pod słomą i piwnica pod nim z drzewa, z wschodami. Syrnik na pośrodku z chróstu na słupach 4, bardzo ladajaki. Dwór we środku podwórza stary, przed którym wystawa al przysionek słomą poszyty. Z tego przysionku wejście do sieni, drzwi na biegunie drewnianym. Zasuwa drewniana po prawej stronie. Piekarnia, do której drzwi na zawiasach żelaznych, zaszczypka w nich drewniana. Okien 4, trzecie zabite. Piec w niej czarny. Wedle tej piekarni komór 2, drzwi z obojga są na biegunach drewnianych, okienka ciemne. Po lewej stronie w tym budynku izba wielka, do niej drzwi na zawiasach żelaznych, klamka z wrzeciądzami i skoblami, okien w drewno 4 z okienicami, piec zielony, kominek wedle drzwi, stół i ławy w około. Z tej izby alkierz jeden, drzwi na zawiasach, klamka, wrzeciądz z skoblami i haczkiem, okno jedno w drewno, piec zielony. Z tego alkierza drugi, do którego drzwi na zawiasach z klamką i wrzeciądzem i haczkiem, piec także zielony. Wedle tych alkierzy komór ciemnych 2, drzwi w nich na zawiasach żelaznych, z wrzeciądzami i skoblami. Z alkierza starego wyszedłszy, alkierz nowy, drzwi do niego na zawiasach z klamką, wrzeciądzem i haczkiem, okien 3, pieca niemasz, stolik mały. To wszystko słomą pokryte. Wedle tego budynku górka pod dachem złym, na której górce izdebka z sionką i komór 2. W tej okien 4, złych, drzwi na zawiasach, także do komory, których 2, w tych okien 4. Z tych drzwi na zawiasach żelaznych z wrzeciądzami i skoblami. Pod tą górką komory 2 ciemne, drzwi na biegunach drewnianych, zasuwy do nich drewnianeNiedaleko tego budynku wozownia nad piwnicą, która się zawaliła, w drzewo, do niej wrot nie masz, ta pod słomą. Wedle tegoż budynku stajnia w drzewo, wielka, pod słomą, stara, do niej wrota na biegunie drewnianym. Za stajnią karmnik drewniany, zły, pod słomą, do niego drzwi jedne, na biegunie drewnianym, wrzeciądz z skoblami, na spodzie sąsieków 11, na wierzchu 4. Obora w płot grodzona, niedaleko szpichlerza, pod słomą, bardzo zła, poprawy potrzebuje. Wedle obory stodoła porządna, w drzewo, pod słomą, drzwi na biegunach drewnianych 4, brogów 15. Niedaleko stodoły od pola strzelnica, w drzewo, niepokryta, wrota w niej dwoiste na biegunie Stajnia na podwórzu, w chróst grodzona, pod słomą, bardzo zła. Wszystek ten dwór porządnie ostrożony, do którego wrota z tarcic, na biegunie drewnianym. Tamże pode dworem winnica, w której izba z 2 oknami, piec czarny, drzwi na biegunie drewnianym, kotłów 3 złych, czwarty do zacierania. Przycierków 4, koryto dębowe. Do tej winnicy drzwi na biegunie z zasuwą, wrzeciądz żelazny. Słodownia do słodów robienia, w drzewo, pod słomą, wrota do niej szerokie, na biegunie drewnianym. Izba o 3 oknach w drewno, piec biały prosty, drzwi na biegunie. Z tej izby komora na biegunie z wrzeciądzem. Z tej komory drzwi drugie do sieni, zabite. Naprzeciwko tej izby druga izba do słodu robienia, okien 2 złych, piec prosty, drzwi na biegunie, zasuw drewniany i wrzeciądz żelazny z skoblami, kadzie 2 złe. Karczma, przy której i browar, w nim drzwi 2, na biegunach drewnianych z zasuwami, kadzi 2 piwnych, kocioł piwny wielki. Do karczmy samej drzwi 2, na biegunach z wrzeciądzami; okien 4 w drewno, pice kaflowy biały i kominek, stołów 2, ława w koło izby. Z tej izby wyszedłszy w sieni komór 2, o jednem oknie, w drzewo. Item słodownia do suszenia słodów, w płot grodzona, pod słomą, drzwi na biegunie z zasuwom, niedaleko karczmy. Winnica druga, nowo zbudowana, pod słómą, nad sadzawką, przy tej izba, drzwi do niej na biegunach drewnianych z wrzeciądzem, okien 2 w drewno. Przy tej izbie z sieni komora ze drzwiami na biegunie z wrzeciądzem żelaznym. Sama winnica w płot grodzona, jeno izba i komora z drzewa, koryto dębowe. Do klucza medynickiego należały włości Medynice, Le; tnia, Horucka, Bylec, Lipie i Radlicz. Zasiewek na folwarku medynickim; żyta wysiano półmiarków miary Samborskiej 136, pszenicy ozimej 22, owsa 165, jęczmienia 50, hreczki 29 1 2, grochu 8 l 2, lnu, 8 1 2, konopi 7 1 2 Prosa 3. Wś M. zasiadła na łanach 7 1 2. Z osobna ćwierć karczmarska 1, ćwierci popowskich 2, hajduckich 4, plebańskich 4. Robią z ćwierci każdej po 4 dni od południa, albo za dwa dni płacą na rok zł. 7 według zgody, co in arbitrio dworu zostawać ma. Zażen, obżen, zakos i obkos do południa powinni odprawić z chlebnika. Do Samboru i Lwowa z ćwierci sprzągszy się powinni jeździć za pańszczyzną, a dalej za mil 12, to już z półłanu. Na szarwark powinni do stawów, sadzawek, młynów, kiedy potrzeba. Dziesięcinę pszczelną płacą, dają dziesiąte pszczoły, a z osobna oczkowego dają od każdego pnia po gr. 8. Za żer, gdy się rodzi, dają dwudziestego wieprza, a kto nie ma tak wiele wieprzów, to daj od każdego wieprza po gr. 3. Stróżę odprawują po jednemu, koleją w nocy i we dnie, albo mają dorocznego stróża. Przędzy dają z każdej ćwierci ze swego przędziwa na rok po łokci 2, a z chleba powinni prząść po łokci 4. Konopie pańskie moczyć i mądlić powinni, bez pańszczyzny. Podsadków jest 30, którzy robią po 2 dni w tydzień od południa pieszo, czynszu dają po zł. 5 gr. 5. Hyżnego dają na całej podsadowczyźnie siedzący po gr. 3. A kiedy nie robią dnia, za robociznę dają po zł. 4 i gr. 5. Przędą z pańskiego przędziwa po łokci 4; mądlą i moczą bez pańszczyzny. Ciż podsadkowie do podatków trzecim groszem się przykładają. Hyżnego z każdego domu albo chaty płacą po gr. 6. Pop czynszu płaci zł. 4. Z chałupy czynszu płacą z półćwierci zł. 1 gr. 19 1 2. Wójt trzyma ćwierć jedną, z której czynszu nie płaci, tylko robocizny dogląda. Cwierć Czarkowska, przedtem do młyna Ozarki zwanego należała, teraz, po spustoszeniu tego młyna, na dwór tę rolę zasiewają. A kiedy tej roli zażywali poddani, płacili z niej zł. 12. Z pola pańskiego za stawem, którego gdy poddani zażywają płacą z zagonu każdego po gr. 3. Tkaczom od półsetków tak płacą jakoby w Dublanach. Zagrodników jest w tej wsi 9. Robią po 2 dni od południa. Czynszu dają po zł. 6. Błażej Kowal na zagrodzie siedzi, trzymając sztukę pola pańskiego, z tego nic nie daje, tylko pańską do dworu robotę robi. Chałupników w tej wsi jest 20. Ile się ich znajduje, dzień robią od południa, do tego dają czynszu po gr. 6, a kiedy nie robią, to dają po złotemu i groszy 24. Komornicy, ilu się ich znajduje, robią po dniu w tydzień od południa, a kiedy nie robią dają po 1 zł. 18 gr. Sianożęci w tej wsi jest dostatek, które gdy poddani koszą, płacą z nich według szacunku przysiężnych przy widzu dworskim. Pastewników dwa było. Jeden spasają, drugi posiany jęczmieniem. W pasiece było ulów z pszczołami 15. Teraz tylko jedne stare, drugie powyzdychały. Sadzawek 2 pode dworem. Młyn we wsi na rzece o 2 kołach, ma ćwierć roli do tego młyna; należy do arendy; płaci 2 miarki arendarzowi, trzecią sobie odbiera. Pastwiska są pod Kołodrubem do tejże wsi należące, które sobie nienależycie przywłaszczył Jmp. Pruszczycki, chorąży żytomirski, i snać na nie otrzymał list Kr. JMC. Bydła oddano 9, to jest krów 2 z cielętami, krów jałowych 3, jałówek dwuletnich 2, byk 1, drugiego dano za jałówkę; świń starych maciorek 9, młodych rocznych wieprzów 9, prosiąt 10, w karmniku wieprzów 2. Gęsi oddano 6, kaczek 3, kokosz 1, kur 1. Teraz tylko oddają kur 2 i byka jednego i cielę jedno. Drugie bydło wyzdychało od powietrza generalnego jako powiada gromada, w tej wsi panującego. świń zostaje starych maciorek 10. Prowent z lasów medynickich Z Pukienic za rusz leżący jednają się i płacą na rok mac stryjskich owsa 28, kapłonów 20. Z części zaś p. Koropatwy i p. Komarnickiego także dają mac owsa 20 i kapłonów 20. Z Dorożany, kiedy zima dobra, że Dniestr stanie, że do boru jeździć mogą, dają zł. 30 i mac owsa 30. Do tego klucza medynickiego kraina wołosiańska robocizną pomaga i tu zarabia. Na str. 242 zaś czytamy Arendę całego klucza medynickiego trzyma Hryń Kusz, sołtys, dać powinien 3, 000 złp. Z inwentarza ekonomii Samborskiej z r. 1760 Rkp. w Bibl, Ossol, 1632, str. 39 i nast. podajemy następne Medenice Medenmie szczegóły Wś M. osiadła na łanach 7 1 2, czyni ćwierci 30. Videlicet roboczych cwierci 9 1 2, arendownych 16, pustych 4 1 2. Podsadczyzn 30, w każdej po prętów 2, facit ćwierci 15, videlicet roboczych 10 pręt 1, arendownych 3 prętów 2, pustych niesianych 1 pręt 1. Zagród ad praesens wynalezionych 13 1 2, videlicet roboczych 3 1 2, arendownych 8, pustych 2. Ogrodników ad praesens znajduje się 14, videl. roboczych 6, pustych 8. Zosobna plebańskich ćwierci 4, popowskich 2, sołtyskich 2, mielnicza 1, ozarkowska 1, minikowska pusta 1, karczmarska do arendy 1, pisarzowa 1, wójtowskiej 1 2, Chlebnika ad praesens znajduje się in 38, podsadków 38, zagrodników 7, ogrodników 6, komorników 32, leśnych z podsadków 2, kościelnych z ogrodników 2. Czynsze tej wsi z ćwierci gromadzkich roboczych 36 zł. 3 gr. , z tychże ćwierci roboczych przędzy łokci 19 albo po gr. 6 za łokieć 3 zł. 24 gr. ; z arendownych ćwierci po zł. 14 224 zł. ; chyżnego z chałup kmieckich 38 po gr. 6 zł. 7 gr. 18, od podsadków 110 zł. z roboczych ćwierci, a 4 zł, chyżnego z 40 chałup; z arendownych podsadecznych ćwierci 57 zł. 26 gr. , od zagrodników z zagród roboczych 4 zł. 6 gr. , a chyżnego z chałup 7 gr. 21; z arendownych zagród 40 zł. , od ogrodników roboczych 1 zł. 6 gr. , a chyżnego 18 gr. , od komorników 51 zł 6 gr. i chyżnego 3 zł. 6 gr. , mielnicy z jednej ćwierci dają czynszu 12 zł. , a z drugiej zarosłej, t. zw. Czarkowskiej, 5 zł. 15 gr. , pisarz gromadzki z swojej ćwierci czynszu 2 zł. gr. , z dziesięciny pszczelnej ad praesens pni 58 zł. , oczkowego od pszczół pni 113 30 zł. 4 gr. ; z sadów pustych przychodzi 6 zł. 14 gr. , z siana z błot od pustych ćwierci i za rzeką Tyśmienicą będących 154 zł. 20 gr. Suma czynszu 823 zł. 13 gr. Ad hae elekcyonalnego od wójta i praysiężnych zł. 24 dawać powinni. Popowskich ćwierci 2 do cerkwi są oddane. Na takową ćwierć pustą remonstrował reskrypt Komisyi Skarbowej Jmp. Antoni Junosza Dąbrowski, przy którym zachowany być ma wraz z małżonką swoją ad vitae tempora bez żadnej do gromady jako i do dworu solucyi, ex quo, że pusta była, na której swoim kosztem budynki postawił. Losy Las wielki jodłowy, Kamienica nazwany, poczynający się od granicy wsi Dołhego, a ciągnący się do rzeki Litynki, za którą to Litynką zaraz znajdują się Zapusty, od lat kilku nazwane Głębuczki, dosyć gęste, ale jeszcze cieńkie, których by szkoda było jeszcze wycinać na drwa do żup drohobyckich, a w dalszym czasie, jak dorosną, znaczny byłby suplement do tychże żup, których zapustów i lasu przerzeczonego teraźniejszy leśniczy Jmp. Józef Dąbrowski dosyć pilnie i starownie dogląda, za co do jego szczupłej z tegoż leśni ctwa intraty trzebaby z kasy naznaczyć pensyjkę. Roczna intrata z klucza medynickiego czynszu 3817 zł. 20 gr. , elekcyonalne 80 zł. , arenda 3600 zł. , stawów 2 do spuszczania co lat 3 200 zł. na rok; za pastwiska z 2 gór, nazwanych Surżyn, od wołów kupieckich na jemnego 200 zł. , za owies osypowy z lasów byleckich 132 zł. , za krescencye i siana, które p. pułkownik Pretwicz za kontraktem trzyma 3000 zł. , razem 11, 029 zł. i 20 gr. Mając je dnak wzgląd na lata mokre, w których z łąk i siana nie może być taka percepta, kładzie się z niego na dalsze lata taka intrata Z czynszów, arend i innych prowentów daje p. Dą browski juxta contractum 7300 zł. , p. Fretwicz, pułkownik wojsk J. K. M. , za siano i krescencye 3000 zł, razem 10300 złp. . We dług inwentarza z r. 1768 przynosił klucz medynicki intraty 14978 złp. 3 gr. Klucz ten zajęto w r. 1772 d. 1 lipca. W r. 1827 przy dzielono doń wsie klucza dublańskiego Hruszów, Lityna i Tyniów, na gruntach dwor skich założono przedtem osady Brigidau, Josefsborg, Königsau i Ugartsberg, a w r. 1868 sprzedano wszystkie te dobra Józefowi i Mau rycemu Kolischerom za 560000 złr. w. a. Ogromny pożar spustoszył tę wieś w 1880 roku. Lu. Dz. Medenie, folw. , pow. wiłkomierski, par. Uciany, własność Zągołowiczów. Medeniki al. Medenik, pow. rossieński, par. girtakolska. W 1355 r. pustoszyli okolicę tej wsi Krzyżacy. Medeniszki, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Medenizc dok. , ob. Mednitz. Medenmujża, po łotew. Miedniumujza, wś, pow. rzeżycki, par. berzygalska; własn. Zahorskich. Medenow dok. , strumień w Sambii, nad którym leżą osady t. n. Czyt. Perlbach, Preuss. Regesten, str. 328 Medenowo, niem. Medenau. dobra ryc. , pow. fiszhuski, st. p. Powayen 5 kil odl. , niedaleko kolei z Królewca do Pilawy prowadzącej, w pięknej okolicy; w pobliżu znajduj się góra Wollberg, na której miał dawniej stać zamek biskupi. Ottokar, król czeski, zburzył całą tę okolicę r. 1255. Obszar wynosi 134 36 ha. roli orn. i ogr. , 20 łąk, 1180 pastw, 60 boru, 5 nieuż. , 5 wody, razem 236 16 ha. ; czy sty dochód z gruntu 2797 mrk. ; w miejscu jest browar, cegielnia i młyn, hodują bydło na sprzedaż; 100 mk. r. 1856. M. tworzy oso bny okr. urz. stanu cywil. , który r. 1880 liczył 1912 dusz; r. 1882 urodziło się w tym okręgu 85 dzieci, zawarto 16 małżeństw, umarło 63 osób. Kś. Fr. Medenowo, niem. Medenau, wś kościelna, pow. fiszhuski, et. p. Powayen, dokąd prowadzi szosa, 3 kil. odl. ; inna szosa idzie z M. do Pojerstieten, 5 5 kil. dług. Istniała już przed przybyciem Krzyżaków; r. 1254 odniósł tu Ottokar zwycięstwo nad Sambijczykami. Kś. Fr. Medenowo, niem. MedenauKL al. Medenowe dok. , dobra ryc, pow. fiszhuski, st. p. Powayen 5 5 kil. odl. Obejmują 149 10 ha. roli orn. i ogr. , 21 łąk, 18 70 pastw. , 5 40 boru, 7 40 nieuż. , 0 20 wody, razem 221 90 ha. Włas. Karol Andorach, konsul włoski; hoduję bydło rasy fryskiej i woły rasy Shorthorn. Według Duisburga było M. osobnem teryto ryum Sambii III, c. 70; Toppen Hist. c. Geogr. Y. Preussen, str. 20. Kś. Fr, Mederabe, gródek litewski, znajdował się po lewej stronie rzeki Niewiaży, w którym miejscu niewiadomo. Krzyżacy wszedłszy na Żmujdź, w r. 1291 zdobyli go i spalili do szczętu. Kar, Gerlach Medeszów, wś, pow. dubieński, gm. Boreml, par. Łysin. Folw. należy do dóbr Łopawsze ob. . Medeszówka, wś wymieniana w XVIII w. , jako należąca do dóbr Czechowce na Wołyniu. Medewageln dok. , ob. Medwagoła, Medewitz niem. , ob. Mjedziojz łuż. . Medginy, wś, pow. szawelski, gm. poszwytyńska, 53 dusz, 500 dzies. ziemi gleby pierw szorzędnej. J. G. Medianka, rz. , wpada do rz. Bałaklejówki, a ta do Taśminy. Mediavilla dok. , ob. Halbendorf, pow. opolski. Medicz dok. 1242 al. Miedzice, dziś Trzciano ob. . Czyt. Kętrz. O ludn. pol, str. 212. Medien 1. al. Warkallen, niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Niebudssen; 257 mk. r. 1856. 2. M. , niem. dok. Medinen i Medyn, wś na Warmii, pow. licbarski, st. p. Licbark, r. 1856 mk. 208. R. 1320 d. 28 stycz. nadaje bisk. warmiński Eberhard niemcowi Janowi Padeluche i jego spadkobiercom 41 włók Johanni dicto Padeluche verisque heredibus et successoribus legitimis utriusque sexus XL mansos et unum in campo Medinen vulgariter dicto ex utraque parte fluvii Synserne LXXII funes in longitudine et LI in latitudine continentes. Z tych 41 włók ma posiadać Jan 4 włóki, jako lokator i z szczególnej łaski jeszcze 2, , cum ipse primus theutonicus fuerit, qui locacionem ex ista parte Alnae Łyny receperit; nadto 1 włókę na ogrody. Udziela mu także mniejsze sądownictwo aż do przełęgów sqlidi, które jemu przypadać będą; większe sądownictwo zaś majora vero judicia ad Collum et ad manum se extendencia będzie przysługiwało adwokatowi biskupiemu, który 1 3 kar pieniężnych dawać będzie Janowi, a 2 3 biskupowi; może tamże założyć także karczmę taberna, za którą będzie płacił biskupowi 2 funty wosku. Od reszty 34 włók Jan i jego spadkobiercy płacić będą co rok od włóki pól grzywny na św Marcina per annum de quolibet manso censuali dimidiam marcam, dena riorum usualium. .. solvent. Będzie nadto pomagał przy wzniesieniu i naprawianiu wa rowni jak inni poddani. Proboszczowi w Lic barku będzie dawał od każdego pługa korzec żyta i korzec owsa także na ś. Marcin. Do zwolone mu jest rybołóstwo w rzece Sinserne Simser cum calamis et hamis i w stawie Synserne małemi narzędziami dla własnego użytku. Przysługuje mu także prawo sprze daży albo zamiany. Wreszcie może górę Geckensteyn obwarować, , quod ipsi montem, qui Geckensteyn dicitur, aedificare et firmare poterint. Przywilej ten potwierdza d. 22 listop. r. 1554 bisk. Stanisław z małemi zmia nami. D. 5 czerw. 1567 sprzedaje bisk. Hozyusz mieszkańcom wsi Medien za 300 grzywien przyległe dobra Kossaw, 6 włók obej mujące, które już przedtem obrabiali za 4 grzywny rocznego czynszu. Według prawa chełm. byli mieszkańcy za to zobowiązani pła cić biskupowi rocznie 4 grzywny a proboszczo wi licbarskiemu 1 korzec żyta i 1 korzec psze nicy, ale od tłoki byli wolni ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 337. Kś. Fr. Medien, ob. Medinen, Medilanze dok. 1298, ob. Międzyłęż. Medinen al. Medien i Medynen, stare pole pruskie pod Licbarkiem na Warmii. Czyt. Cod. dipl. Warm. , I, 337. Kś. Fr. Medino, stare lasy na pograniczu dawniejszych terytoryów pruskich, ziemi bardzkiej i Natangii. Czyt, Cod. dipl. Warm. , I, 337. Medischkehmen niem. wś, pow. tylżycki, st. p. Coadjuthen; 358 mk. 1856. Medkow al, Medkowo, wś nad rz. Horyń, pow. rówieński, w stronie zachod, od mczka Aleksandryi. Dawniej posiadłość biskupów łuckich Arch. J. Z. Rusi, cz. I, t. 1, 202, 207. Medlauk al. Medlaukne niem. , strumień, prawy dopływ rz. Laukne, w pow. nizinnym. Czyt. Weiss, Preuss. Littauen u. Masuren, II, 45. Ks. Fr. Medlauken 1. niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Gr. Friedrichsdorf, okr. urz. stanu cyw. Schneken; 3 dm. , 17 mk. , 450 mr. ziemi 1856. 2. M. niem. , folw. , pow. labiewski, st. p. Laukischken; 25 mk. 1856. 3. M. , folw. , pow. fyszhuski, st. p. Schugsten; 10 mk. , 194 mr. ziemi 1856. Kś. Fr. Medlaukne, ob. Medlauk Medlitz niem. , wś, pow. oleśnicki, par. Kunersdorf. Medławki, wś, pow. szawelski, gm. tryska, 9 dusz, 38 dzies. ziemi. Medenowo Mede Medowka Med Med Mednicken, niem, , dobra ryc, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen, 6 kil odl. Liczą 467 ha roli orn. i ogr. , 94 łąk, 58 pastw. , 168 la su, 17 50 nieuż. , 69 wody, razom 873 50; czy sty dochód z gruntu wynosi 9112 mk. Właśc. jest Hans hr. v. Kanitz na Podangen; w miej scu jest browarnia. M. tworzą okr. urz. sta nu cywil, do którego r. 1880 należało 260 dusz; w r. 1882 urodziło się 8 dzieci, mał żeństw zawarto 2; a umarło 5. Kś Fr. Mednitz niem. , 1310 r. Medenizc, wś, pow. żegański, par. Dittersbach, ma kościół katol. filialny. Medno, ob. Podhorce. Medokisz, węg. Medokis, pusta, należąca do gm. Szczawnicy W. NagySelmec, w hr. liptowskiem Węgry. Ob. Lubochna, Medouense territorium w Sambii. Czyt. Script. rer. pruss. , T, 602. Medowa, wś, pow. brzeżański, 25 kil. na płn. wsch. od Brzeżan, 15 kil. na płn. płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Kozowej, 14 kil. na płd zach. od najbliższej stacyi kolej. w Jeziornej. Na płn. leżą Kaplińce, na wsch. Taurów i Płotycza, na płd. Budyłów i Wymysłówka, na zach. Wybudów. Wzdłuż granicy wsch. płynie Strypa od płn. zach. na płd. wsch. Do niej wpada mały potok, pły nący od zach. z Wybudowa na wsch. a potem na płn. do Kapliniec. Zabudowania wiejskie leżą we wsch. stronie, w dolinie Strypy. W stronie zach. najwyższe wzniesienie 380 m. Własn. wiek. ma roli orn. 670, łąk i ogr. 76, pastw. 5, lasu mr. 32; własn. mniej. roli orn. 623, łąk i ogr. 48, pastw. 11 mr. W r. 1880 było 277 mk. w gminie, 26 na obsz. dwors. 60 obrz. rzym. katol. , 223 gr. katol. . Par, rzym. i gr. kat. w Budyłowie. Lu. Dz, Medowata, wś, pow. lipowiecki, par, kat. Monasterzyska, prawosł. Cybermanówka, od Borowskich przeszła w posiadanie Drohomireckich. M. ma 270 mk. a wraz z Konelskimi futorami ma 1177 dzies. ziemi. Ob. Koneła, t. IV, str. 327. Medowka Miodówka, wś nad str. Żydy, pow. lipowiecki, odl. 3 w. od Czagowa. Posiada cerkiew drewn. z 1771 r. , 2200 dzies. ziemi i 1037 mk. 28 katol. Należała do Lenkiewicza. Medrogi, wś, pow. szawelski. Należała do dóbr Dyrwiany. Medsedzie, wś, pow. rossieński, par. gorzdowska. Medsen, dobra prywatne, pow. hasenpocki, par. Grobin. MedszoholMoor niem. , ob. MedzokolM. Meducha, wś, dawniej w pow. rohatyńskim, od 1 stycz. 1885 r. przyłączona do pow. stanisławowskiego, 29 kil. na płn. płn. wsch. od Stanisławowa, 7 kil. na płn. wsch. od sądu Med powiat. w Haliczu, 6 na płd. wsch. od urzędu poczt. w Bołszowcach. Na płd. lożą Delejów i Międzyhorce, na zach. Siemikowce, na płn. zach. Konkolniki, na płn. Słobódka Konkolnicka obie w pow. rohatyńskim, na wsch. Byszów w pow. podhajeckim. Wzdłuż granicy zach. płynie dopływ Dniestru Bybełka ob. od płn. na płd. do Międzyhorzec, i zabiera od lew. brz. małe strugi z obszaru wiejskiego. W płd. wsch. kończynie wsi nastaje u stóp Łysej góry, 352 m. wys. , mała struga, pot. Zabłocie al Zgniły potok i płynie na płd. , do Dniestru. W środku obszaru leżą zabu dowania wiejskie. Własn. więk, lwowskiego arcybiskupstwa łacińskiego ma roli orn, 670, łąk i ogr. 76, pastw. 5, lasu 32 mr. ; własn. mniej. roli orn. 623, łąk i ogr. 48, pastw. U mr. W r. 1880 było 1402 mk. w gminie, 26 na obsz, dwors. między nimi 799 obrz. gr. kat. , 651 obrz. rzym. kat. . Par. gr. katol w Międzyhorcaoh, rzym. kat. w Konkolnikach. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja, kaplica na cmentarzu, w której się niekiedy msza odprawia, szk. jednokl etat. i kasa po życzk. gminna z kapit. 201 zł. . Kwitnie tu uprawa tytoniu, W górach znajduje się pię kny, biały, przezroczysty alabaster, niekiedy z żyłami różowoczerwonemi. Głębiej i ku zach. jest marmur czarnosiwy, twardy i pię knie gładzić się dający. Okolica obfituje tak że w gips. W r. 1464 poświadczają Piotr z Branic, sędzia, i Jan z Wysokiego, podsędek ziemscy lwowscy, że Michał ze Strzelic sprze dał trzecią część wsi swojej, Meducha zwanej, za 200 grzywien zwykłej monety, Grzegorzo wi z Sanoka, arcyb. lwow. A. G. Z. , II, 181. W r. 1469 stanął układ Grzegorza z Sa noka, arcybisk. lwowsk. , i Mikołaja Karnkowskiego z Meduchy, dotyczący sadzawek między Meduchą i Bybłem A, G. Z. , V, 214. Na dokumencie z r. 1402 podpisany jest nieja ki Bulricus de Meducha A. G. Z. , II, 48. W pobliżu M. znajduje się ogromna mogiła niewiadomego pochodzenia, nie badana dotyoliczas. Na polach tutejszych znachodzoao różnemi czasy garnki i inne przybory ofiarnicze a Schneider wspomina w zapiskach swoich o śladach jakiegoś bożka, nie podając bliższych szczegółów. Lu. Dz. Medukallen niem. 1. al Sergehlen, wś, pow. wystrucki, st. p. Neunischken; 60 mk. 2 M. , wś tamże, st. p. Szillen, 109 mieszk. 1856. Kś. Fr. Medulczyna, szczyt górski, pow. doliniański, ob. Ilemic. Medum, jezioro, na zachód od wsi Meżaniszek i rzeki Łaukiessy. Medunischken 1. niem. , osada leśna, pow. darkiejmski, st. p. Szabienen, Żabin. 2. M. Gr. niem. , dobra ryc, pow. darkiejmski, st. Medunischken Medoki Mednicken p. Żabin, 4 kil. odl Zawierają 283 ha roli orn. i ogr. , 86 łąk, 8 pastw. , 32 nieuż. , razem 409 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 2095 mrk. Właśc. Y. Bujack; do klucza tego należą jeszcze dobra Stoeringen, obejmujące 141 ha roli orn. i ogr. , 17 łąk, 11 nieuż. czysty dochód z gruntu 612 mrk. i Gr. Sunkeln, liczące 276 ha roli orn. i ogr. , 94 łąk, 5 nieuż. , 17 pastw. , 5 wody czysty dochód z gruntów 1590 mrk. ; prócz tego bór Traupiszkowski, obejmujący 149 ha, przynoszący 184 mrk. czystego dochodu. W 1856 r. było tu 212 mk. Okr. urz. stanu cywil. Sobrost. 3. M. Kl. , niem. , dobra, pow. darkiejmski, et, p. Żabin 4 kil. odł. ; okr. urz. stanu cywil Rapa, niem. Angerapp; obszar wynosi 486 ha, mianowicie rola orna i ogr. 289, łąki 61, pastw. 34, bór 97, wody 5; czysty dochód z gruntu 5609 mrk. Medunischker Wiese niem. , os. , pow. węgoborski, o 5 kil. od st. Szabienen, 51 ha rozl. Kś. Fr. Medwagoła, w dok. krzyżackich Medewageln, Medwagen lub Medenik dziś Miedniki, była warownia litewska o 10 w, od Worń, w okolicy szlach. Berże, r. 1329 przez Krzyżaków zburzona. Medwajdele, góra w pow. rossieńakim, z gruzami sławnej niegdyś warowni t. n. oraz świątyni Praurymy, bogini ognia i słońca. Medwałaki 1. wś, pow. szawelski, należy do dóbr Kurszany. 2. M. , folw. , pow. szawelski, gm. ligumska, jedne włókę rozl. , wła sność Prano. Wojczatysa. J. G. Medwece 1. Medvedze, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół paraf. gr. kat. , jałowa ziemia, tylko uprawa owsa, 110 mk. 2. M. , Medwecze, wś, hr. orawskie Węg. , ziemia urodzajna, młyn wodny, 277 mk. Medwedia, potok górski, wypływa z Dubowego lasu, w obr. gm. Łuczy, w pow. kołomyjskim, płynie na południe górską doliną i w Łuczy uchodzi z lew. brz. do Łuczki; od lew. brz. przy ujściu swem zabiera potok Me dwedzicę, również z tego lasu wypływający. Medwedzicę zowią także Saratą al. Seratą. Długość M. 6 kil, Medwedzicy 3 kil Medwedie, szczyt górski w obrębie Hołowski, pow, turczański, w sąsiedztwie lasu Jawornisty zwanego. Medwedidol dok. , ob. Mezvezidol. Medwediwka, niwa w zach. stronie Woli Rajnowoj, w płd. stronie Janowa, w pow. Sam borskim, i w płn. wsch. stronie Starejsoli, pow. staromiejski. Lu. Dz. Medwedka al. Medwedówka, wś nad rz. Stawiszcze, pow. winnicki, par. Strzyżawka. Ma 59 dm. , 660 mk. , w tej liczbie 53 jednodw. ; 677 dzies. ziemi. Należała do sstwa Winni ckiego ob. Archiw J. Z. Rusi, część III, t. 3, str. 369. Dr. M. Medwedki, ob. Medwedówka. Medwedno, wś nad rz. Sławeszną, pow. mozyrski, na północ od Owrucza, blisko granicy pow. owruckiego. Posiada cerkiew. Przy wsi leży uroczyszcze Ustyż ob. Archiw J. Z. Rusi, cz. V, t. 4, 232, 243, 381 i cz. VI, t. 2, 15. Medwedowce po rus. Medwediwci, z Pod lesiem Pidlisie, wś, pow. buczacki, 6 kil. na płn. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Buczaczu. Na płn, leżą Nowostawce i Pilawa, na wsch. Pilawa, na płd. Pyszkowce i Trybuchowce, na zach. Podzameczek i Dźwinogród. Przez wieś płynie pot. Olchowiec, dopływ Strypy, Wchodzi on tu od płn. z Nowostawiec, rozlewając się w staw zaraz na wstępie, poczem wypływa ze stawu na płd. do Pyszkowiec. W dolinie Olchowca i nad stawem leżą zabudowania wiejskie 346 m. , na płd. zach. od nich klin lesisty Podlesie, na wsch. zaś niwy Płoszcze, Młaka 356 m. , a dalej na wsch. grupa domów Romaszówka 368 m. . Własn. wiek. ma roli orn. 959, łąk i ogr. 144, pastw. 35, lasu 466 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1650, łąk i ogr. 194, pastw. 47 mr. W r. 1880 było 1373 mk. w gminie 1055 w M. a 318 w Podlesiu a 137 na obsz. dwor. 49 w Janówce, 54 w M. a 34 w Płoszczy. Mię dzy mieszk. było 839 obrz. gr. kat. , 280 obrz. rzym. kat. w M. , 297 w Podlesiu. Par. rzym. kat. w Buczaczu, gr. kat. w miejscu, dek. czortkowski, archidyec. lwowska. Do parafii należą Nowostawec i Pilawa z Janówką. We wsi jest cerkiew, szk. etat. jednokl. i młyn. We wsi są ślady licznych mogiłek, zwłaszcza w polu Macocha i na Pruskach al. na Pryskach. W tem ostatniem miejscu znachodzono dawniej toporki kamienne, ślicznie szlifowane. Ślady mogiłek są także w lesie Dąbrowa. Lu, Dz. Medwedowce, ob. Medwedówka. Medwedowce, wś, pow. winnicki. Medwedówka 1. mała rz. w pow. proskurowskim, lewy dopływ Zbrucza, bierze początek pod wsią t. n. , płynie pod wsiami Kaczorynce i Kurniki i wpada do Zbrucza z lewego brzegu powyżej Tarnorudy a poniżej wsi Polany w pow. starokonstantynowskim. 2. M. , rzeczka, bierze początek w pow. czehryńskim, na gruntach mczka Medwedówki i wpada z prawego brzegu do Taśminy, dopływu Dniepru. Medwedówka 1. wś u źródeł rz. Chomorca, dopływu Chomora, pow. zasławski. Była tu kaplica katolicka fil. parafii w Połonnem. 2. M. , wś, pow. zasławski, gm. i par. Butowce, ma cerkiew drewnianą; własność Steckiego. 3. M. Wielka i M. Mała al. Medwedki wś, pow. zasławski, na wschód od Zasławia. W 1753 r. Sanguszko sprzedał M. Jabłonow Medunischker Wiese Med skiemu ob. Archiw J. Z. Rusi, cz. VI, t. 1, 292. 4. M. , przysiołek nad strugą do Teterówki wpadającą, pow. żytomirski, par. Krasnopol. R. 1867 miała 13 dm. 5. M. , os. szlach. , pow. rowieński, w dobrach Hubków. 6. M. , wś, pow. nowogródwołyński, gmina Emilczyn, osad czynszowych 35; należy do dóbr Emilczyn, własność Uwarowych Medwedówka Wedmediwka, Medwedica, dawny Daniłów lub Danielgród, mczko, pow. czehryński, nad rz. Taśminą, po prawej stronie górzystego jej wybrzeża, przy ujściu rz. Medwedówki. Ta ostatnia, nadawszy osadzie nazwisko, przecina ją na dwie połowy, z których jedna, położona na prawej stronie, od wieków wchodziła w obręb stwa czehryńskiego i dziś jest własnością skarbową; druga jak przedtem, tak i obecnie jest posiadłością prywatną. Taśminą czyli Taśmin, porosły gestem i szerokiem pasmom olch i oczeretów, otwiera widok na okolicę. Na przeciwległym brzegu leży szeroka smuga piasku, towarzysząca temu brzegowi Taśminy od Smiły do Dniepru, co pozwala się domyślać, że bagnisty Irdyn, łączący się z ługami teraźniejszego koryta Dniepru pod Mosznami, a następnie Taśmina, z którą się łączy pod Smiłą, był niegdyś korytem Dnieprowem. Na tę myśl naprowadza także i pozycya prawego brzegu Taśminy, wyniosłego, poprzerzynanego jarami, słowem zupełnie podobnego do brzegu Dnieprowego, jak widzimy, od Kijowa do Kaniowa. Taśmina, płynąc wśród secin wysp porosłych drzewami i sitowiem, przedstawia piękniejsze widoki niż wiele rzek, przez nagie płaszczyzny toczących swe nurty. W miasteczku nic nie pozostało, coby świadczyło o jego starożytności, wyjąwszy w połowie już zniszczonych okopów nad Taśminą, które wskazują, że w tem miejscu był zameczek, i starej bardzo, drewnianej, dziś pustej kaplicy, w ścianie okopu. U wjazdu zaś do mczka sterczy wysoki kurhan, z dwoma innymi mniejszymi. Jeszcze w pierwszej połowie XVI w. okolica ta leżała pustynią i tylko tu i ówdzie, jako na rubieży od pól dzikich, powyrastały na niej strażnicze posterunki; jednym z tych był Czehryn i zamek nowy, zwany Kitajherodem Papr. Herby. str. 221, który otrzymawszy w r. 1589 lokacyjny przywilej na miasto, stał się dopiero jakoby metropolią wszystkich bliższych osad. Naonczas wchodził on jeszcze w skład starostwa czerkaskiego. Atoli natłok ludności musiał być znaczny, kiedy Jan Daniłowicz, ssta czehryński i korsuński, dla ludzi wolnych, w Czehrynie już się niemieszczących, wyrobił lokacyą dla nowego miasta M. , którą od swojego imienia nazwawszy Daniłowem albo Danielgrodem, wystarał się nadto dla niego i o prawo municypalne magdeburskie, tak że odtąd Daniłów Med czyli M. miał już swój osobny magistrat i rząd miejski Arch. J. Z. R. , część 5, t. I, str. 551. Toć w księdze Bolszoho Czerteżu ułożonej przy końcu XVI w. , czytamy a wysze Czyhiryna na Taśminie, 2 mili, horod Medwedica. Ale podczas gdy po prawej stronie rz. Medwedówki miasto to się lokowało, to zarówno i po lewej skupiała się osada zarzeczna, należąca do dóbr radywonowskich, dziedzicznej posiadłości wpierw ks. Hlinskich Putywlskich, potem Żubryków. Ci też ostatni wznieśli na tej swojej części zarzecznej zameczek. Ale niedługo nastąpiły zamieszki kozackie, i sławetni mężowie miasta Daniłowa przyłączyli się do zbuntowanych, tak, że rygor srogiej konstytucyi z 1601 r. o swywoli ukrainnej został i do Daniłowa rozciągnięty Vol. leg, , II, str. 443. W połączeniu z buntami atoli kozacy szerzyli zniszczenie jakoż Czehryn i Daniłów tak przez nich spustoszony był, że w 1611 r. konstytucyą osobną do drugiego sejmu musiano ekscypować te miasteczka od wybieranego z całego wdztwa poboru Vol. leg. , III, str. 29. Z opustoszenia tego skorzystał Bohusz Łuczkiewicz Kochanowski, podstarości czerkaski, który, roszcząc jakieś prawa do M. , z racyi spadku po ks. Hlinskich Patywlskich, wpadł do Daniłowa starościńskiego ze zbrojną kupą, pozabierał grunta, spalił most na rzece i prom porąbał. Skarżył się o to sądownie Jau Daniłowicz, ssta czehryński i kors. Dawn. regestr ks. grodz. i ziems. kijow. . Ale w lat kilka tenże D. już się znowu nieprzyszczupłą zapełnił ludnością, oto co mówi lustracya sstwa korsuń. z 1616 r. Daniłów, nowa osada; to miasteczko lat pięć jak osiadło. Jest w niem domów miejskich pod posłuszeństwem N. 20; którzy, gdy słobody wysiedzą, na tejże powinności będą co korsuńscy. Kozackich domów N 280. Arenda młynów, karczmy czyni zł. 100. Suma prowentu mczka tego 100 zł. Lustracya zaś z 1622 r. przedstawia taki stan mczka Daniłów słoboda. To mczko nad rz. Niedźwiedziówką położone jest, palami w okrąg oatawione. Jest w niem mieszczan posłusznych N. 50; mają słobody do lat 20. Stan. Koniecpolski, hetman polny kor. , nabywszy Radywońszczyznę całą od sukcesorów Zubrykowskich, został też dziedzicem i części do niej należącej w Medwedówce; jakoż w 1633 r. postarał się aby tę jego część od Daniłowa czyli M. starościńskiej i w ogóle od sstwa czehryń. rozgraniczono. Mocą tego rozgraniczenia rzeczka Kosara i Taśmin goły miały odtąd jakby miedzę przyrodnią między temi dwoma posiadłościami stanowić Arch. J. Z. E. , część 5, t. I, str. 552. R. 1637 Stanisław Daniłowicz, ssta czehryń. i korsuń. z ochoty i ambicyi chwały, udawszy się ze swego sstwa na wyprawę w pola Medwedówka Medwedówka tatarskie, w boju postrzelony i wzięty do niewoli, jako jeniec tragiczną w Krymie poległ śmiercią, bo go okrutny Kantymir w oczach swoich kazał ściąć Pam. Albr. Radziwiłła, t. I, str. 330. Młodzian ten wielkiej nadziei i fortuny dziedzic, był ostatnią iskierką zasłużonego i sławnego domu Daniłowiczów. Należał on do tej ofiarnej generacyi, co szczerej krwi swojej dla obrony ziemi swej nie szczędziła. Tymczasem Bohdan Chmielnicki niedługo daje hasło srogiej walki i po rozgromie korsuńskim Ukraina kijowska wpada w moc jego Wiadomo że wojna ta kozacka wypłoszyła szlachtę z dóbr i Chmielnicki zagarnia też na rzecz swoją Czehryn, Medwedówkę, Żabotyn, Kamionkę, Nowosielce i Subotów Pam. Kiew. Kom. , t. III, odz. 3, 15; Arch. innostr. dieł Małor. , 4. Toć w M. odtąd konsystuje sotnia kozacka, której setnikiem był r. 1649 Iwan Ruczka. Chmielnicki atoli, dbający o zachowanie ligi z Tatarami, a w środkach nieprzebierający, horody i włości nawet, dla zaspokojenia ich, jak chce podanie, w jassyr im oddawał. Chmielnickij toj buw takij mówi podanie szczo z Turkom znawsia. Pojde buło do Turka, da i prodaśt odin, druhij horod, abo seło. To Turki wże tyż seła rozorali i jassyr brali. Medwediwku i Taszłyk dwa razy prodawano. A koło Smiły każut, mimo samu hrablu, Turki iszli, ałe Smiłoj nie zajmały, bo ne buła prodana. Jest i pieśń z toho czasu Oj bodaj Chmelia Chmielnickoho Perwa kula ne minuła; Szczo weliw braty parubki i diwki I mołodyi mołodyci. Parubki idut śpiwajuczy, A diwczata rydajuczy, A mołodyi mołodyci Staroho Chmelia proklinajuczy. Oj bodaj Chmelia etc. etc. Istor. piesni małor. nard. przez Wł. Anton. i M. Dragom. , t. II, str. 116 117 i P. Kulisza Zapiski o Jużnoj Rossii, S. Petersburg 1856, t. I, str, 322. Tradycya ta zamiast o Tatarach wspomina o Turkach; widocznie dwa różne historyczne mementa, to jest czasy Bohdana Chmielnickiego pomieszała z czasami syna jego Jurka. Ale tak M. jak i cała ta prowincya była tylko przelotną zdobyczą Kozaków; po tak zwanej ruinie i zhonie dziedzice ukraińscy, spłoszeni najazdem Kozaków, wracają nareszcie do swoich dóbr, choć pustych. Ale po zamieszaniach tych, z trudnością przychodziło onymże dziedzicom uporządkować swoje stosunki majątkowe. Dziedzictwo Koniecpolskich Mlijów i Żabotyn dawniejsza Radywońszczyzna po traktacie Hadziackim, w skutek złej informacyi, zostało rozdarowane bezprawnie kilku zasłużonym Rzpltej Kozakom i dopiero w 1661 r. Jan Stan. Koniecpolski z rąk nieprawnych posiadaczy uwolnił je. Pomimo to jednak Aleksander Jabłonowski, chorąży w. kor. , zajechał Mlijowszczyznę i klucz żabotyński do którego należała i zarzeczna część M. a to z tytułu nabycia od Zarudnego praw do tychże dóbr, które jednakże od czasu restytucyi tychże Koniecpolskiemu mocą sejmowej konstytucyi, nie mogły mieć już żadnego znaczenia. Zajazd Jabłonowskiego wypadł podczas wojny szwedzkiej, kiedy dziedzice ukraińscy znowu się trzymali na uboczu. Tymczasem po Janie Aleksandrze Koniecpolskim, zeszłym bezpotomnie, zgasło imię Koniecpolskich; spadła sukcesya na Walewskich, od których nabył dziedzictwa całej Koniecpolszczyzny ks. Jerzy Lubomirski, podtenczas oboźny kor. Ten zapozwał ks. Jabłonowskiego o dobra zajechane, sprocesował i wiele dóbr przez tradycya odebrał. Jan Aleksander Jabłonowski, chorąży w. kor. i ssta korsuński, umarł w 1733; ale ze śmiercią jego pretensye Jabłonowskich nie upadły owszem synowiec jego ks. Kajetan Jabłonowski, wojewoda bracławski i ssta czehryński, wznowił na nowo przegrany proces, inny wszakże do przychodzenia do dóbr obmyśliwszy sposób. Oto nabywa on praw dziedzicznych do ósmej części Koniecpolszczyzny od króla Stanis. Leszczyńskiego, na którego istotnie, chociaż prawem dość wątpliwem, przychodził w części spadek po Koniecpolskich, i którego z Jabłonowskimi stosunki krwi łączyły. Nie trudno też przyszło Jabłonowskiemu, jako stście czehryńskiemu, zagarnąć i część M. zarzecznej, którą od jego M. starościńskiej tylko rzeka rozdzielała. Jakoż z tejże racyi, że taż zarzeczna M. należała do Jabłonowskiego, krewnego i stronnika króla Leszczyńskiego, w r. 1733 była miejscem głównej kwatery wojsk auzyliarnych na Ukrainie. Stał tu z wojskiem rossyjskiom Szachowskoj i generał major Kejt Kiews. starina 1882, t. II, str. 127. R. zaś 1741 Jan Kajetan Jabłonowski, jako ssta czehryński, w M. starościńskiej ustanawia cech tkacki, a w 1762 r. cech szewcki eryguje Arch. J. Z. R. , część 5, t. i, str. 553. Miasto to też, używając dobrodziejstw pokoju, wzrastało i tylko napady hajdamaków zagęszczone, od czasu do czasu zawieruszały jego spokojność. Oto w 1751 r. Biczownicy wpadają do M. , kuszą się o zdobycie zameczku, ale niezdobywszy. uchodząc zabierają tylko zakopaną w ziemi kufę saletry, bydła rogatego sztuk 40, i kufę gorzałki Arch. J. Z. R. , część 3, t. III, str. 607. Atoli Jan Kajetan Jabłonowski sprawę swą z Lubomirskim w 1760 r. przegrał, i dopiero po jego śmierci wdowa jego ks. wojewodzina bracławska podstępną zgodą w Przybysławicach sprawę tę zakończyła, otrzymawszy na siebie połowę dziedzictwa Żabotyna Pamięt. ks. Ant. Barnaby Jabłon. ; Sprawozd. z czynności zakł. nar. im. Ossol. z r. 1879. Lustracya z r. 1765 powiada, że w M. staro Medwedówka ścińskiej chałup 114; że z dóbr Żabotyna sianożęcie i grunta odbierają. Tymczasem nadeszły dni krwawej pamięci tak zwanej koliszczyzny. Było to w 1768 r. Maksym Żeleźniak, porzuciwszy zbójectwo, schronił się był do monasteru ś. Mikołaja w M. , gdzie zamierzał już żywot pobożnie na modlitwie i pokucie zakończyć. Ale nagle rzuca on swój monaster i udawszy się do pobliskiego lasu motrenińskiego, zbiera tam wałęsających się hultai zaporoskich. Był to pierwszy zawiązek jego watachy. Wydało mu się, że pułkownik Kwaśniewski, dowodzący horodowymi kozakami w M. , sprzyja mu i że przejdzie na jego stronę. Pojechał tedy do niego, ale niezastawszy pułkownika w M. , przestraszył tylko żonę tegoż, odjeżdżając powiedział, że w Chołodnym jarze w lesie Motrenińskim będzie czekał na rychłą odpowiedź od pułkownika. Kwaśniewski widząc że nieprzelewki, obawiając się napadu, umknął z żoną do Kryłowa, położonego na ruskiej stronie Taśmina Maksymowicz Soczynienia, t. I, str. 638. Wiadomo jaki potem straszny krwi rozlew nastąpił. Kolije wpadli toż do tutejszego monasteru, cerkiew i cele zakonników zrabowali, skarby i mienie monasterskie zabrali Pochilewicz. Po stłumionej koliszczyznie jakiś czas przechowywał się w M. watażka Neżywy Kiew. starina, t. III, r. 1852, str. 309. Roku zaś 1775 została zesłaną umyślnie komisya z sejmu, dla rozsądzenia sprawy między pozostałą wdową ks. Jabłonowską, wojewodziną bracławską, a ur. ks. Lubomirskim o klucz żabotyński Vol. leg. , VIII, str. 325. Od tego też czasu cały dzisiejszy powiat czehryński rzetelnie dzielił się na dwie części. Wszystko co leżało na prawym brzegu Taśminy, albo raczej co opisywała Taśmina, zakreślająca prawie koło, było sstwem i majątkiem Jabłonowskich, którzy, jak to widzieliśmy, tylko w charakterze dóbr dziedzicznych posiedli byli klucz żabotyński i medwedowski; po drugiej zaś stronie wszystko należało do Śmilańszczyzny, czyli do ks. Lubomirskich. Ale jakkolwiek wyżej wspomniana komisya, zjechawszy na grunt, sprawdziła była, opisała i postanowiła granice, jednakże nie załatwiła wszystkich spornych kwestyj w wielu miejscowościach i szczególnie wioska Kosara, na granicy tych dóbr położona, stała się prawie kamieniem obrazy i skałą zgorszenia dla ustawicznych o nią sporów i kłótni. Toć ks. Ksawery Lubomirski, dziedzic Śmilańszczyzny, czynił wciąż na nią zamachy. Ale była ona w ręku mocnego adwersarza, ks. Ant. Barnaby Jabłonowskiego, ssty czehryńskiego, który całość obrębów dóbr swoich i sstwa zbrojną strzegł i bronił ręką. Trądycya w ustnem podaniu wiele epizodów z tej wojny sąsiedzkiej przechowała. W Kosarze był zameczek, w którym siedział zawiadowca Zieliński, z nieodstępną czujnością i bacznością. Ale Lubomirskiemu nie tak chodziło zaiste o ten strzęp ziemi, jak raczej o postawienie na swojem, lub też namiętnie lubiącemu rycerskość o zaprawę poniekąd i, , exercytacyą wojenną. Jakoż niedopuściwszy w 1779 r. aby urząd podkomorski łucki sypał kopce, postanowił przemocą, bądź co bądź, oderwać Kosarę. Służył on wtedy w szeregach rossyjskich był generałem majorem, a więc sprowadziwszy do Smiły szwadron huzarów rossyjskich, pod jego zostających komendą a konsystujących nad granicą, i przebrawszy ich w strój nadwornych swoich, , zieleńców, na ich czele na wojnę wyruszył sąsiedzką. Zaczął też od obcesowego natarcia na zamczynę, ale gdy szturm nie wydał pomyślnego skutku, książę pan udał się do wybiegu. oto, ogromne fury słomy szły przed jego wojskiem i tworzyły przodem tabór, który miał je zasłaniać od pocisków oblężonych a zarazom służyć miały ku zapełnieniu słomą fosy i dopomożeniu wdrapania się na wały. Lecz Zieliński, nie w ciemię też bity, kazał nabić kilka śmigownic płachtami maczanemi w smole; za zbliżeniem się fur wystrzelono tedy; płomienie ogarnęły słomę i znowu to Lubomirskiemu pomieszało szyki, ale w końcu, gdy mimo to napastnicy znowu chcieli wznowić szturm, Zieliński poczęstował ich kartaczami kilkunastu huzarów padło a reszta poszła w rozsypkę. Lubomirski nie był z tych ludzi coby mógł połknąć tak łatwo upokorzenie; zraniony w dumie posłał Jabłonowskiemu dwie złote kulki, z domaganiem się przyjęcia pojedynku albo oddalenia Zielińskiego z obowiązku. Jabłonowski podobno miał przyjąć ostatnią propozycyą. Ale na tem się nie skończyło. Lubomirski ciężko mógł odpowiadać, że w tym najeździe użył rossyjskich huzarów, z których wielu zabito, i to w granicach obcego państwa. Powiadają, że to było powodem, iż w 1787 r. zbył on cały klucz smilański ks. Potemkinowi. Ks. Antoni Barnaba Jabłonowski, znany nam z pamiętników, które zostawił, człowiek wzorowej zacności i wielkiej używający powagi, będąc w jednej tylko części dziedzicem M. , a drugą władając jako ssta czehryński, użył własnych funduszów dla ulepszenia tego dziedzictwa Rzpltej. Chcąc też podupadłe mto M. mówi dokument do dobrego stanu przyprowadzić, i one wolnym ludem, handel i rękodzieła sprawującym, pomnożyć, dozwolił mieszczanom stanowić winnice i wolnego w nich gorzałki palenia, tudzież szynki wolne każdemu osiadłemu, za opłatą kotłowego zostawił; czynsz z każdego placu oznaczył; urzęda sądownicze i rządowe zachował; cechmistrzów od wszel Med Medwedówka kich podatków uwolnił; prowadzenie wszelkich handlów zabezpieczył; chcącym zająć się rolnictwem grunta pewne wyznaczył; kupców zaś handlujących i rękodzielników w rynku i ulicach miasta porozmieszczał; jednem słowem znaczną osadę ludu wolnego na prawach i wolnościach m. Czehryna, w ludność, w handle i rękodzieła pomnożył i przystojną postać miasta uformował Arch. J. Z. R. , część 5, t. I, str. 555. Ale niemniej troskliwą ręką pomnażał pomyślność i reszty sstwa i dóbr swoich dziedzicznych, dźwigając szczególnie rolnictwo, jako pierwiastek cywilizacyjny wśród ludności, której wrodzona gnusność od uprawy roli odwodziła, a temperament bujny i dziki spokojnem wzgardzał życiem. Toć duch czynności ssty wkrótce otoczył ten zakąt pasmem bogatych i kwitnących osad a stepy w urodzaj płodne, przestały odtąd nareszcie wieczystym martwieć odłogiem. Wskutek prawa zapadłego na sejmie czteroletnim o miastach, król Stan. August dał w 1792 r. miastu M. przywilej renowacyjny Arch. J. Z. R. , część 5, t. I, str. 549 557. Ant. Barnaba ks. Jabłonowski był ostatnim sstą czehryńskim; po jego śmierci sstwo za rządu rossyjskiego zostało posiadłością skarbową, dziedziczne zaś jego dobra Żabotyn i połowa M. spadły na syna jego ks. Maksymiliana, tajnego radcę i wielkiego mistrza dworu cesarstwa rossyjskiego, wojewodę królestwa polskiego, który M. odprzedał Bielińskim, a ci Hieronimowi Sobańskiemu, a od tego nabył te dobra senator Iwan Funduklej. Majętność ta obecnie składa się z wiosek następnych Hołowkówki. Mielnik, Osoty Kajetanówki i Janówki. Kajetanówka przed laty słynęła z leczniczej wody żelaznej. Za M. , o wiorst 3, leży na wyspie Taśminy monaster ś. Mikołaja pustynny. W cerkwi monasterskiej jest napis, z którego widać, że monaster ten zbudowany był w 1765, a odbudowany na nowo w 1792 r. Ks. Jabłonowscy sowicie go nadali i ubogacili. Monaster ten atoli musiał istnieć i dawniej, bo w 1666 r. hetman Paweł Tetera wznowił dawne temuż monasterowi nadane przywileje Biełojezierski Jużnoruskie lietop. , str. 117. Trwa dotąd żywa tradycya ludu o ostatnim napadzie ordy na M. Było to w 1769 r. Tatarzy wpadli do Nowej Rossyi a ztąd przez Nowoserbią do Smilańszczyzny dostali się i tam w wielu włościach dużo ludzi w jasyr zabrali, innych w pień wycięli z notat Tad. Sztejna. M. szczyci się swoją bohaterką legendową. Była to tak nazwana popówna z Widmidiwki. Legenda nie powiada atoli nic o czasie, w którym żyła ta rycerska dziewica, ale łatwo można się domyślić, że to było w tych czasach, kiedy wobec ustawicznych najazdów tatarskich, każdy mieszkaniec pogranicza tego żył życiem heroicznem, pośród przygód krwawych i niebezpieczeństwa. Gdy orda szła mówi legenda to ludzie chowali się do zamku, a pod ziemią takie były przej ścia, że nimi można się było dostać do rzeki. Tam też ludzie długo przebywali, aż póki orda nie schwytała pewnego niecnotę, który im wskazał, kędy się dostać do bramy. A tam była popówna, która walecznie nie puszczała ich do zamku. Starzy i młodzi wołali też w niebogłosy Wyjdit, wyjdit Wedmidiwna Protiw ordy z chlibom. ., , Oj ne budem proklatyra. Oj ne budem korytysia; Jest u nas jasne oriźja Budem boronitsia. .. Widmidiwska popiwna Horos uczyniła; Simsot Turok janiczar Z konej powaliła. .. . Skończyło się wszakże na tem, że Tatarzy wojowniczkę ową zabili, a młodą czeladź w jasyr zajęli Czubiński Zapiski, t. I, str. 299. W r. 1819 sta ła tu kaplica katolicka, zbudowana przez Hie ronima Sobańskiego. R. 1848 założono cukro wnią a w 1836 browar, Dwie tu są cerkwie Uspeńska drewniana, zbudowana w 1735 r. na miejscu dawnej, i druga Michajłowska dre wniana. Wizyta czyhryńskiego dekanatu z r. 1740 powiada. Cerkiew p. t. ś. Michała wy żej okien zbudowana, bez powału i podłogi i ogrodzonego cmentarza, słomą pokryta przez parochian, w r. 1738, po spalonej Tatarami, wybudowana. Paroch Joan Samujłowicz, po święcony 1723 r. w Pereasławiu. W tymże mczku była druga cerkiew Uspeńska, którą Tatarowie ze wszystkiem spalili. M. w 1860 r. miało w obu częściach rządowej i prywatnej, 1415 mk. chrześcian i 2320 żydów. W 1741 r. było tu 200 dm. , 1500 mk. i ani jednego żyda. W 1808 r. było 122 dm. , 1167 mk. chrześc, i 350 żyd. Dobra M. miały 16, 916 dzies. ziemi. Edward Bulikowski, Medwedówka, przedm. Machnówki, pow. berdyczowski. 2. M. , wś, pow. kaniowski, odl. o 2 w. od Hruszowa, własność Leona Modzelewskiego, obszaru 1372 dzies. ziemi, z której 540 dz. odeszło dla włościan. Cerkiew prawosł. i 940 mk. prawosl. ; 12 katol. Na obszarze dworskim wzorowe rolne gospodarstwo. M. należała do sstwa kaniowskiego. Medwedówka L wś, pow. lityński. gm. Chmielnik, par. Nowy Konstantynów, o 21 w. od Lityna, 28 dm. , 122 mk. , 106 dz. ziemi włośc. W 1527 r. zostawała w posiadaniu 4ch braci Łukasza, Bunicza, Eliasza, Junicza, którzy ją zamienili na wś królewską Kożuchów ob. . Należała do klucza nowokon stantynowskiego 9171 dz. , dawniej Rzewuskich, Czartoryskich, Jaroszyńskich, a od tych ostatnich drogą przymusowej sprzedaży przez Koczubejów nabytego. 2. M. , wś, pow. proskurowski, gm. Tretelniki, par. Czarnyostrów; 65 dm. , 352 mk. ; 470 dz. ziemi włośc. Nale M Medwin Medwedowski ed żała do Wolęckich, dziś tu mają Korzonowa 319, Rudzcy 354 dz. Jest tu fabryka potażu Medwedowski monaster, w pow. czehryńskim, o 3 w. od Medwedówki, na wyspie rz. Taśminy. Powstał on prawdopodobnie w XVI w. , bowiem nadania Jerzego Chmielnickiego i Pawła Tetery 1663 r. mówią o nim jako o dawno istniejącym. Zniszczony w czasie wojen w drugiej połowie XVII w. , został odbudowany i urządzony w 1730 r. pod opieką Jana Stanisława Jabłonowskiego. ssty czerkaskiego. Ponieważ nie brał udziału w ruchu hajdamackim z 1768 r. podległ spustoszeniu od band kozackich; odbudowany na nowo, istnieje dotąd Medwedyca, Niedźwiedzica, rz. , lewy dopływ Prypeci w pow. rzeczyckim Medwedycze, ob. Niedźwiedzica. Medwedza jama, pasieka na obszarze dwors. Filipkowiec, pow. borszczowski Medwedie, góra w płd. stronie Zubrzycy w pow. turczańskim, pod 49 5 płn. szer. a 40 53 30 wsch. dłg. od F. Wznosi się ona na prawym brzegu Rybnika Zubrzyckiego, do którego też spływają jej wody małemi stru gami, na płd. płynącemi. Szczyt góry docho dzi 1069 m. Lu. Dz. Medwedzia góra, ob. Niedźwiedzia góra. Medwedzie al. Medvedze, wś w hr. orawskiem Węg, w pow. warskim, na praw. brz. Orawy, naprzeciwko Twardoszyna; w okolicy górskiej, liczy dm. 56, mk. 327, obszaru 979 katastr. sążni kwadr. 1880 r. . Należy do sądu pow. w Trzcianie, urzędu podatk. w Twardoszynie. Par. rz. kat. w Twardoszynie. We dług szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tutaj dusz rz. kat. 273, ewan. 1, żyd. 3, razem 281. St. p. Twardoszyn. Br. G. Medwedzów, część Ławrowa, pow. staromiejski Medwejówka, woda lecznicza w Zastawczu, koło Zawałowa, pow. podhajecki Medwełaki, wś, pow. rossieński, par. lidowiańska Medwesza, po węg. Medvezsa, wś, hr. bereskie Węg. , obszerne lasy, 109 m Medweża, ob. Niedźwiedza. Medweża, rz. , wpada do rz. Jatrani z pra wej strony, w pow. humańskim. E. R. Medweże 1. wś, pow. bracławski, gm. i par. Niemirów, 101 dm. , 502 mk. , 680 dz. ziemi włośc. Stara osada, własność jeszcze ks. Koreckich, później Zbaraskich, Wiśniowięckich, Potockich, obecnie Strogonowych. 2. M. , wś u źródeł rz. Budyłuja, wpadającej do Prutu, pow. chocimski, gub. bessarabskiej, par. Chocim. Ma 120 dm. i cerkiew paraf. murowaną Medweży, ob. Niedźwiednia. Medwidno, ob. Medwedno, Medwiedno, ob, Medwedno. Med Medwiedówka, ob. Medwedówka. Medwiedyca, ob. Niedźwiedzica. Medweżii Łozy, uroczyszcze nad Dnieprem, w pobliżu Kurukowa Kriukowa. Ta w 1625 r. zawarty został układ z Kozakami ob. Archiw. J. Z. Rusi, cz. III, t. i, 287 Medwin, wś, pow. radomyski, na wyniosłości po nad ługami nadbrzeżnymi rz. Teterowa, o 3 w. od Hornostajpola, ma 145 mk. Należał do dóbr Rotycze, gdzie jest cerkiew parafialna Medwin, mko, pow. kaniowski, o 17 w. od m. Bohusławia. Rozłożone śród 12stu niewielkich jarów, z których spływają małe strumyki ku rozciągniętej w pośrodku dolinie, gdzie się znajduje samo miasteczko. W tej dolinie strumyki te łączą się ze sobą i tworzą dosyć obszerne dwa stawy, od których bierze początek rz. Chorobra. Okolica M. ma grunta dobre i żyzne, obfituje w sady owocowe, w których rosną gruszki, jabłka i śliwki węgierki w doskonałych gatunkach. Posiada dwie cerkwie prawosł. i ma 6258 mk. p. aw. , 26 katol. i 846 żyd. Włościanie w M. mają ziemi miejskiej 1083 dz. i 2569 dz. orn. gruntów. M. ma kilka uroczysk zwanych Mogiła Saur, położona niedaleko drogi prowadzącej od M. do wsi Krasnogródki, o pół w. od mczka Tistów Jar a o 2 w. od mczka na płn. Juszków las; Hopczyna pole. Święta góra i Wilcza góra; do tych uroczysk są przywiązane podania ludowe. Według podań, jeszcze za Włodzimierza Wgo M. był jednym z grodów książęcych i nazwę otrzymał od składów miodu książęcego, później zniszczony od Tatarów, był bezludnym samgorodok, aż za sprawą czarownicy odzyskał ludność. Najdawniejsze autentyczne wiadomości sięgają 1520 r. i wtedy już M. zależał jako gródek mniejszy od Bohusławia. W XVII w. M. miał samorząd, własne grunta; mieszkańcy wybierali starostów i sędziów. W XVIII w. dopiero, uciskani przez starostów bohusławskich, utracili samorząd i swobody i w skutek tego wszczęli w Warszawie proces z sstą bohusławskim Rzewuskim. Wypadki 1794 r. przerwały bieg sprawy. Rząd rossyjski zatwierdził prawa poprzednich polskich właścicieli względem mieszczan i nie uwzględnił ich dawniejszych swobód. Dokumenty same odnoszące się do praw mieszczan i wszczętego przez nich procesu, zostały w 1859 r. zabrane z cerkwi, w której je przechowywano, i zniszczone Medwiże, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny, odl. 36 w. od Maryampola, ma 14 dm. , 143 mk. W 1827 r. wś rząd. , 6 dm. , 82 mk Medyka z Chałupkami medyckiemi, wś, pow. przemyski, 12 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Przemyślu. Na zach. leżą Wyszaty Medwejówk Medwiedno Medwedow Medwed Medyka cze, na płn. Torki i Pozdziacz, na płn. wsch. Buców, na wsch. Szechynie, na płd. Nowosiółki, Byków i Siedliska, na zach, Hurko i Bolestraszyce. Wzdłuż granicy zach. płynie San krętym biegiem od płd. na płn. Wody ze wsch, części obszaru płyną małą strugą od płd. na płn. do Sanu. Jest to t. zw. w dalszym biegu Bacowski kanał. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, na zach. od nich, tuż nad Sanem, część wsi Chałupki medyckie. W płd. wsch. stronie wznosi się wzgórze Medyka do 270 m. znak triang. . Przez wś idzie kolej Karola Ludwika i ma tutaj swą stacyą. Równolegle prawie z koleją idzie gościniec Iwowskoprzemyski. Własn. więk. Pawlikowskiego ma roli or. 850, łąk i ogr. 145, past. 30, lasu 57 mr. ; własn. mn. roli or. 2003, łąk i ogr. 331, past. 268, lasu 24 mr. W r. 1880 było 2178 mk. w gm. 193 w Chałupkach, 1985 w M. a 40 na obsz. dwor. między tymi blisko 700 obrz. rz. kat. , przeszło 1000 obrz. gr. kat. . Par. rz. kat. w miejscu, dek. mościski, dyec. przemyska. Do parafii należą Buców, Dziwięczyce, Hureczko, Hurko, Jaksmanice, Popowice, Poździacz, Siedliska, Szechynie i Torki. O założeniu parafii myślał już Władysław Jagiełło, do skutku przyszło dzieło jednakże dopiero za Zygmunta III, który parafią fundował i nadał ją kolegium mansyonarzy przy kościele katedralnym przemyskim r. 1608. Po zniesieniu mansyonarzy otrzymali parafią wikaryusze katedry przemyskiej Kościół tutejszy, starożytny, pod wez. ś. Piotra apost. , odnowił znacznym kosztem dziedzic wsi Gwalbert Pawlikowski. Parafia gr. kat. w miejscu, dek. i dyec. przemyska. Do parafii należą Szechynie. Cerkiew zbudował swym kosztem hr. Wodziński w r. 1800 z drzewa miękkiego. Grunta, ogrody i sianoźęcia, należące do par, medyckiej, zatwierdzone są następującymi przywilejami Przywilejem nadanym wszystkim parochom w państwie medyckim przez króla Zygmunta Augusta w r. 1553 a potwierdzonym przez króla Michała w r. 1672; przywilejem Anny Mogilanki, starościny medyckiej. datowanym w Mościskach r. 1643, a przez króla Michała zatwierdzonym r. 1669; lustracyą królewską z r. 1689; przywilejem Jana III z r. 1694. Przywilej króla Michała z r. 1669, zatwierdzający posiadanie gruntów, nadanych przez książąt ruskich dla cerkwi szechyńskiej, tak opiewa Michał z Bożej łaski Król Polski i t. d. Wszem wobec i każdemu z osobna komu to wiedzieć należy, wiadomo czynimy niniejszym że szczęśliwej koronacyi naszej juramentem stwierdziliśmy osobliwie wolności, nadania i prawa Bożych kościołów i sług ich wiary świętej naszej katolickiej, jako i religii starożytnej greckiej, ku pomnożeniu dalszej chwały Boskiej, nienaruszenie i cale zachowawszy, a skłoniwszy się do pokornej supliki pobożnego Hrehorego Pałtejczyka i brata jego Teodora, produkowane przed nami nadanie gruntów pewnych przez urodzoną niegdyś Annę Mohilankę, czernichowską kasztelankę, drahimską, medycką starościnę, pobożnemu niegdy Teodorowi Pałtyczaku w Mościskach dnia 7 maja 1643 r. , konferowanej przez Najjaśn. Pana Kazimierza, Króla Jm. Polskiego, antecessora naszego, de data we Lwowie 21 paździer. 1662 r. konfirmowane, które i my mniejszym listem konfirmujemy i we wszystkiem w całości zachowujemy i ratyfikujemy Pobożnego Hrehorego, już teraz popa Szechińskiego, i brata jego Teodora, synów niegdyś Teodora, popa Szechińskiego, przy wyraźnych wspomnionych urodzonej Anny Mohilanki konsensie i nadaniu gruntów, Hurki nazwanych, leżących między rolami poddanych medyckich z jednej strony Waśka Krzepiaka, karczmarza medyckiego, z drugiej strony Dmytra Czabana, kmiecia, item roli Czerteż nazwanej i Pod Łęgiem, do tego łąki w Krasnem polu konserwujemy i nienaruszenie zachowujemy, które trzymać i zażywać będą do ostatniego kresu życia swego. Obiecujemy też po nas i najjaśniejszych sukcesorach naszych, królach polskich, iż pobożnego przerzeczonego popa Szechińskiego Hrehorego i małżonkę jego Jagnę z bratem Teodorem od dożywotniego gruntów wyrażonych używania i spokojnej posesyi nie oddalimy, ani oddalić pozwalamy. Nadto by pobożny Hrehory Pałtyczak chwałę Boską codziennie pomnażał, uwalniamy go z łaski naszej od wszelkich niezwykłych stanowi duchownemu ciężarów, furmanek, robocizn, zażynków, obżynków, obkosków, dziesięcin pszczelnych i bydlęcych, podymia, poborów, stacyj żołnierskich i chodzenia do gromad, pozwoliwszy onemu wolne warzenie piwa, gorzałki, na własną swoją potrzebę domową. Prawa jednak nasze królewskie, Rzpltej, Kościoła śgo katolickiego wcale zachowując. Około r. 1643 darowała Anna Mogilanka dla cerkwi medyckiej i szechyńskiej czaszę złotą, dwa krzyże trzyramienne, rznięte z drzewa cedrowego, trzy felony z drogich materyj i dwa antyminsy z góry Athos przywiezione. We wsi jest szkoła etat. lklas. , założona przez gromadę w r. 1873, i urząd poczt. Do uświetnienia Medyki przyczynił się najbardziej Gwalbert Pawlikowski, były c. k. nadworny sekretarz w Wiedniu, mąż rozmiłowany w rzeczach krajowych, miłośnik nauk i sztuk nadobnych znawca. On to założył tu słynną w kraju bibliotekę i nagromadził cenne zbiory rycin, map, medalów, monet i pieczęci polskich. Biblioteka medycka posiada wiele dzieł rzadkich, mnóstwo najdawniejszych druków i osobliwości bibliografi cznych, autografów i dyplomatów, między niemi z XIV i XV w. z dobrze zachowanemi pieczęciami. Z tych wiele odrytował Kielisiński. Map i atlasów jest około 1000. Największem bogactwem odznacza się zbiór rycin i rysunków, największy jaki kiedy był w Polsce, zawierający dzieła prawie wszystkich znakomitszych artystów polskich jak np. Falka zupełny, 300 egzempl. , Chodowieckiego, Johna, Płońskiego, Oleszczyńskiego i t. d. Są tu także prace malarza Józefa Peszka, z Krakowa rodem, ucznia Smuglewicza, w 2ch oddziałach. W pierwszym jest przeszło 60 obrazów osnutych na tle dziejów polskich, wykończonych tuszem, w drugim zbiór ubiorów i uzbrojeń dawnych Słowian i Polaków, zebranych ze starożytnych pomników, lub z opisów dawnych pisarzy. Dwa te zbiory stałyby się pięknym dla sztuki nabytkiem, gdyby je sztychem rozpowszechniono ob. Rastawiecki, Słownik mal. pols. , t. II, str. 99. W r. 1849, w czasie przechodu wojsk rosyjskich, gdy pałac w M. zajęto na szpital wojskowy, przewieziono bibliotekę i zbiory do Lwowa, gdzie dotąd pozostają w klasztorze dominikańskim ob. Lwów. Przekonany o korzyściach, jakie dla kraju ogrodnictwo u nas zaniedbane przynieść może, zaprowadził Gwalbert Pawlikowski ogrodniczy zakład w M. Ogród, założony na wielkie rozmiary i z niepospolitem znawstwem, wkrótce krajową uzyskał sławę, a zasilając wszystkie ogrody galicyjskie krzewami i kwiatami, przynosił właścicielowi także korzyści. W r. 1840 np. pielęgnowano tu w 10 ogromnych szklarniach mnóstwo drzew, krzewów i kwiatów aklimatyzowanych; samych kamelii 5000, wszelkich gatunków i odmian, różne palmy, wanilią. Była także oranżerya, figarnia, mnóstwo skrzyń inspektowych, szkółka drzew owocowych, szkółka ziół i krzewów lekarskich, szkółka drzew, krzewów i kwiatów ku ozdobie i t. p. Nowe odmiany kwiatów, wypielęgnowane w M. , otrzymywały nazwy ludzi zasłużonych w kraju, np. georginie Urzędowskiego, Spiczyńskiego, Falimierza, Kluka, Jundziłła, Wodzickiego i innych zasłużonych w ogrodnictwie, lub Kopernika, Śniadeckiego, Ossolińskiego, Czackiego i innych, z nauk lub oręża głośnych. Szkoła ogrodnicza, założona r. 1831, liczyła w r. 1835 przeszło 20 uczniów. Opłata za jednego ucznia wynosiła rocznie 6 czerw. zł. wikt i pomieszkanie. Kurs trwał 3 lub 4 lata. Nauki udzielano w języku polskim. Szkoła ta, pod kierownictwem biegłego ogrodnikabotanika Błażka, dostarczała ogrodników na całą Galicyą, w czem dziś zastępuje ją szkoła, istniejąca przy ogrodzie botanicznym we Lwowie. Obecny właściciel M. rzadko tu przebywa. Pałacyk ze zbiorami, niewywiezionemi do Lwowa, zamknięty, lecz pięknie utrzymane wielkie ogrody, oranżerye i ananasarnie i śliczna miejscowość wabią zwiedzających. Po liczniejsze szczegóły odnośne do opisu samej miejscowości i ogrodu medyckiego w jego najświetniejszym okresie odsyłamy do następujących źródeł Błażek Spis roślin ogrodu medyckiego wydawany we Lwowie u Pillera od 1834 do 1841. Cieplarnia w M. , Rozmaitości, 1834, str. 289. Ogrodniczy zakład w M. , Przyjaciel ludu, 1835, str. 53 z ryciną. O bibliotece i ogrodzie medyckim, Rozmaitości, 1836, str. 185. Widok zamku w M. od strony ogrodu gmach piętrowy z balkonem, nad stawem w wydawnictwie Pillera Galicya w obrazach, r. 1838, zesz. II; Medyka Przyj. ludu, 1840, str. 202, z dwoma rycinami widok pałacu i widok ogrodu; Medyka, p. Zawadzkiego, Tyg. ilustr. , 1864, t. 10, str. 305 z ryciną przedstawiającą pałac; Miasto Przemyśl i wieś M. p. Dobieszewską, Tyg. illustr. , 1873, t. II, 276 z ryciną przedstawiającą pałac. W muzeum Ossolińskich, w tece Widoki Galicyi, znajdują się ryciny przedstawiające widok pałacu, cerkwi, kościoła i t. p. pod 1748 do 1752 i 5167. W zbiorze rycin Pawlikowskiego znajdują się widoki ogrodu, zakładu ogrodniczego, zamku i t. d. pod 4222 i następnemi do 4242. Czytaj także Rkp. w Bibl. Ossol. 2865, str. 9 i nast. Za czasów polskich należała M. do dóbr koronnych i stanowiła z przyległościami Szechynie. Toki, Pozdziacz starostwo, które płaciło kwarty 9582 złp. Królowie polscy przejeżdżali tędy często z Krakowa na Ruś. Z dokumentów tu wystawionych wiemy o pobycie Władysława Jagiełły w r. 1403 A. G. Z. , VIII, 53, 1405 ib. III, 155, 1407 ib. IV, 59, 1412 ib. VIII, 64 przyjmował tu poselstwo od Zygmunta, cesarza i króla czeskiego, żądającego pożyczenia 37000 kop groszy praskich za Spiż jako zastaw, 1423 ib. III, 179, 1425 ib. IV, 135 i nakoniec w r. 1434, kiedy jadąc do Halicza po hołd od Stefana multańskiego, słuchał tu śpiewu słowików w późną noc i rozchorował się, a wyjechawszy do Gródka, umarł tamże ob. Gródek. Gdzie dziś nowy, był niegdyś stary zamek, wałami i fosami opasany, obwarowany w w. XVI przez Piotra Kmitę, hetm. w. k. , dziś nie ma ani śladu z tego zamku. W r. 1572 odbywało województwo ruskie w M. swe sejmiki przedelekcyjne. Sejmy z r. 1564 i 1613 wyznaczyły M. jako miejsce dla popisów rycerstwa ziemi przemyskiej. W r. 1624, gdy Tatarzy pod Kantemirem na Ruś wpadli, założyli pod M. swój kosz i stąd podejmowali dalsze wyprawy. W lustracyi z r. 1663. czytamy, że zamek medycki znajduje się w dobrym stanie. Do niego wjazd po moście, na Medyka Medykajcie około niego ze wszystkich stron jezioro głębokie, dziedziniec oparkaniony i wałem dobrze otoczony. We środku budynek stary; przy bramie budynek drugi, baszt 4 na schowanie rzeczy. Stajnia na 40 koni. Posesorką jest Jwp. Anna Mohilanka Potocka, wojew. krak. , het. w. k. Wieś zasiadła na łanach 9, zagrodników jest 2, chałupników 5, karczmarzów było 7, teraz 3. Wybraństwo jest, z którego służba wojenna odprawowana ma być. Spaśne od wołów, koni, kiedy na jarmarki pędzono, czyniło na rok zł. 200; połowę wieś na swój użytek obracać miała; teraz per injuriam temporum i ustawiczne wojny, wołów niepędzą. Jan III przybywał tu czasem na łowy, nawet i z żoną. W r. 1682, zabawiając się polowaniem, doniósł stąd królowej o przecięciu intryg Vernego, agenta francuskiego, który popierał w Polsce powstanie węgierskie Tekelego, i o pochwyceniu kuryerów węgierskich Helzel, Listy Jana Sobieskiego do żony, str. 341. Za rządów austryackich przeszła M. na własność Zofii ks. Lubomirskiej, kaszt. krakowskiej, w zamian za odstąpione przez nią dobra dobromilskie. Potem przeszła M. do Głogowskiego a od niego kupił ją Józef Benedykt Pawlikowski, ojciec Gwalberta. Sławne były dawniej lipowe lasy medyckie, w których mieszkańcy tutejsi i wsi okolicznych mieli swe pasieki. Od tych pasiek i miodu po rusku medu wzięła wś swą nazwę. Przy karczowaniu lasów od strony Bucowa wydobywano z ziemi dużo rzeczy starożytnych, W mogiłkach na polu Bawolniku, dziś poniszczonych, znachodzono dawniej popielnice, krzemienne i bronzowe starożytności. W rejestrze ekonomicznym sstwa przemyskiego z r. 1542 Archiwum przemyskie 293, str. 110 czytamy Medika sedet in jure ruthenico, sed habet tripartitos agros ozime, jare pole, ugor. Primum vocatur Rosczinie, in quo pro quolibet kmethone emensuratum est plus quam per medium laneum. In eodem campo habent miarki, additamenta ad Agios in Kolaczkowo, quilibet aequaliter emensuratos. Secundum pole Tocatur Kolaczkowo voraus Bikowskie granicze, cuilibet kmethoni, poponi et thabernatori emenauratus est unus laneus sine duabus virgis, et incipiunt a Medika, finiunt ad granice Bikowskie. Tertium pole Serednie, in quo pro quolibet kmethone, popone, tabernatoribus per mediam aream cuilibet aequaliter emensuratum est, et tendit usque ad potok łąg, Tocatur ugor. 39 areae pro kmethonibus emensuratae sunt, de quibus nullum censum Tolvunt, sed quotidie laborant in praedio Medika, quidquid illis mandatur; tantum unus dies in hebdomada illis über dimittitur. Pro festo Paschae quilibet tenetur per 30 ova dare, et truncum avenae. Thywon non laborat. Pop avenae truncum, duos gallos, 30 ova, 2 panes semel in anno, et unam juvencam tempore adventus D. Regis dat. Solvunt nuptiala Kunicze quas dat ab ancillis quilibet kmetho, quando ancillam suam locat nuptui, tenetur dare domino per florenum unum. Medica est arx JU. D. Petri Kmitha, palat. Cracovien. , 1542 nondiu noviter aedificata. Quilibet kmetho habet prata in Krasnepole per mediuin laneum, et in silvis circa Krasnepole prata per unum laneum, alia prata Zabłocie de Krasnopole tendendo ad Medicam emensurata, pro quolibet kmethone et popone per medium laneum. In błonie a Medika versus Premisliam emensurata sunt prata pro quolibet kmethone et tabernatoribus per medium laneum, aliud błonie circa villam Torko est optimum, pro bobus pascendis, pecuniam colligit Thywon de Torki pro festo S. Petri et Pauli. Tertia sylva tendit ad Buczow, ibidem est pasieka. Quinta sylva Stupieniecz, in hac homines de Czerniawa tenent melliflcia. Sexta sylva Krzywy potok, medium miliare longa incipit a Buczow villa, et tendit ad pratum Krasnepole, ibidem homines de Czerniawa mellificia habent. Medyckie sstwo niegrodowe, podług lustracyi z r. 1663 powstało z dawniejszego starostwa mościckiego przez oddzielenie wsi Medyka, Szechynie, Pozdziacza, Torki, Maćkowice, Batycze, Darowice albo Komiechowice, Witoszyńce i Buczów. W r. 1771 posiadał je Antoni ks. Lubomirski wraz z żoną Zofią z Krasińskich, którzy zeń opłacali kwarty złp. 9982 gr. 20, a hyberny złp. 4046 gr. 25 Lu. Dz, Medykajcie, os. , pow. szawelski, gm. janiska, 29 dzies. ziemi. Medylanze dok. , ob. Międzyłęż. Medyle, wś, pow. wileński, 2 okr. , o 58 w. od Wilna, 10 dm. , 141 mk. kat. Medyn dok. , ob. Medien. Medyń, wś, pow. zbarazki, 30 kil. na płd. wsch. wsch. od Zbaraża, 9 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Nowemsiole, 9 kil. na płn. od stacyi poczt. , kolej. i telegr. w Podwołoczyskach. Na płn. leżą Hnilice Małe, na płn. wsch. Worobijówka, na płd. wsch. Pieńkowce, na płd. Skoryki, na płd. zach. Klimkowce, na zach. Hołoszyńoe. Wody z całego obszaru płyną do Zbrucza. Środkiem obszaru mianowicie płynie potok, zwany w dolnym biegu pot. młyńskim, z Hołoszyniec od płn, zach. na płd. wsch. od Pieńkowiec i tworzy we wsi dwa małe stawy. Wzdłuż granicy płd. płynie pot. Walczek od zach. na wsch. i łączy się z poprzednim. Na płn. zach. nakoniec nastaje mały dopływ Zbrucza i płynie przeważnie wzdłuż granicy płn. od zach. na wsch. Najwyższe wzniesienie, 327 m. , znak tiangul. , znajduje się we wsch, stronie obszaru. Zabu dowania wiejskie leżą w stronie płd. wsch. , nad jednym ze stawów. W płd. zach. stronie leży część wsi Chatki, na płn. zach. , blisko granicy, grupa domów. , Stawki. Włas. więk. ma roli orn. 616, łąk i ogr. 152, pastw. 24, lasu 51 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1471, łąk i ogr. 70, pastw. 22 mr. W r. 1880 było 981 mk. w gminie, 23 na obsz. dwor. między ni mi 379 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. katol. w Tokach, gr. kat. w miejscu, dek. zbaraski, archidyec. lwowska. Do parafii należą Pieńkowce i Worobijówka. We wsi jest cerkiew, kościół, w którym się niekiedy msza św. od prawia, kasa pożyczk. gminna z kapit. 272 zł. i młyn. Są tu dwie mogiły w zach. stronie wsi, na granicy z Klimkowcami, nie badane dotąd. Na polach tutejszych wyorują chłopi czasem pieniądze dawniejsze, ostrogi, podko wy, dzidy i tym podobne przybory. Pod względem geologicznym badał okolicę prof. Łomnicki i podał o tem krótką wiadomość w Verhandl. der k. k. geolog. Reichsanst. , 1880, str. 273 Ob. Archiw. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I, 292. Lu. Dz. Medyna 1. zaśc. szlach. nad strum. Łaguną, pow. wileński, 3 okr. adm, o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. kat. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 3 okr. , o 56 w. od Wilna, 2 dm. , 26 mk. kat. 3. M. , zaśc. szlach. nad strum. Kejmiany, powiat wileński 2 okr. pol. , o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. starowierców. 4. M. , folw. szlach. , pow. wileński, 3 okr. adm. , o 38 w. od Wilna, 1 dm. , 42 mk. kat. 5. M. , zaśc. szlach. , pow. święciański, 2 okr. pol. , o 53 w. od Święcian, 2 dm. , 15 mk. kat. Medyndok, potok górski, wypływa z lasu Czarnego działu, w wschodniej stronie obsza ru gminy Wysowej, w pow. gorlickim, płynie na płd. zachód i powyżej kościoła w Wysowej zlewa swe wody do Blechniarki, al. Hanczowego pot. , dopływu Ropy. Długość biegu 3 kil. Br. G. Medynen, ob. Medinen. Medyngiany, miasteczko pr yw. nad rzeką Minią, powiat telszewski, 4 okr. adm. ; 15 dm. , 84 mieszk. 1861 r. ; o 25 wiorst od Telsz. Kościół katolicki św. Trójcy, wzniesiony z drzewa 1762 przez ks. Goetza, filialny parafii Zorany. Młyn wodny. Medynia z M. łanacką i głogowską, wś nad rz. Wisłokiem, pow. łańcucki. Założona w początku XVII w. przez Stanisława na Łańcucie Stadnickiego, zabitego 1610 r dysydenta, i nazwana Wielkim Stadnikiem, które nazwę później zmieniła, ma parafię rzym. kat. , założoną 1718 r. przez Jana ks. Lubomirskiego, rycerza maltańskiego, hr. na Wiśniczu i Jarosławiu, dziedzica W. i M. Stadnika, i jego brata Aleksandra, sstę bohusławskiego. M. leży w piaszczystej równinie, 264 m. npm. . nad ma łym dopływem Wisłoka z lew. brzegu, zajmu jąc wąski, około 1 kil. szer. a 6 kil. długi pas ziemi, pomiędzy dwoma dużemi sosnowemi bo rami. Z tych trzech osad leży M. łanacka nad samym Wisłokiem, głogowska w środku a w pobliżu wsi Trzeboś wieś Medynia. Z nie znanego mi źródła opowiada Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. , 1823, że wieś osadzona na kopaninach 1610 r. zniszczyła ze szczętem wojna Stadnickich z Opalińskimi około 1620 r. i że dopiero w r. 1650 przybyła nowa lu dność z Bratkowic. Teraźniejszy drewniany kościół został zbudowany w r. 1731, co niewyklucza prawdopodobieństwa tego opowia dania. Parafia dyec. przemyskiej, dek. le żajskiego obejmuje prócz tych trzech osad Po gwizdów, Węgliska i Zalesie, z ogólną liczbą 3854 rzym. kat. i 51 izrael. W tych trzech miejscowościach jest 1806 mieszk. rzym. kat. , którzy mają kasę pożyczkową gminną z kapit. 780 zł. w. a. Obszar tworzy dwie gminy ka tastralne M. z M. łanacką i M. głogowską. W pierwszej obszar więk. pos. ma 126 mr. roli, 16 mr. łąk i 6 mr. pastw. ; mniej. pos. 936 mr. roli, 119 mr. łąk i 38 mr. pastw. ; w drugiej obszar więk. pos. 10 mr. roli i 164 mr. lasu; mniej. pos. 407 mr. roli, 42 mr. łąk, 39 mr. pastw. i 8 mr. lasu. Mac. Medynia, wś, pow. kałuski, 19 kil. na płn. wsch. od Kałusza, 7 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Wojniłowie, 9 kil na płn. wsch. od najbliższej stacyi kolejowej w Bednarowie, a 14 kil. na płd. zach. od Halicza. Na zach. leży Wojniłów i Przewoziec, na płd. Bryń, na wsch. Komarów, na płn. Temerowce 3 ostataie miejscowości w pow. stanisławowskim. Wody uchodzą do Dniestru za pośrednictwem Łomnicy. Wchodzi ona tu z Przewożca i przepływa płn. zach. część obszaru, zrazu na płn. , potem na płn. wsch. , w końcu na wsch. do Temerowiec, Od lew. brz. przyjmuje ona w obrębie wsi pot. Baranówkę, płynący od zach. z Wojniłowa na płd. wsch. Płd. wsch. część wsi przepływa mały dopływ Łomnicy, nastający blisko granicy płd. , a płynący na płn. wsch. do Temerowiec, Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, na praw. brzegu Łomnicy 247 m. . Na płd. wsch. leży las Zrąb, ze szczytem 338 m. wysokim. Pod względem geologicznym badał miejscowość i podaje naatępujące szczegóły Kosmos, 1881, str. 177, Pod lasem na Pomiarkach a przed ujściem pot. Baranówka nad samym przewozem odsłania się stroma ścianka, której górną część tworzą skały gipsowe, potężnie rozwinięte, jako ciąg dalszy Temerowieckich gipsów, a dolną, na 10 m. przeszło wysoko po nad poziomem Łomnicy, zajmuje szarawopopielatawa kreda senońska. Medyna Med Mediygorce Medynka Medynice Ku górze na 2 do 3 m. przybiera ta kreda co raz więcej wrosłych, bardzo drobniutkich krzemyczków zielonawoczarnych. Drobniutki ten żwir krzemykowy, dokładnie dopiero pod lupą rozpoznalny, nadaje tym warstwom od mienne wejrzenie petrograficzne, a ponieważ w kilku punktach odległych Kołodziejów, Szczerzec margle te z tym samym powtarza ją się charakterem, przeto zasługują przy ba daniu warstw górnokredowych na bliższą uwagę. Bezpośrednio pod gipsem ziarnistym rozwinęły się piaskowcowe łupki ilaste, zielonawo żółtawe, z drobniutkiemi łuszczkami mi ki. Zawierają one, podobnie jak iły nadgipsowe w Przewożcu, gładkie przegrzebki Pecten cf, denudatus R. ale gorzej zachowane. Włas. więk. ma roli orn. 194, łąk i ogr. 42, pastw. 118, lasu 767 mr. ; włas. mniej. roli orn. 554, łąk i ogr. 219, pastw. 225 mr. W r. 1880 było 1063 mk. w gminie, 26 na obsz. dwors. między tymi 856 obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Wojniłowie, gr. kat. w miejscu, dek. kałuski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew, szk. fil. i młyn. Petrunewicz pisze w Swodnoj latopisie pod r. 1638, że w tymże roku kupił Teodozy Onyskowicz wraz z gromadą za 24 zł. ewangelią wydaną we Lwowie w r. 1636 i ofiarował ją tutejszej cerkwi. Ewangelia ta znachodzi się dzisiaj w cerkwi mka Czernelicy, dokąd się dostała w r. 1658, jak to świadczy napis znajdujący się na tej księdze. Lu. Dz. Medynice, Medynyczi, ob. Medenice, Medynie 1. zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 dm. , 20 Ś. 2 okr. pol. , o 31 w. od Święcian, mk, kat. 2. HI. , zaśc. rząd. , pow. święciański, 2 okr. pol. , 39 w. od Święcian, 1 dm. , 9 mk. katol. 3. M. , pow. wiłkomierski, par. Wieprze. Medyniki, wś, pow. rossieński, par. girtakolska. Medyniszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. 35 w. od Maryampola, mają 7 dm. , 46 mk. W 1827 r. wś rząd. , 1 dm. , 5 mk. Medynka, wś włośc, pow. wileński, 3 okr. pol. o 41 w. od Wilna, 2 dm, 18 mk. kat. Medynki, wś, pow. dzisieński, gm. Bohiń; dusz 13. Medynowa, wś, pow. owrucki, na płd. graniczy z pow. radomyskim. Medyny L wś, pow. wiłkomierski, par. Żmujdki o 3 w. , przy gościńcu starodyneburskim, między Widziszkami i Żmujdkami. 2. M. , wś, pow, trocki, par. Użugość. 3. M. Szyłogajlis, ob. Szyłosady, Medysowka, ob. Miodusówka. . Medyszki, wś, pow. szawelski, gm. łuknicka, 13 dusz, 373 dzies. ziemi, niegdyś staro ścińska. Gleba 4 rzędu. J. G. Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 64. Medytiany, wś, pow. rossieński, par. lidowiańska. Medzani, po węg. Megye, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół kat. filial. , 646 mk. Medzelicz, wschodnia część wsi Rohoźny, pow. czerniowiecki, tuż obok Sadogóry. Medzeriky, część Ryczki, pow. kosowski. Medzibor niem. , ob. Międzybórz, Medzibrogy, wś, hr. orawskie Węgry, na lewym brzegu Orawy, w pow. dolnokubiń skim, przy ujściu pot. Pucowa do Orawy; liczy dm. 86, mk. 331, obszaru 1136 katastr. sążni kwadr. r. 1880. Należy do par. rzym. kat. w Bzinnem Bezine. , Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tutaj dusz rzym. kat. 323, ewang. 8, nieun. 43, żyd. 14, razem 388. Należy do sądu pow. i urzędu podatk. w Ku binie Dolnym. Poczta Podzamek orawski Arva Varalja. Br. G. Medzihradne, wś, hr. orawskie, pow. dolno kubiński, na zach. od Kubina Dolnego, w górzystej okolicy. Ma 27 dm. , 145 mk. , obszaru 448 katastr. sążni kwadr. r. 1880. Należy do sądu pow. , urzędu podatk. i poczt. w Kubinie Dolnym. Par. rzym. kat. w Kubinie Dolnym. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tutaj dusz rzym. kat. 10, ew. 100, żyd. 25, razem 135. Ewangielicy należą do gm. ewang. w Kubinie Dolnym. Br. G. MedziLaborce, węg. MezóLaborcz, wś, hr. ziemneńskie, nad rz. Laborcą, stacya węgiersko galicyjskiej kol. żel. , st. poczt. i teleg. , kościół paraf. gr. katol. , uprawa roli, lasy; 816 mk. Medziołanki, wieś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska, 73 dusz, 616 dzies. ziemi. Nie gdyś starościńska. J. G. MediokolMoor niem. al. BerstusMoor, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Palleiten. Mediygorce, nazwa Międzyhorzec koło Halicza, używana w dokum. z r. 1431. Czyt. A. G. Z. , V, 65. Meelbantz dok. , ob. Miłobądz. Meelsack dok. , ob. Melzak. Meerauge, ob. Morskie Oko, Rybie jezioro. MeeraugenSpitze, ob. Rysy. . Meesendorf niem. , Moesendorf, 1329 Sikorschitz, 1349 Czichorschitz i Meisendorff, 1351 Sykorczicz, 1361 Sykorsicz i Syndroschicz, 1368 Meysindorf, wś, pow. nowotarski na Szląsku, par. Wilkau. Meffersdorf niem. , wś, pow. lubański, nad strugą Lausitz, u stóp Tafelftchte, ma pię kny zamek, 1336 st. npm. , paraf. kościół ewang. , par. kat. do Friedeberga. W XVIII w. były tu szlifiernie granatów. . Por. Wiegandstha. F. S. Mega, wś, pow. wyżnicki, przy drodze z Mihowy do Baniki mołdawskiej, leży na płd. od Łukawca, na płd. wsch. od Mihowy, 16 Megallen-Kiaul Meinkowicz na płn. od Baniki mołdawskiej. Wzdłuż płdn. granicy płynie potok Pantin od zach. na wsch. do Małego Seretu. Zachodni obszar zajmują lasy rozległe, Pantinem zwane. W nich, w płdn. zach. narożniku, wznosi się czubek Tarniczka, 679 m. wys. Z lasów tych, z północnej ich części, spływa ku płdn. bezimienny potok do pot. Pantina. Chaty wsi rozrzucone śród łąk i polan leśnych. Liczy 385 mieszk. 1880 r. . Należy do par. gr. nieun. w Mihowie. St. poczt. Berhomet n. Seretem. Wła ściciel Kassandra Dzurdzowan. Br. G. MegallenKiaul al. Smon niem. . wś, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda; 58 mk. , 321 mr. ziemi 1856. Kś. Fr. Megelin, szczyt groń we wschodnich Karpatach, ob, t. III, 869 2. Megelońska, lewy dopływ Jasionki, w obr. gm. Kondratowa, w pow. turczańskim. Megla i M. Mała i Średnia, ob. Megła, Megła, Średnia i Mała, dwa szczyty w Kar patach wschodnich, w tak zwanym Beski dzie wyszkowskim, w obr. gm. Wyszkowa, w pow. dolińskim Od szczytu Jaworowej Kiczery 1115 m. , wznoszącego się w grzbie cie granicznym ob. t. III, 528, odrywa się ku płn. grzbiet lesisty, zwany Długą Górą, ze szczytem Długim, 1102 m. wys. Tutaj rozdwaja się ten grzbiet na dwie odnogi zacho dnia bieży dalej na płn. i kończy się Megłą średnią 1312 m. , wschodnia zaś nieco ku płn. wsch. kończy się Megłą Małą 1240 m. . Oba te szczyty wznoszą się na zach. lewym boku doliny górnej Świcy. Wspomniany grzbiet górski leży między górną Świcą od wsch. , a Roztoką Czarną od zach. U płn. stóp M. średniej Roztoka Czarna wpada do Świcy. Lasy rozpościerające się na lewym brzegu Świcy, niedaleko jej źródłowisk, zwą się Megłami. śród nich szczyt bezimienny 1187 m. npm. wys. Br. G, Megły, ob. Megła. Megolina, lesista góra w płd. zach. stronie Sopotu, pow. stryjski, i w płn. wsch, stronie Majdanu, pow. drohobycki. Na płn. jej stoku nastaje pot. Jasinów, dopływ Stryja, i płynie na płn. Megowo, kasz. , ob. Mgowo. Megumy, wś, pow. rossieński, parafia rosieńska. Megussen, przyległ. dóbr Waldegalen, okr. tukumski, par. Talsen. Megye, ob, Medzani. Megyes, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół katol. filialny, 226 mk. Mehla niem. , struga w pow. labiewskim, nad którą leży wś Mehlawischken. Kś. Fr. Mehlauken, niem. , wś w pow. labiawskim, śród okolicy czysto litewskiej, nad Tymbrą Timber. Mehlawischken, ob. Melawiszki. Mehleden, niem. , dobra ryc, pow. gierdawski, st. p. Friedenberg 38 kil. odl. ; okr. urzędu stanu cywil. Schackenhof. Obszaru ziemi mają 26006 ha, mianowicie roli orn. i ogr. 170 81 ha, łąk 16 08, pastw. 6 89, bora 62 04, nieuż. 4 24; czysty dochód z gruntu wynosi 2765 mrk. ; 1856 r. 71 mk. Mehlend niem. , dobra, pow. holądzki, o 3 kil. od st. p. Reichenbach; okr. urz. stanu cywil. Kwiatuszki Blumenau, 144 4 ha rozl. Mehlensdorf dok. , ob. Młyniki. Mehlgast niem. , ob. Miłogoszcz, Mehling niem. , ob. Mielniczek. Mehlke niem. , rz. , ob. Miałka i Młyńsk. Mehlkehmen, niem. , wś kośc. ze st. poczt. , pow, stołupiański, 25 kil. na płdn. od miasta powiat. , z którem ją łączy szosa, w górzystej, na płdn. lasami pokrytej okolicy. Ma 689 mk. r. 1877, którzy się głównie trudnią rol nictwem, hodowaniem bydła i koni. W miej scu są 2 gorzelnie, 2 browary, 1 młyn i ole jarnia. Mieszk. są nieomal wyłącznie ewang, wyznania. Najbliższa st. kolej. Trakeny. M. tworzy także osobny okr. urz. stanu cywil. , który 1880 r. liczył 1001 dusz; 1882 r. urodz. się w tym okręgu 45 dzieci, zawarto 13 małżeństw, liczba zmarłych wynosiła 33. Dawniej mieszkali tu Metalscy ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 583. Kś. Fr. Mehlken niem. , ob. Młynki, Mehlkinten niem. , wś, pow. stołupiański, st. p. Trakieny okr. urz. stanu cywil. Soginten; 54 mk. 1856. Kś. Fr. Mehlsack, ob. Melzak. Mehlschicken niem. al. Mehlschucken, wś, pow. stołupiański, st. p. Stołupiany, okr. urz. stanu cywil. Jucknischken; 37 mk. 1856. Mehltheuer niem. , wś, pow. strzeliński na Szląsku, par. Strzelno. Niedaleko M. w lesie istniała wś Goschwitz, podczas wojen husyokich zrównana z ziemią, M. i sąsiedni Podiebrad sąto czeskie kolonie z epoki wojen usyckich. Ludność trudni się tkactwem. Mehltheuer niem. , ob. Lubjenc. Mehrsyn dok. , ob. Mierzynek, . Mehsau niem, , ob. Mezowo, Mei. ., por. Mey. .. . Meidaggen, folw. dóbr rządowych Gross Zezern w Kurlandyi, okrąg i par, Goldynga. Meiern, w Kurlandyi, ob. Karkeln. Meinardsholm niem. , ob. Kirchhlom. Meinkowicz dok. , ob. Minkowice. Meihof al. Maihof, dobra pryw. , okr. i par. Mitawa. Meiruhnen niem. , leśnictwo, pow, nizin ny, st. p. Seckenburg; 1 włóka ziemi, 6 mk. 1856. Kś. Fr. Meischlauken niem. al. Meischlaugken, wś, pow, tylżycki, st. p. Koadjuthen, 210 mk. Mehlauken Meischlitz Mejrańc 1856. Okr. urz. stanu cywil. M. miał 1881 roku 1373 mk. Kś. Fr. Meischlitz niem. , ob. Myślęta. Meislatein niem. , ob. Myślatyn al. Muslatyn i Elbląg, t. II, 338. Meissenn, ob. Miśnia, Meisterfelde niem. , folw. i os. leśna, pow. elbląski, st. p. Domnowo; 78 mk. na folw. 1856. Kś. Fr. Meisterholm, ob. Herrmeisterholm. Meistersfelde niem. , wś, pow. rastemborski, st. p. Barciany, okr. urz. stanu cywil. Skandlack; 291 mk. 1856. Kś. Fr. Meisterwalde al. Meisterswalde niem. , ob. Mierzyszyn. Meitzen niem. , ob. Mycyny. Meizow dok. , Mozow niem. , wś na Po morzu, w pobliżu Sławna; r. 1240 Świętopełk nadaje ją Joanitom. Czyt. Perlbach P. U. B. , str. 61. Ki. Fr. Meja, ob. Myje. Mejciszki, wś szlach. , pow. trocki, 1 okr. pol. , O w. od Trok, 5 dm. , 46 mk. kat Mejdany, wś, pow. trocki, 1 okr. pol. , 8 w. od Trok, 6 dm. , 95 mk. kat. Mejeryszki, niem, Meirischken al. Rutzau, pow. grobiński. St. poczt. między Libawą a Połągą. Mejka, rzeczka w pow. nowogródzkim. Mejkszty al. Mejszty, wś, pow. nowoaleksandrowski, par. Widze. Jestto dziedzictwo dawne Naruszewiczów, przez wiano przeszły do Augustyna Wawrzeckiego, a następnie tą drogą do Pauliny, córki Józefa Wawrzeckiego, gener. , żony Michała Meysztowicza. Syn generała Szymon, wzorowy gospodarz, podniósł M. i ozdobił je pałacem i pięknemi budowlami. Dobra te mają obszaru 3746 dzies. Najbliższa st. poczt. Widze, a st. dr. żel. Dukszty. Rysunek pałacu mieści się w Albumie N. Ordy. Mejliszki 1. wś szlach. i folw. , pow. kowieński, par. Hrynkiszki, o 2 w. od Wasiliszek. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. kiryanowska, 25 dusz, 124 dzies, ziemi. J. G. Mąjluny 1. wś, pow. oszmiański, 3 okr, pol. , odl. 56 w od Oszmiany a 29 w. od Dziewieniszek. Ma 4 dm. . 33 mk. kat. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 2 okr. pol. , o 39 w, od Wilna, 6 dm. , 47 mk. kat. Mejluszki, wś nad jez. , pow. trocki, okr. pol. , 10 w. od Trok, 5 dm. , 45 mk. kat. Mej narty i Mejnartele, dwie okolice szlach. , pow. rossieński, par. retowska. Mejnie al, Milejkiszki, wś włośc, nad rzeką Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. pol. , o 58 w. od Wilna, 7 dm. , 72 mk. kat. Mejnory, wś, pow. szawelski, gm. wiekszniańska, 37 dusz, 422 dzies. ziemi. J. G. Mejrańce, wś włośc, pow. wileński, 3 okr, pol. , o 40 w. od Wilna, 3 dm. , 45 mk. kat. Mejrany, wś nad jez. Zusza, pow, święciański, 2 okr. pol, o 27 w. od Święcian, 14 dm. , 149 mk. 140 kat. , 9 żyd. . Mejry L wś i dwór, pow, rossieński, par. kołtyniańska. Własność Szczepanowicza. 2. M. , trzy wsie sąsiednie, pow. lidzki a M. , gm. Wawerka, 4 okr. pol. , od Lidy w. 20, od Wasiliszek 15 w. , dm. 14, mk. 67. ; b M. , wś, gm. Wasiliszki, dm. 15, mk. 77; c M. , okol. szlach. , dm. 2, mk. 14. We wszystkich trzech mieszkańcy katolicy. A. T. Mejskie, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Mejszagoła 1. wś koso. , mczkiem nazywana, pow. wileński, o 28 w. od Wilna, przy wielkiej drodze stąd do Wiłkomierza prowadzącej, nad rzeczką Mussą, w otwartem i pagórkowatem położeniu i dobrych gruntach. Jest to jedna z najdawniejszych osad litewskich; jeszcze w epoce pogańskiej był tu drewniany zamek i dwór wiejski wielkich książąt litewskich. Stał on na okrągłej sypanej górze, którą do dziś dnia widać w ogrodzie i którą dla tego zamkiem królowej Bony dotąd nazywają, że za jej czasów, kiedy tę majętność trzymała w dzierżawie od męża, dwór czyli zamek jeszcze się na niej znajdował. Ta podług podania mieszkał Olgierd, zapewne po ustąpieniu tronu synowi Jagielle, tu zmarł w późnej starości, pogrzebiony obyczajem pogańskim, około r. 1380. Blisko zamku zieleniał gaj odwiecznych dębów, a między nimi stał kamienny posąg Kukowojtisa, któremu był poświęcony; tam. przyprowadzono zwłoki bohatera i mocarza Litwy, w bogate szaty ubrane i razem z koniem jego najlepszym i bronią spalono na stosie, rękami kapłanów urządzonym. Okolice tutejsze za czasów Olgierda zwłaszcza i Jagiełły, aż do objęcia rządów przez Witolda, często były wystawione na najazdy krzyżackie i stawały się polem bitew i zapasów nieustannych, mianowicie w r. 1365, w którym i sama M. została przez mistrza zniszczoną. Po przyjęciu chrzew. ściaństwa w Litwie, Jagiełło z pomiędzy siedmiu kościołów parafialnych w r. 1387 w Litwie ustanowionych, tu jeden z nich kazał zbudować. Król Aleksander fundusz plebanii powiększył i odtąd ciągle legata prywatne pomnażały go znakomicie. Altaryą fundowali r. 1495 Stanisław i Szymon Bohdanowiczowie a Aleksander zatwierdził. Było przy tutejszym kościele trzy inne altarye, a z nich najznamienitsza Radziwiłłowska, w r. 1517 przez Marcina Radziwiłła Wołczkiewicza założona, pod tytułem Niepokalanego Poczęcia P. M. , której nadał plac w mczku i dworzec nad Mussą z 27 poddanemi. Głośne tu było bra. ctwo pod temże nazwiskiem przez księży i parafian miejscowych w r. 1533 wprowadzone, zatwierdzone w r. 1545, którego ustawy spisał ksiądz Przyałgowski Żywot. bisk. wil. , t. I, str. 159. Królowa Bona przyczyniła się w r. 1535 do pomnożenia funduszu innej altaryi. Po kilku pożarach kościoła, Zygmunt III odbudowawszy go, fundusze w r. 1589 potwierdził. Dzisiejszy drewniany został zbudowany w r. 1760 przez księdza Bejnarta, proboszcza miejscowego, przy pomocy Eperyesza, ssty mejszagolskiego. Kaplica starodawna do ściany kościelnej przymurowana, jest właśnie ową altaryą Radziwiłłowską. Na zewnętrznej ścianie obok drzwi jest tablica żelazna starożytna, z wyobrażeniem chrztu Chrystusa przez ś. Jana; Duch Ś. w postaci gołębicy spuszcza się z góry, u spodu wyryty rok 1579. Kościół ten odnowiony został 1865 r. przez ks. Urbanowicza. M. ma 59 dm. , 715 mk. , w połowie katolików a w połowie żydów. Było własnością Wołowicza, obecnie Witolda Houwalda. Gmina M. obejmuje 193 wsi, 575 dm. i 8342 mk. Par. katol. ma 5180 dusz, należy do dek. wileńskiego. Kaplice na cmentarzu i w Izabelinie. Mejszagoskie sstwo niegrodowe, mieściło się w województwie i pow. wileńskim. W r. 1771 składało się z M. z przyległościami. W tym czasie posiadał je Eperyesz, ssta wiłkomierski, który łącznie posiadał i sąsiednie sstwo szyrwinckie, opłacając z M. kwarty złp. 2, 518 gr. 3, a hyberny złp. 852. Na sejmie warszawskim z r. 1773 1775 stany rzpltej z uwagi, że miasto Lachowicze, w województwie nowogrodzkiem, dziedziczne ks. Massalskiego, biskupa wileńskiego, miało w sobie fortecę, mogącą posłużyć do obrony kraju, postanowiły zamienić je za sstwa mejszagolskie, połągowskie, płungiańskie i szyrwinckie i oddzielną komisyę z 9 urzędników litewskich dla uskutecznienia tej zamiany wyznaczyły. 2. M. , folw. szlach. , 1 dm. , 31 mk. kat. Gorzelnia, browar i młyn wodny Mejszele, wś nad jez. i rz. Szyrwintą, pow. wileński, 3 okr. pol, o 46 w. od Wilna, 11 dm. , 83 mk. 29 prawosł. , 54 kat. Mejszty, wś i folw. , pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów; leżą tuż przy mieście Władysławowie. Wś ma 16 dm. , 332 mk. ; folw. 4 dm. , 29 mk. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 174 mk. ; folw. rząd. 1 dm. , 9 mk. Folw. M. wchodzi w skład dóbr rząd. Le śnictwo. Br. Ch. Mejszty 1. dwór, pow. nowoaleksandrowski, okr. polic. widzki, o 30 w. od miasta powiat. ; ma gorzelnię 1859. 2. M. , wś, pow. rosieński, par. rossieńska. 3. M. , ob. Mejkszty. Mejsztyszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Pilwiszki, odl. 28 w. od Maryampola, mają 15 dm. , 115 mk. W 1827 r. wś rząd. , 3 dm. , 21 mk Mejszyny Mejszymy, wś, pow. kalwaryj Mek ski, gm. i par. Urdomin, odl 23 w. od Kalwaryi; ma 35 dm. , 238 mk. W 1827 r. było tu 26 dm. , 190 mk Mejże 1. wś włośc. nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, 2 okr. pol. , o 58 w. od Wilna, 4 dm. , 42 mk. kat. 2. M. , folw. , pow. szawelski, par. wiekszniańska, włók 7; własność Pancerzyńskich. 3. M. , folw. tamże, b. własność Pancerzyńskich, po 1863 skonfiskowana i przez Piotra Truniewa nabyta. 4. M. , dwie wsie tamże, dusz 20, ziemi 100 dzies. gleby 3rzędnej. 5. M. Świętopol, folw. pow. szawelski, gm. podubiska, par. kurtowiańska, 7 włók ziemi, własność Gabryałowicza. 6. M. , folw. tamże, 3 włóki, własność Antoniego Rodowicza. 7. M. , folw. tamże, 3 włóki, własność Ignacego Michniewicza. 8. M. , wś, pow. rossienski, par. taurogowska. J. Godl. Mejżele, wś, pow. rossieński, par, szwekszniańska Mejżgie, jez. , ob. Aszwa, Mejżuli, wś, pow. wileński, 3 okr. polic, o 52 w. od Wilna, 4 dm. , 54 mk. kat Mejży, ob. Mejże. Mejżyszki, wieś, pow. rossieński, gmina Szydłów Mekie, wś rząd. pobazyliańska, niedaleko Dubissy, pow. szawelski Mekienen al. Mekiehnen niem. , dobra, pow. frydlądzki, o 3 7 kil od st. p. Bartoszyce, okr. stanu cywil. Rothgörken, 66 mk. 1856, 262 80 ha rozl. Kś. Fr. Mekietyńce, ob. Myk ietyńce. Mekijówka, ob. Makijówka. Mekitiany, wś, pow. kaniowski, leży w pobliżu wsi Jachnów, w okolicy wzgórzystej i mało wodnej. Posiada cerkiew prawosł. , 620 mk. prawosł. i 2 kat. , ziemi 360 dz. Należy do Bohusławia i kończy dobra bohusławskie Mekitinki al. Myketynki folw. i karczma na obsz. dwors. Nakwaszy, pow. brodzki, w płn. wsch. stronie wsi, blisko granicy rossyjskiej Meklenburg, niem. Mecklenburg dwa wielkie księstwa niemieckie, wchodzące w skład dzisiejszego cesarstwa. Zajmują one obszary na zach. od Pomorza pruskiego nad rz. Hawelą i morzem Baltyckiem. Elba stanowi zachodnią granicę terrytoryum, które jest w części jej dorzeczem a w części wysyła swe wody do Bałtyku. Jestto równina dość żyzna, miejscami piaszczysta i bagnista. Księstwo M. Szweryn, nad Baltykiem położone, ma 244 mil kw. i 560 618 mk. M. Strelic ma 49 5 mil kw. i 98, 770 mk. W pierwszem głównem miastem jest Rostok uniwersytet; porty w Rostoku i Wismarze; drugiego stolicą zaś Strelic Strzelce. Oba powstały na dawnych obszarach słowiańskich, zamieszkiwanych przez Bodrytów i nazwę swą wzięły od wioski Meklenburg Mikilinborg, dawnej rezydencyi bo Mejszele dryckiego księcia Niklota, poległego w boju 1160 r. Syn tegoż Przybysław, protoplasta dotąd panującego tu domu, przyjął chrzest i został wasalem niemieckim jako władzca całego obszaru dzisiejszego M. , z wyłączeniem probostwa Szwerynu. Germanizacya, mając na dworze książęcym swe ognisko i podporę, postępowała szybko. Syn Przybysława, zięć Henryka Lwa, gorliwie ją popiera. Język dolno nicmiecki wypiera narzecze słowiańskie W 1229 r. prawnukowie Przybysława podzielili się krajem i dali początek czterem liniom książęcym, z których najstarsza dotąd się utrzymuje. W 1471 r. zjednoczyły się przez wygaśnięcie książąt wszystkie dzielnice w jednę, lecz przez podziały w 1611 i 1621 r. powstały znowu dwie odrębne linie Güstrow i Schwerin. Po wygaśnięciu linii Güstrow w r. 1615 skutkiem układów familijnych powstała linia Strelitz. Od 1866 r. oba księstwa weszły w skład państwa niemieckiego. Mekła, rzeczka w pow. kowieńskim, pod wsią Gielmy. Melachowicze, wś i zaśc. szlach. , nad rz Waką. pow. trocki, I okr, pol. , par. starotrocka, o 21 w. od Trok, 11 dm. , 75 mk. kat. Melańce, wś, pow. Nowogródwołyński, gm. romanowska, ma 280 mk. , ziemi włośc. 955 dz. , należy do dóbr romanowskich, własność hr. Ilińskich, obecnie Steckich. L. R. Melania, folw obszerny na gruntach wsi Czańków, pow. uszycki, gm. i par. Dunajowce, własność Wiktora Skibniewskiego. Należy do dóbr Hołozubińce ob. . Lr. M. Melaniów 1. wś włośc, pow. kozienicki, gm. i par. Tczew odl. 31 w. od Kozienic, ma 7 dm. , 27 mk. , 81 mr. 2. M. , folw. , pow. garwoliński, gm. i par. Łaskarzew ob. . Ma 23 dm. , 247 mk. , 425 mr. obszaru. , Melanki 1. niem Mehlauken, targowisko, pow. labiawski, nad żeglownym kanałem Tymborskim i nad bitym traktem z Labiawy do Mehlawischken prowadzącym, 30 kil. na wsch. od Labiawy. Ziemia jest tu równista, po części gliniasta, po części torfowiskami pokryta, są tam i rozległe lasy, podzielone na dwa nadleśnictwa Cotta i AltSternberg. W 1877 r. było tu 580 mk. , przeważnie ewang. wyznania, mówiących po części po litewsku; trudnią się rolnictwem i hodowlą bydła. W miejscu jest agentura poczt. 3ej klasy i st. telegr. Poczta osobowa idzie z Labiawy przez Melanki do Mehlawischken. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , w którym r. 1880 d. 1 grud. liczono 2477 dusz; w r. 1882 urodziło się w tym okręgu 107 dzieci, zawarto 19 małżeństw, zmarło zaś 57. W M. jest także deputacya sądowa, składająca się z 3ch sędziów. Rocznie 4 jarmarki. 2. M. , niem. Mehlauken Adl. z folw. Geduhnlauken, dobra ryc, pow. labiawski, st. poczt, targowisko Melanki. obejmują 378 93 ha roli or. i ogr. , 164 94 łąk, 9 45 pastw. , 15 14 nieuż. , razem 568 76 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 8110 mrk. Właścicie lem jest kapitan pozasłużbowy Gustaw Lo renz; w miejscu jest browar i młyn koński, 193 mk. 3. M. , niem. Mehlauken, domena, pow. labiawski, st. poczt. targowisko Melanki, 129 mk. Kś. Fr. Melanów, ob. Melaniów. Melanowicze, mko, pow. kowelski, w 1870 r. miało 95 dm. , 603 mk. ; cerkiew. Melanówka, niem. Melanenhof, folw. do Melanowa, 1868 r. założony, pow. chojnicki, o 10 kil. od st. p. Wierzchowo, 207 54 ha rozl. Melanowo, dobra szlach. , pow. chojnicki, st. p. Wierzchowo 7 5 kil. odl. , obejmują 389 27 ha roli or. i ogr. , 19 23 łąk, 3 87 past. , 0 71 boru, 5 nieuż. , razem 418 08 ha, czysty dochód z gruntów wynosi 4897 mrk. Par. kat. Ogorzeliny, ew. Chojnice, okr. stanu cywil. Zamarto. W 1868 r. 18 bud. , między tymi 8 dm. , 138 mk. , 98 kat. , 40 ew, podatek od gruntu 219 tal Własność Wolszlegrów. M. istnieje jako osobny majątek dopiero od r. 1854. Do M. należy folw. Melanówka. Kś. Fr. Melatyn, ks, pow. uszycki, gm. Kosikowce, par. Sokulec, należy do Borsukowiec, Zagó rzan i Sokulca. X. M. 0. Melawiszki, niem. Mehlawischken, duża wś, pow. labiawski, st. p. w miejscu. Leży nad rz. Mehla i strugą Tymber, obok traktu bitego z Królewca do Tylży prowadzącego, 29 kil. na płn. zach. od Wystruci, w płaskiej, żyznej, borami i łąkami przeplatanej okolicy. Ma 331 mk. ew. wyznania, którzy po większej części mówią po litewsku i rolnictwem, hodowlą by dła i koni się trudnią, uprawiają przeważnie żyto i pszenicę, zimą wyplatają koszyki ze słomy dla pszczół. W pobliżu wsi są 2 gorzel nie, 1 browar i 1 tartak parowy. Poczty osobowe idą z Tylży na Melawiszki do dwor ca welawskiego i z M. do Labiawy. Okrąg urzędu stanu cywilnego dla tutejszej wsi jest wieś Popielki, Kś. Fr. Melbancz dok. , ob. Miłobądz. Melbing dok. , ob. Elbąg. Melbock, ob. Muehlbock Melc, ob. Witkow. Melchersdorf niem. , wś, pow, gierdawski, st. p. Georgenfelde, urz stanu cyw. Annawalde; 161 mk. 1856. Kś. Fr. Melchertswalde niem. , wś, pow. suski, st. p. Rudzicz, urz. stanu cyw. Tynwałd, par. kat. Iława, ew. Frednowy; 980 09 mr. rozl. , 43 bud. , 19 dm. , 214 mk. 1868, 1 kat. , 213 ewang. Kś, Fr. Melckenen niem. , ob. Makosieje. Melculis dok. , góra w pow. kwidzyńskim, koło Ostrowitego i Pieniążkowa, po lew. brz. Melbock Mekła Wisły. Zachodzi w dok. z r. 1451, gdy w. mistrz Ludwik Ton Erlichshausen nadaje Arnoldowi de Mehrungen M. , Świerkocin i Smarzewo. Czyt. Varia acta w Pelplinie, str. 23. Meldensee dok. , ob. Mełno. Meldienen 1. niem. , majątek chełm. na Litwie pruskiej, pow, ragnecki, st. p. Szillen 9 kil. odl. , obszar wynosi 121 65 ha roli or. i ogr. , łąk 29 50, boru 41 80, nieuż. 7 59, razem 200 54 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 1604 mrk. Właśc. Fritz Bender, kapitan; 44 mk, r. 1856. 2. M. niem. , wś, pow, gołdapski, st. p. Walterkehmen, okr. urz. stanu cywil. Waldaukadel; 1856 r. 129 mk. Meldiglauken nieim. , wś, pow. tylżycki, st. p. Langszargen, 67 mk. 1856 r. Meldsern łot. Meldsere, dobra pryw. , okrąg hasenpocki, par. Amboten w Kurlandyi. Meldykwaie, wś, pow. rossieński, par. taurogowska Meldynie, zaśc. poduch. , pow. wiłkomierski, par. uciańska Meidynis, jez. w pow. sejneńskim, w dobrach Hołny Walmora. Ma 10 mr. obszaru. Melechańce, wś włośc. nad rz. Naczą al. Kotrą, pow. lidzki, 5 okr. polic, od Lidy o 50 w. , od Ejszyszek 25 w. , dm. 5, mk. kat. 23 Melechów al. Melechowszczyzna, wś nad rzeką Teterów, wchodziła w skład dóbr Iwankowskich w pow. radomyskim. Opustoszała i zniszczona w czasie wojen ob. Archiw. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I, Dodatki 156 Melechowicze 1. wś i folw. , pow. trocki, par. starotrocka, 495 dz. rozl. 2. M. , wś, pow. wołkowyski, na pł. zach. Różany. Melechowszczyzna, ob. Melechów. Melechy, wś, która istniała dawniej w pow. krzemienieckim, na płd. od Rachmanowa Pam. archeogr. Kom, , t. IV, cz. I, 79 Melecink al, Mełecinka, pot. górski, nasta je w obrębie gm. Lipowicy, w pow. dolińskim, ze zlewu dwóch strug leśnych, wypływają cych z pod Wólkana 1021 m. ; płynie na płnzachód górską doliną leśną, nad którą od płd. zach. wznosi się potężny grzbiet górski, Gór ny wierch, ze szczytami Podkamieniste 957 m. , Wierzchny 983 m. i Ostry wierch 881 m. . Również od płn. wsch. wznoszą się lesi ste czubki 880 m. i 790 m. wysokie; a nad dolnym biegiem rozpostarł się las Brusne. Liczne strugi krótkie zasilają go swymi wo dami; najznaczniejszym dopływem jest potok Powolny; w dolnym swym biegu tworzy gra nicę gm. Łuh i Suchodoła. Zlewa swe wody do Czeczwy z praw. brz. Długość biegu 9 kil. Zródłowiska leżą na wysokości 1000 m. , uj ście 493 m. npm. Br. G Meleckaja, st. poczt. , pow. małmyski, gub, wiackiej, na trakcie z Małmyża do Debess. Melegiany 1. al. Mielagny, mko nad rzecz Mel ką Konciarzyną, pow. święciański w 3 okr. polic, o 105 w. od Wilna a 21 w. od Świę cian, własność Karola Kublickiego, 389 mk. Kościół paraf. kat. , dek. święciańskiego, dyec wileńskiej, pod wez. ś. Jana Chrzciciela, z cegły wymurowany, na wzór katedralnego ko ścioła w Wilnie, w r. 1772 przez Justynę Kublicką, w 1839 r. z gruntu wyrestaurowany kosztem Stanisława Kublickiego, posiada w oł tarzach obrazy Wincentego Smokowskiogo. Na cmentarzu grzebalnym kaplica murowana, z grobami fundatorów. Par. liczy 4251 dusz. W Poryndze o 8 w. wzniesiono w 1819 r. ka plicę murowaną. M. gmina ma 412 dm. , 3002 włośc. obojej płci. Zarząd gm. w mczku M. Gmina składa się z 2ch okręgów wiejskich M. i Polesie, liczy 39 wsi, należy do II okrę gu pokoju, do spr. włośc. w m. pow. Święciany, oraz do 2 okr. powołanych do służby wojskowej z pow. Święcian. , w m. Nowe Daugieliszki. M. okrąg wiejski w gm. t. n. , zawie ra w swym obrębie msto M. , wsie Kalniuńce, Krykiany, Bockuny, Jodziegalwie, Dubiszki, Górki, Malik i, Dębicie, Mołdyniany, Rubiolniki, Mociuny, Wiejdzieszany; zaśc. Lejpuszki, Kigiżerys, Kondraciszki. 2. M. Kiżegieris, zaśc szl. nad jez. Kiżegieris, pow. święciański, 3 okr. ad. , 1 dm. , 5 mk. kat. 3. M. , fol. szl. nad jez. Kiżegieris, pow. święciański, 3 okr. ad. , 1 dm. , 14 mk. kat. 4. M. , kar. szl. przy rz. Konciarzyn, pow. święciański, 1 dra, , 6 mk. żydów. J. Krz. Melejczyce, ob. Milejczyce, Melejki, 1. wś nad Wilią z praw. brzegu, pow. kowieński. 2. M. , wś, pow. słonimski, przy drodze z Kosowa do Różany Melekes, wś i st. poczt. w pow. stawropolskim, gub. samarskiej Meleńce, wś w dok. Mileńce, Milenicze, pow. Nowogród wołyński, dawniej żytomierski, nad rz. Ibrą, na wsch, od Czartoryi Arch. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I, Dod. , 324, 330. Melengiany, ob. Melegiany, Melenie, w dok. Meleniewicze, wś szl. , pow. radomyski, loży w równinie o 1 w. od ujścia rz. Zło bicza do Irszy. Mieszka tu sama drobna szlachta Meleniewscy. Posiadają oni 6200 dz. ziemi i od 1839 r. są prawosławni. Ludność dochodziła 1862 r. do 1765 dusz, a w tej liczbie tylko 152 włościan i 58 osób innych stanów. Cerkiew pochodząca z zeszłego stulecia, odnowiona 1855 r. Sąsiednie wsie Czopowicze i Skuratów zamieszkuje także drobna szlachta ob. Arch. J. Z. Rusi, cz. III, t. 2, 172; cz. IV, t. I, 114 i inne; oz. VI, t. 1, 7. Meleniów po rus. Meleniw, wś, pow. złoozowski, 19 kil. na płd. wsch, od Złoczowa, 7 kil. na płn. zach. od sądu pow. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Zborowie. Na zach. leży Sławna, na płn. zach. Płuhów st. kolej. Meldensee Melenkowszcz Melenki na wsch. Kabarowce, na płd. Młynowce i Pry sowce. Środkiem obszaru płynie Strypa a mianowicie Główna Strypa z płn. na płd. i zabiera w obrębie wsi w płn. stronie od praw. brz. mały dopływ, nadpływający z Płuhowa. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru nad Strypa i dolnym biegiem rzeczonego po toku. W płd. stronie wznosi się wzgórzę Na Netrebie do 392 m. znak triang. . Zach. część wsi przebiega gościniec tarnopolskozłoczow ski, a część wsch. kolej Karola Ludwika. Obie te linie komunikacyjne idą równolegle do sie bie w oddaleniu 2 kil. Tuż przy moście kole jowym od strony Meloniowa odkrywają się piaskowce, które po drugiej stronie mostu do starczają wybornych płyt, na 2 do 3 m. długich a na 0 1 m. grubych. W tym łomie pod żwirowiskiem i stoczyskami, złożonymi głównie z wapieni nadgipsowych dziki kamień, występuje piasek żółtawy i białawy, naprzemianlcgły z zbitemi ławicami piaskowca wapnistego, szarawozielonawego. Po nad naj głębszą ławicą piaskowca przewija się na kil ka centymetrów gruby ił popielatawy, z mnó stwem zwęglonych resztek roślinnych. Na niektórych ułomkach lignitu dokładnie można rozpoznać słoje roczne ob. Łomnicki, Sprawo zdanie z badań dokonanych między Gniła Li pą i Strypą, Kosmos, V, str. 484. Własn. więk. ma roli or. 399, łąk i ogr 64, past. 19, lasu 19 mr. ; własn. mn. roli or, 595, łąk i ogr. 29, past. 48 mr. Wr. 1880 było 454 mk. w. gm. , 44 na obsz. dwor. 51 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par; rzym. kat. w Zborowie, gr. kat. w Grabkowcach. We wsi jest cer kiew pod wez. ś. Mikołaja, szkoła fil. , kasa pożyczk. gminna z kapitałem 509 zł. w. a. , dwór i folwark. Lu. Dz. Melenki, msto powiat, gub. włodzimirskiej, nad rz. Molenką i Unżą, 5597 m. , cerkiew, szk. powiat. i paraf; 27 fabryk; znaczny handel lnem, zbożem i bydłem; wielki jarmark. Melenkowszczyzna, folwark pryw. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 7 w. od Lidy ku Dziewieniszkom. Melensdorf dok. , ob. Młyniki. Melentin niem. ., ob. Mielęcin. Melentz niem. , zapewne Mielenz ob, . Script, rer. Pruss. , II, 375. Melescow, dobra, pow. wejherowski, znaj dują się w dok, 1339, może dzisiejaze Młynki; należały dawniej do bisk. kujawskich. Kujot O mająt. bisk. str. 40 sądzi, że M. to Miłostowo nad Redą. Z późniejszych czasów nie znajdujemy o M. żadnej wzmianki, zdaje się, że jako drobna osada została zwinięta. Por. Malkowy, t. VI, 21. Kś. Fr. Melesnica, wś włośc, pow. piński, 1 okr. polic, gm. Łunin, 16 mk. Ks. M. Melesz, przysiołek gm. Szypotu suczawskiego, czyli kameralnego, w pow. radowieckim. Meleszków, rus. Mełeszkow, wś, pow. hajsyński, gm. Kiślak, par. Granów, nad rz. Kubliczem, o 12 w. od Hajsyna; 88 dm. , 652 mk. , 602 dz. ziemi. Cerkiew z 40 dz. ziemi, młyn. Meleszkowie to dawny ród w Bracławszczyźnie. R. 1469 ks. Bohusz Korecki daje słudze swemu Meleszkowi z M. puste uroczysko Zalisie koło Winnicy Rulikowski. Następnie należał M. do Słupiczów, obecnie do Chołoniewskich, do klucza ziatkowskiego do 5000 dz. ziemi używalnej obejmującego. Dr. M. Meleszkowce, wś, należała do dóbr Kuna. Będzie to zapewne dzisiejszy Meleszków. Meletów, os. w r. 1395, może koło Bagnety Script. rer. Pruss. , II, 674. Meletyna, rzeka w pow. białostockim, pod Zabłudowem. Meleve dok. , ob. Milewo. Melewce, wś, pow. dzisieński, gm. przebrodzka, 3 okr. polic. ,, odl. 87 w. od Dzisny, ma 7 dm. , 60 mk. 57 kat. , 3 prawosł. . Melewkiszki, os. , pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, odl. 38 w. od Maryampola, 1 dm. , 13 mk. Meleżów, wś, pow. kobryński, na granicy prużańskiego. Melgrowa góra, os. , pow. kartuski; należy do Górnego Grzybna. Melhawss dok. , ob. Młynary. Melhusen dok. , ob. Młynary. Meliawa, ob. Milwa. Meling niem. , ob. Mielnik. Melitonowo, dobra w zach. płn. stronic pow. bobrujskiego, w okr. polic. hłuskim, przy drodze z Osipowicz do Horek; dziedzictwo rodziny Sołtanow. M. ma obszaru przeszło 76 włók, miejscowość poleska. grunta piaszczyste. Melitopol, msto pow. gub. tauryckiej, odl. 245 w. od Symferopola. Nazwę nosi od greckiego miasta Melitopola, które, jak utrzymują, leżało w pobliżu dzisiejszego miasta tegoż imienia. Starożytny Melitopol miał być miastem portowem, gdyż wtedy nie było przesypu między jeziorem Mołocznem a morzem Azowskiem, rzeka zaś Mołoczna wprost wpadała do tego morza i była żeglowna. To miasto przez Batego, w czasie napadu Tatarów. zburzone zostało. Dzisiejszy M. utworzony byl wr. 1842 z osady rządowej Nowoaleksandrówki; nowy zaś powiat melitopolski z części dawnych powiatów dnieprowskiego i melitopolskiego. M. ma 4852 mk. , cerkiew, szkołę elementarną, 6 cegielni i fabrykę do topienia łoju. St. p. i st. dr. żel. łozowskosewastopolskiej o 8V2 w. odległa. Pow. melitopolski posiada glebę czarnoziemńą; lasów nie ma, uprawa wina i owocowych drzew. W powiecie tym zamieszkują koloniści katolicy, należący do par. chersoń Melesco Meliwo Melk skiej. Raz albo dwa razy do roku ciągną oni wierst 80 do 100, do przystani Kochówki na Dnieprze, ztamtąd jadą statkiem. do Chersonu, do najbliższego kościoła. Lud to z dawnych polskich czynszowników pochodzący, wysiedlony z powiatów ukraińskich, a nawet i berdyczowskiego. Zamieszkuje on wsie Mikołajówkę, Konstantynówkę. Kosówkę, . Targówkę i Petrówkę. Mówią pół po polsku, pół po rusińsku i pamiętają siedziby pierwotne ojców. Meliwo niem. , ob. Mieliwo i Milewo. Melka, młyn, pow. pleszewski, 1 dm. , 6 mk. , należy do wsi Szołów. Melkanowicze, wś, pow, słonimski, na płd. zachód od Słonima. Melkhof niem. , folw. , pow. pasłęcki, st. p. Güldenboden, 33 mk. 1856. Melkin niem. , ob. Makosieje, Melkinsken dok. , ob. Małkiny. Melkinten niem. , ob. Mehlkinten. Melkiu Melkin, las w Lubieniu Wielkim, pow. gródecki, szczyt 308 m. , ob. Grodecki powiat, t. II, 822. Meilen Gr, niem. , wś ze st. p. , na Pomorzu, w obwodzie regencyi szczecińskiej, pow. Saatzig, 39 kil. na wsch. od Starogrodu, okolica piaszczysta; wś jest prastara i była przedtem podobno miastem; w pobliżu są ruiny starego zamku. W 1877 r. 417 mk. ew. ; trudnią się rolnictwem i hodowlą bydła, prócz tego koszykarstwem i robieniem pantofli; poczta posłańcowa dochodzi do Nörenberg, Kś. Fr. Meilen niem. , ob. Mielno, Mellenberg dok. , ob. Gzin. Czyt. Kętrz. O ludn. pols. str. 74, pod r. 1222. Melientin niem. , ob. Mielęcin. Melletschen niem. , wś, pow. darkiemski, st. p. Sodehnen, okr. stanu cyw. Kallnen; 109 mk. 1856. Kś. Fr. Menie, niem. , folw. , pow. fiszhuski, st. p. Girmo, 4 kil. odl. Ma roli orn. i ogr. 19 37 ha, łąk 45 39, past. 14 71, boru 92 55, nieuż. 1 22, razem 173 24 ha; grunta przynoszą czy stego dochodu 1063 mrk. Folw. M. należy do dóbr ryc. Gauten, które obejmują 336 17 ha, a mianowicie roli or. i ogr. 267 90 ha, łąk 32 71, past. 24 02, nieuż. 11 54; czysty do chód z gruntu 5145 mrk. Kś. Fr. Mellnevaggen niem. , Ali i Neu, dwie wsie, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, urząd stanu cyw. PluckenMartin. Kś. Fr. Mellonkafuss, Mellonkasse niem. , ob. Mie lonka i Mielonko. Melluppe, rzeczka, dopływ rz. Waddaks w Kurlandyi, par. Freuenberg, na granicy gub. wileńskiej. Mellwin niem. , ob. Melwin. Melnica, dok. Melniza, rz. w pow. chojnickim, płynie przez jez. Plęsko i wpada do wielkiego jez. zowiącego się Charzykowskiem; znajduje się już w dok. z r. 1275 i 1292 ob. Perlbach P. U. B. , str. 233 i 433 i Script. rer. Prus. , I, 699. Kś. Fr. Melnik 1. część Majdanu starego, pow. Kamionka Strumiłłowa. 2. M. , część Strutynia, pow. złoczowski. Melniszki, wś, pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki, odl. 36 w. od Maryampola, mają 6 dm. , 36 mk. Melniza dok. , ob. Melnica. Melno, jez. , pow. kartuski, pod Kartuzami. R. 1380 d. 21 marca odkupił fundator klasztoru oo. kartuzów od Krzyżaków, by je nadać zakonowi wraz z przyległą okolicą ob. Zeitsch. des westpreus. GeschichtsVereins, 1882, str. 88. M. jez. zwane także Dąbrowskiem, . w pow. ostrodzkim, pod Dąbrownem, w pobliżu pola bitwy grunwaldzkiej. Kś. Fr, Melno, ob. Mełno. Melno al. Mełno jez. dok. 1293 Lacu Alden, Długosz Meldeze pow. grudziąski, 79 m. nad p. m. , nad niem leżą dobra ryc. tej samej nazwy, sławne pokojem mełdzińskim w roku 1422 między Polską a Krzyżakami zawartym. Melnycme, góra w zach. stronie Libochory i we wsch. stronie Tuchli, pow. stryjski, na praw. brz. pot. Sechłego. Na płd. naga, wznosi się ku płn. coraz wyżej do 1071 m. i jest pokryta lasem. Lu. Dz. Melonek, wś, pow, opatowski, gna. Gęsico, par. Zbilutka, odl. 23 w. od Opatowa, ma 26 dm. , 145 mk. ; 419 mr. ziemi włośc. i 30 mr. ziemi należącej do majoratu Zbilutka. Melonelen, ob. Jaegersthal. Melonkeim niem. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. Kawka, 6 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Loschen. Zawierają 77 68 ha roli or. i ogr. , 14 98 łąk, 4 44 past. , 2 nieuż. , 0 19 wody, razem 99 29 ha, czysty dochód z gruntu wynosi 1178 mrk. 1856 r. 35 mk. Kś. Fr. Melpin niem. , ob. Małpin Melsak, ob. Melzak. Melsztyn, mały przys, z minami starożytnego zamku w pow. brzeskim. Należy do wsi Charzewic i ma zaledwie 196 mk. rzym. katol W XIV w. był wsią parafialną, a nawet podług tradycyi miasteczkiem i gniazdem głośnej w dziejach polskich rodziny Spytków Melsztyńskich h. Leliwa. M. leży w malowniczej okolicy na lew brz. Dunajca, przy gościńcu słotwińsko sądeckim, w pobliżu niegdyś powiat. mata Czchowa. Okolica nad samym Dunajcem równa, podnosi się z obudwu brzegów w podgórza Karpat, pokryte przeważnie liściastymi lasami. Na takiej sto kilkadziesiąt sążni wysokiej, niedostępnej skale stercza ruiny zamku po nad gościńcem i rzeką, przez którą się tutaj na promie trzeba przewozić. Ze szczytu góry widok otwarty i na płd. wsch. Melno Melsztyn aż po Tropie dolinę Dunajca przejrzeć można. Te zwaliska, zajmujące przestrzeń około 3 mr. , składają się obecnie z narożnej wieży, najdawniejszej części zamczyska, o niezmiernej grubości murach, szczególniej w dolnych piętrach ułomków baszt narożnych, zamek bowiem miał postać trójkąta, którego wierzchołek stanowiła nad rzekę wysunięta wieża, znacznie uszkodzonych części obronnych murów, bramy z ciosowemi gzémsami i futryn ciosowych, w niektórych oknach z gotycką ornamentyką. Na płd. j stronie ruiny uprawia wieśniak kilka krzei wów winnej latorośli, zasadzonej, podług Kuropatnickiego Geogr. Galicyi w XVIII w. , przez właściciela wówczas jeszcze zamieszkałego zamku Lanckorońskiego, wojew. bracławskiego, który miał mieć z tej winnicy rocznie po kilkanaście beczek wina. Zamek został w r. 1771 opanowany przez konfederatów barskich, ale wkrótce po nich przybyli kozacy i jęli zamku dobywać. Podczas obrony wszczął się pożar i zniszczył tak dalece tę starożytną budowę, że jej nie odbudowano, przeciwnie wybierano ztamtąd kamień do budowy kościoła w Domosławicach i folwarków we wsiach sąsiednich. Na początku b. w. były jeszcze dobre piwnice i cysterny, ale w ciągu czasu i to uległo zniszczeniu. Dopiero w ostatnich latach. pościągano żelaznemi ankrami mury i nakryto je, aby dalszemu upadkowi zapobiedz. Na zwaliskach można rozpoznać czas, w którym poszczególne części były stawiane. Podług badań na miejscu doszedł S. Morawski Sądeczyzna, I, 99 do takiego rezultatu. Pierwotny M. , zbudowany podług herbarzy 1079 r. przez Spicymira, protoplastę Melsztyńskich, składał się ze stróży, t. j. wysmukłej wieży, siostrzycy dobrze dotąd zachowanej baszty czchowskiej. W obydwóch widać ten sam spo sób murowania, tę samą wysokość i miąższość murów, wreszcie ten sam pomysł obrony, wejście bowiem znajduje się dopiero około trzech metrów wysoko nad ziemią. Do tej wieży dobudowano w 1330 r. pomieszkanie zamkowe i okop, które otoczyły mały dziedziniec z cysterną. Potężna ściana domu wraz z rowem broniły ten gród od strony pasma górskiego. Wchód bardzo przykry, nawet dla pieszego człowieka, był boku od napotocznej przepaści. Podzamcze obejmowało gospodarkę, ale prawdopodobnie za Kazimierza Jagiellończyka, niedługo przed r. 1461, stało się samo zamkiem, zostawszy okolonem potężnym murem. Zapewne też w tym czasie wymurowano nowy zamek, z obrobionego w kostkę ciosu, a stary zamek zaopatrzono w działobitnie. To przypuszczenie potwierdza zarówno rozmaitość sposobu murowania, który łacno rozeznać można, jako też wypadki z historyi rodu Melsztyńskich, które lepszego zaopatrzenia obrony domagały się. Budowa bowiem wieży narożnej, zupełnie taka sama jak w Czchowie, Rytrze, Tropsztynie, i część zwalisk koło Myślenic jest bez wątpienia dawniejszą od wykształconej murarki z czasów Kazimierza W. W czasach Jagiełły nie mogła znowu wystarczyć za siedzibę dla przemożnego rodu, biorącego wybitny udział w nadaniu korony temu królowi. Przedstawicielem Melsztyńskich był wówczas Jan Spytek, który w 18m roku życia został wojewodą krakowskim, później od Jagiełły dostał zarząd Podola jure perpetuo feudali, a zginął przy boku Witolda przeciw Tatarom 14 sierpnia 1398 r. nad Worskłą. Za Władysława Warneńczyka widzimy znowu Spytka z M. występującego po stronie szlachty, niezadowolnionej z przewagi duchowieństwa, na którego czele stoi Zbigniew Oleśnicki. Był on już przedtem wrogiem Oleśnickiego, najeżdżał 1437 jego klucz uszwicki pow. brzeski, niedaleko Melsztyna, może więc w tym czasie poprawiał i dodawał obrony swemu grodowi. Gdy na zjeździe nowokorczyńskim stronnictwo rządzące zawiązało konfederacyą przeciw tym, którzy gwałcą prawo ziemskie i pragną wprowadzić innowacye albo błędy kacerskie, wiąże się Melsztyński z sąsiadem Jakubem Przekorą, kasztelanem czchowskim, w r. 1439 i wydaje dyplom, w którym sprzysiężeni obowiązują się do wzajemnej obrony. Z tego aktu widać, że Spytek dążył do obalenia potęgi Oleśnickiego. Biskup krakowski skorzystał z tej okoliczności aby się przy władzy utrwalić, uderzył na Spytka Melsztyńskiego i pobił go pod Grotnikami nad Nidą, pow. stopnicki, par. Korczyn. Ranny w pierwszem natarciu, został Melsztyński pojmany, osądzony i ścięty jako burzyciel pokoju i gwałtownik, a ciało jego dozwolono dopiero po trzech dniach pochować. Długosz przedstawia go obłąkanym, nie chcąc prawdy powiedzieć. Mimo to zagrabiono na skarb królewski tylko zamek Rabsztyn, M. zaś za wstawieniem się panów, pozostawiono jego żonie. Atoli zmienna fortuna zmusiła stronnictwo Oleśnickiego szukać następnie schronienia w r. 1461 u brata poległego pod Grotnikami Melsztyńskiego. Albowiem gdy po śmierci bisk. krakowskiego Strzępińskiego, Pius II ustanowił, bez wiedzy Kaźmierza Jagiellończyka, biskupem Jakuba z Sienna, brata stryjecznego Zbigniewa Oleśnickiego, postanowił Kazimierz Jagiellończyk oddać nominacyą biskupów koronie i zakazał Sienińskiemu konsekrować się. Kapituła krakowska, w której zasiadał historyk Długosz, przejęta wyobrażeniem godności władzy duchownej, zaszczepionem przez Zbigniewa Oleśnickiego, ale zarazem niechcąca się wprost narazić królowi, wybrała biskupem miłego Kazimierzowi podkanclerzego Lutka z Brzezia. Król jednak Meltsch nie ustąpił i mianował Jana Gruszczyńskiego. Lutek z Brzezia na rozkaz króla zrzekł się kandydatury, ale Sieniński zamknął się w Pin czowie i kazał się wyświęcić. Postanowiwszy przełamać potęgę duchowieństwa, wysłał król Szafrańca i Pieniążka, starostów krakow. i sandomier. , którzy Pińczów obiegli, dobra biskupie oddali Gruszczyńskiemu, a kapitułę krakowską rozpędzili. Sieniński opuścił Pinczów tajemnie i wraz z Długoszem udał się do Melsztyna, czekając bulli papieża. Istotnie papież zagroził klątwą królowi, to jednak nie skutkowało. Kazimierz Jagiellończyk zagroził gardłem każdemu, ktoby dał schronienie banitom. Zdaje się, że Melsztyński nie chciał kruszyć z królem kopii za nieprzyjaciół dawnych swego brata, bo widzimy Sienińskiego i Długosza podróżujących i ukrywających się w Sądeczyźnie, Jan Melsztyński zaś wpuszcza do zamku sekretarza królewskiego i tłumaczy się, że dał wprawdzie księżom przytułek, ale że ich za burzycieli spokoju nie uważał. Do oblężenia M. nie przyszło, Sieniński i kapituła krakowska upokorzyli się przed królem i powrócili do jego łaski. Także znalazł w tym zamku przytułek Mikołaj Krydlar, rajca krak. , po zabiciu w Krakowie przez mieszczan Jędrzeja Tęczyńskiego. Po wygaśnięciu rodziny Melsztyńskich w XV w. , przeszedł zamek na Tarnowskich, którzy z tamtą rodziną byli spokrewnieni, następnie zaś, przez małżeństwo, na Jordanów. Gdy ta linia Jordanów na Wawrzyńcu Spytku, kaszt, krak. , 1558 r. wygasła, objęli M. Taszyccy, po nich gorliwi aryanie Tarłowie a w końcu Lanckorońscy, którzy go dotychczas posiadają. Kościół drewniany. t. ś. Krzyża, zwany Melsztynem, stał w pobliżu zamku aż do r. 1791. Za Długosza mieszkał przy nim prebendarz, który miał dom i ogród pomerium. Wówczas do parafii należał zamek i trzy wsie Karno wycze, zapewne Charzowice, Zawadczani Zawada i Pobrzycze, może Pobrzeże, na prawym brzegu Dunajca, na płn. od Filipowie Lib. ben. II, 139. M. był miejscem rodzinnem Katarzyny Białoszyny, zmarłej 1648 r. , słynnej z pobożności i hojności dla ubogich i uważanej za błogosławioną, o której pisze Bzovius De gestis Polonorum c. 13, i uczonego Spytka, któremu mylnie przypisano autorstwo dzieła Reja p. t. Zwierciadło w którem się każdy swym sprawom przyjrzeć może. M. graniczy na zach. z Faliszowicami, na płn. z Charzewicami, a na wsch. z Zawadą Małą. O M. czytać można w Balińskiego Starożytnej Polsce, I, 199; Siarczyńskiego, . Dykcyon. geogr. Galicyi; rkp. Bibl. Ossolińskich No 1823; Morawskiego Sądeczyźnie I, 99; II, 164 i 225, gdzie toż znajduje się plan zamku; dalej w książce W. Balickiego Miasto Tarnów 1831, który Melsztyńskich wywodzi od Jana syna Spicymira h. Leliwa, słowianina a nic niemieckiego przybysza i stara się dowieść, że Tarnów był wcześniej założonym od M. , czemu się niemiecka nazwa Mühlstein Kamień młyński albo Mehlstein sprzeciwia; w Styczyńskiego Okolicach Galicyi, str. 155, gdzie jest także zdjęty widok; w Michała Balińskiego Spytko z Mielsztyna Bibl. Warsz z 1844 r. ; tudzież Przyjaciel ludu z 1840r. No 42; w Goszczyńskiego Dzien. podr. do Tatrów; M. Turkawskiego Wędrowiec z 1879 r. , No 127. Mac. Meltsch, ob. Witków. Melucken dok. , ob. Miłuki. Meludwiesen niem. , folw. , pow. frydlądzki, st. p. Schönbruch, 61 mk. 1856. Kś. Fr. Melupa, lewy dopływ rz. Berze, lewego dopływu Aa. Melwica, niem. Melwitz, łąka do wsi Szwornigac należąca, pow. chojnicki; r. 1322 nadaje ją komtur tucholski sołtysowi i mieszkańcom ob. Odpisy Dregera, rkp. w Pelplinie, str. 123. Melwidzie, Milwidy, Milwidzie, dwór szlach. , pow. szawelski nad Wentą, par. Janiszki, z kaplicą ś. Martyniana z początku XVII w. Melwin al. Mi win, 1717 Melwino i Millwyn, niem. Mellwin, wraz z wybud. Melwińską hutą zwanem, dobra ryc, pow, wejherowski, st. p. Smażyn 4 kil. odl. , okr. stanu cywil. Luzin, szkoła Barłomin, par. kat. Luzino, ew. Smażyn; odl. od Wejherowa 1 3 4 mili cegielnia w miejscu. Mieszkańców było w M. 1871 r. 259, dm. 21, w Melwińskiej hucie zaś liczono 4 dm. , 32 mk. R. 1868 było tu 220 kat. a 16 ew. Melwin I i Melwińską huta zawierają 44796 ha roli or. i ogr. , 2553 łąk, 7660 boru, 1489 nieuż. , 219 wody, razem 56717 ha; czysty dochód z gruntu obliczają na 2322 mrk. Właśc, jest Wiktor de Żelewski. Melwin II ma obszaru 23241 ha, mianowicie 18494 roli or. i ogr. , 511 łąk, 2553 boru, 1484 nieuż. , 199 wody; czysty dochód gruntu wynosi 630 mrk. Właśc Michał v. Tempski. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacili w M. Jan Mielwiński 4 gr. . Piotr Żelewski 12 gr. , W. Łebiński też 12 gr. Od r. 1381 należał M. do wójtostwa mirachowskiego. W ostatnim czasie nabył M. Gruchałta za 73, 500 mrk. Melving dok. , ob. Elbląg. Melwino i Melwińska huta, ob. Melwin. Melwitz niem, ob. Melwica. Melzak, niem. Mehlsack, dok. Melsatia, Maelsack Malcekuke, Melsang, Melsagh 1394, Meelsack, Melszak XV w. , miasto w Warmii z zamkiem biskupim, nad rzeczką Walszą, uchodzącą wśród lesistej doliny do Pasargi w pow. brunsberskim, 31 kil. na płd, wsch. , a 30 kil na płn. zach, od Licbarka, Okolica górzysta, gleba żyzna, składa się z gliny, żwirowatego piasku i marglu, miejscami znajdują się torfo proboszcza. Do dekanatu melzackiego są przypiekarskich, szewieckich i kramarskich będzie we pokłady i bagna. W 1877 r. 3684 mk. , po większej części katol. , lutrzy tworzą tylko 77 proc. , żydzi 35 proc. Ludność trudni się głównie rolnictwem. Len wysyłają ztąd aż na Szląsk i do Austryi. Jest tu sąd okręgowy i towarz. pożyczkowe; co rok odbywa się tu 8 jarmarków. Bity trakt idzie ztąd do Packhausen i dalej do Brunsberka. Niedawno zbudowano kolej żelazną z Olsztyna na Dobremiasto, Ornetę, Melzak i Hogendorf do Brunsberka; nadto zaprojektowano odnogę z Melzaka do Kobbelbude, gdzie się złączy z koleją wschodnią, do Królewca wiodącą. Tutejszy okr. urzędu stanu cywil. liczył 3760 dusz; r. 1882 ur. się 162 dzieci, zmarło 116 osób, zawarto 36 ślubów. Tutejsza st. p. należy do IIIciej klasy. Poczty osobowe idą ztąd do Packhausen; poczta posłańcowa dochodzi do Frauendorf. Do tutejszej poczty nadesłano 1877 r. 26200 listów, kart poczt. i t. d. , wysłano zaś 42100; paczek bez deklar. wart nadesłano 7100, wysłano zaś 4500 paczek i listów z deklar. wart. w kwocie 1, 076, 900 mrk. ; nadeszło 490, wysłano 1300 deklar. na 1, 287, 300 mrk. Zaliczek poczt, nadeszło 1200 na 12, 002 mrk. , mandatów poczt. nadesłano 141 na 18, 040 mrk. ; wykazów poczt, nadeszło 2055 z 104, 644 mrk. , wysłano 6197 z 369, 991 mrk. ; liczba podróżujących wynosiła 981 osób; telegramów nadeszło 642, wysłano 704. Katol. kościół tutejszy należy do starszych w dyec; wielki ołtarz konsekrował bisk. Stan, Hozyusz 1554 r. Znajdująca się obok fary kaplica Różańca ś. , cała murowana, została wystawiona kosztem tutejszego burmistrza Jana Schau r. 1667. Z proboszczów melzackich, których prezentuje kapituła, są znani 1. Echardus, 1304 r. , 2 Jan 1315 r. , 3 Teodor r. 1374 studyował prawo w Pradze, 4 Piotr Steinbutte Steinbotten w 1421 roku. 5 Cristannus Tapiaw 1456 97; Jan Majbom viceplebanus 1462, 6 Wawrzyniec Seydels 1532, 7 Fabian Emerich 1532. Wikarym był tu r. 1480 Marcin Verchenauw. Na przedmieściu był przy szpitalu ś. Jerzego wikaryat ś, Jerzego; księżmi tu ustanowionymi byli Jan v. Kirsburg 1359 r. i Piotr Tham 1375 r. Kaplica ś Jakuba po za miastem została poświęcona przez bisk. Kromera; od r. 1620 22 wymurowano ją na nowo, a bisk. Załuski poświęcił ją 5 listopada 1700 r. na cześć ś. Jakuba i Rocha ob. Script. rer. Warm. I, pag. 428 29. Par. melzacka liczyła 1878 r. 3155 komunikantów. Tutejszy kościół ewang. został zbudowany r. 1817 ob. Toppen Hist. consp. Geogr. , str. 347. Dawniej należały do tutejszej parafii i Lajsy i aż do r. 1581 był joden z tutejszych kapelanów zarazem komendarzem w L. Dopiero potem odłączono te dobra i ustanowiono łączone następne parafiie 1 Melzak, 2 Orneta i Open 4632 komunikan. , 3 Heinrikau 1023 kom. w 1878 r. , 4 Langwalde 1378, 5 Lajsy i Sonnwalde 1391, 6 Lichtenau 934, 7 Migehnen 1372, 8 Peterswalde 997, 9 Plauten 1241, 10 Wusen i Stegmannsdorf 1777, 11 Basien 810 kom. . M. należy do prastarych osad czego dowodem między innemi cmentarzysko, cimeterium pruthenicale, któro tu znaleziono ob. Sieniawski Bisk. Warm. , t. I, str. 219 Dzisiejsza nazwa jest tylko skrócone staropruskie Malcekuke, jak opiewa przywilej z r. 1312, który niżej przytaczamy. Tak bowiem zwała się tutejsza okolica, ale i miano Wewa zachodzi w dok. Kiedy miasto tutejsze właściwie zostało założone, nie wiadomo, ale już r. 1282 zachodzi jakiś Pundico de Melzak jako świadek ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 106. Z przywileju de dato In Frowenburg r. 1312 dowiadujemy się, że kapituła warmińska powierzyła była lokacyą tego miasta wraz z sołectwem najprzód Teodorykowi de Lichtenfelde. Tenże jednak, nie będąc pewnie w stanie podołać temu zadaniu, sprzedał swojo prawo Henrykowi, tkaczowi z Pr. Holądu; od niego zaś kupił sołectwo i prawo lokacyi Fryderyk, także z Pr. H. pochodzący Nos Henricus praepositus. .. totumque capitulum. .. procuravimus, quod honestus Tir ffredericus, civis quondam Hollandensis, soulteciam et locacionis officium in civitate nostra sita cum centum viginti et uno mansis. .. in quodam nostro territoris malcekuke pruthenice, quod sonat theutonioe melzak, dicto et nomine ipsius territorii melzak vocata, quae ad Theodoricum de lichtenfelde nostrum ibidem primum scaltetum ratione locationis et post haec ad henricum Lanitextorem, civem in Holland, legitima et rationabili emptione pervenerat, a jam dicto Henrico. .. . comparavit. .. , tamże, str. 283. Z tego miasta więc przybyli dotąd, jak się zdaje, pierwsi osadnicy; a ponieważ Pr. H. założony został przez zbiegów z Holandyi, dla tego mieszkańcy M. używają do dziś dnia jeszcze narzecza dolnoniemieckiego ob. Sieniawski 1. c. , str. 67. Dalej opiewa zapis, że wyżej wspomniany Fryderyk nabył także prawo rybołóstwa w Wałszy in aqua walscha i polowania na zwierzynę i ptaki cum venacionibus et aucupacionibus, z wyjątkiem górnictwa omni minera quoounque nomine censeatur excepta. Kapituła potwierdza mu wszystkie te prawa, ale pod następ. warunkami 6 włók wolnych należy się proboszczowi i kościołowi, 21 miastu, 10 sołtysowi Teodorykowi i jego spadkobiercom. Właściciele reszty 84 włók będą po 9 wolnych latach pół grzywny od włóki płacić nam na św. Marcin. Od jatek rzeźnickich, Melzak sołtys pobierał 1 2, a 1 2 miasto. Z łaźni należyć się będzie połowa prowentów sołtysowi, a druga połowa miastu; 1 2 kar sądów większych pobierać będzie sołtys sam. Miasto ma posiadać prawo chełm. , bo to dla wzrostu miast w Prusach okazało się najkorzystniejszem. Granice są takie Incipiendo ab aqua walscha sursum ad metas Rosengarten procedendo, deinde prope torminos skuditen Sonnenfeld Versus woyniten usque ad fontem Kavnyne. De fonte vero contra campum pukhusen, abj hinc vero prope metas villae Sugenyn ad terminos villae Laysen et de his denuo ad aquam walscham. .. . Wreszcie zastrzega kapituła sobie i syndykowi swemu 5 mr. łąk nad Watszą. R. 1326 d. 27 wrześ. potwierdza proboszcz kapitulny Jordan miastu owe 21 włók i udzielone przedtem prawa tamże, str. 384. R. 1346 d. 2 lut. nadaje kapituła miastu 12 włók lasu i 6 puszczy donamus XII mansos nemoris et sex mansos mericae, sitos infra granicias villarum. .. Psytunen, Wilkeniten Schoneborn, Pluten, Steynebutten, Lutirfeld, Leysen. Od każdej włóki będą płacili na św. Marcin 1 wiardunek zwyczajnej monety. R. 1359 d. 25 lip. funduje Mikołaj, plebanus; in Pluten, wikaryą przy kościele św. Jerzego, na którą prezentuje Jana de Kirsburg. Potem ma to prawo posiadać kapituła perpetuam vicariam habentem in redditibus decem marcas comparatas pro centum marcis apud s. Georgium in Melsac. .. fundavit II, str. 283. R. 1366 d. 2 lut. nadaje kapituła Henrykowi Ernestowi, swemu syndykowi większe i mniejsze sądownictwo nad dworem swoim, do którego należy 10 włók; uwalnia go nadto od wszelkiego czynszu i tłoki. R. 1374 d. 26 stycz. daje kapituła zezwolenie na założenie w M. hamerni miedzi pędzonej wodą. Helmicus, który ten przywilej otrzymuje, może wyrabiać wszelkie naczynia i owa hamernia ma na zawsze pozostać w jego familii. Za to będzie płacił rocznie na św. Marcin 4 grzywny II, str. 498. R. 1382 d. 6 maja wystawia kapituła przywilej dla 20 szewców, 12 piekarzy i tyluż rzeźników. Liczba ich nie powinna się powiększyć. Piekarze i szewcy będą płacili od każdego przyławku de quolibet scamno 1 wiardunek, rzeźnicy zaś dwa kamienie sadła topionego rocznie na św. Marcin III, 103. R. 1386 d. 21 stycz. sprzedaje kapituła miastu 16 włók lasu in loco Clewinkel dieto; od włóki będą płacili 1 2 grzywny rocznie na św. Marcin III, 153. R. 1411 d. 19 sierp. oświadczają poddani wsi w kameracie melzackim położonych, że przez spławianie drzewa Passargą do Fromborka dla potrzeb kapituły tak są obciążeni, iż niejedni do jawnego ubóstwa doprowadzeni zostali. Dla tego zapisał im Jan Gunther, dawniej kapelan Mel w M. , jeszcze za życia swego 9 1 2 grzywien rocznego dochodu z posiadłości swoich tamże, III, str. 467 i Sieniawski, str. 116. W wojnie trzynastoletniej 1454 66 przechodził M. różne koleje. Kapituła warm, bowiem tylko z przymusu przystąpiła była do związku miast pruskich i nie czując się całkiem bezpieczną we Fromborku, schroniła się po części do M. 1454, dokąd wpuścili załogę krzyżacką. W skutek tego oblegali ich tu sprzymierzeni, tak, iż kanonicy udali się do mocniej obwarowanego Olsztyna. Wkrótce potem, bo jeszcze przed 23 kwiet. 1455 r. , zostało miasto zdobyte i spalone ob. Voigt, VIII, 443. Po nieszczęśliwej bitwie pod Chojnicami został M. na nowo odbudowany i nowym przywilejem lokacyjnym obdarzony 9 sierp. 1457; osadzono w nim znów żołnierza krzyżackiego, któremu przywodził Kasper v. Warnsdorf; po nim dzierżył dowództwo r. 1462 Mikołaj Nebeschuetz. Ale r. 1466 opanował Jan Skalski, wsparty przez Elblążan, w nocy tutejszy zamek. Krzyżacy wyprawili co żywo z Królewca 3000 ludzi pod dowództwem Henryka Reuss v. Plauen na odzyskanie tego zamku. Uderzył on wnocy z czterech stron na wały i już nawet bramę jedne zdobył, lecz mężnie odparty, straciwszy 200 ludzi, odstąpić musiał od oblężenia. R. 1478 odebrali Polacy znów M. , a mieszkańcy hołdowali królowi pols. R. 1520 Polacy ponownie miasto zajęli, ale książę Albrecht, mistrz krzyżacki, napadł i zajął je niespodzianie jeszcze tegoż samego roku; sześć tu zdobytych chorągwi zawieziono do Królewca do tumu Voigt, IX, 585. W pierwszej wojnie szwedzkiej zajęli Szwedzi miasto r. 1626, które pozostało w ich ręku aż do r. 1629, w którym nastąpił rozejm na 6 lat w Starymtargu. Lustracya z r. 1656 donosi, że i M. jest obwarowany dosyć silnymi murami, posiada nowe i dobrze zbudowane domy i na około dobre grunta, podzielone między mieszczan. Posiada 72 wł roli i 37 wł. boru. Czynszu z roli, jatek, ogrodów i wyszynku wódki płaci kapitule warm. 105 flor. W mieści było 2 burm. i 6 radnych, dalej sąd z jednym sędzią, 1 nadprzysiężnym i 6 ławnikami, sądzącymi według prawa chełm. Zamek stoi w obrębie murów miasta, niedaleko kość. paraf, silnie obwarowany i wygodny, zwłaszcza, że się tam buduje jeszcze Jeden nowy gmach. Na zamku siedzi burgrabia Piotr Schwengel, który sądzi wolnych i gburów w kameracie, do czego zwykł przybierać pisarza miasta jako notaryusza. Nad szlachtą zaś ma kapituła sama juryzdykcyą; w sprawach kryminalnych wysyła kapituła komisarzy, którzy sprawę rozpoznawają. Po za miastem stoi młyn z 3 gankami. Dochód z niego wynosił 2383 flor. 5 gr. Przy młynie jest i Melzak Mełdarzyszki Melzak Mełajcie Melzak Mełdabudzie folusz, który sukiennicy utrzymują; od każdej sztuki dają 3 gr. , zeszłego roku wpłynęło stąd 32 flor. 18 gr. Z tartaku weszło 6 flor. Cały dochód kameratu melzackiego wynosił 31862 flor. 6 gr. 6 fen. , rozohód 1601 flor. 5 fen. ob. Zeitsch. für die Gesch. Ermlands, str. 205 206 i 217. W M. urodził się. pewnie r. 1696 historyk Jerzy Schwengel, przeor oo. kartuzyan w Kartuzach. Schwengel uporządkował archiwum klasztorne, napisał kilkotomowe, jeszcze drukiem nie ogłoszone dzieło, p. t. Annales Cartusiae Paradisi B. M. V. prope Dantiscum, i dołączył do tego 2 tomy apparatus, zawierające odpowiednie dokumenta. Prócz tego zbierał ten pilny zakonnik materyały do hist. szlachty pruskiej i przepisywał własno ręcznie stare kroniki pruskie ob. Preuss. Prov. Bl, 1855, 2, 51 i 1853, III i 1856, str. 250252 i 342 346. Na wzmiankę zasługuje także zachowane w manuskrypcie dzieło p. t. Documenta varia de prima fundatione domus nostrae etc. .. . Schwengel umarł r. 1766, a kronika klasztorna powiada o nim słusznie Laudabiliter vixit. Kś. Fr. Melzak, niem. Mehlsack folw. , pow. brodni cki, st. p. W rocki; należy do dóbr Słoszewo zwanych; paraf, katol. Mszano, ew. Kawki, szkoła Małki, 4 bud. , między tymi 3 dm. , 24 mk. , 7 kat. , 17 ew. r. 1868. Kś. Fr. Mełajcie, wś, pow. szawelski, gm. janiska, 42 dusz, 464 dzies, ziemi. Mełanin, potok pod Kaniowem, dopływ Dniepru. Mełchów, wś, pow. włoszczowski, gmina Drochlin, par. Lelów, odl, 30 w. od Włoszczowy. W 1827 r. 19 dm. , 140 mk Folw. i wś M. , rozl. mr. 893 grun. orne i ogr. mr. 350, pastw. mr. 22, lasu mr. 508, nieuż, i place mr. 13, bud. mur. 5, z drzewa 7; płodozmian 10 i 12polowy; pokłady torfu. Wś M. os. 24, z grun. mr. 207. Br. Ch. Mełdabudzie, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl 27 w. od Maryampola, ma 4 dm, 48 mk. Mełdarzyszki, wś, pow, maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 29 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 42 mk. Mełdno, ob. Mielno. Mełecinka, pot. w pow. dolińskim, dopływ pot. Czeczwy. Mełeczechówo, kaszubska nazwa wsi Małociechowo ob. . Mełejgany, ob. Miłejgany, Mełencina, folw. na obszarze dwors. Podhorzec, pow. złoczowski. Mełeszki, część Małnowa, pow. mościski. Mełgiew dawniej Meglew wś, i M. Podzamcze, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Mełgiew. Leży przy linii dr. żel. nadwiśl. , o 2 w. od Minkowiec a 15 w. od Lublina. Posiada kościół paraf. murowany z XVIII w. ; sąd gminny okr. III; młyn wodny ulepszony i pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. M. , wś prywatna, 34 dm. , 239 mk. , a M. po duchowna 37 dm. , 387 mk. W XV w. M. no si wyłącznie nazwę Meglew ztąd Meglewscy. Ma ona wtedy już kościół drewniany, para fialny ś. Wita. Dziedzicem jest Jan Podoleński h. Lewart. Obok łanów kmiecych, zagro dników i karczem są tu dwa folwarki. Ple ban z tych ról bierze 30 marek dziesięciny i ma swe role i łąki Dług. , II, 551. Obecny kościół murowany wystawił na miejscu dawnego w 1726 r. Jacek Stoiński, sędzia ziem. lubartowski. Dobra M. w ostatnich czasach przeszły od Puchałów do Szlubawskich. M. , par. , dek. lubelski, 4911 dusz. Dobra M. Pod zamcze składają się z folw. M. Podzamcze, Żanecin i wsi M. Rozl. mr. 2189; folw. M. Podzamcze grun. orne i ogr. mr. 434, łąk mr. 57, lasu mr. 1232, nieuż. i place mr. 116, ra zem mr. 1839; bud. mur. 5, z drzewa 21; pło dozmian 10polowy. Folw. Żanecin grun. orne i ogr. mr. 339, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 350; bud. mur 1, z drzewa 5; płodozmian 11polowy. Wś M. Podzamcze os. 32, z grun. mr. 309. Folw. M. Jacków z wsiami M. Ja cków. Dominów i Żurawieniec rozl. mr. 966 grun. orne i ogr. mr. 550, łąk mr. 191, pastw. mr. 21, nieuż. i place mr. 204; bud. mur. 4, z drzewa 12; płodozmian 7 i 10polowy. Wś M. Jacków os. 23, z grun. mr. 367; wś Dominów os. 54, z grun. mr. 551; wś Żurawieniec os. 22, z grun. mr. 402. Folw, i wś M. rozl. mr. 910 grun. orne i ogr. mr. 303, łąk mr. 81, pastw. mr. 22, lasu mr. 483, nieuż. i place mr. 211, bud. z drzewa 12. Wś M. os. 14, z grun. mr. 155. M. , gmina, należy do sądu gm. okr. III w miejscu, st. poczt. Lublin. W gminie jest gorzelnia, pięć młynów ulepszonych, pięć kopalń kamienia wapiennego i pieców wapien nych, dwie cegielnie, szkoły niema. Obszar gminy wynosi 20328 mr. , ludność 4478 dusz. W skład gminy wchodzą Dominów, Janowi ce, Jacków, Józefów, Kazimirów, Krępiec, Minkowice Górne, M. Dolne, Mełgiew, Smolarnia, Trzeciaków, Trzeszkowioe, Złość, Ża necin. Br. Ch. i A. Pal. Mełn. ., por. Mieln. .. . Mełna po rusku Melna, wś, pow. rohatyński, 18 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Rohatynie, 10 kil. na płn. od urzędu poczt. w Podkamieniu koło Rohatyna, 17 kil. od najbliższej stacyi kolej. w Chodorowie. Na płd. leżą Jahłusz al. Jachlusz i Wyspa, na zach. Strzeliska Stare w pow. bobreckim, na płn. Prybeń, na wsch. Korzelice obie w pow. przemyślańskim. Wieś leży całkiem na wyżynie podolskiej, nad potokiem Świerzem, w jarze głębokim, którego obustronne zbocza mają na Mełna Mełn Mełgiew Mełeszki Mełencina Mełejgany Mełeczechówo Mełecinka Mełdno Mełno Mełno Mełna ziom bardzo nierówny, debrami bocznemi wielokrotnie poszarpany. Świerz przepływa zach. część wsi od płn. na płd. i przyjmuje w obrębie wsi kilka małych dopływów, z których najznaczniejszy nastaje we wsch. stronie, a płynąc środkiem obszaru na zach. , wpada od lew. brz. do Świerza. W dolinie tego potoku i w dolinie Świerza leżą zabudowania wiejskie. Przeważna część obszaru lesista. Na płn. wsch. leży las Bukowy szczyt 424 m. a w nim wznosi się na granicy Korzelic wzgórze Mogiła, 429 m. wys. , znak triang. Na stokach jaru, po prawym brzegu Świerza, przewaliły się znaczne zwały gliny dyluwialnej, której brak zboczu lewemu. To też od wsch. strony odsłoniły się miejscami bardzo wyraźnie warstwy piasków i piaskowców miocenicznych, a samym dopiero spodem, przy dnie potoku, występuje kreda senońska. W dołujących tu sypkich piaskach białych, w samej wsi jeszcze, znachodzą się pięknie zachowane skamieliny, przemawiające za drugiem piętrem śródlądowem trzeciorzędnego utworu Terebratula haliciensis np. , Argiope squamata Eichw. , Pecten Niedźwiedzkii Hibl i t. d. Po nad tymi piaskami rozwinął się bardzo zwięzły piaskowiec gruboziarnisty, złożony w znacznej części z samych okruchów mięczakowych, serpulowych i litotamniowych. Piaskowiec ten służy, podobnie jak z pobliskiego Tucznego, do robienia wybornych kamieni młyńskich, Samą górą ułożyły się warstwy luźnie spojonych i łatwo wytraczających się buł litotamniowych. Na wsch. od Mełny ku Firlejowi wrzyna się w te utwory głęboka debra, której zbocza porasta las, złożony przeważnie z buku i grabu, z wmieszaną dębiną i brzozą. Na płn. zboczu lesistem tej debry, a na płd. od strumyka, wpadającego poniżej we wsi samej do Świerza, odsłaniają się łomy kamienia młyńskiego, po części zarzucone, z których dziś w jednem tylko miejscu prowadzi się odbudowa i gdzie też trafiono na liczne kopalne szczątki dyluwialnych ssawców, jak np. niedźwiedzia jaskiniowego, hyeny jaskiniowej i t. p. Tuż pod tymi warstwami, w poziomie górnym miałkich piasków, potworzyły się naturalne pieczary, ale prawie do stropu zamulone żółtawym, nieco gliną przemieszanym piaskiem. Czaszki niedźwiedzia, hyeny, tudzież inne dobrze zachowane kości tych zwierząt, odkryte w M. w r. 1879, znajdują się w muzeum im. Dzieduszyckich, a pieczary tameczne badał prof. Łomnicki i ogłosił kilka słów w tej sprawie w Kosmosie z r. 1881 p. t, Zapiski do dyluwialnej fauny ssawców w Galicyi wsch. , str. 560. Własn. więk. ma roli orn. 58, łąk i ogr. 12, pastw. 22, lasu 2452 mr. ; własn. mniej. roli orn. 181, łąk i ogr. 94, pastw. 53, lasu 19 mr. W r. 1880 było 298 mk. w gminie, 25 na obsz. dwors. 9 obrz. rzym. katol. reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Podkamieniu, gr. kat. w Wyspie. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała, kasa pożyczk. gm. z kapit. 1011 zł. w. a. i młyn. Lu. Dz. Mełna, szczyt w pasmie Gołogór ob. t. II, 677. Mełniczenko al. Młynówka, część Gruszki, pow. tłumacki. Mełno al. Melno, al. Mellno dok. Malden, Alden, Meldno dobra ryc. ze st. p. , telegr. i kolei żel. z Grudziądza do Jabłonowa prowadzącej, pow. grudziądzki. Leżą nad jez. Meinem, od którego mają swą nazwę; paraf. kat. i ew. Radzyn; szkoła ewang. w miejscu; do niej uczęszczają i katol. dzieci; M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil, który r. 1880 liczył 2052 dusz. W 1882 r. urodziło się tu 106 dzieci, umarło 64 osób, zawarto 20 małżeństw. W 1868 r. M. miało 34 bud. , między tymi 13 dm. , 291 mk. , 172 kat. , 119 ew. Obszaru mają te dobra 843, 50 ha, roli orn. i ogr. 551, 35, łąk 71, 49, pastw. 2510, nieuż. 14, 59, wody 180, 97 ha. Czysty dochód z gruntu obliczają na 17002 mrk. W miejscu jest gorzelnia. Właśc. niemiec. W przywileju wsi Okonina z r. 1325 spotykamy Piotra Hildegarda i Kunzego, jako właścicieli z Mełna. Według rejestrów czynszowych komturstwa radzyńskiego z r. 1415 posiadał Clauco Klawko z synami swoimi Hanuszem i Bartołtom większą część dóbr jako lemani, a Mikołaj Schreiber mniejszą; pierwszy płacił do zamku 3 grzywny czynszu, drugi 1 grzywnę i 6 skojców; obaj byli nadto zobowiązani brać udział w wyprawach Krzyżaków w ziemi chełmińskiej z lekką zbroją na koniu. W 1411 r. urządził sobie zakon na jednej części dóbr, która straciła pana, folwark z niem. Aldenhof zwany, na którym według rejestrów archiwum królewieckiego z r. 14l1 stało 66 koni i 11 źrebiąt, a w 1434 r. 30 koni roboczych i odpowiednia liczba bydła i świń. Gdy r. 1410 król po bitwie pod Grunwaldom nie zdołał zdobyć Malborga, ciągnął przez Kwidzyn i Sztum do Radzy, gdzie zamek jeszcze był w ręku Krzyżaków. Nad jez. mełdzyńskiem rozłożył się obozem i bawił tu 3 tygodnie. Zamek dostał się w ręce Polaków. Wtedy to stracił Mikołaj z Melna, jak podają księgi szkód krzyżackie z 1414 r. , 200 grzywien na swoim majątku. Ów Mikołaj Niclas Schreiber pochodził ze szlachty niemieckiej, która dopiero po bitwie pod Dąbrownem zaczęła osiedlać się częściej w Prusiech. W tym roku zaś mieszkali w M. prócz niego jeszcze Stango, przodek rodu Meldzyńskich, oraz Pietrasz i Konrad. Ale otoczenie polskie taki na tę niemiecką familią Schreiberów wywarło wpływ, że potomek owego Niklasa w aktach sądowyeh nie Mełniczenko Memole Memento Memeler Tief Memel Mełnyki Mełnyki mieckich już się nie pisał Schreiber, lecz Niclas Schreybertzki, gdy razem z Maciejem Stanowskim r. 1521 kupił wś Skurgawy. Jest to jedyny szlachcic niemiecki, którego za czasów krzyżackich w XV w. na ziemi chełmińskiej spotykamy ob, Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 145 146 i 127. E. 1422 został zawarty pokój między Polską i zakonem krzyżackim w obozie ad littora fluvii Ossa prope lacum Melno dictum, inter castra Radzyn et Rogozno, mocą którego Pomorze, ziemia chełmińska i michałowska zostały przy Krzyżakach Długosz, Lib. XI, str. 306. W XV w. stanowiło M. z Nielubiem, Wroniem i Borowem jeden majątek. R. 1445 wymieniają krzyżackie księgi czynszowe czterech właścicieli dóbr M. , których imiona są Mikołaj Niklas, Stange, Petrusche i Kuntze; każdy z nich płacił do zamku radzyńskiego 9 korcy żyta, tyleż pszenicy, owsa i jęczmienia; zdaje się zatem, że każdy posiadał równą część; mełdzyński folwark, który tu Krzyżacy r. 1411 byli założyli, już tedy pewnie nie istniał. Z czasów polskich zasługują na wzmiankę Bartolt von Aldenn, sędzia ziemski około r. 1492, dalej Łukasz z Melna, który w 1526 r. był starostą rogozińskim, i Feliks z Melna, który te dobra posiadał od r. 1552 1560. R. 1610 było M. w ręku biskupa Szymona Rudniskiego, który je odstąpił staroście kowalewskiemu Janowi Plemięckiemu z wszelkiemi prawami. Z wizytacyi Strzesza z r. 1667 dowiadujemy się, że M. było wtedy własnością Sebastyana Czapskiego, która to familia dłuższy czas je posiadała. R. 1772, w którym nastąpiła okupacya pruska, należało M. wraz z Linowem, Boguszewem, Dąbrówką, Rywałdem, Szczuplinkami, Nowym Młynem, Powiatkiem i Wroniem, sście Tomaszowi Czapskiemu, dobra M. jednakowoż były zastawione Zygmuntowi Kretkowskiemu za procenta od kapitału, który tenże Czapskiemu był pożyczył. M. zawierała tedy 16 włók roli ornej, 1 włókę łąk, 2 gaje brzozowe, jezioro, 2 pustkowia, karczmę, a właścicielowi przysługiwało nadto prawo warzenia piwa i pędzenia wódki, polowania i sądownictwo. Z dokumentów ówczesnych wynika także, że Kretkowski już prawem dziedzicznem przejął M. w zastaw, bo Maryanna Konojadzka, której majątek na niego przeszedł, już r. 1756 pożyczyła była ówczesnej właścicielce Konstanoyi Czapskiej 12845 złotych prusk. Równocześnie wzięła Konojadzka dobra M. w dzierżawę za 2000 flor. ; ale ponieważ procent od owych 12845 zł. wynosił 770 flor. , dlatego płaciła Konsojadzka rocznie tylko 1230 flor. Dzierżawa miała tak długo trwać, aż pożyczony kapitał zostanie spłacony. W 1799 r. nabyła cały ten klucz wraz z M. księżna Urszula Radziwiłłówna, sprzedała go jednak za 83, 333 tal. 10 sbr. i za roczną opłatą w kwocie 3333 tal. 10 sbr. Tobiaszowi v. Blumberg, który się jednak na tych dobrach długo nie utrzymał. W 1804 r. oszacowano same dobra M. 60, 145 tal. 20 sbr. Znajdował się tam wówczas jednopiętrowy murowany dom mieszkalny z kilku izbami, osobna pralnia, kurnik, szopa do torfu, w; pruski mur budowana, śpichlerz, 2 stodoły, stajnia dla koni, 2 stajnie dla bydła, owczarnia, dom o grodowy i studnia. Prócz tego należała do M. mlekarnia Wygoda. Mocą kontraktu z r. 1821 d. 22 czerw. został cały klucz M. , składający się jeszcze z Mełna i Wygody, dalej z Boguszewa, Dąbrówki, Linowa i należącej do niego karczmy Popas zwanej, prócz tego 2 wsi szlacheckich Szczuplinek i Rywałdu, sprzedany dyrekcyi banku głównego za 260, 000 tal. W 1830 r. kupił M. , Wygodę, Linowo i Popas niemiec Bieler. M. zawierało wtedy 113 włók 17 mr. i 110 pręt. kwadr. Goldbeck wymienia 1789 r. w swej topografii M. , jako folw. i wś z 18 dymami, Kś. Fr. Mełnyki, ob. Mielniki i Młynarze. Memel, ob. Kłajpeda. Memel, niemiecka nazwa Niemna. MemelAlthof niem. , al. A. M. , dobra ryc, pow, kłajpedzki, o 0, 6 kil. od Kłajpedy, okr. urz. stanu cywil. Barschken. Rozl. 394, 50 ha roli orn. i ogr. , 145, 50 łąk, 20, 80 nieuż. , 8, 90 wody. Młyn holenderski, hodowla by dła. Kś. Fr. Memeler Tief, ob. Kłajpedzka cieśnina. Memento niem. , folw. dóbr Gr. Thierbach, pow. holądzki, st. p. Quittainen o 4 kil. , 68 mk. 1856. Własność Dönhoffów. Kś. Fr. Memole dok. , ob. Niemen. Menczel, Menczeł, ob. Mińczoł. Menczelik, szczyt lesisty w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskirm, w płd. wsch. stronie obszaru Kosmacza, w pow. koso wskim, nad źródłami pot. Kosmacza ob. , pod 42 24 25 wsch. dłg. g. F. , a 48 15 21 płn. sz. g. Na zach. od niego wzbija się wy niosły czubek Hordie ob. , 1478 m. , a na płd. wsch. Grahit 1171 m. . Las pokrywający M. od płn. zwie się Ledeskulem. Wzniesienie czyni 1300 m. Br. G. Menczels niem. , ob. Mieczysławy, Menczelsdorf dok. , ob. Narczym i Mensguth. Menczelszgutt dok. , ob. Mensguth. Menczeł, ob. Menczel. Menczenięty, folw. i os, karcz. nad strumykiem, pow. wilejski o 76 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. mańkowiecka. Folw. ma 1 dm. , 33 mk. starowierców; os. karcz, 2 dm. , 9 mk. Menczil, ob. Menczel. Menczul, szczyt górski w obrębie pow. doliniańskiego ob. t. II, 99. Menczyce, wś, pow, włodzimierski, na płd. Menczyce Menczul Menczil Menczenięty Menczelszgutt Menczeł Menczelsdorf Menczels Menczelik Menczel Menkupie Menczykal Menczyki Mendaryszki Mendczykal Mendler Mendoga mogiła Mendrienen Mendritz Mendromierz Mendykowce Mendzisko Menersdorf Mengeinen Mengieli Mengsdorf Menguszfalu Menhard Menharder Bach Menicz Menkenhof Menkewitz Menkimmen Menkinie Menkoszyn Menkwitz Menonici Mensdorf Mensdorfer Bach Mense Mensguth od wsi Zimno, własność monastyru zimeńskiego. ob. Pam. Arch. Kom. , t. IV, od, 2, 17. Menczykal niem. , ob. Męcikał. Menczyki, wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Słowiki, odl. 19 w. od Władysławowa, ma 7 dm. , 62 mk. W 1827 r. wś rząd. , 6 dm. , 51 mk. Menczyki, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Mendaryszki, wieś niedaleko Krasławki w pow. dyneburskim. Mendczykal niem. , ob. Męcikał, Mendler niem. , młyn. , ob. Jemielnica. Mendoga mogiła. Tak zowią kurhan w pobliżu b. monastyru bazylianów na przedmieściu Leszcz w Pińsku. Mendrienen al. Mendrinen niem. , ob. Mędryny i Mędrzyny, Mendritz niem. , ob. Mędrzyce. Mendromierz niem. , ob. Mędromierz. Mendykowce, mołd Mendykaucy, wś, pow. chocimski, gub. bessarabskiej, par. Chocim, leży przy trakcie z Kłokuszny do Bulboki, ma 67 dm. i cerkiew paraf. drewnianą. X. M. O. Mendzisko, ob. Mędzisko. Menersdorf, ob. Wierzbów. Menge niem. , rz. , pow. wystrucki ob, Weiss Preuss. Littauen und Masuren, II, 56. Mengeinen niem. , wś na Warmii w kameracie orneckim, w urzędowych spisach nie ma jej, istniała jednakowoż jeszcze r. 1656, i według lustracyi miała 66 włók, 15 gbu rów, 2 sołtysów, 3 wolnych, 1 karczmę pustą; dawali 92 kur i 32 gęsi, czynszu 286 flor. 17 gr. 9 fen. ob. Zeitsch. für die Gesch. Ermlands, 1880, str. 219. Kś. Fr. Mengen niem. , dok. Maynan, dobra ryc, pow. licbarski, st. p Kiwity 3 kil. odl. , mają obszaru 315, 29 ha, a mianowicie roli or. i ogr. 187, 20 ha, łąk 71, 39, past. 34, 88, boru 18, 94, nieuż. 2, 66, wody 0, 22; czysty dochód z gruntu wynosi 3071 mrk. Właściciel niemiec. R. 1376 d. 26 paźdz. zapisuje biskup warmiński Henryk Prusakowi Tulneco Tulneco pruteno i jako spadkobiercom po kądzieli i mieczu in campo Maynan, t. j. Mengen, na prawie pruskiem 3 wł. , za to będzie zobowiązany do jednej służby konnej, będzie pomagał przy budowli zamków i płacił podatki zwykłe; zagłówne wynosić miało 30 grzywien kary. Dat. in curia nostra Wormedith. .. ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 19 20. R. 1702 mieszkał w M. Jan Krzysztof Knobelsdorf, którego dziadek Krysztof dobra te r. 1608 otrzymał od bisk. Rudnickiego ob. Kętrz. O ludn. pola w Prus. , str. 562. Z szlachty tu zamieszkałej wymienia Kętrz. Łąckich str. 564 i Trebniców str. 585. W 1856 r. 66 mk. Kś. Fr. Mengieli, wś, pow. szawelski, gm. żagorska, 8 dusz, 40 dz. ziemi. Mengsdorf, ob. Mięguszowce. Menguszfalu, ob. Mięguszowce. Menhard, ob. Wierzbów al. Verbowo. Menharder Bach, ob. Wierzbowski potok i Kahlenseifen. Menicz, lesiste wzgórze, 384 m. wys. , pod 49 5 30 płn. szer. a 42 38 wsch. dłg. F. , w płd. zach. stronie Zahorzec, pow. złoczowski. Menkenhof, dobra prywatne w Kurlandyi, w okr. i par. selburskiej. Menkewitz niem. , ob. Minkowice. Meńki, ob. Mińki. Menkimmen niem. , dobra ryc. na Litwie pruskiej, st. p. Kowary 3 kil. odl. , okrąg urz. stanu cywil. Karpowo, obszar wynosi 241 ha, mianowicie rola or, i ogr. 170 ha, łąki 30, pastw. 35, nieuż. 6; czysty dochód z gruntów 1698, mrk. 1856 r. 60 mk Kś. Fr. Menkinie, wś, pow. władysławowski, gm. i par. Syntewty, odl. 19 w. od Władysławowa, ma 15 dm. , 112 mk. W 1827 r. 7 dm. , 67 mk Menkoszyn, ob. Mękoszyn. Meńkowa, młyn i tartak na obszarze dwor. Spasa, pow. doliński. Menkupie al. Miękupie, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. 9 w. od Kalwaryi, ma 35 dra. , 266 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kalwarya, ob. . Menkwitz niem. , ob. Minkowice. Menonici, właściwie Mennonici, wychodźcy holenderscy z Fryzyi, tak zwani od Menno twórcy odrębnej sekty śród anabaptystów, szukając spokojnych siedzib osiadali w różnych stronach Polski. Najwcześniej przybyli oni do Prus, gdzie osiedlili się około 1568 r. w pow. malborskim i gdzie ich dotąd mieszka około 5000. Później spotykamy ich drobnemi grapami w pow. warszawskim i przasnyskim, w berdyczowskim pow. , gub. kijowskiej wś Michalin, gdzie osadzili ich Potoccy, w pow. lwowskim i grodeckim gdzie w drugiej połowie XVIII w. osiedli za cesarza Józefa II. O tych ostatnich pisał Goehlert Die Karaiten und Menoniten in Galizien. Sitz Berichte der k. k. Akad. Wien 1861. Mensdorf, Ménhard, ob. Wierzbów. Mensdorfer Bach, ob. Wierzbowski potok. Mense niem. , najwyższa góra w pow, kładzkim. Mensguth niem. , dok. Menczelszgut, Auszlevo, Syrgut, Swerszutten, Menczelsdorf, ob. Dźwierzuty. Tu dodatkowo dajemy więcej szczegółów. Wś ta leży 18 kil na płn. od Szczytna, nad szosą ztamtąd do Biskupic prowadzącą; w Dźwierzutach odłącza się od szosy inna do Niborka wiodąca, w pobliżu jez. z niem. Schobensee zwanego. Okolica górzysta, lasami pokryta, gleba piaszczysta, gliniasta, miejscami są pokłady torfu. W 1877 r. 1200 mk. , Menczykal Merecice Merczyce Mereckie Merdyn Mercza Mercke Merchwiada przeważnie ewang. ; ludność trudni się rolnictwem. W pobliżu są 2 cegielnie i kilka gorzelni. Kościół na wzgórzu z wieżą pochodzi z czasów krzyżackich. W miejscu jest stacya misyjna z nową kaplicą, stowarzyszenia św. Bonifacego i Wojciecha. W r. 1878 dusz 430. Dźw. tworzą też osobny okr. urz. stanu cywil. , który d. 1 grud. 1880 r. miał 2639 dm. ; roku 1882 urodziło się 134 dzieci, zawarto 24 małżeństw, zmarło 82 osób. Tutejsza st. p. liczy się do III klasy; poczty osobowe idą ze Szczytna na Dźw. do Rothfliess, z Rothfliess na Dźw. da Wielborka i ztąd do Niborka; poczta posłańcowa dochodzi do Pasynia i do Rańska. Dźw. istniały już r. 1399. Filip Wildenow zwalnia na prośbę swoich najbliższych przyjaciół i pana Mikołaja Targowskiego v. Tergewisch, bartników w Dźwierzutach od pańszczyzny herrendinst; i ustanawia ich stosunki. świadkami byli Mikołaj Targowski i Tomasz, proboszcz dźwierzucki Swersatten. Dan r. 1403 w dzień śś Trzech Króli. R. 1438 Tomasz, sołtys dźwierzucki, posiada prawo chełmiń. Mikołaj Targowski, Kończ z Zybułtowa i Jan Pilawski Philsdorf z Dźwierzut nadają Giedatowi, wiernemu słudze, karczmę w Dźw. z 1m morgiem roli na prawie chełm. Dan r. 1438 w dzień śś. Wita i Modesta. świadkami byli Jakub, proboszcz dźwierzucki, Mikołaj Schwansfeld, Mikołaj Lindern i Kacper, pisarz. R. 1484, za czasów bisk. warmińskiego Mikołaja v. Tüngen, został na probostwo tutejsze prezentowany przez Konrada de Stauchouwitcz, prowizora w Szczytnie, Erasmus de Elbing, clericus Warmiensis dioecesis; instytucya jego nastąpiła, die Jovis XVIII Marcii. R. zaś 1485 został tu proboszczem Wawrzyniec Simonis, a r. 1489, 29 listop. Wawrzyniec Cronow. Proboszcz tutejszy posiadał 4 włóki, mesznego pobierał 2 łaszty, co 14 dni odprawiał też nabożeństwo w nieistniejącej już wsi Wildenheim, gdzie był kościół aż do r. 1531. R. 1602 mieszkało w Dźw. więcej Polaków aniżeli Niemców. Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prus. , str. 391 92 i Script. rer. Warmien. , I, str. 376, 379, 387, 402. Z szlachty mieszkali w Dź. r. 1602 Rochowie. Kś. Fr. Mensik niem. , ob. Mężyk. Menthen niem, ob. Minięta. Mentów Mętów al. Głuszczyzna, wś i fol. , pow. lubelski, gm. Zemborzyce, par. Czerniejów. Folw. należy do dóbr rząd. W 1827 r. wś duchowna, 30 dm. , 213 mk. W XV w. należał do par. Krężnica Jara Dług. III, 306. Fol. M. al. Głuszczyzna z wsią Głuszczyzna, rozl. mr, 412 gr. or. i ogr. mr. 303, łąk mr. 14, past. mr. 5, lasu mr. 83, nieuż. i place mr. 6; bud. mur. 1, z drzewa 4; płodozmian 12po lowy. Wś Głuszczyzna os. 10, z gr. mr. 233. Mentula mapa Reym. , rz. w pow. łukowSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 64. skim; właściwie jest to odnoga Wieprza, od dzielająca się z praw. brzegu pod Bozniewica mi na zach. Kocka, płynąca ku zach. pod Mściskiem i powracająca do głównego koryta pod Łysobykami. J. Bliz. Menturren niem. 1. wś na Litwie prus. pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy, okr. urz. stanu cywilu Gailboden, w 1856 r. 147 mk. 2. M. Gr. niem. , wś, pow. darkiejmski, st. p. Sodehnen. M. Kl. wybud. tamże, 11 mk. w 1856 r. Kś. Fr. Mentuszewo, os. , pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz. Menzelińsk, miasto pow. gub. ufimskiej, na lew. brzegu rz. Menzeli, przy ujściu do niej rzek Czanki i Skorodumki, odl. 1780 w. od Petersburga, a 271 w. od miasta guber. Ma 5872 mk. , bank, stacyą pocztową, twierdzę w r. 1736 wystawioną. Menzels niem. , ob. Mieczysławy. MenzelsAlt niem. , folw. , pow. morąski, st, p. Miłomin, należy do dóbr ryc. Banners. Menżykowszczyzna, wś, pow. oszmiański, 4 okr. adm. , 56 w. od Oszmiany, 7 dm. , 65 mk. 58 prawosł. , 7 katol. . Meradow dok. , ob. Rywałd. Meran dok. , ob. Mirany. Meraunen dok. , ob. Morny. Merawn, Merayno dok. , ob. Mirany. Mercestwo, os. , pow. wejherowski, st. p. Smażyna, o 2 mile od Wejrowa, należy do Szynwałda. Merchwiada, nazwa lasu rozpościerającego się w płd. zach. obszarze gm. Kropiwnika Starego, w pow. drohobyckim, na płn. stoku góry Wieży 1028 m. i pokrywającego górę, Merchwiada zwaną. Z lasu tego wypływa potok Bukowiec, płynący na płn. i po 4 kil. biegu uchodzący do Stryja z praw. brz. Br. G. Mercke al. Merckem niem. , ob. Grzywna. Mercza, rz. , dopływ Anczy, ob. Mercze, wś i fol. , pow. wyłkowyski, gm. Zielonka, par. Olwita, odl. 11 w. od Wyłkowyszek, ma 17 dm. , 136 mk. W 1827 r. 14 dm. , 149 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 338 gr. or. i ogr. mr. 285, łąk mr. 26, past. mr. 24. nieuż. i place mr. 3; bud. z drzewa 9. Wś M. osad 17, z gr. mr. 100. Merczyce, wś nad rz. Jasiołdą, pow. piński, gm. Porzecze, 1 okr. pol. , 161 mk. Własność Twardowskiego. Merdyn, ob. Mordyn. Merecice, po węg. SzentImre, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół kat. filial. , 242 mk. Mereckie 1. wś, nad jez. Czarnem, pow. dzisieński, o 50 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 20 dm. , 210 mk. 2. M. , dwie wsie, pow. dzisieński, gra. głębocka, w 1 okr. adm. , dusz 89. Merecz 1 łac. Meretium, u Krzyżaków Merkenpille lub Merken, mko na praw. brz. Niemna, 17 Mercestwo Merawn Meraunen Meran Meradow Menżykowszczyzna Menzels Menzelińsk Mentuszewo Menturren Mentula Mentów Menthen Mensik Mensik Mercze Merecz przy ujściu Mereczanki, pow. trocki, w 4 okr. adm. ; 102 w. od Wilna, 84 w. od Trok, 77 od Grodna; 233 dm. , 2148 mk. 1882 r. . Prawosławna cerkiew murowana, kościół parafialny katol. Wniebowzięcia M. B. , sąd gminny, szkoła, targi tygodniowe co niedziela, st. poczt. odl. 24 w. od Oran. Na Niemnie znajduje się prom. M. stanowi własność skarbu, który ziemię oddał włościanom na wykup. Dawniej znajdowali się w M. dominikanie, dla których burmistrz miejscowy Krzysztof Stefanowicz i jego żona Anna ofiarowali r. 1605 kamienicę z placem a kanclerz litewski Gabryel Wojna wymurował przed r. 1615 kościół pod wez. P. M. Gromnicznej i ś. Kazimierza. Nadto było w M. kolegium jezuickie, założone 1676 r. przez Michała Kazim. Paca, woj. wil. i hetm. w. lit. , ze szkołami niższemi. Po kasacie jezuitów komisya edukacyjna 1777 r. oddała mury ich dominikanom, którzy utrzymywali szkołę podwydzialową. M. jestto jeden z najdawniejszych grodów litewskich, często rezydencya książąt litewskich, którzy dla łowów w okolicznych kniejach chętnie tu przebywali; bogaty jest w rozmaite wspomnienia historyczne. Pierwsza wzmianka historyczna o nim znajduje się w kronikach krzyżackich pod r. 1377, w którym Gotfryd Linden, marszałek krzyżacki, wyprawiwszy się przeciwko Olgierdowi, znaczne łupy z M. zabrał. W r. 1391 Witold opanował zamek merecki; w wyprawie zimowej 1393 r. w. mistrz Konrad Jungingen zdobył i zburzył zamek. Po odbudowaniu go przez Litwinów, marszałek zakonu Werner Tettingen 1403 r. także go opanował, spustoszywszy okolice. M. znajdując się na drodze wypraw zakonnych przeciw Trokom i Wilnu, bezustannie był wystawiony na najazdy krzyżackie. W ogóle do końca panowania Wł. Jagiełły M. miał wielkie znaczenie wojenne. Wkrótce po zaprowadzeniu wiary chrześciańskiej w Litwie, Jagiełło fundował w M. farę pod wez. ś. Mikołaja, uposażaną przez w. ks. Kazimierza 1442 r. oraz Aleksandra Jagiellończyka 1493 i 1496 r. , za którego wymienioną jest pod wez. N. M. P. , dalej przez Zygmunta I w 1516 r, i Stefana Batorego 1582 r. Zygmunt I dal 1536 r. starostwo mareckie w dożywocie Janowi Zabrzezińskiemu, woj. trockiemu i marszałkowi w. ks. lit. Zygmunt August nadał M. potwierdzenie na prawo magdeburskie przywilejem podpisanym 7 grud. 1569 r. w Knyszynie. Najważniejsze wspomnienia łączą się do panowania Władysława I, który królewiczem jeszcze będąc bawił tu w latach 1630 31, a potem jako król w r. 1633, 1634 a ostatecznie w r. 1648, kiedy wracając z Wilna do Warszawy, zatrzymał się tutaj, i, w ciężką zapadłszy chorobę, d. 20 maja życie zakończył. Najazd nieprzyjaciół za Jana Kazimierza sprowadził ostateczną klęskę na M. , z której już nigdy nie powstał, pomimo uchwały sejmowe 1655 r. , zwalniającej miasto na lat 6 od ciężarów i potwierdzającej dawne przywileje. Za drugiej wojny szwedzkiej zatrzymał się w M. 1707 r. w paźdz. oraz w stycz. 1708 r. cesarz Piotr W. Przy samem ujściu Mereczanki do Niemna wznosi się góra, w wyższej części sypana, na której stał niegdyś zamek, jedyny ślad po którym pozostał w dużym okopie, wieńczą. cym szczyt góry, w odłamkach cegły i żużli, a nadto w znalezionych kilku kulach kamiennych, ważących przeszło 80 fun. , oraz szczątkach machin wojennych. Chwilowo M. był głównem m. powiatu, stanowiącego część pow. trockiego. Par. kat. dekanatu mereckiego dusz 4820 a z filiami 12, 588. Filie w Marcinkańcach i Rotnicy; dawniej i w Niedzingach. Kaplica była w Pilwingach. Dekanat merecki dyec. wileńskiej składa się z 14 parafij M. , Niedzingi, Olkieniki, Daugi, Punie, Jeźno, Stokliszki, Olita, Piwosiuny, Haunszyszki, Dusmiany, Niemonajcie, Niemoniuny, Birsztany, wszystkie w pow. trockim; wiernych liczy 73, 214. Merecz gmina, pow, trocki, posiada 888 dm. , 5699 włościan ob. płci; 30, 740 dz. gruntu; zarząd gminny w mczku M. Gmina składa się z 13 okr. wiejskich i obejmuje 2 miasteczka, 53 wsi i 17 zaścianków. Okręgi są 1 Merecz, 2 Radówka, 3 Nierowo, 4 Kobiele, 5 Mordasowo, 6 Kościuny, 7 Ruskie sioło, 8 Nietesy, 9 Soleniki, 10 Rzeczany, 11 Piórzyszki, 12 Rondomańce, 13 Brokorościele. Gm. należy do IIgo okr. pokoju do spraw włościań. M. okrąg wiejski w gm. Mereczu, mieści w obrębie swym mko M. , wś Maksymańce, oraz zaścianki Zamereczanka, Jabłonowo, Zakowale, Poszylinga, Kamienciszki, Bakanowa. M. st. poczt. na trakcie OranyMerecz, odl, od Wilna na 102 w. Mereckie starostwo grodowe, w wojew. i pow. trockim. W r. 1766 wedle spisów podskarbińskich składało się z miasta M. z wójtostwem i przyległcmi dobrami, któro w czasie pierwszej wojny szwedzkiej zupełnie wraz z miastem były zniszczone. W tym czasie posiadał je Mateusz Ogiński, wojewodzie witebski, który zeń opłacał kwarty złp. 3425 gr. 12, a hyberny złp. 4226. Bo r. 1846 utrzymywał się na wzgórzu nad samą Mereczanką dwór, gdzie zwykle starostowie miejscowi przemieszkiwali. Na sejmie z r. 1773 75 stany rzpltej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Józefowi Narbutowi, chorążemu i posłowi pow. lidzkiego. Na tymże sejmie uchwalono przeniesienie grodu z Merecza do Olity. 2. M. , zaśc, pow. wileński, gm. Turgiele, w 5 okr, adm. 3. M. Michnowo, majątek, pow. wileński, gm. Turgiele, w 5 okr, adm. ; własność Merecz Merienwerder Koreckich. 4. M. , wś, pow. wileński, ob. Pawłowo. 5. M. Julianowo, fol. szl. nad rz Mereczanką, pow. wileński, 5 okr. adm. , gm. Turgiele, o 35 w. od Wilna, 1 dm. , 14 mk. kat. ; własność Kochanowskich. 6. M. Wil kiszki, fol. szl. nad rz. Mereczanką, pow. wi leński, 5 okr. adm. , o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 22 mk. 7 prawosł. , 15 katol. , 908 dz. ziemi; własność Zielonki. 7. M. Mijanowski, folw. szl. nad rz. Mereczanką, pow. wileński, 5 okr. adm. , o 35 w. od Wilna, 1 dm. , 14 mk. 5 pra wosł. , 9 katol. . J. Krz, Mereczanka, rzeczka w gub. wileńskiej. prawy dopływ Niemna, wypływa w pow. wi leńskim z leśnego jeziora pod Lejpunami, w po bliżu Taboryszek, niedaleko od prawych do pływów Wilii, i ubiegłszy 110 w. , wpada pod Mereczem. Przepływa około wsi Merecze, Puzyryszek, Merecze Koreckie, mka Turgiele, zaśc. Pawłowa, MereczDesztrunga, mka Jaszuny, w. Rudniki, m. Olkieniki, w. Orany i Przełaje. Szerokość jej wynosi do 6 sążni; spławna na przestrzeni 60 w. , poczynając od ujścia Sołczy; głęboka w górnym biegu l, w dolnym, od ujścia Sołczy, przeszło 2. Od prawego brzegu M. przyjmuje, oprócz kilku bezimiennych strug błotnistych, rzeczki Cyrwią, Aunupis, Grausupis i Orankę, z lewego zaś Pireupis, Sołczę, Wersokę; Ułłę z Osupką i Grudą. J. Krz, Mereczowszczyzna, fol. , pow. słonimski, par. Kossów, należy do dóbr Kossów ob. t. IV, 473. Ta d. 12 lut. 1746 był ochrzczony Ta deusz Kościuszko dzień urodzenia niewiado my, którego ojciec Ludwik, miecznik brze ski, miał wspomniony folwark w zastawie od Sapiehów za sumę złp. 54, 500, spłaconą mu 1761 r. przez hr. Fleminga, wojew. pomorskie go. Była tu kaplica katol. par. Kossów. Ta deusz Kościuszko urodził się stanowczo nie w M. lecz w Siechnowicach. J. Krz. Mereda, ob. Miereda. Merefa, wś ze st. poczt. , pow. i gub. char kowska, o 2 w. od st. dr. żel. kurskochar kowskoazowskiej. Mereja, rz. , lewy dopływ Dniepru w gub. smoleńskiej. Częściowo stanowi granicę między tą gubernią a gub. mohilewską. Przyjmuje rz. świnię pod miastem Krasne i płynie pod miastem Lady w gub. mohilewskiej. Mereny, ob. Wagendrüssel al. Wondrysel. Meresina dok. , ob. Mierzyna. Meretzei, wś, pow. suczawski, na Bukowinie. Gmina ma 1438 mk. 1881. Merewlany, wś, pow. wileński. W 1728 r. własność Michała Kopcia. Mereynica dok. z r. 1289, struga pod Starą Kiszewą. Czyt. Perlbach P. U. B. , 400. Merga zdrobniałe mergéle, mergete, w języku litewskim dziewczyna wyraz ten dał początek nazwie licznych miejscowości w ziemiach litewskich, jak Mergażery, Mergbudzie, Mergi, Mergiełajcie, Mergiuny, Mergińce, Mergoszyle. Mergażery 1. wś, pow. trocki. 2. M. , okrąg wiejski w gm. Orany, pow. trocki, ma w obrębie swym wsie Mergażery, Girażery, Moladugno, Sołowarce. Mergażerys, jez. w dobrach Dowcielany Owsianiszki, jedno z grupy 6ciu jeziór Olosa, Berżona, Gopielnice, Zelwa, Mergażerys i Podtapoje. Jeziora te razem ze stawami zajmują 123 mr. 263 pr. kw. Najgłębsze jezioro jest Berżona 5 sążni 8, 6 m. . Mergbudzie, wś, pow. władysławowski, gra. i par. Gryszkabuda, odl. 20 w. od Władysławowa, ma 11 dm. , 103 mk. W 1827 r. wś rząd. , 11 dm. , 103 mk. , wchodziła w skład dóbr rządowych Leśnictwo. Mergenaw dok. , ob. Maryak Mergenburg niem. , ob. Malbork, Mergenwerder niem. , ob. Kwidzyn, Mergeszka, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół paraf. gr. kat. , lasy, 101 m. Mergi 1. zaśc. rząd. nad rz. Niemenczą, pow. wileński, 1 okr. pol. , o 23 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. kat. 2. M. al. Morgi, 4 osady wiejskie w pow, mińskim, nad rzeczułką, do pływem Wołmy, w miejscowości mocno fali stej, małoleśnej. A. Jel. Mergiełajcie, wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, przy trakcie z Krup do Popielan, 26 dusz, 411 dz. ziemi gleby 4rzędnej. Niegdyś starościńska. J. G. Mergilsee dok. 1395 r. , jez. pod Ragnetą Script. rer. Pruss. , II, 675. Mergińce, wś włośc, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 32 w. od Lidy, 12 dm. , 108 mk. 1866. Mergiuny, zaśc, pow. szawelski, gm. żagor ska, dusz 4, ziemi 54 dzies. gleby pierwszo rzędnej. J. G. Mergoszyle, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. 17 w. od Maryampola, ma 11 dm. , 102 mk. Mergun, rz. , ob. Rimsaht. Mergusza, struga, dopływ. rz. Kudep w Inflantach gub. witebska. Meriama, mko pow. hapsalski, gub. estlandzka, st. poczt. Meridian mire, góra, pow. lwowski ob. t. 5, 550 1. Merienwerder, Merienwert niem. , ob. Kwidzyn, Merinck dok. , ob. Morąg. Merine niem. , ob. Mierzyn. MerineAlt i MerineNeu, ob. MierzynStary i Mierzyn Nowy. Merinoss niem. , folw. , pow. suski, st. p. Susz, należy do dóbr ryc Kamieniec. Merkau dok. , ob. Mirahowo. Merkaw dok. , ob. Mirahowo i Mierki. Mereynica Mergilsee Mergun Mergusza Meriama Meridian Mergażerys Merinck Merine Mereja Mereczanka Mereczowszczyzna Mereda Merefa Mereny Meresina Meretzei Merewlany Mergbudzie Mereczanka Mergenaw Mergiełajcie Mergeszka Mergenwerder Mergenburg Mersewen Merseburg Mertinischken Mertensdorf Mertenhain Mersinke Merrettesfeldt Merone Mermet Mermerowizna Merke Merława Merła Merke dok. , ob. Mirakowo. Merkelsdorf dok. , tak zwano Marxöwen w pow. szczycieńskim Script. rer. pruss. , III, 166. Merken niem. , ob. Mierki. Merken, inaczej Menanen, tak w archiwach krzyżackich zowie się część brzegów Niewiaży, prawie całe jej brzegi, wówczas śród gęstych lasów ukryte, choć posiadać już miały osady Opiten, Sase, Jaswojnie, Kałnaweże, Orwistów. Merkilshof niem. , była posiadłość pryw. w okolicy Fromborka Script. rer. Warm. , I, 219. Merklaniszki, zaśc. , pow. święciański, 2gi okr. polic, o 27 w. od Święcian, 3 dm. , 22 mk. kat. Położenie niskie, błotne. Merkowa, nazwa chat w obr. gm. Świnnej Poręby, w pow. wadowickim. Br. G. Merkszany 1 al. Merkszjany, jez. , pow. święciański, przy zaśc M. i Dugiszki. 2. M. , dwa zaśc. nad jez. t. n. , pow. święciański, 1szy okr. polic, mają 46 mk. kat. i 6 starow. Merkszyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki, odl. 8 w. od Wyłkowyszek, ma 9 dm. , 83 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 6 dm. , 69 mk. Br. Ch. Merkułowicka gmina, pow. rohaczewski, o 43 w. od Rohaczewa, obejmuje 1353 dusz. Merl al. Merla, lewy dopływ Worskły, lewego dopływu Dniepru. Merlawa, lesiste wzgórze w płn. zach. stro nie obszaru Płatkowiec, w pow. borszczowskim, pod 43 37 11 wsch. dłg. g. F, a 48 55 płn. sz. g. Miejsce znaku triang. Wzniesienie 321 m. npm. Br. G. Merliszki, folw. szl, pow. oszmiański, 1szy okr. pol, odl. 15 w. od Oszmiany, 2 dm. , 17 mk. katol. Merlowa, zakład stadniczy dla poprawy rasy koni, na obszarze dworskim Izworu, w po wiecie radowieckim. Br. G. Merła al. Merło rz. w pow. bogoduchowskim gub. charkowskiej, lewy dopływ Worskły, lewego dopływu Dniepru, wpada na granicy gub. połtawskiej, poniżej m. Oposzni. Merława, grupa domów i folw. w Piłatkowcaoh, pow. borszczowski. Mermerowizna, kol i folw. , pow. olkuski, gm. i par. Kromołów. Wchodzi w skład dóbr Kromołów. Mermet, wś, pow, starogrodzki, st. p. Lubichowo, zawiera 9 gburstw, 4 zagrody, 387, 42 mr. obszaru, 98 mk. kat. , 15 dm. ; paraf. kat. Czarny las, ewan. Borzechowo, szkoła Wiele; odl. od Starogrodu 3 m. Mieszkają tu Kaszubi, zwani Lasaki ob. t. III, 906. Kś. Fr. Merone dok. , ob. Mirany. Merrettesfeldt niem. , ob. Maradki. Merseburg, miasto obwodowe nad rz. Salą, w części dawnej Saksonii, którą kongres wiedeński przyłączył do Prus, niedaleko Halli i Lipska, ma 13, 000 mk. Zawiązkiem miasta była katedra biskupia, którą tu założył w r. 968 cesarz Otton I na ziemi Słowian. Pierwszym biskupem był Bozon, mnich z klasztoru ś. Emmerama w Ratyzbonie, zmarły w r. 970; nastąpił po nim Giziler, który został później arcybisk. magdeburskim i zgodził się na kasatę biskupstwa merseburskiego, postanowioną przez papieża Benedykta VII w r. 98L Po jego śmierci w r. 1104, cesarz Henryk II fundował po raz drugi biskupstwo merseburskie dla kapelana swego Wigberta. Ten kazaniem i nauczaniem ciągiem nawrócił wielu pogan, wyciąl las święty i wzniósł na nim kościół pod wez. ś. Romana. Wigbert umarł w r. 1009 a po nim nastąpił syn Sigfryda hrabiego na Walbeku, Dytmar, autor szacownej kroniki, w której najwięcej szczegółów o Polsce znajdujemy, a zwłaszcza o Bolesławie Chrobrym; na niej oparł Karol Szajnocha znakomitą pracę Bolesław Chrobry Lwów, 1849. Cesarz Henryk II lubił zamek merseburski i często zwoływał tu zjazdy książąt i panów cesarstwa. Kilkakrotnie przyjeżdżał tam Bolesław Chrobry dla otrzymania ustępstwa na lenność zdobytej krainy łużyckiej. W r. 1015 założył biskup Dytmar gmach dzisiejszy katedry merseburskiej i w kilka lat później zakończył życie; zwłoki jego spoczywają w tej świątyni bez nagrobka. Katedra ta wraz z zamkiem biskupim przebudowaną została w XV w. przez biskupa Tilona z Troty. W r. 1545 większa część kapituły przyjęła protestantyzm i uprosiła na administratora dyecezyi książęcia Augusta saskiego. Odtąd administracya ta została dziedziczną w ich domu a w r. 1653 przybrała tytuł młodsza linia, książąt saskomerseburskich. W r. 1738 księstwo to połączyło się z elektorstwem saskiem za Augusta HI, króla polskiego. Ciekawe pomniki grobowe i zabytki starożytne, w skarbcu zachowane, opisał Aleksander Przeździecki Bibl. Warsz. t. III, z r. 1863. W tak zwanej Białej wieży, przechowano jest bogate archiwum kościolno z oryginalnemi dyplomatami z X, XI i XII w. Piękny park otacza zamek merseburski od strony rz. Sali. Mersewen dok. , ob. Mierzejewo. Mersin niem. , ob. Mierzyno. Mersina dok. , ob. Mierzyno. Mersinke niem. , ob. Mierzynko. Mertenhain, Mertenheim niem. , ob. Martyany. Mertensdorf al Mertinsdorf niem. , ob. Marcinkowo. Mertinischken al Kl. Pelledauen niem. , wś na Litwie prus. , pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy, okr. urz. stanu cywil Gudwallen, Merlowa Merliszki Merlawa Merke Merl Merkszany Merkowa Merkułowicka Merkszyszki Mersina Merken Merkilshof Merklaniszki Mersin Meryszory Merzdorf Merzewskie Merzlaki Merzle Mesaki Mesau Merwin Mesaw Merwycia Meryca Meschkuppen Meschkeningken Meschenecken Meschibrod Mertin-Naudisch Meschkeit MertinNaudisch al. Kl. Grabbuppen niem. , wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma; 1856 r. 180 mk. ; okr. urz. stanu cyw. Trackseden, ob. Grabuppen. Kś. Fr. Mertinsdorf niem. , ob. Marcinkowo. Merulino, fol. , pow. nowogrodzki, do niedawna własność Tyzenhauzów, teraz Przeździeckich; około 40 włók w glebie dobrej. Merwa al. Mierzwa, wś, pow. dubieński, gm. Beresteczko dawniej pow. łucki, na granicy od Galicyi, przy ujściu Sudyłówki do Styru, w stronie zach. od Beresteczka ob. Pam. Arc eogr. Kom. , t. IV, od. 2, 78 i 116, cz. II, t. I, 127. Merwice, dok. Mervicz, ob. Mierzwica. Merwin, wś, pow. lipowiecki, przy drodze z Lipowca do Monasteryszcz, odl. 6 w. od wsi paraf. Małej Rostówki; ma 1049 mk. i 2379 dzies. , własność Józefa Zdziechowskiego. W M. znaleziono kamienny posąg tak zwaną Babę, przedstawiający niewiastę ze złożonymi rękami, z kolczykami w uszach i z dziwnem nakryciem głowy, wyrobiony z kamienia jakiego nie ma w okolicy. Baby te spotykane są zwykle w mogiłach gub. chersońskiej; w obrębie Ukrainy znaleziono tylko w M. i Subotówce. Posąg merwiński mieścił się w ogrodzie dworskim. Merwycia, ob. Mierzwica. Meryca, rzeczka w pow. dziśnieńskim ob. Dróżki. Merycej al Meretzey, Meritzey, Maretzey, wś, w pow. suczawskim, z przys. Merycejka, niem. KleinMeretzey, graniczy od płn. z obsz. Kalinesta czyli z Jonakami, od zach. z obsz. Danilli, od płd. zach. z obsz. Parhowieo, a od wsch. z Hatną. Wzdłuż płd. zach. granicy płynie rzeka Suczawa; większą część granicy wsch. tworzy rz. Hatnica, lewy dopływ Suczawy. Zabudowania legły na pr. brz. rz. Hatnicy, między nią a drogą wiodącą ze Sere tu przez Botuszanicę i Jenaki do M. , a po płn. wsch. stronie gościńca sereckosuczawskiego. Przysiołek Merycejka legł na zach. obsz. tejże gminy. Przez płd, obszar M. przechodzi droga kolei żel. czerniowieckojaskiej. Między wsią M. a jej przysiołkiem legł las Borsuki 470 m. wys. . Jest tu dwór, folw. , gorzelnia i kilka młynów. Należy do par. gr. nieun. w Hatnie; st, p. w Suczawie. Właściciele Bogdan, Ga bryel i W. Prunkul. Br. G. Meryszczów po rus. Meriszcziw al. Mereszów, wś w pow. przemyślańskim, 6 kil. na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Przemyślanach. Na płn. leżą Uszkowice, na wsch. Wołków i Kosteniów, na płd. Brzuchowice i Ostałowice, zach. narożnik przypiera do Niedzielisk. Wzdłuż granicy wsch. płynie Gniła Lipa od płn. na płd, i przyjmuje w obrębie wsi kilka małych dopływów od praw. brzegu, płynących od zach. na wsch. , z których najznaczniejszy pot. Zielony, przepływający płd. część obszaru, skręcający w dolnym biegu na płd. wschód. Zabudowania wiejskie leżą na praw. brz. Lipy. W małem oddaleniu od Li py idzie gościniec lwowskohalicki. W zach. , lesistym narożniku wsi, wznosi się Kamienna góra do 423 m. znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 305, łąk i ogr. 36, past. 20, lasu 360 mr. ; własn. mn. roli or. 581, łąk i ogr. 36, past. 62 mr. W r. 1880 było 456 mk. w gm. , 64 na obsz. dwor. 32 obrz. rz. kat. , reszta gr. kat. . Par. rz. kat. w Przemyślanach, gr. kat. w Ostałowicach. We wsi jest cerkiew, szkoła fil. i młyn. Ob. Archiw. J. Z. Rusi, cz. I, t. 4, 532. Lu. Dz. Meryszory, część Pasiecznej, pow. nadwórniański. Meryszówka, część Wicynia, pow. złoczowski. Merzdorf niem. , ob. Łućo. Merzewskie, os. , pow. wejherowski, st. poczt. Przetoczyn. Merzlaki, wś, pow. dzisieński, gm. Mikołajów, dusz 12. Merzle, wś, pow. rossieński, par. retowska. Mesaki, ob. Mysaki. Mesau niem. , ob. Mezowo. Mesaw dok, ob. Mysaki. Meschenecken 1. dobra z przyl. Karlshof, okr. hasenpocki, par. Amboten, w Kurlandyi. 2. M. , przyległość dóbr Rumbenhof, w okręgu mitawskim, par. Doblehn. Meschibrod, ob. Meżybrody. MeschkeitAlex al AlexM. niem. , folw. , pow. tylżycki, st. p. Schillgallen, okr. urzędu stanu cywil. Pakamonen, ma obszaru 141, 47 ha roli or. i ogr. , 30, 23 łąk, 31, 26 past. , 75. 65 boru, 6, 67 nieuż. , 0, 22 wody, razem 285, 50 ha. Folw. ten należy do dóbr ryc. Schillgal len; w 1856 r. 31 mk. Kś. Fr. Meschken, niem. , dobra rycer, na Litwie prusk. , pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, 5 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Girrhenen. Zawiera 266, 80 ha roli or. i ogr. , 108, 26 łąk, 4, 34 nieuż. , razem 379, 40; czysty dochód z gruntu wynosi 2111 mrk 1856 r. 108 mk. KL Fr. Meschkeningken al Miszken niem. , wś na Litwie prusk. , pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf, okr. urz. stanu cywil. Szuszkehmen. w 1856 r. 87 mk. Kś. Fr. Meschkuppen niem. , majątek chełmiński, pow. piłkaleński, st. p. Kussen, 4 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Spullen, obszaru ma 258, 90 ha roli or. i ogr. , 71, 10 łąk, 1, 79 nieuż. ; czysty dochód z gruntów wynosi 2940 mrk. Do majątku tego należy jeszcze pertynencya w Spullen, gdzie jest 52, 02 ha roli or. i ogr. i 2, 81 ha łąk, a czystego dochodu z roli 465 mrk. 1856 r. 79 mk. w M. Kś. Fr. Meschken Merycej Meryszczów Mertin Mertinsdorf Merulino Merwa Merwice Meryszówka Meseritsch Mescyno Meschwitz Meschtellen Meszkabuda Meszkabudzie Meschkuppen Kl. niem. , kol, pow. piłkaleński, st. p. Rautenberg, okr. urz. stanu cy wil. Spullen. 1856 r. 101 mk. Kś. Fr. Meschtellen al. Metellen i Mestellen, ArdresWischten niem. , wś na Litwie prusk. , pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen. W najnowszym urzęd. spisie nie ma tej wsi pod tą nazwą; nazywają tylko Mestellen; okr. urz. etanu cywil. Lappienen. 1856 r. 68 mk. ; leży nad szosą, do Kłajpedy prowadzącą. Kś. Fr. Meschwitz niem. , ob. Mjeszicy łuź. . Mescyno, Mesczino dok. , ob. Mieszczyn. Meselancz Script. rer. pruss. , III, 551, Międzyłąż ob. . Meselwitz dok. , ob. Myśliwiec. Meseritsch Wallchisch, ob. Międzyrzecze Wałaskie. Meseritz, miasto i pow. , ob. Międzyrzecz. Meseritz niem. , por. Mezerycze. Mesewitz dok. , ob. Niedźwiedź, Mesiegutowskaja, st. poczt. , pow. złotoustowski, gub. ufimska. Mesiht, posiadłość miasta Mitawy, leży tuż przy mieście, z przyległ. Zemalen i Uksze. Mesin, Mesino dok. , ob. Messino. Meskenberg, ob. Moeskenherg, Meskuppe niem. , rz. , lewy dopływ rz. Wystruci w pow. piłkalskim. Meślany 1. wś, pow. wileński, 4 okr. pol. , o 57 w. od Wilna, 5 dm. , 35 mk. kat. 2. M. , folw. , pow. wileński, 4 okr. pol, o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. kat. Meslino dok. , ob. Moetzlin. Mesoten łot. Meschohtne, dobra pryw. , okr. mitawski, par. Bauske, w Kurlandyi. Należą tu Schmaddenhof i Kaupenhof. Messeden niem. al. Meszeden, wś, pow. stołupiański, st. p. i urz. stanu cywil. Melkehmen; 50 mk. 1856. Kś. Fr. Messek dok. , ob. Mniszek, Messendorf, wś, pow. frydecki, posiada kościół paraf. katol. , szkołę ludową i 578 mk. Messina niem. , wysepka pod Górkami Neufaehr, przy ujściu Wisły do Baltyku. Messino, Mesin, Mesino dok, , wś dziś już nieistniejąca pod Puckiem, pow. wejerowski. Wymieniana często w starych dok. E. 1271 nadaje Mestwin M. klasztorowi oliwskiemu ob. Perlbach P. U. B. , str. 203. R. 1279 rezygnuje bisk. kujawski na dziesięciny ze wsi klasztornych, za opłatą 6 grzywien toruńskiej monety; między wyliczonemi tam wsiami jest i M. str. 265. R. 1285 potwierdza Mestwin klasztorowi oliwskiemu, że prawnie posiada wś M. i 2 inne str. 357. Toż samo czyni książę Przemysław, który r. 1291 wystawia klasztorowi nowy przywilej na wszystkie posiadłości str. 429. To samo dokumentuje ks. Bogusław IV r. 1291 str. 431. Jako król polski odnawia Przemysław dawny przywilej r. 1295 str. 472, 477 i 481. Ki. Fr. Messyno dok. , ob. Mieszczyn. Mestecin, ob. Misteczyn. Mesteczek czesk. , ob. Lewin. Mesteczeny al. Mistezien, gajówka obok Sołońca, należąca do obszaru dworskiego w Teodorestic, w pow. suczawskim, u stóp wzgórza Misteczyna 433 m. npm. . Br. G. Mestellen, ob. Meschtellen. Mestikanestic, przysiołek gm. Jakuben, w pow. kimpoluńskim. Mestin al. Mestien niem, , ob. Mieszczyn al. Mieścina. Mestisko Mesztiszko, wś w hr. szaryskiem Węg. , nad rz. Ondawą, kościół katol. filial. , łąki, lasy, 378 mk. Mesvezydol dok. , ob. Mezvezydol al. Mezvesidol. Meszcze, kol. i os. leś. , pow. piotrkowski, gm. Uszczyn, par. Piotrków. Leży na trakcie z Piotrkowa do Wolborza Posiada szkołę po czątkową. Kol. ma 23 dm. , 327 mk. , 533 mr. ziemi włośc, os. leś. należąca do piotrkow skiego leśnictwa rządowego, ma 2 dm. , 12 mr. Miejscowość tę wspomina Lib. Ben. Łaskiego II, 222. Br. Ch. Meszczowsk, w dok. Meszczersk i Mezeck, m. pow. gub. kałuskiej, nad rz. Tureją, 7823 m. , 5 cerkwi, 2 sobory, szkoły pow. , szpital, teatr, rzemiosła rozwinięto, szczególnie ślusarstwo, handel znaczny produktów rolniczych, konopi, zboża; 2 wielkie jarmarki. Bardzo starożytne, w XIII w. stołeczne udzielnych książąt Meszczerskich, w końcu XIV w. należało do Litwy, wróciło do Rusi 1494 r. Meszczyna, raczej Mieścina, domy na obszarze dwors. Wołostków, pow. mościski. Meszeden niem. , ob. Messeden. Meszehnen 1. niem. , wś, pow. nizinny, st. p. Skajzgiry, okr. urz. stanu cywil. Demnenen; 121 mk. 1856. 2. M. , niem. , wś na pol. prusk. Mazurach, pow. gołdapski, st. p. Kiauten; 112 mk. 1856, 26 włók obszaru, okr. urz. stanu cywil. Pabbeln. Kś. Fr. Meszeln niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Lankuppen. Kś. Fr. Meszencowice, dziś Dziewięczyce, przys. Popowic, pow. przemyski. Czyt. A. G. Z. , VIII, 77. Lu. Dm. Meszka, w jęz. litewskim niedźwiedź; wyraz ten dal początek nazwom wielu miejscowości, jak Meszkabuda, Meszkabudzie, Meszkakulpis, Meszki inne i służy za dowód licznego przebywania tego zwierzęcia w ziemiach dawnej Litwy. Meszkabuda, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkabuda; odl 31 w. od Władysławowa, ma 18 dm. , 110 mk W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 71 mk. Meszkabudzie, os. , pow. maryampolski, Meschkuppen Meszka Meszencowice Meszeln Meszehnen Meszeden Meszczyna Meszczowsk Meszcze Mestisko Mestin Mestikanestic Mestellen Mesteczeny Mesteczek Mestecin Messyno Messino Messina Messendorf Messek Messeden Mesoten Meslino Meskuppe Meskenberg Mesin Mesiht Mesiegutowskaja Mesewitz Meseritz Meselwitz Meszkinie Meszkieluny Meszkiele Meszkiany Meszki Meszkale gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. 44 w. od Maryampola, 1 dm. , 9 mk. Meszkakulpis, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Meszkale, wś włośc, pow. lidzki, gm. Wawerka, 4 okr. adm. , od Lidy 22 w. , od Wasiliszek w. 21, dm. 3, mk. 31 katol. A. T. Meszki, wś, pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. Niemojki. Posiada 12 dm. , 124 mk, 272 mr. ; w 1827 r. 12 dm. , 85 mk Meszki 1. okolica, pow. szawelski, par. tryska, eksdywizorska część z dóbr Szawdyń Godlewskiego Ludwika, przy trakcie z Tryszek do Popielan. Folw. M. Franciszka Dowiata ma 8 wł. ziemi; folw. M. Gadoniszki, po Gadonach Przebyłowskiej, 2 włóki; folw. M. Porogi Nikodema Iwanowskiego 10 włók; folw. M. Zutowtyszki Mieczysława Januszkiewicza włók 5 i folw. M. skonfiskowany Baniewiozom, dziś Charlińskiego, włók 2. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. szawelska, 37 dusz, 482 dzies. ziemi. J. Godl. Meszkiany, folw. , pow. szawelski, par. popielańska, przy trakcie z Tryszek do Popielan, 10 włók ziemi, własność Franciszka Bereśniewicza, brata biskupa. J. G. Meszkiele, folw. , pow. szawelski, parafia wiekszniańska, 7 włók ziemi, własność prof. Wład. Kondratowicza. J. G. Meszkieluny, wś, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Iłgowo, odl. 42 w. od Władysławowa, ma 3 dm. , 25 mk. Meszkinie 1. wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. 26 w. od Maryampola, ma 12 dm. , 104 mk W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 104 mk. 2. M. , wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki, odl. 25 w. od Maryampola, ma 10 dm, 90 mk. 3. M. , wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Maryampol, odl. 8 w. od Ma ryampola, ma 4 dm. , 20 mk; w 1827 r. wś rząd. , 3 dm. , 14 mk. 4. M. , wś i folw. , pow. władysławowski, gm. Kidule, par. Kajmele, odl. 31 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 38 mk. 5. M. , wś, pow. władysławowski, gm. i par, Gryszkabuda, odl. 23 w. od Władysła wowa, ma 2 dm. , 20 mk. 6. M. , wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 29 wiorst od Władysławowa, ma 3 dm. , 33 mieszk. Br. Ch. Meszkiniki, wś, pow rossieński, par. jurborska. Meszkinis al. Rubeżyszki, wś, pow. szawel ski, gmina kiryanowska, 5 dusz, 32 dzies. ziemi. J. G. Meszkodańce, okol. szlach. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , od Lidy 52 w. , od Ejszyszek 20 w. , 3 dm. , 20 mk. kat. A. T. Meszkruppien niem. , wś, pow. gołdapski, st, p. Dubeninki; 28 włók, 161 mk. 1856. Meszkucie, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Kieturwłoki, odl. 6 w. od Maryampola, ma 66 dm. , 382 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 49 dm. , 341 mk. Meszkucie 1. al. Meszkujcie, mko, pow. szawelski, gm. Gruździe, o 18 w. od Szawel, o pół wiorsty od szosy szawelskomitawskiej, ma kościół katol. , od 1834 paraf. , st. poczt, na trakcie z Mitawy do Taurogen, 43 dusz uwłaszczonych na 372 dzies. ziemi. Niegdyś należało do dóbr stołowych królewskich, po tem do hr. Zubowa, obecnie w ręku jego sukce sorów Naryszkinów. Tutejszy kościół pod wezw. św. Stanisława, 1677 r. z drzewa wzniesiony kosztem mieszkańców. Parafia ka tol. dekanatu Janiszki dusz 2570. M. , wś tamże, 23 dusz, 101 dzies. ziemi; folw. M. na leży do dóbr Gruździe. 2. M. , wś, pow. sza welski, gm. chwałojńska, par. użwencka, 10 dusz, 81 dzies. ziemi gleby 2 rzędu. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. teneńska. 4. M. , wś, pow. trocki, 4 okr. adm, 14 w. od Trok, 17 dm. , 196 mk. katol. J. Krz. Meszkupie, ob. Menkupie. Meszle, zaśc. nad rz. Merknianką, pow. święciański, 2 okr. pol. , o 15 w. od Święcian, 3 dm. , 21 mk. kat. Meszliny, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Pojewoń, odl. 14 w. od Wyłkowyszek, ma 10 dm. , 93 mk. W 1827 r. wś rząd. , 6 dm. , 63 mk. Położona śród błot i jeziór, z których bierze początek rz. Bredejka. Należała do dóbr królewskich w kluczu Królowe Krzesło, stanowiącym część ekonomii Olita; następnie rządowa. Br. Ch. Meszna al. Grabienica w dok. Wierzbiec, rz. w pow. słupeckim, wypływa z jez. Powidzkiego pod wsią Mieczownicą, płynie w kierunku zachodniopołudniowym pod Meszną, Młodojewem, Koszutami, Słupcą, Kotunią, Kątami, gdzie wpada od lewego brzegu do rzeki Strugi, płynącej od ks. Poznańskiego, a z nią do Warty. Meszna, kol. nad strum. t. n. , pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; dm. 9, mk. 44 ob. Łaski, Lib. Ben. , I, 304. Meszna 1. wś, pow. bialski, w pobliżu granicy szląskiej, 435 m. npm. , na wschod. stoku Magóry, wznoszącej się do 1093 m. npm. Wś odległą od Biały o 12 kil. przecina droga Wilkowic do Rybarzowic i przepływa maty potok, zwany Meszna, wpadający do Biały. Tę osadę, liczącą obecnie 331 mieszk. rzym. kat. , założył w 1712 r. Jerzy Warszycki, kaszt. łęczycki, właściciel Łodygowic, w miejscu, gdzie był poprzednio Zwierzyniec i nazwał od potoka Siarczyński, Rkp. Bibl. Ossol. 1825. Mieszkańcy są przydzieleni do parafii w Wilkowicach, mają jednak murowaną kaplicę, w której się czasami nabożeństwo odprawia. Meszka-kulpis Meszka Meszna Meszliny Meszle Meszkupie Meszkucie Meszkruppien Meszkodańce Meszkinis Meszkiniki Metce Metanówka Meszyny Meszupis Meszódzura Meszne Meszne Meszno Mesznik Więk. pos. niema; pos. mniej. ma obszaru 110 mr. roli, 29 mr. łąk, 160 mr. pastw. i 16 mr. lasu. Mieszkańcy trudnią się obok uprawy roli sukiennictwem i mają nad potokiem folusz. M. graniczy na płn. z Bystrą, na zach. z czę ściami Wilkowic i Łodygowic zwanemi Borem, a na płd. z Buczkowicami. Od zach. ciągną się rozległe lasy na górach aż po granicę Szlą ską. 2. M. Szlachecka al. Buchcice, pow. tar nowski, par. Tuchów. Leży w okolicy podgórskiej, 325 m. npm. , nad małym dopływem z lew. brzegu Biały Dunajcowej, w glebie żytniej. Ma 500 mk. , z których 476 rzym. kat. Na obszarze więk. pos. przebywa stale 33 osób. Jest tutaj kasa pożyczk. gminna z kapit. 255 zł. w. a. Oddalenie od mczka wynosi 0, 6 kil. Pos. więk. ma obszaru 240 mr. roli, 125 mr. łąk, 24 mr. pastw. i 38 mr. lasu; pos. mniej. 445 mr. roli, 51 mr. łąk, 85 mr pastw. i 41 mr. lasn. M. Szlachecka graniczy na płd. z Łowczowem, na wsch. z Grabkiem, na zach. z Łowczówkiem i Rychwałdem. 3. M. Opa cka, wś, pow. tarnowski, par. Tuchów, ma 365 mieszk. , z których 312 rzym. kat. a 53 izrael. Leży na płd. od poprzedniej, 331 m. npm. , w okolicy pagórkowatej lesistej, jest przecięta dwoma dopływami Biały i ma na około nie wielkie liściaste lasy. Dawniej należała do opactwa benedyktynów w Tyńcu, którzy w Tuchowie posiadali duży dworzec, zwany do dzisiaj opactwem, i wsie Meszna, Lubaszowa, Brzozowa i Brzostek. Po wyniesieniu ostatnie go opata tuchowskiego Floryana Amansa Ja nowskiego w 1786 r. na stolicę biskupią w Tar nowie, zostały te wsie przyłączone do fundu szu religijnego a następnie, bądź częściowo, bądź w całości, sprzedane. Z tego powodu ma tu więk. pos. tylko 21 mr. roli; pos. mniej. 394 mr. roli, 25 mr. pastw. , 37 mr. łąk i ogr. i 158 mr. lasu. Kasa pożyczk. gminna rozporządza kapitałem 143 zł. w. a. Siarczyński w Dykcyonarzu geogr. Galicyi Rkp. Bibl. Ossol. 1825 powiada, że w tej wsi był klasztorek bernardynów z pięknym kościołem, który te raz, t. j. w 1820, mają Jezuici, ale to jest po myłka, gdyż tam niema kościoła i może do tej wsi zaliczył dzisiejszą komandoryę w Tucho wie. M. Opacka graniczy na płdn. z Siedli skami a na zach. z Lichwinem. Mac. Meszne. był to dochód kościelny, przeznaczony na odprawianie mszy, stąd przeznaczone w tym celu folwarki lub obszary gruntów, nadawane kościołom, otrzymywały często nazwy Meszna, Meszno, Meszno, Mszanna. Meszne, przys. do Górnego, pow. kolbuszowski, na zach. od tej wsi, koło boru sosnowego Krasne, ma glebę piaszczystą, graniczy na płn. z Zagajami, na płd. z Zaborzem. Mac. Mesznik, rzeczka w sieradzkiem, powstająca ze stawów i błót wsi Gęsiny, płynie przez dobra Kliczkowskie i Charłupskie, oddziela wś Smardzew od Wólki Dzierlińskiej, rozlewa znaczne stawy i znika w łęgu dzierlińskim. Meszno 1. wś włośc, pow. lubartowski, gm. Chudowola, par. Michów. Posiada szkołę początkową. W 1827 r. 17 dm. , 145 mk. , obecnie 21 os. i 872 mr. Wchodziła w skład dóbr Łukawica. 2. M. , wś i os. , pow. lubartowski, gm. Samoklęski. Meszno, os. , pow. szubiński, 2 dm. , 12 mk. ; należy do gm. i wsi Kornelio. Meszódzura, kasz. , ob. Mysza dziura. Meszupis, rz. , dopływ Minii z prawej strony, uchodzi między Bobrungą a Sałantą. Meszyny, kol. al. pustkowie, pow. ostrzeszowski, należy do gm. i wsi Rojowa. Meta, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 78 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 2 dm. , 18 mk. starowierców. Metanówka 1. wś, pow. hajsyński, gm. Sobolówka, par. Ładyżyn; 127 dm. , 1204 mk. , 1571 dzies. ziemi włośc, 62 cerkiewnej. Cerkiew 1615 parafian. Należy do hr. Aleksandry Potockiej, która posiada około 21000 dzies. ziemi używalnej. 2. M. , folw. dóbr Teplik, pow. hajsyński, 540 dzies. rozl. Dr. M. Metce w dok. Mica, wś, pow. zasławski na płd. od Sulżyna ob. Archiw. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 290. Metele, jezioro w pow. sejneńskim, o dwie wiorsty na wschód od jeziora Duś ob. . Ma około 6 w. długości w kierunku od płd. ku płn. i 1 do 3 w. szerok. Obszar jeziora wynosi około 10 wiorst kwadr. , a według innych danych do 1500 mr. Głębokość 30 do 70 stóp. Brzegi od zach. i płn. bezleśne, niskie, od płd. zach. płd. i płn. wsch. lesiste. Na brzegach lożą wsio Bućkuny, Metelc, Poniatowce. Do jeziora wpada strumień prowadzący wody z bagien Pieszczanki, a wypływa strumień idący do sąsiedniego jeziora, mającego około 10 mr. obszaru. Dno piasczyste i iłowate. Metele, wś i folw. , pow. sejneński, gm. i par. Metele. Leży na przesmyku między dwoma jeziorami Duś i Metele; odl. 36 w. od Sejn. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, urząd gminny, młyn wodny, cegielnię. Ma 83 dm. , 740 mk. W 1827 r. wś M. miała 52 dm. , 391 mk. , folw. 2 dm. , 17 mk. M. są dawną osadą litewską, która posiadała gród obronny, później z tego powodu uważane były za mczko Echard je zowie miastem. Kościół tutejszy wzniósł ks, Sapieha w 1822 r. Grunt w okolicy M. jest piaszczysty i mało urodzajny, więc i mieszkańcy żyją nie tyle z roli, ile zarabiają łowiąc ryby w jeziorach i robiąc sieci dla rybaków żydów, których tu jest ze 100 dusz. U Metelanów przechowało się podanie, że w okolicach M. polski wódz Wiśniowiecki stoczył bitwę ze Szwedami. Polacy przegrali tę bitwę, zostawiając obóz nie Metele Meten przyjacielowi razem z cudownym obrazem Matki Boskiej, który teraz znajduje się w par. metelskiej, w kaplicy tak zwanej Trzech Krzyżów Matki Boskiej Boruńskiej. M. par. dek. sejneński 3729 dusz. Folw. M. , z wsia mi M. , Baćkuny, Poniatowce, Obelniki, Bar cice, Pejzeniki, Rynkajcie, Zaczepka i Sutra, rozl. mr. 938 grunta orne i ogr. mr. 507, łąk mr. 151, past. mr. 144, wody mr. 125, nienż. i place mr. 11, bud, mur. 4, z drzewa 17. Jest tu gorzelnia, cegielnia, młyn wodny i folusz. Wś M. os. 54, z gr. mr. 1278; wś Bućkuny os. 35, z gr. mr. 1594; wś Poniatowce os. 31, z gr. mr. 1113; wś Obelniki os. 32, z gr. mr. 617, wś Barcice os. 53, z gr. mr. 725; wś Pej zeniki os. 18, z gr. mr. 456; wś Zaczepka os. 5, z gr. mr. 4; wś Sutra os. 6, z gr, mr. 19; os. Rynkajcie 1, z gr. mr. 38. M. gmina ma 3352 mk. , rozl. 10911 mr. , sąd gm, okr. III i st. p. w os. Sereje o 10 w. W skład gminy wchodzą Barcie, Bućkuny, Grauże wś i folw. , Jazykowo, Kapininy, Kumiecie, Kunigałówka, Maćkańce, Metele wś i folw. , Metelica, Miszkinie, Niekruniszki, ObelicaPiaseckich folw. , O. Proniewiczów wś i folw. , O. Struczkowskich wś i folw. , Obelniki, Okocie, Paszenka, Poniatowce, Porzeczany, Roskoszne, Rynkajce, Strajgiszki, SutraRządowa, SutraMetelska, Szyrwinta, Tejżeniszki, Wojćkuniszki, Zaczep ka i Żebrzyszki wś i folw. Metelskie sstwo niegrodowe, leżało w województwie i powie cie trockim, w trakcie zaniemeńskim. W r. 1766 składało się z mczka M. z przyległościa mi i wójtostwa Simnieńskiego. W tym czasie posiadali je Jan i Antonina Todwenowie, cześnikostwo, opłacając zeń kwarty złp. 2747 gr. 17, a hyberny złp. 1038. Na sejmie z roku 1773 1775 stany rzpltej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Jerzemu Wierpszy, kraj czemu i posłowi powiatu rzeczyckiego. Br. Ch. Metelica 1. wś, pow. sojneński, gm. i par. Metele, odl. 35 w. od Sejn, ma 10 dm. , 53 mk. 2. Bi, wś i folw. , pow. kalwaryjski, gm. Simno, par. Metele, odl. 33 w. od Kalwaryi. Wś ma 25 dm, , 53 mk. , folw. ma 9 dm. , 43 mk. W 1827 r. M. wś rząd. , 15 dm, , 143 mk. ; folw. pryw. , 2 dm. , 21 mk. Metelin 1. wś i dwór, pow. hrubieszowski, gm. Mieniany, par. Hrubieszów, odl. o 5 w. od Hrubieszowa. Browar z produkcyą na 1515 rs. W 1827 r. 38 dm. , 304 mk Niegdyś własność Aksaków, później Kurdwanowskich, na początku bież. stulecia Bermanów, obecnie Horodyńskich. Jest tu starożytny, pięknie zachowany, skarbiec piętrowy murowany z końca, jak się zdaje, XVII w. Folw. M. z wsią M. i Terebiniec, rozl. mr. 743 grunta orne i ogr. mr. 439, łąk mr. 95, lasu mr. 188, nieuż. i place mr. 21, bud. mur, 6, z drzewa 37; płodozmian 15polowy. Wś M. os. 54, z gr. mr. 382; wś Terebiniec os. 21, z gr. mr. 283. 2, M. , folw. , pow. janowski, gm. Urzę dów, par. Boby, od dóbr Boby oddzielony; bud. drew. 5, młyn wodny, roli ornej 150 mr. , łąk 30 mr. Własność ks. Jana Metelskiego. Br. Ch. Metellen, ob. Meschtellen. Metelno Mytelno, wś nad rz. Putyływną, pow. dubieński, na płd. od Ołyki Pam. Archeogr. Kom. , t. IV, od. 2, 126. Metelskie, jezioro, ob. Motolskie. Meten al. Metenfliess dok. , rz. , dziś Nette ob. zwana. Meteniów, wś, pow. złoczowski, leży na północnym skraju wyżyny podolskiej, o 19 kil. na płd. wsch. od Złoczowa, o 10 kil. na płn. od sądu powiat. , urzędu poczt. i parafii obrz. łać. , a o 4 kil. od stacyi kolej. i urzędu telegr. w Zborowie; par. gr. kat. w Grabkowcach, wiosce o 2 kil. na płd. leżącej; w miejscu zaś jest cerkiew drewniana pod wezw. św. Mikołaja. Od płn. z Iwaczowa płynie środkiem obszaru wsi Główna Strypa ku płd. , wrzynając się coraz głębiej w poziom wyżyny; na prawym jej brzegu, w dolinie, leżą zabudowania wiejskie. Zach. częścią obszaru prowadzi gościniec rządowy złoczowskotarnopolski, a środkiem linia kolei żelaznej Karola Ludwika; wioska leży w środku między stacyami Płuhowem a Zborowem. Położenie równe, wysokie, stąd wiosna tu opóźnia się, śniegi lożą dłużej. Wschodnia część obszaru wznosi się do 401 m. , zachodnia 392 m. , a dolina Strypy 358 m. npm. Warstwę rodną stanowi glinka, na której udaje się najlepiej jęczmień i owies; gospodarstwo rolne dwupolowe. Obszar całej wsi wynosi 693 ha w 1405 parcelach; z tej przestrzeni posiada gmina 341 ha roli, 17 ha łąk i ogr. i 27 ha pastw. , a obsz. dwors. 230 ha roli, 4 ha łąk i ogr. , 11 ha pastw. i 11 ha dębiny. Czysty dochód, wedle obliczenia na r. 1884, wynosi w gm. 1651 złr. 44 kr. , na obsz. dwors. 1195 złr. 18 kr. ; od tego opłaca rocznie bezpośredn. podatku gruntowego gmina 337 złr. , dwór 231 złr. 91 kr. Właściciel Juliusz hr. Dzieduszyeki. Mieszkańcy zajmują się wyłącznie uprawą roli; obok chat pielęgnują małe sady jabłoniowe i gruszowe; pszczelnictwem zajmuje się kilku gospodarzy i dwór, przemysł domowy nie rozwinięty, a drobny handel w ręku izraelitów. Z ogólnej liczby mieszkańców, których, wedle spisu z 1880 r. było 498, przypada na obrz. gr. kat. 455, rzym. kat. 8, a wyznania mojżeszowego 35; języka polskiego używa 46, ruskiego 452; umie czytać 99. We wsi było 139 koni, 187 sztuk bydła, 2 owce, 173 sztuk trzody chlew. i 195 pni pszczół; we dworze 29 koni, 63 szt. bydła i 26 pni pasiek. Gmina posiada Metelin Metellen Metelno Metelskie Meteniów Metelica Metelica Meterska Metgethen Metkaym Metlicha Metlinie Metnica Metritz Metropolitarna Metschullen Metszullen Mettau Mettkau Mettkeim Metuezablota Metuja Metyjki Metyńce Metyngen Metzelbitz Metzullen Meuslicz Mewe Meweńskie Mewischfelde Mey Meybome Meycz Meyenthal Meyerhof Meyerischken Meyers Meyken Meykerswiuehle Meterska własną kasę pożyczkową z kapitałem zakładowym 421 złr. 78 kr. Szkoła filialna z wykładem ruskim, istnieje od r. 1865. Meterska, mała rzeczka, lewy dopływ Dniestru, oddziela z płd. wsch. strony pow. uszycki od mohylowskiego. Zaczyna się w pow. uszyckim koło wsi Dunian, wpada do Dniestru około wsi Radkowice. Dr. M. Metgethen niem. , dok, Mintegeithen, dobra ryc, ze st. poczt. , telegr. i dr. żel. królewieckopiławskiej, pow. królewiecki, 9 kil. na zachód od Królewca, w pagórkowatej, lesistej okolicy, z lekkimi gruntami. Była to dawniej puszcza Kaporowska Kapornsche Haide nad zatoką fryską. Ma 229 mk. ewang. , trudniących się rolnictwem; sieją żyto i owies. Okr. urz. stanu cywil. Judyty. Obszaru mają 998, 90 ha, mianowicie 310, 60 ha roli orn. i ogr. , 101, 10 łąk, 211, 10 pastw. , 353, 20 boru, 17, 80 nieuż. i t. d. , 5 10 wody; czysty dochód z gruntów 12497 mrk. W miejscu cegielnia. R. 1278 d. 17 stycz. nadaje marszałek Konrad v. Tierberg Prusakowi Regune w zamian za posiadłość, któ rą tenże zakonowi odstępuje, włóki w polu Mintegeithen prawem dziedzicznem, zwalnia tak jego, jako i spadkobierców od dziesięciny i tłoki; za to będzie służył w zbroi i pomagał przy budowaniu zamków ob. Perlbach Preuss. Regesten, str. 232. Kś. Fr. Metkaym dok. , ob. Mettkeim. Metlicha, odnoga, kanał boczny Dniepru z lew. brzegu, w pow. melitopolskim, między właściwym Dnieprem a rz. Końską, powyżej Karajdubiny ob. Wieliczko, t. III, 473. Metlinie, wś nad Kunką, pow. hajsyński, gm. Kiślak, par. Kuna; 187 dm. , cerkiew, 2 młyny wodne. Por. Hajsyn X M. O. Metnica, ob. Mytnica. MetritzKampe niem. , włość emfiteutyczna, tworzy jedną wś z Piekłem, pow. malborski; 3 do 4 włók rozl; 19 mk. 1856. MetropolitarnaWaka, własn. rząd. , nad rz. Waką, pow. trocki, 1 okr. adm. , 15 w. od Trok, 1 dm. , 20 mk. kat. Metschullen al. Metzullen niem. , wś na Mazurach, pow. wystrucki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Norkitten; 120 mk. 1856. Metszullen niem. al. Augsgirren, wś, pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, okr. urz. stanu cy wil. Warnen. Kś. Fr. Mettau al. Metawa, Mełuja, lewy dopływ Elby. Metterquetten niem. , wś, pow. szyłokarczemski, tuż nad granicą rosyjską, st. p. Koleciszki, urz. stanu cywil. Paszieszen; 183 mk. 1856. Kś. Fr. Mettkau niem. . Tak zostały 1884 r. przezwane dobra ryc. Łączyńska huta, pow, kartuski. Mettkau, w 1326 r. Mettichaw, 1360 r. Metkaw, dobra, pow. wrocławski, par. katol. Borganie; st. dr. żel. z Wrocławia do Halbstadt, o 30 kil. od Wrocławia. Mettkeim, dok. Metkaym niem. , wś i os. w zach. części pow. labiewskiego, st. p. Wulfs höfen. M. tworzy osobny okrąg urzędu stanu cywil. , do którego 1880 r. należało 1229 dusz. Wś M. w 1856 r. miała 343 mk. Wspominana już 1277 r. Perlbach Preuss. Regesten, str. 229. Kś. Fr. Metuezablota dok, jez. pod Kamieniem, pow. złotowski, zachodzi w dok. z r. 1273 Czyt. Perlbach P. U. B. , str. 210. Kś. Fr. Metuja, ob. Mettau. Metyjki, ob. Motejki. Metyńce 1. wś, pow. lityński, gm. Ułanów, par. Chmielnik, o 38 w. od Lityna; 73 dm. , 432 mk. , 671 dzies. ziemi włośc, 1330 dwors. Dziedzictwo dawniej Kornelowskich, Trzeciaków, dziś Mazarakich. Czarnoziem, budowle murowane, ogród angielski. 2. M. , wś nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, par. KulczynyKrasiłów. R. 1867 miała 98 dm. Metyngen dok, jez. , pow. reszelski. Czyt. Cod. dipl. Warm. , III, 294. Metzelbitz dok. , ob. Myśliwiec. Metzullen niem. , ob. Metschullen. Meuslicz dok. , ob. Myślęta, Mew, szczyt lesistej góry, 598 m. wys. , pod 49 3 płn. szer. i 41 24 wsch dłg. F. , w zach. stronie Cisowa, na gran. Bubniszcz, pow. doliński, na dziale wodnym między Sukielem a jego dopływem Beniowem w lesie Karbolowa zwanym. Mewe dok. Mewa, ob. Gniew. Meweńskie albo Mewskie starostwo, ob Gniewskie starostwo. Mewischfelde niem. , ob. Gniewskie pole, st. p. Kurzybrak, okr. urz. etanu cywil Schadewinkel. Mey. ., por. Mai. .. . Meybome, Meybowm dok. , ob. Maibaum. Meycz, Meycze dok. , ob. Mycyny. Mezenhof niem. , dobra, pow. kłajpedzki, 5 mk. , 414 mr. ziemi 1856, st. p, i okr. urz. stanu cywil. Proekuls. Meyenthal niem. , ob. Olszewko pow. złotowski, Meyerhof niem. , dobra, pow. labiewski, st, p. i okr. urz. stanu cywil Laukischken o 2 kil. ; 123, 70 ha roli orn. i ogr. , 5, 94 łąk, 25, 13 pastw. , 8, 75 nieuż. , 72 mk 1856. Meyerischken niem. , ob. Majeryszki. MeyersAbbau niem. , os. , pow. łecki, st. p. Neuhof. Meyken niem. , dobra ryc, pow. labiewski, st. p. i telegr, Seith o 1 kil. odl, okr. urz. stanu cywil. Drozdy; 486, 24 ha rozl. , 165 mk. 1856. Kś. Fr. Meykerswiuehle, młyn, pow. wągrowiecki, Mezbeze Mezdeni Mezeń Mezeńe Mezericze Mezvezidol Mezuez Mezowskie pustki Mezowo Mezow Mez Mezocz Mezlak Meziuny Mezinowka Meziakow Mezgusza Mezewitz Mezerycze Meynkowicz 2 dm. , 27 mk. , 11 ew. , 16 kat. , 7 analf. Poczta w Smogulcu. Meynie dok. , ob. Minia. Meynkowicz dok. , ob. Minkowice. Meyran dok. , ob. Mirany. Meyselwalde dok. , ob. Miswalde, por. Elbląg, t. II, 336. MeyszenDargi al. Szilmeyszen, Szilmeuszen, wś, pow. szyłokarczemski, na wsch. od st. p. Szyłokarczma, niedaleko granicy ces. rosyj skiego. Kś. Fr. Mezbeze al. Mezweze, błoto palus ursi, ob. Konarzyny 1, IV, 322. Mezdeni, przysiołek Dorny Watry, w pow. kimpoluńskim. Br. G. Mezeń, miasto pow. gub. archangielskiej, nad rz. Mezenią, otoczone od płn. i wsch. trzęsawiskami, odl. 1470, 75 w. od Petersburga, a 507 od miasta gubernialnego. Ma 1906 mk. , trudniących się połowem łososia; 2 cerkwie, szkołę powiatową i przystań, gdzie się zatrzymują płynące z morza łodzie. St. poczt. Mezeńe, wś nad rz. Ikopotem, dopływem Słuczy, pow. zasławski, par. Kulczyny. Mezericze, potok, prawy dopływ Ilemki, ob. Ilemie, Mezerycze Nowe Międzyrzecz, kol. , pow. suraski gub. czernihowskiej, o 8 w. od osady Klińce, nad rz. Unecz, założona 1832 r. , i fabryka sukna. Nazwana i urządzona przez Isajewa na wzór fabryki w Międzyrzeczu Meseritz poznańskim. Ma 30 dm. , 346 mk. , szkołę ewangielicką. Mezewitz niem. , ob. Niedźwiedź. Mezgusza, rz. , dopływ rzeki Kudep ob. . Meziakow, ob. Miziaków, Mezinowka, zaśc. , pow. miński, okr. polic, kojdanowski, nad rzką wpadającą do Piereczutej, w okolicy o milę ku zachodowi od dóbr Zubrewicze; miejscowość lesista, grunta i łąki piękne, osad cztery. A. Jel. Meziuny, wś, pow. rossieński, par. gawrańska. Mezlak, ob. Mazlak. Mezocz, ob. Mizocz. Mezö, węg. , znaczy polny. Mezow, ob. Mizow, Mezowo, niem. Mehsau, dok. Mesaw, dobra ryc. z wybud. Kozią Karczmą zwanem, pow. kartuski, st. p. Kartuzy 6 kil. odl. ; 546 stóp npm. , w uroczej okolicy, na małym półwyspie śród jeziora wadzyńskiego. M. ma 124, 27 ha roli orn. i ogr. , 25, 46 łąk, 39, 88 pastw. , 5, 74 boru, 10, 73 nieuż. , 45, 45 wody, razem 251, 53 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 722 mrk. W miejscu cegielnia, młyn i tartak; hodowla bydła. Do dóbr należy także jezioro, mające 178 mr. obszaru. Do M. zalicza się jeszcze 19 posiadłości gburskich i 15 zagród prywatnej własności. W 1867 r. 437 mk. , 307 kat. , 130 ew. , 47 dm. Do ew. szkoły w M. znajdującej się uczęszczają i dzieci katol. , którym nauczyciel z Dziorzążna udziela naukę w re ligii kat. 1884 r. 30 dz. ew. , 70 kat. ; paraf, ew. Kartuzy, kat. Żukowo; okrąg urz. stanu cywil. Żukowo. W 1258 r. d. 26 lipca zapi suje książę pomorski Świętopełk II pannom norbertankom Mezowo ob. Perlbach Pom. Urk. B. , str. 150 wraz z jeziorem Wadzynem; sądzą jednak, że dokument ten nie jest auten tyczny i że dopiero r. 1316 M. przeszło na własność panien, podczas gdy dotąd należało do klasztoru oliwskiego ob. Zeitschs. des Westpr. Gesch. Vereins, VI, str. 67. Jak przypuszczają akta żukowskie, została ta wieś wraz z pobliskim Wadzynem i Dzierzążnem zburzona przez Krzyżaków w wojnie około r. 1454. W sto lat później otrzymał te opusto szałe wsie r. 1557 w wieczystą dzierżawę Konstanty Ferber, radny miejski gdański; rocznej dzierżawy płacił 100 grzyw. On to na nowo M. odbudował. Później jednak w XVII wieku dzierżawę odjęły panny i sa me gospodarstwo prowadziły. R. 1748 stały tu prócz dworu 3 domy dla robotników ob. kś. Fankidejski Klasztory żeńskie w dyec. chełm. , str. 27 i 54 55. Pierwotnie była ta wieś osadzona na prawie niem. Por. Grądy t. II, 802. Kś. Fr. Mezowskie pustki, pow. kartuski, niedaleko Mezowa, nad jez. Okunkowo; tu stała podobno dawnemi czasy wś Wadzyno z kościołem i cudowną figurą N. M. P. Czyt. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 41. Kś. Fr. MezöLaborcz, st. kol. żel. w Węgrzech, ob. Jaśliska. Mezuez dok. 1312 r. , ob. Niedźwiedź. Mezvezidol dok. al. Medwedidol, Mezuezidos, Musvesdol, stara dziś już nie istniejąca wś pod Gniewem, na lewym brzegu Wisły, pow. kwidzyński, dawniej własność cystersów w Oliwie; wspomniana po raz pierwszy w dok. z r. 1245, w którym papież Inocenty IV potwierdza klasztorowi wszystkie jego posiadłości ob. Perlbach P. U. B. , str. 74. W 1279 r. d. 29 kwiet. potwierdza bisk. Alberus i kapituła kujawska klasztorowi oliwskiemu ugodę zawartą niegdyś z bisk. Michałem względem dziesięcin z wsi, które posiadał zakon już od r. 1233. Między temi wsiami jest i M. R. 1281 potwierdza Mestwin klasztorowi darowiznę Sambora, dotyczącą ziemi gniewskiej, i tu wymieniona jest wś Musresdol. R. 1283 nadaje Mestwin zakonowi 16 wiosek jako wynagrodzenie za inne w ziemi gniewskiej położone i Krzyżakom odstąpione wsie; między ostatniemi była i wś Mesvezydol. R. 1283 d. 26 lip. nadaje Mestwin biskup. kujawskiemu za odstąpione dziesięciny z kilkunastu wsi, między któremi zachodzi M. , Meynie Meynie Meyran Meyselwalde Meyszen Meżygór Meżyhir Meżybrody Meżyhirci Meżyhorie Meżyhorka Meżyboż Meżużoł Meżyhory i inne wsie, mianowicie Postałowo, i połowę Centnowa i Mrzezina. Kś. Fr. Mezynowka, wś nad rz. Niemoreżc, pow. zwinogródzki, odl. 10 w. od Zwinogródki. Powstała w XVIII w. z futorów mieszczan zwinogródzkich. Gdy Ksawery Branicki został obdarzony M. , wtedy po upadku rzeczypospolitej mieszczanie miasteczek na Rusi zostali zrównani z poddanymi wsi szlacheckich i rządowych i posiadłości ich przeszły do właścicieli. Branicki podarował M. Niemiryczowi, ten zaś sprzedał po połowie Rosnowskiemu i Jaczewskiemu. Jest tu cerkiew, zbudowana na miejscu dawnej kaplicy w 1785 r. W 1862 r. obie połowy M. miały 1292 dzies. i 709 mk. 12 kat. 20 żyd. . Na polach M. są ślady okopów, wałów i murów. Lud zwie te szczątki zamczyskiem Żygmonta Zygmunta. Meża, Mieża właśc. Miedza, rz. , lewy dopływ Dźwiny, nastaje w gub. twerskiej, we wsi Meży, poczem zaraz wstępuje w gub. smoleńską, płynie głównie z płn. wsch, na płd. zach. , lubo znaczne czyni kolana często od tego odstępując kierunku. Ze wszystkich rzek, które Dźwina zabiera, jest M. co do długości największa i najwięcej rozgałęziona, płynie bowiem na przestrzeni przeszło 200 wiorst, przy szerokości 25 do 35 sążni i głębok. 1 do 5 stóp. Górne jej gałęzie legły jeszcze na grzbiecie wysoczyzny północnej, której płd. stoki okrąża jej dolina na znacznej przestrzeni w przedłużeniu z doliną wpadającej do niej Obszczy. Ta Obszcza jest już od Biały spławną i nią dostają się pośrednio do M. i Dźwiny naprzeciw wsi Ujścia, zabierając znaczną ilość strug i rzeczek od praw. brz. wpada do niej struga Wysoczeńka, dalej Budanówka, Czarnuszka, na dalszej przestrzeni jest ten brzeg ogołocony z dopływów, bo M. przybliża się ku Dźwinie, lecz znaczniejsze są te dopływy, które zabiera z lew. brzegu, jako to Meżyca, pod wsią tegoż nazwiska, dalej Ponikła, Bereza, na Przyberezie płynąca, dalej Łuczesa, która tu poniżej Berezy uchodzi, dalej Obsza czyli Obszcza spławna i ze wszystkich najznaczniejsza. Ta ostatnia wypływa z bagnisk i źródłowiska jej są zbliżone do źródeł Dniepru, kierunek jej ze wsch. na zach. , równie jak wszystkich rzeczek, które powyżej jej ujścia wpadają do M. Z praw. brz. wpada do Obszy Obszczy jedna Łba, poniżej miasta Biały, z lewego zaś Nacza, następnie Sosenka, przy wsi Pouczowie, sama zaś Obszcza wpada do M. naprzeciwko wsi Ujścia. Dalsze dopływy M. zmieniają poniżej ujścia Obszczy kierunek i mają się odtąd głównie z płd. ku płn. ; te są Rzać w połączeniu ze strugami Bielus al. Bilejka i Luty, dalej Szatnica, wypływająca z jeziora Szatno, którą zasila Kaneda i Łonna, w końcu zaś wpada do M. Sowsza, która z praw. brzegu uprowadza Seremiatę i Dołżycę z Jelszą, płynące do jeziora Szczuczego, zaś Iryłowa z jeziór od lew. brz. W. Pol. Meżamuja, ob. Graenzhof. Meżaniszki, wś przy drodze żel. warsz. petersb. , o 11 w. na płd. od Kałkun, tuż obok przystanka Girwiszki i rzeki Łaukiessy. Meżawna, rz. , zapewne Meżanka, ob. Kotówka i Szczara. Meże, wieś, pow. rossieński, par. taurogowska. Meże al. Meża, wś nad rz. Łowacią w gub. witebskiej. Meżenicze, wś, pow. słonimski, o 21 w. od Słonima, z zarządem gminy, obejmującej 1951 dusz. Meżerycka, gm. w pow. wołkowyskim, wo wsi Szejkach, o 25 w. od Wołkowyska, ma 1223 dusz. Meżupis, ob. Wejszatys. Meżużoł, jez. w pow. borysowskim, o 5 w. na płn. od jez. Miadzioł, otoczone błotnistemi lasami, dł. w. 4, sz. w. 1. Meżyboż, ob. Międzyborz. Meżybrody al. Meschibrod, przysiołek, gm. Podzaharycza, w pow. wyżnickim. Br. G. Meżybrody, ob. Międzybrody. Meżyca, ob. Meża. Meżygór 1. inaczej Międzygórze al. Rozałówka, wś, pow. kamieniecki, gm. Hawryszówka, par. Żwaniec, 28 osad, 164 mk. , 130 dz. ziemi, należy do Rozałowskich. Por. Sokół. 2. M. , ob. Meżygorie. Dr. M. Meżygory, ob. Meżygorie. Meżyhir, ob. Międzygórze. Meżyhirci, ob. Miedzyhorce. Meżyhorie, ob. Meżyhory, Meżyhorka, wś, pow. czehryński, na płn. zach. od Złotopola, a na płd. zach. od Smiły. Archiw. J. Z. Rusi, cz. VI, t. I, 540. Meżyhory, ob. Międzygóry. Meżyhory Meżyhorje, Międzygórka, nad Dnieprem, os. rząd. , fabr. i klasztor, pow. kijowski, odl. 18 w. od Kijowa a 3 w. od Wyszhorodu. Leży w głębokim parowie, ze trzech stron zamkniętym górami, i tylko z czwartej, od Dniepru, nakształt wrót rozwartym. W miejscu ustronnem wznosi się monaster, z dwiema murowanemi cerkwiami Preobrazeńską Spasa i apost. Piotra i Pawła. Miejsce to, położeniu swemu, między górami, winno też swoje nazwisko. Dla zachwycających zaś widoków, w jakie to urocze obfituje miejsce, latem, w niedzielę i święta, M. są zwyczajnym celem pozamiejskich wycieczek kijowian, którzy tu się Dnieprem, na parostatku, dostają. Niema zgody, pomiędzy historykami Kijowa, co do czasu pierwotnego założenia tego monasteru. Jedni z nich utrzymują, że pierwotna cerkiew tutejsza Białego Meżupis Meżerycka Meżenicze Meże Meżawna Meżaniszki Meżamuja Meża Mezynowka Mezynowka Meżyca Meżygory Meżyhory Spasa została założoną w r. 1161 przez w. księcia Andrzeja Bogolubskiego; inni znów są zdania, że była założoną dawniej, to jest w 988 r. przez mnichów, przybyłych z Grecyi do Kijowa, wraz z pierwszym metrop. kijow. Michałem. Zakrewskij jednak krytycznie udowodnił, że tak jedni jak i drudzy twierdzą bałamutnie, że twierdzenia ich, jako oparte nie na ówczesnych kronikach, ale jedynie na późniejszych, t. j. z XVII wieku już pochodzących monasterskich zapiskach, są zbyt niepewne, aby mogły zasługiwać na wiarę, i przeto też wniósł stanowczo, że pierwiastkowe założenie tej cerkwi chyba odnieść by wypadało do doby o wiele późniejszej, bo do czasów pomongolskich czyli litewskich. Że cerkiew i monaster w M. istniał już za dni Kazimierza IV, mamy tego wybitną wskazówkę w hramocie Zygmunta I, do wojewody Andrzeja Niemirowicza z r. 1520, w której tenże król Misajlowi Szczerbinie, dozwala cerkiew św. Spasa w M. na sej czas w pustie stojącą, odnowić; albowiem, jak się mówi dalej w tejże hramocie ta cerkow Bożaja, ot wyniatja Kiewskoho opustoszała i chwały Bożoj w nej ne było Akty Z. R. , t. II, 121. Wiadomo zaś, że wtedy, pod wyrazem wyniatje rozumiano wyłącznie napad w 1483 r. Mendligireja na Kijów, wydarzony za rządów Kazimierza Jagielończyka. Monaster ten przeto po zniszczeniu swem, przez Szczerbinę, odnowiony, następnie należał do podawania królewskiego i Zygmunt August dał go w dożywocie, wraz z ziemią wyszogrodzką, r. 1571 Eustachemu Wysockiemu, pisarzowi kancelaryi kor. ruskiej Akty istor. , t. I, 53. Już wtedy oddawanie dóbr monasterskich w dzierżenie ludzi świeckich poczęło być bardzo częste. Prawdopodobnie zwyczaj ten przyszedł z zachodu ob. Ducange Glossar. infim. latin. pod Abba comites. Stefan Batory też zarówno miał w swej opiece wyłącznej tenże monaster. Niemniej też i panowie ówczesni ruscy wielką dla tego miejsca okazywali dewocyą, jak np. kniaź Jurji Semenowicz Słucki, Andrzej Połoz, Hornostaj, Andrzej Niemira, Jacko Butowicz i wielu innych. Monaster posiadał dziedzicznie ziemię wyszogrodzką ale, z powodu niepewności jej obrębu, często Czerncy narażeni byli na zatargi z sąsiadami. Jakoż dopraszali się oni u króla o sprawiedliwość, skarżąc się na kniazia Eustachego Rużyńskiego, podstar. kijow. , który im grunta pozabierał. Król je wrócić rozkazał i nadto rotmistrzowi kijow. Kacprowi Stużeńskiemu mazurowi bronić Czernców od przemocy podstarościego rusina polecił. Ale I zaczęły się kozackie zamieszki. Szlachcic polski Kosiński podniósł bunt i kozacy jego w 1592 r. , pod wodzą Iwana Grenkowicza, włamali się do monasteru w M. ; ihumena Józefa Bobrykiewicza Kopota związali i zbili, a wstręt mając wrodzony ku wszelkim zapisanym papierom, w kawałki darli hramoty królewskie, nogami deptali. Sam zaś monaster zrabowali i spustoszyli u Zakrewskiego Akty Mezyh. monast. , 2, t. II, str. 465. Monaster tak spustoszony długo stał pustką prawie, aż nareszcie ihumen Afanasi, moskwicin, wychowaniec ks. Konst. Ostrogskiego podniósł go z ruiny i odbudował a nadto u egzarchy patryarszego konstant. wyrobił dlań stauropigią. Następnie w 1612 r. bulgarski sofijski metrop. Neofit, podczas swojego pobytu w Kijowie, cerkiew nową tutejszą poświęcił. Liczba czernców była znaczna. Piotr Mogiła powiada obacz w kijowskiej ziemi nie wspominam fundusz mające monastery Meżyhorski, w którym jest więcej niż półtorasta zakonników, in communitate, z pracy rąk swoich, sposobem Antoniego, onego wielkiego Pustelnika, żyjących Litos. Iż czerncy ci z pracy rąk swoich żyli, to rzecz podobna, ale żeby byli pozbawieni funduszów, jak chce Mogiła, to się nam nie zdaje, albowiem, oprócz ziemi, którą posiadali w tym czasie skarżyli się na lustratorów, że im część gruntów odjęli, ob. Opis akt, 12, str. 7, toć jeszcze i na funduszach im nie zbywało, ile że szlachta ruska wciąż ich testamentowymi zapisami swymi hojnie obdzielała. Oto np. co pisze w swojej ostatniej woli Jerzy Lassota, dziedzic Hostomla ob. Hostoml Ciało moje ma być pochowane podług zakonu naszego greckiego w cerkwi monasteru meżyhorskiego, na którą cerkiew nieboszczka żona moja legowała złt. 400, a ja teraz leguję 600. Ciało moje ma być położone obok ciała żony mojej pierwszej Nie mierzycównej testament ten w zb. Konst, Świdz. . Oprócz szlachty i kozacy zaporozcy niemniej też swoję okazywali szczodrobliwość. W dumie o Samujle Koszce, powiedziano, że zdobycze dzielono na 3 części, dla meżyhorskiej cerkwi, Trechtymirowskiego monasteru i Pokrowskiej Siczowej cerkwi, które Dawnym kozackim skarbom budowały, Szczob za nich wstaj uczy i lahajuczy, Myłoserdnoho Boha błahały ale kiedy w skutek krwawych powstań, Trechtymirów odebrano za karę kozakom, Meżyhorski monaster zaczął odgrywać tę samą rolę u Zaporozców co wpierw Trechtymirowski. Za wojen wszakże Chmielnickiego Trechtymirów wrócił znowu do Kozaków. Bohdan Chmielnicki wiele też monasterowi meżyhorskiemu świadczył; zawarował mu dawne jego przywileje i wiele dóbr darem nadał Piotrowce, Moszczuny, Czernin. Wieliczko opowiada o bitwie, jaka miała miejsce jakoby pod Meżyhorami, pomiędzy Tatarami a Chmielnickim. Było to Meżyhory w 1654 r. Tatarzy zaciekłszy się krwawymi zagony aż w głąb Wołynia, w odwrotnej drodze z jassyrem szli pod Kijów, Chmielnicki chcąc im przeciąć odwrót, dopadł ich pod M. i rozbiwszy, w rozsypkę rzucił. Od tej chwili spółka kozackotatarska miała się jakoby rozerwać a Chmielnickiemu nie pozostawało jak poddać się Rossyi. Dziwna rzecz, że o tej porażce Tatarów, tak znaczącej i doniosłej, tylko jeden Wieliczko wspomina, w innych źródłach zupełnie o tem głucho Wieliczko, t. I, str. 166. R. 1660 car Aleksy Michajłowicz monaster znacznymi obdarzył dobrami Bobrowice, Kozarowicze, Hlebówka, Jasnohorodka i Ihnatówka; Zakrewskij, t. I, str. 472. Ale w 1663 r. pożar zniszczył cerkiew i monasterskie zabudowania. Widać atoli, że monaster ten był w obronnym stanie i pod opieką dział, bo w 1671 r. pułkownik Piwo, który strzegł granic od Kijowa, wpadł tu i pozabierał działa porów. Dymir. Niezbywało i teraz monasterowi na dobrodziejach i chlebodawcach. Hetman Samujłowicz hojne sypał jałmużny, a najbardziej Joakim, patryarcha moskiewski. Jakoż wkrótce na miejscu spalonej cerkwi czerńcy pobudowali nową Preobrażeńską. Ii. 1679 d. 5 stycznia umarł w Dymirze, wiadomy z historyi Eustachy Hohol, hetman Ukrainy, z ramienia rzplitej, i 9 stycz. tegoż roku w grobach meżyhorskiej cerkwi został pochowany Maksymowicz, Soczynienja, t. I, str. 519. Następnie zaś, gdy od 1687 r. , t. j. od traktatu Grzymułtowskiego, Zaporożcy utracili byli swój Trechtymirów, toć w miejscu tegoż obrali oni Meżyhorski monaster na swój szpital wojskowy, Sicz swoję do jego parafii załączyli, a cerkiew swoją własną Siczową i monaster Samarski na filie tegoż monasteru obrócili. Widzieliśmy wyżej, że czerncy posiedli byli w granicach rzplitej dobra ziemskie, acz nieprawnie, bo te należały właściwie do ziemian, których wojny kozackie wypłoszyły były przed laty z własnych gniazd i siedzib. Toć w instrukcyach i laudach wojewódzkich z 1710 i późniejszych spotykamy ustawiczne reklamacye o restytucyę tychże dóbr Arch. J. Z. R. , część III, t. II, str. 727. Ale z czasem u Zaporożców M. coraz więcej nabierają wziętości i znaczenia. Coraz częstsze między nimi a monasterem zachodzą stosunki. Tu ci synowie stepu radzi hojnych udzielają jałmużn, zapisują grosz dorobny, swoje krwawe łupy i swoje skarby zdobyczne przekazują. Nie jeden też junak zaporożki, po hulaszczem, krwawem i pijanem na przemiany życiu, przychodzi do monasteru odzyskać stracony spokój duszy duszu spasat i osiada na dewocyi. Atoli w końcu monaster zaczyna upadać. R. 1708, w skutek ukazu Piotra W. , traci on swoję stauropigię i zostaje podporządkowany pod władzę metropolitów kijowskich Zakrewskij, II, str. 485. Ale przez zbieg i powiązanie okoliczności tenże monarcha nietylko na nowo wkrótce powraca mu utracone prawa do stauropigii, lecz archimandryą w nim ustanawia, bo przez czernców meżyhorskich, zajmujących zawsze wpływowe na Zaporożu stanowisko, myślał on odstrychniętą Sicz, po odstępstwie Mazepy, do opamiętania przywieść. Jakoż czerńcy, za wpływami swymi i staraniami, włożonemu na siebie zadania uczynić zadość usiłowali. Koszowy ataman Siczowy dźwignął tu też kosztem swoim, około 1772 r. , cztery budynki klasztorne, które przez pożar jeszcze w 1717 r. były zniszczone, i wymurował wielką bramę, na której piętrze cerkiew Petropawłowską ze dzwonnicą ulokowano. R. 1760 były w M. monasterze cerkiew Preobrażeńską murowana, druga Święto Duska, trzecia Bohorodiczna drewniana i czwarta trapeza a w niej cerkiew ś. Mikołaja, drewniana Andr. , Istor. mater. , zeszyt III, str. 131. Atoli dni Zaporoża były już policzone. W 1775 r. Sicz, jak wiadomo, z woli imperatorowej Katarzyny II została zniesioną, a gdy się tak z Kozakami raz na zawsze załatwiono, toć i monaster w M. , przez to samo, podstawę swego bytu utracił, a więc został skasowany, a dobra ogromne, stanowiące jego uposażenie, na skarb zostały zabrane. Kiedy imperatorowa Katarzyna II, podczas swojego pobytu w Kijowie r. 1787, wybierała się zwiedzić tę ustroń uroczą, w nocy pożar zniszczył, w przeddzień tych zamierzonych odwiedzin cały monaster. Imperatorowa zgliszcza te darowała miastu Kijowu. W 1798 r. miasto w pustkach zrujnowanego monasteru zaprowadza fabrykę fajansów. R. 1798 do fabryki dołączono wś Piotrowce i 2187 dzies. ziemi. Atoli w 1860 r. monaster wskrzeszono na nowo. W pobliżu M. istnieje pieczara. Jest tu uroczysko pod nazwą Władymirowe budy, na którem wznosiły się starożytne dęby, ale te oddawna pod siekierą padły i tylko pniaki sterczą, świadki odległych czasów. Inne uroczysko nosi nazwisko Dzwonki, gdzie jest strumień i krynica, z której dobywa się woda, czysta jak kryształ i wyborna do picia. Przed laty, jeden z ihumenów chował w strumieniu ulubione karpie, które w dzień na głos dzwonka tłumami głębi na brzeg wypływały. Jako u zbiegu dwóch granic, w M. stała komora celna i forpoczt rosyjsski. W dokumencie jednym z XVIII wieku spotykamy wzmiankę o uroczysku, nazwanem Winogradowa niwa, bo w monasterze tym, uprawie wina, za dawnych wieków, szczególna była poświęcona baczność. Orłowski w Defensie swej powiada Koło M. , gdzie rzeka Irpień wpada do Dniepru, jest mogiła Księżą; nie Meżyrecze Meżyliski Meżylesie Meżyrów Meżyreczka Meżylisie Meżyliska Meźyricze co opodal jest i druga, gdzie rozbójnicy mieszkali i rozbijali. Jest tu też mogiła Baranowa. Na brzegach Dniepru w M. wydobywa się bursztyn w małych okruchach. Fabryka fajansu zajęła w 1822 r. dawne budowle poklasztorne i dobudowała nowe kosztem 153000 rs. W 1857 r. zaprowadzono maszyny parowe, założono szkółkę dla dzieci robotników. W 1858 r. rząd wypuścił fabrykę w dzierżawę za 6000 rs. , gdyż administracya pochłaniała całe zyski. Dyrektor pobierał 6000 rs. płacy, kierownik techniczny 4000 rs. , owsa dla koni wychodziło po 5000 czetwerti rocznie a drzewa po 1500 sążni. Edward Rulikowski. Meżylesie, wś pod Słuckiem, posiadłość Ławry kijowskiej Arch. J. Z. Rusi, cz. I, t. I, 387. Meżylisie, wś, pow. owrucki, w 1 okr. adm. ; kaplica katol. par. Nerodycze. Meżyliska, wś, pow. owrucki, nad strugą do rz. Zwizdal wpadającą. Meżyliski, kol. , pow. Ostrogski, o 12 w. na płn. od Ostroga, założona 1830 r. przez menonitów, na gruntach do m. Kaniowa należących. Po wydaleniu się menonitów w 1874 r. do Ameryki, zajęta przez Czechów. Grunt krzemionkowaty, łąki nad Wilią, dopływem Teterowa, obfite wydają trawy. Koloniści Czesi zajmują się rozmaitemi rzemiosłami, jak tokarstwem, stolarstwem i t. d. Meżyrecze, ob. Międzyrzecz. Meżyreczka, ob. Międzyrzeczka. Meźyricze, ob. Międzyrzyce, Meżyrów, mko, pow. lityński, 3 okr. polic, między rz. Rowom a Rowkiem, odl, 40 w. od Lityna, 110 od Kamieńca, 9 w. od Żmerynki, a kilka w. od st. Serbinowce Sewerynówka dr. żel. odes. wołocz. , w malowniczem położeniu, śród płaskowzgórza między dwoma wielkimi stawami łączącymi się w jeden olbrzymi. Ma 1695 mk. , w tej ilości większa część żydów, dm. 163. Cerkiew pod wez. ś. Aleksandra News. liczy do 1000 parafian i 52 dz. ziemi z Korostowcami; ziemi włośc. 448 dz. ; dwors. , ze wsiami należącemi do tego majątku Michałówką, Martynówką, Rowem i Bilikowcami, 3149 dz. Kościół paraf. katol. dekan. lityńskiego, wymurowany w 1794 r. przez Jędrzeja Orłowskiego pod wez. Wniebowzięcia N. P. , liczy 1438 parafian; do par. należą m. Meżyrów i Wników, Martynówka, Płazówka, Bilkowce, Sewerynówka, Serbinowce, Słobódka Meżyrowska, Korostowce, Kuryłowce, Hołowczyńce, Majdan, Petranie, Czernołówka, Huta, Winikowa, Makarów, Dubowa, Łopatyńce, Razepy, Owsianiki, Kłopotowo i Słoboda Noskowiecka. Synagoga, szkółka wiejska, młyny, cegielnie, sklepów 12, rzemieślników 39, targów 26; urząd polic, poczta i wiejska, urząd gm. wołost, do której należą m. Meżyrów, Row, Martynówka, Michałówka, Korostowce, Bilkowce, Serbinowce, Słobódka Meżyrowska, Sewerynówka, Mańkowce, Tokarówka, Czerniatyn, Stepanki, Malczowce, Hodulce, Razepy, Antonówka, Hołodki, Popówka. Glinianka i Łopatyńce, razem 22 starostw, 1829 osad, ludności włośc. męż. 6034, kob. 6092; ziemi należącej do włośc. 12, 288 dz. , w tej ilości ornej 10, 122 dz. , wypada więc na 1 mk. 1, 01 dz. Oprócz tego w obrębie gminy mieszka męż. 1136 i kob. 922 różnych stanów; ziemi rządowej i prywatnych włościan w obrębie gminy 20, 602, w tem ornej 11, 816 dz. , razem więc w obrębie gm. ziemi włośc. i prywatnej 32, 890 dz. , w tej ilości ornej 21, 938 dz. , całej zaś ludności 14, 194; 4 wapniarki. M. był pierwotnie wsią założoną na gruntach sstwa barskiego, dopiero Zygmunt III przywilejem z 17 lipca 1591 r. pozwala staroście barskiemu wieś M. przemienić na miasteczko, z nadaniem stosownej ilości grantów. Nadto obdarza tenże król miasto prawem magdebur. , mianuje wójtem szlachetnego Zacwilichowskiego, nadaje mu nowoosiedloną wieś Przewłokę, plac w mieście na wystawienie domu z ogrodem, pasiekę sareptam alias pasiekę, przeznacza mu 3ci grosz od kar zasądzonych, pozwala w własnej gorzelni gorzałkę pędzić, wkłada zaś obowiązek, ażeby na każdą wyprawę wojenną stawał konno przy staroście z jeźdźcom, oba uzbrojeni i w dobry oręż opatrzeni. Mieszczanie powinni jeden dzień w roku orać, gdzie im ssta wskaże, po 2 dni żąć zboże i siano kosić, zwieść wszystko zboże, odbywać szarwarki do naprawy grobel, ilekroć tego potrzeba wymagać będzie, opłacać po 15 gr. czynszu z domu, dawać osepy odsypu po 3 miarki, zwane trzecienniki, dziesięcinę pszczelną, świńszczyznę i 10 wołów wspólnym zakupić kosztem każdego roku dla starosty; zabrania mieszczanom piwo warzyć, lecz mają tylko starosty i wójta piwo szynkować; wrazie zaś trwogi, wszyscy uzbrojeni stawać są obowiązani przy staroście; nakoniec pozwala targ zaprowadzić w którymkolwiek dniu tygodnia Baliński Staroż. Polska. Niedługo jednak mko cieszyło się spokojem i pomyślnością. W kilkanaście lat po nadaniu mu powyższego przywileju w 1612 r. uległo zupełnemu zniszczeniu przez Tatarów. Znowu więc Zygmunt III upoważnia pod d. 23 grudnia 1613 r. Stanisława Żołkiewskiego, wojewodę kijowskiego sstę barskiego, aby zajął się odbudowaniem miasta; ponawia poprzednio nadane prawa, utwierdza na wójtostwie Jana Zacwilichowskiego, wraz z jego żoną Teodorą Sielecką, pozwala mieszczanom mieć winnicę i słodownie holodia vulgo słodownie, gorzałkę palić i szynkować; ustanawia jarmarki w czwartek po ś. Marcinie, we środę po Meżylesie Meżyrowska słobódka niedzieli środopostnej i w oktawę Bożego Ciała, targi we Czwartki. We dwa lata później znowu mko uległo zniszczeniu; czytamy bowiem w lustracyi z 1615 r. , że Kozacy do Wołoch przechodzący, wielkie szkody i morderstwa prawie pogańskie w miasteczku poczynili. Do smutniejszego jeszcze stanu doszło miasto w czasie wojen kozackich za Jana Kazimierza. W tymże czasie sstwo barskie wraz z M. nadane zostało Danielowi Wyhowskiemu; syn jego Eustachy w 1698 r. sprzedał je Dominikowi Jerzemu Lubomirskiemu, od którego M. nabył Mikołaj Junosza Piaskowski, podkomorzy krzemieniecki, i sprzedał Józefowi Potockiemu, krajczemu koron. W 1784 r. nabył M. Andrzej Orłowski, sędzia podolski, za 700, 000 złp. On to wymurował kościół, pałac, gorzelnię, papiernię i hamernię, dziś już nie istniejące, i starał się podnieść miasteczko. Obecnie M. należy do Konstancyi z Orłowskich Czeremzinowej. Meżyrowska słobódka, wś, pow. lityński, gm. i par. Meżyrów. Meżyrycz, Międzyrzec, mko przy ujścia Rosawy do Rosi, pow. czerkaski, w 2 okr. adm. , o 15 w. od Kaniowa, 50 w. od Czerkas, a 120 w. od Kijowa odległe; 1470 mk. , w tej liczbie 1286 prawosł. , 12 katol. i 172 żyd. Cerkiew prawosł. paraf. pod wez. Narodzenia N. M. P. , wzniesiona w 1795 r. z drzewa przez parafian, kościół katol. , szkoła począt. , założona 1849 r. przez kś. Bazylego Grygorowicza, szpital dla włościan. Na zach. od M. ciągną się po nad Rosią wyniosłości, z których najbliższe noszą nazwy góra Szybennica, góra Kuriacza i Horodyszcze; na płd. od mka za Rosią zaczynają się bory. Przeprawa przez Roś uskutecznia się za pomocą promu. M. bez wątpienia należy do najdawniejszych osad okolicy, sądząc z jego położenia, podań ludowych i śladów dawnych siedzib i warowni. W pobliżu znajdują się uroczyska Bublikowa droga, Wolski jar, Czarny las i inne. W zeszłym wieku M. wraz z okręgiem należał do sstwa kaniowskiego, następnie stanowił kolejno dziedzictwo ks. Lubomirskiego, Potemkina, siostrzeńca jego Bazylego Engelhardta, córki ostatniego Katarzyny hr. Skawrońskiej, 2do voto Litte, jej córki ks. Bagration, w końcu nabyte po jej śmierci w 1858 r. przez Parczewskiego. Do dominium M. , oprócz mka, należały do niedawna wsie Babica, Kononcza, Chmielna, Piekary, Hamernia, Rożówka, Worobiewka, Łuka, Worobiewska buda, huta M. , Mironówka, Czerepin, Olchowczyk i Zawadówka. W majątku liczyło się 4634 dusz rewizyjnych i 22736 dzies. ziemi urodzajnej, obfitującej w lasy. Ob. Archiw. , cz. I, t. 2, 572, 577, 579, 587, 595, 598, 605, 628, 688; cz. VI, t. 2, 331. Mezyrycika, wieś na lew. brz. Teterowa, pow. radomyski, w 1 okr. polic, na wsch. płn. od Radomyśla, 826 mk. , w tej liczbie 15 kat. , 2042 dzies. ; w 1783 r. było 66 dm. i 307 mk. Za czasów polskich należała do dóbr radomyskich lub poleskich metropolitów kijowskich uniackich, po przyłączeniu w 1795 r. do Ros syi, darowana przez rząd gen. Złotnickiemu, byłemu komendantowi twierdzy krzemieniockiej, należy obecnie, wraz z Raczą, Krzynką i Biłką, do jego syna Ant. Złotnickiego. Majątek zawiera 6747 dzies. ziemi, po większej części pokrytej lasem. Cerkiew drewniana, pod wez. Narodzenia F. M. , wzniesiona 1756 r. na miej scu dawniejszej; w 1850 r. odnowiona. Ob. Arch. J. Z. R. cz. I, t. 4, 5 8, 338, 339, 642; cz. III, t. I, 214; t. II, 416. J. Krz. Meżyryczka, wś, pow. owrucki, nad rz. Użem, niedaleko ujścia rz. Szesteni z Grozdawcem; przez wś płynie potok wpadający do Uża we wsi Dziedkowicach. Odległa o 18 w. na płn. wsch. od mka Iskorościa. Składową część ziemi stanowi czerwony granit i syenit. Ob. Arch. J. Z. R. cz. III, t. 2, 611, 738; cz. IV, t. I, 299; cz. VI, t. I, dodatki 200, 201. Męcikalskie, jez. w pow. chojnickim, w pobliżu Męcikał. Męcikał, niem. Menczykał al. Mendczikal, Męcikały 1664 r. , wś, pow. chojnicki, st. poczt. Brusy 7 1 3 kil. odl, leży nad Brdą i nad szosą chojnickokościerską; obejmuje 6792, 19 mr. magd. obszaru, 64 bud. , między tymi 24 dm. , 212 mk. , 202 kat. , 10 ew. r. 1868 Par. kat. Brusy, ewang. Friedrichsbruch, szkoła katol. w miejscu; do niej przyłączone są następne wsie Struga, Śpierwia, Pokrzywno, Dąbrów ka, Turowiec, Kossabudno i Czernica. Okr. urz. stanu cywil Brusy. Według taryfy po borowej z r. 1648, uchwalonej na sejmiku malborskim d. 25 czerwca, gdzie przyzwolono ze wsi podwójną, a z miast potrójną taryfę duas agrarias et tres Accisas, quamlibet duobus solidis de modio brasei aestimatam, Lengnich Gesch. d. Lande Pr. , VII, Doc. 2, str. 5, pła cili męcikałscy poddani od 4 karczem i od je dnego ogrodu 5 flor. 18 gr. ob, Roczn. Tow. Nauk w Poznaniu 1871 r. str. 181 186. Według lustracyi z r. 1664 dawał M. do sta rostwa tucholskiego 87 flor. i 15 gr. czynszu. Ob. Kosobudy t. IV, 467. Ki. Fr. Męcina 1. Dolna i Górna z Kłodnem, wś, pow. limanowski. Posiada kościół par. kat. i szkołę ludową lklas. Odl. od Limanowy 11, 8 kil. M. leży w dolinie potoku Zadziela, wpadającego pod Marcinkowicami z lew. brz. do Dunajca, u ujścia do togo potoku dwóch górskich dopływów pot. Bobrowskiego i Kłodnianki. Wś rozsiadła się w dolinie, czerwieniejącej się od iłów, pod któremi leżą ciemne łupki. Do wsi, którą zasłaniają od wiatrów północnych Babia gora 730 m. i Chełm 793 m. npm, pro Meżyrycz Meżyryczka Męcikalskie Męcikał Męcina 1 Meżyrowska słobódka Męcina wadzi droga z Limanowy. Położenie samej I wsi obok kościoła wynosi 334 m. bezwzględnej j wysokości. Obecnie różnica między Górną i Dolną M. pozostała tylko w nazwie i w podziale więk. pos. pomiędzy czterech właścicieli, którzy posiadają folwarki M. Górna, M. Dolna czyli Biały dwór, Paszkowiec i Dębina. Przys. Kłodne leży na płn. od wsi nad Kłodnianką i należy do par. w Chomranicach. Ludność wynosi 2307 mk. , mianowicie w M. 1613, Kłodnem 635, Białym dworze 37, Dębinie 22, z których 19 jest izrael. , wszyscy zaś religii rz. kat. Robiono tu próby kopania nafty, ale teraz wszystkie szyby są zaniechana. Przyczyną jest silny rozwój iłów i warstw górnoropianieckich, niebędących naftonośnemi, chociaż warstwy górnoropianieckie mają czasem ślady nafty H. Walter i dr. Dunikowski Geolog. budowa naftonośnego obszaru galic. Karpat, Kosmos z r. 1882, str. 461. Pos. więk. ma obszaru 698 roli, 108 łąk i ogr. , 156 past. i 753 mr. lasu; pos. mn. 1282 roli, 318 łąk, 292 past. i 506 mr. lasu. Kościół paraf. jest drewnianym, zbudowanym przez Wacława Przerębskiego, oboźnego kor. w 1325 r. ówczesnego dziedzica tej wsi. W początku XVI w. była M. w posiadaniu Krzeszów Morawski, podług Aktów sąd. Now. Sącza, Sądecz. , II, 388, z których Jan należał do pierwszych, co po r. 1551 przestali płacić kościołom dziesięciny. Jeszcze 1551 obowiązują się Stanisław i Sebastyan Krzesze płacić plebanowi dziesięcinę wytyczną, ale zapobiegając jego niedbalstwu o służbę bożą kładą za warunek, aby trzymał zdolnego wikarego, któremu ma wystawić dom na mieszkanie i oddać ogród niegdyś szkolny. Widocznie pleban, dzierżący kilka beneficyów, dozwolił na zupełny upadek szkoły dawniej istniejącej, czem poparł dążenia ówczesnej szlachty, dobijającej się panowania nad wolnemi do XVI w, kmieciami. Pleban nie uczynił zadosyć warunkowi, dla tego gdy w r. 1552 podzielili się Krzesze ojcowizną w Nowym Sączu, zajął Sebastyan, dziedzic M. Dolnej i Górnej, wyrębisko księże i nie płacił dziesięcin. Pozwany o to 1553 r. przed sąd duchowny w Podegrodziu, oskarża ks. Macieja plebana o niedbalstwo w służbie bożej, tak że ludzie bez chrztu i śś. Sakramentów umierają, o złe obyczaje, mianowicie, że publicznie w karczmie ze zgorszeniem parafian kobiety całuje, że wreszcie w plebanii piwo warzy i szynkuje. Sąd wytoczył księdzu śledztwo, Krzeszowi zaś nakazał zwrot zagrabionego mienia. Odtąd obie strony odgrażały sobie przemocą, ksiądz nawet posłał ślusarzowi do naprawy strzelbę i naciskał na rychłe wykonanie roboty, bo szło nie na żarty Sądy duch. w Podegrodziu 12 stycz. 1554 r. u Morawskiego Sąd. , II, 441. Ostatecznie przemógł Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 64. kolator, wypędził kś. Macieja i zadzierżawił plebanią 7 marca 1555 na trzy lata, obowiązując się trzymać zdolnego wikarego. Był to jednak podstęp; niedługo bowiem potem sprowadził z Wielogłów dwóch różnowierczych kaznodziejów, zburzył ołtarze a na środku kościoła wkopał krzyż, a po spaleniu ołtarza i obrazów zaprowadził obrzęd nowochrzczeńców. Zabrano wtedy z kościoła trzy kielichy srebrne z patynami, 2 srebrne krzyż, pozłacaną monstrancyą, wielki dzwon z dzwonnicy a mały z kościoła, 2 ornaty złotogłowe, 2 aksamitne, adamaszkowy, czarny kamlotowy, kapę aksamitną, 4 antipedia i t. d. , co 1595 r. Jakób Zięba i Antoni Jamesz zeznali Arch. kościelne w Męcinie, Morawski Sądecz. , II, 412. Zniszczono także wówczas wszystkie dokumenta kościelne. Później aż do r. 1605 był tam zbór aryański. Dotychczas panuje w tej wsi zwyczaj, że w wielkanoc spieszy młodzież wiejska na pobliskie wzgórze Miczaki do źródeł potoku, gdzie podług dawnego zwyczaju przy ogniu odbywają się tańce, pijatyka i śpiewy. Biskup przemyski zakazał to w r. 1729 surowo, ale bezskutecznie. Być może, że w tem zachowała się pamięć niszczenia obrazów, gdyż sobótki w tamtej strome palą w Zielone Świątki. Par. należy do dyec. tarnowskiej, dekanatu nowosądeckiego. M. graniczy na wsch. z Chomranicami i Krasnem Potockiem, na płd. z Wysokiem a na zach. z Kaniną i Pisarzową. 2. M. Mała i Wielka, dwie wsie w pow. gorlickim, 10, 4 kil. od Gorlic, leżą w okolicy naftonośnej, po wsch. stronie gościńca z Gorlic przez Konieczną na Węgry. M. Mała liczy 263 mk. rz. kat. , przydzielonych do par. w Kobylance i rozsiadła się w dolinie górskiej 371 m. npm. nad pot. Męciną, uchodzącym z praw. brzegu do Sękowy, pob. Ropy, M. Wielka liczy 562 mk. , mianowicie 90 rz. kat. parafia w Kobylance, 15 izrael. i 457 gr. kat. , mających cerkiew drewn. paraf. Ta zabudowała się nad Libuczanką, uchodzącą do Ropy, 383 m. npm. Dolinę otacza od płn. góra, zw. pod Trąbą 554 m. i Dubnakowa góra 488 m. npm. ; wysoczyzny od płd. sięgają do 598 m. bezwzględnej wysokości. W M. Wielkiej znajduje się szkoła etat. 2klas. , a na płd. od wsi źródła nafty. O tych kopalniach powiada H. Walter i dr. Dunikowski Kosmos, 1882, str. 283; ob. też pod nazwą Łaski, t. V, str. 603. Za menilitami znajduje się piaskowiec eoceński nie w silnym rozwoju, dalej czerwone iły, płytowate, górnoropianieckie piaskowce z fukoidami, w nich wtrącone ciemne iły i stołupki, w końcu ciemnozielonawa strzałka z licznymi hieroglifami. Kopalnie w M. Wielkiej tamże str. 473 bardzo wyczerpane, możnaby jednak robić próby dalej w górze na wsch. granicy kopalni. M. Mała nie ma przyszłości, 18 Męcinka Męe chyba przy głębokich wierceniach. Więk. pos. Maryi Skrzyńskiej ma obszaru 399 mr lasu; mn. 676 roli w czerwonych nieurodzajnych iłach, 237 łąk, 422 past. i 98 mr. lasu. Par. gr. kat. dyec. przemyskiej, dekan. bieckiego, obejmuje Rozdzielne i przys. Podrużną i Wa pienne z 1471 parafianami. Uposażenie parocha składa się z 86 mr. roli i 167 zł. w. a. dodat ku do kongruy. Obie wsie graniczą na płn. z Dominikawicami i Krygiem, na wsch. z Wapiennem, na płd. z Podrużną i Ropicą Ruską, a na zach. z Sękową. Długosz wymienia te wsie w Lib. benef. , II, 301. Po rusku piszą, , Macina. Mac. Męcinka, pot. , nastaje w obrębie gm. Mę ciny Wielkiej, w pow. gorlickim, u płd. wsch. góry Pod Trąbą 554 m. , płynie na płd. zach. , tworzy granicę między gm. Męciną Wielką i Małą, poczem przepływa Męcinę Małą i na obszarze Sękowej uchodzi do Sękowej. Dłu gość biegu wynosi 4 1 2 kil. Br. G. Męcinka, wś, pow. krośnieńskim, leży w okolicy pagórkowatej, urozmaiconej lasami, na płd. stronie drogi murowanej z Jasła do Kro sna. M. należy do par. rz. kat. i urz. poczt. w oddalonych o 2 2 kil. Siedliczach, liczy 450 rz. kat. a 6 izr. mk. i ma kasę pożyczk. gm. z kapit. 717 zł. w. a. Więk. pos. Stojowscy ma powierzchni 55 roli i 11 mr. lasu; pos, mn. 295 roli, 55 łąk i 60 mr. pastw. Gleba żytnia. W XVI w. była M. własnością Justa na Chyżowie Romera. M. graniczy na płn. z Jaszczewią, na zach. z Brzozówką i dużym lasem, na płd. z Jedliczom. a na wsch. z lasami należą cymi do Ustrobny. Mac. Męciszew, wś włośc, pow. kozienicki, gm, Suskowola, par. Sucha, odl. 23 w. od Kozie nic, ma 23 dm. , 161 mk. , 561 mr. ; wchodziła w skład dóbr rząd. , obecnie majoratu Suskowola gen. Obruczewa. W 1827 r, wś rząd. , 10 dm. , 95 mk. Br. CL Męciszki, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, odl. 29 w. od Sejn, ma 24 dm. , 208 mk Męciszów, część wsi Pustkowia, pow. ropczycki, par. Przecław, st. poczt. Dębie, o 1 kil. Ha płn. M. leży w równinie 187 m. npm. , na praw. brz. Wisłoki, przy gościńcu z Dębicy do Rzochowa. Wieś zabudowana częścią koło gościńca, częścią wzdłuż drogi prowadzącej na wsch. do Woli Ocieskiej, ma 498 mk. rz. kat. , z których 22 na obszarze więk. pos. , mającej zabudowania nad niewielkim stawem, 0 7 kil. na płn. od środka osady. Ku płd. zach. podnosi się cokolwiek teren, tworząc małe wzgórki 189 m. npm. zwane Ogrodami, w stronie płn. wsch. , miejsce gdzie ustawiono triangul mierniczy, ma 193 m. bezwzględnej wysokości. Położenie astronomiczne 39 9 wsch. dłg. od F. , 50 9 30 płn. szer. Gleba namulista z przepuszczalną piaskową podstawą, łą Męc ki obfite a pastwiska na wybrzeżu są podmo kłe. Pos. więk. hr. K. Bobrowskiego ma ob szaru 303 mr. roli, 41 łąk, 130 past. ; pos. mn. 451 mr. roli, 113 łąk i 29 past. Na płd. graniczy M. z Pustkowiem a na wsch. z Krownicami i Wolą Ocieską. Mac. Męciuny, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, odl. 28 w. od Sejn, ma 21 dm. , 210 mk Męciwka al. Męczywka, pot. górski, bierze początek na płn. wsch. stoku pasma górskiego, Gorganu ilemskiego al. Arszycy, w lesie Spaskim, w płd. stronie obszaru gm. Suchodoła, w pow. dolińskim; nad źródłowiskami jego wznosi się szczyt Nerydów 1557 m. . Zrazu płynie potok górskim parowem na płn. wsch. , a od polany Roskilcza zwraca się aa płn. i na polanie Męczywce, w obrębie Suchodołu, zle wa swe wody górskie do Czeczwy z praw. brz. Nad praw. wsch. brzegiem ciągnie się grzbiet górski i lesisty Sehły 1350 m. , a nad lewym zach. płn. wsch. odgałęzienia wspomnianej Arszycy, oddzielające dolinę M. od doliny górnej Czeczwy. Długość biega wynosi 9 1 2 kil. Źródła leżą na wys. 1300 m. , ujście 660 m. npm. Br. G. Męcka Wola, wś i folw. nad rz. Trzebiczną, pow. sieradzki, gm. Wojsławice, par. Męka, odl. od Sieradza w. 6; wś dm. 26, mk. 230; folw. dm. 8, mk 130. W 1827 r. 33 dm. , 283 mk Męćkowski bór lustr. z r. 1664, leżał w puszczy sstwa tucholskiego, w tak zwanej polnej części pod Cekcynem i Bysławiem Męcmierz, wś nad Wisłą, pow. nowoale ksandryjski, gm. Rogów, par. Kazimierz, ma 56 dm. ; ob. Dobre 3 Męcowizna, fol. , pow. lipnowski, gm. Kłokock, par. Lipno, odl. o 7 w. od Lipna, ma 2 dm. , 20 mk, 275 mr. grun. dobrego, 15 nieuż Męczeliny, część Jabłonicy, pow. nadwórniański Męczeniaty, wś, pow. wilejski, gm. Mańkowice. Była tu kaplica katol parafii Postawy. M. , okrąg wiejski w gm. Mańkowicach, posiada w swym obrębie wsio Bijuce, Boćwiny, Wołki, Bogarce, Kursiewicze, Kuryłowicze, Michnicze, Sawicze, Gutory, Makarewce, Postawy, Mniekie, Gogowo, Zacharewszczyzna, Męczeniaty, Wesoła; zaścianki Kułakowo, Falkowo, Awłasy Męczenice, wś włośc. nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, odl. 16 w. od Sandomierza, ma 25 dm. , 199 mk, 344 mr. W 1827 r. 21 dm. , 142 mk Ob. Malice kościelno t. VI, 12 Mączenino Wielkie i M. Małe, wieś i folw. , pow. płocki, gm. Rogoźno, par. Zagroba, odl o 11 w. od Płocka. Ma 18 dm. , 308 mk. , 1149 mr. obszaru, w tem 1036 mr. ; folw. 924 roli ornej i 169 mr. nieużytków. W 1827 r. było Męci Męczki-Sulkowo tu 16 dm. , 143 mk Już w w. XII nadaną zo stała kanonikom regularnym w Czerwińsku, gdyż bulla papieska z 1254 r. wymienia M. między wsiami należącymi do klasztoru. Ob. Czerwińsk, I, 837. Fol. M. Wielkie i M. Ma łe, z wsiami M. Wielkie i M. Małe, rozl. mr. 1025 gr. or. i ogr. mr. 789, łąk mr. 47, past. mr. 15, lasu mr. 142, nieuż. i place mr. 32; budowli mur. 10, z drzewa 14, jest wiatrak. Wś M. Wielkie ob. 11, z grun. mr. 9; wś M. Małe os, 23, z grun. mr. 155. Br. Ok MęczkiSulkowo, wś, pow. łomżyński, gm. Bożejewo, par. Wizna. W 1827 r. 15 dm. , 102 mk. ; zamieszkała przez drobną szlachtę. Mączychudoba, niem. Justinenhof, folw. do Właściborza, pow. złotowski, st. p. Sępolno, par. Wałdowo. Męczył al. Munczuł, ob. Mińczoł, Męczyn, wś, pow. siedlecki, gm. Skupie, par. Mokobody. Ma 23 dm. , 144 mk. , 906 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 28 dm. , 162 mk. Męczywka, potok, ob. Męciwka. Mędralów, os. młyn. nad rz. Jabłonną, pow. konecki, gm. i par. Chlewiska, odl. 42 w, od Końskich, ma 2 dm. , 4 mk. , 2 mr, Należy do dóbr Rzuców. Mędrice dok. , ob. Mędrzyce, Mędromierz 1. Mały, niem. KI. Mendromierz al Kl. Mangelmuehle, dok. EL Mandelmyr 1366, wś niedaleko Tucholi, pow. tucholski, st. p. Tuchola, okr. urzędu stanu cywil. Nowa Tuchola, par. kat. Jeleńcz, ew. Tuchola, szkoła kat. w miejscu, do niej uczęszczają i dzieci z Nowej wsi 95 dz. . M. ma 5191 09 magd. mr. obszaru, 170 bud. , między tymi 80 dm. , 562 mk. 1868 r. , 470 kat. , 92 ew. M. należy do najstarszych osad w okolicy, czego dowodem grób skrzynkowy, znaleziony tu przed kilku laty i zawierający 5 urn większych i mniejszych; z tych 3 potłukły się przy wydobywaniu, a 2 znajdują się jeszcze na starem miejscu w grobie, który był pokryty dwoma kamiennemi płytami. Najstarszy nam znany dokument pochodzi z r. 1366; w r. tym kasuje komtur tucholski Siegfried v. Gerlachsheim stary przywilej i nadaje inny, potwierdzając że Jankowi z Kłodawy Jenchen von Cladaw sprzedał sołectwo w M. Małym z 6 włókami wolnemi na prawie chełmiń. ; ma nadto pobierać 3ci grosz kar sądowych a 2 grosze powinien do zamku oddawać. Obywatele i posesorowie 56 26 włók będą płacili do zamku z każdej włóki po grzywnie i parę kur na ś. Marcina i będą zobowiązani przez dwa dni do usługi przy robocie dworskiej, albo w innej potrzebie; arcybisk. gnieźnieńskiemu zaś będą płacili z włóki 2 skojce, są także zobowiązani zakonowi do wszelkich innych zwyczajnych usług, przy wznoszeniu nowych budowli, naprawianiu starych i t. d. Między świadkami wymieniony Tilemann, proboszcz tucholski. Dan w Tucholi w wilią ś. Jerzego 1366 r. W 1397 r. nadaje Konrad v. Eltz, komtur tucholski, ze względu na niedostatek wsi w wyganianiu bydła i ich zaciągowej powinności so haben wir angesehen den gebrechen des dorfs an ir fleg trift und an erren Scharwerk 7 1 2 włóki, które przedtem należały do t. z. Czerwonego Dworu roter Hof na wieczną posesyą prawem chełmiń. Za to będą nam płacili rocznie od włóki 4 1 2 wiardunka czynszu na ś. Marcin. Dan w Tucholi r. 1397 an der obirsten taghe, t. j. w dzień święta wielkanocnego. Swiadkowie Henryk, brat nasz Priesterbruder, Szymon Czobke, nasz łowczy, Mikołaj Bastegert, nasz piwniczy ob. odpisy Dregera i Codex z Belna w Pelplinie. R. 1665 d. 20 stycz. odnawia król Kazimierz lemanom Albrechtowi Mindakowi i Krysztofowi Zabłockiemu ich przywileje, które się były spaliły, ich obowiązki i prawa mają być też same jak innych sołtysów. Dan w Warszawie ob. Księgę gruntową w Kwidzynie, III, 141. R. 1669 d. 6 wrześ. sprzedaje Andrzej Morsztyn, ssta tucholski, szlachetnemu Ignacemu Babickiemu dwa puste miejsca Marcinkowskie i Grabowskie zwane, za 10 złp. , co potwierdza król Michał Wiśniowiecki 9 sierp. 1670 r. tamże str. 143. R. 1696 d. 14 czer, nadaje Kazimierz Bieliński, ssta tucholski, Albrechtowi i Jadwidze Chylewskim 3 włóki niemczewskie pod zwykłemi warunkami. Dan w Warszawie. Przywilej ten konfirmuje król August II d. 1 lut. 1698 r. tamże III, 125. R. 1699 d. 10 wrześ. nadaje Bieliński Szymonowi Kwiatowi 3 włóki Gajkowskie na zawsze, za co będzie płacił od włóki 8 zł. i 2 korce owsa, nadto kury i pieprz jak inni; zobowiązany jest także do jednej podwody do Gdańska, drzewo będzie miał wolne. Dan w Tucholi. Przywilej ten potwierdza król August II w 1701 r. tamże III, 146. R. 1701 d. 1 maja nadaje K. Bieliński. włókę Bączkowską Wojtkowi Chylewskiemu na zawsze, czynsz ma być zwykły. Dan w Gdańsku tamże Altes Grund. Buch, str. 106. Że w 1706 r. Mały i Wielki M. na 40 lat został dany w zastaw Słupeckiemu, powiedziano pod W. Mędr. ob. . R. 1701 d. 24 kwiet. nadaje Bieliński 3 wł. brzeskie Krzysztofowi Bucholz i Elżbiecie; podatki zwykłe, ale nie mają ponosić żadnych innych ciężarów, wolno im oprócz tego owce trzymać tamże. R. 1729 d. 1 grud. nadaje Rafał Bucholz, ssta bowski, podkomorzy J. K. M. , Wawrzynowi Barczykowi 3 janowskie włóki. Dan w Tucholi ob. Altes GrundBuch w Kwidzynie, str. 109. R. 1742 d. 20 sierp. nadaje Tekla Wiśniowiecka ur. Radziwiłłówna, starościna, Janowi Buchholzowi i żonie i potomkom, 3 michałow Mącz Mędromierz skie włóki, które już posiadają; owiec mogą trzymać ile chcą; czynsz zwykły. Dan w Wiśniowcu ob. Altes GrundB. , 105. R. 1744 d. 2 mar. taż starościna nadaje Stanisławowi Parczykowi 3 mindakowskie wł. A. G. B. Dan w Wiśniowcu. R. 1747 d. 6 stycz. poświadcza Kazimierz Bogusz, sędzia surrogat stwa tucholsk. , że 3 włóki należą oddawna do Rudna. Ale Marx, młynarz, przywileju nie ma, może zaginął, bo przysięga; teraz sprzedał je Bartkowi Zabłockiemu, pewnie z M. Dan w Tucholi A. G. B. , 1I0, W 1754 potwierdza król August III Fabiana Bladowskiego na 1 4 łanu wybranieckim w Bladowie i Andrzeja Gwiazdowskiego na 1 4 łanu w M. ; mają mieć wolne drzewo. łanowo jeszcze zapłacą. Dan w Warszawie ob. Gr. B. III, 144. Lustracya z r. 1570 donosi, że Mały M. dzierżawy Jerzego Żalińskiego, ma włók 58, osiadłych 48; 2 sołtysów na 6 dziedzicznych wł. ; 1 wybraniecką włókę trzyma wieś. Z lustr. z r. 1664 wynika, że czynszu płacono z tej wsi 40 fi. i 25 gr. Według taryfy poborowej z r. 1648 płacili poddani w Małym M. od 30 osadzonych i 27 pustych wł. , od karczmy i ogrodów 88 fi. 18 gr. Inwentarz starostwa tuchol. z r. 1565 donosi jeszcze, że w M. jest gburów 15 na 52 wł. , sołeckich4, płacą 34 flor. po 20 gr. , ziemia jest piaszczysta; w granicach wsi jest pusty czerwony dwór; ogrodników gburskich było 5, którzy na folwarku nie robią, ale latem pomagają około plewidła; dostają tedy w zamku jeść; jezior nie ma. Ob. Wyciągi ks. Kujota z Archiw. Królewieckiego. 2. M. Wielki, niem. Gr. Mendromierz al. Mangelmuehle, Mandromicze 1313 r. , Mandromir 1356, Mandilmir 1382, wś, pow. tucholski, st. p. i paraf. ew. Tuchola, paraf. kat. Jeleńcz, okr. urz. stanu cywil. Nowa Tuchola. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczają i dzieci ze Switu; w 1866 r. było 86 dz. Obszar wynosi 5199 27 magd. mr. ; 170 bud. , między tymi 90 dm. , 562 mk. , 449 kat. , 34 ew. 1868 r. . Podatek od gruntu 301 tal, od bud. 38 tal. Do tutejszego filialnego kościoła należą W. Mędromierz, M. Mędromierz, Łyskowo, Bralewnica, Brzuchowo, Wieszczyc i folw. Annafeld. Niedawno pobudowano przez M. szosę, prowadzącą z Tucholi do Sępolna. W źródłach historycznych jest pierwsza wzmianka o M. w dokumencie r. 1313 d. 7 czerw. wystawionym, w którym M. nabywają synowie Swency od zakonu krzyżackiego ob. Voigt, Cod. dipl. Prus. , t. II, 70, str. 84 i Toeppen Hist. consp. Geogr. , str. 69. Niedługo potem posiada ją znów zakon. R. 1356 nadaje W. M. Winryk T. Knyprode Mikołajowi Grzeli Nicotaus Grsellen i jego sukcesorom 62 włók, z tych 6 dla sołectwa, jak jego poprzednicy mieli, i trzeci grosz od sądów, jako też; pół czynszu karczemnego. Drugą część pozostawiamy sobie. Prócz tego dajemy jemu i jego sukcesorom dwie włóki wolne od czynszu i zwyczajnej tłoki i przyległe jezioro pół wolne za cztery włóki, które wzwyż wymieniony Mikołaj był kupił od szpitalu. Proboszcz dostaje 4 wolne włóki. Od tych drugich 50 włók powinni posiedziciele nam czynszować z włóki po pół grzywny zwyczajnej monety i kur parę co rok na św. Marcin na zamek nasz tucholski. Prócz tego będą zobowiązani dwa dni usługi czynić na zamku. Arcybiskupowi gnieźn. mają dać 2 skojce zwyczajnej monety z każdej włóki co rok jako dziesięcinę, a proboszczowi z każdej włóki pół ćwiertni żyta i pół ćwiertni owsa. Dan w Tucholi w oktawę Poczęcia N. M. P. Świadek; Albrecht von Leesten, komtur tucholski ob. Odpis Belneński w Pelplinie, str. 2. E. 1382 kazał komtur tucholski Henryk v. Bollendorf przemierzyć obszar wsi tutejszej, przyczem wykazało się 8 włók nadmiarku. Z tych sołtysowi i Peczowi, który był domu naszego sługą, 6 włók; od reszty włók mają posiedziciele płacić zakonowi po 2 grzywny czynszu od włóki i 1 grzywnę za zaciąg. Dan w niedzielę Invocavit tamże, str. 3. R. 1383 nadaje w. m. Konrad Zollner v. Rotenstein wiernemu Peczowi i jego sukcesorom 12 włók na Brzuohowie na prawie chełm. wolne i dziedzicznem prawem. Prócz tego użyczamy mu 4 włóki na prawie wzwyż wymienionem przy wsi M. , ażeby nam tem pilniej służył. Od tych 4 włók ma według liczby włók równo z drugimi posiedzicielami dawać na bakałarza i na pasterza i czynić wszystkie powinności. Bydła zaś nie mają więcej hodować na tych 4 wł. , jak inni we wsi na tyluż wł. siedzący. Nadto dajemy temuż Peczowi 15 mr. łąk przy Kamienicy tamże, str. 3. R. 1604 w piątek po św. Macieju sprzedał Samuel Żaliński na Żalnie i Brzuchowie 4 włóki do folw. Brzuohowa należące, z łąką w Brzuchowie położoną, jako lemaństwo Jędrzejowi Tyzikowi za 600 zł Kontrakt ten konfirmuje Władysław IV d. 18 stycz. 1635 r. Lemaństwo to musiało leżyć w obszarze dzisiejszej wsi M. , bo Brzuchowo było dobrem szlacheckiem, lemaństwa zaś tylko na królewskich gruntach powstawać mogły. R. 1665 d. 23 maja odnawia Jan Kazimierz powyższy przywilej Janowi Chylewskiemu; nadto zezwala, że może paść200 owiec w Żołwińcu. R. 1681 d. 20 kwiet. nadaje Jan Andrzej Morsztyn, wielki skarbnik koronny, pewnie temuż Janowi Chylewskiemu za wierne usługi, gdy jeszcze sstwo tucholskie posiadał, na dożywocie 3 puste włóki do uprawy. Czynsz ma być zwykły, od robocizny będzie wolny. Gdyby co mieli napowrót zwrócić, spadkobiercy nie są obowiązani usta Męd pić, aż im się wszystko wynagrodzi. Przywilej ten konfirmuje król Jan III d. 31 maja 1681 r. R. 1700 d. 6 czerw. nadaje Kazimierz Bieliński, ssta tucholski, 3 włóki karwasowskie Maciejowi Szczepańskiemu; pozwala mu owce trzymać. Ma płacić 5 polskich zł. od włóki i korzec owsa; zobowiązany jest także do jednej podróży do Gdańska; drzewo na opał i do budowli ma mieć z borów starościńskich. Potwierdzenie tego przywileju nastąpiło w Warszawie 21 lut. 1701 r. R. 1706 daje tenże ssta tucholski Bieliński za sąsiedzkie usługi Kazimierzowi Słupeckiemu i Konetancyi z Garczyńskioh Wielki i Mały M. na 40 lat w zastaw; za to dostaje 4000 tynfów i rocznie 30 zł. pol. ; sądownictwo i wszelkie inne dochody pobiera Słupecki, tylko kryminały idą do zamku. R. 1763 d. 21 mar. konfirmuje August III Wawrzyńcowi Szamockiemu lemaństwo. R. 1767 d. 18 marca potwierdza król Stanisław August przywilej sołecki Albertowi Gierszowi i Jakubowi Lubińskiemu, posiadającym 8 włók; dań i kontrybucye mają płacić według lustracyi z r. 1763 ob. Wyciągi ks. Kujota z ksiąg gruntowych w Kwidzynie. Lustracya z r. 1570 pisze Wś Wielki M. ma włók 60, prob. 4, sołtysk. 8, 6 włók przed rokiem ogniem zniszczone; osiadłych 51, ogrodów 5, dzierżawy Jerzego Żalińskiego; 2 karczmy, 5 gburów, lemańskich 4. Według taryfy z r. 1648 ob. Lengnich, Gesch. d. L. Pr. , VII, Doc. 2, str. 5 płacili w M. podwładni od 31 osadzonych włók, od karczmy i ogrodu 63 flor. 18 gr. Lustracya z r. 1664 pisze Wś M. Wielka ma włók 60, sołtyskich 8, plebańskich 4, lemańskich 4, gburów 5, kościół jest collationis regiae; summa villae flor. 78 gr. 2. Inwentarz star. tuchol. z r. 1565 podaje, że w M. są średnie grunta; poddani szarwarkują do Bralewnicy; sołtyskich włók było 8, lemańskich 4, na które mają prawo szlacheckie; nie są zobowiązani do roznaszania listów, tylko 1 beczkę miodu winni do Torunia zwozić; osiadłych włók 44, na których siedzi 15 gburów; winni 4 fury drzewa zwieść do zamku. W czasie wojny są gburzy zobowiązani do straży na zamku i powinni czynić, co im rozkażą ob. Wyciągi ks. Kujota z archiw. królewieckiego. Wizytacye Trebnica r. 1653 i Mathego z r. 1767 donoszą, że w W. M. znajduje się kościół św. Stanisława bisk, konsekrowany. Kościół i wieża z drzewa pobudowane, odnowione zostały po części r. 1752, dach był deszczułkami pokryty; ławek było 16. Wielki ołtarz rzeźbiony zawierał obraz przedstawiający św. Trójcę; drugi ołtarz obraz św. Stanisława, a trzeci po drugiej stronie ozdobiony był obrazem N. M. P. Ołtarz ten konsekrował d. 18 lietop. 1713 r. sufragan gnieźnieński Antoni Mzdzewski. Odpust od Męd Męd prawial się w dzień poświęcenia kościoła. Nabożeństwo zaś miewał tu prob. jeleniecki co drugą niedzielę. W wieży wiszą 2 dzwony i sygnarek. Trebnic pisze, że dawniej proboszcz tu mieszkał, dopiero kiedy plebania się spaliła przeniósł się do. Za czasów Mathego jednak były zabudowania proboszczowskie już znów odbudowane. Do probostwa należały 4 włóki w 3 oddziałach. E. 1653 uprawiali je karczmarz i 2 gburzy, którzy za nie płacili 15 flor. od włóki. R. 1767 zaś dzierżawił 3 włóki Ignacy Kalinowski, a czwartą leman Wojciech Kamiński; od włóki płacili tynfów 40, 2 gęsi i 4 kury i byli zobowiązani do tłoki w czasie żniw. Proboszcz miał wolne rybołóstwo w jeziorze i innych wodach na terytoryum wsi się znajdujących, dalej drzewo na opał i do budowli, ostatnie jednak tylko za zezwoleniem ssty tucholskiego. Do probostwa należały także 2 ogrody, jeden przy plebanii a drugi po drugiej stronie kościoła; za ostatni płacił 1767 r. Jan Kamecki 2 flor. pruskiej monety. Według wizytacyi Trebnica dawał mesznego dwór w Łyskowie 6 korcy żyta i tyleż owsa; z Brzuchowa pobierał proboszcz 4 korce żyta i tyleż owsa; dawniej 5; z Bralewnicy dawniej po 3 korce, obecnie nic. Wieszczyc płacił po 5 korcy żyta i owsa, dawniej po 8. Z M. pobierał od każdego sołtysa 1 1 2 kor. żyta i tyleż owsa, od 6 gburów miał dostawać w ogóle 9 kor. żyta i owsa, ale dla lichych czasów dawali tylko mało co; ale w czasie żniwa dostarczał każdy z nich 3 mędle żyta tres manipulos siliginis. W kasie kościelnej znalazł wizytator Trebnic około 100 flor. Kościelnymi byli Andrzej Lemani Jakub Wypi, których wizytator sławi jako gorliwych. Według wizyt. Mathego z r. 1767 pobierał proboszcz z Wielkiego M. od 58 włók 1 2 kor. żyta i tyleż owsa od włóki; tak samo i z Małego M, gdzie także było 58 włók, ale z przyległych zagonów, Czerwonem dworem zwanych, włościanie nic nie dawali; Łysko wo płaciło 9 kor. żyta i owsa tucholskiej miary, Brzuchowo 4 kor. żyta i owsa, dawniej 5; Wieszczyc po 5 kor. Bralewnica płaciła dawniej 3 kor. żyta i tyleż owsa. Ale przedostatni jej właściciel ugodził się prywatnie z prob. i dawał zamiast mesznego 50 flor. pruskiej monety. Ale obecny posiedziciel nie chce płacić tej sumy, chce tylko 3 kor. żyta i tyleż owsa dostarczać, co jednak jest ze szkodą dla kościoła, bo obecnie jest tam więcej roli jak przedtem. Meszne zwożą wszyscy do Jeleńcza, tam też przysyłają swoje furmanki, gdy ksiądz ma jechać do chorego. Kościelnymi byli Antoni Wysocki i Piotr Żmichowski. Różni dłużnicy byli kościołowi winni 478 flor. ; w skarbonie kościelnej znajduje się 11 flor. Szkoły i szpitala nie Mędromierz Męd Mędrzyce Mądrzechowska Wola było we wsi. Mieszkańców liczono 1767 r. w Wielkim M. 242 samych katol. , w Małym M. 140 katol. , 4 ew. ; w Łyskowie 80 kat. , 14 ew. ; w Brzuchowie 28 kat. , 15 ew; w Wieszczycu 48 katol. , 15 ewang. ; w Bralewnicy 33 katol, 11 ewang. ; żydów nie było w tych wsiach. Kś. Fr. Mędrów, wś, pow. stopnicki, gm. Potok, par. Ociesęki. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 128 mk. , obecnie donacya gen. Arystowa. Mędryki al. Syłki, wś, pow. miński, o milę ku zach. od mka Samochwałowicze, ma osad 6, miejscowość wzgórkowata. A. Jel. Mędrykowszczyzna, okolica pryw. , pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 17 w. od Lidy, 2 dm. , 22 mk. 1866. Mędryny, niem. Mendrienen, osada, pow. ostródzki, st. p. Kurki; 6 mk. 1856. Mędrzechów, wś nad Wisłą, pow. dąbrow ski, 4 kil. od kościoła paraf w Bolesławie. Ma 1264 mk. rzym. kat. , kaplicę zbudowaną w r. 1844 przez Adama hr. Potockiego i szkołę ludową. Wś położona w nizinie, 175 m. npm. , na prawym brzegu Wisły przy drodze z Tar nowa przez Dąbrowę do granicy Królestwa Polskiego, od najdawniejszych czasów wysta wiona na częste wylewy, ma glebę namulistą, bardzo urodzajną. Na samym brzegu Wisły są podmokłe wikliny. Pos. więk. spadkobier ców Adama hr. Potockiego ma obszaru 398 mr. roli, 52 mr. łąk i ogr. , 14 mr. pastw. i 396 mr. lasu; pos. mniej. 890 mr. roli, 219 mr. łąk, 471 mr. pastw. , 19 mr. lasu. Za Długo sza Lib. benef. , II, 433 była ta wieś dziedzi ctwem Jana Wielopnickiego herbu Półkozic, nie miała łanów wymiernych, ale tylko 10 kmiecych, którzy mieli płacić dziesięciny do I kościoła wiślickiego. Ponieważ jednak często tę wieś zalewała Wisła, przeto, na podstawie układu, płacili mieszkańcy lenni kościołowi tylko 2 grzywny. Paroch w Bolesławie miał tylko, , combulationem. M. graniczy na za chód z Toniem na płn. z Wisłą i wsią Kupieninem, na wsch. z Wojcynem i lasem należą cym do Wólki grądzkiej, a na południe Grą dami. Mac. Mądrzechowice, ob. Mądrzechowo. Mądrzechowska Wola al. Wólka, wś, pow. dąbrowski, leży w nizinie nadwiślańskiej, 171 m. npm. , śród sosnowych lasów, nad małymi dopływami Brenia, 8 kil. od Bolesława. Należy do parafii rzym. kat. w Szczucinie, ma glebę przeważnie piaszczystą, staw kilkumorgowy i liczy 500 mk. rzym. kat. Pos. więk. spadkob. Adama hr. Potockiego wynosi 17 mr. roli, 39 mr. łąk, 5 mr. pastw. i 27 mr. lasu; pos. mniej. 262 mr. roli, 234 mr, łąk i ogr, , 266 mr. pastw. i 16 mr. lasu. Graniczy na płn. z Delastowicami, na wsch, ze Skrzynką i Radwaniem, na płd. ze Smogorzewem, a na zach. z Wólką grądzką. Mac. Mędrzyce, niem. Mendritz, dok. Mandel, Mandelkow, Mandelkolen 1415, Mędrice, dobra ryc, pow. grudziąski, st. p. Lisnowo 4 kil. odl. , tamże paraf. ew. , kat. Łasin 3 4 mili odl. ; szkoła kat. Pęsławice; okr, urz, stanu cywil Bogdanki; M. mają 379 91 ha roli orn. i ogr. , 30 58 łąk, 11 20 pastw. , 66 45 boru, 6 77 nieuż. , 2 94 wody, razem 497 85 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 8018 mrk; w miejscu jest młyn wodny. W 1868 r. było tu 23 bud. , między tymi 11 dm. ; 169 mk. , 75 kat. , 94 w. ; podatek od gruntu wynosił 256 tal, od bud. 18 tal M. istniały pewnie już przed przybyciem Krzyżaków w to strony. W dok, zachodzą M. po pierwszy raz r. 1285, jako własność zakonu krzyżackiego. Roj ostra czynszowe z r. 1415 wykazują, że dobra te obejmowały podówczas 20 włók, za które zakon pobierał 7 grzywien i 1 wiardunek czynszu. R, 1430 dzieliły się M. na dwie części, które wydane były czynszownikom. W. mistrz Paweł v. Russdorf nadaje Janowi z Cymbarku Hans v. Zegenberg, jego synowi i spadkobiercom, za jego wierno usługi, czynsz z obu części dóbr mędrzyckich na prawie chełm. , wraz z wielkiem i małem sądownictwem, z wyjątkiem drożnego. Mieszkańców zaś zwalnia z obowiązku rozwożenia listów, a Jan z Cymbarku otrzymuje wolne rybołóstwo w jez. łasińskiem po tejże stronie rzeki przy Jakubkowie, małemi narzędziami, dla własnej potrzeby nie na sprzedaż. Za to powinien dostawić uzbrojonego strzelca bez wynagrodzenia, A na uznanie zwierzchnictwa miał dawać funt wosku, 1 koloński fenig, 1 korzec pszenicy i tyleż żyta. Gdy r. 1435, pomimo preliminacyi brzeskiej, zanosiło się na wojnę, zjechali się Jan Mgowski i Jan z Cymbarku, chorąży chełm. , i inni w Mikołajkach celem porozumienia się, aby nie brać udziału w wojnie, gdyby zakon takową Polsce wypowiedział, W ręku Jana z Cymbarku znajdowały się M. także r. 1445, w którym księgi czynszowe komturstwa radzyńskiego rejestrują je jako posiadłość szlachecką, zobowiązaną do dawania zamiast czynszu zboża. Ale ponieważ wbrew przywilejowi 1430 r, żądano od niego pięć korcy pszenicy i tyleż żyta, dla tego nie płacił nic; a w rejestrze stoi przypisek, że Jan z Cymbarku chce dostarczyć dowody na to, że nie jest zobowiązany do ponoszenia tego ciężaru. Według ugody z r. 505, zawartej w archiwum grudziądzkiem sprzedaje Jan z Cymbarku dobra Orle, Pantzerdorf, t. j. Pęsławice, Mędrzyce Mandole i Bogdanki Bogensdorf Janowi v. Tczadel, t. j. Sadlińskiemu za 1700 grzywien, które do połowy miały być zapłacone węgierskiemi złotymi a do połowy w zwyczajnej Mędrów Mędryki Mędrykowszczyzna Mędryny Mądrzechowice Mędrzechów Mędromierz Mędrzyny Msękarzów Mękarzowice Mędrów pruskiej monecie. Potem brak dalszych wia domości o M. Dopiero wizytacya kan. Strzesza z r. 1667 donosi, że jednę część dóbr tych posiadał wówczas Jan Wituski a drugą Jan Biedrzycki; każdy z nich dawał mesznego po 3 korce żyta i tyleż owsa. R. 1682 dzierżył większą część Wituski, a mniejszą Zalewski. Według taryfy poborowej na symplę wyra chowanej płacono od większej części 22 gr. , od mniejszej 8 gr. R. 1724 wymieniają archi wa łasińskie Michała Garczyńskiego, asesora ziemi michałowskiej, jako właściciela Mędrzyc. A z wizytacyi łasińskiej z r. 1749 wynika, że tenże około r. 1740 wybudował tu na wzgórzu za wsią kaplicę, chcąc przez to uczcić pamięć swej matki. U góry we wieżyczce wisiał dzwon dosyć wielki. Jako kapelan pełnił przy niej służbę Bożą kś. Gaude, dawniejszy pro boszcz z Tychnów. Raz w roku wielki bywał odpust w M. w jakąś uroczystość N. M. Pan ny, połączony z jarmarkiem. Kiedy zaginęła kaplica tutejsza o tem nie ma pewnych wia domości ob. kś. Fankidejski Utracone ko ścioły i kaplice, str. 107. Akta hypoteczne wykazują, że Kajetan v. Rautemberg Gruszyński sprzedał d. 14 maja 1764 r. Mędrzyce, Bogdanki, Pęsławice i pretensye do Jakubkowa za 110, 500 pruskich złotych Ignace mu Pawłowskiemu; podczas okupacyi pruskiej dzierżył te dobra syn jego Ksawery. Według pomiarów katastrowych z r. 1776 zawierały M. 30 włók średniej tylko gleby; przynosiły dla tego tylko 248 tal. 20 gr. U fen. zysku. Do dóbr mędrzyckich należał prócz tego bór, karczma, trzy stawy rybne i młyn wodny; nadto przysługiwało właścicielowi prawo pa tronatu nad kościołem w M. , rybołóstwo w Osie, większe i mniejsze sądownictwo, polowanie i warzenie piwa i wódki. Według topografii Goldbecka składały się M. w 1789 r. z szlach. folw. i wsi z 6 dymami. R. 1856 posiadali te dobra Ferdynand i Albert t. Koss. O fa milii Cymbarków, do których przez pewien czas należały M. , zestawił ciekawe szczegóły Kę trzyński O ludn. pol w Pr. , str. 123 124. Mędrzyny, niem. Mendrinen dok. Armadrei, wś na Warmii, pow. olsztyński, st. p. Purda; na granicy pow. szczycieńskiego, nad jez. Kośno zwanem; w miejscu młyn wodny; obejmu je 225 49 mr. ; między tymi 3 57 boru; sąd okręgowy Olsztyn; paraf. kat. Bartąg, ew, Olsztyn; w 1863 r. 3 domy, 25 kat. mk. Pola ków. Mikołaj Kos, proboszcz, Henryk Sampławski, kustosz, Stanisław Hozyusz, kanoni cy katedralni, pozwalają r. 1590 Krzysztofowi Lewarkowi postawić młyn na prawie chełm. w dobrach Armdrei. R. 1607 był młynarzem tamże Andrzej Broda a później Antoni Hermanowski ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prus. , str. 556. Kś. Fr. Mędzisko al. Mendzisko, folw. , pow. szamotulski; 1 dm. , 19 mk. , należy do dom. Szczuczyna. Męka Księża Męka, Manka w dok. , wś kol. przy zbiegu rz. Trzebiczny z Wartą, pow. sie radzki, gm. i par. Męka, odl. 6 w. od Sieradza. Posiada kościół par. murowany, szkołę po czątkową. Wś ma 58 dm. , 680 mk. , dwie os. karcz. , 2 dm. , 15 mk. Wspomina tę wś Lib. ben. Łaskiego t. I, 390, 3, 434, 78 i Kod. Dypl. Muczk. i Rzyszcz t. II, 55. Kościół tu tejszy istniał już w XIV w. i należał do kano ników regularnych, których w 1358 r. prze niósł Kazimierz W. do Kalisza. W 1685 r. bisk. krak. Andrzej Trzebicki wzniósł tu ko ściół drewniany na miejscu dawnego, obecny pochodzi z XVIII w. M. par. dek. sieradzki 2727 dusz. Męka, gmina, należy do sądu gm. okr. I w Zapuście Małej, st. poczt. Sie radz. Ma 9798 mr. obszaru i 3674 mk. 1867 r. . W gminie całej przeważnie trzy polowe gospodarstwo. Br. Ch. Mękaliny, pow. ostrowski, gm. i par. Poręba. Msękarzów, wś i folw. , pow. włoszczowski, gm. Moskorzew. par. Dzierzgów, leży nad rz. Nidą, w dolinie błotnistej, odl. 21 w. od Włoszczowy. Posiada 369 mk. , 13 dm. mur. , 22 dm. drewn. Ogólny obszar wynosi 2123 mr. z czego na grunta dworskie przypada 1682 mr. 561 mr. ziemi ornej, 841 mr. nieuż. , 531 mr. lasu, 240 mr. pastw. , 70 mr. łąk; na włościańskie 340 mr. roli ornej, 72 mr. lasu, 21 mr. łąk, 8 mr. nieuż. Jest tu młyn wodny. Ogólna powierzchnia gruntu nieco falowata, na miejscach wyżej położonych gleba rędziniasta, urodzajna, z podłożem wapniakowem; niższe grunta są albo sapowate, mocno wilgo tne, albo też piaszczyste. Na uwagę tu zasłu gują nieużytki, stanowiące aż 841 mr. obszaru a przezwane miejscowo górami. Są to roz ległe wydmy piaszczyste, faliste, pokryte rzadką rośniną karłowatą, jałowcem, oraz bar dzo lichą trawą. Łąki utrzymane w dobrym stanie i do pewnego stopnia irrygowane wodą z pobliskiej Nidy. Lasy rozmaite, już to wy sokopienne, nieźle utrzymane, już młode lub krzaki prawie bez wartości. W XV w. kmie cie tutejsi płacą dziesięcinę prepozyturze kra kowskiej, zaś obszar folwarczny prob. w Dzierz gowie. Dziedzicem jest Jan Prawdzie Dług. , I, 21. W XVII w. M. należał do Kochowskich a mianowicie do Urbana, brata Wespazyana poety. W 1827 r. było tu 24 dm. i 271 mk. Do M. należą trzy folwarki, t. j. M. , Rajtary i Zagórzec. Lud tu jest biedny, bez żadnego wykształcenia. Dr. E. Br. Mękarzowice, wś, pow. pinczowski, gm. Złota, par. Probołowice. W 1827 r. par. Pełczyska, 23 dm. , 151 mk. W XV w. wś ta by Mękaliny Mękwa Mędrzyny ła własnością Jana Długosza starszego, historyka, i należała do par. w Czarnocinie. Miała 9 łanów kmiecych i 5 folw. Dług. , I, 134. Mękowy al. Mankowy, niem, Mankau, majątek szlach. , pow. chojnicki, st. p. Wierzchowo Firchau, 1 milę od Człuchowa, a 1 2 mili od kolei żel. tczewskopilskiej, w klinie wsuwającym się głęboko w pow. człuchowski; obwód wójtowski Zamarte, sąd okręg. Chojnice, par. kat. Człuchowo, ew. Gronowo, szkoła Wierzchowo. W 1868 r. 9 bud. , między tymi 4 dm. mieszkalne, 46 mk. , 23 kat. , 23 ew. M. mają 14681 ha roli or. i ogr. , 53 61 łąk, 3 50 nieużyt. , 29 36 wody, razem 233 28 ha; czysty dochód z gruntów obliczają na 1500 mrk. Jest tu cegielnia. Według taryfy poborowej na symplę wyrachowanej z r. 1717 płaciły M. 9 groszy. Ki. Fr. Mękwa, 08. młyn. nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. Gidle, par. Pławno, ma 3 dm. , 20 mk. , 3 mr. Młyn wodny przy ujściu do Warty rzeczki bez nazwiska, płynącej od wsi Cadow. Mętgirżeje, wś i posiadł. rząd. nad jez. t. n. , pow. trocki, 1 okr. adm. , 10 w. od Trok, 15 dm. , 169 mk. kat. Ziemia rząd. ma 1 dm. , 30 mk. kat. Mętków Mały i M. Wielki, dwie wsie tworzące jedną gminę administracyjną i katastralną, w pow. chrzanowskim, w par. rzym. kat. w Babicach, 4 kil. od urz. poczt. w Lipowcu. M. Wielki leży u ujścia pot. Chechła do Wisły; M. Mały zaś nieco na wsch. od M. Wielkiego, nad dużym stawem mającym 0 8 kil. długości a 0 4 kil. szerokości. Lewy brzeg Wisły, tutaj bardzo niski, sprawia, że prawie trzecią część obszaru tych wsi stanowią łąki i pastwiska. Od płn. zasłania obydwa M. duży, przeważnie szpilkowy las, pokrywający małe wzgórza. M. Wielki graniczy na zach. z Żarkami, M. Mały jest oddzielony od Wielkiego lasem, potokiem płynącym od Płaz po pod ruiny Lipowca, który tworzy przed ujściem do Wiały wązki ale prawie kilometr długi staw, ciągnący się od wsi Jankowic. Na płd. tych wsi, po prawym brzegu Wisły, jest położone Koło lipowieckie. Obie wsie mają 690 mk. kat. , z których 22 przebywa stale na obszarze więk. pos. Ta wynosi 129 urodzajnej namulistej roli, 66 łąk, 10 past. i 875 mr. lasu; pos. mn. 380 roli, 16 łąk, 64 past. i 19 mr. lasu. Mm. Mętlew, kol. i fol. nad kanałem rz. Bzury, pow. łęczycki, gm. i par. Tum, odl. od Łęczy cy w. 5; kol. dm. 23, mk. 197; fol. dm. 3, mk. 6. W 1827 r. wś rząd. , 22 dm. , 153 mk. Wspo mina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 430, pod nazwą Manklów. Fol. i wś M. rozl. mr. 231 gr. or. i ogr. mr. 202, łąk mr. 15, nieuż. i place mr. 14, bud. z drzewa 11. Wś M. os. 28, z gr. mr. 298. Br. Ch. Mętne, ob. Miętne, Mętula, ob. Mentula. Mężenin 1 al Mężenino, wś, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki, przy drodze bitej z Warszawy do Białegostoku, o 16 w. za za Zambrowem a 28 w. od Łomży. W 1827 r. 19 dm. , 163 mk. Są tu 4 stawy, 3 młyny wodne i folnsz. Założyli tę osadę Jan i Stefan synowie Mikołaja z Mężenina ciechanowskiego, pierwotnie na włókach 10ciu, kupionych w r. 1466 od sukcesorów Konrada z Zaćwiaczyna, między granicami Rutek, Dębnik, Waloch i Idźków. Mężeńscy powiększyli znacznie swoje dziedzictwo, a już r. 1603 Maksymilian Mężeński, kasztelanio wiski, żeniąc się z Zofią Górnicką, córką Łukasza, autora Dworzanina, posag jej i oprawę zabezpieczył na dobrach swych Lasach, M. , Ożarach, Butkach, Zawadach, Małej Kołomyi, Zajkach, Chlebiotkach, Srebrowie i Zabłociu. Córka tego Mężeńskiego wyszła za Wojciecha Opackiego, wielokrotne, go posła do dworów zagranicznych od króla Jana Kazimierza, i M. wniosła w dom Opackich. Z tych praprawnuk Wojciecha, Gabryel Chryzanty Opacki, kasztelan wiski, słynny gospodarz i przedsiębiorca, założył w M. prześliczny ogród, wykopał znacznym kosztem 6 stawów i urządził w nich gospodarstwo rybne, pobudował przy stawach 4 młyny, założył browary, chmielniki, ogród botaniczny, szkółki drzew owocowych i dzikich, zaprowadził bydło holenderskie, wzniósł pierwsze w okolicy murowane budowle gospodarskie, prostował drogi i wysadzał drzewami, a chcąc uczynić z M. miasteczko, założył juryzdykcyą rzemieślniczą i wyjednał u króla r. 1782 przywilej na targi; prowadził obszerny handel zbożowy z Gdańskiem, Elblągiem i Warszawą. Opacki miał jedyną córkę, słynną z wykształcenia, która wyszła za R. Rembielińskiego, a później za Bechona, pułkownika b. w. p. , a jakkolwiek była bezdzietną, to jednak M. przeszedł drogą układów na rodzinę pierwszego męża i przez Eug. Rembielińskiego sprzedany izraelitom berlińskim, następnie po wycięciu wielkich lasów rozparcelowany na zagony. Dziś już z dawnej rezydencji, malowniczego ogrodu, gospodarstwa, przemysłu eto. nawet ślady zniszczone i zatarta zostały. Dobra te przed rozparcelowaniem, razem z Kołomyją, Walochami i Pęsami miały przestrzeni mr. 7500. W tem lasu sosnowego i dębowego mr. 3360. Dziś przestrzeń powyższą m. 7500 należy do kilkudziesięciu posiadaczów, których liczba powiększa się ciągle. obecnie folw. M. z wsiami M. , Ożary, Rutki, Góra Strękowa, Kołomyja, Kołomyjka, Ożarki, Pęsie Lipno i osady Górki Ponikłystok, rozl, mr. 1346 grunta or. i ogr. mr. 696, łąk mr. 283, past. mr. 38, wody mr. 10, lasu mr. Mężenin 1 Mętula Mętne Mętlew Mętków Mękowy Mgowo Mężyk Mękowy Mgle Mglejów Mglin Mgłowin 308, nieuż. i place mr. 12; budowli mur. 17, z drzewa 21; płodozmian 14polowy. Wś M. os. 54, gr. mr. 123; wś Ożary os. 11, gr. mr. 189; wś Rutki os. 42, z gr. mr. 55; wś Góra Strękowa os. 9, gr. mr. 45; wś Kołomyja os. 23, z gr. mr. 134; wś Kołomyjka os. 13, gr. mr. 127; wś Ożarki os. 19. z gr. mr. 188; wś Pęsie Lipno os. 7, z gr. mr. 11; osada Górki Ponikłystok z grun. mr. 24. 2. M. , wś i fol. nad rz. Bugiem, pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, par. kat. Rutków, praw. Łysów, st. p. Łosice, okr. sąd. Komarno. Ma 37 dm. , 401 mk. ; w 1827 r. 44 dm. , 292 mk. Rozległość gruntów włośc. mr. 664, dm. 38, ludności 396; gruntów folw. mr. 1808, w tem policzony folwark do majątku tego należący Michałów; właściciel Jundziłł. Przy M. znajduj się przystań nad Bugiem, do której zwieziono zboża 1877 r. 156, 000 pudów. Ob. Konstantynów IV, 360. Dobra M. składają się z fol M. i Michałów, przyległości Chrostowiec i wsi M. , rozl. mr. 2015; fol M. gr. or. i ogr. mr. 600, łąk mr. 171, past, mr 103, lasu mr. 725, nieuż. i place mr, 143, razem mr. 1742; bud. mur. 5, z drzewa 13, płodozmian 12polo wy; fol. Michałów gr. or. i ogr. mr. 196, łąk mr. 13, past. mr. 16, lasu mr. 45, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 273; bud. drzwn. 3. Wś M. os. 38. z gr. mr. 527. Z. Glog. , Rz. , A. Pal MężeninoWęgłowice i M. Kłoski, wś i folw. nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Ciemniewko, odl. o 8 w. od Ciechanowa. M. Węgłowice ma 4 dm, , 34 mk. , 153 mr. gr. dobrego, 6 nieuż. ; M. Kioski zaś ma 3 dm. , 19 mk. , 171 mr. gruntu użyt. i 9 mr. nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. Folw. MWęgłowice rozl. mr 176 gr. or. i ogr. mr. 159, łąk mr. 4, past. mr. 9, nieuż. i place mr. 4; budowli z drzewa 11. MężeninoStare, wś, pow. łomżyński, gm. i par. Śniadowo. Mieszka tu drobna szlachta; starożytne gniazdo Mężeńskich, wspominano w aktach 1428 r. Gloger. W 1827 r. 6 dm. i 39 mk. Br. Ch. Mężyk, niem. Mensik, nad jez. , wś, pow. czamkowski, 30 dm. , 220 mk. , 57 ew. , 162 kat. , 12 żyd. ; 66 analf. Poczta, tel. i st. , kol. żel. we wsi Miała o 7 kil; gośc, tel. i st. kol żel w Wieleniu o 10 kil Mgle, wś i zaśc. w płd. zach. stronie pow. borysowskiego, po obu stronach rz. Usiaży, dopływu Hajny, w gm. jurewskiej, w okr. polie, łohojskim. Wś ma osad włócznycb 29; zaścianek osadę 1; miejscowość lesista, łąk dostatek. A. Jel Mglejów, Mglijów, wś w pow, czerkaskim, ob. Mlijów. Mglin, m. pow. gub. czernihowskiej, nad rz. Sudynką i Mołotkówką, 918 w. od Petersburga a 235 w. od m. guber. odległe; 6165 mk. , 6 cerkwi, szkoły, zakłady dobroczynne, znaczny handel, zwłaszcza lnem i konopiami; 3 Jarmarki; st. poczt. Osada starożytna, w XIV w. należała do Litwy i była znacznem miastem; od 1502 1607 wróciło do Rusi, poczem znowu do Polski i Kozaczyzny. Niegdyś warowne. Wspominane w latopisach ukraińskich, jak u Grabianki str, 111, 175; tak zw. Samowidca 19, 33, 64, 83, 258. Jedna z sotni ko zackich nosiła nazwę Mglińskiej; jako jej sotnicy wymienieni są Andrzej Esmatowski i Iwan RakuszkoRomanowski. J. Krz. Mgłowin, ob. Mgowo, Mgłowo, ob. Mgowo. Mgoszcz, niem, Heimbrunn, dok. Borgkardswalde, dobra ryc, pow. chełmiński, st. p. i okr. urz. stanu cywil Lisewo 4 kil odl, leżą nie daleko od szosy z Chełmna do Wąbrzeźna prowadzącej, par. ew. Radzyn, kat. Płużnica, szkoła. Lisewo, 21 bud. , między temi 6 dm. , 188 mk. r. 1867, 124 kat. , 64 ew. ; podatek od gruntu 283 tal, od bud. 11. Zawierają 501 02 ha roli or. i ogr. , 18 70 łąk, 3 51 past. , 9 nieuż. , 2 wody, razem 534 23 ha; czysty dochód z gruntów 8868 mrk. Właściciel niemiec. M. należał dawniej do benedyktynek w Chełmnie, był tu las obszerny. R. 1590 osadzono poddanego, bo pustoszał. Folwark składał się z dworu, danników i ogrodników, którzy pewne dni robią i czynsz płacą, a któ rym dwór naprawiał budynki. R. 1615 Tylic ki płacił arendy 200 zł. R. 1617 jest tu arendarzem Kamiński. R. 1764 daje dzierżawy Działowski 1800 zł, Po nim sam klasztor go spodarzył, któremu stąd dostawiał r. 1765 Więckowski, stolnik, krewny panny ksieni, czynszów wiejskich 175 zł. , z piwa 155, z go rzałki 102 zł. Owce tego roku wyparszały. Żyta było korcy 620, do siewu 354, klaszto rowi 105, jęczmienia 300, do siewu 64, owsa 300, grochu 200, pszenicy 19 korcy. Po okupacyi trzymały panny ten folwark w wieczy stej dzierżawie aż do kasaty. Następnie został sprzedany ob. Kś. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 115. R. 1409 mieszka w M. Bartusch von Borkardisdorf Bartosz z M. ; r. 1430 Welislaff zu Borgkartswalde Wielisław z M. ; r. 1437 Jocosch Ton Borgkartiswalde Jakusz z M. . Ob. Kętrz. O ludn. pols. w Pr. , 128 str. Przypuszczają, że wś ta zwała się dawniej Heimsot, którą w odległych czasach wymie niają jako osobną parafią ob. Schultz Gesch, des Kreises Kulm, I, str. 198. Ki. Fr. Mgowo dok. Glovino 1222, Gloven, Megow 1437, Mglow 1479, Lugendorf, Logendorf, Legendorf, Lehndorf w XVI w. i Mgłowo, tak jeszcze u Długosza, V, 694, kasz. Megawo, dobra rycerskie, pow. chełmiński, stacya pocztowa Wiewiórki, 3 kil odl, okr. urzędu stanu cywil. Nowa wieś, tamże parafia kat. , par. Mężenino Mgłowo Mgoszcz Miaćkiany ewang. Radzyn; w miejscu jest i szkoła kat. , do której jest i Bągart przyłączony 47 kat. dzieci r. 1866, 46 bud. , między tymi 19 dm. , 306 mk. r. 1868; 295 kat. , U ew. ; podatek od gruntu 668 tal, od bud. 10. Obszaru mają te dobra 857. 83 ha i to roli or. i ogr. 729 68, łąk 95 47, past. 13 08, nieuż. 19 06, wody 0 54; czysty dochód z gruntów wynosi 20, 944 mrk. Właśc. Antonina Działowska. Poprzednim właścicielem M. był Zygmunt Działowski f 1878. M. zaliczyć trzeba do starych osad. Wykopano tu cmentarzysko, które leżało w zach. stronic tej miejscowości, o 1 kil. za wysiółkiem zwanym Piekło, na wzgórzu występującem po prawej stronie od drogi do Wieldządza. W r. 1874 natrafiono tu pługiem i zburzono grób skrzynkowy. Z przedmiotów w nim się znajdujących ocalała jedna tylko pokrywa od urny, która się znajduje w Muz. Tow. nauk. w Toruniu B. No 303; Skc. IV b, No 43. Także o 1 1 1 2 kil. w płn. wsch. stronie M. , na lewo od drogi do Zielnowa, na wzgórzu wznoszącem się nad głęboką kotliną, natrafiono r. 1877 na grób skrzynkowy, który już zrujnowany badał Godfryd Ossowski; znalazł jednak w nim same pogniecione popielnice, znajdujące się obecnie w Muz. Tow. nauk. w Toruniu; wiadomość o wypadku tych badań podaną została na posiedzeniu tegoż Towarz, d. 20 maja 1877 r. ob. Objaśn. do mapy archeol. Prus zach. przez Ossowskiego, str. 71. R. 1335 Henko de Lugendorf, t. j, Hojko Hugo z Mgowa otrzymał od bisk. chełmińskiego dobra Truszczyny w ziemi lubawskiej, gdzie familia jego w początku XVI w. wymarła ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 122. Na początku XV w. mieszkały w M. trzy rodziny Stangonowie, Świnkowie i Dytryk z Mgowa. B. 1409 zachodzi Hannus von Logendorf, zwykle Janussius von Logendorf szlachcie polski, tylko ze zniemczoną przez Krzyżaków nazwą. Familia MaulenMgowskich, pochodzi od Prusaka Kleca Ciecz, który r. 1288 otrzymał bona Dumele, t. j. Klecewo Kętrz. tamże, str. 192. W 1423 r. nadaje w. mistrz Paweł v. Russdorf Hannusowi von Logendorf za dobre usługi jez. Wieldządz Wielsonds pod Rogoźnem, do tego połowę czynszu, który jego poddani z Rybieńca do Starogrodu płacili za to, że mieli prawo rąbania drzewa w lesie. Dan w Malborku ob. Schultz Kreis Kulm, I, str. 200 i II, 100. R. 1435 wymieniają akta Janusza z M. , Johannes de Megow; był on sędzią ziemskim chełmińskim, z rodu Stangonów, i zięciem Janusza Kościeleckiego, woj. gniewkowskiego i ssty dobrzyńskiego, Paweł z M. , bisk. warmiński, był jego synem; bratem zaś bisk. Pawła był Jan, który broniąc wolności ojczystej ziemi r. 1456 poległ przy zdobyciu Radzyna przez Krzyżaków. Synowie jego Szymon i Andrzej zeszli z tego świata bezpotomnie. Z có rek jego wyszła Anna za mąż za Mikołaja Milewskiego a po jego śmierci za Jaranta Frąckiego, późniejszego kasztelana chełmiń. , który z nią w posagu otrzymał mgowskie dobra i t. d. ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 128 i 136. Najsłynniejszym członkiem tej rodziny był Dytryk von Logendorf czyli z Mgowa, żarli wy zwolennik zakonu krzyżackiego i obrotny statysta. Bratem przyrodnim jego był Ga bryel z Rusocina, który r. 1410 na czele Po laków maszerował na Gdańsk, podczas gdy Dytryk bronił miasta ob. l. o. str. 129. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że wówczas dobra te posiadał Czarnkowski, który probo szczowi w Nowej wsi płacił mesznego 3 korce żyta i tyleż owsa, kmiecie zaś 18 korcy ex ceptio agris desertis. W M. jest kaplica p. t. św. Barbary. Kś. Fr. Mhar al. Mgar, wś w pow. łubieńskim gub. połtawskiej, nad rz. Sułą, na płn. wsch. od m. pow. , słynny monaster męski łubieński albo mharski p. wez. Zbawiciela Spasa. W monasterze tymi ihumenami byli pomiędzy innymi; Wiktor Zaborowski i Melchisedech ZnaczkoJaworski, ten sam, który 1768, jako ihumen monasteru motreneńskiego pod Medwedówką, rozdmuchał płomień hajdamaczyzny. Ob. Pamiat. Kijew. Arch. Kom. , t, II, cz. 1, 168; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3, 280, 864; Latopis Wieliczki, t. I, 191, 339; t. II, 461; t. III, 99, 102. J. Krz. Mi. .. , por. My. .. . Miachkochody, ob. Miahkochody. Miąchowicze, fol. , pow. wilejski, o 49 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. gabska, 3 dm. , 23 mk. Była tu kaplica kat. murowana. Należy do częściowych właścicieli. Miaciewicze al. Mieciewicze, wieś i dobra nad rz. Słuczą, pow. słucki, gmina Pohoska, okr. polic. lszy starobiński; leży na praw. brz, Słuczy; wś ma osad pełnoudziałowych 46. Dobra, pierwotnie dziedzictwo książąt słuckich Olelkowiczów, przez wiano ostatniej Olelkowiczówny Zoffi, przeszły w 1617 r. do Radzi wiłłów; stanowiły następnie część tak zwa nych dóbr neuburgskich ob. Neuburgskie dobra i trzymane w zastawi przez Leszczyń skich, z kolei różnych przeszły do Krupskich w pierwszej połowie b. stulecia; obecny dzie dzic Bonifacy Krupski. Obszar 120 włók, grunta piękne, łąk wielka obfitość. Jest tu kaplica katol, par. Starczyce. A. Jel Macieży, dwie małe wsie t. n. , pow. miński; 1 o 3 w. na płn. wsch. od mczka Wołmy, ma osad 2; 2 dalej o 1 milę na wschód, w okolicy wsi Sakowicze, nad rzeczułką, ma os. 3; miejscowość obu wzgórkowata. A. Jel. Miaćkiany, wś włośc nad jez. Styrnie, Mężeniono-Węgłowice Mhar Miachkochody Miąchowicze Miaciewicze Macieży Miadzielsk Miadara Miadyna Miadzielce Miadzielica Miadzieł Miadziol Miadzioł pow. wileński, 3 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, 3 dm. , 22 mk. katol. Miadara, ob. Miodara, Miadyna, Miadzyno, zaśc. szlach. , pow. trocki, w 2 okr. pol, 45 w. od Trok, 2 dm. , 27 mk. 10 katol. , 17 prawosł, wielkoros. . Miadzielce, wś szlach. nad rz. Dziśnianką, I pow. dzisieński, w 3 okr. polic, o 15 w. od Dzisny, 4 dm. , 35 mk. 4 prawosł. , 31 kat. Miadzielica, mała bagnista rzeczka w pow. borysowskim, prawy dopływ Berezyny, ma początek w moczarach około zaśc. Barbarów, płynie w kierunku wsch. , z lewej strony przyjmuje w siebie rzeczkę Tumiłówkę, wpa da do Berezyny przy końcu rozlewu jej zwa nego jeziorem Miadzieł ob. nieopodal osady Baturynki. Długość biegu około mili, dość rybna na wiosnę. A. Jel. Miadzielsk, zaśc. pryw. nad bezimiennym strumykiem, pow. dzisieński, w 2 okr. adm. , o 92 w. od Dzisny, ldm. , 14 mk. prawosł. Miadzieł, jez. w płn. stronie pow. borysowskiego, utworzone z rozlewu rz. Berezyny, dług. 2 1 2, szer. 1 w. , bardzo rybne; na płd. krańcu przyjmuje rz, Miadzielicę, po za nią znowu koryto rz. Berezyny. Brzegi na przemian dostępne i bagniste, zabudowane zaściankami Czernica, Ujazd, Ostrów, Szwedzka góra, wsią i folwarkiem Porzecze. Na południu jeziora przechodzi przez Berezynę historyczny szlak Batorego i tu leży osada Baturyna, kędy Stefan Batory idąc na Połock w 579 r. I stanął obozem i miał przeprawę. A. Jel. Miadziol al. Sosnowe, jez. w dorzeczu Dzisny, na granicy pow. święciańskiego i wilejskiego, na wsch. od jez. Narocz, o 1 2 m. od m. Miadzioł odległe, pod wsią Sosnową i folw. Pereczety, podług Strzelbickiego 12 w, kw. powierzchni; głębokie do 5 sążni. Łączy się z jez. Batorzyn al. Batoryn, Na jeziorze znajduje się wyspa ze śladami dawnego zamku, podobno książąt Radziwiłłów. Miadzioł, dwa mka, pow. wilejski w 3cim okr. polio. 1. Stary M. , w bardzo pięknem położeniu na wzgórku, pomiędzy jeziorami Miastro i Narocz, odległe 49 w. na płn. od Wilejki a 298 w. od Wilna, 25 dm. , 349 mk. 29 prawosł. , 58 katol, 201 żyd. , 61 mahom. ; cerkiew, kośc. paraf, kat. pod wezw. ś. Stanisława, z drzewa w 1858 r. wystawiony przez parafian na miejscu zgorzałej dawnej świątyni; drewniana żydowska szkoła i dom modlitwy oraz meczet mahometański; jarmarki odbywają się 12 i 24 kwiet. , 16 sierp. , oraz 30 paździor. St. poczt. o 61 w. od Głębokiego a 25 w. od Postaw. Istniało już w XV w. , albowiem około 1454 r. Andrzej Sakowicz, kasztelan trocki, fundował kościół pod wez. ś. Stanisława. Początkowo własność rodu ks. Radziwiłłów, od których przeszło do Frąckiewiozów. W 1621 r. Jan Frąckiewicz sprzedaje M. Janowi Rajskiemu, pułkownikowi Wiłkomirskiemu. Około 1680 r. przechodzi do Grabkowskich, z których Jan Bonawentura, łowczy rożański, z Zofią, sprzedają dobra w 1687 r. Michałowi Koszczycowi, pisarzowi ziem. witebskiemu, za 95, 000 złp. Około 1736 r. Koszczycowie założyli mko M. i uzyskali 2 przywileje Augusta III z 1736 r. W 1754 r. Antoni, syn Stanisława, Koszczyc, ssta zarzecki, osadził tu karmelitów bosych, wymurowawszy dla nich klasztor i kościół, konsekrowany d. 15 sierp. t. r. Przywiezione przez fundatora z Rzymu relikwie ś. Justyna ściągają do tego kościoła mnóstwo pobożnego ludu. W kościele znajdują się portrety i groby rodziny Konczyców. W mku tym, dla wielkiej rozciągłości powiatu oszmiańskiego, do którego zaliczało się dawniej, odbywały się przez czas długi sądy grodzkie a nawet i ziemskie. Ob. Pamiat. Kijew. A. Kom. , t. II, cz. 2, 93. W nowszych czasach Stary M. był własnością Dworzeckiej, obecnie Michaliny Koziełłowej. W pobliżu znajduje się góra, wzniesiona 106 sąż. npm. Par. prawosł. staromiadzielska dek. miadzielskiego, ma 3224 wiernych; par. kat. dekan. nadwilejskiego; ma 4188 dusz; kaplice w M. i Przegrodziu. 2. Nowy M. , nad jez. Miastro, w pobliżu Starego M. , 89 dm. , 654 m. 52 prawosł. , 344 kat. , 258 żyd. ; cerkiew murowana i drewniana, kośc. kat. drewniany, kaplica na cmentarzu kat. , szkoła paraf. , szkoła żydow. , dom modlitwy, targi co niedziela i święta, jarmark raz do roku. Własność rządowa, grunta przy uwłaszczeniu wydzielone włościanom. Dawne dziedzictwo ks, Swirskich, którzy w liczbie siedmiu, potwierdzając w r. 1463 fundacyą przodków swoich kościoła parafial. ś. Andrzeja, nowe poczynili mu nadania w ziemi okolicznej i dziesięcinach. W 1533 r. Wojciech i Andrzej ks. Świrscy sprzedali te dobra za 400 kop gr. lit. Olbrychtowi Gastoldowi. Par. prawosł. nowomiadzielska dekan. miadzielskiego, ma 2953 wiernych. Dekanat prawosł. miadzielski obejmuje 10 parafii Stary i Nowy M. , Mańkowicze, Haby, Sity, Zośnę, Porpliszcze, Hruzdy, Noryce, Duniłowicze; 10 cerkwi paraf. , 4 fil, 1 kaplica cmentarna; 21, 337 dusz. Miadziolska gmina, należy do 3go okr. pokojowego do spraw włościańskich, dzieli się na 6 okr. wiejskich Miadzioł, Ostrów, Niekazieck, Piotrowo, Nowiki, Posopowa; ma 97 wsi, 806 dm. i 10, 638 mk. Miadziolski okrąg wiejski zawiera w swym obrębie 2 majątki M. Michaliny Koziełłowej z folwarkami Kuliki, Szymki, Bielawin, Różki, Koczergi, Niewiary i Uzła hr. Tyzenhauzena z folw. Andrzejki, Starynki, Rusaki, Bonda, Jezżeńce, Łuże, Brusy, Gatowicze; 794 włościan uwłaszczonych. Miadziolskie sstwo gra Mhar Miadźwiedzica Miadziołka dowe, leżało w pow. oszmiańskim woj. wileńskiego. Podług spisów podskarbińskich z r. 1569 zaliczało się wówczas do dóbr stołowych królewskich, następnie około r. 1766, stawszy się sstwem, obejmowało miasto M. , dzierżawę Nowiki, które posiadał łącznie Marcin Oskierko, marszałek oszmiański, opłacając zeń kwarty złp. 2080 hyberny cały pow. oszmiański nie uiszczał. Na sejmie z r. 1773 75 stany rzpltej postanowiły przeniesienie grodu z M. do miasteczka sąsiedniego Postawy. J. Krz. Miadziołka, rz. w pow. dzisieńskim, lewy dopływ Dzisny. Do opisu podanego w t. II, str. 298 1 należy dodać, że, oprócz Łuczajki i bezimiennych strug, przyjmują z lew. brz. Birwitę i Daukszynkę. Długość biegu M. wynosi do 35 w. , szerokość 3 7 sążni; brzegi płaskie, błotniste. Miadziołka, kar. szl. , pow. wileński, 3 okr. polic, o 69 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. żyd. Miadziuszki, wś rząd. , pow. lidzki, 5 okr. adm. , 32 w. od Lidy, 7 w. od Ejszyszek, 5 dm. , 45 mk. katol. A. T. Miadźwiedzica, ob. Niedźwiedzica, Miadzyny, zaśc. rząd. w majątku Daukszyszki, pow. oszmiański, 1 okr. polic, w gm. Polany, o 5 w. od Oszmiany, 2 dm. , 13 mk. kat. Miagczyły al. Miagczele, wś włośc, pow. wilejski, o 42 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. , w gm. dołhinowskiej, przy b. drodze pocztowej z m. Dołhinowa do m. Wilejki, 5 dm. , 54 mk. Miagiele, wś rząd. , pow. lepelski. Miagowice, potok, wypływa z płn. wsch. stoku góry Werszki 697 m. , wznoszącej się na granicy gm. Topolnicy i Łopuszanki Chominej w pow. staromiejskim; płynie na płn. przez obszar Topolnicy i między zabudowa niami wiejskiemi uchodzi do Topolnicy z lew. brz. Długość biegu 3 kil. Br. G. Miagowicze, folw. , pow. oszmiański, własność Milewskiego, w 3 okr. adm. , o 72 w. od Oszmiany, a 50 od Dziewieniszek, 14 mk. kat. Miahkochody, u Marczyńskiego Miachkochod, wś nad rzeką Udyczem, dopływem Bohu, powiat hajsyński, gm. M. , par. Ternówka, urz. polic Teplik o 18 w, . Ma st. poczt. gminną, 128 dm. , 686 mk. , 800 dzies. ziemi włośc, dwors. z Czarnogroblą 1944 dzies. , w tem 1762 używalnej i 182 dzies. nieużytków dawniej Potockich, Czepielowskich, dziś Lipkowskich, cerkiewnej 103 dzies. ; cerkiew pod wez. ś. Dymitra, 1200 parafian z Rakówką. Do gminy M. należą M. , Rakówka, Czarnogrobla, Łozowata, Czerniatka, Chmarówka, Krasnosiołka, Zawadówka, Orłówka Moczułka W. i M. i Myszarówka, razem 12 starostw, 2288 osad, 10, 232 mk. włościan, mających 12, 252 dzies. ziemi w tem 9404 dzies. ornej; prócz tego 967 mk. innych stanów, mających wraz z rządem 11. 879 dzies. ziemi w tem ornej 8, 068. Dr. M. Miakinnica, mała bagnista rzeczka, w pow. bobruj skim, bierze początek w okolicy zaśc NoweTolicze, płynie kręto lesistemi nizinami w kierunku wsch. płn. , przecina gościniec wio dący z Mosiejewicz i Radutycz do Pastowicz i za wsią Tolicze, zatoczywszy półkole, wpada z lewej strony do Zeleźnianki, dopływu Ptyczy, długość biegu około 10 w. A. Jel. Miakołowicze, wś, pow. Nowogródwołyński, gm. Emilczyn, nad samą granicą pow. owruckiego; 198 mk. włościan, 1830 dz. ziemi włośc. Należy do dóbr Emilczyn, własność Uwarowych; smolarnia o 4 kotłach. L. R. Miakołowiecka rudnia, wś, pow. Nowogródwołyński, gm. Emilczyn, 66 mk. włościan, 956 dz. ziemi włośc, należy do dóbr Emil czyn, własność Uwarowych. L. R. Miakoły, wś, pow. Ostrogski, w 3 okr. pol. , o 15 w. na płd. od Ostroga, par. kat. Kuniów, gm. Płużne. Ma 880 mk. , ziemi włośc 854 dz. ; cerkiew paraf. , szkółka wiejska, młyn wodny i karczma. Rozłożona po górach i urwiskach, okolona lasami, ma grunt kamienisty, w małej części gliniasty. Włościanie są zamożni, trudnią się uprawą roli, wyrabianiem w okolicznych lasach drzewa spławnego i budulcu, oraz hodowlą koni, bydła, owiec i trzody; włościanki wyrabiają płótno oraz sukno proste Należały do ks. Ostrogskich, później do Koniecpolskich, od tych przeszło do ks. Jabłonowskich, w których ręku i obecnie się znajdują. Miakucewicie, wś, w płd. stronie pow. nowogrodzkiego, w gm. snowskiej, 5 w. na płd. od mka Snowia, w miejscowości bezleśnej, ma osad pełnoudziałowych 27, grunta dobre. Miała, wś i gm. , pow. czamkowski, dwie miejsc 1 M. wś; 2 Drasko, niem. Dratzig, osada, 46 dm, 346 mk. , 122 ew. , 221 kat. , 3 żyd. ; 86 analf. Jest tu st. dr. żel. na przestrzeni od Poznania do Krzyża, o 70 kil od Poznania, a także st. p. i tel. 2. M. czyli Bohrberg, leśnictwo, pow. czarnkowski, 1 dm. , 14 mk. , należy do dom. Nothwendig, Miałka al. Słupianka, niem. Mehlke al. Stolpe FluM, mały pot. w pow. kartuskim, przy Kartuzach, wypływa z jez. Cichego, przecho dzi przez jez. Grzybno ob. i łączy się dalej z Radunią, a przez nią z Motławą i Wisłą pod Gdańskiem. Kś. Fr. Miałkie, jez. w pow. sejneńskim, gm. Sejny, ma 2 mr. obszaru, głębokie do 24 stóp. Miałkie, kol, pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Orle, ob, Głuszynek. Miałkowy kąt, ob. Miłków kąt. Miałkusz, jez. w pow. toruńskim, przy Bilczynach, w płn. stronie względem Chełmży ob. . Miałowa, wieś wymieniana w XVIII w. Miadzio ka Miakoły Miałowa Miadara Miałkusz Miałkowy kąt Miałka Miała Miakucewicie Miako owiecka Miakołowicze Miakinnica Miahkochody Miagowicze Miagowice Miagiele Miagczyły Miadzyny Miadziuszki Mianocka Wola Mianów Miadziołka Mianocice jako należąca do klucza czechowieckiego na Wołyniu. Miana, rzeczka w pow. ihumeńskim, ob. Ihumeń t. III, 251. Miandzyrecze, ob. Międzyrzecze. Mianka, ob. Manka. Mianocice, wś nad rz. Nidzicą, pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki, odl. 12 w. od Miechowa a 40 w. od granicy. M. leżą w pobliżu Książa Wielkiego, na wyniosłem płaskowzgórzu, niedaleko źródeł rzeczki Nidzicy. W XV w. M. były dziedzictwom Krystyna Mianockiego, miały łany kmiece, młyn i folw. Dług. II, 84. W XVII w. M. ze wsią Cisia Wola należały w r. 1605 do Adama Bonara, który w r. 1631 sprzedał ją Piotrowi Szyszkowskiemu, dworzaninowi J. K. M. , później stście wareckiemu, kasztelanowi sandeckiemu, Piotr Szyszkowski połączył z M. wsie Małoszów, Tuchołów, Giebudtów i Maciejów, odziedziczone po bisk. Marcinie Szyszkowskim, który w r. 1625 dostał je od Jana z Tęczyna, woj. krakowskiego. Dobra te przechodziły następnie drogą spadku lub kupna w ręce Stanisławskich, Oleśnickich, Branickich. Myszkowskich, Morsztynów, Kossów i Jordanów. Procesa Jordanów z Morsztynami o te, a następnie z Wielopolskiemi o margrabstwo i M. , trwające od r. 1718, zagodzone zostały w r. 1738 kompromisem przez kardynała Lipskiego, bisk. krakowskiego. M. zostały przy Jordanach, z których Adam ożenił się z Maryanną Lubomirską, córką ks. Jerzego, generała wojsk saskich. W r. 1767 przeszły M. w ręce ks. Adolfa Lubomirskiego, a w r. 1780 należały do Morsztyna, szambel J. K. M. Następnie nabył je Lanckoroński, po którego wyjściu za granicę w r. 1831, kupił je na licytacyi Piotr Steinkeller, od tego zaś niebawem Antoni Helcel, kup. krakowski, wówczas już właściciel przyległych dóbr Rzędowice. Od r. 1850 posiada M. z Małoszowem i Cisią Wolą, córka Antoniego Helcia, Julia Hallerowa, reszta zaś powyżej wymienionych wsi przeszła w posiadanie jej rodzeństwa. Antoni Helcel objąwszy te dobra w stanie ruiny uporządkował je, zagospodarował, wystawił budynki murowane obszerno, zaprowadził płodozmian i odbudował dwór starożytny, chylący się do upadku. Dobra M. składają się obecnie z folw. M. , Cisia Wola, Małoszów, Trąba i Brzeziny; wsi M. , Cisia Wola i Małoszów mają rozl mr. 2465. Pol. M. gr. or. i ogr. mr. 240, łąk mr. 18, lasu mr. 394, wody mr. 5, nieuż. i place mr. 73, razem mr. 730; bud. murow. 12, drzewa 8; fol. Cisia Wola gr. or. i ogr. mr. 138, past. mr. 5, lasu mr. 18, nieuż. i place mr. 61, razem mr. 795; bud, z drzewa 5; fol. Małoszów gr. or. i ogr. mr. 158, łąk mr. 30, past. mr. 5, lasu mr, 213, nieuż, i place mr. 85, razem mr. 489; bud. mur. 5, z drzewa 6; fol. Trąba gr. or. i ogr. mr. 114, lasu mr. 682, nieuż. i place mr. 33, razem mr. 794; fol. Brze ziny gr. or. i ogr. mr. 62, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 64; bud. mur. 1, z drzewa 1; płodo zmian na folwarkach jest 4, 7i 9polowy. Wś M. os. 19, z gr. mr. 69; wś Cisia Wola os. 34, z gr. mr. 253; wś Małoszów os. 15, z gr. mr. 122. Lasy tutejsze w połowie sosnowe, w drugiej połowie liściaste, przeważnie buko we. Ziemia glinkowata na podłożu marglowem, rodzi piękną pszenicę. Z powodu położe nia pagórkowatego i głębokich parowów roz dzielone są pola na 4 folwarki, zagospodaro wane płodozmianami od lat 50. Dwór tutejszy zgorzał w r. 1881, lecz został odbudowany, przy nim znajduje się obszerny ogród, bogaty w stare drzewa i piękne widoki na miasteczko Książ Wielki i na zamek Mirów. Na folwarku znajduje się młyn półamerykański i browar, wyrabiający piwo zwyczajne i bawarskie. Wś M. ma ludn. 278 dusz, Cisia Wola 195, Mało szów 165. Cała ludność trudni się wyłącznie rolnictwem. Włościanie posiadają po 6 do 10 mr. gruntu, a tylko kilku ma po 2 mr. i mniej. Skrzętnie uprawiają oni swe role, obsiewając je ciągle, ugoru nie znają prawie. Szynku w całych dobrach nie ma. W lesie znajduje się miejscowość zwana Zbójeckie Jamy. Była tu przed laty, w opoce marglowej, jaskinia, nie wiadomo czy naturalna czy sztuczna, ani jak wielka, ponieważ otwór do niej jest teraz zawalony. Według podania miały się tam znajdować skarby, przez rozbójników nagro madzone; jednak Lanckoroński robiąc w jaski ni poszukiwania nie znalazł w niej nic prócz drzwi żelaznych u wejścia i kotła żelaznego. Przy drodze, koło folw. M. , znajdują się dwie figury kamienne. Jedna przedstawiająca św. Jana Kantego, z kamienia pinczowskiego w sty lu barocco, postawiona w r. 1744 przez Ada ma i Maryannę z ks. Lubomirskich Jordanów, których połączone herby wykute są na pod stawie. Druga, nosząca na sobie cechy staro żytności, jest to okrągła kolumna z piaskowca, z czworograniastą podstawą, dźwigająca na sobie mały posążek ś. Krzysztofa. Na podsta wie z jednej strony znajduje się napis Renovatum rok zaś, pod napisem wyryty, został przez czas zatarty. Z drugiej strony jest uszko dzony herb Jastrzębiec, a koło mego litery A. B. Z. B. Napis ten mógłby znaczyć Adam Bonar, Żupnik Bocheński, Wielkorządca Krakowski, gdyby temu nie przeczył herb, którym się Bonarowie nie pieczętowali. C. Haller. Mianocka Wola ob. Cisia Wola. Mianów, wś i folw. , pow. łódzki, gm. Puczniew, par. Kałów. Wś ma 13 dm. , 230 mk. , 256 mr. ; folw. 5 dm. , 30 mk. , 989 mr. 420 ornej; należy do dóbr Puczniew. W 1827 r. Mianka Miandzyrecze Miaskowicze Miana było tu 13 dm. , 106 mk. Wspomina tę wieś Mianowo Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 373. Mianówek, folw. , pow. ostrowski, gm. Szulborze Koty, par. Zuzel, ob. Gostkowo 5. Mianowice po rusku Nynowyczi, wś, pow. sokalski, 14 kil. na płn. zach. od sądu powiat. i stacyi kolejowej w Sokalu, 5 kil. na płdwsch. od urzędu poczt. w Uhrynowie. Na płn. leżą Nuśmice i Tudorkowice, na wsch. Wojsławice i Chorobrów, na płd. zach. Łubów z Korkowem, zach. część przypiera do Królestwa Polskiego. Wzdłuż granicy zach. płynie Warężanka, dopływ Bugu, od płd. na płn. i zabiera we wsi kilka strug małych od praw. brzegu. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, Własn. więk. ma roli orn. 41, łąk i ogr. 50, pastw. 2, lasu 159 mr. ; włas. mniej. roli orn. 654, łąk i ogr. 134, pastw. 5, lasu 74 W r. 1880 było 387 mk. w gminie, 25 mr na obsz. dwor. między tymi 30 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Uhry nowie, gr. kat. w Wojsławicach. We wsi jest cerkiew, szk. fil. i kasa pożyczk. gm z kapit. 486 zł. w. a. Lu. Dz. Mianowice, niem. Mianowitz, dom. i gm. , pow. ostrzeszowski, 1662 mr. obszaru; 3 dm. , 132 mk. , 66 ew. , 66 kat. ; 41 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Kępnie o 2 kil. , gośc. na miejscu. Mianowo 1. wś, pow. mławski, gm. Zielona, par. Kuczbork, odl. o 20 w. od Mławy, ma 5 dm. , 23 mk. , 226 mr. gruntu dobrego, 36 nieużyt. W 1827 r. 6 dm. , 28 mk. 2. M. , wś i folw. , pow. ostrowski, gm. SzulborzeKoty, par. Andrzejewo; odl. o w. 8 od st. dr. żel. w. petersb. Czyżew, o 8 mil od miasta gub. Łomży i o 3 mile od miasta pow. Ostrów, Rozl. 942 mr. 275 pręt. podług pomiaru dokonanego w r. 1881; w tem ziemi ornej 604 mr. Do dóbr M. należy folw. Jabłonowo, ogólnej przestrzeni 605 mr. 258 pr. , w tem ziemi orn. 418 mr. 284 pr. W pięknej pszennej glebie o podłożu średnio przepuszcza lnem, płodozmian, trzy sadzawki. Przez folw. Jabłonowo przepływa Brok Mały, stanowiący granicę, oddzielającą posiadłości dworskie od osady kościelnej Andrzejów. M. stanowiło niegdyś klucz wielkich posiadłości, rozciągających się na kilka mil kwadratowych, bardzo bogatych w lasy. W ostatnich czasach M. przeszło na własność p. Kochanowskiego, za którego znanem się stało z doborowej stajni. Następnie było własnością hr. Starzeńskiego, od którego w r. 1880 odkupił Mencel, właściciel fabryki narzędzi rolniczych w Białej Cerkwi i ostatecznie te dobra w r. 1881 przeszły na własność W. Czerniejewskiego. Na folw. Jabłonowo znajduje się jeszcze wiatrak. A. Kryłów. Mianowo, niem. Tauschendorf, wś, pow. mogilnicki, 12 dm. , 102 mk. ; wszyscy kat. ; 42 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel w Wylatowie. Miany, folw. , pow. gostyński, gm. i par. Pacyna. Ma 3 dm. , 21 mk. , 150 mr. obszaru. Pokłady torfu na 5 mr. łąk. Folw. M. rozl. mr. 149 grun. orne i ogr. mr. 83, łąk mr. 64, nieuż. i place mr. 2, bud. z drzewa 8. Miapuszcice al. Miapuszczycze, wś, pow. nowogródzki, gm. korelicka, okr. polic. niehniewicki, nad rzeczułką wpadającą do Ru ty, ma osad 6; miejscowość falista, bezleśna, gleba wyborna pszenna. A. Jel. Miarki, folw. w Strzałkach, pow. bobrecki. Miarkołowicze, wś, pow. rohaczewski. Należała do starostwa, które od niej nosiło nazwę. Miarkołowskie, sstwo niegrodowe, mieściło się w wojew. mińskiem, pow. rzeczyckim. Podług metryk lit. powstało ze sstwo czeczerskiego przez odseparowanie z niego wsi; Rosochy, Miarkołowicz i Przyklicy z przyległościami, które kolejno posiadali od 1582 r. Ujejscy, Kliszkowiczowie, Zawiszowie, Michałowscy, Turczynowie, Bystry i Pruszanowscy; wreszcie z mocy przywileju Augusta III z d. 29 listop. 1762 r. Ignacy Pruszanowski, wojski rzeczycki, ustąpił je Tadeuszowi Pruszanowskiemu, który opłacał z niego kwarty złp. 613 gr. 26. Od d. 16 września 1772 r. przeszło pod panowanie rossyjskie. Miasie, zaśc. szlach. , pow. trocki, w 3 okr. pol, par. i gm. Wysoki dwór; 60 dz. W 1850 r. włas, Jacuńskiego. Miaskowicze, wś, pow. piński, w 2 okr. pol. , gm. Chojno; cerkiew paraf. pod wezw. ś. Trójcy; 52 m. Własność dawniej Michałow skich, obecnie Ejsmunta. Ks. M. Miankówka, os. , pow. żytomierski, par. Cudnów, dawniej własność Miaskowskich, dziś rządowa. R. 1867 miała 9 dm. Miaskowo, wś, pow. szubiński, 18 dm. ; 165 mk. ; 28 ew. , 137 kat. ; 66 analf. Poczta, tel. i gośc. w Kcyni Exin; st. kol żel. w Nakle. Miasota, wś, folw. i zaśc, pow. wilejski, okr. pol L Wś M. , między mozkami Krasne i Mołodeczno, przy drodze pocztowej z Wilna do Mińska, dziś o pół wiorsty od drogi żel libaworomeńskiej a 32 w. od Wilejki Wieś ma 26 dm. , 228 mk; folw. 1 dm. , 20 mk. ; zaśc. 2 dm. , 11 mk. Dziedzictwo niegdyś Zbarażskich, następnie Ogińskich do pierwszych lat wieku obecnego. Ma starannie utrzymywane archiwum majątkowe od r. 1501, akta z wieku XVI i XVII przeważnie w języku polskim, od początku XVIII w. wyłącznie w polskim. Folw. i wś nad rzeczkami Pisarzewką i Uszą, wpadającemi do Wilii Pierwsza z tych rzek w aktach z XVI w. nazywana stale rzeką Miasotą. Przy końcu wioski cerkiewka, filia cerkwi niegdyś unickiej krasnosielskiej. O cza Miasie Miarkołowskie Miarkołowicze Miapuszcice Miany Mianowice Mianówek Miasota Miaskowo Miankówka Mianówek sie jej założenia nie ma śladu w aktach, podanie zaś przechowujące się stale między mieszkańcami wioski o jej początku jest następne. W czasie wojen szwedzkich w pierwszych latach XVIII w. cała ludność tej wioski była przez Szwedów wyciętą, ocalał zaś jeden tylko włościanin, nazwiskiem Suszko, w skutek ślubu, iż w razie ocalenia wyniesie na plecach cerkiew. Ocalony dopełnił ślubu dźwigając sam z pobliskiego lasu pnie na budowlę. Tradycyę tę potwierdza ta okoliczność, iż większość familii zamieszkujących wioskę, która ma około 40 chat gospodarskich, nosi dotąd nazwisko Suszków. W pierwszych dziesiątkach bieżącego stulecia wś M. miała stacyą pocztową. Atynencye tej wsi mają nomenklatury Byczynszczyzaa, Pisarzewezczyzna, Domanowo, Wołki i Wirydowo. Właścicielem tej wsi był zasłużony myśliciel, krytyk i prof. literatury polskiej w Szkole Głównej warszawskiej Aleksander Tyszyński, który tu się urodził i umarł. Miasota, okręg wiejski, w gm. Krasne, zawiera w swym obrębie wsie Miasota, Byczynszczyzna, Pisarzewszczyzna, Wołki, Wirydowo; zaśc. Domanowo. Al Tysz. Miasteczko 1. wś, pow. radomski, gm. i par. Skaryszew, odl. 18 w. od Radomia, ma 19 dm. , 134 mk, 821 mr. 2. M. , wś, pow. tomaszowski, gm. Kotlice. Miasteczko 1. wś włośc. nad rz. Łuczajką, pow. wilejski, o 64 w. od Wilejki, 3 okr. adm. , gm. Mańkowicka, przy byłej drodze pocztowej Połockiej, od granicy pow. dzisieńskiego do granicy pow. święciańskiego. Ma 10 dm, 111 mk 92 prawos. i 19 katol. . 2. M. , wś, pow. witebski, na płd. wsch. od Witebska, nad rz. Łososiną i Chotemlą, dopływami Łuczesy, przy trakcie z Witebska do Mohylewa przez Babinowicze. 3. M. , wś, pow. dyneburski, nad rzeką Jaszą, prawym dopływem Dubny. Miasteczko, Miesteczko, wś, pow. radomyski, na lew. brz. rz. Zdwiża, o 6 w. od m. Brusiłowa i Rożewa; 568 mk. prawos. i 32 katol. Do 1830 r. należała do hr. Podoskich, od których drogą małżeństwa przeszła do ks. Romualda Gedrojcia. Do dóbr, oprócz M. , należą wsie Stawiszcza, Rakowicze i Rajewka, liczące 12367 dz. przestrzeni. W wsi znajdują się dawne wały i zamczysko, podług zdania niektórych ślady starego miasta Zwiżeńska. Cerkiew paraf. drewniana pod wezw. Narodzenia M. P. , poprzednio unicka, wzniesiona za czasów metr. unickiego Teodozego Roztockiego między 1788 1793 r. . Dawniejsza zbudowana była więcej na północ. J. Krz. Miasteczko, wś nad rz. Mukszą, pow. kamieniecki, między wsią Czeczelnikiem a Słobódką Balińską, par. Zalesie; 57 dm. Dr. M. Miasteczko 1. rus. Misteczko, przedm. miasta Brzeżany, leży na zachod, stronie tego miasta, wzdłuż potoku, wypływającego z lesi stych wzgórz wsi Leśnik, o 1 kil. na zach. od M. Potok ten zwany Leśnicki wpada na końcu M. do Złotej Lipy. Wzdłuż M. przecho dzi gościniec brzeżańskorohatyński. Obok mostu stoi młyn na potoku. Na zach. płn. stronie M. na stoku góry Storożesko 207 6 m. nad poz. m. wznosi się klasztor i kościół oo. bernardynów ob. Brzeżany. Przy samym końcu M. znajduje się fabryka zapałek. 2. M. , wś, pow. brzeżański nad pot. Narajówką, graniczy na zach. ze Stratynem, na płn. z wsią Narajowem, na wsch. z Leśnikami, a na płd. z Rohaczynem, z którym tworzy jeden obszar dwor. , należący do dóbr Brzeżany, oddalona od sstwa, sądu i urzędu tel. w Brzeżanach o 7 kil. , od dawniejszego urzędu poczt. w Narajowie o 6 kil. na płd. , obecnie ma urząd poczt. w Kurzanach o 4 kil. na płd. Ludność rzym. katol. 332, należących do paraf. w Narajowie. W le sie na płn. zach. nad potoczkiem leży mała osada Huta i rzeczywista huta szklana, na leżąca do właściciela tych dóbr Stanisława hr. Potockiego. 3. M. , przys. do Koniuch, pow. Brzeżany, stanowi północną część tej włości. Podanie niesie, iż M. jest najstarszą częścią Koniuch, które niegdyś były miastem i stąd nazwisko tej miejscowości p. Komuchy. 4. M. , część Horyńca i konwent oo. minorytów bernardynów w pow. cieszanowskim. 5. M. , część Czyszek w pow. lwowskim. 6. M. , część Burkanowa w pow. podhajeckim. 7. M. , grupa domów w Pohorylcu w pow. przemyślańskim. 8. M. , część Chlebowic świrskich w pow. przemyślańskim. 9. M. , część Ostro wa i Młyny w pow. tarnopolskim. 10. M. al. Lutomierz, Lutomirsk, część Kasperowiec w pow. zaleszczyckim. Ob. Kasperowce i Lutomirsk. Lu. Dz. Miasteczko, niem. Friedheim, a dawniej Staedtchen, miasto, pow. wyrzyski. Leży pomiędzy wysokiemi wzgórzami na gruncie piaszczystym, o pół mili na płn. od Noteci. W pobliżu znajdują się dość głębokie pokłady węgla brunatnego, do tego czasu nie eksploatowane. M. ma 979 mk. , 641 ew. , 263 kat. , 75 żydów. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem, chowem bydła. M. należy do komisaryatu w Białośliwiu, do sądu okręgowego w Wyrzysku. Kościół kat. paraf. należy do dek. nakielskiego; kościół protestancki do dyecezyi łobżenickiej. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 110 ar alf. St. kol. żel. wschodniej Ostbahn o 20 kil. od Piły Schneidemühl; urząd pocztowy trzeciej klasy; stacya telegraficzna. W r. 1811 M. miało 50 dm. i 317 mk. ; w r. 1831 51 dra. , 534 mk, t. j. 194 kat. , 300 prot. i 40 żydów. W okolicy odkryto cmentarzysko pogańskie, w którem znaleziono znaczną liczbę urn i wydobyto z nich brązową Miasteczko Miasteczko Miasteczko Miasteczkowicze Miastków ostrogę, brązowe szczypczyki, paciorki szklane i kilka złotych przedmiotów. Par. dek. nakielskiego, ma 1942 dusz 1873 r. . M. St. Miasteczko, niem. Georgenberg, mko, pow. tarnowicki, na Szląsku Górnym; odl. 2 1 4 mili od Bytomia. Ma kościół par. katolicki, szkołę dwuklasową i 1124 mk. , głównie nożowników i gwoździarzy. Leży na wzniesieniu 950 stóp nad poz. m. Osada ta powstała między 1526 a 1543 r. , gdy Jerzy Brandenburski, nabywszy księstwa bytomskie i bogumińskie, poparł tu górnictwo. Osada ta otrzymała w 1561 r. prawo miejskie od ks. Jerzego Fryderyka i od jego imienia nazwę Georgenburg. Rozwinęło się tu wtedy dobywanie ołowiu. W 1547 r. istało 79 szacht; w 1627 r. ustała ta praca. Osada składa się z rynku, na którym jest ratusz i dawny margrabski zamek myśliwski, mieszczący obecnie urząd leśny, i czterech ulic. Obszar gruntów mieszczańskich wynosi 1766 mr, , rozdzielonych na 150 osad, z tych 15 nosi nazwę szlacheckich, gdyż posiadali je przybysze Polacy szlacheckiego pochodzenia w zeszłym wieku. Własność miasta stanowi 100 mr. Kościół katolicki wzniesiony został z drzewa w 1666 r. pod wezw. św. Jerzego. Szkoła katolicka dwuklasowa, ma 180 uczniów. Miasteczkowicze, folw. , pow. piński, od 1850 r. własność Ejsmontów, około 16 1 2 wł. Miastka góra, na południowej granicy gm. Szymbarka z Sielanką, w pow. gorlickim, pod 38 46 24 wsch. dłg. g. F. , a 49 36 21 płn. sz. g. U wschodnich podnóży płynie potok Bielanka, od płn. Ropa. Na płd. zach. wznosi się Łysa góra 641 m. . Wznies. M. 634 m. Miejsce znaku triang, Ob. Magóra małastowska. Miastko al. Miastków, niem. Rummelsburg m. pow. na Pomorzu, w obwodzie regencyi koszalińskiej, pod 54 płn. szer. a 34 38 wsch. dłg. , nad traktem ze Słupska do Szczecinka prowadzącym, 57 kil na płd. od Słupska; od niedawna jest tu st. kol. z Poznania na Szczecinek do Rügenwalde wiodącej; M, leży 168 m. npm. na wzgórzu gołemi otoczonem pagórkami, nad strugą Stiednitz niem. ; w okolicy są znaczne bory, jeziora i pokłady torfowe. Klimat dla wysokiego położenia ostry. W r. 1877 było tu 4783 mk. , przeważnie ewang. wyznania; trudnią się rolnictwem i sukiennictwem. Trzy znaczne przędzalnie zatrudniają licznych robotników; co rok odbywają się tu 4 jarmarki. M. jest siedzibą landrata, superintendenta i komisyi sądowej, ma st. poczt. i tel. ; poczty osobowe idą stąd do Szczecinka, dalej do Koszalina, Sławna, do Zuckers i Bytowa; co dzień odchodzi i przychodzi 5 poczt. Bite trakty prowadzą prócz wyżej wymienionego jeszcze do Białemborka Baldenburg, do Bytowa, do Sławna i do Koszalina Do tutejszej poczty nadesłano 1877 r. 104400 listów, wysłano zaś 103500; listów i paczek z deklar. wartości w kwocie 1046300 mrk. nadesłano 1200, wysłano zaś 2200 reprezent. 1998000 mrk. Tutejszy okrąg urzędu stanu cywil. liczył 1880 r. 5304 dusz; 1882 r. urodziło się 196, um. 125 osób, zawarto 23 małżeństw. O historyi miasta brak dokładniejszych wiadomości, gdyż r. 1719 zgorzało M. do szczętu a razem i wszystkie dokumenta. Powiat miastkowski Rummelsburg obejmuje 19 4 5 mil kw. i miał 1873 r. 31894 mk; graniczy na płd. z Prusami zachod. , mianowicie z pow. człuchowskim, na wsch. z bytowskim, na płn. ze słupskim, a na zach. z sławińskim. Kś. Fr. Miastków 1 Kościelny, folw. i młyn, i M. Stary, wś, folw. i młyn nad rz. Wilgą, pow. łukowski, gm. i par. Miastków; odl. 35 w. od Łukowa a 28 w. od Mrozów, st. dr. żel Terespol. Posiada kościół paraf. murowany, sąd gm. okr. I i urząd gminny. M. Kościelny ma 21 dm. , 291 mk, , 2027 mr. Jest tu gorzelnia, młyn wodny, tartak, folusz, pokłady torfu. M. 8tary ma 24 dm. , 444 mk. , 1670 mr. , młyn wodny, smolarnię, pokłady torfu. W 1827 r. M. Kościelny miał 19 dm. , 163 mk. , a M. Sta ry 23 dm. , 185 mk. Parafia założoną tu została w 1424 r. ; kościół pod wezw. Nawiedz. P. Maryi, jednocześnie zbudowany dotąd przetrwał, jest więc najdawniejszy w całej dawnej ziemi czerskiej. Pożar w 1657 r. zniszczył dokumenta kościelne. Dobra M. Kościelny składają się z folw. M. Kościelny, Gąsowo, Zgórze, Rudnik i Zabrozdy; wsi M. Kościel ny, Brzegi, Huta Miastkowska. Wola Miastkowska. Stary Miastków, Przybory, Zabrozdy, Kruszówka i Glinki; rozl. mr. 4541; folw. M. Kościelny grun. orne i ogr. mr. 914, łąk mr. 255, pastw. mr. 29, wody mr. 30, lasu mr. 460, zarośli mr. 70, nieuż. i place mr. 52, razem mr. 1809; bud. mur. 7, z drzewa 32; płodozmian 10polowy; folw. Gąsowo grun. orne i ogr. mr. 225, łąk mr. 10, nieuż. i place mr, 12, razem mr. 247; bud. z drzewa 2; płodozmian 7polowy; folw. Zgórze grun. orne i ogr. mr. 503, łąk mr. 68, pastw. mr. 12, wody mr. 4, lasu mr. 414, zarośli mr. 65, nieuż. i place mr. 41, razem mr. 1107; bud. z drzewa 24; płodozmian 17polowy; folw. Rudnik grun. orne i ogr. mr. 31, łąk mr. 59, pastw. mr. 91, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 466; bud. z drzewa 2; płodozmian 5polowy; folw. Zabrozdy grun. orne i ogr. mr. 274, łąk mr. 65, pastw mr. 14, wody mr. 2, lasu mr. 538, zarośli mr. 5, nieuż. i place mr. 1l, razem mr. 909; bud. z drzewa 12; płodozmian 4polowy; jest gorzelnia, młyn wodny, tartak, folusz, pokłady torfu i marglu; staw i 7 sadzawek Wś M. Kościelny osad 4, z gr. mr. 72; wś Brzegi os. 24, z gr. mr. 625; wś Huta Miastkowska os. 9, z gr. mr. 27; wś Wola Miastkowska os. 20, Miastkówka Miasteczko z gr. mr. 455; wś Stary Miastków os. 22, z gr. mr. 533; wś Przybory os. 15, z gr. mr. 401; wś Zabrozdy os. 11, z gr. mr. 266; wś Kruszówka os. 11, z gr. mr. 215; wś Glinki os. 6, z gr. mr. 137; folw. M. Stary rozl mr. 1061 grunta orne i ogr. mr. 522, łąk mr. 88, wody mr. 32, lasu mr. 346, zarośli mr. 45, nieuż. i place mr. 28; bud. mur. 3, z drzewa 16; płodozmian 14polowy; jest staw i 2 sadzawki; folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Miastków Ko ścielny. M. par. , dek. łukowski dawniej ła skarzewski, 1878 dusz. M. gm. , graniczy z gm. Prawda i Mysłów i z pow. garwolińskim, ma 3682 mk. i 18461 mr. , st. p. Żelechów albo Garwolin, do Łukowa 39 w. , do Siedlec 49 1 4, do Garwolina 16 w. W skład gm. wchodzą Borowie, Brzegi, Brzoza, Brzozkowola, Filipówka, Glinki, Gościewicz, Gózd, Jaźwiny, Kamionka, Kruszówka, MiastkowskaHuta, M. Woła, MiastkówKościelny, M. Stary, Ozimkówka, Przykory, Ryczyska, Suchowola, Zabrózdy, Zgórze i Zwola. 2. M. , ob. Miast kowo. Br. Ch. Miastkówek, wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. Wola Ćzołnowska. Miastkowicze, wś, pow. piński. Była tu kapl. katol, parafii Pińsk. Miastkówka, Miastówka al. Miaskówka, małe mko nad rz. Szumiłówką Markówką, pow. olhopolski, w płn. zach. części powiatu, na pograniczu pow. jampolskiego, w 3 okr. pol. , gm. i par. M. , st. p. Olszanka; o 17 w. od Wapniarki, o 13 od Kryżopola; urząd polic. Pieszczanka. Ma 722 dm, do 3000 mk. , w połowie żydów, ziemi włośc. 3269 a dwors. 4100 dzies. Dokoła przysiołki Rotmistrzówka, Maryanówka, Bazanówka, Wołoszczyzna, Ostapówka, Pawlukówka, Hniżanówka. W mku 30 sklepów, 36 rzemieślników, 26 jarmarków. Cerkiew pod wezw. Zwiast. N. P. M. ma 74 dz. ziemi i 2000 parafian. Kościół paraf. dek. bałckiego, pod wezw. Niepok. Pocz. N. P. M. , zbud. 1747 r. przez ks. Lubomirskiego, odnowiony w 1785 r. przez Bielskiego, ma 1962 1883 r. parafian i kaplicę fil w Dymitraszkówce. Synagoga. Do parafii katol M. , oprócz M. i mka Kniażopola, należą wsie; Dymitraszkowka, Maryanówka, Haraczkówka, Żydówka, Stawki, Bołban, Dżugastra, Werbka wołoska, Olszanka, Trybusówka, Gruszka, Petronówka, Hołubecza, Zielenianka, Kajetanówka, Nowosiółka, Kukuły, Chrestyszcze, Szarapanówka, Kośnica, Andryaszówka, Kietrosy, Netrebówka, Tachtalia, Altanka, Antonówka, Kazienna Słobódka, Kniża, Leonówka Dżugastrzańska Słobódka, Łużajka, Mykitówka, Szlachecka niemiecka Słobódka, Tarnawka Mała, Wysoka Grobla. Do gminy M. należą M. , WysokaGrobla, Maryanówka, Haraczkówka, Chrestyszcze, Olszanka, Werbka Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 64. Wołoska, Dżugastra, Leonówka, Petronówka, Kajetanówka, razem 11 starostw, 2300 osad, 13818 mk. włościan, mających 12485 dzies. ziemi 10362 ornej; 2174 mk. innych stanów; ziemi rządowej i prywatnej 24684 dzies. 12274 ornej. M. posiada kamień wapienny, ciosowy i młyński. Założona przy końcu XVI w. sta nowiła niegdyś osobny klucz Koniecpolskich, Lubomirskich. Potem należała do Bielskich i Jaroszyńskich, dziś drogą przymusowej sprze daży Koczubeja. Ob, Archiw. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 38, 39. Dr. M. Miastkowo Miastków, pow. łomżyński, gm. i par, Miastkowo. Posiada kościół par. murowany, sąd gminny okr. II, urząd gmin ny, szkołę początkową, 487 mk. i 3754 mr. obszaru. Była tu dawniej st. poczt. na trakcie z Warszawy do Kowna, między Ostrołęką a Łomżą, o mil 18 od Warszawy. W 1827 r. było tu 27 dm. , 270 mk. Wś M. wspominana w dokumentach z 1413 r. jako gniazdo Miastkowskich. Kościół i parafią założyli tu ks. Mazowieccy w 1451 r. M. par. dek. łomżyń ski 3270 dusz. M. gm. ma 4385 mk, rozl. 17848 mr. W skład gm. wchodzą następują ce miejscowości Chmielewo, Czartorya, Drogoszewo, Dzierzki, Jankowo, KorytkiLeśne, Kuleszka, ŁubyKiertany, Ł. Kurki, Miast ków, Rybaki, Rydzewo, Sosnowiec, Sulimy, Tarnowo i ZaruzieGozdy Stare. Gm. M. w poło wie zaludniona przez drobną szlachtę a w po ło wie przez włościan. Miastkowskie sstwo niegrodowe, mieściło się w województwie mazo wieckiem, w ziemi łomżyńskiej. Podług lustracyi z r. 1660 powstało z dawniejszego sstwa wiznieńskiego ob. , przez odseparowa nie od niego wsi Miastkowa i Kule, z folwar kami i przyległościami. W r. 1771 posiadał je Michał Staniszewski, skarbnik łomżyński, opłacając zeń kwarty złp. 534 gr. 27, a hy berny złp. 383 gr. 10. Br. Ch. Miastkowska Wola, wś, pow. łukowski, gm. i par. Miastków. Ma 21 dm. , 268 mk. , 1510 mr. Por. Miastków. MiastoNowe, ob. Nowe Miasto. MiastoStare, ob. Stare Miasto. Miastowice 1. właśc. Umiastowice, niem. Eckardtsfelde wś, pow. wągrowiecki, 11 dm. , 118 mk. , wszyscy kat. ; 54 analf. 2. M. , dom. i gm. , 2402 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , b Wy goda, folw. , 7 dm. , 153 mk. ; 7 ew. , 146 kat. ; 89 analf. Gorzelnia parowa. Poczta, gośc. i tel. w Kcyni, st. kol. żel. w Nakle o 19 kil Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego, jako Umyasztchowycze w par. Dziewierzewo t. I, 136. M. St. Miastro, jez. w pow. wilejskim, wąskim szlakiem ziemi oddzielone od jez. Narocz; nad brzegiem leżą mka Miadzioł St. i N. , oraz wś Koczergi i folw. Giryny. 19 Miastkówek Miastkowo Miastkowska Wola Miasto Miastowice Miastro Miatki Miastkówek Miączyńce Miąkszyn Miąskowo Miąse Miaszkalidyma al. Mieszkałydyma, wieś włośc, pow. wileński, w 3 okr, pol. , w gminie Janiszki, w okr. wiejskim Goćkiszki, odległa o 52 w. od Wilna; 4 dm. , 38 mk. kat. 1866; 15 włościan uwłaszczonych. Miatki al. Makowiki, osada, pow. gnieźnieński, 2 dm. , 18 mk. ; należy do gm. Gaj. Miatlewska, st. poczt. w pow. miedyńskim gub. kałuskiej; st. dr. żel. riażskowiaziem skiej. Miaty, wś, pow. gnieźnieński, 17 dm. , 217 mk. , 1 ew. , 206 kat. ; 106 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Trzemesznie. Miatyn, wś nad rz. Ikwą, pow. dubieński, na płn. zach. od Dubna, w 1753 r. przeszedł od Sanguszków do Lubomirskich; ob. Archiw. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 448. Miatyn, wś, pow. Ostrogski, o 25 w. na płn. zach. od Ostroga; cerkiew paraf. ; należała do zamożnej na Wołyniu rodziny Kierdejów, posiadających tu następne majętności Tajkury, Posiahwę, Stary i Nowy Mylsk, Kopytów, Zaboroszcz i inne; następnie przeszła do Pepłowskich, Wielopolskich margr. Myszkowskich, Turnów, obecnie należy do hr. Aleks. Ilińskiego. Położona na równinie, od zach. otaczają ją lasy a od płn. wzgórza; gleba czarnoziem 5klasy. Włościanie zamożni, trudnią się rolnictwem, mają przytem zarobek od cukrowni Mizockiej, która tu plantuje buraki. Miawskie góry, ob. Białe góry, Miażuliszki, w Kurlandyi, właśc. Matuliszki ob. t. VI, 175, 2. Miączyn al. Miączyno, folw. nad rz. Wisłą, pow. płoński, gm. Wychodź, par. Chociszewo, odl. o 26 w. od Płońska, pos. cegielnię; ma 10 dm. , 102 mk. , 280 mr. gruntu dobrego, 60 nieuż. Dobra M. składają się z folw, Miączyno i Miączynko, wsi Miączyn; rozl. mr. 488; folw. M. grun. orne i ogr. mr. 220, lasu mr. 60, wody, place i nieuż. mr. 56, razem mr. 336; bud. mur. 2, z drzewa 8; folw. Miączynek grun. orne i ogr. mr. 62, lasu mr. 60, wody, place i nieuż. mr. 30, razem mr. 152; budowli z drzewa 3; wiatrak. Wś M. os. 19, z grun. mr. 71. A. Pal. , Br. Ch. Miączyn 1. Wielki, wś, pow. mławski, gm. Dąbrowa, par. Szreńsk, odl. o 16 w. od Mławy, ma 12 dm. , 151 mk. , 793 mr. gruntu dobrego, 15 nieuż. W pobliżu wsi M. Wielki i M. Mały rozciągają się rozległe błota, mające do 9 w. dłg. a 1 do 2 w. szerok. , pomiędzy wsiami Kowalewem i Kowalewkiem. 2. M. Mały, wś, pow. mławski, gm. Dąbrowa, par. Szreńsk, odl. o 15 w. od Mławy, pos. wiatrak, ma 12 dm. , 143 mk. , 515 mr. gruntu dobrego, 16 nieuż. Są pokłady wapna. Folw. i wś M. Mały rozl. mr. 481 grun. orne i ogr. mr. 322, łąk mr. 80, pastw. mr. 59, nieuź. i place mr. 20; bud. mur. 3, z drzewa 7; płodozmian 5 i 8polowy. Wś M. Mały osad 14, z grun. mr. 51. 3. M. , wś i folw. , pow. hru bieszowski, gm. Miączyn, par. Grabowiec, odl. 30 w. od Hrubieszowa. Posiada cerkiew pa rafialną pounicką, urząd gminny, szkołę początkową, gorzelnią produkującą za 36000 rs. , dwa młyny wodne, wiatrak, cegielnię, pokła dy torfu i kamienia wapiennego. W 1827 r. było tu 78 dm. , 570 mk. Tutejsza cerkiew paraf. erekcyi niewiadomej, obecna z 1824 r. , murowana, filia Zawalew o 2 w. Dobra M. składają się z folw. M. i Ministrówki, wsi M. Rozl. mr. 3000; folw. M, grun. orne i ogr. mr. 868, łąk mr. 369, lasu mr. 223, nieuź. i place mr. 28, razem mr. 1489; bud. mur. 6, z drzewa 33; płodozmian 10polowy; folw. Ministrówka grun. orne i ogr. mr. 499, łąk mr. 56, lasu mr. 941, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 1511; bud. mur. 2, z drzewa 10; płodozmian 4polowy. Wś M. os. 108, z grun. mr. 1424. Miączyn, gm. , należy do sądu gminnego okr. II w Grabowcu, st. poczt. Zamość. Gmina ma 19603 mr. obszaru i 3998 mk. 1867 r. . W skład gminy wchodzą Franciszków, Frankamionka folw. , Horyszów Ruski, wś i folw. Koniuchy, Konstantynówka, Miączyn, Mini strówka, Namuły, Rogów, Stanisławówka, świdniki, Zawalew, Zuków. Br. Ch. Miączyńce, ob. Mączyńce. Miączynek, wś nad rz. Wisłą, pow. płoń ski, gm. Wychodź, par. Chociszewo, odl o 25 w. od Płońska, ma 12 dm. , 181 mk. , 139 mr. gruntu dobrego, 60 nieuż. Istniał tu kośc. , od 1452 r. parafialny, przez dziedzica M. fun dowany, 1778 r. zniesiony. Br. Ch. Miączynek, folw. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 10 mk. , należy do dom. i wsi Pawłowa; poczta w Kiszkowie Welnau. Miąkszyn, część Niemiłowa, pow. Kamionka Strumiłłowa. Miąse al. Miąsze, wś, pow. radzymiński, gm. Międzyleś, par. Klembów, odl. 17 w. od Radzymina a 4 w. od st. dr. żel. warsz. peters. w Tłuszczu. W 1827 r. 25 dm. , 211 mk. Folw. M. z nomenklaturą Łysobyki, wsią M. i Łysobyki, rozl. mr. 1360 grun. orne i ogr. mr. 572, łąk mr. 167, pastw. mr. 222, la su mr. 281, nieuż, i place mr. 118; bud. mur. 1, z drzewa 15; płodozmian 5 i 7polowy. Wś M. os. 29, z gr. mr. 307; wś Łysobyki os. 18; z gr. mr. 261 A. Pal. , Br. Ch. Miąskowo 1. wś i gm. , pow. średzki, 2 miejsc a M. , wś, b Antonina Antonia, olędry; 19 dm, , 202 mk; wszyscy katol; 66 analf. Poczta w Pieszkowie, st. kol. żel, tel. i gośc. w środzie. 2. M. , dom. , pow. kościański, 1002 mr. rozl, 4 dm. , 80 mk. , 9 ew. , 71 kat. ; 45 analf. Poczta i tal w Krzywiniu o 3 kil, gośc o 2 kil; st. kol w Starem Bojanowie o 18 kil, w Lesznie o 19 kil W 1400 r. Miączynek Miączyn Miażuliszki Miawskie góry Miatyn Miaty Miatlewska Michajłowce Michajłow Michajliwka Miąszy potok Miąsze Miąsowa Micajcie Micanka Micewicze Michacz Michacze Feld Michaelshuette Miaszkali-dyma Mice Michąjłówka należało do braci Czewleja i Jarosława Terr. Cost. 1400, fol 148. Ci sprzedali je w r. 1415 siostrzeńcowi swemu Piotruszowi, który zmarł bez potomka męskiego. Córka Piotrusza Małgorzata poślubiła w r. 1449 Mikołaja z Jurkowa h. Leliwa i wniosła mu M. w posagu. M. pozostawało następnie w ręku Bończów Miaskowskich, od których dopiero w r. 1749 dostało się przez sprzedaż w ręce Eleonory z Szołdrskich Garczyńskiej. Obecnie należy do Niemców Złota Księga, II, 191. Miąsowa, wś, pow. jędrzejowski, gm. Brzegi, par. Mnichów. W 1827 r. 13 dm. , 77 mk Miąsze, ob. Miąse. Miąszy potok, potok górski, w obr. gm. Łomny, w pow. cieszyńskim, wypływa w Beskidzie jabłonkowskim, z pod Upłazu 950 m. ; płynie na płn. i w Łomnej zlewa swe wody do rz. Łomnej ob. z praw. brz. Długość biegu 2 ML i pół. Od zach. wznosi się nad doliną tego potoku góra Miąszy Wierch 893 m. . Micajcie, ob. Mieczajcie. Micanka, folw, , pow. nowogródzki, przy gościńcu lidzkonowogródzkim, o w. 4 na płd. od Nowogródka. A. Jel. Mice, Mica, ross. Metcy, wś, pow. zasławski, w gm. sulżyńskiej, w 2 okr. pol. , na płd. od Sulżyna, przeszła w 1753 r. od Sanguszków do Jabłonowskich; ob. Archiw. J. Z. R. , oz. TI, t. 1, 290. Micewicze, wś, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny, odl. 42 w. od Sejn, mają 11 dm. , 87 mk; w 1827 r. było tu 17 dm. , 111 mk. Mich, struga pod wsią Sładków, pow. łęczycki. Michacz, uroczysko, błoto przy wsi Lewkowicze, pow. owrucki; ob. Archiw. J. Z. R. , cz. IV, i 1, 98. Michacze, zaśc. , w płd. zach. stronie pow. mińskiego, okr. polic. kojdanowski, nieopodal rz. Suły, pomiędzy Tulonkami i Siemieńczycami a Nowopolem. Miejscowość nizinna, niebezleśna, od wsch, falista, grunta i łąki dobre; osada 1. A. Jel. Michael Sanet, ob. Aniołki Michaeler Feld, wzgórze, ob. Kieżmarek t. IV, 55. Michaelshuette, niem. , wś włośc, pow. kartuski, paraf. ew. , gmina i poczta Przywidz Marionsee, paraf. katol. Mierzyszyn, 1 3 4 mili odl Kś. Fr. Michajliki, wś, pow. zwinogródzki, należały w wieku przeszłym do dóbr lisiańskich ks. Jabłonowskich, ob. Lisianka t. V, 305, 2. Michajliszki, ob. Michaliszki. Michajliwka, ob. Michałówka. Michajłow 1. m. pow. gub. razańskiej, nad rz. Proną, o 60 w. od Bazania, 3218 m. , 9 cerkwi, w liczbie których soborna ze słynnym obrazem ś. Michała Arch. ; st. poczt. Sadownictwo rozwinięte na wielki rozmiar. Założone 1137, od 1546 historyczne, niegdyś warowne. Michajłowski powiat ma na przestrzeni 2578 w. kw. przeszło 120000 mk 2. M. , pohost, pow. wielkołucki gub. pskowskiej. Michajłowce, ob. Michałowce. Michąjłówka 1. w dok. Michałkowce Michałów, wś kośc. , pow. owrucki, nad potokiem Grozdawcem, wpadającym do rz. Szesteniu z praw. brzegu we wsi Waśkowiczach, na płd. zach. od m. pow. , o 16 w. od mka Iskorościa; należała niegdyś do sstwa owruckiego; założo na w 1614 r. przez Michała Wiśniowieckiego, sstę owruckiego. Składową część ziemi sta nowi gnejs i granit czerwony. Na polach spotyka się wołynit, labradoryt a niekiedy syenit. Ob. Arch. J. Z. R. , oz. IV, t. 1, 44, 299, 323, 371. 2. M. , wś, pow. dubieński, w pobliżu rz. Stubły, na płn. wsch. od Dubna, fabryka świec; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 743. 3. M. , mko, pow. dubieński, dawniej Boremel ob. . J. Krz. Michąjłówka 1. część Rubieżówki, leżąca na lew. brz. rzeki Myśliny, pow. kijowski; ob. Rubieżówka, 2. M. , wś na praw. brz. rz. Rosi, pow. skwirski, założona w 1750 r. przez Michała Głębockiego na gruntach dóbr Łochwinu ob. , na wprost wsi Berezny, od 1848 r. własność Jana Podgórskiego, który w M. wystawił sobie rezydencyę; 501 mk. ob. płci. We wsi znajdują się ślady wałów dawnego zamczyska, obecnie prawie zupełnie zaorane. 3. M. al Horodeczna, wś, pow. radomyski, ob. Horodeczna. 4. M. , wś na praw. niskim brz. Rosi, pow. czerkaski, w 2 okr. pol. , na płn. zach. od mka Moszny; 658 m. ; w 1740 r. miała 35 dm. Cerkiew paraf. pod wezw. ś. Michała, wzniesiona w 1802 r. kosztem parafian, na miejscu pierwotnej, niegdyś unickiej, wybudowanej w 1700 r. z okrąglaków sosnowych. Wś M. należy do dóbr Kumejki hr. Branickich. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. 1, t. 2, 283, 326, 477, 479, 577, 587, 593, 594, 599, 601, 603, 605, 696 698. 5. M. al Michałówka, niegdyś miejscowość w pobl. lasu Lebedzińskiego, około m. Szpoły i wsi Wodianoj, t. j. w zach. części dzisiejszego pow. czehryńskiego łub w sąsiedniej części zwinogródzkiego; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 273, 283, 323. 6. M. , wś nad rz. Sobotą, pow. Wasilkowski; 664 mk. obojej płci. De 1827 r. M. należała do par. praw. Wielkopołonieckiej, w tymże roku wybudowano oddzielną cerkiew paraf. drewnianą pod wezw. ś. apostołów Piotra i Pawła, do której należy 35 dz. ziemi 7. M. , ob. Sosowa, wś nad rz. Sosową, pow. zwinogródzki, w 2 okr. pol, gm. i par. praw. Bohaczówka; 426 mk. praw. i 20 mk. kat. ; należała niegdyś do sstwa zwinogródzkiego, obecnie rządowa. 8. M. , zachodnia część wsi Zwie niacza, oddzielona od niej bezimienną strugą, w pow, taraszczańskim, nazwana od imienia Michała Kalityńskiego chorążego, który na początku zeszłego wieku dzierżawił wś Zwieniaczę ob. . J. Krz. Michajłówka 1. al. Upyry, Upiry w dok. Słobodzka Grobla, wś nad rz. Ostrą, pow. osterski gub. czernihowskiej, na wsch. od m. powiat. , własność niegdyś kijowskiego mona steru michajłowskiego; ob. Kijew, oddz. III, 124. 2. M. , st. dr. żel. chwastowskiej, mię dzy Bogdanówką a Funduklejówką, w gub. chersońskiej, odl. 25 w. od Znamienki a 55 w. od Bobryńskiej. 3. M. , wś, pow. melitopolski gub. taurydzkiej, o 7 w. od stacyi M. dro gi żel łozowskosewastopolskiej. 4. M. , wś, pow. chocimski gub. besarabskiej, par. Chocim, leży niedaleko wsi Lewiniec. X. M. O. Michajłówka 1. wś i b. st. pocztowa przy starej drodze ze Smoleńska do Moskwy, o 22 w. przed Dorohobużem. 2. M. , st. dr. żel. moskiew. brzeskiej, w gub. smoleńskiej, odl. 75 w. od Smoleńska a 90 w. od Wiaźmy. 3. M. Stara, wś i st. poczt. w pow. bachmuckim gub. ekaterynosławskiej, o 14 1 2 w. od st. Zawodzkiej Juzowa drogi żel. konstantynowskiej. 4. M. , stannica, kol. polska, w pow. bachmuckim gub. ekaterynosławskiej, 100 dusz. 5. M. , słoboda i st. poczt. w pow. dmitryewskim gub. kurskiej, o 26 w. od Dmitryewa. Michajłowo, wś i dobra, pow. nowogródzki, własność A. Bułhaka. Za grunta włośc. wzięto tu sumy wykupnej 2678 rs. 87 kop. Michajłowo, b. zameczek książęcy pod Kijowem ob. i IV, 70 2. Michajłowo, wś, pow. bielski gub. smoleńskiej; pomiędzy M. a wsią Kostino bierze początek Dniepr. Michajłowsk, wś, pow. szawelski, gm. podubiska, w 1 okr. polic, 6 dusz, 107 dzies. ziemi. J G. Michajłowska 1. gmina, pow. święciański, w 1 okr. adm. ; 4 okręgi wiejskie Cerkliszki, SoryStrunojcie, Święcianiki i Sorokpol Zuławo; 78 wsi, 327 chat; 4514 mk. 2. M. , gmina we wsi Szenie, pow. prużański, w 3 okr. polic, o 3 w. od Prużany, 1698 dusz; należy do 5 okr. pokoju do spraw włośc 3. M. , gmina, pow. święciański, ob. Pertukiżynie. Michajłowska stanica, w ziemi wojska dońskiego, 21764 mk. Michąjłowski futor, pow. głuchowski gub. czernihowskiej, nad rz. Kipiaczką, o 52 w. od Głuchowa; 5 dm. , 71 mk. ; cukrownia. Michajłowskie sstwo niegrodowe, było położone w wojew. mścisławskiem obecnie gub. mohylewska. Podług metryk litewskich od r. 1592 posiadali je Tymofiej Selicki, Krzysztof Wiesiołowski, Gedrojcowie, Ciechanowieccy, Suchodolscy, Pleskaczewscy, Józef Dulęba, sekretarz pieczęci większej w. ks. lit. Chodkiewiczowie, wreszcie, z mocy przywileju króla Augusta III z d. 4 lipca 1761 r. , Aniela z Pleskaczewskich Chodkiewiczowa ustąpiła tego sstwa synowi swemu Tadeuszowi. Ostatnim ssta był w r. 1773 Bogusław Jasieński, krajczy kowieński, który zeń opłacał kwarty złp. 125 gr. 11. Michajłowskoje Sioło, pow. bogorodzicki, gub. tulska, st. poczt. o 26 w. od Malewki, st. dr. żel. Chruszczewojeleckiej. Michala Góra, wś, pow. kielecki, gm. i par. Łopuszno. Wchodziła w skład dóbr Czartosowy ob. Michalce 1. wś i dobra, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Wierzchno, dawniej attyn. Mosarza, b. własność Adama Hrebnickiego; miały 221 dusz, 924 dz. ziemi dwors. M. , okręg wiejski w gm. Wierzchno, mieści w swym obrębie wsie Zaleski, Sucharuki, Popszyce, Berwiaki, Wyszatki, Pastuchowo, Sieńkowce, Demidowo, Paczkowskie. 2. M. , os. karcz. nad rz. Różanicą, pow. dzisieński, o 59 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 7 mk. żyd. 3. M. , wś pryw. , nad rz. Różanicą, pow. dzisieński, o 59 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dm. , 17 mk. ; był tu murowany młyn wodny. Michalcza, dom. , pow. gnieźnieński, 1281 mr. rozl. , 9 dm. , 100 mk. , wszyscy kat. ; 41 analf. Poczta i tel. w Kłecku o 6 kil. , gośc. o 3 kil, st. kol żel. w Gnieźnie o 21 kil. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 91. Michalcze, ob. Lisiejamy, powiat cieszanowski. Michalcze, grupa chat w pow. mieleckim, przy drodze z Mielca do Baranowa, między Złotnikami a Cyranką; na płn. graniczy z Bezdechowem. Mm. Michalcze, wś, pow. horodeński, leży na praw. brz. Dniestru, przy gośc. pow. z Kołomyi do Uścieczka, nad potok. Deneczenka. Graniczy na wsch. ze wsią Siemakowce, na płd. z gm. Biłką, na zach, z wsiami Daleszów i Kolanki, na płn. dzieli ją Dniestr od Czerwonogrodu i Uścieczka. Przestrzeń pos. więk. gr. orne 728, łąk i ogr. 42, pastw. 95, lasu 502; włośc gr. or. 1287, łąk 72, pastw. 15, lasu 74. Ludn. rzym. kat. 288, gr. kat, 710 należącej do par. grkat, w Siemakowcach. Kościół par. katol. w miejscu, założony w 1439 r. przez Mużyła Michała z Buczacza, sstę śniatyńskiego i kołomyjskiego, który uposażył ten kościół wsią swoją Repużyńce, położoną w obwodzie koropieckim, jak świadczy akt fundacyjny A. G. Z. , i V, 95. Na akcie erekcyi tą samą ręką i podobnym atramentem dopisano Fundator ecclesie Michael alias Muzilo cum Katherina uxore una voce de Buczacz heredes, Jhesu miserere anime ipsorum ot Miąsowa Michajłówka Michajłowskie Michajłowska stanica Michajłowskoje Sioło Michala Michalce Michalcza Michalcze Michajłowo Michąjłowski futor Michajłowska Michajłowsk Michalczuny Michajłówka qui presencia leget oret pro salute eorumdem. Po prawej zaś stronie napisano kirylicą imię wystawiającego Mużyło. Na zielonym jedwa bnym sznurze zawieszona na zielonym wosku wyciśnięta pieczęć z herbem Habdank, a w otoku napis Muzilo de Buczacz. M. było, jak z tego dokumentu się okazuje, mczkiem, a proboszcz otrzymał oprócz wsi Rcpużyńce także jeden łan frankoński gruntu w M. i dzie sięcinę; pierwszym proboszczem zamianował fundator swego sekretarza nostrii notarii et plebani ecclesie iamtacte Piotra ze Skawiny. Probostwo to jednak przestało istnieć z powo du napadów tatarskich, które tę okolicę w pu stynię zamieniły; dopiero w r. 1715 właściciel tych dóbr Jan Skarbek, arcybisk. lwow. , od nowił erekcyę, kościół murowany poświęcony w r. 1775 pod wezw. św. Michała Archanioła. Jeszcze Dykcyonarz Echarda zwie M. miastem. Parafia obejmuje 7 miejscowości Biłka o 2 kił. z 228, Daleszowa o 4 kil. z 36, Dąbki o 6 kil z 50 Kolanki o 4 kil. z 176, Raszków o 10 kil. z 8, Repużyńce o 7 kil. z 56, Siemakowce o 4 kil. 258 parafianami; w obrębie całej pa rafii znajduje się 1103 kat. , 420 izr. ; na cmen tarzu znajduje się murowana kaplica, poświę cona w r. 1858, w której czasami odbywa się nabożeństwo. Kasa pożyczk. z kapit. 235 złt. ; jest tu także gorzelnia na obszarze dwors. Sąd pow. , notar. , urząd poczt. i telegr. Horodenka. Właściciel posiadłości większej Kajetan de Kamienczanul Teodorowicz. B. R. Michalcze al. Mihalcze, wś kośc. nad rz. Korową, pow. czerniowiecki, na płd. zach. od Czerniowiec, przy gościńcu czerniowieckostorożynieckim. Graniczy od płn. wsch. z obszarem Czerniowic, od wsch. i płd. z Kameną, a od zach. z Brzoszkowcami i Draczyńcem. Zabudowania legły po obu brzegach rz. Korowiej, która wytryska w płn. zach. obszarze tej gminy z lasu Michaleckiego; płynie na płd. wsch. , zrazu przez tenże las, zabierając od lew. brz. potok Cecinę z Spaską, a od praw. Chliweczną pot. , poczem zrasza obszary łączne i przepłynąwszy wieś, w niezmiennym kierunku wchodzi w obr. gm. Kameny, następnie Kuczurmare, gdzie zwraca się na płn. wsch. ; przerzyna wieś Korowią i na granicy Czahora i Mołodyi zlewa swe wody do Derelui, dopływu Prutu. Rzeka ta rozdziela obszar gm. Michalcza na dwie połaci, płn. wsch. i płd. zach. W części płd. zachodniej, na granicy wznosi się szczyt Czeresurek 480 m. , od którego na płn. wzdłuż granicy rozlega się Piaskowaty garb, Bilski zrub i szczyt Dracului 457 m. . Sród lasu Mihaleckiego szczyt Ostry Horb 375 m. . W płn. zach. stronic rozlega się kilka chat, zwanych Spaskami. St. poczt. w miejscu. Liczy na obszarze włośc. 2398, na obszarze dwors. 41 mieszkańców, razem 2439 r. 1880. Właściciel Popowicz i 50 wspól ników. Br. G. Michalczenkowa, wś rząd. , pow. bałcki, w 5 okr. polic, gm. W. Bobryk, par. Krzywe jezioro; 35 dm. , 295 mk. , 1197 dzies. ziemi włośc. M. należała do dóbr królewskich, do folw. buryłowskiego, w skład którego wcho dziły Buryłowa, Dubinów, Kaułataryk, M. i Olszanka. Kwarty dawał 700 rs. R. 1816 na dano go na lat 12 gen. Janowi Horkolin, któ ry ustąpił praw własności skarbnikowi Sewe rynowi Wisłouchowi. Obecnie 803 dzies. ma gen. Waranda. Dr. M. Michalczów al. Michalczew, wś i folw. , pow. grójecki, gmina NowaWieś, par. Warka. W 1827 r. 16 dra. , 119 mk. Wchodził w skład dóbr Gośniewice. Michalczowa, wś, pow. nowosądecki, leży w małej kotlinie podgórskiej, z której wodę odprowadza potok do Łososiny, przy drodze z Lipnicy przez Tęgoborze do Nowego Sącza. Wieś ma zabudowania rozrzucone i dwa fol warki, jeden w stronie północnej, drugi wscho dniej, Oba nazwane są Białą. Wzniesienia lesiste na zach. od wsi sięgają do 495 m. , na wsch. do 424 m. bezwzględnej wysokości. Na płn. i płd. podnosi się teren nieznacznie po nad dno kotliny, dochodząc tylko do 259 m. npm. M. należy do par. rzym. kat. w Jakubkowicach i liczy 323 mk. , z których 58 przebywa stale na obszarze większej posiadłości. Pod względem wyznania jest 292 rzym. kat. a 31 izrael. O M. powiada Długosz Lib. ben. , II, 243, że ją dzierżą czterej bracia, którzy wy dalili kmieci i założyli cztery szlacheckie dwo ry curiae, quarum praedia depositis cmethonibus instituta sunt. . Teraz jest także kilku współwłaścicieli obszaru więk. pos. , wynoszą cego razem 244 mr. roli, 11 mr. łąk i ogr. , 24 mr. pastw. i 49 mr. lasu; pos. mniej. ma 156 mr. roli, 16 mr. łąk i 26 mr. pastw. M. graniczy na płn. z Grabiom, na zach. z Sechną, na płd. z Łososiną Dolną, a na wschód z Witowicami. Mac. Michalczuny, wś rząd. , przy uroczysku Nadarzynie, pow. lidzki, w 5 okr. polic, o 50 w. od Lidy, 21 od Ejszyszek; 12 dm. , 108. mk. katol. A. T. Michalczy, grupa domów w Lisich jamach, pow. cieszanowski. Michalczyki, zaśc. szlach. , pow. dzisieński, w 3 okr. polic, o 13 1 2 w. od Dzisny, 3 dm. , 12 mk. katol. Michalczyna Słoboda, mko, pow. nowogródsiewierski gub. czernihowskiej, nad strumieniem Rohozińskim, o 43 w. od m. powiat. , ma 93 dm. , 711 mk. Michalczyszki, wś, pow. rossieński, w 2 okr. polic, par. widuklewska. Michale 1. wś. pow. dzisieński, w 1 okr. Michalczyszki Michalczyna Słoboda Michalczyki Michalczy Michalczowa Michalczów Michalcze Michalicki Michalewice Michalenki Michale Michalewo Michalewicze polic, gm. Łastowica; dusz 44. 2. M. , wś włośc, pow. święciański, w 3 okr. polic, o 51 w. od Święcian, 6 dm. , 33 mk. 29 katol. , 4 żydów. Michnie 1. niem. Michelm kasz. MjchaU, fol. należący do dóbr ryc. Grupa, pow. świecki, st. p. Grupa, st. kolei Warlubie o 13 kil. odl. , par. kat. Sartowice, ew. Grupa, szkoła wś Michale; 12 bud. między tymi 5 dm. , 6 mk. , 5 ew. , 1 kat. i 208 ba obszaru. 2. M. dok. Milchaw XV w. i Michelaw, wś na lew. brz Wisły, pow. świecki, st. p. Grupa, okr. urz. stanu cywil. Lubień Wielki, par. kat. Świecie. ew. Grupa. Obejmuje 3082 94 mr. obszaru, 86 bud. , między tymi 59 dm. , 498 mk. , 32 kat. , 457 ew. Na początku XT w. w r. 1410 należały M. do tych posiadłości, które odprawiały 1 służbę zbrojną, konną ob. Wegner Kreis Schweiz, II, str. 52. W r. 1433 w dzień ś. Pawła ap. wyznacza Jeschke von Michelau in Pommern, żonie swej, jako dożywocie, 400 grzywien, z których rocznie mają jej wypłacać 30 grzywien, aż legowany kapitał będzie wyczerpany. Około r. . 1434 występuje Tymo von Milchaw jako świadek str. 117. R. 1451 3 maja, w czwartek przed znalezieniem św. Krzyża odsyła sędzia świecki i ławnicy Ottona Kropp z jego pretensyami co do michalskich dóbr do wielkiego mistrza str. 415. R. 1454 d. 15 czer. w d. ś. Wita i Modesta nadaje w. mistrz Ludwik v. Erlichshausen, Maciejowi von der Kirchturau pół wsi Michale zwanej, w komturstwie świeckiem str. 418. W M. był zdawna kościół, który dziś już nie istnieje. Wizytacya biskupa Rozdrażewskiego z 1686 r. podaje, iż kościół ten już oddawna był spustoszony depopulata, przez heretyków zajęty, tak, ze wizytator nie miał do niego przystępu. O tutejszym kościele znajduje się także wzmianka w Varia Acta r. 1699 str. 40, rkp. w Pelplinie, Według taryfy na symplę z r. 1717 płaciło M. 9 zł. i 4 gr. Michale, ob. Michała. Michalenki, wieś, pow. żytomierski, par. Cudnów, ma cerkiew drewnianą, należy do Tereszczenki. R. 1867 miała 42 dm. Michalew, ob. Michalew. Michalewice al. Michałowice po rus. Mychałewyczi, wś w pow. rudeckim, 4 ML na zach. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Rudkach. Na płn. leży Jaremków, na wsch. Biońkowa Wisznia, Wistowice i Nowosiółki gościnne, na płd. Chłopczyce, na zach. Szeptyce i Woszczańce. Przez wś płynie Wiszenka od zach. na wsch. i przyjmuje w obrębie wsi mały dopływ od praw. brz. Zabudowania wiejskie leżą na praw. jej brz. , w środku obszaru 279 m. . W płd. stronie wsi karczma Cechówka, a w płn. karczma Mohylice. Własn. więk. Albina Rayskiego ma roli or. 370, łąk i ogr. 106, past. 5, lasu 96 mr. ; wł. mu. roli or. 611, łąk i ogr. 100, past. 29 mr. W r. 1880 było 715 mk. w gm. , 38 na obsz. dwor. między ty mi 334 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Rud kach, gr. kat. kapelania w miejscu, dek. komarniański, dyec przemyska; do kapelanii na leży Jaremków. Wo wsi jest cerkiew pod wez. ś Mikołaja i szkoła etat. lkl. Dańko Korczak z Boratyna, wziąwszy działem M. , zaczął dom Michałowskich Korczaków. Lu. Dz. Michalewicze, wś nad rz. Szaczą, pow, ihu meński, gm. szacka, okr. polic. 1 uzdzieński, leży tuż pod Szackiem. M. należały dawniej do Oskierków, mają osad pełnoudziałowych 21, grunta lekkie, wzgórkowate, łąki obfite nad Szaczą. A. Jel. Michalewo 1. fol. , pow. miński, nad rzeczułką, dopływem Szaciłki, okr. polic. kojdanowski, par. kat. dawniej rubieżewicka a po kasacie około 1869 r. kojdanowska; miejscowość wzgórkowata, małoleśna, grunta dobre. 2. M. , wś i dobra nad rz. . Ołą, pow. bobrujski, gm. bortnicka, okr. polic 1, nieopodal szosy wiodącej z Brześcia przez Bobrujsk do Rohaczewa i Moskwy. M. wieś osad pełnoudziałowych 49. Dobra M. przed kilkunastu laty dziedzictwo Kiełczewskich, zostały nabyte przez włościanina starowiercę Kutaja, który pracą mozolną, wyrabiając duby do zaprzęgów, dorobił się znacznego kapitału. M. ma obszaru około 102 włók, młyny i propinacye przynoszą około 2000 rubli, grunta lekkie, łąki obfite. 3. M. , fol. , pow. ihumeński, par. błońska, okr. polic, puchowicki, przy drodze wiodącej z miasteczka Puchowicz do Turynia; dawniej dziedzictwo dysydenckiej rodziny Estków, przez wiano Konstancyi Estkówny przeszło do Wańkowiczów; razem z folw. Puchowicze ma obszaru około 48 1 2 włók; miejscowość równa, małoleśna, grunta średnie. 4. M. , os. , pow. dzisieński, o 16 w. od Dzisny, 1 okr. adm. , 4 dm. , 10 mk. kat. 5. M. , dobra w pow. rzeczyckim, od r. 1871 własność kupca Bagleja, około 180 włók. A. Jel. Michalewszczyzna 1. wś, pow miński, nad rz. Wołmą, dopływem Istoczy; 3 w. na poł. od Wołmy, w okr. polic 2 rakowskim; ma osad pełnoudziałowych 14; miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta ubogie 2. M. , zaśc. w pow. mińskim, okr. polic kojdanowski, nie opodal rz. Piereczuty, na płd. od Niehorołego, i kolei żel. smoleńskobrzeskiej, ma osadę je dną. 3. M. , wś, pow. słucki, gm. hrozowska, przy gościńcu hrozowskosłuckim, o 1 w. od Hrozowa. A. Jel. Michalice al. Michałowice, niem. Michelsdorf, wś, pow. namysłowski, stanowi uposażenie proboszcza w sąsiednich Krzyżownikach. Michalicki, część Bohutynia, pow. złoczowski. Michalewszczyzna Michalice Michalcze Michaliczka, ob. Polanowce. Michalików, wś, pow. zwinogródzki, naleźała do dóbr Lisianka ob. t. V, 304 1. Michalin 1. fol, pow. błoński, gm. Piekary, par. Osuchów, odl. 28 w. od Błonia, a 9 w. od st. dr. żel. warsz. wied. w Rudzie Guzowskiej. Fol. M. rozl. mr. 80 ogr. mr. 67, zarośli mr. 12, nieuż. i place mr. ; bud. z drzewa 4. 2. M. , fol, pow. rawski, gm. Wałowice, par. Kurzoszyn, ma 1 dm. , 150 mr. obszaru, należy do dóbr Konopnica. 3. M. , pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Wistka. 4. M. , pow. nieszawski, gm. Bądkowo, par. Zbrachlin. 5. M. , wś, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Zwoleń, odl. 32 w. od Kozienic, ma 10 dm. , 65 mk. , 136 mr. włośc. i 1 mr. dwor. , do dóbr Grabów należącej. 6. M. , fol, pow. janowski, gm. Kosin, par, Świeciechów. Należy do dóbr Opoka duża, rozl 470 mr. 388 roli or. , 60 lasu, 12 pod bud. i nieuż. 7. M. , fol, pow. płocki, należy do dóbr Bromierz Wielki. 8. M. , pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Wyszków. 9. M. , wś i fol, pow. sejneński, gm. i par. Lejpuny, odl 34 w. od Sejn, 8 dm. , 75 mk. Należała do dóbr Jurgielew. 10. M. , fol i wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Maryampol, odl. 3 w. od Maryampola, ma 9 dm. , 177 mk. ; w 1827 r. , wś rząd. 4 dm. , 54 mk. 11. M. , pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl 31 w. od Maryampola, ma 16 dm. , 116 mk. ; w 1827 r. wś rząd. , 3 dm. , 52 mk. Michalin, wś, pow. słonimski. Posiada fabrykę terpentyny i smoły; od 1840 r. zajmuje ona 20 robotników; produkuje terpentyny i smoły za 3500 rs. ; własność Pusłowskiego. Znajduje się tu także huta szklanna, produkująca rocznie za 12, 000 rs. różnego rodzaju wyrobu. Enc. Org. . Michalin 1. folw. , szl. nad rz. Szwaczyna, pow. święciański, 2 okr. pol, o 35 w. od Święcian, 1 dm. , 13 mk. kat. 2. M. , folw. , pow. dzisieński, o 64 w. od Dzisny, 2 okr. adm. , 1 dra. , 6 mk. kat. 3. M. , fol, pow. ihumeński, okr. polic, puchowicki, w okolicy Omelna, miejscowość dzika, poleska. A. Jel. Michalin, wś, pow. drysieński, attynencya dóbr Oświeja, Szadurskich. Michalin, wś i fol, pow. rówieński, w kluczu bereżeńskim, o 14 w. od Bereźnego, ma 13 dm. ; garbarnia i fabryka smoły. Michalin, wś, pow, berdyczowski, 267 mk. prawosł. , 998 dz. ziemi; par. prawosł. w Józefówce; zarząd gm. i polic. w Samhorodku. Należy do dóbr Józefówka, wł. Justyna Abramowicza. Na płn. od wsi M. po nad drogą pocztową z Berdyczowa do Lipowca ciągną się oddzielne kolonie menonitów, osiedlonych w 1791 r. przez Potockich. Menonici otrzymali od Potockich i rządu polskiego przywileje, z jakich nigdy nie korzystali krajowcy, dzięki czemu wyróżniają się i dzisiaj dobrobytem i oświatą od włościan okolicznych. W M. mają dom modlitwy i szkołę elementarną. Liczba ich wynosi do 150 dusz ob. płci. J. Krz. Michalin, fol i gm. , pow. bydgoski, 2 miejscow. a M. . b Bogacin, fol; 6 dm. , 107 mk. , 30 ew. , 77 kat. ; 32 analf. Należy do dóbr potulickich. Poczta w Ślesinie o 5 kil; gośc. o 5 kil; st. kol żel i tel. w Nakle o 10 kil. Michalinek, kol. i fol, pow. płoński, gm. WójtyZamoście, par. Krysk, odl o 7 w. od Płońska, ma 8 dm. , 48 mk. , 300 mr. gruntu dobrego, 2 nieuż. Fol M. rozl. mr. 302 gr. or. i ogr. mr, 254, zarośli mr. 44, nieuż. i pla ce mr. 4; bud. z drzewa 4. Br. Oh. Michalinka, wś, pow. szubiński, 5 dm. , 44 mk. ew. ; 13 analf. Poczta w Gromadnie, gośc. i tel. w Kcyni, st. kol. żel w Nakle. Michalino 1. fol. pryw. nad rz. Zareżanką, pow. wilejski, o 83 w. od m. Wilejki, 3 okr. adm. , gm. duniłowicka, 1 dm. , 10 mk. , kat. Był tu młyn wodny i fabryka sukna. 2. M. , wś i mały zaśc, pow. miński, na zach. od Miń ska Litewskiego, przy samej linii kolei żel libaworomeńskiej, w miejscowości falistej, w glebie gliniastej. A. Jel. Michalino, os. , pow. bukowski, 2 dm, , 13 mk. ; należy do wsi i gm. Wojnowic. Michalinów 1. fol, pow. nowogródzki, okr. polic. 4 mirski, w pobliżu rz. Ruty. Miej scowość falista, bezleśna, grunta wyborne, pszenne. 2. M. al Michalinowo, fol. , pow. miński o 4 w. na zach. od Rubieżewicz, w okr. polic. kojdanowskim, par. kat. dawniej rubieżewicka, teraz kojdanowska, własność Dobro wolskich, ma obszaru 3 1 2 włók, miejscowość falista, grunta dobre. A. Jel. Michalinówka, zaśc, pow. słucki, na granicy pow. ihumeńskiego, nad małym dopływem Wyni, ma os. 1, okr. polic. 3 kopylski. Michalinowo 1. kol, pow. słupecki, gm. i par. Trąbczyn, odl od Słupcy w. 19, dm. 34, wk. 283. W 1827 r. 21 dm. , 170 mk. 2. M. , wś włośc, pow. mławski, gm. Mława, par. Wieczfnia, odl o 8 w. od Mławy, ma 3 dm. , 70 mk. , 180 mr. gruntu dobrego, 4 nieuż. Michalinowo, folw. przy rz. Dunaje, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, o 28 w. od Oszmiany, 1 dm. , 18 mk. kat. Michalinowo, wś, pow. inowrocławski, 6 dm. , 68 mk. , wszyscy kat. ; 24 analf. Poczta, gośc. , st. kol żel i tel. w Przyjezierzu. Michaliszki 1. fol, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl. od Suwałk 80 w. , od Maryampola 24 w. Ma 6 dm. , 56 M. gmina ma 5800 mk. , rozległości 16, 197 mr. ; sąd gm. okr. IV i st. p. w Prenach o 20 w. W skład gm. wchodzą Balimoje, Bałtromorgi, Buchta, Deginy, Dąbrowo, Dąbrówka, Dumi Michale Michaliczka Michalin Michalinek Michalinka Michalino Michalinów Michalinówka Michalinowo Michalkowitz Michalnie Michałów Michalowce Michaliczka szki, Eliza, Elźbiecinek, Gabowo, Grygaluniszki, Gryszkamorgi, Hijacentowo wś i fol. , Jelenia góra, Jesionowe, Jesiotraki, Józefinek, Karczówka, Kiżyszki, Klonowa góra, Kuszelewszczyzna, Kwietyszki, Linmorgi, Łosiszki, MaczuliszkiMichaliszkie, M. Tartupskie, Marmoliszki, Mieczotraki, Miełajszkampie, Miełajszupie, Mełdabudzie, Mergoszyle, Meszkinie, Michaliszki, Morożyszki, Nadpale, Obrona, Obszruta, Ossak, Pinkowiszki, Płutyszki, Pobale, Podekśnie, Podkiżyszki, Podmełdabudzie, Podpaliszki, Podpłutyszki, Podskrzynupie, Podstroga, Podszynkowiszki al. Rufinek, Podumiszki, Podwesołeoko, Pomaczuliszki, Pomiełajszupie, Pomiełajszkampie, Pomorgi, Poobelkinie, Poossak, Poszławanty, Pruszyszki, Purwie, Rowy, Rogówka, Sarginie, Serbientynie, Skiersobole, Skrzynupie, Skujgie, Smolnica, Starahu ta, Straż, StrogaHutna, StrogaTartupska, Szarabuda, Szynkowiszki, Taboryszki, Tartupie, Utalina, Utalinka, Użbole, Warnakiele, Warty, Wasilewszczyzna, Wesołeoko, Wincentowo, Zapałki, Zielonabuda, Żemajtkiemie i Żywawoda. 2. M. , pow. maryampolski, ob. Badwiecie. 3. M. , wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. 24 w. od Sejn, ma 9 dm. , 92 mk; w 1827 r. 7 dm. , 43 mk. Należała do dóbr Justyanów ob. . 4. M. , pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówek, odl. 15 w. od Augustowa, 1 dm. , 13 mk. 5. M. , pow. kalwaryjski, gm. Raudań, par. Kalwarya, odl. 21 w. od Kalwaryi, ma 7 dm. , 64 mk. Michaliszki 1. mko na lew. brz. Wilii, przy ujściu Straczy, pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 59 w. od Wilna; 62 dm. , 843 mk. w 4 5 żyd. ; kościół kat. paraf. mur. ; na cmentarzu grzebalnym kaplica, fundacyi Kotwicza; synagoga, szkoła żydowska, browar, targi co niedziela i święta. Własność Ksawerego Kotwicza, Jana Misiewicza i włościan miejscowych. Niegdyś M. należały do dóbr ks. Radziwiłłów, potem Prońskich, Jakóba Kieniszki; d. 28 czer. 1604 r. kupił je Jan Cypryan Brzostowski, referandarz koronny, ktory w 1622 r. fundował klasztor augustyanów kanoników regularnych; syn jego Cypryan Paweł wymurował im w r. 1653 piękny kościół pod wez. ś, Michała Archanioła; w podziemiach kościoła są groby rodziny Brzostowskich, Do fundacyi klasztoru należały potem wsie Łabudzie, Bujwidze, Widzimiszki. W 1832 r. zniesiono klasztor. Parafia kat. dek. wileńskiego liczy 2530 dusz. Michaliskie starostwo niegrodowe, było położone w wojew. trockiem, pow. upickim. W uchwałach sejmowych nazywano je także wójtostwem podlińkowskiem; W r. 1771 składało się z mka Michaliszki z przyległościami, które posiadał Józef Puzyna, starościc upicki, opłacając zeń kwarty złp. 161 gr. 6, a hyberny złp. 300. 2. M. , zaśc szl, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk kat. 3. M. , folw. szl. , pow. wileński, w 4 okr. pol, o 65 w. od Wilna, 1 dm. , 20 mk. kat. ; młyn wodny. 4. M. , wś szl, pow. wileński, w 1 okr. polic, o 37 w. od Wilna, 1 dm. , 12 mk. kat. 5. M. , zaśc szl. , pow. wileński, w 1 okr. polic, o 18 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. 6. M. , wś włośc. , pow. wileński, w 1 okr. polic, o 18 w. od Wilna, 4 dm. , 34 mk. kat. 7. M. , wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. polic, o 51 w. od Wilna, 2 dm. , 27 mk. kat. 8. M. , zaśc włośc, pow. wileński, w 2 okr. polic, o 42 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. 9. M. , wś, pow. szawelski, gm. kiryanowska, 67 dusz. 482 dz. ziemi włośc 10. M. , dwór, pow. wiłkomierski, o 3 w. od Wiłkomierza, par. Dziewałtów, gleba żyzna, własność Roubów. 11. M. , fol dóbr Wołaj nie, pow, poniewieski 12. M. , zaśc, w płn. stronie pow. mińskiego; położenie wzgórzysta, nad rzeczółką, ma osad 3. J. Krz. Michaliwka, ob. Michałówka, Michalken niem. , ob. Michałki Michalken, łuż. Michawky, wś, pow. wojerecki, par. Wojrowice. Michalkowitz, ob. Michałkowice. Michalnie, awuls dóbr oświejskich, pow. drysieński. Michałów Michałów, wś i folw. nad rz. Wieprzem, pow. zamojski, gm. Sułów, par. Szczebrzeszyn, należy do dóbr ord. Zamojskich Bodaczów ob. Gaj Gruszczański, Leży w zach. płn. stronie powiatu, o 18 w. od Zamościa, 13 w, od Sułowa, a 6 w. od Szczebrzeszyna, na lewym brzegu Wieprza. Posiada młyn wodny o 2 kamieniach, cegielnią o 4 piecach, wypalającą za 1200 r. rocznie cegły, stajnię koni rasowych i kuźnię. Liczy dm. dwor 3, osad wł. 38, mk. 371, z których 16 prawosł. , ziemi or. urodzajnej 382 mr. i łąk 144 mr. , razem 526 mr. posiadłości włośc Gospodarze zamożni, niektórzy trudnią się pszczolnictwem. Lasu nie ma. W 1827 r. 44 dm. , 357 mk. 2. M. al Michałów, wś, pow. tomaszowski, gm. Rachanie, par. Wożuczyn, odl 14 w. od Tomaszowa, ma 51 dm. , 461 mk. 215 byłych unitów, 7 żyd. . W 1827 r. było tu 42 dm. , 253 mk. Gr. or. 681 mr. , lasu 66. Fol ma 1087 mr. gr. , 917 lasu, własność hr. Starzyńskiej. Przy fol znajduje się 5 wysokich kopców, rowem i fosą opasanych; największy 26 st. wysoki, W tem miejscu były zwaliska starych murów, których wystawiono przy wsi na wzgórzu murowaną kaplicę. Przy rozkopywaniu jednego kopca znaleziono urny gliniane z popielnicami i szczątkami kości. W innem miejscu woda wymulila szkielet, na którym był łańcuszek miedziany. 3. M. , ob. Michałów. Michalowce al Mihalowce, wś. pow. mohylowski gub. podols. , gm. Tereszki, par. Joł Michaliszki Michaliwka Michalken Michałowce Michalki Michała Michałki Michałejki Michalówka Michałowska woda Michalska Rudnia Michalszczyzna Michaliszki Michaluki tuszków, leży na drodze z Czemerys wołoskich do Barszczów; cerkiew, 706 mk. , 1016 dz. ziemi włośc, 1380 dz. dworskiej. Należała do Dębowskich, dziś Witosławskich. Dr. M. Michałowce, ob. Michałowce, Michalówka, wś, pow. rzeczycki, o 10 w. ku zachodowi od wsi Peredziełki naddnie przańskiej, ma osad 7. A. Jel. Michalówka Tulczyniecka wś w płd. wsch. części pow. bracławskiego, u źródeł rz. Siarczystej, dopływu Sielnicy, gm. Chołodówka; 122 dm. , 702 mk. , 380 dz. ziemi włośc, cerkiew z 1600 paraf. i 70 dz. ziemi. Należy do kilku właścicieli Komodzińskiego, Pieniążkiewiczów, Bartmanowej, Czajkowskiej. Dr. M. Michalówka, ob. Michałówka. Dr. M. Michałowska woda al. Bór, pot. górski, wypływa w płn. stokach Gorców, w obr. gm. Koniny, w pow. limanowskim, u płn. stóp Turbaczyka 1091 m. ; płynie na płn. przez zach. obszar tejże gminy doliną górską, nad którą od wsch. wznosi się Fraczka groń, a od zach. Maczkowa góra 716 m. ; u stóp tej góry zwraca się na zach. i w Niedźwiedziu wpada do Koniny. Długość biegu 4 1 2 kil. Br. G. Michalska, mielizna na Bałtyku, u wejścia do zat. ryskiej, 5 5 w. kw. rozl. , 17 do 18 st. głęb. , niebezpieczna. Michalska Rudnia, wś, pow. radomyski, na wsch. od wsi Michałki, należy do dóbr metropolii kijowskiej; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 642. Michalskie pola, Michaelcz Feld rozległe wzgórza na zach. od Kieżmarku, po zach. brz. Popradu, między Forberskim potokiem a Biała Wodą, na Śpiżu się rozpościerające. Wzniesienie 684 m. npm. Michalszczyzna, os. , pow. sieradzki, gm. Wróblew, par. Charłupia Wielka, odl. od Sieradza w. 12, dm. 4 ob. Rowy. Michaluki, część wsi Sałasze, pow. Rawa Ruska. Michała al. Michale przys. do Wrzępi, pow. bocheński, par, Cerekiew, w okolicy równej, namulistej, podmokłej, na praw. brz. potoku Grobki, uchodzącego z praw. strony Wisły, o 5 3 kil. od Uścia solnego, ma 78 mk. Mac. Michałejki, część Wiszenki Wielkiej, pow. gródecki. Michałki 1. fol. dóbr Jeżówka al. Jeżowa Wola, pow. sochaczewski. 2. M. , wś i fol. , pow. konstantynowski, gm. i par. Rokitno, poczta i sąd Janów, rozl. gruntów włośc. mr. 1360, dm. 50, ludn. 402; gruntów folw. mr. 1117; własność rząd. W 1827 r. 37 dm. , 226 mk. Szkoła począt. Fol. M. wchodził w skład dóbr Derło, a następnie w skład dóbr Kornica. 3. M. , wś, pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Sadłowo, odl. o 8 w. od Rypina. Posiada kościoł i szkołę ew. , ma 14 dm. , 172 mk. , 45 mr. gr. Probostwo ewang. ma też 45 mr. M. par. ewang. ma 3000 dusz. Folw. należy do dóbr Kłośno. W 1827 r. wś rząd. 17 dm. , 124 mk. Wś tę przeważnie zamieszkuje ludność niemiecka ewang. , mówiąca narzeczem dolnoniemieckim, dość licznie osiadła w tej okolicy. Kościół paraf. tego wyznania w M. drewniany pod słomą jest w nędznym stanie; mieszka tu pastor i ma włókę roli, uposażenie parafii stanowiącej. Jest i szkółka, w której uczą głównie religii, a wykład odbywa się w narzeczu dolnoniemieckim. Do składu tej parafii należy wiele wsi porozrzucanych po całym pow. rypińskim Grzęby, Szejnwald, Tereszewko, Tomaczewko najbliższe, bo pograniczne; dalsze zaś są Głowińsk pod Rypinem, w pszennej doskonałej ziemi; Tomaszowo i oborki. Są to wsie w najlepszych gruntach z wybornemi łąkami, to też nie rzadko widzi się u tych gospodarzy budynki murowane pod dachówką. W każdej takiej wsi jest szkoła. Nie rzadko można spotkać między tymi kolonistami, chociaż już zdawna osiedlonymi, a zwłaszcza śród kobiet, nieumiejących wcale po polsku. Dawniej każda taka wieś miała swój oddzielny cmentarz, na którym chowano zmarłych bez udziału pastora, lecz zajmował się tem nauczyciel szkółki, zwany szkolny. W granicach trójkąta, mającego swe wierzchołki w Michałkach, Wyszogrodzie i Lipnie, mieszka do 10, 000 ludności niemieckiego pochodzenia, zamożnej i przechowującej dotąd swe odrębne cechy. 4. M. , wś i fol. , pow. mazowiecki, gm. i par. Mazowieck. Michałki, ob. Dąbrowa, okolic szlach. , pow. mazowiecki t. I, str. 923. Michalki 1. wś i dobra we wsch. stronie pow. mozyrskiego, na trakcie poczt. owruckomozyrskim, pomiędzy Jelskiem i Mozyrzem, nad rzeczką dopływem Sołokuczy, w okr. polic. Skryhałów, par. kat. mozyrska. Wś ma cerkiew, zarząd gminny, osad pełnonadziałowych 56. Gmina michałkowska składa się z 11 starostw, 44 wiosek i liczy 1900 włościan płci męzkiej; ma szkołę gminną. Dobra M. były królewszczyzną, od r. 1775 lenne wo władaniu rodziny Lenkiewiczów. Mają obszaru 55 1 2 włók; propinacya i gorzelnia; miejscowość poleska i falista. 2. M. , mała wś poleska nad rz. Mytwą, pow. mozyrski, okr. polic. skryhałowski, osad 12. 3. M. , wś, pow. słonimski, wś Śliźniów. 4. M, wś w pow. homelskim, z kaplicą kat. par. homelskiej. A. Jel. Michałki, wś nad lew. brz. Teterowa, pow. radomyski, naprzeciw wsi Makalewicze, oddzielona od niej błotnistemi łąkami, 4 w. szerokiemi; należy do dóbr hr. Branickich, 495 m. Niegdyś własność metropolii kijowskiej. Cerkiew fil. drewniana pod wez. ś. Aleksandra Newskiego, wzniesiona około 1820 r. Ob. Arch, Michałków Michałki J. Z. R. , cz. I, t. 4, 248, 400, 642 i cz. III, t. 3, 528. J Krz. Michałki, część Uwisłej, pow. husiatyński. Michałki 1. al. Nichałki, niem. Michelsdorf, dok. Swanendorf, Schwanendorf, wś na pol. prus. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. i okr. urzędu stanu cywil. Pasym. Konrad Wallen rod, w. mistrz 1391 93, nadaje 10 włók w Śwanendorf na prawie chełmiń. , oraz rybo łówstwo w jez. Gulbiki Kalba. Paweł v. Bus dorf, w. mistrz, odnawia r. 1429 Tomaszowi Glabunowi, Piotrowi i Mikołajowi, synom Nicza białego weysse Nitczsche z Michałek, przywilej na 8 włok chełmińskich. Henryk Reuss T. Plauen, komtur elbląski, podaje r. 1415 do wiadomości, że Jan Krause, stary ko mornik ziemski w Szczytnie, Fryderyk jego syn i Gunter z Schwanendorf prosili o odnowie nie przywileju Konrada Wallenroda. Wilhelm hr. Elsenberg, w. komtur, odnawia Maciejowi, Jurdze, Janowi i Szymonowi przywilej na 8 włók chełmiń, w Michałkach. Dan w Szczy tnie r. 1498 w niedzielę ś. Trójcy ob. Kętrz. O ludn. , str. 395. Z szlachty pols. mieszkali tu dawniej Skrodzcy str. 403. W 1856 r. 175 mk. 2. M. , niem. Michalken, wś, pow. chełmiński, st. p. , par. kat. i ew. Wybrzeźno 1 2 mili, okr. urzędu stanu cywil. Stanisławki, szkoła ew. Łabędź. Ma 319 49 mr. obszaru, 32 bud. , między tymi 14 dm. , 118 mk. , 33 kat. , 85 ew. 3. M. al. Michałowo, niem. Michalken wś nad rz. Nidą, pow. niborski, st. p. Witramowo, okr. urzędu stanu cywil. Łyna Lahna. W 1856 r. 109 mk. M. wspominane są już w księgach czynszowych z r. 1436 7. Marcin Truchses, komtur ostródzki, wystawia Jerzemu z Sitna Seythein nowy przywilej na 18 włók w Michałowie czyli Michałkach w ziemi saskiej i zatwierdza mu prawo cheł mińskie, które jego rodzice i przodkowie po siadali. Dan w Olsztynku r. 1475 we wtorek po N. M. Pannie Gromnicznej. W M. mieszka ją r. 1600 sami Polacy ob. Kętrz, O ludn. pol. , str. 346 347. Kś. Fr. Michałki, wś, pow. wojerecki. W 1840 r. było tu 62, w 1860 r. 84, w 1880 r. zaś 99 Serbów. Michałków 1. fol. , pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Czarnożyły, odl. od Wielunia 8 w. ; dm. 1, mk. 9. Należy do Czarnożył. 2. M. , wś i fol. nad Bugiem, pow. bialski, gm. Kobylany Nadbużne, par. Terespol. Leży nad Bugiem powyżej Terespola, pod fortem Małaszowiec. Posiada szkołę począt. , 30 dm. , 170 mk. , 446 mr. W 1827 r. było 31 dm. , 197 mk. Fol. i wś. M. , rozl. mr. 219; gr, or. i ogr. mr. 120, łąk mr. 28, past. mr. 30, nieuż. i place mr. 41. Wś M. os. 27, z gr, mr, 271. Michałków, góra wznosząca się w obrębie gm. Horoda, w pow. kosowskim, na południe od wsi, pod 42 44 15 wsch. dłg. g. F. , a 48 17 30 płn. sz. g. Las od strony płd. za chodniej zwie się Kutami. Wznies. 815 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Michałków 1. wś, pow. kołomyjski, na płn. granicy powiatu położona, nad pot. Czerniawą, który tu w staw się rozlewa i obraca młyn wodny. Obszar dwor. gr. or. 181, łąk 80, past. 82, lasu 290 mr, ; włośc. gr. or. 104, łąk 80, past. 4 mr. ; ludn. rz. kat 56 do par. Zuków o 6 kil, gr. kat. 142, par. Żukocin o 2 kil. M. graniczy na wsch. z Żukowem, płd. z Zukocinem, zach. z Czeremchowem, na płn. Bohorodyczynem. Kasa pożycz. z kapit. 140 złr. ; właścwięk. posiadł. Paweł Nikorowicz. 2. M. , wś, pow. borszczowski, leży w okr. ołowogranicznym, na lew. brz. Dniestru, gra niczy na wsch. z Chudykowcami, na płd. z Uściem Biskiem, na zach. z Dniestrem, na płd, z Filipkowcami. Obszar dwor. gr. or. 350, łąk 140, past. 22, lasu 12 mr. ; włośc. gr. or. 375, łąk 67, past. 64, lasu 27 mr. ; ludn. rz. kat. 15 do par. w Krzywczu o 10 kil, gr. kat. 450, par. Filipkowce; sąd powiat. Mielnica, urząd poczt. Uście Biskupie, szkoła filialna. 3. M. , kopalnia nafty na obszarze dworskim Śchodnicy, pow. drohobycki. B. R. Michałków, wś nad strugą t. n. dopływem Nieporowy, pow. chocimski gub. besarabskiej, par. Chocim, ma cerkiew drewnianą; w 1868 r. było tu 101 dm. X. M. O. Michałków, fol. , pow. odolanowski, 3 dm, , 72 mk. ; należy do dom. Lewkowa. Poczta i i d. w Ostrowie. MichałkowaPolawa al. Michałkowce wś należąca do sstwa żytomierskiego, niedaleko m. Żytomierza; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 303, 305. Michałkowce L wś, pow. Ostrogski, ob. Michałowce. 2. M. , wś, pow. starokonstantynowski, kaplica kat. par. Starokonstantynów. Michałkowce, wś, pow. proskurowski, na pograniczu pow. latyczowskiego, o 15 w. od Proskurowa, o 25 od Jarmoliniec okr. polic. i st. p. , gm. Szarawka, par. M. Ma 105 dm. , 700 mk. , 643 dz. ziemi włośc, 848 dz. dwors. , kościół paraf. pod wez. Niepok. Pocz. N. P. M. zbudow. z drzewa 1714 r. przez Wrzeszczów, 1860 r. nowowymurowany ze składak, staraniem proboszcza Kaczorowskiego; parafian 2038; kaplica we wsi Kołybaniach; cerkiew p. w. ś. Paraski, 624 parafian, 45 dz. ziemi. Duży ogród fruktowy z rzadkiemi gatunkami owoców. Po Wrzeszczach należały M. do Gawrońskich i Zawadzkich; Michał Zawadzki kompozytor sprzedał je około 1863 r. Markowskiemu. Gleba glinkowata, położenie pagórkowate. Do parafii katol michałowieckiej oprócz M. i Michałkowieckiej słobódki, należą wsie Bałamutówka, Iwaszkowce, Jankowce, Michałkowce Michałkowa Michalowce Kazimierek, Kołybanie, Łuka, Monastyrek, Swinna i fol. Zarudzie. Dr. M. i X. M. O. Michałkowice, fol, pow. wągrowiecki; 2 dm. , 26 mk. ; należy do dom. Zelice. Poczta Poczta w Wągrówcu. Michałkowice 1. niem. Mchalkowitz, w dok. z 1384 i 1532 r. Michelkowitze, wś i dobra, pow. bytomski. Posiadają kościół paraf. kat. , szkołę katol. , piec wapienny, cegielnię, kopal nie węgla kamiennego i trzy huty cynkowe. Kopalnia węgla Fanny zajmuje 230 robotn. i produkuje przeszło 250, 000 tonn węgla. Po żar jaki powstał w tym pokładzie węgla w r. 1816, trwał do ostatnich lat. Huty cynkowe zatrudniały 300 robotn. i produk. za 250, 000 tal. W 1570 r. M. były własnością Jana, po nim syna jego Krzysztofa Mieroszewskich. Ten ostatni zapisuje M. bratu Wojciechowi, podwoj, krakows. W XVIII w. przeszły przez wiano do rodziny Schwerengrebel. Par. dek. bytomski, w obrębie jej 4600 kat. , 106 ewang. i 52 ki. 2. M. Michalkowicz w 1430 r. , kol. do Jankowic należąca. 3. M. , niem. Michalkowitz, wś, pow. boguniński na Szląsku austr. Posiada kaplicę katol. , filią par. Ostro wa Polska, szkołę począł, zarząd kopalni wę gla należących do dr. żel. płn. cesarza Ferdy nanda i kopalnie węgla. Br. Ch. Michałkowicze, wś, pow. borysowski, okr pol. łohojski; przy drodze z Hajny do Chotajewicz. Ma osad włócznych 25. Okolica wzgó rzysta; wypływa stąd na zach. kilka małych rzeczek, mianowicie Rudzianka i dwie Boczyłówki, dopływy Ilii. A. Jel. Michałkowiecka słobódba, wś, pow. la tyczowski, gm. i okr. polic. Michałpol o 6 w. , par. Michałkowce; 93 dm. , 614 mk. , 562 dz, ziemi włośc, 406 dz. dwors. Zawadzcy sprze dali ją w ostatnich czasach LüdersowiWei marn. Dr. M. Michałkowo 1. wś włośc, pow. lipnowski, gm. Chalin, par. Sobowo, odl. o 25 w. od Lipna, ma wiatrak, 9 dm, 136 mk. , 351 mr. gr. dobr. , 20 nieuż. Fol. M. dworskie, nad rz. Kamieniczką, ma 2 dm, 21 mk. , rozl. mr. 544 gr. or. i ogr. mr. 440, łąk mr. 60, past. mr. 2, lasu mr. 29, nieuż. i place mr. 13; bud. mur. 5, z drzewa 9, wiatrak i pokłady torfu. Wś M. os. 23, 25 gr. mr. 55. 2. M. , wś włośc, nad rz. Skrwą, pow. lipnowski, gm. i par. Tłuchowo, odl o 26 w. od Lipna, ma 7 dm. , 59 mk. , 177 mr. gr. , 5 nieuż. Jest tu ewang. dom modlitwy. 3. M. , wś włośc, pow. sierpecki, gm. i par. Borkowo Kościelne, odl o 4 1 2 w. od Sierpca, ma 3 dm. , 10 mk. , 4 mr. gruntu. Michałkowszczyzna, fol. w płn. stronie pow, borysowskiego, w okolicy wsi Starzyny, okr. polic 3ci dokszycki, miejscowość lesista. Michałoc, ob. Michałpol. Michałopol, kol i os. karcz. nad rz. Wiercicą, pow. noworadomski, gm. Żytno, par. Gidle. Kol ma 25 dm. , 220 mk. , 307 mr. ; osada karcz. 1 dm. , 5 mk. , 6 mr. M. wchodził w skład dóbr Ciężkowice. Br. CA. Michałów 1. wś, pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Tarchomin. W 1827 r. 18 dm. , 65 mk. 2. M. , wś i fol, pow. warszawski, gm. Jabłonna, par. Wieliszew, odl, 17 w. od Warszawy, w pobliżu Narwi. W 1827 r. 29 dm. , 253 mk. Fol M. z nomenkl. Owczarnia i wsią Łajsk, rozl wynosi mr. 1535 gr. or. i ogr. mr. 544, łąk mr. 147, past. mr. 35, lasu mr. 763, zarośli mr. 6, wody mr. 7, nieuż. i place mr. 33; bud. mur. I, z drzewa 16; płodozmian 8 i 10 polowy. Wś Łajsk os. 37, z gr. mr. 868. 3. M. , wś, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew. odl. 19 w. od Warszawy. W 1827 r. 13 dm. , 97 mk. Dobra M. składają się z fol M. i Sadowszczyzna, rozl. mr. 1518 fol M. gr. or. i ogr. mr. 755, łąk mr. 79, lasu mr. 547, nieuż. i place mr. 21, razem mr. 1402; bud. z drzewa 11; fol Sadowszczyzna gr. or. i ogr. mr. 69, łąk mr. 44, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 116; bud. z drzewa 2. Dobra te w r. 1877 oddzielone zostały od dóbr Okuniew. 4. M. , wś i os. fahr. , pow. błoński, gm. Radzików, par. Leszno, odl 16 w. od Grodziska, 6 w. od Błonia, a 34 w. od Warszawy. Posiada cukrownię, własność Jana Persona i Samuela Bernsteina, która w 1880 wyprodukowała za 300, 000 rs. i zatrudniała 250 robotn. Osada fabr. ma 560 mk. i 120 mr. obszaru; leży na terrytoryum dóbr Leszno ob. . 5. M. , wś, pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Jeruzal Posiada szkołę począt. ogólną. W r. 1827 r. 28 dm. , 171 mk. 6. M. , fol. , pow. sochaczewski, gm. i par. Głusk. Należy do dóbr Gniewniewice. 7. M. Dolny i M. Górny, wś i fol. nad rz. Pilicą, pow. grójecki, gm. Lechanice, par. Wrociszew. M. Dolny miał w 1827 r. 28 dm. i 288 mk. M. Górny 23 dm. , 233 mk. Jest tu piękne gospodarstwo folwarczne, gorzelnia, browar, młyn amerykański, cegielnia, owczarnia zarodowa i stadnina. M. leży na wyniosłym brzegu doliny Pilicy, w pięknem położeniu. W końcu XVII w. był tu zamek, o którym wspomina w swej podróży Verdum str. 117, wyd. Liske. Dobra M. składają się z fol M. , Rudawica, Ignacówka, Palczew, Wola Palczewska; attyn. Budy Michałowskie i Majdan; wsi M. Górny, M. Dolny, Bończa, Palczew, Wola Palczewska, Zastruże. Budy Michałowskie, rozl. mr. 6016 fol. M. i Ignacówka gr. or. i ogr. mr. 823, . łąk mr, 138, past. mr. 77, wody mr. 123, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 1176, płodozmian 7polowy; fol Rudawica gr. or. i ogr. mr. 342, łąk mr. 25, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 1, razem mr. 369; płodoz. 7polowy; fol Palczew i Wola Palczewska gr, or. i ogr. mr. 846, łąk Michałkowicze Michałkowiecka słobódba Michałkowo Michałkowszczyzna Michałoc Michałopol Michałki mr. 156, past. mr. 224, wody mr. 18, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 1749 płodozmian 6polowy; nomenkl. Budy Michałowskie gr. or. i ogr. mr. 3, łąk mr. 131, razem mr. 134, nadto w lasach mr. 2321, zarośli mr. 180, w nieuż. i drogach mr. 582, w osad. mr. 5, bud. z drzewa w całych dobrach jest 73, ubezpieczonych na rs. 72, 330; pokłady torfu i rudy żelaznej. Wś M. Górny os. 38, z gr. mr. 415; wś M. Dolny os. 39, z gr. mr. 536; wś Bończa os. 27, z gr. mr. 505 wś Palczew os. 32, z gr. mr. 439; wś Wola Palczewska os. 16, z gr. mr. 173; wś Zastruże os. 12, z gr. mr, 222; wś Budy Michałowskie os. 11, z grun. mr. 135. 8. M. , wś, pow. gostyński, gm. Czermno, wchodziła w skład dóbr Czermno ob. . 9. M. , przyległośó dóbr Kuźmy, w pow. łowickim. 10. M. , wś, kol. i os. nad strum. Pokrzywnicą i Rudnik, pow. kaliski, gm. i par. Opatówek, odl. 14 w. od Kalisza. Wś złożona z 4 części ma 32 dm. i 243 mk. ; 1sza kol. 13 dm. , 87 mk. ; 2ga kol. wraz z kol. Cienia i folw. Ryte Góry 8 dm. , 65 mk. W 1827 r. było tu w ogóle 29 dm. , 259 mk. Wś tę wraz z przyległą wsią Cienia Kazimierz W. dał arcyb. gniezn. w 1359 r. w zamian za Królewice i Chroślnię w ziemi sandomierskiej i krakowskiej Dług. I, 618. Por. też Lib. Ben. Łaskiego t. II, 53. 11. M. ; os. , pow. wieluński, gm. Kuźnica Grabowska, par. Kraszewice, odl. od Wielunia w. 34 dm. 2, mk. 13. 12. M. , kol. i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm. i par. Gorzkowice; kol. ma 5 dm. , 38 mk. , 12 mr. włośc; os. karcz. 1 dm. , 8 mk. , 5 mr. W 1827 r. było tu 6 dm. , 42 mk. 13. M. , kol. włośc, pow. piotrkowski, gm. Szydłów, par. Piotrków. Ma szkołę począt. ; 18 dm. , 347 mk. , 374 mr. Por. Jarosty. 14. M. , fol. , pow. piotrkowski, gm. Woźniki, 1 dm. , 260 mk. 15. M. al. Gryf al. Nowa osada leśna, kol. , pow. piotrkowski, gm. Szydłów, 4 dm. , 23 mk. , 85 mr. . 16. M. , wś, pow. brzeziński, gm. i par. Łaznów. Ma 21 dm. , 185 mk. , 178 mr. , majorat M. Brujewicza. 17. M. i fol. nad rz. Mrożycą, pow. brzeziński, gm. Mroga Dolna, par. Jeżów. Wś ma 5 dm. , 52 mk. , 98 mr. ; fol. ma 1 dm. , 4 mk. , 180 mr. 18. M. , kol. włośc, pow. brzeziński, gm. Długie, ma 5 dm. , 9 mk. , 138 mr. 19. M. , kol. włośc. nad rz. Moszczenicą, pow. brzeziński, gm. Biała, ma 5 dm, 27 mk. , 76 mr. 20. M. , wś i M. poduchowny, pow. noworadomski, gm. gm. gm. Kruszyna, par. Kłomnice. Wś ma 19 dm, 104 mk. , 79 mr. M. poduchowny, wś, 29 dm. , 65 mk. , 75 mr. 21. li. , j fol. , pow. noworadomski, gm. Rzeki, par. Kłomnice, ma 2 dm. , 300 mr. obszaru. Należy do dóbr Chorzenice; 22. M. , fol. , pow. częstochowski, gm. Kamienica Polska, par. Poczesna, 2 dm. , 2 mk. , 294 mr. Własność M. Sobolewa. 23. M. , os. włośc i fol. , pow. będziński, gm. Pińczyce, par. Mrzygłód, ma 4 dm. , 24 mk. , 40 mr. ; walcownia blachy żelaznej. 24. M. , wś włośc, pow. radomski, gm. Zakrzew Kościelny, par. Jarosławice, odl. 16 w. od Radomia. Ma 10 dm. , 66 mk. , 119 mr. 25. M. , wś, i Michałówek, wś, pow. kozienicki, gm. Maryampol, par. Głowaczów, odl 21 w. od Kozienic M. ma 19 dm. , 118 mk. , 294 mr. ziemi włośc i 1 mr. dwors. Michałówek zaś 5 dm. , 37 mk. , 75 mr. włośc, ob. Grabna Wola. 26. M. , wś i fol. nad rz. Kamienną, pow. iłżecki, gm. i par. Wierzbnik, leży przy drodze bitej, odl. 22 w. od Iłży a 8 w. od Wąchocka, posiada szkołę począt. i fabrykę żelaza, 64 dm. 19 mur. , 497 mk. , 474 mr. ziemi włośc i 88 mr. należącej wraz z fabryką do to warz. zakładów starachowieckich. W1827 r. , wś rząd. , miała 19 dm. 170 mk. Obecnie jest tu pudlingarnia o 7 piecach pudlowych, dubeltowych i jednym piecu szwejsowym z młotem parowym. Zakład poruszany siłą wody, wyrabia półproduktu żelaznego do 120, 000 cnt. , zatrudnia 150 robotn. , zarabiających od 50 kop. do 1 rs. dziennie dane z r. 1880. Wchodzi w skład zakładów starachowieckich, które są własnością towarzystwa akcyjnego. Do r. 1816 M. należał do benedyktynów łysogórskich i wtedy posiadał fryszerki i szlifiernie do broni siecznej i palnej, r. 1836 przerobione na pudlingarnię. R. 1870 br. Fraenkel nabył M od rządu wraz z innemi zakładami starachowieckiemi, a r. 1877 od Fraenkla nabyło towarzystwo akcyjne. Zakład michałowski był wybudowany podług systemu, pierwotnego, lecz przeszedłszy na własność prywatną, został znacznie powiększony i pod względem hutniczym ulepszony. 27. M. , kol. , pow. iłżecki, gm. Pętkowice, par. Bałtów, odl. 40 w. od Iłży; ma 10 dm. , 51 mk, 271 mr. 28. M. , os. , pow. iłżecki, gm. Rzeczniów, par. Iłża, odl, 12 w. od Iłży, ma 1 dm. , 9 mk. , 2 mr. 29. M. Maly, wś, pow. iłżecki, gm. Skarżysko Kościelne, par. Wąchock, odl. 24 w. od Iłży, ma 19 dm. , 123 mk. , 282 mr. 30. M. , wś włośc, pow. opatowski, gm. Modliborzyce, par, Opatów, odl 8 w. ód Opatowa, ma 7 dm. , 28 mk. , 259 mr. 31. M. , os. włośc. , pow. opoczyński, gm. Unewel, par. Białobrzegi, odl. 28 w. od Opoczna, ma 3 dm. , 21 mk. , 25 mr. 32. M. al. Barycz, fol, ob. Gowarczów. 33. M. , os. fabr. , pow. olkuski, gm. i par. Bolesław, założona na gruntach fabr. Mijaczów. W 1880 r. odkryto tu pokłady galmanu. Jest tu fabryka drutu żelaznego, gwoździ i łańcuszków, która przecięciowo zatrudnia 72 ludzi dziennie, posiada 2 hydrauliczne koła o sile 15 koni. Fabryka przerabia średnio 30, 000 pudów różnego gatunku drobnego żelaza, spotrzebowując około 6000 korcy węgla kamiennego. Michałkowice Michałów Michałów Michałówek Michałowce Zakład wyprodukować może z surowych materyałów do 60, 000 pud. i przygotować wyrobów do 50, 000 pud. rocznie. 34. M. , wś nad rz. Nidzicą, pow. pińczowski, gm. Góry, par. Michałów, leży na drodze z Pińczowa do Działoszyc. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. Młyn wodny ameryk. , przerabiający 140 czetw. mąki i kaszę drobną krakowską. W 1827 r. 5 dm. , 82 mk. Kościół paraf. erekcyi niewiadomej, podobno z 1356 r. W XV w. istniał już tu kościół paraf. św. Wawrzyńca, z kamienia stawiony. Dziedzicem wsi był Jan Kurozwęcki h. Róża. Wś miała 7 łanów kmiecych, karczmę, zagrodników, folw. i młyn na Nidzicy Dług. II, 384. M. par. , dek. pińczowski dawniej szkalbmierski, ma 703 dusz. Bobra M. składają się z fol. M. , Podlesie, Terczyn i wsi M. W 1866 r. ogólna rozl. dominialna wynosi mr. 2361 gr. or. i ogr. mr. 1081, łąk mr. 225, lasu mr. 140, zarośli mr. 808, past. mr. 33, nieuż. i place mr. 74. Wś M. os. 80 z gr. mr. 678. 35. M. , pow. włoszczowski, gm. i par. Chrząstów. 36. M. , pow. włoszczowski, gm. i par. Secemin. 37. M. , pow. włoszczowski, gm. Włoszczowa, par. Kozłów. 38. M. , fol. , pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce, odl. 10 w. od Janowa, założony około 1850 r. przez dziedzica dóbr Lute Michała Malhomme a, śród lasów dworskich, 9 dm. , 128 mk. , 240 mr. ziemi. Obecnie rozdzielony na części. 39. M. , fol. należący do dóbr Mężenin ob. . 40. M. , ob. Michalów. Br. Ch. Michałów 1. dwór, pow. rossieński, par. ejragolska, własność Dowgirda. 2 M. , folw. , pow. rzeczycki, ob. Brahin t. II, 348 2. 3. M. , folw. , pow. rzeczycki, okr. polic. 2 jurewicki, o 10 w. na wsch. od mka Jurewicz; miejscowość poleska, nizinna. 4. M. al. Michałowo, folwark, powiat ihumeński, okręg polio. 1 uździeński; w XVIII wieku nale żał do rodziny Oskierków, do dominium Szack ob. , na początku wieku bieżącego prze szedł do Hruszwickich i dotąd jest ich wła snością; ma obszaru około 64 włók. Ziemia lekka, łąki nadzwyczaj obfite nad Ptyczą, du żo ryby i zwierzyny, są nawet bobry, lasy dębowe, jesionowe i sosnowe. Młyny na Pty czy, dochód z propinacyi i czynszów znaczny. 5. M. , mylnie Machałów, folw. o 4 w. na pła zach, od Mińska, nad rz. Łoszycą, dopływem prawym Swisłoczy położony; dziedzictwo Obrąpalskich, ma obszaru przeszło 48 włók, grunta żyzne; młyn. A. Jel. Michałów, góra lesista, w Karpatach wscho dnich, w Baligrodzkich górach, na granicy gm. Rabego i Łubnego, w pow. Lisko, pod 48 54 53 wsch. dłg. g. F. , a 49 17 50 płn. sz. g. Od zach. i płn. opływa ją potok Rabski, a od wsch. Hoczewka. Wznies. 810 m. npm. Br. G. Michałów, ob. Michałowo, pow. brodnicki. Michałowce 1. wś, pow. Ostrogski, o 4 w. na wsch. od rz. Horynia, o 23 w. na płn. zach. od Ostroga; cerkiewka filialna. Miejscowość górzysta; wzgórza ciągną się od płd. km płn. i przy samej wsi zaginają się ku zachodowi; strona zachodnia niska, pokryta lasami i błotami, północna zaś piaszczysta; grunta glinkowate, wydają obfite plony. Włościanie dość zamożni, trudnią się rolnictwem, hodowlą bydła, koni i owiec, oraz transportem drzewa, wyrabianego w okolicznych lasach kilku z nich zajmuje się pszczolnictwem. W okolicznych wzgórzach znajduje się kreda i kamień wapienny, z którego wypalają wapno. M. należały niegdyś do Firlejów, potem przeszły do Bertramów, a w 1796 r. rozdzielone zostały pomiędzy Kępińskich, Rosołowskich i Potockich. Potoccy sprzedali swą część Łobaczowskim, do których przeszła także część Kępińskich; część zaś Rosołowskich nabyli Ilińscy. Obecnie część Łobaczewskich jest w posiadaniu Krasikowskiego; równie i część Ilińskich zmieniła właściciela. 2. M. , wś, pow. starokonstantynowski, par. Starokonstantynów, na wsch. od Krasiłowa. Ma kaplicę katolicką. E. 1867 miała 75 dm. Ob. Archiw. J. Z. R. , cz. VI, 1. 1, 291. J. Krz. Michałowce, Michajłowce u Marczyńskiego Michalowce, wś, pow. mohylowski, na pograniczu uszyckiego, niedaleko źródeł rz. Żwanki, dopływu Terebieży, gm. i par. Śnitków, na drodze z m. Wierzchówki do Boguszówki; 205 dm. , 950 mk. , 1270 dzies. ziemi włośc, 1291 dz. dwors. Bronisława Sobańskiego i 1292 dz. Milewskiej, 63 cerkiewnej. Cerkiew pod wezw. św. Michała, piękny dwór, ogród, grunta górzyste, gleba glinkowata, kamień wapienny i cegielnia. Należała do sstwa bar skiego, potem do Dzierżków, obecnie Sobań skich i Milewskiej. M. tem pamiętne, że tu 29 lut. 1768 r. ułożono i podpisano naprzód w 8 osób między nimi Pułascy i Krasińscy akt konfederacyi barskiej w domu Rafała Dzierżka. Dr. M. Michałówek 1. pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. 2. M. , kol. , pow. łowicki, , gm. i par. Nieborów, odl. 12 w. od Łowicza. Ma 8 dm. , 56 mk. , 15 mr. ziemi, 3. Mi. , pow kozienicki, ob. Michałów. 4. M. al. Michałów, folw. , pow. janowski, gm. i par. Modliborzyce. Michałowice 1. wś, pow. warszawski, gm. Pruszków, par. Raszyn, odl. 7 w. od Warszawy. W 1827 r. 17 dm. , 149 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 700 grun. orno i ogr. mr. 530, łąk mr. 93, pastw. mr. 31, lasu mr. 5, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 2, z drzewa 9; płodozmian 6polowy. Są 3 stawy. Wś M. osad 22, z gr. mr. 97. 2. M. , wś, pow. grójecki, gm. Borowe, par. Michałowice. Leży pomię dzy NowemMiastem a Przybyszewem w pobliżu Pilicy. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową. W 1827 r. miała 29 dm. , 261 mk. M. gniazdo Michałowskich h. Trzaska, posiadały kościół par. już w początkach XV w. Według Lib. Ben. Łaskiego t. II, 309, 10 w skład par. M. wchodziły wsie Brzostowice, Komarów, Koski, Ługowice, Michałowice, Pomyczów, Porzecze, Ślepa Wola, Stamierowice, Świdno, Stryków, Tomczyce, Według akt kościelnych Acta Visit. M. były w 1609 r. własnością And. Swidzińskiego, Mateusza Jezierskiego i Jana Michałowskiego, miały kościół paraf. drewniany W W, ŚŚ. Obecny wzniósł w 1752 r. dziedzic M. Świdziński. M. par. dek. grójecki 1675 dusz. 3. M. , wś, pow. skierniewicki, gm. Kowiesy, par. Chojnata, odl. 22 w. od Skierniewic, a 15 w. od Radziwiłłowa, st. dr. żel. w. wied. W 1827 r. 18 dm. , 116 mk. Jest tu cmentarzysko przedhistoryczne. Folw. M. lit. A. rozl. mr, 181 grunta orne i ogr. mr. 178, pastw. mr. 1, nieuż, i place mr. 2, bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 4polowy. 4. M. , wś nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. i par. Tum, odl. od Łęczycy w. 5 1 2 dm. 5, mk. 62. Ob. Łaski, Lib. ben. t. II, 430. 5. M. , wś i folw. , pow. pińczowski, gm Czarnocin, par. Stradów, odl. 20 w. od Pińczowa, posiada młyn wodny. W 1827 r. 15 dm. , 99 mk. Długosz podaje dwa opisy M. , w pierwszym dziedzicem jest Piotr Grabiński h. Strzemię, w drugim Korzeński tegoż herbu; w pierwszym dziesięcina idzie do Dzierząźni, w drugim do Stradowa. Było tu wtedy 6 łanów kmiecych, zagrodnicy i folw. ob. Dług. II, 66 i 417. Folw. i wś M. rozl. mr. 329 gr. orne i ogr. mr. 262, łąk mr. 19, pastw. mr. , lasu mr. 30, nieuż. i place mr. 17, bud, mur. 2, z drzewa 14; płodozmian 11polowy. Wś M. os. 28, z gr. mr. 49. 6. M. , wś nad rz. Dłubnią, pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice. Leży na granicy królestwa, o 8 kil. od Krakowa, przy szosie warsz. krakowskiej, w dolinie rz. Dłubni, wpadającej do Wisły pod Mogiłą. Rzeczka ta powyżej wsi Sieciechowice nazywa się Glanówką od wsi Glanowa, skąd bierze początek. Jest tu urząd gminny, szkółka wiejska, stacya pocztowa i telegraficzna, komora celna, przy której bywają targi zbożowe 2 razy na tydzień, młyn wodny. Dymów 106, ludności 924, gruntów włościańskich mr. 1285, dwors. 715. W 1827 r. było tu 67 dm. , 430 mk. Położenie M. pagórkowate, ziemia lekka do uprawy, glinkowata, urodzajna, spoczywa na t. z. opoce wapiennej, zawierającej liczne skamieniałości, np. jerzyki różnej formy, muszle, amonity, korale i t. p. Włościanie zamożni, trudnią się wyłącznie rolnictwem i furmankami. Komora celna przeniesiona tu z Wilczko1 wic w 1838 r. , od r. 1882 zamieniona z I, na komorę III klasy. Wartość towarów wywiezionych w 1881 r. 646893 rs. kredyt. ; w r. 1883 rs. 927994, w tem za rok 1881 jaj sztuk 7392000 za rs. 123200. Zboża w ziarnie czet. 31646 za rs. 464490, pierza pud. 1151 za rs. 35600, ptastwa domowego sztuk 15756 za rs. 15551. W r. 1883 wywieziono jaj sztuk 26312800 za rs. 429454, zboża w ziarnie czet. 26170 za 287228, pierza pud, 2876 za rs. 85100, ptastwa gęsi sztuk 13378 za rs. 13236 i t, d. Przywieziono towarów w 1881 r. za rs. 758370, cło od nich przyniosło 193534 rubli metalicznych, główniejszemi przywozowemi towarami była sól pud, 107052, której przywóz wzrósł w 1883 r. do 122263 pudów. Maszyny rolnicze w 1881 r. pud. 4026 za rs. 24589; w r. 1883 przywóz ich zmniejszył się do pud. 2576 za rs. 14309. W XV w. M. były własnością klasztoru Bożogrobców w Miechowie. Było tu 24 łany kmiece, dwie karczmy jedna 6, druga 8 marek płaciła, siedmiu zagrodników, dwa młyny na Dłubni i folw. klasztorny. Dziesięcinę w ilości 30 marek, należącą do prebendy Czechowskiej w Krakowie, dzierżawił sam klasztor Długosz, III, 426. Michałowice należały dawniej do probostwa miechowskiego. Uchwałą sejmową z r. 1768 przeznaczone zostały na powiększenie dochodów akademii krakowskiej. Na mocy przywileju Stanisława Augusta z dnia 2 maja 1788 r. M. przeszły w wieczyste posiadanie ks. Hugona Kołłątaja, referend. wiel. ks, litew. , za opłatą rocznego czynszu na rzecz tejże akademii. Konfederacya targowicka, pod pozorem niepłacenia czynszu, odebrała Kołłątajowi M. i inne edukacyjne dobra i uchwałą z d. 16 czerwca 1793 r. nadała takowe Karolowi Głębockiemu. W kilka dni potem, Głębocki zbył te prawa swoje do M. Józefowi Ankwiczowi, do innych zaś dóbr po Kołłątaju, Antoniemu Raczyńskiemu. Po uchyleniu przez sejm grodzieński w d. 15 wrześ. 1793 r. aktów konfederacyi targowickiej i wyznaczeniu komisyi do zbadania zrządzonych przez nią krzywd obywatelom, plenipotent Kołłątaja, naciśnięty przez jego wierzycieli, udowodnił kwitami akademii krakowskiej regularne opłacanie czynszu, a tem samem nieprawne pozbawienie Kołłątaja jego własności, odzyskał on też M. , lecz tylko chwilowo, gdyż po uwięzieniu go w r. 1794, rząd austryacki nałożył sekwestr na jego dobra. Przeciwnicy ponownie usiłowali pozbawić go tytułów własności; nareszcie po wielu kolejach, z mocy dekretu król. sask. , księcia warszawskiego, z d. 24 paźdz. 1810r. , M. powrócono zostały Kołłątajowi. Po jego śmierci przeszły drogą spadku do brata jego Jana, następnie do hr. Maryi z Kołłątajów Krasickiej, która, spłaciwszy Michałów Michałowice Michałowice Michałowiecki Jar Michałowiecki potok Michałowin Michałówka fundusz edukacyjny, stała się właścicielką M. , pozostających w tej samej rodzinie do r. 1875, w którym je kupił Tadeusz Dąbrowski. Folw. i wś M. rozl. mr. 716 gr. orne i ogr. mr. 358, łąk mr. 12, pastw. mr. 99, lasu mr. 212, nieuż. i place mr. 35, bud. mur. 1, z drze wa 13; płodozmian 6polowy. Wś M. os. 76, z gr. mr. 1371 M. , gmina należy do sądu gm. okr. IV w Wilczkowicach, st. p. Michało wice. Gmina ma 7808 mr. obszaru i 2884 mk. 1867 r. . A. Pal. , Dąb i Br. Ch. Michałowice, zaśc. pryw. nad rz. Dzisną, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 120 w. od Dzisny, 1 dno. , 7 mk. kat. Michałowice al. M. Tyśmienickie, rus. Mychałewyczi Tyśmenycki wś, pow. drohobycki, 8 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt. , stacyi kolej. i telegr. w Dronobyczu. Na płn. leżą Rychcice i Lipowice, na wsch. Słońsko i Delawa, na płd. Neudorf, na płd, zach. Raniowice, na zach. Poczajowice i Rych eice. środkiem wsi płynie Tyśmienica. Wcho dzi ona tu od płd. z Poczajowic i płynie na płn. wsch. , a w końcu na wsch. do Lipowic, zabierając w obrębie wsi pomniejsze strugi od lew. brz. W środku obszaru leżą zabudowa nia wiejskie, na płn. zach. część wsi Chatki Lasowe, we wsch. narożniku grupa domów Fedorcy, na płd. krańcu część wsi i folw. Maryampol al. Marcinpol, Martynopol, Zagóra. Tutaj wznosi się najwyższe wzgórze 365 m. , znak triang. , podczas kiedy na płn. zach. wznosi się najwyższy punkt do 277 m. Płd. kończynę wsi przebiega gościniec drohobyckostryjski, część płn. zach. kolej naddniestrzańska. Własn. więk. Bielskiego ma roli orn. 255, łąk i ogr. 41, pastw. 13, lasu 87; własn. mniej. roli orn. 720, łąk i ogr. 417, past. 167, lasu 5 mr. W r. 1880 było 1120 mk. w gmi nie, 30 na obsz. dwor. między tymi 101 obrz. rzym. kat. , 1020 obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Rychcicach, gr. kat. w miejscu, dek. drohobycki, dyec. przemyska. Do parafii na leżą Słońsko i Poczajowice. We wsi jest cer kiew pod wezw. śś. Kozmy i Damiana, szkoła etat. jednokl. i kasa pożyczk. gminna z kapit. 519 zł. w. a. W lesie koło Słońska jest staw. Podanie miejscowe głosi, że na tem miejscu stała niegdyś cerkiew. Pewnego razu w dzień Wielkiejnocy, poszli mieszkańcy zamiast do cerkwi, do karczmy, która stała w pobliżu. Za karę zapadła się cerkiew i karczma, a w miej scu tem powstał staw. 2. M. , ob. Michalewice. Lu. Dz. Michałowiecki Jar, przys. , pow. uszycki, par. Zaleśce, nad rz. Tarnawą, ma młyn wo dny, należy do Makowieckiej. X. M. O. Michałowiecki potok, potok, wypływa w obr. gm. Michałówki, w pow. borszczowskim, płynie po wsch. stronie wsi M. , w kierunku południowym, oddzielając obszar M. od obsza ru Kudryniec, następnie granicą Dżwiniaczki i Paniowiec i poniżej Dżwiniaczki uchodzi z lew. boz. do Dżwiniaczki. Między tym potokiem a Dżwiniaczką legła Michałowiecka góra 243 m. . Długość biegu 4 kil. i pół. Ujście leży 187 m. npm. Br. G. Michałowin; wś, pow. chełmski, gm. Turka, par. Dorohusk ob. . Posiada szkołę Początkową. W 1827 r. 24 dm. , 152 mk. Michałówka, struga w pow. kaliskim, gm. Iwanowice, płynie pod wsią Chojno, Niemiecka Wieś, Borek Księży, Kuczo wola i Korzekwin. Michałówka 1. wś, pow. kaliski, gm. Bru dzew kaliski, par. Piątek Wielki, odl. od Ka lisza w. 18; dm. 4, mk. 12. 2. M. , kol. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Niemysłów, par. Pęczniew, odl. od Turka w. 28; ma 8 dm. 3. M. , kol. nad rz. Strugą, pow. łęczycki, gm. i par. Piątek, odl od Łęczycy w. 21 1 2, dm 9; mk. 67. 4. M. , wś, pow. kozienicki, gm. i par. Świerze Górne, odl. 10 w. od Kozienic, ma 5 dm. , 40 mk. , 59 mr. obszaru. 5. M. , wś, pow. olkuski, gm. i par. Jangrot. W 1827 r, wś duchowna, 78 dm. , 536 mk. 6. M. , pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice. 7. M. , os. karcz. , pow. lubartowski, gm. Rudno. 8. M. , folw. , pow. tomaszowski, gm. Kotlice, par. Dub ob. . 9. M. , wś, pow. garwoliński, gm. Wola Rębkowska, par. Gar wolin. Ma 12 dm, 70 mk. , 27 mr. , posiada szkołę początkową. 10. M. , wś, pow. kalwaryjski, gm. Janów, par. Kalwarya, odl. 4 w. od Kalwaryi, ma 28 dm. , 294 mk. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 129. 11. M. , ob. Lenie, pow. lipnowski. Br. Ch. Michałówka 1. wś rząd. , nad stawem, pow. wileński, w 5 okr. polic, o 15 w. od Wilna, 11 dm. , 135 mk. 5 praw. , 130 katol. . 2. M. al. Pieczyszcze, zaśc. w płn. stronie pow. rzeczyckiego, nieopodal granicy pow. bobrujskiego, nad rzką Żerdzianką, prawym dopły wem Berezyny, osad 5. Zapadłe, głuche polesie, grunta mizerne, lekkie. 3. M. , wieś w płd. stronie pow. rzeczyckiego, w 1 okr. polic, brahińskim, gm. sawickiej, nad dużem jeziorem uformowanem z rzeki Nieświcz ob. , ma osad 21; miejscowość poleska, grunta do bre, łąki obfite. 4. M. al. Mchalouka, jezioro a właściwie zatoka rz. Prypeci, w pow. mozyrskim, o 4 w. na płn. od mczka Skryhałowa i naprzeciwko wsi Żechowicze; długie na 4 1 2 wiorst, szerokie na 1 4 w. , bardzo rybne. 5. M. , karczma, pow. słucki, w 2 okr. polic. kleckim, przy szosie brzeskiej, pomiędzy wsiami Zajelnia i Trzeciaki. 6. M. , folw. , pow. szawelski, ob. Giergżdele. 7. M. , folw. , pow. kowelski, ob. Kaczyn. Al Jel. Michałówka L wś, pow. żytomierski, par. Lubar, własność dawniej Budzyńskich, potem Micińskich, dziś Michała Piotrowskiego. Ma cerkiew drewnianą. O półtorej wiorsty od wsi M. leży stacya poczt. t. n. , między Cudnowem a Lubarem. 2. M. , zaginiona wś w pow. krzemienieckim, w pobliżu m. Łabunia i Sudiłkowa, jak się zdaje leżała w płd. zach. części pow. zasławskiego lub w sąsiedniej pow. nowogródwołyńskiego; ob. Archiw. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 292. 3. M. , ob. Michałpol Michałówka Michajłowka, u Marczyńskie go Płazówka, wś, pow. lityński, na pograniczu Winnickiego; gm. , par. i okr. polic. Meżyrów; o 39 w. od Lytynia; 20 osad, 36 mk. , 310 dz. ziemi włośc. Należy do klucza meżyrowskiego Konstancyi z Orłowskich Czeremzinowej. J. Krz. Michałówka 1. al. Michalówka Woronowicka, wś, pow. bracławski, w 4 okr. polic, gm. Obodne, na pograniczu pow. Winnickiego; 115 dm. , 318 dusz męskich; 578 dz. ziemi włośc; par. katol. Woronowica, kaplica katol. na miejscu; cerkiew podwyższenia Krzyża ś. , liczy 1560 dusz. Należała do Szczeniowskich, następnie Krasickich, którym po 1863 r. została skonfiskowana. 2. M. al. Michalówka, wś, pow. bracławski, 282 dusz męz. , 973 dz. ziemi. Należała do Michała Potockiego; dziś dobra koronne. 3. M. Michajłowka, Michalówka, wś, pow. Winnicki, w 2 okr. polic, gm. i par. Strzyżawka, przy ujściu rz. Desny do Bohu, która tworzy tu duży staw; 23 dm. , 526 mk. z Kołomijówką; 787 dz. ziemi włośc, 1368 dwors. Należy do klucza pietniczańskiego Grocholskich. 4. M. Michajłowka, wś nad Bohem, w płdwsch. części pow. Winnickiego, na pograniczu pow. bracławskiego, w 1 okr. polic, na wsch. od m. Tywrowa, gm. i paraf. Tywrów; 87 dm. , 400 mk. , 543 dz. ziemi włośc Należała do Wyrzykowskich i Jaroszyńskich, od których po 1863 r. drogą przymusowej sprzedaży przeszła do hr. Koczubejów. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t 3, 181. 5. M. al. Michajłowka Jaruska duża wś nad Dniestrem, pow. jampolski, w 1 okr. polic, gm. i par. Dzigówka, o 8 w. od Jampola odległa; 303 dm. , 1062 mk. , 1719 dz. ziemi. Przeprawa przez Dniestr promem. Cerkiew pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. , uposażona 62 dz, ziemi. M. znajduje się kamień wapienny opoczysty i płytowy. Należała do sstwa jaruskiego ob. Jaruga, zamienionego z Potockiemi, na mocy konstyt. sejmu warszawskiego 1768 r. , na klucz smotrycki. Następnie przez lat 12 trzymał je gen. Czaplic, opłacając kwarty 3692 rs. ; dochód roczny wynosił 5592 rs. 6. M. , po rus. Michajłowka Murafska, wś, pow. jam polski, w 2 okr. polic, o 12 w. od st. Rachny dr. żel, Mjowskoodeskiej, gm. i par. Murachwa Murafa, 148 dm. , 746 mk. , 1345 dz. ziemi; cerkiew pod wezw. ś. Michała, uposażona 36 dz. ziemi, liczy 1002 paraf. Należała do Mostowskich, następnie Dobków, którym skonfiskowana. 7. M. Michałowce, duża wś, pow. hajsyński, w 2 okr. polic, gm. i par. Granów, przy trakcie pocztowym z Hajsyna do Humania, 204 dm. , 1200 mk, 2596 dz. ziemi. Par. katol. Granów, cerkiew prawosł. w miejscu pod wezw. N, M. P. , uposażona 50 dz. ziemi. Należała do klucza granowskiego ob. Granów, t. II, 797, skonfiskowanego ks. Adamowi Czartoryskiemu, jakiś czas była zamieniona na kolonie wojskowe, dziś rządowa. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 149, 150, 285; cz. VI, t. 1, 26. 8. M. , wś, pow. hajsyński, w 3 okr. polic, gm. Sobolówka, par. Ładyżyn; 47 dm. , 442 mk. , ziemi włośc 576 dz. ; należy do Czesława Jaroszyńskiego. 9. M. al. Michalówka wś nad rz. Jałańcem, pow. olhopolski, w 1 okr polic, gm. Dymówka, par. Czeczelnik; 139 dm. , 964 mk. razem z Lubaczówką, ziemi włośc 993, dwora, 917 dz. Cerkiew pod wezw. N. P. M. Uczy 1300 paraf. z Jakubówką i posiada 80 dz. ziemi. Należała do Moszyńskich, dziś Juriewiczów. 10. M. dawniej Świstówka, wś, pow. uszycki, nad rzką Błyszczanówką, która powstaje we wsi z połączenia 3 strumieni Gnite Wody Michałowieckie. Gniło Wody Zalesieckie i Gniłe Wody Rachnowieckie, gm. Rachnówka, par. Zaleśce, st. poczt. w Słobódzce Rachnowieckiej Rachnówka o 5 w. , st. tel. w Dunajowcach o 10 w. Odl. od Kamieńca Podols. 24 w. , od m. Szatawy 5 w. , od st. dr. żel. odeskiej Deraźni o 70 w. , od m. Kitajgroda 15 w. , od Odesy 400 w. Położenie nieco faliste, obszar wsi poprzerzynany jarami. Gleba przeważnie czarnoziem gliniasty, pod którym jest gruba warstwa gliny mamutowej, a jeszcze głębiej wapień piaskowy z domieszką głazów kamiennych. W niektórych miejscach pod powierzchnią czarnoziemną są ukryte jednolite skały piaskowcowe, pod niemi rodzaj wapna z domieszką drobnych muszelek, a jeszcze głębiej warstwa żwiru i krzemieni z odciskami mięczaków i skorupiaków przedpotopowych. Na dnie rzeczki przed kilkudziesięciu laty, znaleziono czaszkę i rogi jelenia kopalnego. Najgłębsza formacya odkryta w M. jest sylurska. Z głębi ziemi wydostają się obfite źródła wody czystej, lecz wapiennej, temperatury 6 8 R. Jest tu paro źródełek mineralnych, zawierających żelazo i siarkę. O starożytności tej osady świadczą licznie znajdywane na polach i w ogrodach urny i wyroby krzemienne, oraz brązowe, a szczególnie monety, przeważnie srebrne, greckie i rzymskie. W lesie tutejszym są ślady miejsca obronnego. Przed kilku laty, przy kopaniu kamienia wapiennego, znaleziono tam wielki klucz żelazny i pół wiel Michałówka Michałówka Michałówka Michałówka kiego miecza obosiecznego z rękojeścią. Na granicy gruntów wsi Rachnówki, częścią zaś na polach tejże wsi są dotąd ślady starożytnego wału. W przeszłym wieku był w tem miejscu las. Na polu michałowieckim jest starożytna duża mogiła, dotąd przez nikogo niezbadana. Dość często znajdują się także monety Zygmunta III i Jana Kazimierza, które, wraz ze starożytnemi, są obecnie w zbiorach właściciela majątku. Na początku zeszłego stulecia była tu maleńka osada Świstówka, należąca do Błyszczanówki. Dopiero około r. 1720 Michał Makowiecki, skarbnik czerwonogrodzki, właściciel Błyszczanówki, rozpoczął w Świstówce budowę zameczku obronnego i całą osadę przezwał od swego imienia M. Syn jego, Stefan, również skarbnik czerwonogrodzki, zameczek wykończył i wzmocnił go wałami basztami i strzelnicami. Brał on udział w konfederacyi barskiej i nieraz tu odpierał nieprzyjaciół. Prowadził głośny proces z sąsiadem Wojciechem Raciborowskim, właścicielem wsi Makowa, o linię graniczną, co było powodem częstego rozlewu krwi. Postawił we wsi dla włościan cerkiew unicką, pod wezw. ś. Michała i w niej w 1791 r. został pochowany. Na planie wsi z 1787 r. , oprócz zameczku, oblanego ze wszech stron wodą, jest oznaczona cerkiew, gorzelnia, 32 chaty i, na granicy M. , Supruńkowiec i Szatawy, wielki kopiec, zwany Szubienice, na którym były trzy starożytne pomniki z krzyżami. Powierzchnię M. na tym planie obliczono na 16847746 łok. kwadr. Synem Stefana był Jan, chorąży pow. uszyckiego i szambelan królewski, o wiele spokojniejszego usposobienia. Fortyfikacyj nie podtrzymywał a zameczek począł przerabiać na dom mieszkalny. Umierając bezdzietnie cały majątek zapisał synowcowi Narcyzowi Makowieckiemu, marszałkowi szlachty pow. uszyckiego, zamieszkałemu w Proskirówce. Dokumenta z tego czasu o M. tak powiadają Majątek ten składa się z jednego folwarku, w skład którego wchodzą wsie M. , Błyszczanówka i Huta błyszczanowicka. Podług ostatnich obliczeń 1845 zawierają one M. 306 dusz męzk. , 304 dusz żeńs. ; Błyszczanówka i Huta 288 dusz męzk. i 301 dusz żeńs. Szlachty czynszowej 14 dusz męzk. Włościanie gospodarze, dzielą się na grupy. Grupy to odróżniają się między sobą ilością ziemi, którą używają dla własnych potrzeb. Parny ma ziemi ornej 24 mr. i sianożęci 2 mr. ; pojedynek ziemi ornej 12 mr. i sianożęci 1 mr. ; pieszy ornej 6 mr. i sianożęci 1 mr. ; a oprócz tego wszyscy oni, jako też i ogrodnicy, mają sadyby, których przestrzeń pod ogrodem i sadem jest mniej więcej półtora morga. Ogrodnicy, mieszkający w wiosce Hucie, mają po większej części więcej zieSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 64. mi od innych, bo około dwóch morgów każdy. Posiadający wyżej wymienioną ilość ziemi, utrzymują bydło dla wypełniania pociągowych gospodarskich robót pierwsi przynajmniej trzy pary a drudzy dwie pary wołów i na mocy tego nazywają się pociągowymi parni i pojedynki. Półciągłymi, czyli pieszymi, nazywają się ci, którzy nie mając takiej ilości bydła, należą do niższej grupy. Przejście gospodarza z jednej grupy do drugiej zależy od woli obywatela i od możności gospodarza co do wypełniania robót. Majątek ten zawiera ziemi ornej 2970 mr. , sianożęci 137 mr. , lasu, w którym siano się kosi, 3000 mr. , pod sadybami i ogrodami 400 mr. , nieuż. 400 mr. , cerkiewnej 60 mr. , razem 6967 mr. Uprawa i zbiór produktów odbywa się pańszczyzną i własnymi środkami obywatela, który, dla spieszniejszej roboty i dla ulżenia włościanom, posiada 12 pługów, 10 radeł zwanych siedmiorakami, 20 radeł pojedynczych, 20 bron i 15 wozów z zaprzęgiem i usługą. Najmuje także robotnika za pieniądze lub wynagradza go zbożem, oddając mu piątą lub szóste część zebranego zboża. Lasami bezwarunkowo rozporządza obywatel dając włościanom na opał susznik w miarę potrzeby, a na budowę lub poprawę budynków drzewo materyałowe. Podług przyjętego zwyczaju włościanie sieją w lesie, na gruntach oznaczonych, konopie i sadzą kartofle. Ziemia wydaje bez nawożenia pszenicę ozimą i jarą, jęczmień, owies i wszystkie inne gatunki zboża. Przez ziemię tego majątku przepływa rzeka Błyszczanówka, która porusza młyny. Włościanom wolno jest łapać ryby. Są także dwa stawy, w których łowienie ryb należy do obywatela. Przechodzi tędy handlowa droga z Kamieńca, Szatawy, Dunaj owiec i innych miasteczek do Kiszyniewa, Odesy i innych handlowych punktów. Oprócz mieszkalnych domów obywatela i włościan, znajduje się 4 karczem, tyleż młynów wodnych, z których jeden o 6 kamieniach, 1 o 3ch i dwa o 2ch kamieniach, gorzelnia parowa, z dziennym zacierem na 100 pudów mąki; zwykle wódkę pędzą przez sześć miesięcy i w tym czasie wyrabiają do 10000 wiader wódki, t. j. z puda zboża otrzymuje się 6 ók. W cegielni pracują ludzie wolni, lub dobrowolnie najmujący się włościanie. Tak jedni jak i drudzy otrzymują po rs. 1 kop. 60 od wyrobionych 1000 cegieł. Tartak wodny na Błyszczanówce, dla wycierania drzewa z własnych lasów. Są tu łomy kamienia piaskowego i piece do wypalania wapna. Gospodarstwo prowadzi się trzypolowe, z wyłączną produkcyą ziarna. Ziemia orze się pługiem zaprzężonym w trzy pary wołów, radłem siedmiorakiem w trzy pary wołów, radłem pojedynczem o jednej parze wołów i broną o pa20 Michałówka rze wołów lub jednym koniu. Przeważnie ekonomia zasiewa pszenicę, żyto, owies, jęczmień i hreczkę, przytem groch i rzepak, oraz sadzi kartofle. Włościanie sieją przeważnie pszenicę, żyto, owies i jęczmień, a z warzyw ogrodowych buraki, kartofle, kukurydzę, kapustę, ogórki, cebulę i mak. Przeciętny wysiew zboża na morg bywa pszenicy 26 garncy, żyta 26 garncy, jęczmienia 26 garncy, owsa 40 garncy, hreczki 20 garncy, grochu 20 garncy, rzepaku 3 garnce; kartofli sadzą 11 12 korcy. Średni urodzaj z morga bywa pszenicy 5 korcy, żyta 5 kor. , jęczmienia 3 kor. , owsa 8 kor. hreczki S kor. , grochu 5 kor. , rzepaku 3 kor. , kartofli 50 kor. Przy średnim urodzaju ekonomia zyskuje pszenicy 1050 kor. , żyta 250 kor. , jęczmienia 260 kor. , owsa 1035 kor. , hreczki 220 kor. , grochu 80 kor. , rzepaku 30 kor. , i kartofli 590 kor. Włościanie zyskują pszenicy 1350 kor. , żyta 1484 kor. , jęczmienia 700 kor. , owsa 1420 kor. , hreczki 400 kor. , grochu 100 kor. , kartofli 2000 kor. Dla domowego użytku z przemysłowych roślin, włościanie wysiewają do 100 kor. siemienia konopnego. Lnu wcale nie sieją. Ekonomia na własny użytek wysiewa do 40 garncy lnu i do 8 korcy konopi. Średni zbiór z morga bywa siemienia lnianego 5 kor. , a konopnego 8 korcy. W ciągu roku ekonomia zbiera 1500 pudów siana, a włościanie do 4100 pudów. Ekonomia po większej części produkta swoje spławia Dniestrem na galarach do Odesy i używa do tego wolnych ludzi i włościan, którym płaci za czas sześciomiesięczny po 20 rs. i wszelkie koszta podróży za nich opłaca. Jeżeli produkta sprzedają się na miejscu, to kupcowi wolno jest najmować miejscowych włościan dla transportów. Transporty do 100 wiorst odbywają się pańszczyzną, zaliczając za takowe włościanom po jednym dniu za każde 20 w. tam i z powrotem. Włościanie zbywają swoje produkta na miejscu, przyjeżdżającym kupcom, lub na targach w Kamieńcu i sąsiednich miasteczkach Szatawie, Dunajowcach i Kitajgrodzie. Przeciętna cena jest korzec pszenicy 1 rs. 20 kop. , żyta 70 kop. , jęczmienia 60 kop. , owsa 60 kop. , hreczki 60 kop. , kartofli 55 kop. , rzepaku 3 rs. , śliwek węgierskich suszonych 1 rs. 80 kop. , gruszek suszonych 2 rs. 40 kop. , jabłek suszonych 1 rs. 80 kop. ; pud miodu 2 rs. 25 kop. ; pud siemienia konopnego 1 rs. 50 kop. , pud słomy 1 kop. , pud siana 6 kop. ; sztuka płótna do 4 rs. ; 1000 cegieł 6 rs. Na wypadek nieurodzaju włościanie są zabezpieczeni zachowanym zbożem, którego w zapasowym magazynie znajduje się ozimego 600 korcy i jarego 300 kor. Zapasy te są zebrane z corocznych wkładów od każdej duszy męskiej rewizyjnej po 4 garn. ozimego zboża i po 2 gar. jarego. Państwowy podatek włościanie płacą sami za siebie, tak za obecnych jako też i za brakujących do spisu rewizyjnego, jako to zmarłych, wziętych do wojska i za zbiegłych. Cała suma podatkowa przypadająca z włościan pobiera się od nich w stosunku używanej przez każdego ziemi. Włościanie są przeważnie średniej zamożności; posiadają bydła roboczego 474 sztuk, nieroboczego dużych 298, małych 939; pszczół 446 pni. Oprócz rolnictwa, włościanie zajmują się hodowlą bydła rogatego, owiec i trzody, dalej uprawą sadów i ogrodów, wyrobem grubego sukna i płótna, a niektórzy kowalstwem, tkactwem i szewstwem, wyrabiają koła, proste telegi, wozy, sanie i różne naczynia bednarskie. Drzewo na wyroby kupują w miejscowym lesie. Za roboty dzienne otrzymują robotnik z parą wołów 10 kop. , mężczyzna majster 10 kop. , robotnik 7 1 2 kop. , kobieta 5 kop. Dla gospodarskich robót, wykonywanych pańszczyzną, oznaczone są prace, które robotnik lub robotnica powinni wykonać w ciągu dnia a z pomocą roboczego remanentu 1 pługiem o 6u wołach wyorać trzecią część morga; 2 radłem siedmiorakiem o sześciu wołach zaradlić dwie trzecie morga; 3 radłem pojedynczem o parze wołów zaradlić jeden raz jeden morg; 4 zabronować jeden morg dwa razy; 5 nasienie dla zasiania 15u mr. wywieść w pole, lecz nie dalej jak o 3 w. 6 przywieść na tok z odległości 1 3 w. 6 9 kóp zboża ozimego lub 9 14 kóp jarzyny; 7 przewieść trzy wozy siana, licząc na wóz po 25 pudów, na odległość 3 w. ; 8 przewieść 25 pudów wagi o w. 20; 9 przewieść trzecią część sążnia drew opałowych na odległość 3 w. ; b bez roboczego remanentu 10 zasiać 4 mr. zboża; 11 nażąć i zebrać 1 1 2 kopy zboża ozimego; 12 skosić morg zboża lub siana; 13 związać 3 kopy skoszonego zboża; 14 omłócić z przewianiem i oddzieleniem słomy 1 kopę ozimego lub 1 1 2 kopy jarego zboża; 15 ułożyć w stertę zboże zebrane z 4 mr. ; 16 przesuszyć i ułożyć w kopice siano z jednego morga; 17 złożyć w stertę siano zebrane z dwóch morgów; 18 nakryć słomą lub okłotami 4 sążnie sterty, mającej szerokości 2 sążnie; 19 nakopać 3 korce kartofli; 20 narąbać pół sążnia grubego drzewa; 21 nałamać wapiennego, lub używanego na budowle kamienia 16tą część stosa, który ma na długość i szerokość po 6 arszynów a na wysokość 1 1 4 arsz. ; 22 wykopać 4 sążnie rowu, którego głębokość i szerokość równa się 1 1 4 arsz. W 1848 r. w M. zamieszkał Mikołaj Makowiecki, syn Narcyza. Wystawił on wielką oranżeryę, stary i opuszczony sad przerobił na piękny park angielski, a sam dom powiększył i wykończył, przemieniając w piękny pałacyk, wzniesiony z kamienia ciosanego, z wysmukłą basztą na rogu, kryty blachą. Na wysokości pierwszego piętra rozciąga się długi kamienny balkon, otaczający z czterech stron dom starannie ażurowo rzeźbioną balustradą. Każdy szczegół, każda ozdoba domu, została wykonana starannie i dokładnie przez miejscowych włościan. Posadzki robiore na miejscu lub sprowadzone z Połonnego na Wołyniu. Praca to była nielada, to też dom ledwo w 12 lat ukończono. W 1861 r. w M. i Błyszczanówce przemieszkiwało 708 włościan mężczyzn, między którymi gospodarzy ogrodników było 93, pieszaków 72 i pojedynków 89. Mieli oni we władaniu 1316 dzies. ziemi, wartości po 51 rs. dziesięcina. Sadyb włościańskich było 264, z których na M. przypadało 118, na Błyszczanowkę 136. Obecnie majątek ten należy do Stefana Makowieckiego, syna Mikołaja. Orna ziemia jest wydzierżawiona po 7 rs. 60 kop. za morg rocznie, a że gospodarstwo jest trzypolowe, więc za morg zasiewany wypada rocznie po 12 rs. Separatu w majątku nie ma. Pola ornego należącego do ekonomii jest 1350 mr. , lasu opałowego i materyałowego liściastego jest 2000 mr. , sadybowej 85 mr. , razem 3435 mr. Gospodarstwo leśne starannie prowadzone. Las rozdzielony na 60 poręb rocznych. Drzewo opałowe sprzedaje się na morgi, po 230 280 rs. za morg i wtedy kupiec własnym kosztem je rąbie, albo też na stosy 1 sąż. sześc. , po 8 12 rs. stos na miejscu. Cena pojedynczego dębu na pniu 18 35 rs. Polany w lesie zasadzają się drzewem materyałowem liściastem lub też modrzewiami, jodłami, świerkami i sosnami amerykańskiemi. Oprócz domu mieszkalnego, dużej oranżeryi i zabudowań gospodarskich, są jeszcze młyny na rz. Bystrzanówce i wielka, z ciosanego kamienia oberża, w której od paru lat zamiast karczmy egzystuje, jedna z najpierwszych w tych stronach, gospoda chrześciańska. Jest tu także od paru lat szkółka wiejska dwuklasowa, do której chodzą dzieci obojga płci z M. , Błyszczanówki i Supruńkowiec. Za wsią jest cmentarz prawosławny i katolicki. Na tym ostatnim jest grób rodzinny Makowieckich. Chaty i ogrody przez wiele lat używana przez szlachtę czynszową, w r. 1885 zostały przez właściciela darowane szlachcie na wieczną własność. Dawniej była w M. kaplica katolicka, dziś zamknięta. Widok M. pomieszczony jest w Albumie Ordy; ob. także Marczyńskiego t. 1, str. 262 i Roili Dr. Antoniego J. Opowiadania historyczne str. 195 201, Lwów, 1875 r. . 11. M. Michalówka, Michajłówka, wś nad Dniestrem, pow. bałeki, w 1 okr, polic. , gm. Cybulówka, par. kat. Rybnica, prawosł. Harmackie; 38 dm. , 493 mk. , ziemi włośc. 367, dwor. 797 dz. ; przeprawa przez Dniestr promem; wieś bezleśna, grunt górzysty. . Należała do klucza jahorlickiego Koniecpolskich, następnie do Lubomirskich, Grabowskiej, wojskiej ciechanow. , i Popowskich. Dr, M. , St. Makowiecki, J. Krz. Michałówka, pot. orawski, wypływa z pod Kunowa wierchu 743 m. ; płynie na płd. wsch. , wzdłuż płn. wsch. granicy obszaru m. Namiestowa i uchodzi do Półhoranki z praw. brz. Przyjmuje od lew. brz. Czerwony potok. Długość biegu 5 kil. Br. G. Michałówka 1. , gajówka na obszarze dwors. Zalesiany, pow. wielicki. 2. M. , przys. do Wysokiej, w pow. jasielskim, par. rzym. kat. w Dobruchowie, leży na zch. od Wysokiej, na płn. stoku lesistej góry Kamieńca, wznoszącej się 404 m. n. p. m. Przysiołek zabudowany w położeniu 321 m. npm. , jest od płd. i zach. otoczony lasem a na płn. graniczy z wsią Oparówką. 3. M. , wś. , w pow. jarosławskim, leży w piaszczystej równinie na prawym brzegu Sanu i połud. stronie gościńca z Radymna 5 klm. do Krakowa, zabezpieczona wałami od wylewów rzeki, ma par. rz. kat. i liczy 364 mk. , z których 49 przebywa na obszarze więk. pos. Podług szemat. jest tu 279 rzym. kat. , 59 gr. kat. i 41 żydów. Katolicy gr. wyznania należą do par. w Łozach i mają cerkiew drewnianą w sąsiednich, na płn. leżących Duńkowicach. Parafię rzym. kat. i istniejący drewniany kościół założył 1763 Józef z Drohojowa Drohojowski, chorąży żydaczowski, dziedzic Michałówki i Dańkowic. Parafia należy do dyec. przemyskiej, dekanatu mościskiego i obejmuje Barycz, Duńkowice, Grabowiec, Nieszowice i Skład solny, z ogólną liczbą 760 rzym. kat. i 112 izraelitów. Powierzchnia obszaru więk. pos. Aloizego Rybickiego i pos. mn. jest objęta w wykazach katastralnych razem z Duńkowicami Wielkiemi, z któremi dawniej tworzyła jednę gminę. M. graniczy na płn. z Zasaniem, na wsch. z Nieszowicami, a na płd. z Grabowcem. 4. M. po rusku Michaliwka, folw. , na obsz. dwor. Zagórza w pow. brodzkim. 5. M. , niem. kol. na obsz. Poddębiec al. Poddubiec, w pow. rawskim, 13 km. na płn. wsch. od Rawy ruskiej, 5 km. na płd. zach od sądu powiat. i urzędu poczt. w Uhnowie. Jest tu 263 mk. obrz. rzym. kat. , należących do par. w Uhnowie i szkoła ludowa. Przez obszar wiejski idzie kolej jarosławskosokolska. Ob Poddubce. 6. M. , folw. w Kornalowicach, w pow. Samborskim. 7. M. , gajówka na obsz. dwor. Łuczyc, w pow. sokalskim. 8. M. , folw. na obsz. dwor. Tustania, w pow. stanisławowskim. 9. M. , grupa domów w Matkowie, w pow. turczańskim. 10, M. , grupa domów w Nowem Siole, w pow. żydaczowskim. 11. M. , ob. Kaciuba, 12. M. , ob. Tracz. 13. M. , wś. , pow. borszczowski, graniczy na wsch. Michałówka Michałówka Michałówko Micha owno z Kudryńcami i Zawalem, na płd. z Dziniaczką, na zach. z Mielnicą, na płn. Zwaniem pustem i Nowosiołką; prz. pos. więk. gr. or. 195, łąk i ogr. 31, past. 8, lasu 75; włość. gr. or. 433, łąk i ogr. 37, past. 2, lasu 1 m. kw. ; ludn. rzym. kat. 184, parafia Mielnica o 7 klm. , gr. kat. 310, par. Dzwiniaczka; kasa po życzk. , sąd pow. Mielnica, urząd pocztowy Uście Biskupie; właśc. pos. większ. Daszkie wicz Jan. Mac. i Lu. Dz. Michałówko, wś. , pow. płoński, gm. Załuski, par. Wrona, odl. o 13 w. od Płońska, ma 8 dm. , 56 mk. , 205 mg. gruntu dobrego, 1 nieuż. Michałówko, ob. Michałowo, pow. suski. Michałowno, jez. pod Obozinem, pow. kościerski. Michałowo, 1. wś. włośc, pow. gostyński, gm. i par. Czermno, ma 10 dm. , 77 mk. , 112 morg. , ziemia pszenna; plantacye buraków. 2. M. fol. , pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Boniewo; ob. Nowa wieś i Grójec. 3. M. wś. , pow. nieszawski, gm. Sędzin, par. Kobielice. W 1827 r. M. miało 15 dm. , 146 mk. Bobra M. składają się z folw. i wsi. M. i Kobielice. W 1866 r. rozl. dóbr wynosiła mr. 1451, grorn. i ogr. mr. 1163, łąk mr. 83, pastw. mr. 60, lasu mr. 75, nieuż, i place mr. 14. Wieś M. os. 25, z gr. mr. 23; wś. Kobielice, os. 21, z gr. mr. 122. 4. M. kol. , pow. słupecki, gm. i par. Ostrowite, odl. od Słupcy w. 2O 1 2, dm. 10, mk 98. 5. M. kol, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 8; dm. 5, mk. 62. 6. M. folw. , pow. mławski, gm. Dębsk, par. Szydłowo, odl. o 7 m. od Mławy, ma 2 dm. , 15 mk. , 90 mr. gr. dobr. , 45 nieuż. Folw. M. oddzielony w r. 1875 od dóbr Giednia, rozl. mr, 134. 7. M. , wś włośc, nad rz. Mławką, pow. mławski, gm. Turza, par. Bogurzyn, odl. o 10 w. od Mławy, ma 2 dm. , 16 mk. , 102 mr. gruntu; ob. Głużek. 8. M. Wielkie wś, pow. ostrowski, gm. Dmochy Glinki, par. Czyżewo, w 1827 r. 14 dm. , 118 mk. 9 M. Wróble, wś szlach. , pow. ostrowski, gm. KamieńczykWielki, par. Czyżewo. W 1827 r. 10 dm. , 65 mk. Folw. M. Wielkie z wsią M. Wielkie i M. Wróble, rozl. mr. 534 gr. or. i ogr. mr. 412, łąk mr. 109, nieuż. i place mr. 13, budowli z drzewa 10; wś M. Wielkie os. 21 z gr. mr. 83; wś M. Wróble os. 17 z gr. mr. 59. 10. M. Nowe nad rz. Narew, i M. Stare, wsie, pow. ostrołęcki, gm. Szczawin, par. Goworowo. W obrębie M. znajduje się jezioro rozległe 25 mr. , głęb. 12 stóp, utworzone przez odnogę Narwi. 11 M. , pow. augustowski, gm. BaliaWielka, par. Hoża Sylwanowce, odl. 60 m. od Augustowa, 1 dm. , 16 m. 12. M. , wś. , pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. 4 w. od Kalwaryi, ma 13 dm. , 54 mk. 13. M. , folw. , pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. 42 w. od Maryampola, ma 5 dm. , 38 mk. Br. Ch. Michałowo L, wś, pow. wrzesiński; 19 dm. , 245 mk, 9 ew. , 236 kat. ; 91 analf Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Żerkowie. 2. M. , wś, pow. pleszewski; 8 dm. 64 mk, 6 ew. , 58 kat. ; 44 analf. Poczta, gośc, tel, i st. kol. żel. w Chociczy. 3. M. , wś, pow. krobski, 25 dm. , 224 mk. , 10 ew. 214 kat; 74 analf. Poczta, gośc i tel. w Piaskach; st. kol. żel. w Jarocinie i w Lesznie. 4. M, wś, pow. gnieźnieński, 5 dm. , 41 mk. , wszyscy kat. ; 25 mk. o których nie wiadomo czy umieją pisać i czytać. Poczta, gośc. i tel. w Witkowie, st. kol. żel. w Trzemesznie. 5. M. , wś, pow. wągrowiecki, 3 dm. , 29 mk, wszyscy kat. ; 12 analf. Poczta, gośc i tel. w Rogowie, st. kol. żel. w Gnieźnie. 6. M. , karczma, pow. poznański, 2 dm. 24 mk. , nal. do wsi i gm. Krzyżownik. Poczta i t. d. w Poznaniu. 7. M. , folw. , pow. poznański, 3 dm. , 47 mk. ; nal. do dom. i gm. Spławia. Poczta i t. d. w Poznaniu. 8. M. , osada, pow. inowrocławski, 2 dm. , 51 mk; nal. do miasta i gm. Gniewkowa. Poczta i t. d. w Gniewkowie. 9. M. , folw. , pow. średzki, 3 dm. , 67 mk; nal. do dom. i gm. Dominowa. Poczta i t. d. w Środzie. M St. Michałowo 1, zaść szl. , pow. wileński, w 4 ok. pol. , o 41 w, od Wilna, 2 dm. , 25 mk. 17 prawosł. , 8 kat. . 2. M. , os. szl. , pow wileński, w 6 ok. pol. , o 10 m. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. 3. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 76 w. od Wilejki, w 3 okr. adm. , 1 dm. , 19 mk. kat. M. , okr wiejski w gm. Horzyca, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , liczy w swym obrębie wieś Turczany i Darewo, 4. M. , wś, rząd. nad rz. Oranką, pow. trocki, w 4 okr. pol, 56 w. od Trok, 12 dm, 125 mk. , 122 kat. , 9 żydów. 5. M. , wś szl, pow. trocki, 3 okr. adm. , 35 w. od Trok, 8 dm. , 46 kat. 6. M, wś rząd. , pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. Butrymańce, okr. wiejski Piwoszuny; 55 włośc uwłaszczonych. 7. M. , folw. , pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. i par. WysokiDwór, własn. Lackiej, 37 dm. ; 16 włośc uwłaszczonych. 8. M. , folw. pryw. , pow. lidzki, w 3 okr. polic, o 3 w. od Szczuczyna, 23 mk. , 1866. 9. M. , folw. , pow. oszmiański, w 4 okr. polic, 64 w. od Oszmiany, 1 dom, 31 mk. 27 prawosł. , 4 kat. . 10. M. , folw. , pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 22 w. od Oszmiany a 20 od Dziewieniszek, 13 mk. kat; własność Szczerbińskiego. 11. M. , wś nad rz. Bereźnicą, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, 49 w. od Oszmiany, 1 dom, 6 mk. kat. 12. M. , wś, nad rz. Bereźnicą, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, 49 w. od Oszmiany, 3 dm. , 35 mk. prawosł. 13. M. , folw. szlach. , pow. oszmiański, w 2 okr. polic, 58 1 2 w. od Oszmiany, 1 Michałówka Michałówko dom, 11 mk. kai 14. M. , zaśc, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, gm. Połoczany, okr. wiejski Szypilicze, 31 włośc uwłaszczonych. 15. M. , zaśc. nad pot. Szeminką, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 11 w. od Święcian, 2 dm. , 16 mk. kat. 16. M. , gm. , pow. święciański, 1 okr. adm. , ma 327 dm. , 4513 włośc obojej płci; 1536 włośc. uwłaszczonych, 16 jednodworców, 63 włośc. rząd. , 100 włośc. bezudziałowych i 16 b. włośc dwors. Gmina składa się z 4 okr. wiejskich 1 Cerkliszki, 2 Sory, 3 Święcianiki, 4 Sorokpole. W skład jej wchodzą 1 mko Sorokpole, 49 wsi i 24 zaścianków. Należy do 1go okr. pokoju do spr. włośc w m. Święcianach, oraz do 1go okr. powołanych do służby wojsk. z pow. Święcianskiego. 17. M. , wś rząd, nad pot. Duboka, pow. święciański, w 2 okr. polic, o, 21 w. od Święcian, 4 dm. , 30 mk. kat. 18. M. , wś rząd. nad pot. Skrypica, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 27 w. od Święcian, 34 dm. , 261 mk. , z tego 139 kat, 114 starowier, , 8 żydów. M. , okr. wiejski w gm. Daugieliszki, pow. święciański, w 2 okr. polic, liczy w swym obrębie wsie Boguciszki, Strakszyszki, Ryzguny, Makniszki, Porynga, Auguciszki, Żyleniszki, Daniuny, Michałowo, Wiktoryno, Rapiszki; zaśc Budniki, Basiszki, Pomaliszki, Cyceniszki, Bindaryszki, Powieremie, Wojtaniszki, Iliszki, Kurniki; 286 włośc. uwłaszczonych, 1 kol. w. ross, i 26 włośc bezudziałowych. Michałowo, kol. fabr. , pow. białostocki, w majątku Niezbudek, na pr. brz. Supraśli; fa bryki sukna, kortu i flaneli, z 140 warsztata mi i produkcyą roczną do 250000 arsz. W 1860 r. były tu 4 fabryki sukna, główna z nich Michałowskiego, dziedzica rozkolonizowanych dóbr Niezbudek; oprócz tego Brauera, Konitza i Moritza. W fabrykach tych pracuje oko ło 650 robotników w tej liczbie do 150 cudzo ziemców, 452 ewang. J. Krz, Michałowo, wś, pow. rossieński, w 3 okr. adm. , par. Pogromońcie, dek. Botoki. Michałowo 1. , wś, pow. miński, własn. Obrąpalskich, 963 dz. ziemi. 2. M. , mały folw. , pow. miński, w okolicy wsi i folw. Piaciewszezyzna. 3. M. , mały zaśc, pow. słucki, w okr. pol. starobińskim, nad rz. Wyznianką, lewym dopływam Morocza o 3 w. na płn. zach. od mka Wyzny; miejscowość równa, poleska, os. 5. 4. M. albo Michałów, wś i folw. nad rz. Hajną, pow. borysowski, w 2 okr. polic łohojskim, przy gośc. z Łohojska do Pleszczenicy; wś ma os. 10, folw. , dawne dziedzictwo Pawlikowskich, ma obszaru 778 mr. ; miejscowość górzysta, dość leśna, grunta dobre; za czasów poddaństwa liczyło się 63 włośc płci męzkiej. 5. M. , wś, nad rz. Pientrycą, dopływem Berezyny, pow. ihumeński, w 3 okr. polic, berezyńskim, przy drodze z mka Bohuszewicz i Osmołówki do Bożyna; 12 os. pełno nadziałowych; miejscowość głucha, poleska, grunta lekkie, łąki obfite. 6. M. , pow. bobruj ski, ob. Mieżystrow, Al. Jel, Michałowo, dobra, pow. połocki, w 1 okr. polic, 2 okr. sąd. , o 50 w. od Połocka, o 15 od dr. żel. dyneburskowitebskiej. Ziemi 2654 dzies. , własn. niegdyś Reuttów, od któ rych nabył przed 40 laty Klemens Hłasko, dziś jego spadkobierców. Okr. wiejski M. skła da się z włościan katolików, należących do par. Uła. M. K. Michałowo, po łotew. Mykałowa, wś w Inflantach polskich, pow. lucyński, dobra skarbowe, niegdyś wchodziły w skład stwa lucyńskiego. Par. kat. Warków. Jest tu cerkiew prawosł. , około 1840 r. z gr. unic. przerobiona. W dobrach tych żyje wielu Estów. Michałowo, wś, pow. drysieński, par. Leszczyłowo. Michałowo 1. al. Michałówko, niem. Michelau, folw. , pow. suski, st. poczt. Susz, należy do dóbr ryc. Kamieniec ob. , których właśc. jest hr. DohnaFinkenstein; par. kat. Iława, ew. Olbrachtowo; szkoła w miejscu. Obejmuje 1266. 45 mr. obszaru, 22 bud. między tymi 6 dm. , 136 mk. r. 1868, 1 kat. , 135 ew. 2. M. , ob. Michałki, pow. niborski. 3. M. , niem. Michalowo, wybud. , pow. świecki, st. poczt. War lubie, par. kat. Jeżewo, ew. Grupa, szkoła Buszna; 4 bud. , między tymi 3 dm. , 33 mk. 1868 r. , 14 kat. , 19 w. ; należy do Piły. 4. M. dok. Michalaw, jez. pod Obozinem, pow. kościerski, wspomniane w liście nadawczym tej wsi z r. 1305. 5. M. , al. Michałów, niem. Michelau, wś nad Drwęcą, pow. brodnicki, st. poczt. , par. kat. i ew. Brodnica. Ma 1955. 03 mrg. magd. obszaru, 72 bud. , między tymi 37 dm. , 325 mk. 1868 r. , 248 kat. , 77 ew. ; do tutejszej szkoły uczęszczało w 1884 r. 63 kat. pol. dzieci i 7 ew. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , który d. 1 grud. 1880 r. li czył 2896 dusz; w 1882 r. ur. się 118 dz. , za warto 22 ślubów, zmarło 117 osób. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że M. należało dawniej do mta Brodnicy i tam dotąd płaciło meszne. Dawniej był tu zamek obronny, od którego imię wzięła sławna ziemia michałowska; o nią królowie polscy zacięte toczyli woj ny z zakonem krzyżackim. O zamku tutejszym jest już mowa w dok. z r. 1240 Voigt. Cod. dipl. Pruss. , I. , No 51. Ale dziś już tylko ma łe widać po nim szczątki; w pobliżu wsi znajduje się miejsce z ziemią koloru czer wonawego; podanie ludowe głosi, że to śla dy zaszłej tu niegdyś krwawej bitwy. We dług krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 poniosła ta wś w wojnie ostatniej 700 grzyw. szkody. Kś. Fr. Michałowo Michałowska ziemia, niem. Michelau dok. Michalo 1291, Michelaw, Mychalow, Michelovia, Michalovia, terra Michaloviensis, territorium Michelow, wzięła swą nazwę od starodawnego zamku w Michałowie ob. . Jej granice nie były zawsze te same; trzeba rozróżniać ziemię M. przed drugim pokojem toruńskim i po tym pokoju. Granica pierwotna szła, według Töppena, od wsi Świecia nad Drwęcą, poniżej ujścia Branicy, ku ziemi dobrzyńskiej do strugi Rokietnicy, dalej wzdłuż tej rzeki aż do Opalenicy i wzdłuż Opalenicy aż do Rypienicy, do której uchodzi Opalenica, podczas kiedy Rypienica wpada do Drwęcy poniżej Brodnicy. Na wsch. graniczyła z biskupstwem płockiem, ciągnąc się opodal Jastrzębia ku Drwęcy ob. Töppen Hist. comp. Geogr. v. Preussen, str. 82 i 90 i tegoż Atlas zur hist. comp. Geog. Y. Pr. , No II. Pierwotnie więc obejmowała ta ziemia mały tylko obszar po lewej stronie Drwęcy. Wynika to i z akt komisyi zajmującej się r. 1339 w Warszawie, z polecenia papieża, sporem toczącym się o tę ziemię między Polakami a Krzyżakami. Tam bowiem zeznaje świadek 78my zapytany o granice ziemi M. Durat dicta terra 4 miliaria a qualibet parte. I dalej Interrogatus, quot. .. miliaria faciunt dictam, dixit, quod 7 miliaria vix unus homo potest ire in una die ob. Script. rer. Prus. , II, str. 725. Był to więc obszar ziemi zajmujący około 5 mil kw. W spisie miejscowości z czasów krzyżackich w XV w. są jako w tej ziemi leżące osady wymienione Cielęta, Dzierzno. Jeleń, Gorczenica, Gotartowo, Grązawy, Jastrzębie, Kosernitz. niem. , Koziróg, Michałów, Szymkowo, Świerczyny, Szczuka, Sobiesierznie i Wapno ob. Kętrz. O ludn. pols. w Pr. , str. 86 87. Ale już w XV w. wysunięto granicę ziemi M. daleko na wschód, bo w spisie grodów i miast pruskich z czasu przed wojną 13letnią czytamy dosłownie Terra Michaloviensis habet unam civitatem Luthbork, t. j. Lidzbark, et XIV villas ob. Kętrz. str. 103. Ziemia M. w swoich pierwotnych granicach była oddawna polską i stanowiła osobną kasztelanią. Potwierdzają to r. 1464 obywatele pruscy i Polacy, utrzymując quod terrae. .. Pomeraniae, Culmensis et Michaloviensis a primaeva sui fundatione, locatione et exordio et ex antiquissimo tempore et diu priusquam ordo cruciferorum in rerum fuisset natura, fuerunt et sunt locatae et possessae per genus et linguagium Polonicum Script. rer. prus. , V, 237 i Kętrz. , str. 34. W podziale Polski między synami Bolesława Krzywoustego 1139 r. otrzymał Mazowsze, Dobrzyń, Kujawy i kasztelanią chełmińską i michałowską Bolesław Kędzierzawy ob. Kronika wielkopolska, rozdz. 30 i Kętrz. , str. 34. Jeden z jego następców, których książętami kujawskimi nazywamy, Leszek, ks. na Inowrocławiu i Wyszogrodzie u Dług. zowie się on, , dux Michaloviensis, zastawił tę ziemię Krzyżakom. Popierając bowiem Karola Roberta, króla węgierskiego, przeciw Wacławowi czeskiemu, roszczącemu sobie prawo do korony ś. Stefana, dostał się w niewolę czeską. Chcąc się z niej wykupić, zastawił r. 1303 d. 15 list. ziemię tę pignoris nomine zakonowi za 180 grzywien monety toruńskiej na 3 lata, i to pod bardzo niekorzystnymi warunkami, między którymi główny był ten, że gdyby on albo jego dwaj bracia Przemysław i Kazimierz w rzeczonym czasie owej sumy nie wypłacili, ziemia ta na zawsze zostać miała przy zakonie ob. Stronczyński Wzory pism dawnych, p, 22, No 21; Dług. , III, str. 17; Voigt, IV, 188191; Töppen Hist. comp. Geogr. , 80 81. R. 1304 d. 14 paźd. odnowił Leszek tę ugodę, a zakon dopłacił mu za to jeszcze 120 grzywien Lesko D. G. Dux Cuiaviae et Dom. Juvenis Wladislaviae. .. ad notitiam universorum volumus pervenire, quod quam Nobis in necessitatis articulo. .. Conradus Saccus Magister Prussiae ceterique Fratres sui. .. centum et octoginta marcas denariorum Thorun. concessessent, et demum. .. 120 marcas denariorum Thor. mutuassent nos. .. ipsis obligavimus nomine pignoris pro supra dicta pecunia in solidum Territorium nostrum Michalau. .. prout ad nos pertinet et in partem nostrum ex divisione Terrae Cuiaviae facta cum Fratribus nostris Inelitis Principib. et Ducib. Cuiaviae Primislao et Casimire est haereditarie devolutum. Datum Thorun ob. Dogiel Cod. dipl. Regni Poloniae IV, No 44, str. 37. Jeszcze tego samego roku zastawił Leszek znów 40 włók w ziemi M. naprzeciw Brodnicy za 62 grzywien ob. Töppen, str. 81 i Dogiel IV, 49. Gdyby ich zakonowi nie zwrócił 2 tygodnie po Wielkanocy przyszłego roku, natenczas traci prawo wykupienia. Ale ani Leszek, ani jego bracia nie byli w stanie należytości tej w oznaczonym czasie spłacić. Później zaś, gdy im Leszek i jego bracia pieniądze ofiarowali, nie chcieli ich Krzyżacy żadną miarą przyjąć. Tandem cum post elapsos terminos solutionis faciendae praenominatae pecuniae, mówi Leszek, Reverendo viro, Fratri Magistro ordinis. . aliquoties instaremus, ut saepe dictum Territorium Michelow Nobis redimendum concederetur, nec obtinere possemus, eo quod ad ipsos Fratres. .. jam devolutum perpetualiter extitisset Dogiel, No 49, str. 42. To samo zeznali r. 1339 przed sądem świadkowie co do braci Leszka Fratres ipsius Lestkonis Kazimirus et Premislius saepius obtulerunt dictam pecuniam cruciferis, quia volebant terram recuperare, quod facere cruciferi noluerunt ob. Script. rer. Prus. , II, 724. Michałowo Chcąc sobie jednak jeszcze zapewnić ten nabytek dopłacili Krzyżacy Leszkowi r. 1317 jeszcze 200 grzywien, tak że tenże całkiem 562 grzywien odebrał, co według obrachunku Naruszewicza czyniło 44, 960 złp. Za to odstąpił im tę ziemię Leszek na własność już nie sub nomine pignoris, lecz emptionis titulo, na co osobny wystawił przywilej. Nos itaque. .. . eisdem Fratribus praedictum Territorium Michelow damus et conferimus pro antedicta pecunia plenum et integrum. .. jure haereditario possidendum. Testes sunt Dominus Bogitz Sub Camerarius noster, Proscribosant subjudex Gerwinus, advocatus noster; , Theodorious, Proconsul, et Martinus Feodarius noster, ac plures alii fide digni. Actum et datum Nessaw A. D. 1317, XVI Kal Aug. 17 Juli ob. Dogiel, IV, No 49 i Voigt Gesch. Pr. , IV, str 318. Trzeba jednak o tem pamiętać, że tu zawsze tylko mowa o ziemi M. w ściślejszem znaczeniu, jak wynika z akt komisyi tą sprawą się zajmującej w Warszawie r. 1339. W taki to sposób nabyli Krzyżacy ziemię M. Wyzyskali krytyczne położenie księcia pol. , który, jak się zdaje, jeszcze się nie był zaznajomił z polityką swoich nowych sąsiadów. Postawili mu warunki, o których nieomal na pewno przypuszczać mogli, że ich zastawiający nie będzie mógł wykonać. Zatem nie bez przyczyny skarży się Długosz na to postępowanie, pisząc Terra. .. Michaloviensis tam turpi et foedo commercio a Magistro et Ordine Cruciferorum coepta est damnabiliter detineri Hist. Pol. , III, str. 17, ed. krakowska. Tak tedy od r. 1317 aż do 1466 należała ziemia michałowska do komturstwa brodnickiego, choć Polacy już za czasów Władysława Łokietka długoletnie o nią toczyli wojny. Nareszcie udali się do stolicy apostolskiej, by spór rozstrzygła. Zjechała więc r. 1339 komisya do Warszawy, wyznaczona przez Benedykta XII, by rzecz gruntownie zbadać. Przesłuchano 126 świadków. Kazimierz, brat Leszka, zeznał, że ziemia M. wszystkim trzem braciom wspólnie należała, że ją Leszek dał w zastaw przeciw ich woli, , contra voluntatem et prohibitionem testis et fratris sui mortui Premislai, qui cum Lestkone habebant terram pro indiviso; ob. Script. rer. Prus. , str. 725. Uderza także, że w wystawionych Krzyżakom przywilejach z r. 1304 i 1317 żaden z braci nie zachodzi między świadkami. Voigt odpowiada wprawdzie na to, że ci trzej bracia podzielili między siebie księstwo kujawskie, przyczem między innemi przypada Leszkowi i ziemia michałowska t. IV, str. 189, ale ta okoliczność, że tenże przy zastawie zastrzegł nie tylko sobie ale i braciom prawo wykupu, dowodzi, że im jeszcze przysługiwało jakieś prawo do tej ziemi, które przy jej sprzedaniu nie zostało uwzględnione. Na podstawie powyższych zeznań, przyznała komisya Pomorze, Kujawy, ziemię dobrzyńską, chełmińską i michałowska Polakom. VoigtIV, 570; Morawski Dzieje Narodu pols. , I, 245. Ale Krzyżacy, widząc iż Kazimierz W. zatrudniony gdzieindziej, nie był w stanie wyroku orężem popierać, o zwrocie zabranych krajów ani myśleli, aż nakoniec król zawarł z zakonem w lipcu r. 1343 pokój w Kaliszu, mocą którego ustąpił Krzyżakom Pomorze, ziemię chełmińską i michałowska ob. Dogiel IV, No 62. Od tego też czasu pozostali oni w posiadaniu tej ziemi, aż dopiero przez sławny pokój toruński r. 1466 razem z Prusami królewskiemi i ziemia michałowska do Polski przywróconą została ob. Starożytności Polskie, s. y. Michałów. Odtąd należała do województwa chełmińskiego i stanowiła osobny obwód, rozciągający się jednak daleko szerzej, niż pierwotna ziemia. Granicę jej stanowiły teraz na zach. ziemia chełmińska, na płd. dobrzyńska i Mazowsze, na wsch. i płn. Prusy książęce. Obejmowała więc mniej więcej dzisiejszy pow. brodnicki i lubawski i dzieliła się na 4 powiaty brodnicki, golubski, łasiński, nowomiejski, miała też swego sędziego ziemskiego, który odprawiał sądy w Brodnicy i Nowem mieście nad Drwęcą; tam też było złożone archiwum ziemskie michałowskie czyli Acta terminorum Michaloviensium, sięgające do początku XIV w. ob. Kętrz. , tamże, str, 24. Archiwum to zaginęło. Jakie zaś skarby zawierało, o tem świadczy lustracya tegoż archiwum z r. 1630. Była tam więc 1 książka niem. bardzo stara w pergaminie in Svo z r. 1319; 2 księga stara niem. w pergaminie, in fol. , poczynały się w niej akta od r. 1480 1566; 3 księga niem. w białym pergaminie z aktami poczynającemi się z r. 1403, a kończącemi się z r. 1436; 4 księga w czerwonej skórze wybijanej, połowa w niej pisana była łacin. językiem, część niem. , część pols. , zawierała akta od r. 1544 1567 i jeszcze 9 innych, sięgających aż do r. 1619 ob. Kętrz. , tamże, str. XIV XV. Pod jurysdykcyą zamku michałowskiego czyli kasztelanii michałowskiej, stała i ziemia lubawska. Ztąd pochodzi, że i ziemię lubawską nazywano michałowska Kętrz. , tamże, str. 23 24. Znaczniejsze w ziemi M. położone miasta są Brodnica, Golub, Nowe miasto, Lidzbark i Lubawa. Przy pierwszym podziale Polski, dostała się ziemia M. razem z zachod. Prusami pod berło pruskie i stanowiła aż do r. 1807, wraz z dzisiejszym pow. lubawskim, pow. michałowski, który potem od r. 1807 1815 należał do księstwa warszawskiego. Ale już r. 1813 zagarnęły Prusy znów ziemię M. i utworzyły z niej r. 1816 pow. brodnicki. Że pow. michałowski istnieje dziś jeszcze w zarządzie ziem Michałowska ziemia Michałowskie budy skiego towarz. kredytowego dóbr szlacheckich I o tem była już mowa w art. o Brodnicy t. I, str. 870. Kś. Fr. Michałowski, zaśc. nad rzeczką Tremlą, lewym dopływem Prypeci, w płn. zach. krań cu pow. rzeczyckiego, w 3 okr. polic. kalenkiewickim, ma osad 8, miejscowość odludna, poleska, łąki obfite. A. Jel. Michałowskie, jez. w pow. ostrołęckim, ob. Michałowo. Michałowskie budy 1. baraki, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew, ob. Budy Michałowskie. 2. M. Budy. wś i fol. nad rz. Pilicą, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Pilicą, par. Wrociszew, odl. 41 w. od Kozienic, mają 13 dm. , 71 mk. , 157 mr. ziemi włośc. i 2820 mr. ziemi dworskiej. Michałowszczyzna, fol. , ob. Frydrychowice w pow. wadowickim. Michałowszczyzna, góra w wschodnich od nogach Roztocza żółkiewskiego, od strony płd. Grzybowic Wielkich, w powiecie lwowskim, pod 41 42 16 wsch. dłg. g. F. , a 49 54 30 płn. sz. g. ; wzniesienie 361 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Michałowszczyzna 1. wś i fol. nad rz. Klewicą, pow. oszmiański, gm. Holszany, w 1 okr. polic, o 12 mil od Wilna, 4 1 2 od pow. miasta Oszmiany i 8 w. od Holszan st. p. , leży w prześlicznej okolicy. Zabudowania dworskie pomieszczone są na wzgórzu, u stóp którego przepływa rzeczka, na której opodal stoi młyn do dworu należący. Za rzeczką na pochyłej dolinie rozściela się wś M. , z 40 z górą chat złożona dawniej do dworu należąca. We wsi na uboczu stoi cerkiewka murowana do r. 1876 drewniana, później obok drewnianej murowana stanęła, prawosł. dawniej unicka, pod wezw. Zmartwychwstania Pańskiego, fundowana w 1801 r. przez Adama Mańkowskiego. Ludność wsi przeważnie rzym. kat. wyznania. Gospodarstwo prowadzone wzorowo, grunta urodzajne, przeważnie żytnie. Własność Wituńskich. Wś w 1866 r. miała 175 mk. , folw. 21 mk. 2. M. , os. karcz. nad rz. Klewicą, pow. oszmiański, w 1 okr. polic. , o 26 w. od Oszmiany, 1 dm. , 12 mk. żyd. 3. M. , okr. wiejski, gm. Holszany, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, liczy w swym obrębie dobra Michałowszczyzna, wsie KrasnaGórka, Poklewo, Kozłowszczyzna, Dorgiszki, Paszkiszki, Moskiniata, Znoski; 252 włośc. uwłaszczonych, 38 włośc. skarbowych. 4. M. , fol szl, pow. trocki, 2 okr. polic, 35 w. od Trok, 1 dm. , 32 mk. , 4 prawosł. , 25 kat. , 3 żyd. 5. M. , wś, fol. i zaśc, pow. trocki, gm. Poporcie, własność Paszkowskiego, 440 dz. rozl. 6. M. , wś, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Głębokie, okr. wiejski Wincentowo, 37 dusz, własność Rudominy. Do majątku M. należą wsie; Łaplino 27 dusz i Weretej 10 dusz. 7. M. , fol. , pow. nowogródzki, od 1861 r. własność Terajewiczów, około 9 włók obszaru. Michałpol al. Michałówka, wś, pow, ostrógski, o 10 w. na wsch. od Ostroga, przy starej pocztowej drodze z Ostroga do Dubna, otoczona lasem. Niegdyś należała do ks. Ostrogskich; ostatni ordynat Sanguszko darował ją z innemi majętnościami kanclerzowi w. kor. Małachowskiemu; ten sprzedał M. Czackiemu, któremu skonfiskowana, przeszła do generała Ferzen, a od tego do senatora Ilińskiego. W 1822 r. kupił ją ks. Czetwertyński i w ręku jego potomków do dziś zostaje. Włościanie trudnią się rolnictwem; ziemia glinkowata, pszenna. Michałpol, 1. dawn. Mihal, Michaloc, mczko, pow. latyczowski, nad rz, Wołczykiem, która tworzy tu duży staw, o 20 w. od st. kolej, i poczt. Doraźni, o 40 od Latyczowa, a 15 od Proskurowa; cerkiew pod wezw. N. Panny z 1500 paraf. i 33 dz. ziemi. Kościół paraf. katol. pod wez. ś. Kiliana, wymurowany w r. 1824 przez Wisłockich, konsekrowany w 1837 r. przez biskupa Mackiewicza, na miejsce drewnianego, wzniesionego w 1743 r. przez Michała Rzewuskiego, wojew. podolskiego, pod wezw. N. Panny i ś. Michała archanioła; synagoga; 168 dm. , 7 sklepów, 13 rzemieśl. Jest tu kilka małych garbarni i fabryka świec łojowych; 1801 mk, w tej liczbie 1254 żydów, reszta włościan; ziemi włośc 559, dwors. 644 dz. Położenie wzgórzyste, ziemia czarnoziem glinkowaty. Urz. polic stan i urz. gm. , do którego oprócz M. należą wsie Widoczna, Zahińcę, Faszczyjówka, Mazniki, Bebechy, Jaskowce, Jaśkowieckie Futory, Mańkowce, Nowosiółka, Krasnosiółka, Korzowce, Słobódka Michałkowiecka, Jankowce, Monastyrek, Swinna, Łuka i Korolówka, razem 19 starostw, 2084 osad, ludności wiejskiej 6382 męż. , 6132 kob. , razem 12514; ziemi należącej do włośc 12021 dz. , w tej ilości ornej 8476 dz. , wypada więc na 1 mk 0 96 dz. Oprócz tego w obrębie gm. mieszka innych stanów 1032 męż. , 1035 kob. ; ziemi prywatnych właścicieli 14337 dz. , w tej ilości 8199 ornej, razem więc w obrębie gminy ziemi włościan i prywat. właścicieli 26358 dz. , w tej ilości ornej 16675 dz. ; ludności wszystkich stanów 14581. Marczyński w swojej Statystyce gub. podolskiej, polegając na księdze wizyt kościelnych, utrzymuje że M. założoną została przez Michała Rzewuskiego, pisarza koron. , zdaje się jednak, że to jest mylne, gdyż Zygmunt III w przywileju z d. 8 marca 1605 r. wyraźnie powiada Powziąwszy wiadomość, iż zmarły Stanisław Stanisławski, podkomorzy kor. , założył był miasto Michał zwane, w pow. kamienieckim, lokacyą takową zatwierdzamy, a nadto, przychylając się do za Michałowski Michałowskie Michałpol Michałowszczyzna Michałowska ziemia Michejewo niesionej przez spadkobierców prośby, obdarzamy je prawem magdeb. i nadajemy za herb łuk napięty ze strzałą arcum cum sagitta ad I jaculandum extensum. Być zresztą może, że już przedtem była tu osada założona przez Michała Rzewuskiego i przez Tatarów zniszczona, a na jej miejscu Stanisławski założył teraźniejsze miasteczko. Zygmunt III ustanowił jarmarki na Nowy Rok, na Niedzielę 5 po Wielkiej nocy i na Podwyższenie ś. Krzyża; targi zaś we czwartki. W 1776 r. M. był w posiadaniu Kazimierza Rzewuskiego, pisarza poln. kor. , słynnego pojedynkowicza i muzy ka. W tym czasie posiadał zaledwie 93 domów. W 1780 r. właścicielem został Grzegorz Worcel, kaszt. halicki, szambelan król. Stanisław August na jego prośbę nadał jeszcze jarmarki; w wigilią ś. Mikołaja tygodniowy, w wigilią Przemienienia Pańskiego Spasa 4tygodn. i w wigilią N. Panny Gromn. tygodniowy. Od Worcelów M kupił Teodor Wisłocki, szambelan król. On to zaczął budować w 1817 r. tera źniejszy kościół, a syn jego Wawrzyniec, cho rąży pow. latyczowskiego, dokończył go w r. 1824. Niedługo jednak władali majątkiam tym Wisłoccy, przeszedł on wkrótce pod roz biór. M. nabył Ludwik Kosielski 644 dz. i dziś należy do jego córki Heleny Baranieckiej. Prócz tego są tu małe przestrzenie Stokalskiego, Boguckiego, Starzyńskiego. Do par. kat. michałpolskiej, dekan. latyczowskiego, oprócz M. należą wsie Faszczyjówka, Janówka, Korolówka, Manikowce, Mykityńce, Widoczna i Zahińce, razem 1360 dusz 1883 r. ; dawniej była kaplica w Manikowcach. 2. M. Michałówka, wieś, pow. kamieniecki, par. Zbrzyź, I w 1868 r. miała 13 dm. 3. M. , słobódka obok wsi Maryanówki, pow. kamieniecki, gm. Lanckorona, osad 13. Dr. M. , X. M. O. Michałpol, fol. na obszarze dwors. Babuliniec, pow. buczacki. Michałuszki 1. wś nad rz. Zmiejką, pow. dzisieński, o 22 w. od Dzisny, w 1 okr. polic, 3 dm. , 22 mk. prawosł. 2. M. , wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic, gm. Stefanpol, okr. wiejski Szenbino, dusz 18. Michały, wś i fol, pow. łęczycki, gm. i par. Witonice, par. fol. Topola Królewska, odl. od Łęczycy w. 14; wś, dm. 2, mk. 33; fol dm. 2, mk. 13; ziemi fol. 214 mr. , włośc. 4 mr, , wchodziła w skład dóbr Kuchary ob. . W. W. Michały, wś rząd. , pow. dzisieński, o 62 w. od Dzisny, w 1 okr. polic, 9 dm. , 54 mk. prawosł. Michamsonie, wś rząd. nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, o 2 w. od Oszmiany, 24 dm. , 370 mk. kat. Michanowicze, wś i st. dr. żel. libaworo meńskiej, odl. 19 w. od Mińska w stronę Bobrujska, pow. miński, przy granicy pow. ihumeńskiego, nad rz. Swisłoczą, ma osad 28; miejscowość falista, małoleśna, grunta i łąki dobre. A. Jel. Micharzewo al. Miecharzewo, folw. prob. , pow. wągrowiecki, 836 mr. rozl. , 5 dm. , 60 mk. , wszyscy kat. ; 25 mk. analf. Poczta, gośc. , tel. w Wągrowcu, st. kol. żel. w Rogoźnie. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego Myecharzewo, w par. Tarnowa, t. I, 109, 111. Michasienki, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. czereska, o 28 w. od Dzisny, 3 dm. , 29 mk. Michedowicze. Michidowicze, wś i dobra, pow. mozyrski, gm. Grabowo, 2 okr. polic, petrykowski, przy drodze wiodącej z Grabowa do Babunicz; wś ma os. 45; dobra dziedzictwo Biskupskich, 1734 dz. ziemi. Miejscowość odludna, poleska, pełna dzikiego zwierza, grunta lekkie. 2. M. , dobra w pow. mozyrskim, w 2 okr. polic petrykowskim, własność Izmailskich, około 126 1 2 włók. Miejscowość poleska. Ob. Archiw. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 468. Michedy, wś, pow. borysowski, w 1 okr. polic. łohojskim, przy gościńcu wiodącym z Sutok do Ziembina, osad 6, miejscowość falista, kamień narzutowy w obfitości; lasu dostatek. Michejew, por. Skuratów, pow. radomyski. Michejewo, st. poczt. w pow. małojarosławieckim, gub. kałuskiej. Michejki, wś nad rz. Słuczą, pow. słucki, gm. słucka, osad 42, miejscowość niska, gleba i łąki wyborne. A. Jel. Michejówka al. Michijówka wś, pow. nowogrodwołyński, gm. Horodnica, 182 dusz włośc, niegdyś należała do dóbr Koreckich, od Czartoryskich przeszła do Potockich, po 1831 r. skonfiskowana Hermanowi Potockie mu, obecnie własność rządowa. Jest tu prze szło 1000 dz. prześlicznie utrzymanego lasu masztowego. Ob. Horodnica t. III, str. 138 140. L. R. MichelDargen 1. niem. , ob. MauschelDargen. 2. M. Hoppen niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt, 38 mk. r. 1856. 3. M. Prussen niem. , ob. Pliki 4. M. Radwill al. BartelBrossien, Bruissen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Saugen, 149 mk. r. 1856. 5. M. Rundeit al. Wietullen niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten, 153 mk. r. 1856. 6. M. Sakuthen al. Wabbeln niem. , wś, pow. szyło karczemski, st. p. Lankuppen, 224 mk. r. 1856. 7. M. Szurlig niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Immersatt. 8 M. , Trump al. Szillgallen, wś na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Prökuls. Kś. Fr. Michelau Górne i Dolne, w 1210 r. Michalovo, wś, pow. brzeski. Posiada kościół paraf. kat. , kościół paraf. ewang. , szkołę kat. i ew. Michałpol Michałuszki Michały Michamsonie Michanowicze Micharzewo Michasienki Michedowicze Michedy Michejew Michejki Michejówka Michelau Michałowski Michnlewicze Michelsdorf Michelshuette Michałpol Michelowe Michelmont Michniewo Par. M. dek. brzeskiego w r. 1869 liczyła 338 katol. , 900 ewang. Michelau 1. niem. , wś i wybud. , pow. fiszhuski, st. poczt. Kranz. Roku 1856 liczyła wś 108 mk, wybud. 8. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil, który r. 1880 liczył 408 dusz. R. 1882 urodziło się 15 dzieci, zawarto 3 śluby, umarło 11 osób. 2. M. , niem. , folw. , pow. welawski, st. p. Goldadler. 3. M. niem. , ob. Michałowo, 4. M. Gross i Klein niem. , łąki w pow. elbląskim ob. Rhode Der Elbinger Kreis, str. 150, No 44. 5. M. Gross i Klein ob. Michlau Gr. i Kl. , pow. welawski. Kś. Fr. Michelbruch niem. , wybud. , pow. darkiejmski, st. Sodehnen. Michelmont, przyst. dr. żel. lipaworomeń skiej, między Datnowem a Bejsagołą. Michelowe, dok. 1393, ob. Michałowo. Michelsdorf, wś, pow. włodawski, gm. Wola Wereszczyńska, par. Wereszczyn, odl. 21 w. od Włodawy, posiada 16 dm. , 223 mr. 374 mr. Michelsdorf, węg. Michalfalva, ob. Straźa. Michelsdorf 1. , kol. , pow. niemodliński, par. kat. Prondy. 2. M. 1289 Michelsdorf, wś, pow. kamionogórski, posiada kościół par. katolicki i szkołę, tudzież ewang kościół i szkołę. 3. M. , kol. , pow. głupczycki, par. Branice, utworzona na gruncie Branic w 1802 r. 4. M. , wś, pow. lubiński, par. ew. Seebnitz. 5. M. , 1373 r. Michilsdorf, wś, pow. nowotarski, par. ew. Nowy targ. 6. M. , 1375 Michelsdorf, wś, pow. świdnicki, par. Kweitsch. 7. M. , 1385 r. Michelsdorff, pow. wałbrzyski, kościół par. kat. ., poprzednio ewang. , w 1834 r. nowoodbudowany. 8. M. dolne i górne, 1362 r. Michilsdorf, pow. hajnewski. Br. Ch. Michelsdorf 1. , niem. ob. Michałki, pow. szczycieński. 2. M. niem. , ob. Nikielkowo, pow. olsztyński. Michelshuette niem, folw. do Przywidza, Michelsthal, wś, pow. bystrzycki. Michelwitz 1. , 1358 r. Micholwicz, wś, pow. brzeski. Dzieli się na dom. Garbendorf i Luisenthal, par. Lubieś. 2. M. , 1294 Michalowicz, 1350 Widen, 1360 Micheldorf i Michelwicz, pow. strzeliński, par. ew, Grossburg, kat. Wangern. 3. M, 1402 Michilwicz, wś, pow. trzebnicki, par. Lossen. Micherdówka, część gm. Porąbki, pow. bielski w Galicyi. Br. G. Micheżyńce, wś, pow. nowogródwołyński, w 5 obr. polic, gm. ostropolska, 157 dusz włośc, 332 dzieś, ziemi włośc, 258 dz. ziemi dworskiej; własn. Bośniackich; jedyny w powiecie wapielnik. L. R. Michicka, rz. , lewy dopływ Wilii, uchodzi między Wiazucią a Uszą. Michidra, ob, Mihodra. Michiejewicze, wś. w płd. stronie pow. borysowskiego, w gm. dymitrowickiej, w 1 okr. polic. chołopienickim, nad rz. Brusiatą, dopływem Berezyny, przy drodze wiodącej z Dymitrowicz do Bielawicz; ma osad pełno nadziałowych 29; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki obfite. A. Jel. Michiejówka, po białorusku Michiejeuka, sześć osad wiejskich i folw. , pow. borysowski, w gm. chołopienickiej, w 1 okr. polic. 10ym chołopienickim, miejscowość lesista, grunta ubogie. A. Jel. Michijówka, ob. Michejówka, Michla, wś, nad Horyniem, pow. zasławski, i folw. należący do zasławskiego klucza dóbr sławuckich, w 1 okr. polic, cerkiew, fabryka papieru na niewielką skalę, w której wyrabia się wyłącznie papier do obwijania cukru, z produkcyą roczną około 28000 rs. , fabryka piwa, likierów, wody kolońskiej. Michlau, al. Michelau Gr. i Kl. niem. , 2 wsie, dobra i wybud. , pow. welawski, st. pocz. Grünhayn, okr. urz. stanu cywilnego Grünlinde. Kś. Fr. Michlewszczyna, lub Niwki, wś, nad rz. Suszycą, pow. radomyski, 17 mk. , 70 dz, ziemi, własn. Kajetana Góreckiego. MichnąjcieDolne 1. , wś, pow. władysła wowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. 1 w. od Władysławowa, ma 10 dm. , 159 mk. W 1827 r. wś rząd. , 10 dm. , 90 mk. , wchodziła w skład dóbr rząd. Leśnictwo. 2. M. Górne, pow. władysławowski, gm, i par. Gryszkabuda, odl. 19 w. od Władysławowa, ma 19 dm. , 148 mk. W 1827 r. wś rząd. , 16 dm. , 116 mk. Br. Ch. Michnajcie, wś, nad Szeszupą, pow. szawelski, w 2 okr. polic, gm. zagórska, 17 dusz, 206 dzies. ziemi. J. G. Michnicze, wś rząd. , pow. wilejski, o 76 w. od Wilejki, w 3 okr. polic, gm. Mańkowieże, przy dr. pocztow, połockiej; 14 dm 139 mk. ; 64 włość. uwłaszczonych. 2. M. , zaść. , pow. wilejski, w 2 okr. polio. , o 14 w. od Wilejki, przy b. dr. pocztowej borysowskiej; 7 dm. , 69 mk. prawosł. Michnicze, wś, pow. czerykowski, o 50 w. od Czerykowa, z zarządem gm. obejmującej 1142 dusz. Michniekówka, młyn, w obr. gm. Lasko wy, pow. wadowicki. B. G. Michnlewicze, 2 wsie t. n. , nad rz. Zurze, pow. oszmiański, 2 okr. polic, 41 w. od Oszmiany. Pierwsza wś ma 29 dm. , 242 mk. 122 prawosł. , 120 kat. . Druga wś folw ma 2 dm. , 9 mk. kat. , kaplicę murowaną nieukończoną, młyn, kuźnię i dom zajezdny. Michniewo, wś i folw. , pow. kalwaryjski, gm. Krakopol, par. Dauksze, odl. 33 w. od Michelau Michelbruch Michelsthal Michelwitz Micherdówka Micheżyńce Michicka Michidra Michiejewicze Michiejówka Michijówka Michlau Michlewszczyna Michnąjcie Michnajcie Michnicze Michniekówka Michnolasy Michelau Michnowiec Michnowicze Michnowce Michnowa Michnów Michnogóry Michniuny Michniszki Michniówka Michniów Kalwaryi; folw. ma 5 dm. , 20 mk. ; wś 15 dm. , 126 mk. W 1827 r wś rząd. 12 dm. 94 mk. Michniów, wś, pow. kielecki, gm. Suchedniów, par. Wzdół, odl. 3 w. od Suchedniowa. W 1827 r. wś rząd, 21 dm. , 122 mk. Jest tu góra Kamień, złożona z kwarcytów sylurskich. Michniówka, kol. , pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl. od Turka w. 18; dm 6 ob. Zagaj. Michniszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Urdomin, odl. 20 w. od Kalwaryi; ma 30 dm. , 182 mk. W 1827 r. 20 dm, 114 mk. Michniszki 1. , wś rząd. , pow. trocki, gm. Troki, w 1 okr. polic. ; 48 włośc. uwłaszczonych. M. , okr. wiejski w gm. Troki, pow. trocki, liczy w obr. swym wsie Michniszki, Nowe Jeziorki, Słoboda, Chorążyszki, Pupańce, Borcie, Markuciszki, Markieniki, Żukiszki, Pasieki, Wardziniszki, Woźniczany; zaścianki Mowszyszki, Kopciszki, Skiersabola; okolicę Penkieniki; 6708 dzies. rozległości. 2. M, dwór rząd, pow. rossieński, par. kołtyniańska, w 1 okr. polic. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. lalska, w 2 okr. polic. Michniuny, wś, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Niedzingi; kaplica kat. par. Niedzingi. Michnogóry, zaśc. włośc. , pow. wileński, w 2 okr. polic, o 45 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. katolików. Michnolasy, zaśc. rząd. , pow. trocki, w 3 okr. polic, o 66 w. od Trok; 2 dm. , 19 mk katolików. Michnów, wś i folw. , pow. zasławski, okr polic. białogrodzki, gm. M. . o 14 w. od Zasławia, o 7 od Białogródki. Należy do zasławskiego klucza dóbr sławuckich. Młyn na Horyniu. Michnowa dolina, ob. Haligowce, Michnowce, wś nad rz. Czarną, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. 6 w. od Sejn, ma 11 dm. , 143 mk. W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 89 mk. Michnowicze 1. , wś, w płn. stronie pow. mozyrskiego, tuż przy granicy pow. rzeczyckiego, nad kotliną Prypeci i jez. Dworzyszcze, w okr. polic. petrykowskim; cerkiew, osad 34; miejscowość poleska, obfitującą w ryby i łąki. 2. M. , folw. pow. mozyrski, od 1871 r. wła sność Podhackich; 144 włók; propinacye i dochód z czynszu wynosi około 500 rubli. A. Jel. Michnowiec al Michnowice, po rusku Myhnowec, wś, pow. turczański, 28 km. na płn. zach. od sądu pow. w Turce, 7 km. na płn. wsch. od urz. poczt. w Lutowiskach. Na płn. zach. leży wś Lipie, na płn. Bystre, na płn. wsch. Mszaniec i Grąziowa wszystkie trzy w pow. staromiejskim, na płd. wsch. Łopuszanka Lechnowa na płd Krywka, na płd. zach. Lutowiska, na zach. Skorodne 3 ostatnie miejscowości w pow. liskim. W płd. stronie wsi nastaje pot. Jawornik i płynie na płn. do Bystrego, zabierając z obu boków liczne strugi, między niemi także pot. Michnowiec. Zabudowania wiejskie leżą w płn. stronie obszaru. Na płd. zach. leży las ze szczytami 783 i 761 m. wysokiemi, na płn. wsch. wznosi się Magóra łomniańska. Własn. więk. spółki handl. dla prod. leśn. ma lasu 577 mr. ; wł. mn. roli orn. 1737, łąk i ogr. 199, pastw. 574, lasu 12 mor. W r. 1880 było 806 mk. w gminie i na obsz. dwor. obrz. gr. kat. . Par. rz. kat. w Turce, gr. kat. w miejscu, dek. żukotyński, dyec. przemyska. Do par. tej należy wś Bystre. We wsi jest cerkiew drewn. pod wezw. Narodz. N. M. P. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do krainy lipeckiej ob. Lipie, t. V, 258, w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W sumaryuszu dokumentów rkp. w bibl. Össoll. , 2837, str. 55, czytamy A. 1527. Privilegium Sigismundi I provido Wankoni, locandi villam, in loco dicto Michnowiec, super fluvio Mozaniec, Michnowiec appellandam collatum, In qua ad Scultetiam, una area, omnes columbationes, tortae pro festis Paschae et Natalis Domini, datur. Cui Sculteto subditi duos diei quotannis laborare, scilitet unum metere, alterum falcastrare obstringuntur. Ratione quorum, dictus scultetus, bellicam expeditionem subire tenetur, praecisa statione annuali, per scultetos ad aerarium regni pendi solita. Quod Privilegium Sigismunds Augustus approbavit cum appendice, ut scultetus, tabernam suam aedificet. Varsaviae, A. 1558. W lustracyi z r. 1686 rkp. w bibl. Ossoll, Nr. 1255, str. 226 czytamy Wieś M. ma łanów 38, między tymi sołtyskich łanów 2, popowski 1, wójtowski 1. Czynsze na św. Michał kuchenne, nożne, żyrowszczyzny, kopy hajduckie, za sądy zborowe tak płacą jako Łomna. Czynsze na św. Marcin czynią 78 zł. 16 gr. Pan Modyrski trzyma pół łanu roli gromadzkiej, a nic nie daje do gromady, tedy aby rolę gromadzie oddał, albo do gromady się przykładał, nakazujemy. Czynsze na św. Wojciech kuchenne, nożne, kopy hajduckie, za jagnię i jarząbki, owiec, gęsi, kury, barana kuchennego, dziesięcinę owczą, baranka na Wielkanoc i jaja, tak dają jako Łomna. Robociznę takąż odprawują jako Łomna. Cieślę posyłają do zamku na robotę ze 20 łanów jednego. Karczma do dalszej ordynacyi zamku Samborskiego. Extr. inwent. z r. 1760 rkp. w bibl. Ossol. , Nr. 1632, str. 208 podaje następujące szczegóły Ta wś osiadła na łanach 36 Videlicet sianych łanów 12, koszonych 14, pustych 10. Z osobna wójtowski 1, hajduckich seu sołtyskich 2, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in Nr. 14. Czynsze tej wsi Michnówka Michnowo Michnowszczyzna Michny Michocin Michończyce wynoszą 548 zł. 22 gr. Wójtostwa tej wsi posesorami szlachetni Paweł i Iwan Michnowscy, bracia rodzeni, na które prawo pokazali, vigore którego płacić powinni do kasy ekono micznej zł. 14, tudzież hybernę na gardekurów JKr. M. i inne onera fundi ponosić tenentur. Lasy tej wsi las od Grąziowy nazwany Magóra, w nim jedlina i buczyna; las od gra nicy krywieckiej nazwany Ostry, jodłowy. Skarzyli się poddani tej wsi, iż ks. Jan Szaydycz przywłaszczył do swego łanu popowskiego gruntu gromadzkiego pręt jeden od lat kilkudziesiąt, a czynszu nie przykłada się. Ciż poddani żalili się na zastawnika swego, iż nad kontrakt robotników od nich wymaga i prowizyą niezmierną obciąża. Rekomenduje się juryzdykcyi zamku Samborskiego, aby w to wejrzała, żeby nie więcej prowizyi wyciąga no, jak po zł. 10 od sta. Szczegóły do tej wsi odnośne, podane w rewizyi praw, przywi lejów i i d. , odprawionej w r. 1766, ob. w do datku miesięcznym do Gaz. lwow. z r. 1872, t. II, str. 53 i 248. Lud. Dz. Michnówka 1. mko nad rz. Turyą, pow. kowelski, na płn. wsch. od Kowla, 200 mk. , cerkiew prawosł. ; założone w 1635 r. , pierwo tnie pod, nazwą Filonowo. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, dodatki 555, 568. 2. M. , zaśc. w płd. wsch. stronie pow, mińskiego, nad rz. Komylanką, dopływem Piereczutej, w okr. kojdanowskim, par. kat. kojdanowska, 2 osa dy; miejscowość leśna, grunta równe, urodzaj ne, łąki piękne. A. Jel. Michnowo 1. wś, pow. rzeczycki, w gm. mikulickiej, w I okr. polic. brahińskim, os. 9; od płn. niezmierne przestrzenie moczarów. 2. M. , wś, pow orszański, kaplica katol. parafii orszańskiej. Michnowszczyzna 1. wś i dobra, pow. wilejski, własność Rudominów. 2. M. , fol. pryw. , pow. dzisieński, o 75 w. od Dzisny, w 1 okr. polic, przy b. drodze poczt. z Wilejki do Dzisny, dm. , 10 mk. kat. 3. M. , wś i dwa fol. , pow. nowogrodzki, gm. horodyszczańska, o 6 w. na płd. wsch. od mczka Horodyszcza; wś ma osad 7; folwarki, własność Chmielewskich, mają po 4 wł. , w glebie dobrej. Michny Kurzątki, wś szlach, , pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. W 1827 r. 10 dm. , 68 mk. Michocin ze Skałką i Wiankiem, wś nad Wisłą, pow. tarnobrzeski, leży na prawym brzegu Wisły, na płd. od Tarnobrzegu, przy gościńcu z Baranowa do tego miasteczka. Położenie jest niskie i podmokłe, 175 m. npm. a przys. Skałka jest zabudowany pod samem mczkiem. Ta wś liczy 767 mk. , z których 65 przebywa stale na obszarze więk. pos. Są oni wyznania rz. kat. Jest tutaj parafia rz. kat. z kościołem mur. , szkoła ludowa i kasa pożyczkowa gm. , z kapitałem 1437 zł. w. a. Par. nie ma aktu erekcyjnego, istniała jednak już w r. 1326, a za Długosza Lib. ben. , II, 358 360, t, j. w XV w. , byli kolatorami Marcin i Mikołaj h. Habdank Machowscy wraz z Jakóbem Domaratem Grzymałą. Później przeszedł M. z kluczem dzikowskim w dom hr. Tarnowskich, którzy go dotychczas posiadają. Par. niegdyś dyec. krak. , teraz przemyskiej, dek. michocińskiego, obejmuje Tarnobrzeg i 14 wsi Chmielów, Dzików, Kajmów, Machów, Mokrzyszów, Nagnajów, Osice, Siedleszczany, Stadle, Cygany, Alfredówka, Podłęże i Jadachy z Janówką. Oprócz ośmiu najpierw wymienionych należały jeszcze w XV w. do par. Borów, Radobancz, Wieczerzyska, Dąbrowica i Suchorów. Do tej par. należy kościół filial. w Szlężakach. Parafią i ekspozyturę obsługuje proboszcz i 3ch wikaryuszów; obejmuje ona 8822 rz. kat, , prócz nich zaś mieszka na jej obszarze 2328 izrael. Ta wieś graniczy na płd. z Kajmowem a na wsch, z Mokrzyszowem. Mac. Michończyce 1. nazwa dzisiejszych Niechowic al. Nihowic w pow. rudeckim, wizyta w dokumencie z 17 maja 1505 ob. A. G. Z. IX, 223. 2. M, nazwa wsi Dmytrze, w pow. lwowskim, używana niekiedy w dokumentach z w. XVI i XVII. I tak np. w r. 1570 lustrują Nikodem Łekiński, kaszt. nakielski, i inni lustratorowie wsie Dobrzany, Karaczanow, Sokolniki, przedmieście szczerzeckie i Dmitrze alias Michończyce ob. Arch. Bernardyńskie we Lwowie, ob. t. 397, str. 1819. W lustracyi z r. 1571 rkp. w Bibl. Ossol. 2248, str. 45 czytamy, Villa Dmitre seu Michończyce 56 laneos continens, z pół łanku per grossos sexdecem solvendo, quatuordecem dies tantummet in anno laborant. My z równych przyczyn jako i insze wsie tak w zaciągu po 2 dni z łanu w tydzień, jako też et in oneribus aequaliter praestando porównaliśmy tę wieś. W lustracyi z r. 1661 i 1662 rkp. w Bibl Ossol. 2884, str. 150 czytamy Wieś Michończyce al. Dmitrze, do dzierżawy Szczerzeckiej należąca. W tej wsi juxta lustrationem A. 1616 i 1627 było łanów 25, et in lustr. a. 1627 osiadłych tylko 13. Teraz, po spustoszeniu przez nieprzyjaciela i po zniesieniu przez przechodzącego żołnierza nie znajduje się osiadłych łanów tylko 3. Czynszu płacą z łanu po gr. 18, fecit 1 zł. 24 gr. Owsa po dwie kłodzie z łanu miary szczerzeckiej wierzchowatej, przychodzi półmiarków 24 po gr. 15, fecit zł. 12. Kapłonów z łanu po dwa, przychodzi 6 po gr. 6, fecit 1 zł. 6 gr. Dziesięciny pszczelnej dostało się pniów 10 po złp. 3, fecit zł. 30. Jajec z łanu 12, za nie gr. 6. Stróżę sami odprawują koleją. Robić powinni juxta lustrationem a. 1627 cztery dni w tydzień we żniwa po dwójgu pieszo z pół łanku do sta Michniów Michorzewko Michorzewo 1 Michorzewo Michotzin Michotziner Gestrauch Michnówka wów robić powinni, a w stawach nie łowić powyżej stawów. Tywon nic nie płaci, tylko służbę odprawuje. Pop z cerkwi i z roli daje zł, 2. Z jednego młyna dawano przedtem arendy według lustr. z 1616 r. zł. 300, ale teraz po dezolacyi kładzie się 100 zł. Staw w tej wsi i drugi we wsi Łaniech pod Szczercem, które się szacują w 4tym roku na zł. 1200. Wybraniec tej wsi służbę wojenną odprawować powinien. W tej wsi trzyma półtora łanu pani Kalinowska, niewiedzieć jakiem prawem, na których może się urodzić zboża różnego z 80 kop. Przeto poleciliśmy JMPanu dzierżawcy, aby w prawo wejrzał, a poddanym krzywdy czynić zabronił, i dóbr Króla Jmc. in dispersionem nie podawał, a owszem alienata prawem windykował. Suma prowentu z tej wsi fecit zł. 44 gr. 7 den. 6. Lu. Dz. Michorowo dok. Micharlin1295, Mikosch 1405, Mikorzewo 1594, Micheraw 1773, dobra ryc, pow. sztumski, st. p. i kol. Mikołajki, 6 Ml. odl Mają 230, 97 ha roli or. i ogr. , 16, 68 łąk, 4, 26 past. , 5, 79 nieuż. , razem 257, 70 ha; czysty dochód z gruntów 5343 mrk. Właśc, Polidor v. Wełdowski. Par. kat. Postolin ew. Klecewo, szkoła Mirany; 14 bud. , między tymi 6 dm. , 96 mk. 1868 r. , 94 kat. , 2 ew. ; podatek od gruntu 171 tal. , od bud. 9 tal. R. 1483 posiadali te dobra bracia Lawe czyli Lewe. Na początku XVI w. Schmoltz także v. Zubrzyc Michorowscy ob. Kreis Stuhm von Schmith, str. 237. Roku 1406 wspominany w dok. Jacob von Mikosch al. Micors, t. j. Jakub Michors z Michorzewa czyli Michorowa Kętrz. O ludn. pol. , str. 187. Kś. Fr. Michorszczyzna, ob. Michowszczyzna. Michorzewko 1. wś, pow. bukowski, 30 dm. ; 286 mk. ; 10 ew. , 276 kat. ; 24 analf. Poczta w Kuszlinie; gośc. , tel. i st. kol. żel. w Opalenicy. 2. M. , olędry, pow. bukowski, 8 dm. ; 55 mk. , wszyscy ew. ; 15 analf. Poczta i t. d. w Eichenhorst. 3. M. , folw. , pow. bu kowski; 7 dm. , 122 mk. ; należy do dom. Mi chorzewa. M. St. Michorzewo 1. dom. i gm. , pow. bukow ski; 4789 mr. rozl. ; 2 miejsc. a M. ; b Micho rzewko, folw. , 23 dm. ; 386 mk. ; wszyscy kat; 61 analf. Gorzelnia parowa. Kościół paraf. katol. należy do dekanatu grodziskiego. Pocz ta i tel. na miejscu; st. kol żel w Opalenicy o 9 kil Własność p. Emilii Sczanieckiej. W XV i XVI w. M. należało do znakomitej rodziny wielkopolskiej Opalińskich herbu Ło dzia, którzy tam zapewne kościół wystawili Kościół ten istniał już w wieku XVI. Na prawiony został gruntownie kosztem plebana miejscowego kś. Jakuba Kosickiego r. 1770. 2. M. , wś, pow. bukowski; 17 dm. ; 131 mk. ; wszyscy kat. ; 23 analf. M. par. dek. grodzi skiego 1490 dusz. M. St. Michorzewo 1594 dok. , ob. Michorowo. Michotzin niem. , ob. Miechucin. Michotziner Gestrauch niem. , ob. Michucińskie zarośla. Michów, os. miejska, dawniej mczko, pow. lubartowski, gm. Chudowola, par. Michów, odl 35 w. od Lublina, 21 w. od Lubartowa, 6 w. od rz. Wieprza. Leży w piaszczystej równinie, w lesistej okolicy, pomiędzy Lubartowem a Baranowem, zdala od dróg bitych i linii dr. nadwiśl Posiada kościół par. drewniany, dom schronienia dla starców i kalek, sąd gminny okr. II, szkołę początkową, urząd gminny, kasę wkładowozaliczkową, 170 dm. 10 murow. i 2140 mk. , w tej liczbie 1106 żydów. Z zakładów przemysłowych istnieje tu garbarnia, która w 1880 r. wyprodukowała za 10400 rs. W 1827 r. M. miał 89 dm. , 613 mk. , zaś w 1859 r. było 150 dm. , 1407 mk. 609 żyd. . Położony śród całej grupy drobnych osad miejskich Baranów, Łysobyki, Firlej, Kamionka, Kurów, Markuszów, wyniósł się nad nie ludnością i zamożnością przez swą ruchliwość handlową. M. dawna własność i siedziba Michowskich zapewne Gryfitów z Michowa pod Jędrzejowem, którzy osiedliwszy się w tych stronach, jak wiele rodów małopolskich, nadali siedzibie nowej nazwę dawnego rodowego gniazda był pierwotnie wsią. W r. 1616 r. Wojciech Michowski, łowczy lubelski, wzniósł kościół par. Wnieb. P. Maryi i założył przy nim szpital i szkółkę, jednakże dopiero w 1638 r. Zadzik, bisk. krak. , erygował tu parafią. W 1661 r. liczono w M. 150 gospodarzy rolnych. Po śmierci ostatniego z Michowskich w 1732 r. dziedziczką została Ewa Szaniawska, kasztelanka lubelska. Ona to sprzedała czy też darowała M. jezuitom lubelskim w tymże samym roku, jezuici uzyskali dla M. od Augusta III w 1747 r. przywilej erekcyjny miejski na prawie magdeburskiem, ustanawiający 5 jarmarków. Po kasacyi zakonu M. został własnością funduszu edukacyjnego i był wydzierżawiony księżnie Annie Jabłonowskiej, dziedziczce Kurowa, i o ile się zdaje przez nią nabyty. Po niej dziedzicami byli Ignacy Potocki, marsz. w. ks. litew. , a od 1803 r. Piotrowscy. W 1850 r. wykopano tu urny gliniane w znacznej ilości. Gdy 1817 cały M. został zniszczony przez pożar, spłonął i kościół, w którego ruinach, popodpieranych przez belki, odprawiało się nabożeństwo aż do 1879 r. , w którym położono fundamenta pod nowy kościół, na który parafianie złożyli 17000 rs. Kościół ten został wykończony i poświęcony w początkach 1881 r. M. par. dek. lubartowski dawniej kazimierski, ma 3001 dusz. Dobra M. składają się z folw. Rudzienko, Natolin, os. młynarskiej Skrobak, os. miejskiej M. ; wsi Rudzienko, Składowa, Michorowo Michorszczyzna Michowszczyzna Michorowo Michowo Adamówka, Wólka Ostrowska. Rozl. mr. 2580 folw. Rudzienko gr. or. i ogr. mr. 673, łąk mr. 137, lasu mr. 941, nieuż. i place mr. 56, w wieczystych dzierżawach mr. 543, razem mr. 2351; bud. mur. 11, z drzewa 7; płodo zmian l2polowy; folw. Natolin gr. or. i ogr. mr. 233, nieuż. i place mr. 6, razem mr. 239; bud. mur. 1, z drzewa 7; płodozmian 4polo wy. Są pokłady torfu. Osada M. os. 207, z gr. mr. 1578; wś Rudzienko os. 61, z gr. mr. 673; wś Składowa os. 13, z gr. mr. 149; wś Ada mówka os. 7, z gr. mr. 94 wś Wólka Ostrow ska os. 9, z gr. mr. 208; w r. 1882 os. młyn. Skrobak, z gr. 35 i w innych miejscowościach gruntu mr. 180, zostało odprzedane częścio wym nabywcom. Br, Ch. , A. Fal. Michowa al. Mihowa, Mychowa, po rusku Myhowa, wś, pow. dobromilski, 6 kil. na płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. i telegr. i st. kolej. w Dobromilu Na płn. leżą Paportno i Kropiwnik, na płn. wsch. Kniażpol, na wsch. Wełykie, na płd. Katyna, na zach. Kwaszenina, na płn. zach. Arłamów. Środkiem obszaru płynie Wyrwa. Wchodzi ona tutaj od zach. z Kwaszeniny i płynie zrazu na płd. wsch. , potem na płn. wsch. do Kniażpola, zabierając w obrębie wsi pomniejsze strugi z obu boków. W dolinie Wyrwy leżą zabudowania wiejskie 381 m. . Na praw. brz. Wyrwy leży las Katynki, ze szczytem Niedźwiadne, 503 m. wys. , na granicy płd. Na lew. brz. Wyrwy las Czeremoszne. W płn. wsch. stronie wsi wznosi się punkt jeden do 526 m. Własn. więk. rządowa ma roli orn. 24, łąk i ogr. 3, pastw. 6, lasu 919 mr. ; własn. mniej. roli ornej 624. łąk i ogr. 83, pastw. 73, lasu 897 mr. W r. 1880 było 477 mk. w gminie, 9 na obsz. dwor. między tymi 13 obrz. rzym. kat. , reszta gr. kat. . Par. rzym. kat. w Dobromilu, gr. kat. w miejscu, dek. dobromilski, dyec. przemyska. Do parafii tej należy wś Wełykie. We wsi jest cerkiew. Dawniej należała M. do dóbr koronnych, do klucza dobromilskiego w ziemi przemyskiej. Lu. Dz. Michowa Wola, mko, pow. liski, leży w górach nad Osławą w jej górnym biegu, 546 m, npm. Przez wieś prowadzi droga łącząca dolinę Osławy z doliną Solinki, przekraczając dział wodny między wsiami Szczerbanówką, nad źródłami Osławicy i Zubraczem, na górnym brzegu Solinki. Na obszarze wsi wpadają do Osławy z lewego brzegu dwa potoki Magurniczy wyżny i M. niżny, a z prawego prócz pomniejszych Chliwny potok. Dolina, na której się to mko zabudowało, jest ścieśnioną na południowy zachód Niedźwiedzą górą, 692 m. npm. , będącą wysłannikiem Beskidów, od północnego wschodu zaś Chliwnym wierchem, 649 npm. , po za którym ku wschodowi ciągną się lesiste pasma, dochodzące w szczycie zwanym Włosań 1001 m. bez względnej wysokości. U ujścia pot. Magurniczego niżnego stoi murowana cerkiew, na południe zaś od niej, w widłach utworzonych przez ujście pot. Chliwnego, folwark. Grunt jest tutaj zimny, owsiany, lasy zaś częścią bukowe, częścią świerkowe. Z 840 mieszk. przebywa 24 na obszarze więk. pos. , a prócz 210 izraelitów, zajmujących się częściowo eksploatacyą sąsiednich lasów, wyznaje reszta religię gr. kat. Obszar więk. pos. należy do kapituły gr. kat. w Przemyślu i ma 65 mr. roli, 90 mr. łąk, 191 mr. pastw. i 1226 mr. la su; pos. mniej. 925 mr. roli, 499 mr. łąk, 665 mr. pastw. i 172 mr. lasu. Jest tutaj kapelania lokalna gr. kat. , urząd poczt, i szkoła lu dowa. Uposażenie kapelana składa się z 52 mr. roli, 38 mr. łąk i 48 mr. pastw. ; nadto otrzymuje kapelan 16 sągów drzewa twardego na opał i 4 sągi miękiego. Ze skopczyny po biera 46 kóp owsa a nadto 95 zł. w. a. dododatku do kongruy. Paraf. należy do dyec. przemyskiej, dek. jasielskiego. To górskie mko niema jarmarków, ani też pod żadnym względem nie różni się od sąsiednich wsi, z wyjątkiem tego, że mieszka tu stosunkowo wielka ilość żydów. M. w. graniczy na połu dniowy wschód z Maniowom, na północ ze Smolnikiem zw. przy Baligrodzie, na wschód dzielą ją ogromne lasy od Jabłonki, a na zach. góry od Łupkowa. Mm. Michowce, wś i dobra, pow. oszmiański, własność Bułhaków. Michowice 1. wś, pow. skierniewicki, gm. Głuchów, par. Wysokienice. W 1827 r. wś rząd. , 22 dm. , 212 mk. 2. M. , przedmieście Sochaczewa; w 1827 r. 7 dm. , 64 mk. 3. M. , kol. nad rz. Wisłą, gm. Czermno, pow. gostyń ski, par. Traszyn. Ma 18 dm. , 127 mk. ewang. ; ziemia pszenna, na której sadzą buraki cukro we; wyrób serów holenderskich, obszerne ogrody owocowe, przynoszące rocznie po rs. 250, plantacye wierzb nad Wisłą. Jest tu przystanek dla statków parowych. 4. M. al. Miechowice, wś, folw. i kol. , pow. włocławski, gm. Falborz, par. Brześć. Jest tu szkoła po czątkowa. W 1827 r. M. wś rząd. , 14 dm. , 123 mk. ; kol. M. 3 dm. , 17 mk. Folw. M. rozl. 455 mr. Wś M. os. 18, z gr. mr. 474; kol. M. 08. 15, z gr. mr. 136. Br. Ch. Michowice, niem. Michowitz, dom. , pow. inowrocławski, 790 mr. rozl. ; 7 dm. , 93 mk. , 29 ew. , 64 kat. ; 33 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Inowrocławiu o 4 kil. ; gośc. o 2 kil. Michowszczyzna, al. Michorszczyzna, wś, pow. rówieński, należała do klucza klewańskiego Czartoryskich; ob. Klewań, t. IV, 1401. Michowo, wś nad rz. Płonką, pow. płoński, gm. Kuchary, par. Płońsk, odl. o 3 w. od Płońska, ma 6 dm. ; 147 mk. Folw. i wś M. Michowa Michowa Wola Michowce Michowice Miciuńce Miciuny Miciowszczyzna Micigózd Micieńce Micielno Micielnik Micieginy Micianiszki Miciajówka Michyryńce Michunki Michucińskie jezioro Michtowce Michrowo Michrówek Michrów Michowska Wólka Michowska Wola rozl. mr. 353 gr. or. i ogr. mr. 318, łąk mr. I 20, nieuż. i place mr. 16; bud. z drzewa 12, Wś M. os. 17, z gr. mr. 16. Michowska Wola, ob. Michowa Wola. Michowska Wólka, wś, pow. lubartowski, gm. Budno, par. Michów. Michrów, wś nad rz. Jeziorką, pow. grójecki, gm. Konie, par. Rembertów, odl. 7 w. od Grójca. W 1827 r. 20 dm. , 149 mk. Hr. Jezierski urządził tu gospodarstwo rybne. Dobra M. składają się z folw. M. , Łękomin, Dzidusin; wsi M. , Michrówek, Kruszew, Kruszewek, Kożerany, Wólka Kożerańska i Cieśle. Rozl. mr. 2766 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 727, łąk mr. 92, pastw. mr. 10, wody mr. 26, lasu mr. 774, nieuż. i place mr. 38, razem mr. 1667; bud. mur. 11, z drzewa 16; płodozmian 12polowy; folw. Łękomin gr. or. i ogr. mr. 576, łąk mr. 15, pastw. mr. 28, lasu mr. 186, nieuż. i place mr. 18, razem mr. 823; bud. mur. 6, z drzewa 5; płodozmian 9polowy; folw. Dzidusin gr. or. i ogr. mr. 107, łąk mr. 101, pastw. mr. 1, wody mr. 13, lasu mr. 41, nieużytki i place mr. 11; bud. mur. 2, z drzewa 5. Jest gorzelnia, dwa młyny wodne, tartak, cegielnia, smolarnia, rzeczka Jeziorka i Kruszenka przepływają i stanowią motory do młynów i tartaka. Wś M. os. 17, z gr. mr. 169; wś Michrówek os. 11, z gr. mr. 178; wś Kruszew os. 21, z gr. mr. 463; wś Kruszewek os. 7, z gr. mr. 168; wś Kożerany os. 15, z gr. mr. 366; wś Wólka Kożerańska os. 12, z gr. mr 52; wś Cieśle os. 2, z gr. mr. 35. Michrówek, wś, pow. grójecki, gm. Konie, par. Rembertów. W 1827 r. 11 dm. , 65 mk Michrowo, kasz. Mjchrowo, niem. Mickrow dok. Micorowo, wś i dobra ryc, pow. stupski, na płn. stoku pojezierza pomorskiego, 12 kil na płd. od Potęgowa, st. kol. żel. prowadzącej z Berlina przez Szczecin do Gdańska. Leży śród równiny, gleba zimna i mokra lub bagna mi pokryta, wydaje tylko w korzystnych la tach jakie takie żniwo. W pobliżu jest znacz ne jez Lupowken niem. obfite w białe ryby cyprinus Brama. W 1877 r. 482 mk. ; trudnią się przeważnie rolnictwem i hodowaniem by dła. Wś tę nadał Mestwin Maciejowi ze Sła wna, który r. 1284 i 1298 był podkomorzym, a 1301 kasztelanem w Sławnie; przywilej Mestwina potwierdził Sambor z Rugii d. 4 kwiet. 1301 r. ; w XV w. posiadała tę wś familia niem. Zitzewitz ob. Script. rer. Prusa. I, 716 i Perlbach P. U. B. , str. 527. Kś. Fr. Michtowce, wś, pow. lidzki, w 4 okr. po lic, o 26 w. od Lidy, 10 w. od Wasiliszek, w gm. mytlańskiej, okr. wiejskim Wawerka; 7 dm. , 50 mk. kat. A. T. Michucińskie jezioro, ob. Miechucin. Michunki, polne i lasowe, dwie wsie w pow. latyczowskim, w kluczu Międzybóż ob. , Czartoryskich, zniesione przy zakładaniu ko lonii wojskowych. Dr. M. Michyryńce al. Mecheryńce, Mecherzyńce, wś, pow. nowogródwołyński, niedaleko rz. Słuczy, na płn. wsch. od Ostropola, w 5 okr. polic, gm. Ostropol. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 291. Miciajówka, Mitiajewka, wś nad rzką Bojarką, pow. kaniowski, par. prawosł. Medwin; w 1790 r. było 711 mk. , obecnie 812. Micianiszki, ob. Mitianiszki. Micieginy al. Miciaginy, wś nad rzką Strawą, pow. trocki, w i okr. polic, o 16 w. od Trok, 7 dm. , 58 mk. kat. Micielnik, przys. , pow. tarnobrzeski, przy drodze z Jamuńcy do Kotowej Woli, otoczony od płn. , zach. i wsch. dużemi borami sosnowemi. Micielno, ob. Mycielno. Micieńce, wś, pow. żytomierski; w 1753 r. Sanguszko odstąpił Lubomirskiemu. Micigózd al. Miecigózd, wś, pow. kielecki, gm. i par. Piekoszów. Leży przy drodze bitej z Kielc do Włoszczowy, w równej odległości od Kielc i Chęcin. W 1827 r. 21 dm. , 135 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 590. Miciowszczyzna, wś nad jez. Balka, pow. trocki, w 1 okr. polic, o 7 w. od Trok, 5 dm. , 35 mk. kat. Miciuńce, wś, trocki, w 3 okr. polic, mk. , z tego 96 kao 40 w. od Trok, 9 dm. , tel. , 3 żydów. Miciuńsk al. Saratowska słoboda, wś, pow. szawelski, w 3 okr. polic, gm. poszwytyńska, ma ludność starowierczą; dusz 9 otrzymało tu 130 dzies. ziemi. J. G. Miciuny 1. , wś szlach. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 54 w. od Wilna, 28 dm. , 203 mk. kat. 2. M. , wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr. polic, w gm. Jewie, o 42 w. od Trok; 6 dm. , 71 mk. kat. 3. M. , wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 35 w. od Trok; 8 dm. , 80 mk. kat. 4. M. . wś nad jez. Swincia, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 21 w. od Trok, w gm. Zosielskiej; 4 dm, 50 mk. 36 kat. ; 14 wielkorosyan. Własność Budkiewiczowej. 5. M. , wś rząd. , pow. trocki, gm. Jewie; 9 dm. , 81 mk. kat. Niegdyś starostwo niegrodowe. Miciuńskie al. Miczuńskie, stwo niegrodowe, leżało w wdztwie i pow. trockim. Wedle spisów podskarbińskich z r. 1766 składało się tylko z dwu wsi Miciuny i Wiluniszki, które wówczas posiadali Piotr i Anna Pietraszewiczowie, opłacając kwarty złp. 52 gr. 15, a hyterny złp. 10. 6. M. , cztery folw. t. n. , pow. szawelski, w 4 okr. polic, par. radźwiliska. a 2 włóki rozl. , niegdyś Dowiatta, dziś Ant. Jonajtysa; b pół włóki, Aleksandra Waltera; c 2 włóki rozl. , własność Rozalii Dołubow Michowa Miciuńsk Micko Micków Mickowszczyzna Mickańce Mickehnen Mickelnick Micken Micki Mickajcie Michowska Wola Mick Mickaleitschen dusz, 484 dzies. ziemi włośc 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. podubiska; 18 dusz, 86 dzies. J. G. ziemi. skiej; d 3 włóki ziemi, własność Eliasza Brenera. 7. M. , wś, pow. szawelski, w 3 okr. adm. , gm. poszwytyńska, 25 dusz, 228 dzies. ziemi. Mick. .. , por. Mitk. .. Mickajcie, dwór, pow. rossieński, par. ławkowska, własn. Jakowicza. Mickaleitschen al. Gr. Warkau, niem. wś, pow. wystrucki, st. poczt. Aulowöhnen; okr. urz. stanu cywilu. Gr. Franzdorf, 362 mk. r. 1856. Kś. Fr. Mickańce 1. , wś nad rz. Szyrwintą, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 46 w. od Wilna; 7 dm. , 93 mk. 7 prawosł. 86 kat. . 2 M. , oko lica szl. nad rz. Naczką, pow. lidzki, w 5 okr. polic, o 35 w. od Lidy, 21 w. od Ejszyszek, 8 dm. , 104 mk. kat. , 6 starozakonnych; młyn wodny. A. T. Mickehnen 1. Alt, al. Mikehnen niem. , wś na Litwie prus. , pow. ragnecki, st. poczt. NeuEggleningken, okr. urz. stanu cyw. Juckstein. 660 mr. obszaru; 138 mk. r. 1856. 2. M. Neu, kol. tamże. Kś. Fr. Mickelnick 1 Gross niem. , dobra ryc, pow. rastemborski, st. poczt. , tel. i kol. Rastembork, 7 km. odl. , okr. urz. stanu cywilu. Lamgarben; zawierają 105 hekt. roli orn. i ogr. , 15 łąk, 8 pastw. , 2 nieuż. , 1 wody razem 131 hekt. ; czysty dochód z gruntu 2700 mrk. 2. M. Neu, niem, folw. , pow. rastemborski, st. poczt. Rastembork, około 8 km. odl. , należy do dóbr ryc. Podlacken. Kś. Fr. Micken, niem. wś, pow. olsztyński, st. p. Olsztyn, okr. urz. stanu cywilu. Nikielkowo, ma 1433, 60 mr. obszaru; między tymi 318, 42 boru; par. kat. Dywity, ew. Olsztyn. W 1861 r. 8 dm. , 89 mk. , 88 kat. , 1 ew. ; 85 polaków, 4 niem. Wś M. wspomniana w dok. zr. 1399 przy odnowieniu przywilelu wsi Wadąga cod. dipl. Warm. III str. 317. Założona została przez prusaka Mike ob. Gesch. des. Keris Allenstein, V. Grunenberg. 1864. str. 5. Z ro dzin szlach. mieszkali tu dawniej, Hozyuszowie i Wilamowscy. ob. Kętrz. o ludn. pol. str. 564 i 566. Kś. Fr. Micken niem. , ob. Myki. Micki, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Gryszkabuda, odl. 13 w. od Władysławowa. W 1827 r. wś rząd. , 11 dm. , 108 mk. ; obecnie 10 dm. , 139 mk. Wchodziły w skład dóbr rząd. Leśnictwo. Mick Wielkie i Małe, dwie wioski, pow. mozyrski, w gm. michałkowskiej, w okr. polic skrychałowskim, po obu brzegach małego do pływu Sołokuczy. Wielkie M. osad 23, Ma łe M. osad 4; miejscowość falista, lesis ta. A. Jel. Micki 1. , wś, pow. szawelski, w 2 okr. pol. , gm. popielańska, 7 dusz, 76 dzies. ziemi. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. ligumska; 55 Mickiany 1. , zaśc. szlach. nad jez. Szwakszty, pow. święciański, w 3 okr. polic. , gm. Komaje, okr. wiejski Karolinowo, par. Komaje, o 34 w. od Święcian; 3 dm, 14 mk. U kat. , 3 starowierców. 2. M. al. Sawonara, wś nad jez. Sawonarą, pow. nowoaleksandrowski, gub kowieńskiej, o 12 w. od Bracławia, 706 dzies. ziemi dwor. Wład. Bortkiewicza. Niegdyś wchodziła w skład dóbr Dryświaty, ob. t. II, 180. Mickie, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska, w 1 okr. polic Mickiewicza dolina, ob. Aleksota. Mickiewicze wś, pow. augustowski, gm. Łabno, par. Adamowicze, odl. 57 w. od Augustowa, o 2 w. od szossy grodzieńskiej. Ma 31 dm. , 197 mk. w 1827 r. wś rząd. ; 38 dm. , 198 mk. M. wchodziły w skład dóbr rząd. Adamowicze. Ob. Łabno i V, 561 Mickiewicze 1. , wś, pow. wilejski, o 37 w. od m. Wilejki, 2 okr. adm. ; 17 dm. , 174 mk. 2. M. , wś, pow. oszmiański, w 2 okr. adm. , 44 w. od Oszmiany; 25 dm. , 164 mk. 82 prawosł. , 82 kat. . 3. M. , wś nad bezimiennym dopływem Łani, pow. słucki, gm. Łańska, o 10 w. na płd Nieświeża. Osad 26, grunta dobre, lekko wzgórkowate, miejscowość bezleśna. 4 M. , folw, pow. słucki, poradziwiłłowski, teraz ks. Wittgenstejna, 14 włók i 4 mr. 5. M. , wś, pow. słomiński, na płd. wsch. od Mołczadzi. Mickiewicze, błędnie, zamiast Miskiewicze, ob. Malatycze. Mickiszki 1. zaśc, trzy folw. , pow. sza welski, gm. tryska. Zaścianek ma 3 mk. , 10 dzies. Własność Sakiela. Folw. M. 10 włók rozl. , własność Aleksandra Sypowicza. Drugi folw. tamże, włók 10, śród lasu, własność Leonarda Sakiela, dziedzica dóbr Powondeń w telszewskiem. Ekeploatacya lasu. Trzeci folw. śród lasów, 8 włók rozl, własność Ma gdaleny Walentynowiczowej. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. botocka. J. G. Micko, osada w pobliżu Korosteszowa, pow. radomyski, późniąjszy Radomyśl, łącznie z nazwami okolicznych osad i wsi, jak Mińczany, Mińczyki, Mina, Mininy, Miniejki, ma być śladem dawnego plemienia Mińczan lub Miczan, odnogi Drewlan obacz Korosteszczów t. IV, 416 1. Micków, niem. Macka, wś łużycka, pow. rozborski, przed r. 1815 na saskich Łużycach. Ludność ewangelicka. Mickowszczyzna 1. zaśc pryw. , pow. dzisieński, o 74 w. od Dzisny, w 2 ok. polic, 2 dm. , 56 mk. 2 M. , zaśc szlach, , pow. oszmiański, 1 okr. polic, o 12 w. od Oszmiany, 1 Mickiany 1 Mickie Mickiewicza dolina Mickiewicze Mickiszki Micowce Mick dm. , 14 mk. kat. 3. M. , zaśc, pow. oszmiański, 1 okr. adm. , o 6 w. od Oszmiany, 2 dm. , 17 mk. , 8 kat. , 9 żyd. 4. M. , dwa zaśc, pow. borysowski, nad rzeczką Ziembinką, lewym do pływem Hajny, o 4 w. na płd. zach. od mczka Ziembina, w par. katol. ziembińskiej, w okr. polic. łohojskim, w gm. ziembińskiej, każdy ma osad 3; miejscowość mocno falista, dużo kamienia narzutowego, lasu dostatek. A. Jel. Mickrow niem. , ob. Michrowo. Mickuny 1. mczko nad rz. Wilejką, pow. wileński, 6 okr. polic o 12 w. od Wilna, 84 mk. Własn. Aleksandra Piller v. Pilchau. Istniała tu kaplica kat. par. ławaryskiej, browar i młyn. Była to majętność rodziny dra Becu, ojczyma Słowackiego Juliusza, który tu jako student spędzał corocznie wakacye, i chwile w M. przebyte wspomnina nie raz w listach do matki. Mickuny okrąg wiejski, w gm. M. , obejmuje, w obrębie swym mko M. , wsie Hajduny, Skajstery, Kiwiszki, Papiernia, Wikorzyszki, Sungiały, Tawria, Werbezdany, Wołowszczyzna, i zaśc Rakunty. Mickuny gmina pow. wileński, w 6 okr. polic, liczy 123 wsi, 571 dymów, 4624 włośc obojej płci. Mczko M. miejsce pobytu zarządu gm. Gmina liczy 5 okręgów wieje. ; 1 Ławaryszki, 2 Wierzby, 3 Paluliszki, 4 Łoźniki, 5 Mickuny. Gmina należy do II okręgu pokoju do spraw włościań. w m. Wilnie i do 74 cyrkułu powołanych do służby wojskowej w pow. wileńskim, w m. Wilnie. 2. M. , os. karcz. , pow. wileński, w 6 okr. pol. , o 16 w. od Wilna, 1 dm. , 13 mk. żyd. 3. M. , os. , pow. lidzki, w 1 okr. polic, o 18 w. od Lidy, 2 mk. 4. M. , fol. nad rz. Świętą, pow. wiłkomierski, par. Dobejki, w 4 okr. polic, należy do dóbr Sterkańce, własn. Łappy. 5. M. , wś, pow. szawalski, gm. ligumska, 26 dusz, 360 dz. ziemi. Mickunowo, okol. szl, , pow. trocki, w 4 okr. adm. , o 46 w. od Trok, 45 mk. , 42 kat. , 3 żydów. MickutBlausden 1. al. Rupkalwen niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma, okr. stanu cywil. Wieszen, 156 mk. r. 1856. 2. M. Kioschen niem. , wś, ob. Kioszen, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma, a nie Lankuppen, okr. urz. sta nu cywil Kiszki, 3. M. Lampsaten, ob. Lampsaten, okr. urz. stanu cywil. Kiszki, 156 mk. 1856 r. 4. M. Schudereiten ob. Schudereiten niem. , wś, pow, szyłokarczemski, st. p. Kaukehmen, okr. urz. stanu cywil. Schakunen, 32 mk. r. 1856. Kś. Fr. Micolis, ob. Mikolisz. Micoschen niem. , ob. Mikosze. Miców, ob. Myców. Micowce, ob. Mycowce. Miesak, ob. Miczakowce. Micurów, ob. Tykicz Górny, Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 65. Micury, wś na lewym brzegu Prypeci, przy ujściu rz. Bobryk, pow. mozyrski, w gm. petrykowskiej, ma osad 13, miejscowość bogata w ryby, łąk obfitość. A. Jel. Miczajcie 1 fol. dóbr Kieciny, nad rz. Urdupis, pow. szawelski, par. kurszańska, w 2 okr. polic, o 4 w. od Kurszan ku Szawkianom, a 26 w. od Szawel; kościół fil. drew. , pod wez. J. Chr. , odnowiony w 1857 r. przez parafian; cmentarz, wiatrak, karczma. Własność Jana Jakubowskiego. 2 M. okolica szl. tamże. Ma ją tu Antoni Pacewicz 2 wł. , Choromański 1 wł. , Mingin 1 wł. , Margiewicz Winc 1 wł. , Margiewiczowa Agata 2 wł. , Tomkiewiczowa Aniela 1 wł. i Hipolit Narbutt wł. J. G. Miczaki, fol. na obszarze dworskim Męciny Dolnej, pow. limanowski. Br. G. Miczakowce, węg. Micsak, wś, hr. ziemneńskie Zemplin Węg. , nad rz. Topią, uprawa roli, 30 mk. Miczanie al. Mińczanie, odnoga plemienia Drewlan, zamieszkała niegdyś około Korostenu, dzisiejszej Iskorości ob. t. IV, str. 416, 1. Miczedelowce, ob. Międzydołowce. Miczelka, niem. Mietzelchen, dobra, pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty. Kś. Fr. Miczewicze, wś, pow. słonimski, w 2 okr. adm. , o 21 w. od Słonima; gmina M. liczy 1951 mk Miczkowa dolina, ob. Jureczkowa. Miczkowszczyzna, ob. Mieczkowszczyzna. Miczulaki, część Muszyny, pow. sądecki. Miczuly 1. niem. Mitschullen, wś na pol. prus. Mazurach, pow. węgoborski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Banie, odl. od Węgoborka 2 mili, od Leca 4 od Królewca 16; obszaru liczą 20 wł. czyli 2118 mr. , między tymi roli or. , łąk i pastw. 2054 i nieuż. 63 mr. W 1859 r. 196 mk. Do tutejszej szkoły należą M. wś i dobra, W. i M. Zakałcze, Widutki, śluza i król. leśnictwo; par. ew. Banie. Dawniej należały M. do szkoły w Dąbrówce. W M. było 6 czynszowników litewskich, którzy 27 grzywien czynszu płacili. Przy pomiarach okazało się tamże 26 włók. Wawrzyniec Roch, ssta węgoborski, nadaje takowe sołtysowi Mikołajowi, celem założenia wsi dannickiej i sprzedaje mu 2 wł. sołeckie za 80 grzywien; prócz tego nabywa Mikołaj jeszcze 2 wł. ziemiańskie. Dan r. 1560 1566 w święto N. M. Panny Gromnicznej ob. Kętrz. O ludn. polskiej, str. 530. 2. M. , niem. Mittschullen, dobra, pow. węgoborski, st. poczt. , okr. urz. stanu cywilnego i par. ewang. Banie. Mają 7 wł. , prócz tego 2 wł. w M. Piłakach, 33 mk. Roli or. , łąk i past. 569 mr. 28 pr. kw. , wody 8 mr. i 5 pr. kw. , nieuż. 9 mr. 25 pr. kw. ; odl. od Węgoborka 2 mili. R. 1633 nadaje się Jerzemu Gabryelowi Marquart, sędziemu ziemskiemu, na prawie magd. 7 wł. w Miczu21 Miczuly Miczulaki Miczkowszczyzna Miczkowa Miczewicze Miczelka Miczedelowce Miczanie Miczakowce Miczaki Miczajcie Micury Micurów Miesak Miców Micoschen Micolis Mickut Mickunowo Mickuny Mickrow Midno Midczałówka Midakiwsky horby łach, 2 wł. z tej strony rz. Gołdap, 1 włókę w Dunaj ku i jez. wielkopilackie za to, że się zrzekł prawa polowania jeleni, łosiów, niedź wiedzi i dzików w majątkach Błędowo i Kosaki pod Grabowem i Górnemi ob. Kętrz. O ludu. pol. , str. 538. Widać stąd, jak wiel ce ceniono podówczas prawo polowania ob. Der Angerburger Kreis Schmidta, 1860, str. 78. 3. M. niem. Mitschullen, fol. , pow. gierdawski, st. p. Nordenbork, należy do dóbr ryc. Kurkowe. Kś. Fr. Midakiwsky horby, grupy zabudowań w Koniutynie i Jabłonicy, pow. wyżnicki. Midczałówka 1. zaśc. szl. , pow. trocki, 2 okr. polic, o 38 w. od Trok, 1 dm. , 14 mk. 9 kat. , 5 wielkoros. . 2. M. , folw. , pow. trocki, 2 okr. polic, 37 w. od Trok, 1 dm. , 16 mk. katol. Middelhagen niem. , wś ze st. p. , na Rugii, na półwyspie Mönchgut, wysuwającym się ku płd. , 15 kil. na wsch. od m. Putbus; gleba tylko do łąk i na pastwiska zdatna; 1878 mk. ew. , trudni się głównie rybołóstwem albo rotmaństwem; uprawą roli trudnią się tylko ko biety. W tym odległym zakątku przechowa ły się jeszcze do dziś dnia stare obrządki i zwyczaje. Małżeństwa zawierają tylko mię dzy sobą; dziewczęta wybierają sobie same męża, to nazywają po niem. Freijagd. Nie mniej charakterystyczny jest ubiór. Mężczy źni noszą kamizelki z wielu guzikami i wyso kim kołnierzem, przy uroczystościach zaś dłu gie sukmany, prócz tego kilka spodni jedne na długich, a na wierzchu jeszcze szarawary do kolan sięgające. Niewiasty noszą kilka ko szul, jedna na drugiej, z rękawami, dalej ka ftan wełniany o jaskrawych barwach, ozdo biony niebieską obwódką, na to biorą czarną suknię, guzikami spiętą. Na głowie mają czap kę wysoką, z której się długie i szerokie wstę gi na dół spuszczają, pod czapką noszą biały wełniany czepeczek. Niewiasty zamężne zdo bią te czapki jeszcze jedwabną wstęgą. Z Put bus idzie na M. do Thiessow poczta jedno konna. Kś. Fr. Midno al. Miedno, Miedna, grupa domów na obsz. dwors. Smolna, pow. brodzki. Midorowszczyzna, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 56 w. od Wilejki, przy b, drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 3 dm. , 17 mk. Midwery, wś, pow. rossieński, par. wojnucka. Midyki, grupa domów w Smolinie, pow. Rawa Ruska. Midziutony, wś szl. nad jez. Mergi, pow. trocki, w 1 okr. polic, o 10 w. od Trok; 3 dm. , 21 mk. katol. Miebły, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic, gm. Jazno, dusz 22. Miechalewszczyzna, dwór w Kropiwniku Starym, pow. drohobycki. Miechocin 1. wś, pow. krobski, 15 dm. , 96 mk. , 85 ew. , 11 kat. , 18 analf. Poczta, tel. i gośc. w Poniecu, st. kol. żel. w Bojanowie. 2. M. , fol. , pow. krobski, 3 dm. , 38 mk. , należy do dom. i gm. Wydawy, ob. Janiszew 2. Miechotzin niem. , ob. Miechucin, Miechów 1. miasto pow. gub. kieleckiej, pod 50 21 8 szer. i 37 40 2 dłg. geogr. , położone nad rz. Wielką al. Miechówką dopływ Szreniawy. Leży śród wyżyny olkuskokra kowskiej na stokach wzgórza, obniżającego się w kierunku rzeczki, płynącej o wiorstę w stronie zach. M. leży przy drodze bitej, stanowiącej starożytny trakt z Kielc do Krakowa, odl. 71 w. od Kielc, 154 w. od Radomia, 242 w. od Warszawy, a około 6 mil od Krakowa. Kolej żelazna dąbrowskoiwangrodzka łączy M. z Warszawą, Kielcami, Radomiem. Miasto posiada obecniekościół paraf. mur. , szpital ś. Anny na 20 łóżek, ochronę, dom schronienia dla starców i kalek, szkołę pocz. męs. i żeń. , zjazd sędziów pok. okr. II, sąd pok. okr. I, sąd gm. okr. I, urząd pow. , zarząd akcyzy 9 okr. , urząd miejski, urząd poczt. , stacyą telegr. , st. dr. żel. dąbrowskoiwangrodzkiej, pomiędzy Sędziszewem o 23 w. i Wolbromiem o 14 w. . W 1827 r. było tu 159 dm. i 1171 mk. ; w 1860 r. było 150 dm. i 1578 mk. samych chrz. . Po spaleniu miasta w 1863 r. zostało 40 dm. i 830 mk. W 1878 r. było 170 dm. i 3000 mk. w tem 1943 stałej ludności. Do 1865 r. nie wolno tu było mieszkać żydom, stąd w r. 1879 było ich tylko 274. Z zakładów przemysłowych istniały tu w 1876 r. dystylarnia z prod. na 3500 rs. , browar z prod. na 1560 rs. , mydlarnia 1000 rs. i 2 cegielnie 1600 rs. . Kasa miejska miała dochodu 5300 rs. a rozchodu 3344 rs. M. jest starożytną osadą. W XII w. stanowił on posiadłość rodu Gryfów, wywodzących się od książąt syrbskich. Dziedzic ówczesny Jaksa, bawiąc w Palestynie, sprowadził z Jerozolimy kilim kanoników reguły ś. Augustyna, mających pieczę nad kościołem grobu Chrystusowego. Wystawił im w swej wsi kościół i klasztor w 1162 r. i uposażył przez nadanie wsi Miechów, Zagórzyn i Komorów. Od nazwy wsi zakonnicy ci przybrali miano Miechowitów. Przemysław II ks. wielkopolski i krakowski nadał osadzie, jaka się utworzyła przy klasztorze, przywilej miejski w 1290 r. na prawie niemieckiem. Współubieganie się książąt polskich o tron krakowski, naraziło klasztor miechowski i przyległą osadę na dwukrotne najścia. Bolesław Mazowiecki zajął i złupił w 1294 r. a w 6 lat potem węgierski oddział, walczący w sprawie Łokietka, zajął klasztor, z którego zakon nicy musieli ustąpić. Jakkolwiek Władysław Midwery Midyki Midziutony Miebły Miechalewszczyzna Miechocin Miechotzin Mickrow Midorowszczyzna Łokietek zwrócił w kilka lat potem klasztor i dobra zgromadzeniu, jednakże miasto utraciło przytem prawo obioru rajców, których odtąd naznaczał wojewoda krakowski. Nie mając warunków pomyślnego rozwoju, obciążane powinnościami na rzecz klasztoru i niszczone częstymi pożarami 1344, 1379, 1506, 1595, 1745 miasto nie mogło się podnieść i stanowiło zawsze nieludną i ubogą osadę. W XVI w. istniały tu cechy szewcki, stolarski, bednarski, sukienników, rymarski od 1604, krawiecki od 1641, kowalski i rzeźniczy od 1708 r. Zniesienie klasztoru przyniosło ulgę ludności. Przy utworzeniu kongresowego królestwa polskiego w 1815 r. M. został stolicą obwodu i powiatu w wojew, krakowskiem i to stanowisko miasta powiatowego dotąd zatrzymał. W 1863 r. w lutym, w skutek bitwy stoczonej przez wojska rossyjskie z oddziałem powstańców, który zorganizowawszy się w dolinie Ojcowa zaatakował Miechów, miasto zostało spalone tak, iż pozostało w nim tylko 40 dm. Główną ozdobą M. i jedynym zabytkiem przeszłości jest wspomniany kościół poklasztorny. Obok pierwotnego zbyt szczupłego kościoła, obróconego na kaplicę grobową, dotąd istniejącą, zaczął w 1233 r. Henryk, prob. miechowski, budować nowy kościół z wieżą; Wisław, biskup krakowski, położył kamień węgielny budowy. Budowa trwała 50 lat. Kilkakrotne pożary i przerabiania zatarły pierwotne cechy gmachu, który, o ile się zdaje, był wzniesiony w stylu ostrołukowym. Pożar 1506 r. zniszczył zupełnie kościół, który został na nowo urządzony i ozdobiony staraniem Tomasza z Olkusza. Wielki pożar z 1746 r. ogołocił znowu kościół z pomników, ołtarzy i ozdób; sklepienie nawet zapadło się. Mimo to potężne mury i gorliwość zakonników pozwoliła na nowo odbudować. Obecnie jest to budowla bez wyraźnego stylu, murowana, kamieniem ciosowym wyłożona, z kopułą i wysoką dzwonnicą, obok stojącą. Kaplice otaczające kościół zostały później dobudowywane. Wchodzi się do kościoła z boku, przez tak zwany babiniec, stanowiący rotundę sklepioną, mieszczącą w sobie ołtarz z Chrystusem na krzyżu i 5 kamiennych postaci świętych. Ztąd drzwi marmurowe prowadzą do kaplicy M. Boskiej i kościoła. Nawa kościoła uderza swą wyniosłością, która nie zmniejsza się w prezbiteryum. Dwadzieścia jeden dużych okien oświeca tę nawę. W wielkim ołtarzu rzeźba roboty Mikołaja z Krakowa, przedstawia grób Chrystusa i jego zmartwychwstanie. Figury są naturalnej wielkości i dobrej roboty. W prezbiteryum są piękne stalle dębowe. Zasługuje na uwagę pięknej roboty am bona i dwa ołtarzowe obrazy ś. Anna i ś. Józef, roboty Smuglewicza. Dawne grobowce zniszczały w pożarach; obecnie jest tu pomnik marmurowy założyciela Maszt. Jaksy, wzniesiony w obecnem stuleciu przez prob. Nowińskiego i nagrobek tegoż Nowińskiego 1839. Skarbiec kościelny, mieszczący się przy prezbiteryum, posiada bogaty zbiór aparatów kościelnych a między niemi relikwiarz srebrny z kopułą, w formie kościoła jerozolimskiego, darowany przez ś. Karola Boromeusza Andrzejowi Batoremu, generałowi Miechowitów. Jest tu także starożytny, wielki antyfonarz na pergaminie z pięknymi miniaturami. Z kaplicy Pana Jezusa wychodzi się do krużganków otaczających kościół od zachodu i prowadzących do oddzielnie stojącej kaplicy grobu jerozolimskiego, mieszczącej w sobie odtworzenie grobu Chrystusa. Przy krużgankach było dawniej 14 kaplic stacyjnych, obecnie zniszczonych. W tej kaplicy odprawiało się w Wielki Piątek uroczyste nabożeństwo, ściągające pobożnych z odległych stron. Obok kościoła stoi czworograniasta wieża, której dolna część z ciosu i cegły sięga XIII w. , kończąca zaś ją kopuła z podwójnym krzyżem Miechowitów wzniesioną została przez ks. Nowińskiego. Przed kilku laty frontowa ściana kościoła przyozdobioną została przez postawienie kolosalnej statui Chrystusa, dłuta Rygiera, Po za krużgankami rozciągają się obszerne dwupiętrowe budynki, otaczające kaplicę grobu, które stanowiły pomieszczenie generała zakonu, prałatów, księży młodszych i kleryków. Historyą klasztoru miechowskiego skreślił uczony członek tego zgromadzenia ks. Szymon Nakielski, którego kamień grobowy znajduje się w kaplicy grobu, w dziele Miechovia, wydanem 1634 r. w Krakowie. Z M. rodem był uczony lekarz, geograf i historyk Maciej Miechowita; założył on w M. szkołę i zapisał fundusz na jej nauczyciela. Klasztor miechowski posiadał piękną bibliotekę, liczącą do 9000 tomów, która spłonęła w d. 1732 r. M. par. , dek. miechowski 6450 dusz, M. gmina należy do sądu gm. okr. I w Miechowie, urząd gm we wsi Jaksice pod Miechowem; gmina ma 11837 mr. obszaru i 3684 mk. , 3 szkoły początkowe Kamieńczyce, Falniów i Przesławice i 8 młynów wodnych. Miechowski powiat gub. kieleckiej, utworzony został w 1867 r. z 26 gmin dawnego powiatu t. n. i 1 gminy pow. olkuskiego. Posiada 24, 89 mil kw, obszaru i graniczy od zach. z olkuskim, od płn. z jędrzejowskim, od wsch. z pińczowskim a od płd. z Galicyą. Wisła stanowi naturalną granicę od Galicyi na przestrzeni od wsi Pobudnik, stanowiącej najdalej na płd. wysunięty punkt Królestwa, aż do Jaksio nad granicą pow. pińczowskiego. Cały obszar powiatu stanowi część rozległej wyżyny olkuskosando mierskiej, rozpościerającej się na lewym brzegu Wisły. Wyżyna ta dochodzi do najwię Midakiwsky horby kszego wzniesienia na obszarze zawartym między Olkuszem, Pilicą, Książem, Słomnikami i Ojcowem. Przedstawia się ona jako płaskowzgórze piętrzące się tarasami, z powyżłabianemi przez działanie wód wąskiemi dolinami, występującemi na krawędziach środkowego, bezwodnego i bezleśnego dziś płaskowzgórza. Pilica, Szreniawa, Przemsza i Rudawa w Galicyi okrążają to centralne płaskowzgórze; Dłubnia i Prądnik wrzynają się w nie swemi głębokiemi dolinami; sam środek przecie, oprócz leniwo się wlokącej i ginącej w piaskach Baby ob. , nie posiada żadnej rzeczki. Zachodnia część pow. miechowskiego leżąca, na lewo od drogi bitej idącej z Krakowa na Słomniki, M. , Książ do Jędrzejowa i Kielc, należy do tej centralnej wyżyny i przedstawia przy średniem wzniesieniu 1100 do 1200 stóp w niektórych punktach znacznie większe wyniosłości. Na płn. od wsi Poręba Górna, na prawo od drogi z Wolbromia do M. , wznosi się góra na 1618 stóp, pod wsią Bąk mamy 1484 stóp, pod Pogwizdowem o 2 1 2 w. na wsch. mamy 1452 stóp. Pomiędzy Wielkim Książem, Przybysławicami. Kamionką, Kempiem i Pogwizdowem rozpościera się obszerna lesista wyżyna, mało zaludniona. We wschodniej połowie powiatu pod wsią Góry, przy drodze z M. do Działoszyc, wzniesienie dochodzi 1280 stóp, średnie zaś wyniesienie poziomu 900 do 1000 stóp. W miarę zbliżania się ku brzegom Wisły wzniesienie zmniejsza się tarasowate, co wybornie obserwować można jadąc drogą z Ojcowa do Krakowa. Śród tego obszaru, który w odległej przeddziejowej epoce już był zaludniony, jak o tem świadczą poszukiwania odbywane po jaskiniach doliny Prądnika i przyległych jej dolin, osady pierwotne powstawały nad brzegami rzek i strumieni. Dolina Szreniawy stanowi niewątpliwie wraz z doliną Nidy i lewym brzegiem Wisły pierwotną kolebkę chrobackiej Polski. Rzeka ta przerzyna cały pow. miechowski w kierunku od płn. zach. ku płd. aż do Słomnik, a od Słomnik skręca na Proszowice, w kierunku wschodnim ku Wiśle. Pokłady tłustej gliny i namułów wodnych, pokrywające skaliste podłoże dolin i stoki wyniosłości wytworzyły żyzną glebę, na której utrzymuje się bogata roślinność, cechująca dolinę Prądnika i głośne z urodzajności i pięknej pszenicy okolice Proszowic. W 1876 r. wysiew pszenicy wynosił w pow. 12, 613 czet. , zbiór 63, 193 czet. , jarej pszenicy wysiano 1, 354, zebrano 6, 928; żyta wys. 18, 259, zebr. 75; 540 czet. ; owsa wys. 17, 853, zebr. 85, 359; jęczmienia wys. 15, 523, zebr. 69, 681 czet. ; innych ziarn 5, 057, zebr. 24, 751; kartofli wysadz. 41, 591, zebr. 187, 534, czet. Uprawa ogrodowizn i owoców rozwija się u włościan, którzy dzięki bliskości Krakowa i trzem drogom bitym, prowadzącym od granic powiatu do tego miasta, mają łatwy zbyt na swe produkta. Cena ziemi w płd. części powiatu dochodzi do wyjątkowej wysokości. Lasów w powiecie bardzo mało, głównie w płn. części. W 1880 r. było 13, 302 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 12, 543 mr. z urządzonem gospodarstwem, 3009 mr. zasianych po wycięciu, 4123 mr. wyciętych a nie zadrzewionych, 271 mr. oddanych włościanom za serwituty, 47 mr. włościańskich. Sady dwors. zajmowały 490 mr. , włośc. 671 mr. , w osadach miejskich tylko 14 mr. Przemysł fabryczny słabo rozwinięty dla braku kolei i miast większych. W całym powiecie było w 1881 r. 51 fabryk, produkujących za 807, 859 rs. , w tej liczbie jednak jest 5 młynów amerykańskich, z prod. na 167, 810 rs. , 14 tartaków, 15 cegielni, 3 gorzelnie 86, 736 rs. , 5 browarów 3, 289 rs. , 1 cukrownia 63, 580 rs. , fabryka narzędzi rolniczych w Proszowicach 12, 300 rs. , a więc przeważają drobne zakłady, nie mające trwałych warunków bytu tartaki, cegielnie. Dróg bitych pow. miechowski posiada stosunkowo więcej niż sąsiednie. Sam M. połączony jest nie tylko ze wszystkiemi sąsiedniemi miastami powiatowemi, ale i z główniejszemi osadami miejskiemi przez drogi bite. Trzy drogi bite od komor Michałowice, Baran i Igołomia łączą powiat M. z przyległym Krakowem. Nowozbudowaua droga żelazna z Dąbrowy do Iwangrodu Dęblina, przecina płn. część powiatu w kierunku od Wolbromia na M. , Książ i łączy Miechów z Kielcami, Radomiem i Lublinem. Ludność powiatu w 1879 r. wynosiła 85, 581 41, 765 męż. i 43, 816 kob. . Szkół początk. posiadał w 1883 r. pow. miechowski 59, w następujących wsiach Brzesko Nowe, Książ W. , Proszowice 2, Słomniki, Birkow, Błogocice, Chodów, Czaple W. , Damice, Falniów, Giebułtów, Gołcza, Goszcza, Hebdów, Jeżówka, Iwanowice, Igołomia, Kacice, Kalina W. , Kalina M. , Kamieńczyce, Kępa, Klimontów, Koniusza, Kościejów, Kozłów, Książ M. , Luborzyca, . Łętkowice, Marchocice, Marcinowice, Michałowice, Moczydło, Maniukowice, Nadzów, Nasiechowice, Niedźwiedź, Niegardów, Pałecznica, Pojałowice, Prandocin, Przybysławice, Pstroszyce, Racławice, Rzędowice, Rudno średnie, Słaboszów, Strzeżów, Tczyca, Tropiszów, Uniejów, Wawrzeńczyce, Wierzbno, Wierzchowiska, Więcławioe, Wolica, Wrocimowice, Zębocin. Pod względem kościelnym stanowi pow. miechowski dekanat tej nazwy dyec. kieleckiej, składający się z 40 następujących parafii Birków, Brzesko Nowe, Brzesko Stare v. Hebdów, Czaple Wielkie, Gołcza, Goszcza, Igołomia, Iwanowice, Kalina W. , Koniusza, Kozłów, Książ W. , Książ M. , Lubo Miechów Miechowice Miechów Miechowen rzyca, Łętkowice, Miechów, Nasiechowice, Niedźwiedź, Niegardów, Pałecznica, Pobiednik M. , Poborowice, Poręba Górna, Prandocin, Proszowice, Racławice, Radziemice, Słaboszów, Sławice, Słomniki, Szreniawa, Tczyca, Ulina W. , Uniejów, Wawrzeńczyce, Więcławice, Wrocimowice, Wysocice, Zielenice i Zębocin. Pod względem sądowym stanowi jeden okrąg sądu pokoju dla M. i 6 okr. sąd. gmin. M. , Książ W. , Słomniki, Wilczkowice, Proszowice, Brzesko. Pod względem administracyjnym składa się z jednego miasta, 4 osad miejskich i 24 gmin Gruszewo, Igołomia, Iwanowice, Kacice, Klimontów, Koniusza, Kowala, Książ W. ; Kozłów, Luborzyca, Łętkowice, Michało wice, Miechów, Niedźwiedź, Nieszków, Pałecz nica, Proszowice, Racławice, Rzerzuśnia, Sło mniki, Tczyca, Wawrzeńczyce, Wielkozagó rze, Wierzbno. 2. BI. , wś i fol. nad rz. Iłżanką, pow. iłżecki, gm. Miechów, par. Kaza nów, odl. 17 w. od Iłży. Posiada młyn wo dny i tartak, 28 dm. , 295 mk. , 1740 mr. zie mi dwors. i 267 mr. włośc. W 1827 r. było tu 17 dm. , 171 mk. Na terytoryum M. zało żone zostało mczko Kazanów ob. . M. gmina z urzędem w Kowalkowie, 4709 mk. , 640 dm. , rozl. 15, 649 mr; , w tem ziemi dwors. 8903 mr. ; sąd gm. okr. III os, Kazanów, st. p. Zwoleń. W skład gm. wchodzą Anielin, Borów, Czarny las, Dębnica, Dobiec, GąciarskaWólka, Huta, Ignaców, Kazanów, Kochanów, Kopiec, Kowalków, Koziorowa Ruda, Kroczewmniej szy. Kroczewwiększy, MaziarskaWólka, Miechów, Niedarczówdolny, Niedarczówgór ny, Ostrownica, Sajdy, Tomaszów, Władysła wów i Zakrzówek. Br. Ch. Miechów, przyległość wsi Górka Szlachecka, pow. chrzanowski. Miechów al. Mnichów, niem. Mechau, wś, pow. sycowski, par. ewang. Międzybórz, ka tol. Domasłów. Około 1770 r. był tu jeszcze kościół katol. fil. F. S. Miechów Wielki, dawne nazwisko mczka Denków ob, , Miechowen, niem. , obMiechowo. Miechowice 1. wś, folw. i osada pałacowa nad rz. Mogilniczką, pow. grójecki, gm. Błędów, par. Mogielnica, odl. 21 w, od Grójca. W 1827 r. 17 dm. , 125 mk. Istniało tu wzorowe gospodarstwo folwarczne, obora i owczarnia postępowa. Folw. M. z wsią M. i Popowice rozl. mr. 475 gr. or. i ogr. mr. 359, łąk mr. 17, pastw. mr. 12, lasu mr. 50, zarośli mr. 29, nieuż. i place mr. 8; bud, mur. 3, z drzewa 3. Wś M. os. 26, z gr. mr. 225, wś Popowice os. 20, z gr. mr. 496. M. , pałac i ogród rozl. mr. 100 gr. or. i ogr. mr. 56, łąk mr. 13, pastw. mr. 8, lasu mr. 8, nieuż. i place mr. 15; bud. mur. 3, z drzewa 3; jest młyn wodny i cegielnia. Osada ta w r. 1877 oddzielona od dóbr M. Por. Dobiein, 2. M. , pow. włocławski, ob. Michowice, Br. Ch. MiechowiceMałe 1. wś, pow. dąbrowski, par. rzym. kat. Wietrzychowice. Leżą w ni zinie 185 m. npm. , w widłach utworzonych przez ujście Kisieliny do Dunajca, z lew. brz. tej rzeki. Odległe od urzędu poczt. w Siedliszowicach o 6 kil. ; liczą M. Małe 561 mieszk. , z których 48 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Ludność jest rzym. kat. obrządku. Pos. więk. ma 568 mr. roli, 89 mr. łąk i 91 mr. pastw. ; pos. mniej. 181 mr. roli, 143 mr. łąk i 9 mr. pastw. Ta wś graniczy na płn. z Suborzycami, na płd. z Przybysławicami, a na wsch. z Jadownikami mokremi. Nazywają ją także Miechowiczkami. 2. M. Wielkie, wś, pow. dąbrowski. Leży na płn. od poprzedniej, na lewym brzegu Dunajca a prawym Błonicy, uchodzącej do Wisły, w równinie podmokłej, 185 m. npm. wzniesionej, należąca do parafii rzym. kat. w Wietrzychowicach i 4 kil. odda lona od Siedliszowic, liczy 635 mk. , z których 600 rzym. kat. a 35 izrael. Pos. więk. Fel. br. Konopki ma 324 mr. roli i 48 mr. łąk; mniej. 453 mr. roli, 122 mr. łąk i 161 mr. pastw. Łąki i pastwiska są najniżej położone, dla tego ulegają częstym wylewom. M. Wiel kie graniczą na płn. z Dęblinem, na wsch. z Jagodnikami i częścią Jadownik mokrych, a na południowyzach z Wietrzychowi cami. Mac. Miechowice 1. Górne i Dolne, niem. Miechowitz, w 1532 r. Mechowitz, Wielka wś, pow. bytomski. Posiada kościół katol. parafialny, szkołę początkową, kopalnią galmanu i ołowiu i do 5000 mk. , przeważnie polaków. Obszar dworski należy do właściciela niemca, ma 3761 mr. , w tem 2263 mr. lasu, 1301 mr. roli, 167 mr. łąk i 90 mr. ogrod. Grunta lekkie, średnie, po części drenowane. Siedzibą właściciela jest piękny zamek gotycki. Wś M. wraz z koloniami Karco i Osin ma 4 gospodarzy, 2 połowicznych, 4 ćwierć łanu mających, 17 ogrodziarzy, 50 zagrodników i 56 komorników. Ogółem mają 906 mr. ziemi. Inwentarz wiejski składa się z 96 koni, 228 krów i 65 sztuk jałowizny. Kopalnie istnieją tu następne a Marya, kopalnia galmanu od 1822 r. , machiny ma o sile 170 koni i zatrudnia 688 ludzi; b Emilienfreude, kopalnia galmanu od 1826 r. , zatrudnia 135 ludzi i wydaje do 48000 cent. galmanu; c Johanna, kopalnia galmanu od 1848 r. Dobywanie rudy ołowianej odbywało się w różnych czasach z przerwami, z powodu, iż sąsiednie kopalnie galmanu dostarczały wiele ołowiu, a tutejsza ruda ołowiana była ubogą w srebro i nieopłacała kosztów dobywania. Kościół tutejszy pod wezw. św. Jacka pochodzi z XIV w. W 1856 r, wzniesiono nowy, w stylu ostrołukowym. Miechowiec Dzieje tego kościoła i życie wieśniaków pol skich w M. opisał ks. Bontzek w ciekawym i z talentem skreślonym poemacie Kościół w Miechowicach Bytom. Jest tu także kaplica św. Barbary, wzniesiona w 1856 r. na górze, na obszarze dworskim. Droga bita łą czy M. z pobliskim Bytomiem 3 4 mili i ze stacyą Karf dr. żel. górnoszląskiej, na jej bocznej odnodze z Tarnowic. Par. M, dek. tarnowskiego w 1869 r. miała 4369 katol, 40 ewang. , 50 izrael. 2. M. , niem. Mechwitz, wś, pow. olawski, ma kościół paraf. ewang. , należy do par. kat. Więzów. Br. Ch. Miechowiec al. Mechowiee, al. Mechowice, wś, pow. kolbuszowski. Leży w piaszczystej równinie 225 m. npm. , nad małym dopływem Łęgu, zwanego w tem miejscu Przyrwą, a na płn. wsch. od Dzikowca. Należy do parafii rzym. kat. w Cmolasie, ma 608 mk. rzym. katol. i kasę pożyczk. gminną z kapit. 844 zł. w. a. Pos. więk. ma tylko 25 mr. łąk; mniej. 683 mr. roli, 155 mr. łąk i 148 mr. pastw. M. graniczy na płd. z Zagrodami, a na płn. zach. z Rudą. Mac, Miechówka, rz. w pow. miechowskim; po czątek pod Pstroszycami, płynie ku południo wi przez Siedliska, Miechów i pod Kamieńczycami wpada z lew. brzegu do Szreniawy. Długa 8 w. J. Bliz Miechówka, os. karcz. , pow. dzisnieński, 3 okr. polic, o 49 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. katol. Miechowo, niem. Miechowen, nad rz. Ełk, dobra ryc. na Mazurach, pow. łecki, st. kol. i p. Prostki 7 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Borki. Mają obszaru 265 62 ha i to roli orn. i ogr. 12246 ha, łąk 49 61, pastw. 44 09, bo ru 38 59, nieuż. 3 73, wody 7 14; czysty do chód z gruntów 1410 mrk. Kś. Fr. Miechowsczyzna, jezioro w pow. konstantynowskim, we wsi Derło, ma 2 mr. obszaru Enc. Orgel. . Miechowsk, dobra, pow. słonimski, własność Połubińskiego. Za ziemię włościańską wykup wynosił tu 2986 rs. 34 kop. Miechowski tunel, pierwszy, jaki wykonano w królestwie polskiem przy budowaniu dróg żelaznych, przebity został w górze zwanej Piaskowiec, w gm. Kozłów, w pow. miechowskim, pomiędzy folwarkami Przybysławice i Piaskowiec, należącemi do dóbr Rzędowice, na 208ej wiorście budującej się kolei, licząc od Iwangrodu Dęblina. Wysokość góry, pokrytej lasem bukowym, w najwyższym punkcie od spodu tunelu wynosi 158 1 2 stóp ang, nad poziom drogi. Tunel przebity został w skale mniej więcej jednorodnej, piaskowcowewapiennej. Długość tunelu wynosi 2, 464 stóp angiel. przeszło 1 2 wiorsty, wysokość 23 8 stóp ang. , szerokość największa 17 1 2 stóp ang. , spadek w kierunku od Dąbrowy ku Sędziszewu 8 stóp na 1000. Miechowszczyzna 1. folw. pryw. , pow. wilejski, o 51 w. od m. Wilejki, w 1 okr. polic, przy b. drodze pocztowej z Młodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm. , 4 mk. kat. 2. M. po białorusku Miechowszczyna, wś w płd. krańcu pow. bobrujskiego, przy granicy pow. rzeczyckiego, w okr. polic. paryckim, ma osad 21, miejscowość odludna, poleska. A. Jel. Miechocin, niem. Miechutzyn, Miechuczyn, Michotzin, dok. 1402 r. Mechoczin, wś ze st. poczt. , pow. kartuski, 12 kil. na zach. od Kartuz, 180 metrów npm. , dla tego klimat tu ostry. Ma 449 mk. , 426 kat. , 23 ew. , hodują przeważnie bydło, świnie, drób. M. ma obszaru 2690 mr. łącznie z jeziorem, obejmująoem 218 mr. Zawiera 16 gburskich posiadłości i 23 zagród; ma katol. szkołę i 60 dm. , paraf. kat. Chmielno, ew. Mirachowo; leży przy szosie gdańskosłupskiej. Z miechucińskiego jez. wypływa rzeka Łeba, uchodząca do Bałtyku. okr. urz. stanu cywil. Chmielno. M. należy do prastarych osad, czego dowodem są urny tu znalezione i miecz starodawny ob. Zeitsch. des Westpreuss. Gesch. Vereins, 1882, str. 5. Za czasów krzyżackich miała ta wieś prawo polskie i płaciła od radła 1 grzywnę i 4 korce owsa str. 38 i 40. R. 1373 siedział tu włodarz zakonu, który później miał swą siedzibę w Mirachowie str. 29. Za polskich czasów należał M. do sstwa mirachowskiego. Kś. Fr. Miechucińskie jezioro, ob. Miechucin. Miechucińskie zarośla, wś pow. kartuski, st. p. Mirachowo. Osada ta powstała na wykarczowanem polu zwolna od r. 1830 począwszy; składa się z rozproszonych wybudowań; obszaru ma 693 mr. ; 106 kat. mk. , 18 dm. 1868, paraf. kat. Chmielno, ew. Mirachowo, szkoła Miechucin, odl. od Kartuz 2 mile. Miechuczyn niem. , ob. Miechucin. Miechurzewo, folw. , ob. Łekno. Miechutzyn niem. , ob. Miechucin. Miechy, wś nad rzeką Berezyną, pow. oszmiański, w 4 okr. polic, , o 42 w. od Oszmiany, 3 dm. , 36 mk. 19 prawosł. , 17 kat. . Miechy, niem. Mniechen al. Kurczątka ob. , 84 mk. 1856 r. , okr. urz, stanu cywil. Miłki. Mieciany, wś rząd. nad rzeczką Ożwietą, pow. święciański, w 3 okr. polic, o 28 w. od Święcian, 8 dm. , 111 mk. , z tego 106 kai, 5 żydów. Mieciele, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, o 61 w. od Dzisny, w 2 okr. polic, 1 dm. , 9 mk. starowierców. Miecielszczyzna, wś, pow. trocki, 2 okr. polic, o 48 w. od Trok, 8 dm. , 74 mk. kat. Mieciewicze, ob. Miaciewicze, Mieciszcze al. Mieciszczewo, folw. nad bezim. strugą, dopływem Deszczanki, pow. bobrujski, Miechów Miechówka Miechowo Miechowsczyzna Miechowsk Miechowszczyzna Miechocin Miechucińskie jezioro Miechucińskie zarośla Miechuczyn Miechurzewo Miechutzyn Miechy Mieciany Mieciele Miecielszczyzna Mieciewicze Mieciszcze Miechowiec Miecznikowo Mieczne Mieczkowo Mieczkoszczyzna Mieczownica w okr. polic. hłuskim, w pobliżu szosy brzeskiej, pomiędzy wsiami Sołon i Słobodą; miejscowość odludna, poleska, grunta piaszczyste. Mieciuny al. Miciuny, pow. sejneński, obMięciuny, Mieckany, wś włośc. , pow. oszmiański, 1 okr. polic, o 22 w. od Oszmiany, 4 dm. , 50 mk. kat. Mieczajcie, po żmudzku Micajtia, ob. Miczajcie, Mieczańce, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 44 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. Mlecze i M. myza, wś i folw. , pow. szczuczyński, gm. Przestrzele, par. Rydzewo, odl. 23 w. od Łomży, a 9 w. od Grajewa st. dr. żel. W 1827 r. par. Rajgród, 24 dm. , 147 mk. Folw. M. z attyn. leśną Kliligi. Rozl. mr. 2289 gr. or. i ogr. mr. 365, łąk mr. 414, past. mr. 593, lasu mr. 548, nieuż. i place mr. 43, sporny obszar mr. 326; bud. mur. 3, z drzewa 18. Dobra te w r. 1876 oddzielone od dóbr RydzewoCzarny las. Mieczek, ob. KrajhowoMieczek, pow. płocki. Mieczewo, wś, pow. szremski, 38 dm. , 455 mk. , wszyscy katol. ; 281 analf. Folw. ma 228 mr. rozl. Poczta i tel. w Kurniku; st. kol. żel. w Gądkach o 17 kil. ; gośc. o 3 kil. MieczewoCzołowo, leśnictwo do dóbr Kurnik ob. t. IV, 925. Mleczki, okolica szlachecka, pow. łomżyński i ostrołęcki, gniazdo rodu Mieczkowskich, wspominane w dokumentach z 1405 r. Gloger. W jej obrębie leżą wsie następne 1. M. Małystok, wś szlach. , pow. łomżyński, gmina i parafia Puchały. W spisie z 1827 r. nosi nazwę M. Mały Płock, ma 7 dm. , 49 mk. 2. M. Poziemaki wś szl. i M. Ziemaki nad rz. Ruż, pow. ostrołęcki, gm. i par. Piski, odl. 21 w. od Ostrołęki. W 1827 r. M. Po ziemaki mają 16 dm. , 82 mk. , a M. Ziemaki 3 dm. , 49 mk. Były tu wtedy jeszcze M. Obramy, 4 dm. , 32 mk. Fol. M. Ziemaki z wsiami M. Ziemaki, M. Abramy, M. Poziemaki i os. Łosie, rozl. mr. 775 gr. or. i ogr. mr. 276, łąk mr. 215, past. mr. 41, wody mr. 4, lasu mr. 30, zarośli rar. 190, nieuż, i place mr. 19, budowli z drzewa 11, są pokłady torfu. Wś M. Ziemaki os. 16, z grun. mr. 129; wś. M. Abramy os. 9, z grun. mr. 239; wś M. Poziemaki os. 2, z grun. mr. 35; os. Łosio grun. mr. 60. 3. M. Czarne, wś szl. , pow. kolneński, gm. Kubra par. Przytuły. W 1827 r. par. Radziłów, 26 dm. , 168 mk. 4. M. Sucholaszczki, wś szl. , pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. W 1827 r. 11 dm. , 63 mk. Mieczkoszczyzna al. Miczkowczyzna, grupa domów i folw. w Wojtkowej, pow. dobromilski. Mieczków, os. fahr. , pow. brzeziński, gm. Dobra. Jest to fabryka krochmalu i mączki kartoflanej, założona przez warszawskiego fotografa Mieczkowskiego i od niego nazwana. ob. Dobieszków, Mieczkówka, niem. Mitschkowen, pow. węgoborski, st. p. Banie, okr. urz. stanu cywil. Lisy. Wś tę założył Stanisław Mieczkowski r, 1612 na 7 wł. 12 mr. nadwyżki, które uję to Lisom. 1859 r. 84 mk. , szkoła Rudziska, par. ew. Banie, odl. od Węgoborka 4 mile, od Leca 4 1 4, od Królewca 17 mil. Kś. Fr. Mieczkowo, fol. , pow. ostrzeszowski, 2 dm. , 30mk. , nal. do dom. i gm. Wyszanowa. 2. M. , wś i gm. , pow. szubiński, 2 miejsc a M. , b Wygoda, karczma; 83 dm. , 608 mk. , 435 ew. , 168 kat. , 248 analf. Poczta w Gromadzie, gośc. i tel. w Kcyni, st. kol. żel. w Nakle. Mieczne, wś w półn. wschod. stronie pow. owruckiego. Miecznik, os. młyn. , pow. stopnicki. Należy do dóbr rząd. Czyżów. Miecznikowo, okolica szlach. , pow. mław ski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec Kościelny, odl. 18 w. od Mławy. W obrębie jej leżąna stępujące wsie 1. M. Cygany, wś, 4 dm. , 32 mk. , 127 mr. grunta drobnej szlachty. W 1827 r. 3 dm. , 23 mk. 2. M. Gołębie, wś, ma 8 dm. , 80 mk. , 202 mr. gruntu drobnej szlachty. W 1827 r. U dm. , 53 mk. 3. M. Kołaki, wś nad strugą bez nazwy, 9 dm. , 87 mk. , 183 mr. gruntu drobnej szlachty. W 1827 r. 10 dm. , 63 mk. ob. Kołaki 3. 4. M. Miąchy, wś, 4 dm. , 14 mk. , 258 mr. gruntu drobnej szlachty, młyn wodny. W 1827 r. 4 dm. , 25 mk. 5. M. Siwe, wś, 5 dm. , 50 mk. , 155 mr. gruntu drobnej szlachty i 76 mr. nieużytków. W 1827 r. 5 dm. , 16 mk. 6. M. Sowy, wś, 4 dm. , 36 mk. , 135 mr. gruntu drobnej szlachty. W 1827 r. 2 dm. , 21 mk. Br. Ch. Mieczotraki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, odl. 20 w. od Maryampola, ma 27 dm. , 209 mk. Niezamieszczona ani w spisie wsi z 1827 r. , ani w Skorowidzu Zinberga. Mieczownica, wś i folw. nad rz. t. n. , pow. słupecki, gm. Ostrowite, par. Giwartów, odl. od Słupcy w. 10; wś dm 7, mk. 86; fol. dm. 8, mk. 136, obszaru 1360 mr. 360 mr. lasu. W 1827 r. 19 dm. , 169 mk. Wspominają Lib. Ben. Łaskiego t. I, 301 pod nazwą Myeczewnycze i Myeczewnyczky. Dobra M. składają się z fol. M. i Chrzanów, wsi M. , Doły. Chrzanów i Brzozogaj, rozl. mr. 1175 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 620, łąk mr. 57, lasu mr. 187, nieuż. i place mr. 32, razem mr. 896; budowli mur. 16, z drzewa 7, płodozmian 10 i 14 polowy; fol. Chrzanów grun. or. i ogr. mr. 270, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 279; bud. mur. 3, z drzewa 1, płodozmian 13polowy; jest tu gorzelnia parowa, przera Mieczkówka Mieciuny Mieckany Mieczajcie Mieczańce Mieczek Mieczewo Mieczków Mieczotraki Mieczysławka Mieczysław Miedlinowo Miedianka Miedele Miedack Mieczyszczów Mieczysławy Mieciuny Mieczysławska Wola Mieczysławowo Mieczyn biająca rocznie 45, 000 korcy kartofli; pokłady torfu. Wś M. os. 18, z gr. mr. 31; wś Doły os. 17, z gr. mr. 248; wś Chrzanów os. 10, z gr. mr. 20; wś Brzozogaj os. 13, z gr. mr. 379. Mieczyn, wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Krasocin, leży przy trakcie bitym z Włoszczowy do Kielc. W 1827 r. 21 dm. , 140 mk. Wchodzi w skład dóbr Huta Nowa al. Krasocińska ob. Huta Nowa, 76, które stanowiły znowu jednę całość z dobrami Gruszczyn ob. . Mieczysław 1. os. , pow. włocławski, gm. Pikutkowo, par Wieniec. 2. M. al. Mamusin al. Malusin, wś włośc, pow. kozienicki, gm. Grabów nad Wisłą, par. Zwoleń, odl. 32 w. od Kozienic, ma 14 dm. , 91 mk. , 167 mr. Należał do dóbr Grabów ob. . Mieczyslawice, fol. , pow. garwoliński, gm. Ułęż, par. Żabianka, 1 dm. , 12 mk. , 502 mr. Mieczysławka, os. , pow. lubartowski, gm. Łuck, par. Lubartów. W 1827 r. 2 dm. , 12 mk. ; obecnie 10 os. , 86 mr. Należała do dóbr Lubartów. Mieczysławka, wś, pow. bałcki, gm. Trojany, par. Hołowaniewskie; 134 dm. , 1062 mk. , 2188 dz. ziemi dwors. , 2900 dz. włośc. Dziedzictwo Potockich, Strogonowej, dziś należy do dóbr rodziny cesarskiej. Dr. M. Mieczysławowo; kol. , pow. kolski, gm. Izbica, par. Modzerowo, odl. od Koła w. 21; dm. 40, 340 mk. , przeważnie ewang. , ziemi 736 mr. Wchodziła w skład dóbr Izbica ob. . Mieczysławowo, fol. pryw. , pow. dzisieński, o 54 w. od Dzisny, w 1 okr. polic, 1 dm. , 8 mk. katol. Mieczysławowo, wś, pow. szremski, 8 dm. , 72 mk, 8 ew. , 64 kat. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Miłosławiu. Mieczysławska Wola, wś, pow. lubartowski, gm. Łuck, par. Lubartów. Mieczysławy, niem. Alt i NeuMenzels, wś i folw. , pow. morąski, st. pocz. Miłomin 5 kil. odl. Nazwa Menczels ukazuje się w księgach czynszowych krzyżackich z r. 1436 37 i wska zuje według Kętrz. na pol. kolonistów. Okr. urz. stanu cywil. Herzogswalde. Fol. M. Stare należy do dóbr ryc Banners, które dzierży Karol v. Petzinger; drugi fol. nazywa się Gartenpungel; cały ten klucz ma 347 ha roli or. i ogr. , 118 łąk, 30 past, 75 boru, 16 nieuż. , 10 wody, razem 596 ha; czysty dochód z grun tów wynosi 4799 mrk. Mleczarnia około 60 krów, 700 owiec. Dawniej mieszkali tu Cyganowie Kętrz. O ludn. pol. , str. 567, 581. R. 1527 sprzedaje Marcin Boburski 10 włók w M, Grzegorzowi Cyganowi, biorąc 60 grzywien za włókę tamże, str. 580. Kś. Fr. Mieczyszczów, wś, pow. brzeżański, o 15 kil. na płd. zach. od tego miasta. Leży nad potoczkiem, który na płd. zach. krańcu tej wsi ma swe źródła i o 1 kil. na płn. wsch. od wsi wpada do potoku płynącego z Nadorożniowa; graniczy na wsch. z Rybnikami, Kotowem i Trościańcem, na płd. ze Sławentynem, na zach. z Lipicą Dolną i Lipicą Górną, na płn. z Huci skiem i Nadorożniowem. Wś rozsiadła się śród wysokich i lesistych gór brzeżańskich, w głę bokim jarze. Na płd. wznosi się góra Popilicka 232 6 m. npm. , a obok tej ku wsch. Kozakowa ze śladami starych wałów; przechodzi tędy droga zwyczajna z Brzeżan do Bursztyna, która z powodu ciężkiej ziemi po dołach, gliny po górach i górzystego położenia w je sieni i na wiosnę jest prawie nie do przebycia. W M. jest gorzelnia i młynek wodny, piękny dwór, do niedawna siedziba rodziny Sahajdakowskich, obecnie własność Horocha Horo witza z Podhajec; druga droga prowadzi na Sławentyn, Bybło, Konkolniki do Bułozowca. Przestrzeń dwor. gr. or. 839, łąk 410, past. 78, lasu 1976; włośc. gr. or. 1356, łąk 327, past. 119, lasu 318 mr. kw. n. a. Ludn. rz. kat. 235, par. Brzeźany, gr. kat. 1148, par. M. , dek. brzeżański, dyec. lwowska, szkoła etatowa. B. R. Miedack, jez. , niem. NiedatzSee, pow. starogardzki, leży między M. Bukowcem a Łążkiem, 106 m. npm. ; z niego wypływa mała struga, która na wsch. od Zblewa tworzy staw, kilkanaście mr. obejmujący, który pędzi młyn i piłę. Przy Piesienicy, wsi o milę od Zblewa odl. , uchodzi ta struga do Wierzycy. Kś. Fr. Miedary 1. al. Miedar, 1534 Medarih, dobra, pow. bytomski, odl. 2 3 4 mili od Bytomia, o 1 milę od Tarnowie. Dobra ryc. M. z fol. Kopanina mają 1440 mr. roli, 470 łąk i 2090 lasu. Wś włośc. ma 9 kmieci, 32 ogrodziarzy, 10 komom. , mających 809 mr. ziemi. Jest tu szkoła kat. par. Broslawice. 2. M. , 1534 Medari, dobra, pow. kozielski. Dobra mają fryszerki żelaza i zakłady żelazne w os. Blachownia Blechhammer. W 1844 r. było 69 dm. , 707 mk. 90 ew. . Wartość prod. fabryk żelaznych dochodziła do 200, 000 tal. Szkoła kat. w miejscu, par. kat. Sławęcice. 3. M. , niem. Hoenigern, 1382 Honegern, 1395 Honigerdorf, dobra, pow. namysłowski, o l 1 2 mili od Namysłowa. W 1844 r. 63 dm. , 621 mk. 63 kat. . Jest kościół par. ew. z 1742 r. , na nowo 1786 r. odbudowany, szkoła ew. Par. kat. Biestrzykowice Eckersdorf. Do M. należą przyległości Charlottenau, Zielony las, Żaba Saabe i Piękna studnia Schönbrunn. Br. Ch. Miedele, wś, pow. rowieński; w 1753 r. Sanguszko odstępuje Lubomirskiemu. Wiedeńskie, nazwa niwy we wsch. stronie Berlina, pow. brodzki. Miedianka, strumień, wpadający z lewej strony do Taśminy, powstaje z trzech potoków Murajka, Bałakałka i Serebranka. Miedlinowo, wś nad rz. Żyżmorką, pow. Mieczyslawice trocki, 2 okr. polic, 35 w. od Trok, 2 dm. , 26 mk. , 2 prawosł, 24 katol. Miedliszki, wś, pow. trocki, u zbiegu rz. Wierzchniej z Niemnem. Miedna, os. włośc, pow. kozienicki, gm. Suskowola, par. Sucha, odl. 25 w. od Kozienic, 1 dm. , 4 mk. , 45 mr. Miedna, wś, pow. brzeski, w 1 okr. polic, o 28 w. od Brześcia Lit. , z zarządem gm. , obejmującej 1616 dusz, przy b. trakcie BrześćWłodawa. Miedniemujża, ob. Medenmujża. Miedniewice 1. . wś, fol. , os. leś. i smol. , pow. błoński, gm. Guzów, par. Szymanów. Leży między Wiskitkami a Bolimowem, na prawo od linii dr. żel. warsz. wied. za Rudą ku Radziwiłłowi, odl. 17 w. od Błonia a 10 w. od Rudy Guzowskiej, st. dr. żel. warsz. wiedeń. W 1827 r. było tu 49 dm. , 542 mk. , obecnie 677 mk. i szkoła począt. Istnieje tu kościół poklasztorny, filialny obecnie, głośny ze znajdującego się tu cudownego obrazu Matki Boskiej. obraz ten miał się pojawić na sosze w stodole kmiecia Jakóba Trojańczyka, 1674 r. ; był on na papierze malowany, wyobrażający Pana Jezusa, N. Pannę i ś. Józefa, i zaczął czynić cuda, które tłumy ludu zgromadzały. Dziedzic tej włości Mikołaj Grudziński, ssta gołubski, wystawił na miejscu stodoły w 1676 r. kościół drewniany a następnie zbudował pomieszkanie dla księży reformatów, których uroczyście wprowadził Mikołaj Popławski, biskup inflancki i piltyński, 1686 r. Pomieniony fundator zaczął murować klasztor w 1692 r. , który dokończony został po jego śmierci przez żonę Lukrecyą z ks. Radziwiłłów w 1704 r. Kościół murowany, dziś istniejący, na miejscu poprzedniego wystawili sami zakonnicy ze składek 1755 r. Mnóstwo ludzi, z odległych nawet okolic, nawiedzało miejsce to głośne cudami; po otrzymaniu zezwolenia z Rzymu, Ignacy Krasicki bisk. warmiński, przy pomocy Jędrzeja Józefa Załuskiego, bisk. kijowskiego, ukoronował wizerunek Matki Boskiej Miedniewickiej w d. 7 czerwca 1767 r. Była to, jak pisze sam Załuski, pyszna koronacya, do której się wiele księżna Sanguszkowa przyłożyła. W 1817 r. papież Pius VII nadał zupełny odpust wszystkim wiernym tu przybywającym. Zwykłe zaś odpusty, na które pobożni licznie się zgromadzają, odbywają się szczególniej na Zielone świątki i Narodzenie N. M. Panny. Obszerniejszy opis M. znajduje się w dziele, , Żródła cudów i łask Przenajdostojniejszej Maryi Panny z cudownego Miodniewickiego obrazu. Warsz. 1841 r. . Dobra M. składają się z fol. M. , Hipolitów i Kamionka, wsi M. , Nowa wieś i Antoniów, rozl. mr. 3945 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 838, łąk mr. 120, lasu mr. 838, nieuż. i place mr. 75, razem mr. 1871; bud. mur. 6, z drzewa 22, płodozmian 10polowy; fol. Hipolitów gr. orne i ogr. mr. 306, łąk mr. 38, lasu mr. 42, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 396; budowli murow. 2, z drzewa 6; fol. Ka mionka gr. orne i ogrody mr. 321, łąk mr. 71, lasu mr. 1259, nieuż. i place mr. 26, ra żem mr. 1677; bud. mur. 1, z drzewa 9. Wś M. os. 53, z gr. mr. 676; wś Nowa wieś os. 37, z gr. mr. 443; wś Antoniów os. 21, z gr. mr. 219. 2. M. , wś nad rz. Rawką, pow. skier niewicki, gm. Skierniewka, par. Skierniewice, odl. 4 w. od Skierniewic, należy do księstwa łowickiego, posiada szkołę począt. , 86 osad, 1568 mr. obszaru; położona przy trakcie ze Skierniewic do Mszczonowa; gleba w połowie pszenna a w połowie żytnia. Włościanie tu tejsi produkują kaszę jęczmienną i wywożą na targi do Warszawy. W XVIII w. znaleziono tu urny mieczem owinięte, pisze o tem ks. Koralewicz, reformat, w dodatku do kroniki swe go zakonu, ogłoszonym 1722 r. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 274. Należała ona do skierniewickiego klucza dóbr łowic kich, stanowiących uposażenie arcybiskupów gnieźnieńskich. Br. Ch. Miedniewska al. Miedniewicka Wola, wś, pow. błoński, gm. Guzów, parafia Wiskitki. W 1827 r. było tu 41 dm. , 323 mk. Wchodziła w skład dóbr Guzów t. II, 920. Miednik, wś i fol, pow. węgrowski, gm. Miedzna, par. Stoczek, ma 8 dm. , 93 mk. , 1280 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 10 dm. , 78 mk. Miedniki, wś, pow. hrubieszowski, gm. Jarosławiec, par. Uchanie. W 1827 r. 20 dm. , 138 mk. Miedniki 1. mczko i fol, pow. wileński, w 5 okr. polic, o 28 w. od Wilna, 26 dm. , 297 mk. , przeważnie katol. , własność dawniej Kamieńskich, obecnie gen. Łabyńcewa i włościan. Była tu kaplica kat. b. par. Szumskiej. Fol. M. 1 dm. , 13 mk. 3 prawosł. , 10 katol. os. karcz. 1 dm. , 8 mk. żyd. Jest to starożytna osada litewska. Początkiem jej był gród warowny książęcy, po którym zostały rozległe ruiny, zajmujące obszar mający 249 łokci długości i 195 łokci szerokości. W 1385 r. w. mistrz Konrad Zolner przerażony zbliżeniem Litwy z Polską wtargnął i splądrowawszy kraj aż po Oszmianę, stanął obozem pod Miodnikami. Tu sprawił wspaniałą ucztę rycerstwu. W zamku tym często mieszkał Olgierd, a następnie młodzi królewicze synowie Kazimierza Jagiellończyka, gdy bawili pod opieką Długosza na Litwie. Tu złożone były zwłoki królewicza Kazimierza aż do 1636 r. , w którym je przewieziono uroczyście do kaplicy na cześć świętego wzniesionej przy katedrze wileńskiej. Kościół par. tutejszy założył Witold, Osadzono później przy nim augu Mieczyn Miedniki Miedliszki Miedna Miedniemujża Miedniewska Miednik Miedowarce Miedliszki styanów. Poseł cesarski Herberstein wracając z Moskwy w 1517 r. zastał zamek w M. już opustoszałym. Widok ruin zamku miednickiego znajduje się w Albumie Ordy. M. , okrąg wiejski w gminie Szumsk, pow. wileński, li czy w obrębie swym miasteczko Miedniki, wsie Kurhany, Dworce, zaścianek Piotrzyszki; włościan uwłaszczonych 134, skarbo wych 11. 2. M. , fol. szlach. , pow. wileński, 5 okr. adm. , o 32 w. od Wilna, 1 dm. , 50 mk. 9 prawosł. , 11 katol, 30 żyd. . Gorzelnia, browar i cegielnia. 3. M. , wś, pow. kowień ski. 4. M. , dawna nazwa Worń ob. , pozo stała dotąd w nazwie pewnej części tego mia sta. Nazwa ta pochodzi prawdopodobnie od wyrazu litewskiego medis gen. midzio, drze wo. 5. M. , ob. Stoczek, J. Krz. Miednikowo, st. poczt. w pow. bałacheńskim gub. niżegorodziej, pomiędzy Puczeżem a Bałachną. Miedniszki, Miedyniszki, Medyniszki, wś rządowa, pow. trocki, 5 okr. polic, 62 w. od Trok, gm. Jezno, okr. Nibry, 6 dm. , 56 mk. kat. Miedniwa, mała rzeczka w pow. lucyńskim, ob. t. T, str. 467, 2. Miednoje, st. poczt. w pow. nowotorżeckim gub. twerskiej, na trakcie z Tweru. Miedowa góra, ob. Dębek pow. wej borowski. Miedowarce, zaśc, pow. trocki, w 1 okr. adm. , gm. Międzyrzecze, okr. wiejski Angliniki, 15 w. od Trok, 1 dm. , 6 mk. kat. Miedryki 1. wś i fol. , pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. solska, okr. wiejski Kuszelewszczyzna, o 16 w. od Oszmiany; wś ma 4 dm. i 31 mk. kat. 26 włośc. uwłaszczonych; folw. 1 dm. , 8 kat. własność Zdanowskiej 2. M. , zaśc, pow. oszmiański, gm. solska, 7 włościan uwłaszczonych. i. Krz. Miedrzyca, dobra, pow. lepelski, w 3 okr. polic, gm. Goracewicze, 208 włościan uwła szczonych, 1250 dzies. rozl. , b. własność Kol bów, dziś Zdrojewskiego. A. K. Ł. Miedukszta, okolica włośc nad rz. Miedukszanką, pow. trocki, 4 okr. polic, 66 w. od Trok, 5 dm. , 47 mk. 43 kat. , 4 prawosł. . Miedunsken niem. , ob. Mioduńskie, Mieduszyna, polana w obr. gra. Makowa, pow. myślenicki. Miedwegoła, właściwie Medwejgoła, Medwegoła, góra w pow. rossieńskim, na płn. zach. od Kołtynian, wzniesiona 766 st. ang. npm. Miedwied, wś i st. poczt. w pow. i gub. nowgorodzkiej, na trakcie z Szumska. Miedwiedica, ob. Niedźwiedzica, Miedwiedniki, wś, pow. rzeczycki, nad rz. Fejmanką, dopł. Dubny, prawym dopływem Dźwiny zach. Miedwiedówka al. Medwedówka, zaśc szl. nad jez. Giełusze, pow. trocki, 1 okr. adm. , l0 w. od Trok, 2 dm. , 12 mk. kat. Miedwiedówka, rzeczka, ob. Medwedówka. Miedwiedziowo Medwedowo, wieś, pow. dzisieński, gm. Plisa, okr. wiejski Holubicze, o 10 w. od gminy, 23 dusz. Dwór Aloizberg. Miedwieńka, st. poczt. w gub. i pow. kurskim, pomiędzy Kurskiem i Obojanem. Miedwieże, sioło, pow. romeński gub. połt. , o 23 w. od Romn, nad strugą Romną, 386 dm. , 2744 mk. Miedwieże Wielkie, wś, pow. łucki, gm. M. , w 3 okr. polic, o 23 w. od Gródka a 25 od Kołków. Miedwin, ob. Medwin. Miedwinowce, wś, pow. Słonimski, na płd. od Wiązowca, przy drodze do Słonima. Miedyń, m. pow. gub. kałuskiej, przy uj ściu rz. Tomyszewki do Miedynki, 760 w. od Petersburga a 74 od Kaługi, 7800 mk. , 3 cer kwie, szkoła pow. i par. , szpital, bank, fabry ka zapałek roczna prod. do 42, 060 rs. i perkalików, st. poczt. Starożytne, do 1386 r. nanależało do ks. smoleńskiego, potem do mo skiewskiego. Pod miastem d. 13 paździor. 1812 r. została stoczona bitwa między wojskami rossyjskiemi a przednią strażą korpusu ks. Jo zefa Poniatowskiego. J. Krz. Miedyniszki 1. wś rząd, , pow. wileński, w 2 okr. adm. , o 62 w. od Wilna, 4 dm. , 27 mk. kat. 2. M. , zaśc, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm, Szyrwinty, okr. wiejski Wazguny, 2 dusze. 3. M. , zaśc, pow. wileński, w 2 okr. polic gm. Szyrwinty, okr. wiejski Bejwidzie, 6 dusz. 4. M. , wś, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Nibry, 24 włościan uwłaszczonych. Miedynki 1. zaśc pryw. , pow. dzisieński, o 110 w. od Dzisny, 2 okr. polic, 2 dra. , 27 mk. katol. 2. M. , zaśc szl. , pow. trocki, 2 okr. polic, 42 w. od Trok, 1 dm. , 8 mk, w. ros. 3. M. , zaśc szl. nad jez. Taura, pow. trocki, 1 dm. , 11 mk. katol. J. Krz. Piedyny 1. zaśc szl. , pow. trocki, w 2 okr. polic, o 42 w, od Trok, 1 dm. , 12 mk. kat. 2. M. , zaśc szl. , pow. trocki, 2 okr. pol, o 49 w. od Trok, 13 dm. , 26 mk. kat. Miedysówka, Midysówka, Miodusówka, wieś nad rz. Żerdzią, pow. etarokonstantynowski, na wsch. od Białozierki; ob. Arch. I. Z. li. , cz. VI, t. I, 234, 235. Miedza, fol, , pow. kaliski, gm. i par. Zbierak, odl od Kalisza w. 21, dm. 1. Miedza, ob. Meża. Miedzanka, Miedzianka, rz. w pow. węgrow skim, początek na wsch. Miedzny pod Orzeszówką, płynie stąd w kierunku płd. zach. pod Wąchołami i za Ludwinowem, na płn. Węgrowa, wpada z prawego brzegu do Liwca. Długa 14 wiorst. J. B. Miednikowo Miedniszki Miedniwa Miednoje Miedowa góra Miedryki Miedrzyca Miedukszta Mieduszyna Miedwegoła Miedwied Miedwiedica Miedwiedniki Miedwiedówka Miedwiedziowo Miedwieńka Miedwieże Miedwin Miedwinowce Miedyń Miedyniszki Miedynki Miedysówka Miedzanka Miednikowo Miedzeszynek Miedziakowka słobódka Miedziakowskie futory Miedziana góra Miedze al. Miedzelasek wś, pow. sieradzki, gm. Dzierzązna, par. Rossoszyca, odl 17 1 2 w. j od Sieradza. Ma 37 osad i 280 mk. Powstała z uwłaszczenia bezrolnych włościan w 1864 r. Miedzechów, wś i fol. , pow. grójecki, gm. Nowa wieś, par. Boglewice, odl. 10 w. od Grójca. W 1827 r. było tu 36 dm. 236 mk. Fol. M. z wsią M. i Czarna, rozl. mr. 752 gr. or. i ogr. mr. 604, łąk mr. 116, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 29, bud. mur. 4, z drzewa 9. Wś M. os. 52, z grun. mr. 473; wś Czarna os 4, z grun. mr. 8. Br. Ch. Miedzeszyn, wś i fol. nad Wisłą, pow. warszawski, gm. Źagóźdź, par. Żerzeń, leży prawie na wprost Wilanowa, na prawym brzegu, odl. 10 w. od Warszawy. W 1827 r. 28 dm. , 192 mk. Obecnie jest tu staranne gospodarstwo folwarczne. Fol, M. rozl. mr. 555 gr. or. i ogr. mr. 101, łąk mr. 42, past. mr. 2, wody mr. 1, lasu mr. 97, zarośli mr. 168, nieuż, i place mr. 20, w wieczystych dzierżawach mr. 124; bud. mur. 1, z drzewa 10. Miedzeszynek, wś nad Wisłą, pow. war szawski, gm. Zagóźdź, par. Żerzeń, odl. 8 w. od Warszawy. Ludność tutejsza trudni się koszykarstwem. Fol. M. rozl. mr. 379 gr. or. i ogr. mr. 151, łąk mr. 4, past. mr. 121, wody mr. 98, nieuż. i place mr. 5; bud. mur. 1, z drzewa 2. Br, Ch. Miedziaki, grupa domów we wsi Krasów, pow. lwowski ob. t. IV, str. 645 2. Miedziaków, mylnie Miziahów urzędowe, małe mko rząd. , pow. winnicki, przy ujściu Zharu do Bohu, na płn. zach. od m. powiat. , 3 okr. polic. pikowski, gm. do Kalinówka st. dr. żel. odeskokijows. o 13 w. odległa, par. Strzyżawka; do 2000 mk. , w tej liczbie większa połowa żydów, 140 dm. , ziemi ze słobódką Miedziakówką 2156 dz. Cerkiew pod wez. ś. Michała posiada 126 dz. ziemi, szkółka wiejska, dom modlitwy żydowski, młyny. Mko to należało do sstwa Winnickiego i zwało się pierwotnie Kolumnów, od herbu założyciela swego około 1757 r. Józefa Czosnowskiego, ssty Winnickiego. Podług inwentarza 1762 r. znajdowało się gospodarzów chrześcian 22 i 33 żydów; we dwa lata zaś potem sporządzony inwentarz mówi, iż pierwszych jest 45, drugich 17 i że z arendy znaczny pokazał się niedobór dla zubożenia poddaństwa. W lustracyi 1789 r. takowe znajdujemy szczegóły M. , dawny Kolumnów, nad Zharem, ma 2 rozległe stawy, na niższem są 3 młyny, w rynku 1 dm. żyd. , z tych 3 zajezdne, zatylnych 4 pustych. Mko 2 razy pogorzało, tudzież przez upadłą fabrykę rudnią mocno w intracie poniżone. Na drugiej stronie grobli wś Miedziaków ma dwór duży cum omni commoditate odbudowany, słomą kryty i 96 chałup chłopskich. Posiadał je następnie w dożywociu ks. Józef Poniatowski, wraz ze sstwem winnickim 1782 i ustąpił Protowi Potockiemu, wojew. kijowskiemu. Po upadku jego fortuny, komisya banku warszawskiego prawo do tego dożywocia sprzedała w 1801 r. Kajetanowi Skopowskiemu; od niego przeszło do Jordanów i Grocholskich ob. Winnica. Jest tu st. poczt. konna wiejska. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 148; cz. VI, t. 1, 118; cz. VI, t. 2, 339, 340, 473. Miedziakowka słobódka, mylnie Myziahowska słobódka, pow. winnicki, nad Bohem, naprzeciwko mka Miedziakowa, 26 osad, 242 mk. ; należała do St. Winnickiego, dziś rząd. Miedziakowskie futory, duża wś rząd. , pow. Winnicki, o 16 w. od m. Winnicy. gm. i par. Strzyżawka, 2200 mk. w tej liczbie 33 jednodworców, 2885 dz. ziemi włośc, 421 dm. Włościanie dostatni; duże fruktowe sady; cer kiew. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 339, 341, 471 473. Dr. M. Miedziana góra, góra w pow. kieleckim, należy do pasma wyniosłości ciągnących się od wsi Miedzierzy do Zagdańska. Leży ona na gruntach wsi Kostomłoty w pow. kieleckim i wznosi się na 984 stóp npm. Są tu piękne marmury, glinka ogniotrwała i następujące rudy miedź rodzima, szarad czarna, szklista, pstra, czerwona, błyszcząca, błękitna, piryt miedziany i malachit. Kierunek pokładów od zach. płn. ku wsch. płd. , nachylenie 30 do 45. Układ warstw górnych łupek wapienny, łu pek kwarcowy, ilasty i glina. Kopalnie mie dzi odkryte w końcu XVI w. , z nich to Jerzy Radziwiłł, bisk. krakowski, przysłał w darze Zygmuntowi III miedź na pokrycie zamku kra kowskiego po spaleniu w 1595 r. W XVII w. eksploatacya ustała. Stanisław August wziął te kopalnie od biskupów krakowskich i kazał wznowić roboty. Miedź dobywaną tu, używa no do bicia monety. Huta w Niewachlowie przerabiała dobywane tu rudy. Za królestwa kongresowego, z ustanowieniem dyrekcyi gór niczej w Kielcach, roboty odnowiono. W 1817 r, urządzono sztolnię Stanisław, do odprowa dzania wody. Od 1817 r. dobywano rudę mie dzianą, dającą 12 miedzi, a której otrzyma no w latach od 1818 do 1824 747 grzywien srebra. Rudę żelazną dobywano w kopalni Zygmunt, lecz woda zatamowała roboty. Dla zużytkowania glinki ogniotrwałej założono w 1862 r. fabrykę naczyń fajansowych, której czynność ustała 1863 r. Na górze samej stoi kościołek, niedawno ze składek włościan od nowiony. Br. Ch. Miedziana góra, wś, pow. kielecki, gm. Niewachlów, par. Kielce, odl. o 9 w. na płn. od Kielc, leży przy drodze bitej kieleckopiotr kowskiej, na połowie drogi między Kielcami a Cmińskiem. Początkiem wsi była zapewne osada górnicza, powstała przy otworzeniu w są Miedzechów Miedzianka Miedzieniszki Miedze Miedzianówek Miedziaty Miedzice Miedzichowska Wola Miedziechowszczyzna Miedzieniewieze Miedziana siedniej górze kopalni miedzi w XVI w. Ztąd nazwa góry i wsi zarazem. Wś ta należała do biskupów krakows. ; w 1827 r. , jako rządowa górnicza posiadłość, liczyła 101 dm. i 633 mk. Miedziana, góra, ob. Krywka, pow. turczański. Miedziana góra, niem. Kupferberg, wś, pow. opolski, par. kat. Wielkie Strzelce. W 1844 r. 24 dm. , 109 mk. , odl. 2 mile od Opola. Miedziane, potężny grzbiet górski w Tatrach nowotarskich, odrywający się od głównego grzbietu ku płn. wsch. na dziale dolin Pięciu Stawów Polski Roztoki i Białki. Szczyt wznoszący się w głównym grzbiecie wynosi 2167 m. ; temu szczytowi nadają Węgry nazwę Hrubego albo Grubego Wierchu. Drugi szczyt płn. wznosi się 2239 m. npm. szt. gen, . Miedzianka, prawy dopływ Liwca, ob. Miedzanka Miedzianka Nadzianka, rzka w pow. czerkaskim, powstała z połączenia dwóch strumieni około wsi Ostrowiec, przepływa koło Ostrowieckiej Budy i Ksawerowa i pod Bałaklają łączy się z rz. Serebrianką, dopł. Taśminy. Miedzianka, góra pod Chęcinami, przy wsi t. n. , za wioską miejską Polichno. Według lustracyi z 1569 r. były tu huty miejskie, dobywano kruszec miedziany i srebra nie mało, a także lazur bardzo kosztowny i zielenicę bardzo cudną. Br, CK Miedzianka, wś nad rz. Lasociną, pod górą t. n. , pow. kielecki, gm. Zajączków, par. Chęciny. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 110 mk. O M. wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. I, 586. Miedzianów, dom. pow. odolanowski, 1272 mr. rozl, 5 dm. , 132 mk. , 6 ew. , 126 kat. , 73 analf. Cegielnia, kopalnie torfu. Poczta, tel. i gośc. w Skalmierzycach o 6 kil. , st. kol. żel. w Ostrowie o 13 kil. Miedzianówek, wś, pow. odolanowski, 6 dm. , 54 mk. , 1 ew. , 53 kat. , 29 analf. Poczta, gośc. i tel. w Skalmierzycach, st. kol. żel. w ostrowie. M. St. Miedziany, wś rząd. nad jez. Wieregoja, pow. trocki, w 3 okr. polic, 47 w. od Trok, gm. Jezno, okr. wiejski Pieszkowiany, 21 dm. , 192 mk. 174 kat. , 18 żyd. . Miedziany, ob. Medzani Miedziaty, wś, pow. wiłkomierski, w 3 okr. polic, par. Żmujdki. własność Charmańskiego. Miedzice, dziś Trzciany al. Trzciano dok. 1242 Nudicz mylnie, zamiast Midicz al. Medicz, od miodu zwane, stąd niem. Honigfelde; 1565 Königsfeld, Honigfeld, wś w Pomezanii, pow. sztumski, st. p. Kwidzyn, paraf. katol. i okr. urz. stanu cywil. Straszewo, paraf ew. Gdakowo Dakau, ma 4249 66 mr. obszaru, 219 bud. 1868 r. , między tymi 149 dra. , 1033 mk. , 875 kat. , 158 ew. M. zostało, jak dowodzi Kętrz. O ludn, pols. w Prus. , str. 26 27 i 180, założone jeszcze przed przybyciem Krzyżaków, przez Pomorzan, którzy aż dotąd zapuścili swoje zagony. R. 1242 nadaje mistrz krajowy Henryk v. Wyda Niemcowi Dytrykowi z Dypenowe de Tyfenow M. i inne wsie, z pozwoleniem obsadzenia ich ludźmi wszelkiej narodowości, nawet Prusakami, byleby ostatnich nie osadził na lepszem prawie jak zakon Ceterum libertatem habeant haec et omnia alia bona sua ex omni natione hominibus collocandi, dummodo Prutenis, si quos locaverint in eis eundem rigorem, quem nos nostris Prutenis injunxerimus, injungant et ipsi. Actum in Thorn ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , I, No 51. Za czasów polskich należały M. do sstwa Straszewskiego, które r. 1565 odłączono od sztumskiego. R. 1629 d. 27 czerw. zaszła tu walna bitwa między Gustawem Adolfem a Koniecpolskim. Król miał zamiar wsunąć się między wojsko polskie i posiłki cesarskie pod Arnheimem. W tym celu wyruszył z Malborka na Kwidzyn, ale w pochodzie dowiedział się, że te posiłki już się były złączyły; zwrócił się więc czemprędzej ku Malborkowi, ale Koniecpolski zaczepił tylną jego straż pod Trzciana. Polacy zdobyli tu 10 dział i 5 chorągwi; sam Gustaw był po dwa razy pojmany, tylko niepoznany, wymknął się z rąk zwycięzców; kapelusz jego posłano sławnemu wodzowi wojsk cesarskich Wallensteinowi. Dopiero gdy nadszedł Wrangel z jazdą i Baudissin z piechotą na pomoc, wycofał się król szczęśliwie z tej zaciętej walki i uszedł do Malborka, straciwszy około 200 żołnierza ob. Schmitt Gesch. des Kr. Stuhm, str. 57 58. Bitwę tę nazywają Szwedzi potyczką pod Sztumem, Polacy pod Trzciana. Kś. Fr. Miedzichowska Wola, istniała w dawnej ziemi czerskiej, w 1479 r. założona Księgi sąd. ziemi czersk, . Miedziechowszczyzna, folw. szlach, nad rz. Rzeszą, pow. wileński, 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Rzesza, o 14 w. od Wilna, 4 dm. , 34 mk. katol. , własn. Aleksandrowicza. Miedzieniewieze, wś, pow, nowogródzki, gm. horodyszczańska, nieopodal gościńca wio dącego z mka Horodyszcza przez Zaosie do Czernichowa i Suowia, o kilka wiorst ku za chodowi o d jeziora Kołdyczewskiego; 33 osad pełnonadz ałowych; miejscowość lekko falista, małoleśna, grunta dobre. A. Jel. Miedzieniszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 4 okr. adm. , o 65 w. od Wilna, gm. Worniany, okr. wiejski Podworańce, 2 dm. , 13 mk. katol. Miedzierza, wś i folw. nad rz. Czarną, pow. konecki, gm. i par. Miedzierza, odl, 14 w. od Końskich, leży na lewo od drogi bitej z Ko ńskich do Kielc. Od M. rozpoczyna się jedna z gałęzi stanowiących początek Łysogór. Po Miedzna Miedziewszczyzna Miedziki Miedzinka Miedzińska Wola Miedziokalnia Miedziołówka Miedziuki Miedziuny Miedziuszki siada kościół par. drewniany, kopalnie rudy żelaznej zatrudniają 150 górników i maszynę o sile 6 koni. Folw. M. należy do dóbr Lipa i Maleniec. W 1827 r. było tu 36 dm. , 262 mk. , obecnie 62 dm. , 652 mk. , 3935 mr. ziemi dworsk. właśc. Józef Bocheński, 530 mr. włośc. i 6 mr. kościelnej ziemi, W 1779 r. wystawił tu wielki piec Kluszewski, ostatni żupnik krak. Kościół tutejszy wystawił 1621 r. Stan. Przerębski, właśc. M. ; konsekrowany pod wezw. ś. Stanisława w 1685 r. Do 1846 r. stanowił on filię par. Radoszyce. Wś tę wspomina Lib. Benef. Łaskiego I, 596 i 702; płaciła ona dziesięcinę z łanów włościańskich i folwarcznych proboszczowi w Końskich. M. par. dek. konecki dawniej szydłowiecki, 3830 dusz. M. gmina, należy do sądu gm. okr. III w Radoszycach, urząd gm. we wsi Królewiec, stacya poczt. Mniów. Leży ona w południowej stronie pow. koneckiego i południową stroną przytyka do pow. kieleckiego, ogólna jej powierzchnia 19286 mr. W tem lasów rządowych, do leśnictwa Przedbórz zaliczających się, mr. 5020, prywatnych 4385, nieuż. 1198 mr. , resztę stanowią grunta i łąki różnej gleby i wartości. Folwarków prywatnych dwa Kłócko i Miedzierza do rozleglejszych dóbr Ruda Maleniecka należące. Gm. M. składają wsie Zaborowice, Przyłogi, Smyków, Trawniki, Zastawie, Królewiec, Muszczarz. Sałata, Lisie jamy, Borki, Małachów, Kamienna Wola, Kozów, Jan Dziadek i nowo z lasu erygowana Skobelew. Wsie prywatne Miedzierza, Kawęczyn, Wólka Smolana, Świnków, Miedzierza Pokościelna, Rozgół, Matyniów, Strażnica, Wyrębów, Kłóck, Stanowiska, Huta, Straszów, Gliniany Las, Sośnina, Ostre Górki. Szkoły nie ma. Ludność ogólna 6228 głów. W tem 3035 męż. , 3198 kob. Co do wyznań katol. 6160, prawosł. 1, żyd. 67. Bydła rogatego 2521 sztuk, koni 481, owiec 1640, trzody 960. W Kawęczynie wielki piec, przetapia rocznie rudy żelaznej kiblów 20000 i produkuje 30000 pudów surowca, który odstawiany jest do zakładów Ruda Maleniecka; bogate kopalnie rudy zatrudniają wielu górników. Podobnaż kopalnia w Glinianym Lesie do dóbr Kłócko należącym, wydaje rocznie 12000 kiblów. Przed 10 laty była rozległa i bogata kopalnia w lesie rządowym w obrębie Małachów, nazwana Jan, z dobrze urządzoną sztolnią, dostarczająca rocznie 15000 kiblów do pieca w Mroczkowie, lecz zaniedbana od kilku lat runęła. W samym MałachoWie istniała w tymże czasie fryszerka rządowa, dziś wraz z magazynami i budowlami zawiadowcy w zwaliskach. Obfitość rudy w tej okolicy tak jest znaczna, że włościanie wsi rządowych, nie mogąc prowadzić robót porządnie, w wielu miejscach zryli dość głęboko swoje kolonie a wydobytą rudę sprzedają do pieca w prywatnych przyległych dobrach Krasna, powiatu kieleckiego. Alf, Kucz, Miedziewszczyzna, zaśc. szlach. , pow. oszmiański, 1 okr. adm. , 14 w. od Oszmiany, 3 dm. , 33 mk. katol. Miedziki, 2 wsie, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Traby, okr. wiejski Czeniewicze, 1 o 33 w. od Oszmiany a 10 w. od Dziewieniszek, 11 dm. , 80 mk. katol. , 2 3 dusze rewiz. Miedzinka, jez. w pow. mozyrskim, w kotlinie Prypeci, łączące się z jej rozgałęzieniami, na przeciwko wsi Dereszewicze; przez nie przepływa rzeczka Karasino; bardzo rybne. Miedzińska Wola, wieś, ob. Miedzyńska Wólka, Miedziokalnia Medżokałnas, drzewem porosła góra, wyniosła góra tuż pod Krożami ob. , na której za czasów pogaństwa składano cześć bogini myślistwa zwanej Medzojma. Na górze tej poeta Sarbiewski, mieszkający w Krożach na początku XVII w. , układał wiersze łacińskie i wyrzynał je lub pisywał na korze dębów. Za jego czasów góra M. była porosła odwiecznemi dębami, dziś są na niej niewielkie lipy i leszczyny, gdzie niegdzie dęby i dużo dzikiej róży, cierni, głogów i t. d. J. Krz. Miedziołówka, zaśc, pow. trocki, par. Zośle, własn. Andrzejewskiego, 60 dz. rozl. Miedziuki, wś włośc. nad pot. Tało, pow. wileński, w 2 okr. adm. , o 39 w. od Wilna, gm. i okr. wiejski Mejszagoła, 13 dm. , 81 mk. katol. Miedziuny 1. wś rząd. nad rz. Komajką, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. Goduciszki, okr. wiejski Kowalciszki, o 37 w. od Święcian, 7 dm. , 58 mk. katol. 2. M. , wś, pow. poniewieski, par. Poniewież, należała do dóbr Kirów ob. . Miedziuś, mylnie Miodziuś, grupa chat, mię dzy Szczawnicą niźnią a wyźnią, w pow. no wotarskim, należąca do Szczawnicy niźniej. Nazwa Miodziusia spotyka się jedynie w opi sach lekarskich Szczawnic, tymczasem lud zo wie to miejsce Miedziusiem. Również w urzę dowym opisie sołtystwa szczawnickiego z 14 stycznia 1667 czytamy Item na Miedzywsiu jest także rola Musołówka. Z nazwy Mię dzywsie, al. Miedzywsie, pozostało dzisiej sze miano. Br. G. Miedziuszki, zaśc. włośc. nad jez. Wajonis, pow. święciański, w 2 okr. adm. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski Perweniszki, 3 dm. , 35 mk. katol. Miedzna. , u Długosza i w Lib. ben. Łaskiego Miedzwna i Miedzwne może skrócone formy z Miedźwiedna i Miedźwiedne. Tak samo nazwy Miedzno, Miedniewice, brzmiały dawniej; Miedzwno, Miedwniewice Miedźwiedniewice. Br. Ch. Miedziana góra Miedziewszczyzna Miedzna 1. osada miejska, dawniej mko, nad rzeczką Miedzianką, dopływem Liwca, pow. węgrowski, gm. i par. Miedzna, odl. 8 1 2 w. od Węgrowa, 41 w. od Siedlec a 79 w. od Warszawy. Posiada kościół par. drewniany, 107 dm. 2 mur. , 1004 mk. i 2399 mr. ziemi. W 1827. , było tu 200 dm. i 632 mk W 1860 r. 912 mk 159 żydów i 101 dm. Kościół par. pod wezw. Zwiastowania P. M. istniał tu już w 1470 r. Miasteczko samo założone zostało w 1531 r. przez Jana Wodyńskiego, dziedzica, na gruntach wsi Międzylesie. Zygmunt I wydał przywilej erekcyjny na prawie magdeburskiem. Gotard Butler, to warzysz niewoli Jana Kazimierza we Francyi, wziął za żoną w posagu M. Uchwałą sejmową z 1631 r. wyznaczoną została M. na miejsce odbywania sądów ziemskich. Konstytucya 1673 r. potwierdziła tę uchwałę. Butlerowie, w których ręku M. do końca XVIII w. zostawała, starali się podnieść ubogą osadę. Jan, Butler, ssta drohicki, pułkow, królewski, odnowił 1690 r. dawne przywileje i swobody i czynił rozmaite udogodnienia dla osiadających, tak chrześcian, jak żydów. W połowie XVIII w. doszła M. do pewnej pomyślności i liczyła do 100 dm. Jeszcze w 1794 r. stał tu niewielki murowany zamek, służący za rezydencyą dziedzicom. Kościół obecny wznieśli, na miejscu dawnego, w połowie z muru, w połowie z drzewa, Butlerowie w 1802 r. Jest w nim głośny z cudów obraz M. Boskiej. W miejscu, gdzie się ten obraz pierwotnie pojawił stoi murowana kaplica. Targi i jarmarki, choć zapewnione przywilejami, nie odbywały się w M. z powodu bliskości innych miast. Folw. M. posiada gorzelnią, browar, cegielnią, młyn wodny, fabrykę terpentyny. Dobra M. i Jartypory składają się z folw. M. , Wrotnów i Wrotnówek, Międzyleś, Miednik, Jartypory, Warchoły, Tchórzewo; wsi Wrotnów, Miednik, Międzyleś, Ugoszcz, Drgicz, Zgrzebichy, Żeleźniki, Treblinka, Wyczech, Wronkowizna, Rostki, Sokołowszczyzna, Jartypory, Warchoły, Tchórzewo, Poszewka i Kozołupy. W 1864 r. rozl. dominialna ogólna wynosiła mr. 14498; w tem grunta orne i ogr. mr. 4439, łąk mr. 681, lasu mr. 6477, zarośli mr. 2026, pastw. mr. 498, nieuż. i place mr. 377. Z powyższej rozległości w r. 1878 sprzedano częściowym nabywcom mr. 480. Budowle ubezpieczone na rs. 31700. Obecny obszar dworski dóbr M. wynosi 8572 mr. Wś Wrotnów os. 33, z gr. mr. 1102; wś Miednik os. 4, z gr. mr. 104; wś Międzyleś os. 29, z gr. mr. 490; wś Ugoszcz os. 27, z gr. mr. 861, wieś Drgicz os. 34, z gr. mr. 604; wś Zgrzebichy os. 10, z gr. mr. 280; wś Żeleźniki os. 21, z gr. mr. 353; wś Treblinka os. 20, z gr. mr. 252; wś Wyczech os. 5, z gr. mr. 102; wś Wronkowizna os. 4, z gr. mr. 43; wś Rostki os. 23, z gr. mr. 637; wś Sokołowszczyzna os. 4, z gr. mr. 2; wś Jartypory os. 63, z gr. mr. 697; wś Warchoły os. 8, z gr. mr. 216; wś Tchórzewo 08. 18, z gr. mr. 374; wś Poszewka os. 3, z gr. mr. 172; wś Kozołupy os. 13, z gr. mr. 363. W 1884 r. folw. Miedzne rozkolonizowano na 13 osad po 40 mr. , zakupionych przez 13 ro dzin czeskich. M. par. , dek. węgrowskie 3500 dusz. M. gm. , graniczy z gm. Ruchna, Starawieś, Łochów i Stoczek, sąd gm. okr. II Sto czek o 15 w. , st. p. Węgrów o 8 1 2 w. , do Sie dlec 41 w. , ludn. 4005, rozl. 23293 mr. W skład gm. wchodzą Drgicz, Kostki, Kozo łupy, Miedzna os. , MiedzyńskaWólka, Mie dnik, Międzyleś, Orzeszówka, Orzeszowska Wólka, Poszewka, Rostki, Tchórzewo, ugoszcz, Wronkowizna, Wrotnów, Wrotnówek, Wy czech, Zgrzebichy i Żeleźniki. 2. . M. Dre wniana, wś nad rz. Węglanką, pow. opoczyń ski, gm. i par. Białaczów, odl. 6 w. od Opocz na. Gorzelnia, browar i młyn wodny. Nale ży do dóbr Białaczów. Ma 37 dm. , 373 mk. , 485 mr. ziemi dwor. i 546 mr. włośc. W 1827 r. było tu 34 dm. i 237 mk. 3. M. Murowa na, wś i folw. nad rz. Wąglanką, pow. opo czyński, gm. Topolice, par. Białaczów, odl. 10 w. od Opoczna, ma 29 dm. , 244 mk. , 470 mr. ziemi dwor. i 317 mr. włośc. W 1827 r. było tu 24 dm. i 100 mk. Długosz odróżnia M. Wielką major i Małą. Opisuje tylko pierw szą. Kmiece łany, karczma i zagrodnicy da wali dziesięcinę dla prebendy dwikozkiej w Sandomierzu. Zaś z gruntów folwarcznych, według Lib. Ben. Łaskiego, pobierał dziesięci nę pleban w Białaczowie I, 707, 9. Folwark był dziedzictwem Mszczuga h. Lis Dług. I, 366. Druga M. , zwana Małą minor, według Lib. Ben. Łaskiego I, 623 miała tylko łany kmiece i dawała dziesięcinę proboszczowi w Żarnowie. Br. Ch. , A. Pal. Miedzna, wś i dobra, pow. pszczyński, o 1 milę na wsch. od Pszczyny, przy drodze z Pszczyny do Górowa. Posiada kościół par. drewniany z XIV w. , obecny z 1858 r. , szko łę katol. , mającą do 180 uczniów ze wsi M. , Grzawa, Siegfriedsdorf i Erdmannsbruch. Ob szar dominial. obejmuje osuszone bagna Zborowiec 18 mr. , Kościelniok 26 mr. , Spólnik 19 mr. , Wilczek 24 mr. i pole Potok, po wyciętym lesie na mokradłach 82 mr. . Obszar gminny ma 2000 mr. roli, 100 mr. zarośli i 100 mr. ogrodów. Włościanie mają 67 koni, 500 sztuk bydła i 200 świń. Par. M. dek. pszczyński w 1869 r. miała 3749 dusz katol, 66 ewang. , 56 izrael. Należały do niej wsie M. , Grzawa, Gilowice, Wola, Górow, Zawad ka, Międzyrzecz, Siegfriedsdorf i Erdmannsbruch; kościoły filialne; Grzawa i Górów, w Woli kaplica. Br. Ch. Miedzne Miedzno Miedźwiedziszki Miedzynięta Miedzne, grupa zabudowań w Wadowicach, w pow. wadowickim. Br. G. Miedzno 1. część wsi Grochów ob. w pow. kutnowskim. 2. M. dok. Miedzwne, wieś i folw. , pow. sieradzki, gm. Męka, par. Rossoszyca, odl. od Sieradza w. 12; wś dm. 17, mk. 126; folw. dm. 1, mk. 5. M. stanowiła jedną całość z dobrami Grądy ob. . Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego I, 388. 3. M. , folw. , pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 26, dm. 1, mk. 6. 4. M. , wś i folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Miedzno. Leży na drodze z Działoszyna do Kłobucka, o 20 w. na płn. od Częstochowy. Posiada kościół paraf, urząd gminny, szkołę początkową i piec wapienny. Ma 161 dm. 15 folw. , 1199 mk. , 2472 mr. ziemi właśc. i 2086 857 ornej folwarcz. W 1827 r. było 114 dm. i 691 mk. M. wchodziło dawniej w skład starostwa krzepickiego al. kłobuckiego ob. t. IV, 178 1 i 784 2. Kościół tutejszy stanowił filią kościoła kłobuckiego i został wzniesiony około XIV w. ob. Dług. II, 213. Po spaleniu kościoła w 1856 r. wzniesiono nowy murowany kosztem parafian w latach 1872 1877. Bobra M. składają się z folw. M. i Izbiska, wsi M. i Borowo. Rozl. mr. 2163 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 494, łąk mr. 37, pastw. mr. 120, lasu mr. 1405, nieuż. i place mr. 38, razem mr. 2094; bud. mur. 13, z drzewa 17; płodozmian 5 i 9polowy; folw. Izbiska gr. or. i ogr. mr. 64, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 69; bud, mur. 3; jest gorzelnia, pokłady kamienia wapiennego i budowlanego. Wś M. os. 99, z gr. mr. 1689; wś Borowa os. 21, z gr. mr. 914. M. par. dek. częstochowski. Gmina M. należy do sądu gminnego okr. III w Kłobucku, gdzie też st. poczt. , ma 14170 mr. obszaru i 3917 mk. 1874 męż. i 2043 kob. a według wyznań 3300 katol. , 16 ewang. i 90 izrael. 1880 r. . Miedzno 1. dok. Miedsno, Mestyno, 1253 Meszwino, za czasów krzyżackich, wś, pow. świecki, st. p. Osie, paraf. katol. i ewang. Osie, tamże urz. stanu cywil. Obszaru ma 2840 89 mr. W 1868r. 117 bud. , 65 dm. , 419 mk, 369 kat. , 50 ew. M. należy do starych osad. R. 1253 nadaje je Mestwin bisk. kujawskiemu. R. 1283 posiada M. Glabuna Waysil Księga czynszowa z r. 1415 donosi, że do M. należało wtedy 24 włók; z tych posiadali wolną; od drugich pobierał zakon 1 2 grzywny od włóki i 2 kury; osadzone były tedy tylko 4 włóki. Według księgi czynszowej z r. 1415 płacił karczmarz w M. zakonowi 4 wiardunki i 2 skojce czynszu ob. Wegner Ein Pomersches Herzogthum, str. 431. Wegner twierdzi, że M. wzięło swą nazwę od Mestwina; trafniejszy jest wywód od miedzy, zwłaszcza jeżeli zważymy, że tędy szła stara droga z Drzycimia na Osiek do Starogardu i Gdań ska. 2. M. , kasz. Mjedzno, dok. Mesewin, wś nad Czarną wodą, pow. chojnicki, st. p. Kar sin, sąd okr. Chojnice, okr. urz. stanu cywil. Karsin; paraf. katol. Wiele, ew. Mokre. Ma obszaru 1319 58 mr. , 6 bud. , 3 dm. ; 64 mieszk. katol. r. 1867; według szematyzmu dyec. 128 r. 1866. W 1870 r. liczono tu 74 mk. , 7 dm. M. leży na granicy pow, chojnickiego i starogardzkiego, w piaszczystej okolicy; czy sty dochód z morga szacują tu na 3 sbr. W 1353 r. nadaje komtur tucholski Konrad Vulekop uczciwemu Czeszkowi za jego wierną usługę dobra zakonu M. podle Bedy t. j. Wo dy czyli Czarnej wody na obu brzegach le żące. Po 5 latach będzie nam dawał co rok jedne grzywnę pruską czynszu na św. Marcin. Uwalniamy go też od wszelkich dróg do Li twy, tylko przy polowaniu po 5 latach, jak często mu będzie nakazane od braci naszych zakonnych, służyć nam jest zobowiązany. Da jemy mu też w rzece Wdzie jaz do łowienia ryb i wolne pastwisko w dobrach naszych. Według lustracyi z r. 1664 płaciło pustkowie M. do kasy sstwa tucholskiego 4 flor. 25 gr. czynszu ob. Odpisy w Pelplinie. M. nale żało wtedy do klucza kosobuckiego czyli zabor skiego. 3. M. Sz1acheckie, niem. Adl. Miedzno; wybudowanie, pow. chojnicki; należy do wsi odry, paraf. kat. Wiele, ew. Mokre, st. poczt. Karsin. Kś. Fr. Miedźwieck, wś, pow. lepelski, ob. Iwańsk. Miedźwiedź dok. , ob. Niedźwiedź, Miedźwiedzice, wś, pow. słucki, kościół paraf. kat. drewniany, pod wezw. śś. Piotra i Pawła, fundowany w 1645 r. przez ks. Radziwiłła, bisk. wil. Paraf. dek. słuckiego, 1713 dusz; kapl. w Sowejkach. Miedźwiedzie Ucho, ob. Niedźwiedzie Ucho. Miedźwiedziszki, wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Mejszagoła, okr. wiejski Dukszty, 8 dusz rew. Miedzyń 1. wś, pow. bydgoski; 33 dm. ; 296 mk. ; 259 ew. , 37 kat. ; 109 analf. Poczta, tel. , gośc, st. kol. żel. w Bydgoszczy. 2. M. Mały, wś, pow. bydgoski, 11 dm. , 46 mk, 45 ew. , 1 kat. ; 10 analf. Poczta i t. d. w Byd goszczy. W 1879 r. zmieniono nazwę wsi na Golddorf. 3. M. Wielki, niem. Wilhelmshöhe an der Weichsel; blisko Wisły, dom. , 1743 mr. rozl. ; 3 dm. , 52 mk. ; należy do gm. i dom. Niecponie. Poczta i tel. w Fordonie o 2 kil. ; gość. o 2 kil. ; st. kol. żel. w Bydgoszczy o 10 kil. M. St. Miedzynięta, zaśc, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Jewie, okr. wiejski Urciszki, 6 dusz rewiz. Miedzyńska Wólka, wś, pow. węgrowski, gm. i par. Miedzna. Ma 21 dm. , 160 mk. , 431 mr. obszaru. Miedźwiedzice Miedzyńska Wólka Miedźwieck Miedźwiedź Miedzna Miedźwiedzie Miedzyń Miejsce Mieglecy Miedzne Miegany, ob. Surwiliszki Miegiany, wś, pow. szawelski, gm. skiemska, 24 dusz, 115 dzies. ziemi. Mieglecy, st. poczt. , w pow. borowickim gub. nowogrodzkiej, pomiędzy st. Ustiużna i Borowicze. Mieguny, wś włośc, nad jez. Surwiliszki, pow. święciański, w 3 okr. polic, par. Komaje, o 28 w. od Święcian, 27 dm. , 264 mk. kat. os. karcz. , 1 dm. , 4 mk. Michałki al. Mihałki, ob. Michałki, Miejka, rzka, w pow. nowogródzkim, zaczy na się w moczarach około wsi Zalesie, płynie w kierunku południowym koło wsi Zarowie, folw. Stai i tu rozlawszy się w dwa jeziorka obraca młyn; przeciąwszy drogę wiodącą z Zarowia do Hołubowszczyzny, ma młyn i zwra ca się odrazu na płn. wsch. ; przed drogą z Zarowia do Czernichowa ma staw i przeciąwszy drogę obraca młyn; pod folw. Jasin rozlewa się w jeziorko, ma młyn, poniżej którego przyjąwszy z prawej strony rzekę Chmarkę, traci swą nazwę, bo odtąd połączone wody przy bierają nazwę Dzwieja. Długość biegu około 10 wiorst. A. Jel. Miejlunie, wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Muśniki, okr. wiejski Kiernów, 33 dusz rew. Miejsce, wś, pow. krośnieński, odl. 7 kil. od Krosna, par. rzym. kat. , urząd poczt. , szkoła ludowa jednoklasowa i kasa pożyczk. gminna z kapit. 1465 zł. w. a. W ostatnich miesiącach utworzono tu nadto st. kol. transwersalnej pod karpackiej. Ta wieś zabudowana w małej dolinie górskiej, 311 m. npm. wzniesionej, leży u zlewu potoku Iwonicza, zwanego także Małą Lubatówką do Lubatówki. We wsi przecinają się gościńce z Krosna do Rymanowa i z Domaradza do Dukli. Dolinę, w której się wieś rozsiadła, zasłania od połowy góra Winna 343 m. , od wsch. góra Wapniska 318 m. , upłazowe wzniesienia od płd. dochodzą 319, a od zach. 392 m. npm. W północnej części wsi, przy skrzyżowaniu się gościńców stoi drewniany kościół, przy drodze do Rymanowa cmentarz, a zabudowania dworskie nad Lubatówką, przy drodze gminnej do Wrocanki. Dawniej wieś królewska opłacająca, wraz z pobliską Lubatówką, w ostatnich latach rzplitej 1250 złp, kwarty, została założoną niedługo przed r. 1348, gdyż w przywileju nadanym sołtystwu w Rogach jest wymienioną w tym roku jako Moszcze. W późniejszych aktach piszą nazwę tej wsi Miestce. Parafia dyec. przemyska, dek. rymanowski niema aktów erekcyi, jest jednak wymieniona w aktach biskupich w r. 1569, a w akcie wizytacyjnym bisk. Wacł. Sierakowskiego jest uważaną za istniejącą od kilku wieków. Niewiadomo także z którego roku pochodzi istniejący obecnie kościół. Podług spisu ludności z r. 1881 liczy M. 915 mieszk. rzym. kat. i 11 izrael. Pos. więk. Maryi z Trzecieskich Kra sińskiej ma obszaru 307 mr. roli, 44 łąk i ogr. i 11 mr. pastw. ; pos. mniej. 680 mr. roli, 135 mr, łąk i 34 mr. pastw. M. graniczy na wsch. z Targowiskami, na płd. z Iwoniczem wsią, na zach. z Rogami i Wrocanką, a na płd. z Gło wienką i Łężanami. Mac. Miejsce, wś, pow. wadowicki, na prawym brzegu Wisły, która tutaj dwa razy silnie się wygina i zagięciami wieś obejmuje. Brzegi rzeki są niskie, 221 m. npm. , gleba namulista i urodzajna, same zaś wybrzeża zajmują łąki i pastwiska. W kilku stawach prowadzą go spodarstwo rybne racyonalne. Ta wieś nale żała dawniej do księstwa Zatorskiego, za cza sów Długosza Lib. Bonef. , II, 230 miała ko ściół p. t. P. M. , dziedziczył ją zaś obywatel krakowski Niklinno. Teraz należy do parafii rzym. kat. w Spytkowicach a od Zatora jest o 9 8 kil. odległą. Liczy 193 mk. rzym. kat. Pos. więk. Aug. hr. Potockiego ma 59 mr. roli, 5 mr. łąk i 44 mr. pastw. i stawów; pos. mniej. 244 mr. roli, 25 mr. łąk i 46 mr. pastw. M. graniczy na zach. ze Smolicami, na płd. z Palczowicami i Spytkowicami, od wsch. i płn. jest oblana Wisłą. Mac. Miejsce al. Miesce, wś i dobra, pow. koziel ski, odl. 1 1 2 m. od Koźla. Obszar dominialny z fol. Louisenhof i os. leśną Kobylec, ma 450 mr. roli, 8 past. , 272 lasu, 22 nieuż. , ogółem 752 mr. Wś ma 9 gospodarzy, 1 ogrodz. , 26 komorników. Posiadają oni 770 mr. roli, 15 past. , 15 lasu, 47 wody, 39 nieuźyt. , ogółem 929 mr. obszaru. Parafia i szkoła w Sławencicach. Br. Gh. Miejska dąbrowa, wś włośc, pow. kozienicki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów, odl. 24 w. od Kozienic Posiada urząd gminny, 34 dm. , 256 mk. i 797 mr. Miejska góra, wznosi się między Seretem a Dniestrem, na płd. od wsi Kasperowiec, w pow. zaleszczyckim, pod 48 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 39 8 płn. sz. g. ; dochodzi wy sokości 272 m. npm. Br. G. Milska górka, mko, ob. Górka Miejska. W uzupełnienia podanych powyżej t. II, 710 wiadomości dodajemy, iż w 1882 r. stanął tu dom sierot z funduszu prof. Stan. Radajewskiego. Dobra M. Górka należą do ordynacyi ks. Sułkowskiego, mają 8109 mr. obszaru. Par. kat. M. Górka, dek. jutrosiński, 1998 dusz 1873 r. Br. Ch. Miejska Wola al. Miejska Wólka, niem. Steinfliess dwa dobra ryc, pow. ostródzki, na pols. prusk. Mazurach, st. poczt. i tel. Rychnowo, 7 8 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Szczepankowo. Osada ta powstała wraz z Kitnowem i Dąbkowem na 80 wł. , któro Hartung v. Miejlunie Mieguny Miejka Miegany Miegiany Mielany Miegany Sonnenborn, komtur dzierzgoński, nadał Pio trowi z Kitnowa i bratu jego Hartwikowi w ziemi saskiej, na takiem prawie, jakie mają Piotr z Leszcza, Hejman z Wądzyna i Konrad z Grzybin. Granice tych 80 włók dobra Kon rada Doringa, dobra Jana z Otoczyna Rychnowo, Gierwałd, Frygnowo Fregenau, Dylewo Sickerin. Otrzymują także wolne ry bołóstwo w jez. Pancerzyn. i 16 lat wolności, po upływie których powinni czynić 2 służby w lekkiej zbroi. Dan r. 1335 w dzień ś. Maryi Magdaleny. Obszaru było wtedy w M. W. 20 włók ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 361. Pierwsze z tych dóbr zawiera 133 ha roli or. i ogr. , 4 łąk, 8 past. , 5 lasu, 2 nieuż. , 1 wody, razem 153 ha; czysty dochód z gruntu 681 mrk. Drugie obejmują 41 ha roli or. i ogr. , 7 łąk, 5 past. , 88 boru, 4 nieuż. , razem 145 ha; czysty dochód z gruntu 449 mrk. Ob. Kitnowo, Miejska Wólka, przedmieście miasta Za mościa w gub. lubelskiej. Miejska Wólka, ob. Miejska Wola. Miejski, folw. , niem. Domaine Rehden, pow. grudziąski, par. kat. Radzyn, 2667 25 mr. obszaru, 19 bud. , 8 dm. , 126 mk. , 104 kat. , 22 ew. ; M. fol. jest królewską domeną i nie płaci żadnych podatków; rola or. i ogr. zawie rają 420 33 ha, łąki 97 49, past. 22 14, nieuż. 15 90, wody 127 70, razem 688 56 ha; czysty dochód z gruntu 14, 723 mrk. Kś. Fr. Miejski Kruhel, ob. Kruhel Wielki Miejski las, w zach. stronie Sielca, pow. sokalski. Najwyższe wznies. 215 m. Miejski potok, nastaje z połączenia dwóch strug we wsi Dołhomościskach, w pow. Mości ska, przepływa tę wś w kierunku płn. , poczem zwraca się na zach. , zrasza wsch. obszar Są dowej Wiszni i na przedmieściu, Dworskiem zwanem, wpada do Wiszni, z praw. brzegu. Długość biegu niemal 6 kil. Przy opisie wsi Dołhomościsk podano mylnie ujście tego poto ku do potoku Rakowa. Br. G. Miejskie Folwarki, przedmieście Kamieńca Podolskiego. Miejskie jezioro, ob. Ohuniew. Miejskie Psiny, ob. Psiny miejskie, Miekajcie, wś, pow. rossieński, w 3 okr. polio. , par. erżwiłkowska. Mieklińce, mylnie Mietlińce, wieś nad rz. Kunką, pow. hajsyński, gm. Kiślak, par. Ku na, 185 dm. , 1220 mk. 67 jednodworców, 1604 dz. ziemi. Cerkiew pod wez. ś. Michała, 71 dz. ziemi. M. należały do sstwa hajsyńskiego, dziś własność rządowa. Dr. M. Miel, zaśc. szl. , pow. święciański, 4 okr. polic. , o 62 w. od Święcian, 1 dm, 14 mk. kat. Mielachowicze, wś i fol. , nad rz. Waką, pow. trocki, 1 okr. polic, gm. Międzyrzecz, okr. wiejski Skorbuciany, 21 w. od Trok; wś ma 42 włościan uwłaszczonych; fol, zaś 1 dm. ; Słownik geografioany. Tom VI Zeszyt 65. 10 mk. kat. Własność niegdyś Antoniego Jeleńskiego, dziś rządowy. 2 M. , fol. , pow. nowogrodzki, od r. 1867 własność urzędnika Trykućko, przeszło 72 włościan. A Jel. Mielagiany, wł. Melegiany, wś rząd. , nad rz. Grejmianą, pow. święciański, 1 okr. adm. , o 14 w. od Święcian, gm. Święciany, okr. wiej ski Sudata, 53 włościan uwłaszczonych. Mielańce, zaśc szl. nad jez. Mielańce, pow. trocki, w 1 okr. polic, 20 w. od Trok, 1 dm. , 11 mk. katol. Mielany, wś włośc, pow. wileński, w 1 okr. polic, o 26 w. od Wilna, gm. Niemenczany, okr. wiejski Podkrzyż, 9 dm. , 57 mk kat. ; właściciel Wincenty Dauksza 1866. Mielasze, wś włośc, pow. lidzki, 1 okr. adm. , o 16 w. od Lidy, 11 dm. , 129 mk. , z tego 116 prawosł. 1866. Mielawa, ob. Milawa, Mielawicze, wś rząd. nad rz. Krowlatką, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, o 31 w. od Oszmiany, 12 dm. , 79 mk. 9 prawos. , 70 kat. . Mielcarek, pustkowie, pow. odolanowski, 2 dm. , 20 mk. , należy do wsi i gm. Krempa. Poczta i t. d. w Ostrowie. Pod wsią rozkopano groby pogańskie, z których wydobyto mnóstwo skorup i odłamków krzemieni. M. St. Mielce, mko nad rz. Turyą, pow. kowelski, na płn. od m. pow, , 200 mk, kościół i klasztor prawosł. , fundowany w 1542 r. przez Sangu szków pod wez. ś. Mikołaja, z obrazem tegoż św. , czczonym od pobożnych; szkoła duch. , 2 jarmarki. Za Augusta III było w M. opactwo bazyliańskie. Ob. Arch. J. Z. R. , cz, I, t. 1, 6, 7, 368, 870. J. Krz. Mielcucha, Milcicha, ob. Jonka i Liszki. Mielcuchy, kol. nad strum. t. n. , pow. wieluński, gm. Kuźnica Grabowska, par. Kraszewice, odl. od Wielunia w. 34, dm. 58, mk. 596, wchodziła w skład dóbr Kuźnica ob. . W 1827 r. nosi nazwę Mieluchy, ma 8 dm. , 71 mk. Mielec, msto pow. , zbudowane w piaszczystej równinie, 186 m. npm. , na praw. brz. Wisłoki, odl. 1 milę od Przecławia, 2 m. od Radomyśla, 6 mil od Sandomierza, obszaru 1153 m. 915 kw. sążni; 3177 mk. , z których 1705 religii rz. kat. a 2472 izr. W środku msta zabudowanego przeważnie parterowemi, częścią drewnianemi domami, otoczonemi ogrodami, wznosi się okazały, starożytny mur. kościół, z zdała bielejącą się wieżą. Samo miasto jest zbudowane w miejscu o tyle wyższem, że wrazie wylewu Wisłoki wygląda jakby stało na wyspie niezmierzonego okiem jeziora. Jeszcze w 1szej ćwierci b. stulecia bardzo schludne, niecierpiące na swym obszarze żydów, nie różni się dzisiaj to miasto od innych mniejszych miast Galicyi. Z miasta prowadzą gościńce na płn. do Baranowa, na wsch. droga z przewozem na Wisłoce do Dębicy o 33 kil. a na 22 Miejska Wólka Miejski Kruhel Miejskie Miekajcie Mieklińce Miel Mielachowicze Mielagiany Mielańce Mielasze Mielawa Mielawicze Mielcucha Mielcuchy Mielec Miejska Wólka zach. także z przewozem do Radomyśla. W pobliskich wsiach t. j. w Podleszanach i Woli Mieleckiej, dzielą się te drogi na kilka ramion. Miasto oblewa Wisłoka od płd. i zach. , od wsch. zaś otacza je olbrzymi sosnowy bór, będący połudn. częścią puszczy sandomierskiej. W płn. stronie miasta nad rzeką jest fol. Babia góra, a przy drodze do Woli Mieleckiej na zach. , gdzie Wisłoka zagina się prawie pod kątem prostym, zmieniając bieg zachodni na północny, na miejscu w tym już wieku rozebranego zamczyska, znajdują się zabudowania więk. pos. Gmina uboga nie posiada żadnego majątku, wszystkie zaś wydatki dla utrzymania porządku opędza z poboru należytości targowych i z dodatku do podatku konsumcyjnego od mięsa, co razem w r, 1883 przyniosło 4674 zł. w. a. Starostwo wraz z urzędami z niem połączonymi, mianowicie urzędem budowniczym, załatwiającym także sprawy powiatu tarnowskiego i urzędem podatkowym, mieści się w budynku suprymowanego w końcu zeszłego stulecia klasztoru ks. trynitarzy. Oprócz sstwa znajduje się tutaj sąd pow. złożony z sędziego, 2ch adjunktów i 2ch kancelistów, załatwiający sprawy sporne 51 gmin i 35 obszarów więk. pos. z ludnością 32, 998. Dalej jest Mielec siedzibą notaryusza, urzędu poczt. i telegr. , rady powiat. , rady szkolnej okręgowej dla okręgu mieleckiego i tarnobrzeskiego, urzędu katastralnego, wydziału okręgowego towarz. kredyt. ziems. i okręgowego towarz. rolniczego. Stale przebywa w tem mieście 2ch lekarzy, 2ch magistrów chirurgii i weterynarz. Jest apteka i kilka dosyć dobrze urządzonych sklepów z towarami korzennemi i bławatnemi. Dla oświaty zrobiono dotychczas nie wiele, jest bowiem tylko szkoła ludowa 4klasowa mieszana. Przemysł popiera towarzystwo zaliczkowe, liczące 844 członków, którzy złożyli 12, 206 zł w. austr. w udziałach, 2494 zł. na fundusz rezerwowy. Koszta administracyi w r. 1883 wynosiły 1038 zł. w. a. , dano pożyczek w kwocie 91, 815 zł, a cały obrót kasowy wyniósł 135, 319 zł. w. a. Celom humanitarnym służy zakład ubogich z kapitałem 2063 zł. i fundacya szpitalna Pinkasa Kranza, mająca dom drewniany szacowany na 2574 zł. w. a. i 5588 zł. w papierach wartościowych. M. był gniazdem Gryfów Mieleckich, których ród wygasł w r. 1771, a którzy pierwotną wś zamienili na miasteczko. W 1502 r. zniszczył je pożar i dla tego król Aleksander uwolnił mieszkańców na 10 lat od wszelkich podatków; w 1516 r. odbył się tutaj zjazd panów rad koronnych dla obmyślenia obrony przeciw Tatarom, a w 1522 r. dozwolił król Zygmunt I, przywilejem wydanym w Grodnie, aby Stanisław Mielecki. dla kosztownego utrzymania dróg, grobel i mostów w okolicy bagnistej i trudnej do przebycia, pobierał od ładownego wozu po 4 denary czyli obole. Na prośbę Stanisława i Sebastyana Mieleckich podniósł król Zygmunt I w 1532 r. opłatę myta, a około r. 1580 przeszło mko w wianie Zofii Mieleckiej w dom Tarnowskich. Później przeszedł Mielec spadkiem na hetm. koron. Karola ChodkiewiI cza, po którym nabył go Zbigniew Ossoliński podkomorzy sądecki w 1610 r. i w tej rodzinie był 200 lat z górą. Teraz właścicielem więk. pos. jest Ludwik hr. Starzeński. Teraźniejszy kościół mur. pochodzi z 1826 r. i ma godne widzenia pomniki rodziny Mieleckich. Do końca zeszłego wieku była z nim połączona prepozytura z 4 mansyonarzami, a do r. 1854 obejmował kościół w Chorzelowie jako filią. Par. starożytna dyec. tarnowskiej, dek. mieleckiego, obejmuje Wojsław ze Smoczką, Cyrankę, Biesiadkę, Rzędzianowice, Trzcianę i Złotniki, z ogólną liczbą 5948 rz. kat. , 45 ew. i 2695 izr. Jeszcze w r. 1611 dozwolił Zygmunt III dla podniesienia miasta na zaprowadzenie targów co wtorek a jarmarków na ś. Jakuba i M. B. Gromniczną. Teraz odbywa się 5 jarmarków dorocznych we czwartki po M. B. Gromnicznej, ś. Trójcy, po Wniebowzięciu, po ś. Mateuszu i ś. Marcinie. Głównym przedmiotem handlu jest na tych targach zboże, trzoda i płótno. Obszar więk. pos. wynosi 153 mr. roli, 26 łąk i ogr. , 16 pastw. i 27 mr. lasu; pos. mn. 510 roli, 38 łąk i 87 mr. pastw. Na płd. wsch. graniczy M. z Wojsławiem a na płn. z Cyranką i Złotnikami. Powiat mielecki w Galicyi obejmuje nisko położone piaszczyste i sosnowemi borami pokryte dorzecza Brenia i Wisłoki dolnej, granicząc na zach. z pow. dąbrowskim, na płd. z pow. tarnowskim i ropczyckim, na wsch. z kolbuszowskim i tarnobrzeskim, a na płn. z Wisłą, stanowiącą granicę Galicyi od królestwa polskiego. Obszar powiatu wynosi 8 3788 kw. miriam. z 66, 264 mk. , rozsiedlonymi w 106 osadach i 91 gminach katastralnych. Należy zatem do najsłabiej zaludnionych, albowiem na 1 kil. wypada zaledwie 80 mk. W całym powiecie są dwa sądy w M. i Radomyślu i nie ma żadnej szkoły średniej. Miasteczek jest 4 M. , Radomyśl, Rzochów i Przecław. Podług wykazów statystycznych z r. 1869 wypadał ślub w tym powiecie na 56 par, narodziny na 26 par, a śmiertelność, z powodu wilgotnego położenia, była znaczną, mianowicie 1 wypadek śmierci na 29 mk. Pod względem rozdziału powierzchni zauważać należy, że w posiadłości większej lasy zajmują o 1905 mr. więcej niż role, łąki i pastwiska razem; lasy bowiem zajmują 37, 588, role 26, 414, łąki 4511, a pastw. 4, 758 mr. Powodu należy szukać w nieurodzajności piaszczystej gleby, która nie zwraca Mielechy Mielejczyce Mielenko Mielenowicze Mielenz Mieleśnica Mieleszewo Mieleszki Mieleszkiewicze Mielechańce Mielechowo poniesionych kosztów na trzebienie lasów, lub miejsca wykarczowane zamienia w pustki o lotnym piasku. Pos. mn. uprawia dla wy żywienia się prawie dwa razy tyle roli ornej co pos. więk. , t. j. 45, 933 mr. , stosunek jednak pastwisk do ornej roli i łąk jest bardzo zna czny, przypada bowiem na łąki 7, 774 mr. a na pastwiska 10, 782; za to obszar lasów mn. pos. wynosi zaledwie 721 mr. To pochodzi prze ważnie z powodu, że włościanie wyniszczyli swe lasy dla wyrabiania smoły, a na wyrę bach powstały nieużytki. W powiecie nie ma także fabryk większych; w 1883 r. nie była w ruchu ani jedna gorzelnia lub browar pi wny, przez co i dochód państwa z tego powia tu jest stosunkowo mały. W 1869 r. , później szych bowiem wykazów statystycznych nie mamy pod ręką, wynosił podatek gruntowy ordyn. wraz z dodatkami 1 2 i 1 2 na rzecz państwa 48, 024 zł. w. a. 61 ct. , a czysty podatek czynszowy 781 zł. w. a. Ponieważ powiatu nie przecina żadna kolej żelazna ani gościniec rządowy, a kamieniołomy są nader rzadkie, przeto komunikacya jest utrudnioną, a nawet główny artykuł zbytu, t. j. drzewo, traci wiele na swej wartości. Mac. Mielechańce, wś, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Koniawo, okr. wiejski Krzywile, należy do dóbr Koniawki Jundziłłów; 13 dusz męs. Mielechowicze, wieś, pow. nowogródzki, gm. stołowicka, o 3 w. na płd. wsch. od jez. Kołdyczewskiego, u początku rz. Szczary, ma 13 osad; miejscowość małoleśna, grunta dobre. Mielechowo, fol. pryw. , pow. lidzki, 1 okr. pol. , o 24 w. od Lidy, 3 mk. 1866. M. okrąg wiejski w gm. Dokudowo, pow. lidzki, liczy w swym obrębie wsie Czerewki, Korniłki, Misiury, Wbołotnia, Mikulicze, Onacki, Kazieczyn, Kiryanowce, Bakuny; 273 włościan uwłaszczonych. Mielechy, nieistn. wś w pow. krzemienieckim, w gm, zahajeckiej, t. j. na płn. od Rachmanowa; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, oddz. 1, 79. Mielecka wola, dawniej Dlugawola wieś, pow. mielecki, par. rz. kat. Książnice, leży na praw. brz. Wisłoki, naprzeciw miasta Mielca, na małym wzgórku, 186 m. npm. , podczas gdy brzegi rzeki tylko 175 m. npm, są wzniesione. Na obszarze tej wsi przecinają się drogi z Mielca do Radomyśla i z Dębicy do Glin nad Wisłą. Tu urodził się 1748 r. Józef Maksymilian Ossoliński autor prac krytycznych i historycznych, fundator Biblioteki narodowej imienia Ossolińskich we Lwowie. Wś ma 644 mk. , z których 90 przebywa stale na obszarze więk. pos. Z nich 625 wyznaje religią rz. kat. a 19 mojżesz. Pos. więk. jest własnością Zakładu narod, imienia Ossolińskich, zostaje jednak, na mocy aktu fundacyjnego tegoż Zakładu, w dzierżawie krewnych fundatora, na warunkach, których zarządowi Zakładu zmieniać nie wolno. Oprócz Mieleckiej woli zapisał fundator Zakładowi Piątków i Zgórsko, składające się z folw. Starydwór, Giełda, Przybyl, Partyń i Schabowiec. Pos. więk. w M. woli ma 858 roli, 110 łąk i ogr. , 34 past. i 21 mr. lasu; pos. mn. 499 roli, 35 łąk i 57 mr. pastw. Gleba jest piaszczysta, średnio urodzajna. M. wola graniczy na płn. z Rzędzianami, na zach. z Trzcianą a na płd. z Podlaszanami. Mac. Mielejczyce, wś nad rz. Krupą, pow. brzesko litewski, na płn. zach. od Brześcia. Była tu par. katol. dek. brzeskiego, z kaplicami Chlewiszcze, Nurzec i Połowce. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. II, oddz. 2, 90. Mielenie, wś nad rz. Irszą, pow. radomyski; zaludniona przez drobną szlachtę mazurskiego pochodzenia; 1765 mk. , do 1839 r. unitów, dziś prawosł. ; około 6, 200 dzies. ziemi. Cerkiew drewn. pod wez. ś. Michała, wzniesiona w początku zeszłego wieku, w 1800 i 1855 r. odnowiona. Znajduje się tu glina kredowa. Mielenko al. Melińki, jez. w komturstwie gdańskiem, było już w 1380 r. własnością oo. kartuzyan w Kartuzach ob. Cod. dipl. Cartusiae, str. 250; rkp. w Pelplinie. Mielenowicze, Milenowicze, mko, pow. kowelski, ob. Milanowicze, Mielenz al. Milenz niem. , dok. Miloradesdorf, Myloradestorph dok. 1282, wś z kościołem paraf. na Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p, Neumünsterberg, par. ew. Altmünsterberg, okrąg urz. stanu cywil. Gnojewo, szkoła w miejscu odl. od Malborka 1 1 4 mili. Wś ta ma 16 gburskich posiadłości, 4 zagro dy, 136 włók i 6 mr. obszaru; 495 mk. 1868 r. , 376 kat. , 87 ew. , 26 menonitów, 6 żyd. ; 43 dm. Do tutejszego kościoła paraf. należy także filia w Altmünsterberg. W 1878 r. by ło 344 komunikantów. Przywilej lokacyjny tej wsi datuje z r. 1321; za czasów krzyżac kich płacili włościanie od włóki 1 1 1 2 grzywny i 2 kury. Kś. Fr. Mieleśnica, 3 osady wiejskie, na głuchem Polesiu, pow. piński, w 1 okr. pol. łohiszyńskim, w okolicy pomiędzy Łuninem i Łunińcem, przy drożynie z Wólki do Dziaciełowicz. Mieleszewo, wś, pow. miński, w okr. polic. kojdanowskim, pomiędzy wsią Szabuniewszczyzną i fol. Wilszczyzną, 4 osady; miejsco wość bezleśna, grunta dobre. A. Jel. Mieleszki, osada należąca podług lustracyi z 1636 r. do dóbr kaniowskich, ob. Kaniów t. III, 813 1. Mieleszkiewicze 1. wś i dobra nad rz. Łoszą, lew. dopływ. Czercienia, pow. mozyrski, w okr. polic. skryhałowskim, o 24 w. na płd. zach. od Mozyrza, przy trakcie handlowym z Mozyrza do Pińska; wieś ma 85 osad Mielec Mielechowicze Mielechańce pełnonadziałowych, cerk. z cudownym obra zem N. M. P. Gmina mieleszkiewicka składa się z 7 starostw wiejskich, 11 wiosek i do 1000 włościan płci męzkiej; szkółka gm. Dobra nie gdyś Sulistrowskich, za czasów poddaństwa w pierwszej połowie bieżącego stulecia przy nosiły dochodu z pańszczyzny męzkiej około 7000 zł. , z pańszczyzny kobiecej około 4000 zł. , z gwałtów przeszło 600 zł. ; z danin, mia nowicie z miodu 1256 zł. , z grzybów 150 zł. , z chmielu 150 zł. , z dranic łupanych 150 zł. , z kur 155 zł. , z jaj 38 zł. ; z propinacyi i czynszów około 2600 zł. wypis z In wentarza. Od r. 1874 własność kupca z Ry gi Szepelera przeszło 1135 wł. obszaru. Odlu dne, zapadłe, głuche Polesie; grunta piaszczy ste, pełno dzikiego zwierza; lud w stanie pier wotnej prostoty. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. IV, t. I, 165. 2. M. , wś, pow. słucki, gm. słucka, w miejscowości poleskiej, 54 osad pełno nadziałowych. A. Jel. Mieleszkowicze, dobra, pow. sieński, gm. zamecka, z folw. Sobole, Słobódka, Starosiel, Hrynki i zaśc. Myszki, 2 młyny, trupiarnia, folusz, 3 karczmy i kilka siedzib, przytem 12 jezior, z tych niektóre są rybne poławiają się szczupaki, liny, leszcze. Dwie rzeki Uświeja dopływ Ulanki i Swiecza, łącząca dwa jeziora. Odległe o 47 w. od st. Kropki dr. żel. moskiewsko brzeskiej, o 15 w. od m. Czesnik, 25 w. od m. Bieszecikowicz, 13 w. od Czereż. Z nazwy tych dóbr można wnioskować, że prawdopodobnie były one niegdyś dziedzictwem znanej rodziny senatorskiej Mieleszków h. Korczak, osiedlonej najprzód w Smoleńszczyźnie, później zaś, po zajęciu tego kraju przez Rossyą, na Litwie i Rusi litew. Mieleszkowie, jako zasłużeni a przytem egzulanci, prawdopodobnie otrzymali przywilej królewski do zakładania i osiedlania ziem pustych, do szafunku korony należących, którym następnie dali nazwę własnego miana rodowego. Później zaś, jako wiano lub sprzedażą przeszły M. w posiadanie innej rodziny. Milczy o tem jednak tradycya i źródła piśmienne; ślady zaś zachowane w miejscowem archiwum wskazują jako dziedziców M, w drugiej połowie XVI wieku kniaziów Łukomskich. Wieś zwana Zameczek, w odległości 3 w. od M. , posiadająca kilkadziesiąt chat osady, cerkiew paraf. niegdyś unicką, obecnie prawosł. , zarząd gm. i szkółkę włośc, przytem należące do dziedzica M. karczmę z młynem na rzece Uświei, w XVI a nawet jeszcze w połowie XVIII w. była miasteczkiem z warownią, zwaną w inwentarzach ówczesnych Zamkiem Biełohorodkiem Mieleszkowskim, który przed paru wiekami był stolicą obszernego klucza, same zaś M. , chociaż jako fundum majątku już wówczas istniały, miały znaczenie wyłącznie gospodarskie. Pierwsza piśmienna wzmianka o istnieniu M. łączy się ze wspomnieniem zatargów granicznych z sąsiadami. W Obolcach, nędznej teraz mieścinie pow. orszańskiego, w odległości kilkudziesięciu wiorst od M. , znajduje się kościół dawniej paraf. teraz filial. , fundowany przez Władysława Jagiełłę w 1387 r. , i hojnie przez niego uposażony. W liczbie szerokich posiadłości tamecznego plebana były dobra Wiodziec z folwarkami, graniczące z M. Ta okoliczność dała powód do nieustannych kłótni i sporów granicznych. Wynikiem tego był dekret komisarski graniczny między kn. Andrzejem Andrzejewiczem Łukomskim, dziedzicem M. i kś. Janem Haykiem, plebanem oboleckim, zapadły w 1552 r. za żałobami y listami Króla Jmci. Pomieniony dekret kwestyi granicznej stanowczo nie rozstrzygnął, gdyż podobno spory zachodzą i w późniejszym czasie między kn. Iwanem Łukomskim i następcą kś. Hayki, kś. Maciejem Radymińskim. W 1605 r. , po zejściu kn. Iwana Andrzejewicza Łukomskiego, M. drogą spadku stają się dziedzictwem kn. Iwana Borysowicza i Romana Iwanowicza Łukomskich. Z dokumentu dziel czego, w którym obręb każdej wsi wymieniony po szczególe, przekonać się można, że granice klucza w początkach XVII w. sięgały znacznie dalej niż w czasie późniejszym, t. j. przy schyłku XVIII w. Nowi dziedzice zachowali wspólne władanie zamkiem Białohorodkiem i połową miasteczka, z młynami, stawem i wolnym połowem ryb; we wspólnem także władaniu obu kniaziów pozostały grunta niemierzone; przestrzeni zaś objętej pomiarem wypadło na schedę kn. Romana 329 włók, a dla kn. Iwana 332 wł. Połowa zamku Biełohorodka z zabudowaniem dwornem, częścią miasteczka, z cerkwią, z placami do mieszczan należącemi, z młynem na rzece Uświei, z wsiami Kamieniec, Uhły, Sobolewicze dziś Sobole i z obszarem gruntów przeszło 86 włók było dziedzictwem Sasina Olechnowicza Borejszy i żony jego, zatem kn. Roman dla zaokrąglenia swych posiadłości, nabył to wszystko na własność w 1610 r. Następnie znajdujemy, że Frydrych Niemirowicz Sszczytt, wspólnie z żoną Maryną Iwanówną z domu Łukomską, dziedziczą część nabytą od kn. Romana Iwanowicza, która w 1618 r. przez małżonków wspólnie odprzedaną została na wieczność kn. Iwanowi Borysowiczowi Łukomskiemu; świadczy o tem inwentarz pisany po polsku, wydany przy, sprzedaży. W 1623 r. kn. Iwan Borysewicz Łukomski, sędzia ziemski orszański, ustępuje dziedzictwo M. synowi swemu Bazylemu, który zastawia pomienione dobra z folwarkami Lwu Sapieże, wojew. wileńskiemu, w 1624 r. za sumę 18, 000 złp. Jednocześnie zaś prawie w 1623 r. tenże kn. Iwan Bo Mieleszkowicze rysowicz sprzedaje Zamek Biełohorodzki ze wszelkiem zabudowaniem i ruchomością wojskową przytem mczko z placami, gruntami i folw. Bielniakowskim za 6000 kop groszy litew. Adamowi Aleksandrowi Wojciechowiczowi Szorcowi Sławeckiemu. W 1629 r. kn. Bazyli Łukomski, sędzia ziemski orszański, sprzedaje Leonowi Sapieże, wojew. wileńskiemu, hetm. w. litew. , majętność M. z folw. Sobolami i Choniewiczami i ze wszelkiemi przynależnościami za 40, 000 złp. ; tenże Sapieha w 1631 r. nabywa od Jana Śzorca zameczek Białohorodek Mieleszkowski na wieczność, z miasteczkiem, z folwarkiem za rzeką Uświją i t. d. Od tej pory M. , jako część obszernych dóbr czerejskich, dziedziczne Sapiehów, pozostały we władaniu tej zamożnej rodziny aż do końca zeszłego wieku. Płn. wsch. część Rusi litew. , jakkolwiek wolna od nawały tatarskiej, niemniej jednak częste i dotkliwe ponosiła klęski. Nie licząc bowiem bratobójczych walk, w dawniejszej epoce pomiędzy kniaziami połockimi i kijowskimi, w czasach późniejszych krótkiego stosunkowo używała spokoju za silnych rządów Gedymina, Olgierda i Witolda. Po zgonie tego ostatniego nastąpiła długa i rujnująca mieszkańców zawierucha domowa pomiędzy Zygmuntem Kiejstutowiczem i niespokojnym Świdrygiełłą, sprzy; mierzonym rycerzami mieczowymi z Inflant. Później za Jagiellonów i Wazów kraj ten staje się placem długoletniej walki z Rossyą, i która za Zygmunta Augusta, po zdobyciu Poj łocka, sięgać zaczęła w głębszą Litwę. Tak np. na polach iwańskich około Czasznik w sąsiedztwie M. szczupły oddział wojsk litewskich pod dowództwem Mikołaja Radziwiłła, hetm, w. ks. litew. , stanowczą zadał klęskę wojskom Iwana Groźnego, dowodzonym przez Szujskiego d. 26 stycznia 1569 r. Za Jana Kazimierza walka wrzała tu nieustannie. W r. 1660 armia Chowańskiego stała obozem pod Czereją również w sąsiedztwie M. i w tejże okolicy wojska polskie zniosły znaczny oddział Chowańskiego, który sam omal nie wpadł w niewolę, zostawując na pobojowisku działa i chorągwie. Szczupłe siły Czarnieckiego gromiły nieprzyjaciela cztery razy z rzędu w okolicach Czerei, o ozem świadczy Pasek w swych Pamiętnikach. Taki stan rzeczy ujemnie wpływał oczywiści na dobrobyt całej okolicy. Ów Zamek Biełohorodek Mialeszkowski zrujnowany do szczętu, chociaż jeszcze w w. XVIII posiadał załogę milicyi nadwornej Sapieżyńskiej, nawet w tradycyi ludowej wspomnień ni zostawił; teraz zaś zaledwie niewyraźny ślad wałów obronnych świadczy o dawno minionej epoce. Nie mniejsze też zmiany zaszły pod względem ekonomicznym. Same fundum M. składały niegdyś dwa osobne dwory kniaziów Iwana i Romana Łukomskich. Scheda tego ostatniego była następnie w dożywotniem władaniu Maryny z Łukomskich Szczyttowej. Za rządów Sapieżyńskich utworzył się jeden tylko folw. Wzmiankowane w inwentarzach folwarki Sobolewicze alias Sobole, w końcu XVIII w. wcale nie istniały i na nowo odbudowane zostały przed laty kilkudziesięciu; Cholniewicze zaś, o 20 w. położone, przy wyprzedaży ogólnej Czerejszczyzny w końcu XVIII w. przeszły w obce władanie. W tej epoce jednak klucz mieleszkowski jeżeli nie w kwitnącym, to w znośnym, stosunkowo zostawał położeniu. Włościanie za rządów Sapieżyńskich i późniejszych odznaczali się zamożnością, płacili niewielkie czynsze i umiarkowaną odbywali pańszczyznę. W początkach wieku bieżącego nowa katastrofa polityczna przeważny znów wpływ miała na stan ekonomiczny M. , gdyż tameczna okolica była teatrem krwawej walki wojsk rossyjskich i francuskich w 1812 r. ; wówczas kilka wsi mieleszkowskich spalono, na opustoszałych zaś gruntach potworzone zostały około 1820 r. folwarki Słobódka i Sobole; w nowszych zaś czasach, przed uwłaszczeniem włościan, stanęły jeszcze nowe folwarki Starosiel, Krynki i zaścianek Myszki czyli Autuchy. Przy końcu XVIII w. niepomyślny stan interesów majątkowych skłonił ks. Franciszka Sapiehę do sprzedaży częściowej hrabstwa czerejskiego. Tym sposobem na przestrzeni pomienionych dóbr potworzyły się drobniejsze, niemniej jednak obszerne posiadłości kilkunastu najmniej nowych właścicieli. Klucz mieleszkowski nabył w 1798 r. Adam Chmara, wojew. miński, za 534, 000 złp. , z warunkiem spłaty zastawnika mieleszkowskiego w terminie prawnym, t. j. w 1800 r. w ilości 318, 000 złp. , pozostałość zaś umówionej sumy wypłacił przy zawarciu tranzakcyi. Po zejściu wojewody mińskiego w 1805 r. M. razem z innemi jego dobrami przeszły we władanie wdowy jego Maryanny z Orańskich, jako dożywotniczki. M. posiadały wówczas przeszło 300 chat włościańskich i jeden tylko folwark, t. j. Samo fundum; główny zaś dochód stanowiły czynsze włościańskie, dzierżawa z jeziór, karczem i młynów. Dziedzictwo M. spadło na rodzonego brata wojewody Joachima Chmarę, wojskiego mińskiego, zmarłego w 1811 r. ; dożywotniczka zaś zgasła w 1816 r. a wówczas M. stały się własnością Hilarego Chmary syna wojskiego, który rządził tym majątkiem przez lat kilkadziesiąt, umierając zaś przekazał całkowitą spuściznę dwom synom Adamowi i Joachimowi. Nowi dziedzice wspólnie, bez podziału władali tym majątkiem do zgonu Joachima Chmary w 1868 r. Nareszcie skutkiem układów familijnych przeszły M. Mieleszkowicze Mieleszynek Mieleszówka Mielewszczyzna z folwarkami na wyłączną własność Adama Chmary, na mocy aktu intromisyi urzędowej w 1878 r. Jednocześnie, celem załatwienia in teresu o podział majątku i dla spłaty wierzy cieli, folwarki Sobole, Starosiel, Hrynki z za ściankiem Myszki sprzedane zostały z prze strzenią ziemi na ogół 959 dzies. , w tej liczbie używalnej 841 dzies, i nieużytków 118 dzies. , w posiadaniu zaś dziedzica teraźniejszego M. z folw. Słobódką, gruntami do karczem i mły nów naleźącemi we wsiach Zameczku, Dubrowicy, Pieśkach i Wiaciorze, tudzież z osobnym obrębem leśnym o 30 wiorst odległym w uro czysku Łotyszowo czyli Adamlada pozostało 2, 589 dzies. , w tej liczbie używalnej 1, 600 dzies. i 989 dzies, nieużytków, przyczem je ziora zaliczono do nieużytków. Grunta uro dzajne gliniaste w niektórych miejscach czarnoziem. Znajdują się tu miejsca piaszczyste i niziny wilgotne w niewielkiej ilości. Łąki i pastwiska wyborne, siana zbiera się rocznie do 30, 000 pud. Główną produkcyą stanowi żyto, pszenica, jęczmień, len, groch i owies. Lasu niewielka obfitość; w pobliżu majątku drzewo wyłącznie prawie opałowe. Włościa nie należący niegdyś do dóbr M. po uwła szczeniu posiadają następną ilość ziemi podle głą wykupowi wś Zameczek ziemi używalnej 353 dz. , nieuż. 120 dz. ; wś Bielniaki używ. 332 dz. , nieuż. 93 dz. ,; wś Kamieniec używ. 130 dz. , nieuż. 25 dz. ; wś Sobole używ. 306 dz. , nieuż. 44 dz. ; wś Uhły używ. 187 dz. , nieuż. 55 dz. ; wś Puśki używ. 430 dz. , nieuż. 194 dz, ; wś Mihlewszczyzna używ. 86 dz. , nieuż. 42 dz. ; wś Kruhlica używ. 141 dz. , nieuż. 21 dz. ; wś Łazuki używ. 316 dz. , nieuż. 68 dz. ; wś Hrynki używ. 157 dz. , nieuż. 206 dz, ; wś Żuczki używ. 63 dz. , nieuż. 18 dz. ; wś Osow używ. 186 dz. , nieuż. 38 dz. ; wś Zieleźki używ. 147 dz. , nieuż. 59 dz. ; wś Dubrowica używ. 209 dz. , nieuż. 43 dz. ; wś Załozie używ. 109 dz. , nieuż. 66 dz. ; wś Wiacior używ. 488 dz. , nieuż. 94 dz. ; wś Chotnin używalnej 421 dz. , nieuż. 151 dzies. A. Ch. Mieleszówka, wś nad Prosną, pow. ostrzeszowski, 17 dm. , 191 mk. ew. , 533 mr. obszaru. Poczta w Bobrownikach, st. kol. żel. i tel. w Ostrzeszowie i w Podzamczu. Mieleszyn, kol, fol. majorat, os. karcz, nad rz. Prosną, pow. wieluński gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn, odl. od Wielunia 25 w. Posiada kościół par. drewn. Kol. dm. 85, mk. 681; folw. dm. 3, mk. 42; os. karczem. dm. 1, mk. 7; M. poduchowny, majorat 29 mk. ; os. prob. 8 mk. W 1827 r. wś rząd. , 60 dm. , 455 mk. M. wraz z Chróścinom i lasami żdżarskiemi stanowi dziś majorat gen. Krasnokuckiego, mający 3157 mr. rozl. 1569 lasu. M. stanowił pierwotnie uposażenie klasztoru cystersek w Ołoboku. Już w początku XVI w. była tu kaplica stanowiąca filią Bolesławca. Około 1541 r. została ona zamienioną na kościół par. , gdyż wprowadzono tu probosz. Marcina z Poznania. Jednocześnie w miejsce pierwotnej kaplicy zrujnowanej, wystawiły zakonnice nowy drewn. kościołek. W 1761 r. powtórnie nowy wzniosły zakonnice. Chylącą się do upadku budowlę wyrestaurował miejscowy proboszcz około 1850 r. , zapobiegając zamierzonemu zniesieniu parafii. Kościół fil. dawniej parafialny podobno istnieje w Chróścinie, który także stanowił uposażenie cystersek w Ołoboku por. Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 145. M. par. , dek. wieluński, 1500 dusz. Br. Ch. . Mieleszyn dok. Mileszyno, dom. , pow. gnieźnieński, par. Sokolniki, 2169 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , b Babin, leśn. , 10 dm. , 225 mk. , 10 ew. , 215 kat. , 95 analf. Olejnia, ce gielnia. Poczta w Łopiennie, tel. w Klecku o 7 kil. , gośc. o 6 kil. , st. kol. żel. w Gnieźnie o 17 kil. Własność Kazimierza Kalkszteina. We dług Lib. Ben. Łaskiego t. I, 89, 94 wieś ta płaciła dziesięciny arcybisk. gnieźnieńskiemu od końca XVI w. Posiadała kaplicę filialną drewn. , z 2ma ołtarzami, fundacyi dziedzica Stanisława Jabłkowskiego, który zostawił fun dusz dla plebana. Dziś nie ma śladu kaplicy. Mieleszynek, kol. i fol. , pow. wieluński, gm. Sokolniki, par. Mieleszyn, odl. od Wielunia w. 26. ; kol dm. 5, mk. 27; fol dm. 3. W 1827 r. wś rząd. , 3 dm. , 24 mk. Mielewicze 1. wś włośc. nad rz. Raduńką, pow. lidzki, 1 okr. polic, o 21 w. od Lidy, 5 dm. , 68 mk. 1866. 2. M. , wś, pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. Ej szyszki, okr. wiejski Poraduń o 15 w. od Ejszyszek, należy do dóbr Poraduń Turskiego, 31 dusz rew. 3. M. , wś, pow. Słonimski, przy drodze z Dereczyna do Piasek. Mielewszczyzna 1. wś włośc, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, o 21 w. od Oszmiany, 3 dm. , 37 mk. 15 prawosł. , 22 katol. 2. M. , wś, pow. drysieński, parafia rosicka. Mielęcin, wś, pow, włocławski, gm, Smiłowice, par. Kruszyn, ob. t. III, str. 270 2. Mielęcin, dom. i gm. , pow. ostrzeszowski. Leży na samej granicy od Szląska, ma 4653 mr. rozl; 6 miejsc a M. , dom, , karczmy, b Utrata, c Stępna; folwarki d Emilianopol, e. Faustyanka, f M. , leśnictwo; 14 dm. ; 193 mk. ; 84 ew. , 108 kat. 1 żyd. Gorzelnia, młyn i cegielnia. Poczta i tal na miejsca; gośc. i st. kol żel w Bralinie w Szląsku o 5 kil Mielęcin 1. niem. Mellentin al Melentin, folw. , pow. wałecki, st. p. Ruszona, 2 kil odl Zawiera 278 09 ha roli orn. i ogr. , 47 14 past. , 222 35 boru, 10 66 nieuż. , razem 558 24; 5 bud. , 2 dm. , 43 mk, 25 kat. , 18 ew. 2. M. , niem, Mellentinal, wś paraf. z kośc. , pow. wałecki, st. p. Ruszona; paraf. ew. Człopa; szkoła Mieleszkowicze Mielewicze Mielęcin Mielianowo w miejscu. Parafia kat. należy do archidyecezyi gnieźnieńskiej, dek. wałecki, ma 1947 dusz. Obszar wynosi 5776 96 mr. magd. , 175 bud. , między tymi 59 dm, , 542 mk. r. 1868, 510 kat. , 27 ew. ; podatek od gruntów 92 tal, od bud. 35 tal. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , który r. 1880 liczył 1633 dusz; r 1882 urodziło się 70 dzieci, zmarło 34 osób, zawarto 9 małżeństw. Kś. Fr. Mielęcinek, niem. Friedenfeld, folw. , pow. babimostski, 704 mr. rozl; ; 3 dm. , 45 mk. ; ob. Wioska. Poczta w Jabłonie; st. kol. żel. w Nowym Tomyślu. Mielgie, wś rząd. , pow. lidzki, o 5 w. od Lidy, 5 dm. , 30 mk. 1866. Mielianowo, wś w zach. płd. stronie pow. borysowskiego, w gm, smolewickiej, w okr. polic. łohojskim, ku granicy pow. mińskiego, 10 osad, miejscowość poleska, grunta lekkie, nizinne. A. Jel. Mielice 1. al. Mielicz, niem. Militsch dok. z 1154 r. Milichy 1249 r. Milicz, łac. Milicium, miasto pow. na Szląsku, w reg. wrocławskiej. Leży nad rz. Barycz, która odtąd staje się spławną i tu przyjmuję Brandę. Położone pod 51 31 28 płn. szer. i 34 59 53 wsch. dłg. , odl. 8 mil od Wrocławia. Wzniesienie 318 st. nad poziom Bałtyku a 15 st nad poziom wód Baryczy. Miasto stare posiada trzy bramy, zamkową, polską i wrocławską i dwa przedmieścia polskie i niemieckie. W 1844 r. było ta 128 dm. w mieście, 21 dm. w starem mieście, 22 dm. w polskim i 52 w niemieckim przedmieściu; 2231 mk. 1839 ewang. , 297 Łat. i 95 żydów. Obecnie M. mają 3316 mk. Piękny park i zamek hr. Maltzan. M. posiadają prócz zwykłych władz powiatowych i miejskich, kościół par. katolicki i szkołę katol. , kościół par. ewang. przy którym dawniej bywał oddzielny polski kaznodzieja, szkołę ewang. 4klasową, synagogę, szpital, dom dla ubogich, więzienie okręgowe. Ludność trudni się tkactwem, rękodzielnictwem, rybołówstwem i uprawą roli na 12 włókach do miasta należących. Początkiem miasta był gród warowny, wspominany już 1154 r. W 1336 r. król Jan czeski zdradą opanował gród, o który toczył w 1339 r. spór z bisk. Nankerem. W 1432 r, Husyci napadli miasto. Pożar zniszczył zamek 1536 r. a miasto w 1549 r. Od 1494 istniało swobodne państwo mielickie, które od rodziny Kurtzbachów przeszło 1590 r. do hr. Maltzan. Mielicki powiat MilitschTrachenberg regencyi wrocławskiej, w średnim Szląsku, ma 16 1 2 mil kwadr. , 55731 mk. , przeważnie ewang. Obszar powiatu lesisty, gleba piaszczysta, dużo łąk. Lasy obfitują w zwierzynę. Hodowla owiec, gospodarstwo rybne i miejscami uprawa wina. Par. M. , dek. t. n. , miała 1869 r. 1170 kat. , 15000 ew. , 105 izrael. , 3 dyss. Dek. mielicki dyec. wrocł. miał tegoż roku 10232 katol. , 39483 ewang. , 252 izrael. , 3 dyss. , w 5 parafiach Twardagóra, Frauwaldau, Frejno, Goszyce, Mielice, Sulau, Tscheschen. 2. M. , niem. Militsch, dok. 1406 Militzo, wś i dobra, pow. kozielski, odl, 2 1 2 w. na płd. zach. od Koźla. Leży w po bliżu dróg z Głogowy do Raciborza i z Koźla do Głupczyc. Obszar dworski, własność hr. Larisch w XVIII w. , należy stale do właści cieli niemców, ma 1285 mr. roli, 20 mr. ogro du, 116 mr. łąk, 232 zarośli, 36 mr. dróg i pod budowlami ogółem 1689. Położenie gó rzyste, gleba w części piaszczysta, uprawa rzepaku i roślin pastewnych, hodowla owiec poprawnych i bydła rasy szwajcarskiej. Wiel ka gorzelnia. Wieś ma kościół paraf. katoli cki, wzniesiony 1412 r. , w 1574 r. na nowo z muru z wieżą zbudowany przez ówczesnego dziedzica Larischa. Szkoła katol. , już przed 1720 r. istniejąca, ma 160 dzieci. We wsi mieszka 22 ogrodziarzy, 25 komorników, ma jących 530 mr. roli, 6 mr. ogrodów, 44 mr. łąk, 8 mr. pastw. i 28 mr. nieuż. Inwentarz stanowi 44 koni, 115 sztuk bydła, 500 owiec. Są tu dwa wodne młyny. Br. Ch. nielichy Mielachy, wś włośc, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 47 w. od Oszmiany, 11 w. od Dziewieniszek, gm. Siedlicko, okr. wiejski Gieranony, 16 dm. , 117 mk. katol. Mieliczek, ob. Mieliczki. Mieliczki al. Mieliczek, niem. Militschek, wś nad Milicą, pow. starogardzki; st. p. Skurcz; sąd okręg. Starogard, szkoła Mirotki, paraf. kat. i ew. Skurcz. Odl. od m. pow. 3 1 2 mili. Obejmuje 3 gburskie posiadł. i 1 zagrodę, ra zem 342 85 mr. ; 71 mk. , 69 kat. , 2 ewang. 1868 r. , 9 dm. Kś. Fr. Mielinek al. Mielinko, wś i folw. , pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Chodecz, odl. 21 w. od Włocławka. W 1827 r. było tu 11 dm. , 87 mk. Folw. M. z os. Uklejnica rozl. mr. 612; gr. or. i ogr. mr. 267, łąk mr. 73, pastw. mr. 7, wody mr. 24, lasu mr. 233, nieuż. i place mr. 8; bud. mur. 7, z drzewa 2; płodozmian 9polowy, pokłady torfu i jezioro. Mielinko, wś, pow. mogilnicki; 17 dm. ; 114 mk. , 28 ew. , 86 kat. ; 37 analf. Poczta w Józefowie; st. kol żel. i tel. w Mogilnie. Mielinów, 1253 Milonowo, 1360 Milnów, 1427 Meylnau, obecnie niem. Mellenau, wieś, pow. oławski, par. Sobacisko Zottwitz. Mielińskie jez. al. Melin, niem. Mühlener al. MühlenSee, na płn. od Olsztynka, pow. ostródzki; w jego pobliżu bierze swój początek Drwęca, a tam, gdzie odpływ jeziora łączy się z Drwęcą, leży wieś Mielno, która od tego jez. wzięła swą nazwę Kętrz. O ludn. pols. , str. 226. R. 1359 nadaje Winryk v. Kniprode, w. mistrz, Kunkowi Cuneke z Pacółtowa prawo Mielęcinek Mielgie Mielice Mieliczek Mieliczki Mielinek Mielinko Mielinów Mielińskie jez Mieleszówka Mielki Mielkenhof Mielęcinek Mielnica Miellen łowienia ryb w jez. mielińskiem ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 358. Kś. Fr. Mielińskie budy, niem. MühlenerBuden wyb. pod Mielnem, pow. ostródzki. Mielili niem. , pow. frydlądzki, st. poczt. Bartoszyce. Kś. Fr. Mieliwe, dok. 1717 r. , miejscowość w da wniejszym pow. tczewskim; płaci według ta ryfy na symplę z 1717 r. 24 gr. ob. Codex z bibliot. w Belnie; może dzisiejsze Milewo w pow. świeckim. Kś. Fr. Mieliwko dok. z r. 1717, miejscowość w dawniejszym pow. tczewskim; płaci według taryfy na symplę z 1717 r. 2 zł. ; była wtedy własnością oo. dominikanów gdańskich. Konojacki z M. zaś płacił 4 gr. ob. Codex z Belna; może dzisiejsze Milewko w pow. kwi dzyńskim. Kś. Fr. Mieliwo 1. niem. Meliwo, według Kętrz. miejscowość położona w pow. brodnickim; w spisach urzędowych nie ma jej. 2. M. , ob. Malewo, pow. świecki i lubawski. . Kś. Fr. Mielken niem. , ob. Młynek. Mielkenhof niem. , wybud. , pow. wejhe rowski, st. p. Krokowo, odl. od Wejherowa 3 1 2 mili; należy do Żarnowca. Kś. Fr. Mielki, wś włośc. i folw. nad jez. Mielkie, pow. wileński, w 1 okr. adm. , o 23 1 2 w. od Wilna, wś ma 8 dm. , 51 mk. kat; folw. 1 dm. , 28 mk. katol. 1866. Mielkowicze, wś, pow. miński, w okr. po lic. kojdanowskim, o 3 w. od st. Niehorełe, dr. żel. brzeskosmoleńskiej; 10 osad pełnonadzia łowych. A. Jel. Miellen dok. , ob. Mielne. Mielnica 1. folw. , pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia w. 22; dm. 1, mk. 6. 2. M. Mała, wś i M. Duża, wś nad jez. Gopłem, pow. słupecki, gm. Skulska wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy w. 42 1 2; M. Mała dm. 10, mk. 68; M. Duża dm. 15, mk. 110; M. os. karcz. 1 dm. , mk. 15. W 1827 r. 27 dm. , 205 mk. M. Duża wchodziła w skład dóbr Lisewo. 3. M. Pudłowska, os. nad rz. Ner, pow. sieradzki, gm. i par. Wierzchy, odl. od Siera dza w. 41; dm. 1, mk. 14. Br. Ch. Mielnica, lewy dopływ Słochodu, prawego dopływu Prypeci. Mielnica 1. mko, pow. kowelski, w 6 okr. polic, gm. wielicka, o 10 w. od Hołub a 8 od Wielicka. W 1870 r. było 420 mk. , w tem 32 proc. izrael. , 162 dm. , cerkiew, kościół, kaplica, dom modlitwy, browar, cegielnia, 2 młyny, 17 sklepów, 20 rzemieślników, 2 jarmarki. W kośc. kat. znajduje się słynny obraz Bogarodzicy, malowany na blasze, który, podług podania, miał mieć z sobą Jan III w wyprawie pod Wiedeń. Jest tu także b. piękny obraz św. Franciszka, malowany przez Szymona Czechowicza. Była tu paraf. kat. dekanatu kowelskiego. Osada b. dawna na Wołyniu, w XIV w. miasto dość ważne. Ob. opis Steckiego w Kłosach, i XIV, 269. 2. M. , zaśc. , pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. i okr. wiejski Ilino, 4 dusze rew. 3. M. , zaśc, pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. Ilino, okr. wiejski Onżadowo, 8 dusz rew. 4. M. al. Młynek, zaśc. rząd. nad rzeką Olszą, pow. trocki, w 3 okr. polic. , 45 w. od Trok, 1 dm. , 10 mk. kat. 5. M. , zaśc. , pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Troki, okr. wiejski Kowieńska Waka, o 15 w. od Trok, 5 dusz rewiz. 6. M. , zaśc. szlach. , pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Jewie, okr. wiejski Białolisie, 20 w. od Trok, 1 dm. , 10 mk. kat. ; młyn wodny. 7. M. , wś, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Postawy, okr. wiejski Połow, o 30 w. od Postaw, 20 dusz. 8. M. , wś, pow. horodecki, gub. witebskiej, nad rz. Issą prawym dopływem rz. Obol. Mielnica, lesiste wzgórze w płd. wsch. stronie Brusna Starego, pow. cieszanowski, pod 4P 4 wsch. dłg. F. a 50 14 30 płn. szer. Na płd. jej stoku nastaje pot. Dublen. Mielnica, strumień podgórski, wypływa z lasu Wierzbowca, z pod góry Malkowej 444 m. , na płn. obszarze gm. Wierzbowiec, w pow. kosowskim; płynie na płn. wsch. , po tem na płd. wsch. przez obszar Rożnowa, opływając od płd. i wsch. wzgórze Czerniatyn 382 m. . Przyjąwszy od lew. brz. pot. Czer niatyn, podąża pomiędzy domostwami Rożno wa do Rybnicy, do której uchodzi z lewego brzegu. Wśród swego biegu łączy się osobną odnogą z pot. Tarnowcem, dopływem Rybni cy. Długość biegu 10 kil. W średnim biegu zowią go także Wołowym. Br. G. Mielnica, miasto, pow. borszczowski nad potokiem Wykorukowa i rz. Dniestr, który tu oddziela Galicyą od Bessarabii. Graniczy na wsch. z Dźwiniaczką i Michałówką, na płd. z Olchowcem i Suworowem, na zach. z Dniestrem oraz z wsią Chudykowcami, od której ją potok Wykorukowo dzieli, na płn. z Iwaniem pustem. M. leży w najżyźniejszej części galicyjskiego Podola, przestrz. dwor. gr. or 1721, łąk i ogr. 136, pastw. 152, lasu 681; włośc gr. or. 3132, łąk i ogr. 244, past. 98, lasu 11m. kw. ; do obszaru dworskiego należą 2 folw. Brusówka i Julianówka, na wsch. od M. położone; w Julianówce są dwa małe stawki, a na jednym z nich młynek wodny. Lud, rzym. kat. 394, gr. kat. 1510, obydwie parafiie w miejscu. Rzym. katol. parafia, należąca do dek. jazłowieckiego dyec lwow. , erygowana w 1851 r. , systemizowana 1861 r. przez Mieczysława Dunina hr. Borkowskiego, właściciela tych dóbr, kościół murowany poświęcony w 1871 r. pod wezw. św. Henryka. Do tej parafii należy 20 miejscowości Babińce o 7 kil, z 54, Bielowce o 20 kil. z 12, Boryszkowce i Wygoda Mielken Mieliwko Mieliwe Mielińskie budy Mielkowicze Mielniczna Mielnicz Mielnicze o 15 kil. z 210, Dźwinogród o 10 kil z 114, Horoszowa o 15 kil. z 60, Iwanie puste o 4 kil. z 186, Kudryńce o 10 kil. z 78, Łatkowce o 9 kil. z 69, Michałówka o 7 kil. z 184, Oko py z Kozaczówką o 21 kil. z 16, Olchowiec o 5 kil z 60, Paniowce o 10 kil z 69, Trubczyn o 15 kil z 14, Uście biskupie o 7 kil z 96, Wołkowce o 7 kil z 14, Zawale o 15 kil z 1 rzymkat. W całej parafii jest katol 1685, akatol 36, żydów 1666. W Okopach istnieje kościół zniszczony, niegdyś parafialny, pod wezw. ś. Trójcy, także kaplica prywatna w Dźwiniaczce, w której od czasu do czasu msza święta odprawianą bywa; na cmentarzu w Mielnicy znajduje się kaplica publiczna. Par. gr. kat. należy do dekan. kudrynieokiego dyec. lwow. , obejmuje filię w Chudykowoach z 510 gr. kat. , w Mielnicy cerkiew pod wezw. św. Michała, w Chudykowcaoh pod wezwaniem św. Parascęwii dziewicy; sąd powiatowy, urząd pocztowy i telegraficzny w miejscu; szkoła etatowa o 2 nauczycielach, należąca do rady szkol okręg. w Zaleszczy kach, kasa pożyczk, z kapit. 1546 złr. Pod względem przemysłu i handlu było w r. 1881 w M. kupiec żelazny 1, mydlarz 1, rzeźników 6, drobnych handlarzy 15, handlarzy wieprza mi 3, handlarzy zbożem 8, gorzelnia 1, dzier żawców prop. 2, szynkarzy 10, powroźnik 1, krawców 3, handlarzy skórami 5, szewców 7, kuśnierzy 2, handel galant. 1, stolarz 1, apte karz 1, golarz 1, przedsiębiorstwo transporto we 1, spekulantów pieniężnych 2, kupców to warami mieszanymi 1, kramarzy 12, wekslarz 1. M. była przedtem wsią, dopiero przywile jem Stan. Augusta z d. 11 stycz. 1767 r. na prośbę ówczesnego właściciela Franciszka Lanckorońskiego, ssty rawskiego, została wynie sioną do rzędu miasteczek, obdarzona prawem magdebur. ; w dalszym ciągu tego przywileju ustanawia król targi w niedzielę, jarmarki zaś na 21 marca, 6 i 20 kwietnia, 4 i 18 maja 1, 15 i 20 czerwca, 10 i 24 sierpnia, 7 i 21 września, 5 i 19 paźdz. , 2, 6 i 30 listop. , 4 grudnia, a nadto na środę po Wielkiej Nocy, nazajutrz po ś. Janie Chrzcicielu, po ś. Ilim i po ś Michale, podług kalendarza ruskiego. Na targi te uczęszcza ludność z poza Dniestru, Właśc. posiadł. dwor. Mieczysław Dunin hr. Borkowski, poseł sejmowy. B. R. Mielnica, struga w pow. chojnickim, ob. Lukome, Mielnicz, z Uruskami i Tartakiem, wś, pow. żydaczowski, nad rz. Swicą, która w obrębie tej gminy wpada do Dniestru, na płn. wsch. od M. przy folwarku. Jest tu tartak. młyn wodny, do której woda puszczona z pot. Podbereza, mającego swe źródła na płd. od M. w lasach wsi Czerteż; potok ten płynie z płd. zach. ku płn. wsch. , przepływa między M. a Tartakiem i tuż pod folw. wpada do Dnie stru; przechodzi tędy prywatny gościniec, łą czący Wojniłów z Żurawnem. Wieś ta grani czy na wsch. z wsiami Manasterzec i Lutynka, na płd. z Lutynką i Dubrawką, na zach, z Świcą i leżącą za tą rzeką wsia Włodzimirze i również nad Świcą leżącem Żurawnem, na płn. z Dniestrem, za którym rozciągają żurawieńskie lasy. Przestrz. dwor. gr. or. 84, łąk 8, pastw. 303; włośc. gr. or. 604, łąk 177, pastw. 89 kw. m. , ludność rzym. kat, 2, parafia Żurawno, gr. kat. 421, par. w miejscu, dek. żurawieński, dyecez. lwow. , cerkiew pod wez. św. Mikołaja; przyłączone filie a Bujanów z 481, z cerk. pod wez. Narodzenia Pana Jezu sa; b Lutynka z 197, z cerk. pod wezw. N. P. Maryi. Sąd pow. , urząd poczt. i teleg. Żurawno, szkoła fil. należąca do rady szkol okręg. w Stryju, kasa pożyczk. z kapit. 521 złt. , właśc. posiadł. większej Ewelina Chajęcka. B. R. Mielnicze, wś włośc, nad jez. Tuszcze, pow. święciański, w 4 okr. adm. , o 59 w. od Święcian, 11 dm. , 78 mk. kat. Mielnicze 1. grupa domów w Birczy, pow. dobromilski. 2. M. , grupa dm. w N. Wsi, pow. rudecki. Mielniczek, niem. Kl. Mehling, jez. , pow. ostródzki, tam gdzie jest wś Grazymy ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 375. Kś. Fr. Mielniczki, grupa domów w Bordulakach, pow. brodzki. Mielniczna na mapie Kummersberga Chmielniczna, góra 823 m. wys. , pod 49 12 40 płn. szer. a 4P 40 wsch. dłg. F. , na granicy Kropiwnika Nowego i Schodnicy, pow. drohobycki. Mielniczne po rusku Melnyczne, wś, pow. turczański, tuż na płd. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Turce. Na wsch. leżą Łosiniec i Unik, na płd. Borynia, na zach. Jabłonka niżna i Turka, na płn. Turka. Płn. zach. część wsi przepływa pot. Mielniczne, dopływ Stryja, od płd. zach. na płn. wsch. , i zabiera kilka strug małych z obu boków. Płd. kończynę wsi przepływa pot. Łokieć, również dopływ Stryja. W dolinie pot, Mielnicznego leżą zabudowania wiejskie 651 m. . Na płd. zach. leży grupa domów Na lipach. Na praw. brz. pot. Mielnicznego wznoszą się Żwianków do 812 m. , na płd. zach. od niego Druniówka, a dalej ku płd. wzgórza 721 i 699 m. wys. Zach. część wsi przebiega gościniec turozańsko użocki. Własn. więk. ma roli or. 130, łąk i ogr. 14, pastw. 46, lasu 47; własn. mniej. roli or. 1117, łąk i ogr. 146, pastw. 338, lasu 228 mr. W r. 1880 było 522 mk. w gm. między tymi 21 obrz. rzym. kat. . Parafie rzym. i gr. kat. w Turce. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała, W sumar. do Mielińskie budy Mielniczne Mielniczki Mielniczek kum. Rkp. w Bibl. Ossol. No 2837, str. 32 czytamy A. 1538 dislimitatio vilarum Turca, Jasionka, Łastówka, Wysockie niżne, Mielniczne, Jasiennica, Unik, Ilniczek, qua median ie ad mentem privilegii 1431 originalis Vladislaviani, villam Turea cum amplissima camporum vastitate cuidam Tańczą Valacho etfiliis ejus Chwedkoni, Iwankoni et Zankoni jure perpetuo haereditario donantis, in a. 1444 primoprimiter, dein in a. 1519 confirmati, villa Jasionka, pars villae Unik, villa Zawadka et vastitates versum Bieszczad, alias Magnos montes diotos Płoniny pro regalibus, villae vero Turka cum Jawora, Ilnik et Mielniczne, tanquam in fnndo haereditario privilegio 1431 donato locatae, pro terrestribus haereditariis adjudicatae fuerunt. Ubi cipati sunt scopuli et Signa granitialia facta cum caeteris de jure solennitatibus. Cujus dislimitationis per Si gismundum primum facta approbatio Cracoviae. A. 1538. W rewizyi praw, przywile jów i t. d. z r. 1766 czytamy Mielniczna, wś ziemiańska, ale królowa Bona kupiła w niej cząstkę od Tutra nijakiego i Pawła Rybki. Leży ta wieś między Unikiem ziemiańskim, Borynią, Jabłonką Czernieckiego i Turką, wsią ziemiańską. Trzeba wejrzeć w to kupno kró lowej, bo znać by więcej tam miał dzierżyć król JMniż dzierży ol. dodatek miesięczny i do Gazety lwowskiej, 1872, t. I, str. 2321 i 233. Lu. Dz. Mielniczny Potok, 1. potok, wypływa w płd. wsch. narożniku gm. Jasionki maziowej, w pow. turczańskim, na zach. stoku góry Bukowskiej 1001 m. ; potok płynie na płn. , chwilowo łąkami jasioneckimi, następnie zachodnim brzegiem lasu Jaworzynki, tworząc granicę aż doswego ujścia między Łastówka a Kropiwnikiem Starym w pow. drohobyckim. Zlewa swe wody do Stryja, z praw. brz. , pod Korytyowcem, grupą chat należących do Kropiwnika Starego. Długość biegu 4 kil. i pół. Od zach. wznoszą się nad doliną potoku Bukowska góra 887 m. i Kiczerka 791 m. . 2. M. Potok al. Mielnicznej potok górski, powstaje z połączenia kilku strug spływających z północnej stoczystości góry Wilchowatego boryńskiego 799 m. , w północnej stronie gm. Boryni, w pow. turczańskim; wkrótce przechodzi na obszar gm. Mielnicznego, płynie w płn. wsch. kierunku koło mielnicznych chat Na lipach i między domostwami tejże wsi, dolinką, nad którą od wsch. wznoszą się Druniówka 699 m. , Zwianków 812 m. a od zach. Bebewy horbek i Szymonka 8l4 m. . W końcu zrasza południowy obszar Turki i tutaj, w tak zwanem Zwierzyńcu, przysiołku Turki, uchodzi do Stryja z lew. brz. Długość biegu 6 kil. i pół. 3. M. Potok, potok górski, ma źródła u płn. za chodniego podnóża g. Kruhłego 1029 m. ; płynie na północnywschód przez obszar gm. Dołhego, w pow. drohobyckim, i w tejże wsi zlewa swe wody do Stryja z praw. brz. , zabierając kilka leśnych strug małych. Długość biegu 3 kil. Wzdłuż doliny potoku wiedzie drożyna z Dołhego do jego przysiołka Maj da na, leżącego nad Rybnikiem majdańskim. Od płn. wznoszą się nad doliną jego Horodok i Dołhe 889 m. . 4. M. Potok, obacz Moszczana. Br. G. Mielnie, wś, pow. szawelski, gm. poszwytyńska, 44 dusz 319 dzies. ziemi. Mielnik, mko nad Bugiem, pow. bielski, o 50 w. na płn. od Bielska; w 1878 r. 1147 mk. 463 prawosł. , 224 kat. , 460 żyd. , 206 dm. i 3467 dzies. ziemi do mieszczan należącej. Ludność trudni się rolnictwem, rybołówstwem i handlem. Cerkiew paraf. praw. 1899 dusz i synagoga. Dawniej był tu kościół kat. paraf dekan. bialskiego dziś zniesiony. O początku grodu nic pewnego nie da się powiedzieć. Po napadzie Tatarów 1240 r. , zdobyte w roku nast. przez ks. lit. Erdziwiłła na Rusinach i odbudowane, było odtąd w dzierżeniu różnych książąt. Jagiełło w 1390 r. nadał Janowi, ks. mazowieckiemu, prawem dziedzicznem ziemię drohicką, w której mieścił się M. Litwini zagarnęli zamek, lecz odzyskał go Bolesław, ks. mazowiecki, i obdarzył miasto prawem chełmińskiem, oraz nadal rozmaite przywileje. W. ks. lit. Kazimierz Jagiellończyk zdobył 1440 r. M. i wcielił go do swego państwa. W 1501 r. w. ks, lit. Aleksander zjechał się tu ze swą radą, dla ułożenia warunków ściślejszego połączenia Litwy z Polską, przyczem obdarzył miasto prawem magdeburskiem, zaprowadził targ i 3 jarmarki do roku i nadał inne swobody. W grudniu 1506 r. złożył tu zjazd Zygmunt, w. ks. lit, na który przybyli posłowie polscy, ofiarując mu koronę Piastów, którą on przyjął i bezzwłocznie udał się ztąd do Krakowa. Tenże monarcha, udając się 1513 r. do Wilna, odprawił sejmik w M. , przyczem potwierdził przywileje miasta, które ponowił również król Stefan 1576 r. Spalone 1655 r. przez Szwedów niezdołało się już podźwignąć, niezważając na uchwałę sej mujących stanów z 1678 r. , mocą której pozwolono ludziom jakiegobądź narodu i religii budować się, a każdy tu osiedlony miał prawo prowadzić handel, trunki szynkować, robić je lub zkądinąd sprowadzać. Podług lustracyi z 1789 r. miasto było osiadłe na 122 włókach, z których 62 lasem zarosłych. Dawniej mieszczanie opłacali po 12 gr. z każdej włóki osiadłej, lecz od zniszczenia miasta przez nieprzyjaciół opłata ustala i wnoszą tylko po 40 zł. spaśnego z smugów za rzeką. Znajdował się w nim kościołek murowany zniszczony, do Mielnica Mielnie Mielniki Mielnik Mielniczny którego należała wś Wojków, kościołek drewniany św. Rocha, 2 cerkwie unickie, 108 dm. , przez mieszczan osiadłych, 3 karczmy starościńskie, 7 dworków szlacheckich, szpichlerze i t. d. Za czasów polskich M. był mia stem gł. ziemi mielnickiej i starostwem. Ob. Pamięt. Kijew. Arch. Kom. , t. 2, oddz. 2, 90; t. 3, oddz. 3, 317, Grodz. Gub wiedom. , 1868 r. , No 13. Mielnicka ziemia, jedna z trzech ziem wojew. podlaskiego; sejmiki odbywała w M. , wybierała 2 posłów i 1 deputata; sądy ziem skie i grodzkie odbywały się w Mielniku. Miała swoich podkomorzych i innych urzędni ków ziemskich. Przyłączona do Korony w r. 1547. Mielnickie sstwo grodowe, leżało w wo jewództwie podlaskiem, ziemi mielnickiej. Podług spisów podskarbińskich z 1569 r. za liczało się wówczas do dóbr stołowych kró lewskich; podług zaś lustracyi z 1660 r. jako sstwo składało się z m. Mielnika i wsi Mosz czona, Radziłówka, Zerczyce, Zalesie, Hołow czyce, Klepaczew, Serpelice, Borszuki, Mły narze, Horoszki i Woli Horoszkowej. W 1771 r. posiadał je Aleksander Butler, opłacając zeń kwarty złp, 3404 gr. 12 a hyberny złp. 2830. Na sejmie z r. 1773 1775 stany rzplitej przez oddzielną konstytucyę nadały sstwo w doży wocie Adamowi Szydłowskiemu, podkomorze mu nadwornemu, zachowując dożywocie Ada ma Butlera na rzeczonych dobrach. Podług lustracyi z 1789 r. do sstwa, oprócz powyżej wymienionych, należały wsie Zabuże, Stankowicze, Kudelicze, Homoty, Pawłowice i Oksintycze. Dochód stały ustanowiony zo stał na złp. 15162 gr. 14. J. Krz. Mielnik 1. os. w Stajach, pow. Rawa Ruska. 2. M. , część Chylczyc, pow złoczowski. 3. M. , os. w Majdanie gołogórskim, pow. złoczowski. Mielnik, niem. Meling, jez. , pow. ostródzki, tam gdzie leży wś Grazymy ob. Kętrzyński o ludn. pols. , str. 375 Kś. Fr. Mielniki 1. folw. , pow. konstantynowski, gm. , paraf. i okr. sąd. Huszlew, poczta i st. dr. żel. Międzyrzec o 10 w. . Folw. M. z attyn. WaśkoWólka rozl. mr. 411 gr. or. i ogr. mr. 273, łąk mr. 32, pastw. mr. 6, lasu mr. 45 zarośli mr. 45, nieużytki i place mr. 11; budowli z drzewa 13. Są pokłady tor fu; folwark ten w roku 1870 oddzielony od dóbr Huszlew. 2. M. , wś, pow. włady sławowski, gm. Giełgudyszki, par. Szaki, odl. 28 w. od Władysławowa, ma 6 dm. , 72 mk. , ob. Giełgudyszki. Br. Ch. Mielniki L wś włośc. nad rz. Szyrmierz, pow. święciański, w 3 okr. polic, o 48 w. od Święcian, gm. i okr. wiejski Kobylnik, 7 dm. , 80 mk. katol. ; młyn wodny drewn. 2. M. , wś, pow. wileński, w 4 okr. polic, gm. Wor niany, okr. wiejski Podworańoe, 12 dusz rew. 3. M. , wś nad Niemnem, pow. grodzieński, na płn. od Grodna. 4. M. , wś, pow. rossień ski, par. girdyska. 5. M. , ob. Dubienie. 6. M. , zaśc. nad rz. Ołą, pow. bobrujski, w 1 okr. polic, w okolicy wsi PacowskaSłoboda, 3 osady, młyn; grunta piaszczyste, łąki dobre, miejscowość odludna poleska. 7. M. , zaśc. nad rz. Brożą, prawym dopływem Berezyny, pow. bobrujski, nieopodal gościńca wiodącego z Bobrujska do Hłuska, o 15 w. ku płd. od Bobrujska, 2 osady; młyn na stawie; miejsco wość poleska. 8. M, zaśc. nad rzką Borowlanką, pow. barysowski, w okr. polic, łohojskim, 1 osada; miejscowość poleska zapadła. 9. M. , zaśc nad rz Łoszą, na odludnotn Po lesiu, pow. mozyrski, gm. mieleszkiewicka, 3 osady i dwa młyny. 10. M. , zaśc, w płd. stronie pow. mozyrskiego, gm Skorodno, w 1 okr. polic, skryhałowskim, nad bezim. rzką, prawym dopływem Sławezny, 3 osady; nizina. 11. M. , wś nad rz. Wynią, w płn. zach. stro nie pow. słuckiego, przy drodze z Kuczynki do Dumicz, gm. Ocowska, w 3 okr. polic kopylskim, 4 osady, 2 młyny na stawie; miej scowość dość leśna, łąki i gleba dobre. 12. M. , wś, pow. słucki, gm. krugowicka, nad rz. rozlewającą się w bagnach rz. Łani, o 6 w. ku płn. od wsi Krugowicz. Ma osad 11, młyn na stawie, miejscowość poleska. 13. M. , zaśc. nad rz. Cną, w połudn. stronie pow. słu ckiego, na odludnem Polesiu, w 2 okr. polio. kleckim, o 3 w. na wsch. od st. poczt. Lubaszewo na gościńcu nieświeskopińskim, przy drożynie z Ogierewicz do Lubaszewa; ma młyn. A. Jel. Mielniki, wś, pow. owrucki, nad Noryniem, powyżej Noryńska. Mielniki 1. wś nad rz. Medwedówką, pow. czehryński, o 5 w. od Hołowkówki i tyleż od mk. Medwedówki, otoczone czarnym lasem; 1456 mk. prawosŁ, 10 katol. , 22 żyd. ; w 1808 r. było 58 dm. i 939 mk. ; własność Fundukleja. We wsi znajduje się wielka gorzelnia, a w lesie za wsią huta szklana, założona w 1837 r. Na rz. Medwedówce wiele młynów wo dnych. Cerkiew drewniana, wystawiona pier wotnie 1775 r. przez parafian, odnowiona w 1835 r. 2. M. , wś, pow. kaniowski, w 3 okr. polic, o 2 w. od st. dr. żel. chwastowskiej Tahańczy, otoczona lasem pokrytemi gó rami 858 mk. ob. płci; w 1741 r. było 25 dm. ; należy do dóbr Tahańczy, własn. Poniatow skich. Cerkiew, podług lustracyi z 1746 r. wystawiona pierwotnie 1740 r. , po spaleniu na nowo wybudowana 1800 r. ; w 1855 r. z gruntu odnowiona staraniem parafian i wła ściciela. J. Krz. Mielniki, wś, pow. zołotonoski gub. połtawskiej, nad Kropiwną, o 18 w. od m. pow. , 417 dm, , 2458 mk. Mielno Mleinikowce Mielniki 1. poszczególne domy w Łopusznej w pow. bobreckim. 2. M. , poszczególne domy w Kozłowie w pow. brzeżańskim. 3. ., część Lublińca Nowego. 4. M. , część Narola. 5. M. , grupa domów w Żukowie. 6. M. , część Borzkowa. 7. M. , część Kobylnicy wołoskiej. 8. SI. , część Krowicy hołodowskiej. 9. M. , grupa domów w Lipowcu. 10. M. , grupa domów w Szczutkowie. 11. M. , poszczególne domy w Załużu w pow. cieszanowskim. 12. M. , poszczególne domy w Woli Jakóbowej w pow. drohobyckim. 13. M. , część Drozdowie, 14. M. , grupa domów w Rodatyczach. 15. M. , część Wiszcnki Wielkiej w pow. gródeckim. 16. M. , część Zbadynia. 17. M. , część Budomierza. 18. M. , część Młynowa. 19. M. , część Sarn w pow. jaworowskim. 20. M, grupa domów w Banuninie, pow. Kamionka Strumiłowa. 21. M. , grupa domów w Łanach w pow. lwowskim. 22. M. , grupa domów w Hwoździe w pow. nadworniańskim. 23. M. , osada w Nowosiółce w pow. podhajeckim. 24. M. , przedmiew pow. przemyślańskim. 25. scie Glinian M. , grupa domów w Smolinie. 26. M. , część Hujcza. 27. M. , grupa domów w Kamionce Wołoskiej w Pomłynowie, pow. Rawa Ruska. 28. M. , grupa domów w Głuchowie. 29. M. , poszczególne domy i młyn w Siebieczowie w pow. sokalskim. 30. M. , grupa domów i młyn w Stynawie niźnej. 31. M. , grupa domów w Dołhem. 32. M. , grupa domów w Manastercu w pow. stryjskim. 33. M. , grupa domów w Lubeli. 34. M. , grupa domów w Bujanowie w pow. żółkiewskim. 35. przys, śród lasów, nad Lubaczówką, pow. jarosławski, w równinie 186 m. npm. , na płn. od Manasterca, na wsch. od Czerwonej Woli. 36. M. , Dolna i Górna, grupy domów w Doroszowie, pow. Samborski. 37. M. , ob. Dąbrowica, pow. gródecki t. I, 932. 38. M. , pow. bohorodczański, ob. V, 815. Mielników, czowski. Mielników garb, wzgórze 309 m. wys. , pod 41 19 30 wsch. dłg. F. a 50 6 40 płn. szer. w płn. stronie Magierowa, pow. Rawa Ruska. Mleinikowce, wś, pow. hajsyński, gm. Kropiwna, par. Bracław, o 12 w. od Bracławia a 54 od st. Rachny; 132 dm. , 809 mk. 60 je dnodw. , 539 dzies. ziemi włośc, 1272 dzies. dworskiej. Cerkiew pod wezw. ś. Dymitra 40 dzies. ziemi. Należała do Chołoniewskich, Rutkowskich, dziś Czerwińskich. W 1780 r. należały do Kątakicb. Dr. M. Mielnikówka, wś nad rz. Serebrianką, pow. czerkaski, 916 mk. , 2068 dzies. ziemi czarnoziemu a w części górzystej i pokrytej os. Łukawiec Mały t. Lu. Dz. w Trędowaczu, pow. zło1 cerkiew drewniana, niewiadomej fundacyi, ma 36 dz. gruntu. J. Krz. Mielnilkowszczyzna al. Sady, folw. nad rz. Kalinówką, pow. zamojski, gm. Skierbieszów rozl. 12 mr. , własność Grynasiuka. P. Ż. Mielno 1. jezioro, 1 1 2 w. na wsch. od Skępego w pow. lipnowskim. Stanowi jedno z ogniw łańcucha pięciu jezior Skępe, Święte, Mielno, Ozermno i jezioro pod wsią Wólka, po łączonych ze sobą przez rzeczkę przepływającą przez nie a przez strumień z jez. Łąckiem. M. ma 10 mr. obszaru i około 6 stóp głębokości. 2. M. , jezioro jedno z grupy sześciu drobnych jeziór w pow. słupeckim pod Bieniszewem ob. t in, 924. 3. M. , jezioro pod wsią t. n. w pow. rypińskim, Br. Ch. Mielno, niem. Allen, Altena Maldm jezioro, ob. Mełno, Mielno 1. wś, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz. W 1827 r. 10 dm. , 122 mk. , obecnie 6 dm. , 62 mk. 28 kat. , 34 ewang. , 237 mr. obszaru. 2. M. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo. 3. M. , wś nad jeziorem t. n. , pow. rypiński, gm. Dzierżno, par. Swiedziebna, odl. 15 w. od Rypina. Ma 6 dm. , 68 mieszk. , 212 mr. gruntu dobrego, 5 nieu żytków. Br. Ch. Mielno 1. wś, pow. mogilnicki; 10 dm. ; 92 mk. ; 5 ew. , 87 kat; 42 analf. Poczta i gośc. w Jozefowie; st. kol. żel. i tel. w Mogilnie. Wspomina tę wieś w par. Pakość Lib. Ben. Łaskiego t. I, 184. 2. M. , dom. nad jezio rem, pow. gnieźnieński; 4579 mr. rozl. ; 5 miejsc a M. , dom. ; b Nowaszyce, dom. ; c Biskupice, karczma; d cegielnia; e leśnictwo; 20 dm. , 311 mk; 115 ew. , 196 kat. ; 97 analf. Cegielnia. Parafia i poczta w Modliszewku; gośc, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 11 kil. , i st. kol. żel. w Rogowie o 9 kil. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego I, 52, 96. Por. Działyń. 3. M. , leśnictwo, pow. szamotulski; 1 dm. ; 7 mk. ; należy do dom. i gm. Ottorowa. Poczta i tel. w Ottorowie; st. kol. żel. w Sza motułach. M, St Mielno 1. niem. Mühlen, dok. Miellen al. Myelno 1520, wś i dobra ryc, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek 8 kil. odl, okr. urz. stanu cywil. Sztymbark Tannenberg. Dobra mielińskie powstały na terytoryum obejmującem 200 włók, które około r. 1328 nadał Luder, książę brunświcki, komtur dzierzgoński, Mikołajowi z Kowalek Cobelaw na prawie chełm. , z obowiązkiem pięciu służb takich, jakie czynią inni rycerze ziemi saskiej, posiadający toż prawo, czas wolności wynosił 12 lat. Na tych 200 włókach powstały, prócz Mielna z 70 wł. , jeszcze Gąsiorowo 40 wł. , Tymawa 40 wł. , Zielonowo 40 wł. i Pruay 10 wł. . Przywilej powyższy odnawia Gunter v. Schwarzburg, wielki komtur 1334 36, Mielnik Mielnikówka Mielnilkowszczyzna Mielsztyn Mieluny Mielżyn w Dąbrownie, niewiadomo jednak w którym roku. R. 1451 zatwierdza W. M. Ludwik v. Erlichshausen powyższe przywileje, które się spaliły, na prośbę Macieja z Mielna. W 1480 r. proszą właściciele tych 200 włók, a mianowi cie Jan Żyra Ihan Schyraw, Pielgrzym z Tymawy, Jurga z Sitna, Mikołaj z Bolemina i Piotr z Lichtajn W. M. Marcina Truchsesa o odnowienie pierwotnego przywileju; w. mistrz czyni to w Królewcu, nadając im oprócz jeziora mielińskiego jeszcze 2 jeziora W. i M Ornen. M. było r. 1451 w posiadaniu Macie ja z Mielna, do którego też Zielonowo należało. Potomkiem jego był Jakub Marcin Nicki Niczki, syn ś. p. Jakuba. Gdy r. 1520 Po lacy w tamtych stronach się pojawili, . cała szlachta i miasto Dąbrowno dobrowolnie się poddali i Zygmunta I za króla uznali, tylko Jakób Marcin Nicki, dziedzic na Pacółtowie, uchylił się od tego, trzymając się Niemców i Zakonu. W skutek tego skonfiskowano je go dobra Pacółtowo i działy jego w Mielnie i Zielonowie, a Mikołaj z Dąbrowicy Firlej, wo jewoda sandomierski i hetman, oddał je na własność Jakubowi Żyra Zira Mielińskiemu Mielenski, który był potomkiem Jana Zyry z. r. 1480 ob. Kętrz. O ludn. pols, w Prus. , str. 372 73. Później mieszkały w M. następ. szlacheckie rodziny polskie Finkowie, Nachtrabowie, Ostaszewscy, Sieniawscy i Tymawscy tamże, str. 383 84. Według naj nowszych pomiarów obejmują tutejsze dobra ryc. 600 ha roli orn. i ogr. , 11 łąk, 40 pastw. , 1182 boru, 32 nieuż. , 400 wody, razem 2265 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 6592 mrk. Właśc. Fryderyk Wernitz, kapitan. Jest tu młyn wodny z turbiną i cegielnia, hodowla bydła i owiec. Tutejszy kościół, prywatnego patronatu, należał dawniej do katol. , ale już od początku reformacyi przeszedł w ręce in nowierców ob. Fankidejski Utracone kościo ły, str. 147. 2. M. i Mielonko, od r. 1871 złączone w jedną wieś, zowiącą się Mielno, niem. Mellno Gr. i Kl. , al. Gr, i EL Mellen pow. człuchowski, st. p. Zielona Gruenhotzen, pa raf. kat. Borzyszkowy, ew. Sępolno Sampohl; szkoła w miejscu; okr. urz. stanu cywil. Zie lona. M. ma 311719 mr. magd. , 62 bud. , 16 dm. , 129 mk. r. 1868, 117 kat. , 12 ew. Mielonko ma 896 06 mr. magd. , 42 bud. , U dm. , 85 mk. kat. Przy M. leży góra biskupia Bischofsberg. Kś. Fr. Mielnów po rusku Miłniw, wś, pow. przemyski, 14 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Przemyślu, 4 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. w Olszanach. Na płn. i wsch. leżą Krasice, na płd. wsch. Olszany, na płd. zach. Krzeczkowa, na zach. Chołowice. Wzdłuż granicy płn. i wsch. płynie San, zrazu od zach. na wsch. , potem na płd. , i zabiera ze wsi kilka strug małych. Zabudowania wiej skie leżą na praw. brz. Sanu, w płn. wsch. stronie obszaru, na płd. od nich część wsi Pod lasem, a o 2 kil. na płn. zach. od wsi, na lew. brz. Sanu, część wsi Za Sanem al. Mielnowskie Chałupki. Własn. więk. ma roli orn. 184, łąk i ogr, 26, pastw. 33, lasu 178 mr. ; własn. mniej. roli orn. 69, łąk i ogr. 9, pastw. 2 mr. W r. 1880 było 170 mk. w gminie, 49 na obsz. dwor. między nimi 33 obrz. rzym. katol. . Par. rzym. kat. w Kra siczynie, gr. kat. w Olszanach. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem św. Michała Archa nioła. Lu. Dz. Mielonek, jeziorko, koło miasta Tucholi, pow. tucholski; po większej części zamulone i trzciną zarosłe. Mielonka, niem. Mellonkofluss, potok w pow. człuchowskim, płynie przy wsi Mielnie i ucho dzi do jez. Mielonko. Kś. Fr. Mielonko 1. niem. MellonkaSee, jez. w pow. człuchowskim. Przyjmuje wody strugi Mielonka a w pobliżu leży wieś Mielno. 2. M. , niem. Kl. Mellno, ob. Mielno, Mielowce al. Milowce, wś, pow. zaleszczycki, na płn. wschod, cyplu powiatu, na praw. brz. rz. Seret. Graniczy na wsch. z Ułaszkowcami, Zabłotówką i Kapuścińcami, od tych wsi dzieli je Seret, na płd. z Lisowcami, na zach. ze Świdową i Muchawką, na płn. z Zagielnicą i Ułaszkowcami. Leży w urodzajnej okolicy, oprócz zwykłego zboża dojrzewa tu kukury dza, tytoń uprawiany na wielką skalę przez włościan, którzy go dostawiają do rządowej fabryki w Jagielnicy, kawony także w polu udają się dobrze. Przestrz. dwor. gr. or. 854, łąk 12, pastw. 80, lasu 272, włośc. gr. or. 1241, łąk 80, pastw. 9; kw. m. ; ludn. rzym. kat. 149, parafia Jagielnica, gr. kat. 803, par. w miejscu, dek. skalski, dyec. lwow. , obejmu je filię w Ułaszkowcach z 417 gr. kat. ; w M. cerkiew pod wezw. Zmartwychstania Pań skiego, w Ułaszkowcach pod wezw. Narodz. N, P. M. Sąd pow. Uścieczko, urząd poczt. Ułaszkowce, telegr. Czortków. Właśc. pos. więk. Adolf Geringer. B. R. Mielowce, mylnie, ob. Milowce. Mielsztyn, ob. Melsztyn. Mieluny 1. wś rząd. , pow. trocki, w 4 okr. polic. , o 63 w. od Trok, gm. Aleksandrowo, 14 dm. , 115 mk. katol. M. , okręg wiejski w gm. Aleksandrowo, pow. trocki, mieści wsie M. , Wieciuny, Pucilańce, Powortany, Podoława, Makarówka; zaśc. Szowkiany. 2. M. , wś rząd. , pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Siedlisko, okr. wiejski Gilwińce, 17 włościan uwłaszczonych. Mielżyn, mczko, pow. gnieźnieński, o 24 kil. na płd. wsch od Gniezna, niedaleko granicy królestwa polskiego, w równinie. Ma 43 Mielnów Mielniki Mielowce Mielnów Mień Miełuki Mielżynek Miełki Miełajszupie Miełajszkampie Miena Mienczenięta Miendziswiec dm. ; 537 mk. ; 15 ew. , 486 katol. , 36 żydów; w r. 1881 było 610 mk. szkoła elementarna kilkoklasowa; 156 analf. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, chowem bydła; handel prowadzą chlewną trzodą, bydłem i końmi. W pobliskim Ruchocinie była przez dłuższy czas fabryka cygar Gutowskich. Kościół kat. paraf. należy do dekanatu powidzkiego. Siedziba komisarza obwodowego. Agentura pocztoPoczta osobowa chodzi z Gniezna przez wa. M. do Słupcy. Gościniec na miejscu. St. kol żel. we Wrześni Wreschen o 15 kil. ; w Gnieź nie o 17 kil. W r. 1811 M. miał 40 dm. , 209 mk. ; w r. 1831 było 40 dm. i 388 mk. , 296 kat. , 29 ew. i 63 żydów. M. już w XIV w. posiadał zapewne kościół paraf. , gdyż w ak tach kościelnych z 1456 r. nazwany jest daw nym. W XVI w. wzniesiono tu kościół mu rowany, dotąd istniejący, konsekrowany 1592 r. W XVII w. przybudowano kaplicę św. Anny a w 1843 r. kaplicę Ś. Krzyża. Według Lib. Ben. Łaskiego t. I, 326 M. był w XVI w. miastem oppidum. Proboszcz pobierał dziesięcinę z folw. miejskich i meszne od miesz czan oppidani i podmiejskich osadników suburbani. Do par. melżyńskiej należało mia sto M. i wsie Jaworowo i Lipie. M. jest gnia zdem rodowem Mielżyńskich. M. par. dek. powidzki dawniej mielżyński, ma 1105 dusz 1873 r. . M. St. , Br. Ch. Mielżynek 1. wś, pow. gnieźnieński; 27 dm. ; 255 mk. wszyscy katolicy; 32 analf Poczta w Mielżynie o 0 5 kil. ; tel. w Witko wie o 6 kil. ; st. kol. żel. we Wrześni Wre schen o 15 kil. ; w Gnieźnie o 22 kil. ; gośc. o 7 kil 2. M. , dom. ; 2831 mr. rozl; 2 miejsc a M. , dom. ; b Lipa, folw. , 9 dm. ; 160 mk. ; 2 ew. , 158 kat. ; 103 analf. Własność Wiktora Bielażewskiego. M. St. Miełajszkampie, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny, odl 33 w. od Maryampola, ma 17 dm. , 131 mk. W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 105 mk. Miełajszupie, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Preny; odl 33 w. od Maryampola. Ma 10 dm. , 90 mk. W 1827 r. wś rząd, , 4 dm. , 54 mk. Miełki al. Miałki Miełok, prawy dopływ rz. Łani, w pow. słuckim, zaczyna się w bagnistej okolicy wsi Mielniki; z początku ma kierunek płn. zach. , później zwraca się odraza na płn. wsch. ; długość biegu około 6 wiorst. Miełuki, zaśc. rząd. , pow. święciański, w 2 okr. polic, gm. Zabłociszki, 2 dm. , 16 mk. katol. Mień al. Mnień rzeczka, ob. Lipianka, Do podanych pod nazwą Lipianka szczegółów, dodajemy tu iż rzeczka M. płynie koło Karnkowa, śród wyniosłych brzegów, w głębokim parowie i według tradycyi miała być spławną dla drzewa. Gnieździły się nad nią bobry, jak świadczy nazwa miejscowa Bobrownik w dawnych napotykana aktach. Wypływa ona z jeziora skępskiego, obraca 5 młynów, 2 tartaki, uchodzi do Wisły pod wsią Nowo gródkiem naprzeciw Nieszawy. Pod młynem Wąkole poławiają się w niej pstrągi. Dłu gość jej wynosi 23 wiorst. Br. Ch. Mieś, folw. , pow. lipnowski, gm. Ossówka, par. Czernikowo, odl 1 w. od Wisły, 5 w. od st. dr. żel. warsz. bydg. w Aleksandrowie, ma wraz z osadą Sztarkówiec 900 mr. , w tej liczbie 239 mr. ornych. M. os. nad rz. Mień ma 2 dm. , 17 mk. , młyn wodny i karczmę; Sztarkówiec nad Wisłą, 1 dm. , 5 mk, , karczma. Młyn tutejszy w 1789 r. płacił 1224 zł. czynszu do Steklina. Folw. M. rozl. mr. 252 gr. orne i ogr. mr. 231, łąk mr. 6, zarośli mr. 12, nieuż, i place mr. 3; bud z drzewa 4. Są pokłady torfu. Mień, wś, pow. bielski gub. grodzieńskiej, na praw. brz. Nurca. Miena, prawy dopływ Desny, lewego dopływu Dniepru. Przybiera z prawej strony Diagowo. Miena al Mena, mko, pow. sośnicki gub. czernihowskiej, o 21 w. na zach. odm. pow. , nad rz. M. Jest tu 372 dm. , 3460 mk. , 3 cerkwie, słynna hodowla tytuniu. St. poczt. i st. dr. żel lipaworomeńskiej, między Makoszynem a Niskówką, o 128 w. od Romn. Już w X w. warownia. R. 1066 zdobyli ją Światosław i Wsiewołod Jarosławicze; 1115 r. oblegał Włodzimierz Monomach. Mienczenięta, ob. Menczenięty. M. okr. wiejski, obejmuje wsie Bijucie, Boćwiny, Wołki, Bogarcie, Kursiewicze, Kuryłowicze, Michnicze, Sawicze, Hutory, Makarewce. Postawy, Mińskie, Gogowo, Zacharewszczyzna, M. , Wesoła; zaśc Kułakowo, Fałkowo, Awłasy i liczy 587 dusz rewiz. Miendziswiec. ob. Międzyświeć Mienia 1. rz. w pow. nowomińskim, poczyna się na zach. Kałuszyna pod Przytoką, płynie ku płd. do wsi Mieni, ztamtąd ku zach. na płd. Mińska do Wiązowny, od tej wsi zwraca się ku płd. i pod wsią Białek poniżej Mlądza, wpada z praw. brzegu do Świdra. Długa 37 w. , obfituje w wodę dostateczną dla celów fabrycznych, nawet w najgorętsze lata. Przyjmuje z praw. brzegu rzeczkę Srebrną, płynącą od Mińska. 2. M. , ob. Lipianka. J. Bliz. Mienia, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Cegłów, odl 7 w. od NowoMińska. Posiada szpital ś. Józefa na 20 łóżek i prócz tego istniał tu przez lat kilka szpital letni dla chorych piersiowych, pod kierunkiem dra Dobrzyckiego. Grunta dworskie i rozległe lasy należą zdawna do szpitala Ś. Bucha w Warszawie. Ogólny obszar ziemi szpitalnej 2336 Mieniany mr. Lasy M. wraz z lasami przyległej wsi szpitalnej Piaseczno mają 4129 mr. , na któ rych zaprowadzono staranne gospodarstwo. Na gruntach folwarcznych dzierżawca od wie lu lat prowadzi uprawę nasion traw paste wnych. Lud trudni się płóciennictwem. W r. 1827 r. było 43 dm. , 316 mk. Br. Ch. Mieniany, wś, pow. hrubieszowski, gm. Mieniany, par. Hrubieszów rus. Slipcze, odl. 10 w. od Hrubieszowa. W 1827 r. było tu 68 dm. , 370 mk. Istnieje tu cerkiew filial. par. Slipcze, pounicka, i urząd gm. M. wchodziły w skład dóbr Kozodawy. M. gmina należy do sądu gm. okr. III w Dyakonowie, st. p. w Hrubieszowie. Gmina ma 12, 919 mr. obszaru i 3704 mk. 1867 r. . W skład gminy wchodzą. Cegielnia pasieka, Cichobuże, Czerniczynek, Czomów, Dąbrowa pasieka, Gajek pasieka, Grodek nadbużn. Kozodawy wś i fol. Masłomęcz z folw. , Mietelin z folw. , Mieniany Slipcze z folw. , Wygoda karczma. Mienica, Minica, wś, pow. lepelski, w 1 okr. polic, gm. w miejscu; 179 włościan uwłaszczo nych, 3099 dz. ziemi; cerkiew fundacyi Siela wów. W 1691 r. Dymitr Mienicki sprzedał M. ks. Stanisł. Umiastowskiemu i całemu kon wentowi dominikanów połockich; w 1703 r. dominikanie odstępują połowę M. Rzążewskiemu, a w 1709 r. Stan. Rzążewski sprzedał część swoją Józefowi Antoniemu Sielawie za 18, 000 tynfów; dziś własność Kazimierza Sie lawy. Gmina M. zawiera 7 okr. wiejs. i liczy 405 włościan uwłaszczonych. A. K. Ł. Mielijki, Minijki, ob. Minki Mieńka, rz. , dopływ Narwi z praw. strony. Mieńki, wś, pow. miński, w okr. polic. rakowskim, przy drodze z Wołmy do Duszkowa, nad rzeczką, ma osad 6, położenie wzgórkowate, grunta szczerkowe. A. Jel. Mienkowice, ob Minkowice, Mieńkówka, , os. włośc, pow. miński, nad rz. Ptyczą, w okolicy Starego Sioła, w miej scowości lesistej. A. Jel. Mieńkówka, wś, pow. radomyski, parafia Janówka. Mieńsk dok. , ob. Mińsk. Mienten niem. , ob. Minięta, Mier. .. ., nazwy tak zaczynające się a tu nie pomieszczone, ob. pod Mir, ,. Mieradz Mirau, nadleśnictwo w pow. inowrocławskim, ob. Kurzebiela. Mieradze, ob. Miradze. Mierańce, wś włośc. nad rz. Miarą, pow. święciański, w 1 okr. polic. , 4 dm. , 30 mk. katol, 5 starow. Mierau Gr. niem. , ob. Mirowo, Mierau Kl. niem. , ob. Mirówko. Mierauerwalde al. Miraurwalde niem. , wś na Żuławach malborskich, pow. malborski, st. p. NeuMünsterberg, okr. urz. stanu cywil. Baarendorf, par. kat. Nytych, ew. Nowydwór, szkoła Vierzehnhuben, odl. od Malborka 2 1 4 mili. Liczy 6 gburskich posiadłości, 16 wł. i 29 mr. obszaru, 33 mk. , 1 kat. , 11 ew. , 21 menonitów, 7 dm. Przywilej lokacyjny pochodzi z r. 1364. Kś. Fr. Mierczna, rz. , ob. Baldówka. Nazwa ta spotyka się w dok. z XIII w. K. Dypl. M. Rz. , I, 147. Mierczyce al. Mierczycy, wś, pow. piński, nad kotliną Jasiołdy, przy gościńcu wiodącym z Pińska przez Wieleśnicę do Porzecza, w 1 okr. polic. łohiczyńskim, gm. porzecka, osad pełnonadziałowych 36, miejscowość znakomita pod względem spławu, łąk i ulepszonej ziemi; włościanie trudnią się rolnictwem, tkactwem i rybołówstwem. Naprzeciwko M. znajduje się początek kanału Ogińskiego. A. Jel. Mierczyn, wś, fol. i os. nad rz. Bzurą, pow. łęczycki, gm. Tum, par. Góra ś. Małgorzaty, odl. od Łęczycy w. 5. Wś dm. 6, mk. 71; fol. dm. 4, mk. 4; os. dm. 1, mk. 14. W 1827 r. 9 dm. , 64 mk. Fol. M. z wsią M. i Komorów, rozl. mr. 470 gr. or. i ogr. mr. 435, łąk mr. 15, nieuż. i place mr. 20, bud. mur. 3, z drzewa 12, młyn wodny. Wś M. os. 10, z gr. mr. 6; wś Komorów os. 10, z gr. mr. 160. A. Fal. Miereda al. Mereda, rz. , poczyna się w po leskiej głuszy, na granicy pow. borysowskiego i ihumeńskiego, płynie tą granicą około 5 w. , potem wchodzi w pow. borysowski pod wsią Hibajłowicze rozlewa się w kilkomorgowe jezioro, porusza 2 młyny, przecina gości niec wiodący ze wsi Smory do wsi Bielawicz, płynie koło wsi Kuplenki i za nią wpada z le wej strony do rz. Moży, kierunek ma zach. północny, długość biegu około 2 mil; przerzy na odludną miejscowość. A. Jel. Miereszczyn dok. , ob. Mierzyszyn, Mierki, fol. , pow. mogilnicki, 2 dm. , 40 mk. , należy do dom. i gm. Czewojewa. Poczta w Żninie. Mierki al. Nierki, niem. Moerken dok. Merkaw, wś w dawn. Pomezanii, pow. ostródzki, st. poczt. Olsztynek, tamże urząd stanu cywil. Henryk v. Meitz, komtur ostródzki, nadaje Miłobratowi Milebrath 80 wł. , celem założenia wsi dannickiej na prawie chełmiń. , z nich 8 wł. ziemiańskich przeznacza dla sołtysa a 6 dla kościoła. Dannicy dawali od każdej wł. czynszu pół grzywny i 2 kury. Granice jeziora Jemiołowskie i Pluskie. Dan w Dąbrownie r. 1343 w dzień N. M. P. Gromnicznej. W M. mieszkają r. 1599 sami Polacy ob. Kętrz. , O ludn. pol. w Pr. , 374. Kś. Fr. Mierki, wś rząd. , pow. wiłkomierski, w 4 okr. polic, par. Uszpole. Mierkinie Stare i M. Nowe, wś, pow. suwalski, gm. Wiżajny, par. Przerosi, odl. 22 w. od Mienica Mielijki Mieńka Mieńki Mieńkówka Mieńsk Mienten Mieradz Mieradze Mierańce Mierau Mierauerwalde Mierczna Mierczyce Mierczyn Miereda Miereszczyn Mierki Mierkinie Mielżynek Mierszlany Mierskie Mierkowiec Mierniki Mierność Miernów Mierogoniewice Mieronice Suwałk, ma 11 dm. , 109 mk. W 1827 r. 17 dm. , 109 mk. Wchodziła w skład dóbr Hańcza. Mierków Groń, szczyt górski we wsi Gaboń, w pow. sądeckim, ma 1120 m. wysok. Mierkowiec Wielki al. Mirkowice 1. wś, pow. wągrowiecki, 15 dm, 107 mk. ; 83 ew. , 24 kat. , 25 analf. Poczta, gośc. i tel. w Wągrowcu; st. kol. żel. w Rogoźnie. 2. M. Mały, wś, pow. wągrowiecki, 10 dm. , 101 mk. , 45 ew. , 56 kat. , 38 analf. Poczta, gośc. i tel. w Wągrowcu; st. kol. żel. w Rogoźnie. M. St. MiernikiKonarzewo, ob. Konarzewo. Mierność 1. fol. , pow. szawelski, par. szakinowska, 8 wł. ziemi, należy do dóbr Żorany Zygm. Lutyna. 2. M. , fol. , pow. szawelski, par szawkiańska, ob. Krykle. J. G. Miernów, wś, pow. pinczowski, gm. Winiary Wiślickie, par. Stary Korczyn; posiada szkołę począt. ogólną. W 1827 r. par. Probołowice, wś rząd. , 25 dm. , 176 mk. W XV w. M. jest wsią królewską, należy do par. Probołowice. Grunta tej wsi we trzy miejsca dają dziesięcinę. Fol. królewski, łan karczemny i większa część łanów i gruntów kmiecych dają plebanowi miejscowemu, wartości 20 mrk. Dwa łany i kilka pól dają kantoryi wiślickiej war tości 3 mrk. . Biskup krakowski wreszcie po biera z niektórych pól w wartości 2 marek Dług. , I, 412. Br. Ch. Mierogoniewice al. Mirogonimice wś, pow. inowrocławski, 3 dm. , 22 mk. , 6 ew. , 16 kat. , 6 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gniew kowie o 6 kil. ; gośc. o 5 kil. 2. Ul, dom. , 869 mr. rozl, 4 dm. , 78 mk. , 13 ew. , 65 kai. , 36 analf. M. St. Mieronice 1. wś, pow. jędrzejowski, gm. Wodzisław, par. Mieronice, leży na trakcie z Wodzisławia do Żarnowca. Posiada kościół par. mur. z 1439 r. , założony przez dziedzica wsi. W 1827 r. 21 dm. , 210 mk M. par. , dek jędrzejowski, 1114 dusz. 2. M. , wś, pow. jędrzejowski, gm. Złotniki, par. Rembieszyce, odl. 14 w. od Jędrzejowa. W 1827 r. 22 dm. , 179 mk. W XV w. należały do par. w Małogoszczy. Dziedzicem był Miroński h. Odrowąż. Łany kmiece płaciły dziesięcinę prebendzie ś. Jerzego; fol. , zagrodnicy i karczma proboszczowi w Rembieszycach Dług. I, 595. Dobra M. składają się z fol M. i Pustawola, wsi M. ; rozl. mr. 754 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 310, łąk mr. 18, pastw. mr. 8, lasu mr. 239, nieuż. i plac mr, 12, razem mr, 587; bud mur. 5, z drzewa 5, płodozmian 9polowy; fol Pustawola gr. or. i ogr. mr. 121, łąk mr. 3, past, mr. 5, lasu mr. 34, nieuż. i place mr. 4; bud. mur. 1, z drzewa 1, płodozmian 5polo wy; są pokłady kamienia wapiennego i piec wapienny. Wś M. os. 40, z grun. mr. 245. Mierów al. Mirów, wś, pow. kamionecki, 24 kil na płn. wsch. od, Kamionki Strumiłowej, 7 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Radziechowie, 4 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Chołojowie. Na płn. zach. leżą Pawłów i Stanin, na wsch. Krzywe, na płd. . wsch. Dmytrów, na zach. Chołojów. W płd. stronie wsi nastaje pot. Berezówka ob. , do pływ Baczki, wpadającej do Styru, i płynie na wsch. do Dmytrowa. Własn. mn. ma roli or. 374, łąk i ogr. 12, past. 2 mr. W r. 1880 by ło 179 mk. w gm. między nimi 22 obrz. rz. kat. , reszta wyznania ewang. . Par. rz. kat. w Radziechowie. We wsi jest szkoła 1klas. niezorganizowana, ewang. ; kościół fil. ewang. par. Józefów, zbudowany w 1868 r. istnieje od 1790. Nazwę swą otrzymała od założy ciela hr. Miera. Lu. Dz. Mierskie, jez. w pow. dzisieńskim, blisko wsi Miery, 640 saż. długie, 48 saż. szerokie, do 4 saż. głębokie. Mierszlany al. Miereszlany, wś nad rz. Rudalszczycą, pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Międzyrzecze, okr. wiejski Skorbuciany, 25 w. od Trok, 19 dm. , 137 mk. kat. ; własn. niegdyś Ludwika Jeleńskiego, dziś gen. Pachomowa. Mierucin 1. niem. Falkenthal, w dok. Myruczyno, wś, pow. wyrzyski, 8 dm. , 91 mk. , 8 ew. , 83 kat. , 34 analf. 2. M. , dom. , 1705 mr. rozl, 7 dm. , 127 mk. , 10 ew. , 117 kat. , 65 analf. St. poczt. w Tuszewie o 4 kil. ; gośc. o 9 kil. , st. kol żel w Nakle o 21 kil 3. M. , niem. Ruhfelde, kol, pow. mogilnicki, 18 dm. , 194 mk. , 149 ew. , 45 kat. , 82 analf. St. poczt. w Dąbrowie Kaisersfelde o 3 kil, st. kol żel w Mogilnie o 9 kil, gośc. o 3 kil 4. M. , wś, pow. mogilnicki, 21 dm. , 323 mk, 148 ew. , 175 kat. , 146 analf. Poczta w Dąbrowie o 4 kil; st. kol żel. w Mogilnie o 8 kil, gośc. o 4 kil. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego par. Słaboszew, t. I, 184. M. St. Mieruniszki, niem. Mirunsker See, jez. , pow. margrabowski, nad granicą polską, położone śród wyżyny wzgórkowatej, wzniesione 192 m. npm. Leżą nad niem Mieruniszki Wielkie i Małe i Garbas Wielki. Mieruniszki Wielkie 1. niem. Gr. Mierunsken al Mieruntzken, targowisko ze st. p. i kościołem ew na polskoprusk. Mazurach, pow. margrabowski, 18 kil na płn. wsch. od Margrabowy, 1 kil na zach. od granicy Król Polskiego, nad jez. tej samej nazwy, śród wyżyny wzniesione, M. ciągną się 4 kil wzdłuż i mają 1410 mk. , przeważnie ewang. , mówiących do połowy po niemiecku i po mazuraku. Trudnią się głównie rolnictwem i rybołówstwem. Gleba gliniasta i piaszczysta, miejscami kamieniami wapiennemi pokryta, rodzi żyto, kartofle i cebulę, kwitnie tu także przemysł garbarski. W historyi wspominają M. już około r. 1277 w wojnach zakonu krzyżackiego z Sudawianami. Przy pobliskiem, al już Mierów Mieniany Mierków Groń Mieruniszki Mierucin Mierunsken Mierków Groń za granicą leżącem Filipowie, stoczyli sprzy mierzeni ze Szwedami Brandenburczycy, po tyczkę z Polakami, w której ostatni cofnąć się musieli; było to r. 1656 d. 22 paźdz. R. 1541 podaje ks. Olbracht do wiadomości, że Kasper v. Aulak, ssta straduński, sprzedał r. 1537 Ja nowi, Augustynowi, Wojtkowi i Jakubowi Pietraszewiczowi, braciom z Turowa w pow. straduńskim, 10 wł. sołeckich w puszczy nad Garbasznicą za 240 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 100 wł. nadanych prawem chełm. i 9letnią wolnością. Dan w Królewcu. W M. mieszkają r. 1600 sami Polacy ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 506. Z szlachty pols. mieszkali tu w późniejszych czasach Dzięgielowie str. 526. W M. jest przykomórek; tutejszy okr. urz. etanu cywil. 1880 r. liczył 3806 dusz. R. 1882 urodziło się 178 dzieci, zawarto 32 ślubów, umarło 131 osób. Poczta osobowa kursuje między M. a Kowalami i Filipowem. St. telegr. otworzoną została dopiero 1877 r. Według Duisburga stanowiły M. dawniej osobne terytoryum Sudawii Töppen, Hist. comp. Geogr. , str. 30. 2. M. Małe, niem Klein Mierunsken, majątek chełmiński, pow. margrabowski, st. p. Mieruniszki, 2 kil. odl. Zawiera 134 65 ha roli or, i ogr. , 54 38 łąk, 4 16 past. , 10 33 boru, 2 nieuż. , razem 205 52 ha, które przynoszą 737 mrk. czystego dochodu. 3. M. , fol. , niem. Mierunsken, pow. margrabowski, należy do dóbr drozdowskich. Cały ten obszar obejmuje 453 54 ha roli or. i ogr. , 173 10 łąk, 45 20 past. , 28 44 boru, 11 07 nieuż. , razem 711 35 ha; czysty dochód z grun. 3337 mrk. W miej scu jest gorzelnia, najbliższa st. poczt. Kowa le, 6 kil. odległa. Okrąg urzędu stanu cywil Biała. Kś. Fr. Mierunsken Gr. i Kl. niem. , ob. MieruMieruszyn, Miruszyn al. Mieruszyno, niem Miruschin, dok. r. 1286 Mirosschin, 1678 r. kasz. Mjereszeno, wś nad Bałtykiem, pow. wejherowski, st. poczt. Starzyn, okr. urz. stanu cywil. Łepcz; par. kai i szkoła Strzelno 1 2 mili odl. par. ew. Puck, odl od na. pow. 3 3 4 m. Razem z wyb. Czarny młyn Czarnausche Muehle zawiera 1 większą posiadłość na wieczystą dzierżawę wydaną, dalej 7 gburstw i 17 zagród czyli 141 włók i 9 mr. obszaru. W M. było 1871 r. 24 dm. , 34 dymów, 198 mk; w Czarnym młynie 3 dm. , 6 dymów, 26 mk. po większej części kat. , bo r. 1868 liczyły obie osady 214 mk, 187 kat. , 27 ew. W M. jest także wolne sołectwo. W 1286 r. nadaje ks. Mestwin II sędziemu puckiemu Jarosławowi das erbe Mirosschin; nie ma także podlegać książęcym urzędnikom Ouch nemo wir daz vorgenante erbe us von allen ammechtsluten und von unsern obirsten, das sie keyne macht Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 65. ober di lute des vorgenanten erbis sollen haben zcu richten anedie erben, den wir geben gerichte mit allen nutzen do von teil zcu nemen. Goscheben czu Dantzk ob. Pom. Ur. B. V. Perlbach, str. 372. R. 1364 nadaje zakon Maciejowi Matz Bruene wś M. na prawie chełmiń. z 36 włókami; 4 z nich mają być wolne jako włóki sołeckie, drugie mają płacić po 91 skojców i po 4 kury; ich właściciele są także zobowiązani do tłoki. R. 1402 wymieniają źródła tę wś jako zobowiązaną do 1nej służby. R. 1447 d. 27 lut. potwierdza komtur gdański Mikołaj Poster uszkodzony przywilej Mieruszyński. Do M. należy oddawna Czarny młyn al. Młyn CzarnauerMühle nad rz. Czarną, uchodzącą do Bałtyku. R. 1552 d. 31 sierp. nadaje król Zygmunt August, stary przywilej potwierdzając, osadę tę Aleksandrowi Mędrzyńskiemu; ma czynszu dawać rocznie 12 grzywien, ma mieć wolną pastwę w boru Rossefr, wolne rybołówstwo i wolne drzewo budulcowe dla naprawy młyna. Wioski Łepcz, Strzelin, Mieruszyn, Ostrowo, Tupadły i Chłapowo winny tylko tu dawać zboże do młyna. Za rządów polskich należał M. do sstwa puckiego, które r. 1491 król dał w zastaw Gdańszczanom. Lustracya z r. 1657 d. 26 lutego donosi, że na folw. tutejszym stały 4 krowy, 3 woły, 8 jałówek, 25 świń, 1 kur; na wysiew przeznaczano rocznie 2 łaszty żyta i 1 2 korca, 1 łaszt 11 1 2 korca jęczmienia, 1 1 2 łasztu 8 korcy grochu, 6 korcy tatarki, ; dzierżawca płacił miastu 43 fi. 10 gr. , dał 13 funtów masła, 6 gęsi, 4 kury, 106 jaj. R. 1658 liczono we wsi M. 4 gburskie posiadł. i pustą. R. 1662 d. 22 sierp. nadaje miasto Gdańsk Maciejowi Matthes Prina karczmę w M. przez 3 lata wolną od czynszu, tylko w sierpniu ma służyć z kosą i motyką, 2 kury dawać; po 3 latach jednak będzie płacił rocznie 10 grzywien czynszu; piwo winien brać li tylko z mieruszyńskiego browaru ob. Prutz, Gesch. des Kreises Neustadt, 1872, str. 197 i inne. Lustracya starostwa puckiego z r. 1678 podaje następne szczegóły I. Folwark w tej wsi dworski budynek, gdzie urzędnik mieszka, ma izdeb 2, stołów 2, ław 3, dach dobry, stodoła o dwu klepiskach po prusku budowana, strona chróstem spleciona od pola nie dobra; szop 3 jedna we środku na woły, przy niej stajenka na konie; 2ga dla krów; 3cia szopa, gdzie owce stawają; na niej śpichlerz, ale teraz zepsowany, halki się połamały; Sernik na słupach. Browar i izba dobra. Dachy pod dachówką poprawy potrzebują. Kum sic do słodu; beczek 36. Kosz i statki insze piwne dobre. Piwnica murowana osobno stoi, dobra. Wozów bosych 2. Na każdym kole po cztery rynki. Pług a dwie. parze żelaz do niego. Bydło i Drobiazgi Wołów robotnych 10, krów 23 Mieruszyn Mierzany Mierzanowo Mierzanowice Mierzanów Mierzańce Mierzana Mierwina 24, stadnik 1; świni starych 10, gęsi 30 starych, gąsiorów 2, kokoszy 30; owczarnia tu jedna z Łepską. Zboże na zimę wysiane Zyta wysiano łasztów 2 korcy 28 1 2. Urzędnik powiedział, że jarzyny wysieje jęczmienia łasztów 2, owsa wysiać może łasztów 3. Jarki nie sieją, grochu korcy 3. Czeladź w tym folwarku Na tym folw. urzędnik Michał Kluk, poddany, z żoną, ma dzieci czworo; ma parobka jednego do folwarku i dziewek 2. Mielarz, co piwo warzy, dostaje na rok fl. 144 myta. Parobek i dziewki dostają po 10 fl. na rok, żyta na osobę korcy 6, jęczmienia 1 2 korca, owsa 1 2 korca, grochu tyleż, słoniny połeć, sadło jedno. Urzędnik zaś dostaje fl. 40, żyta korcy 14, jęczmienia 2, owsa 2, grochu 1, słoniny połci 2, sadła 2, piwa beczek 6, soli achteli 8; i na się i na czeladź także śledzi achteli 8. II. Osada wiejska W tej wsi bywało gburów 11, obrócono je na folwark. Po wojnie zaś bywało 5, teraz nie masz jeno jeden, drudzy w niwecz obróceni przez żółnierzów osobliwie JMPana Chełmskiego, na którego całe starostwo tu skarży. Szołtys Jerzy Lesnow z żoną, dzieci ma czworo, na 4 wł. , tak jak drudzy ex usu podwody odprawuje. Matys Hadas, poddany z żoną, gbur na włókach 2 1 2, szarwarkuje jak i drudzy gburzy; daje czynszu fl. 3 i 15 gr. , owsa korcy 6, kurów 6, jaj 30. Matys Prima, poddany z żoną, dzieci ma pięcioro, na włókach 2 1 2, arendarz, daje fl. 30 i we żniwa jak drudzy arendarze pomaga. Paweł Bolga, poddany z żoną, ma dzieci dwu synów niedorosłych, na gburstwie siedzi, daje czynszu fl. 12, we żniwa pomaga na połowę jak arendarz. Adam Bezewski, poddany z żoną ma dziecko jedno, ma mieszkanie i ogród, daje z niego na rok fl. 10 i pomaga w żniwa. Marcin Ratka, poddany z żoną, ma dzieci troje, rataj, w chałupie pańskiej siedzi, ordynarya jego i powinność jak i Pieleszewskiego ob. . Mik. Dargosz, poddany z żoną, stary, bywał za ogrodnika, teraz sobie chałupę postawił. Wawrzyniec Dargosz, poddany z żoną, ma dzieci dwoje, ogrodnik, siedzi w pańskiej chałupie, powinność jego jak i drugich ogrodników. Karczma pusta stoi. Karczmarza nie masz; starać się kazaliśmy aby osadzić, żeby w tej wsi piwo pańskie szynkowano. Andrzej Dytlof, poddany z żoną, dzieci ma troje, ogrodnik, siedzi w pańskiej chałupie. Jerzy Frydrych z żoną, ma dzieci sześcioro, ogrodnik, siedzi w pańskiej chałupie; nie dobra jest. Grzegorz Ratha, poddany z żoną, kaleka cale, ma dzieci pięcioro, nie robi nic; wszystkich włók jest 36. Wizyt. bisk. Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi, że w j M. było wtedy 12 gburów coloni, płacili każdy 1 kor. żyta i tyleż owsa str. 7. Kś. Fr. Mierwina al. Mierwiny, 2 wsie i fol. , pow. słucki, gm. hrycewicka, w 2 okr. polic. kleckim, nad kotliną rz. Łań z praw. strony, przy drodze wiodącej z Ostrowczyc do Hrycewicz. Wielka M. ma 19 osad pełnonadziałowych; Mała M. 4 os. ; fol. dziedzictwo Radziwiłłow skie, do r. 1874 należał do ordynacyi kleckiej, odtąd w skutek układu familijnego do nieświeskiej, ma około 5 wł. obszaru; miejsco wość wzgórkowata, małoleśna, grunta dobre, łąki obfite. ,. A. Jel. Mierzana, pust. , pow. sieradzki, gm. i par. Gruszczyce, odl. od Sieradza w. 15 1 2, dm. 2. Mierzańce 1. wś włośc, , pow. wileński, 2 okr. pol. , o 35 w. od Wilna, gm. Mejszagoła, okr. wiejski Jurjewo Hejszyszki, 11 dm. , 107 mk. katol 2. M. , wś wł. , pow. wileński, 3 okr. polic, o 48 w. od Wilna, 7 dm. , 64 mk. , z tego 57 kat. , 7 żyd. 1866. 2. M. , wś włośc, pow. wileński, 3 okr. adm. , o 57 w. od Wilna, 4 dm. , 27 mk. kat. Mierzanów, fol. , pow. wieluński, gm. Radoszewice, par. Osiaków, odl. od Wielunia w. 20; dm. 2, mk. 29. Mierzanowice, wś i fol. , pow. opatowski, gm. Wojciechowice, par. Mikułowice, odl. 12 w. od Opatowa, ma 27 dm. , 229 mk. , 451 mr. ziemi dwors. i 284 mr. włośc W 1827 r. par. Wojciechowice, 18 dm. , 137 mk. Mierzanowo, wś i fol. nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Grudusk, par. Łysa kowo, odl. o 17 w. od Ciechanowa, ma 8 dm. , 128 mk. , 571 mr. gr. dobrego, 16 nieuż. Do włościan należy tylko 30 mr. W 1827 r. 15 dm. , 105 mk. Br. Ch. Mierzany 1. wś rząd. , pow. święciański, w 1 okr. polic, gm; Swięciany, okr. wiejski Sudata, o 11 w. od Święcian, 90 włośc uwła szczonych. 2. M. , wś, pow. święciański, w 1 okr. polic, gm. michałowska, okr. wiejski Cerkliszki, 104 dusz rew. , własn. hr. Mostow skiej. 3. M. , wieś rząd, , nad pot. Szundzis, pow. święciański, 2 okr. pol. , o 9 w. od Swię cian, 16 dm. , 151 mk. kai. 4. M. , pow. świę ciański, ob. Grzyby. J. Krz. Mierzawa, wś, pow. jędrzejowski, gm. Wodzisław, par. Krzcięcice. W 1827 r. 10 dm. , 102 mk. Mierzawa al Sędziszówka, rz. w gub. kieleckiej, bierze początek w pow. jędrzejowskim, pod wsią Mstyczów, na płn. Żarnowca, płynie w kierunku płn. wsch. pod Krzelowem, Sędziszowem, Pawłowicami, Mierzawą, poczem skręca w stronę wsch. płd. , płynie pod Przyłęczkiem, Przyłękiem, Konarami, Niegosławicami, Sędowicami; za Wrocieryżem wchodzi w pow. pińczowski, od Michałowa skręca ku płn. i pod Pawłowicami na zach. Pińczowa wpada z praw. brzegu do Nidy. Długa 42 w. Pod Niegosławicami przyjmuje z praw. brzegu Mozgawę. Być może, iż dawniej M. nosiła Mierunsken Mierzawa Mierzejewo Mierzączka Mierzejówka Mierzeniec Mierzęcice Mierzęcin nazwę Mozgawy i w takim razie bitwa Krakowian z Mieszkiem Starym mogła mieć miejsce pod wsią Mozgawą, niedaleko Nidy. J. Bl. Mierzączka 1. wś włośc, pow. kozienicki, gm. Grabów n. Wisłą, par. Zwoleń, odl. 34 w. od Kozienic, ma 23 dm. , 158 mk. , 450 mr, 2. M. Duża, kol. i os. karcz. , pow. łaski, gm. i par. Dłutów. M. Duża, kol. , ma 44 dm. , 370 mk. , 683 mr. ; os. 1 dm. , 6 mk. , 2 mr. M. Mała kol. 21 dm. , 166 mk. ,, 306 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 2 mk. , 2 mr. ; os. leś. 1 dm. , 4 mk. , 8 W 1827 r. M. wś rząd. , 19 dm. , 139 mk. mr. Ob. Dłutów, 3. M. , wś, pow. garwoliński, gm. i par. Górzno ob. , ma 8 dm. , 88 mk. , 136 mr. 4. M. , ob. Mierzwiączka. Br. Ch. Mierzączka, przys. do Lednicy górnej, na płn. od niej, pow. wielicki, przy drodze z Wie liczki 2 3 kil. do Gdowa, na płd. wsch. od Wieliczki. Kilka domów schludnych. Ludność pochodzi od osadników niemieckich z końca XVIII w. Mac. Mierzeja Świeża al. Nierzeja, niem. Frische Nehrung, wąski półwysep ciągnący się nakształt długiej piaszczystej grobli, między zatoką świeżą Frisch Haf a Bałtykiem, ma do 13 mil dług. , a 1 8 do 1 1 4 m. szerok. Zaczyna się pod Gdańskiem przy ujściu Wisły. Mało zaludniona dla gleby ubogiej, ob. Nierzeja. M. Kurońska Kurische Nehrung w Prusach wsch. , takiż sam wąski a długi półwysep, oddzielający nakształt wielkiej grobli zatokę Kurońską od Bałtyku. Ob. Kurońska Mierzeja, Mierzejewo, niem. Mnierziewen al. Mierziewen dok. Moerszewen i Mersewen, wś, pow. lecki, st. p. Zalec. Jan v. Beenhausen, wójt rastemborski, nadaje r. 1427 Janowi oraz Marcinowi i Grzegorzowi, jego synom, 15 wł. nad jez. Notyst na prawie chełmiń. ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 469; 10 lat mają być wolni od służby wojskowej str. 263. Mierzejewo, okolica szl. w pow. ostrołęckim. W obrębie jej powstało 15 dotąd istniejących wsi, które jednak porzuciły pierwotne wspólne nazwisko i w spisach urzędowych figurują pod swemi odrębnemi jedynie nazwami. Jest to gniazdo pierwotna rodu Mierzejewskich. W dokumentach z 1473 r. spotykamy Mierzejewo Zamość, M. Drwęcz, M. Zapieczne, M, Janki Stare, M. Janki Młode, M. Przęczki, M. Borowie, M. Wielgouchy, M. Jarnuty, M. Repki, M. Wojcze, M. Tomasze, M. Janczyki, M. Czambrowizna, M. Bobino, M. Damięty; z tych Drwęcz i Borowie leżą w par. Rzekuń; Bobin w par. Goworowo; Zamość, Wojsze, Brzęczki, Repki, Jarnuty w par. Troszyn; pozostałe w par. Czerwin. W księgach hypotecznych dotąd utrzymuje się co do niektórych wsi pierwotna wspólna nazwa. Wś i fol. M. Janki, gm. Troszyn, par. Czerwin, mają obszaru fol, 606 mr. 333 roli, 139 łąk, 88 past. , 8 lasu, 23 mr. zarośli i 225 mr. ziemi włośc. 31 osad. M. Janki Młode, os. włośc, 4 dm. , 17 mk. M. Zamość, fol. i wś, gm. Troszyn, ma ją 1001 mr. ziemi fol. 1866 r. i 83 mr. 16 osad włośc. M. Przęczki, fol. , w 1856 r. mia ły 428 mr. ogólnego obszaru. M. Czambrowizna Czamrowizna, fol. , ze wsią Bobin i Jan czyki miał 222 mr. ziemi fol. 155 roli, 62 mr. łąk. Wś Bobin 6 os. i 12 mr. ; Janczyki 9 os. i 27 mr. Br. Ok Mierzejewo, wś, pow. wschowski, 19 dm. , 126 mk. , 12 ew. , 114 kat. , 31 analf. Poczta i tel. w Poniecu o 7 kil. , gośc. o 3 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. w Rydzynie o 15 kil. i we Wschowie o 17 kil. 2. M. , dom. , 1435 mr. rozl. , 6 dm. , 141 mk. , 2 ew. , 139 kat. , 40 analf. Własn. hr. Marcelego Żółtowskiego. M. St. Mierzejówka, Mierzyjewka, słoboda około Brusiłowa, nad rz. Zgarą, prawdopodobnie dzisiejsza wś Nowosielica, pow. lityński, na płd. od Brusiłowa a na płn. wsch. od m. pow. ; ob. Arch. J. Z. R. cz. VI, t. 2, 133. Mierzejówka, Mierzyjówka, wś, pow. uszyc ki, gm. Kapuściany, par. Wońkowce, ma 28 osad. Należy do dóbr hlebowskich, skonfisko wanych 1863 r. Tadeuszowi Zieleniewskiemu i darowanych gen. Putiatynowi. Gleba glinkowata. Dr. M. Mierzeniec, wś, pow. pułtuski, gm. Kozłowo, par. Gzy. W 1827 r. 14 dm. , 108 mk. Mierzewo 1. olędry, pow. gnieźnieński, 19 dm. , 153 mk. , wszyscy katol. , 56 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 7 kil. , gośc. o 6 kil. ; st. kolei żel. w Czerniejewie o 8 kil. , w Gnieźnie o 16 kil. 2. M. , dom. , 3745 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom, ; b Królewiec, fol. , 19 dm. , 313 mk. , 2 ew. , 311 kat. , 116 analf. Własn. Kaczkowskich. M, wspominają już dok. w początkach w. XV; należała zda wna do par. Jarząbkowe ob. Łaski, Lib. Ben. , t. I, 25. M. St. Mierzęcice, wś, os. leś. i karcz. , pow. będziński, gra. Sulików, par. Targoszyce, odl. 15 w. od Będzina, przy drodze z Siewierza do Niezdary. Posiada szkołę począt. , urząd gm. , 117 dm. , 1028 mk, , 2312 mr. ziemi włośc w tem 1619 mr. ornej; os. leś. rząd. 1 dm. , 30 mr. ; dwie os. karcz. rząd. 2 dm. , 5 mr. W spisie z 1827 r. nosi nazwę Mierzęcin, wś rząd. , 90 dm, , 508 mk. Wś M. istniała pierwotnie podobno na górze należącej do sąsiednich Targoszyc; obecnie na tej górze stoi kościół paraf. ; po spaleniu w czasie wojen, wś na inne przeniosła się miejsce, a następnie i parafia otrzymała nazwę targoszyckiej. Br. Ch. Mierzęcin 1. wś, pow. pułtuski, gm. Zatory, par. Pniewo. W 1827 r. 6 dm. , 75 mk. 2. M. , wś i rum. , pow. rypiński, gm. Szczutowo, par. Łukomia, odl. o 24 w. od Rypina, ma 13 dm. , 98 mk. , 214 mr. gr. M. stanowi Mierzana Mierzwica Mierzęcin Mierzączka jednę całość ze wsią Topiąca i kol. Łukomka. Wchodziła w skład dóbr Łukomie. Mierzęcin 1. niem. Mierzencin, kol. , pow. kozielski, par. i okr. polic. Kostenthal. Po wstała w 1829 r. z części fol. skarbowego, ma 70 mr. roli. 2. M. , fol. do Wronina, pow. kozielski. 3. M. , kol. do wsi Kozki, pow. kozielski. Br. Ch. Mierzno, ob. Mieżno, Mierzona, dok. Myerzonya, os. włościań. , pow, opoczyński, gm. Topolice, par. Żarnów, odl. 16 w. od Opoczna. Leży tuż pod Żarnowcem, ma 7 dm. , 85 mk. , 7 mr. obszaru. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego I, 623. Mierzonka, os. włośc, pow. ihumeński. Posiadłość włościanina Reckiego, 3 włóki. Mierzyca, rz. w pow. dzisieńskim, dopływ Dźwiny, płynie w gminach Druja i Leonpol; przepływa około wsi Kopiżniki i Lipkowo. Mierzyszki al. Rudupie, zaśc, pow. wileński, ob. Mieżyszki. Mierzwa, wś nad rz. Styrem, przy ujściu Sudyłówki, pow. dubieński, gm. Beresteczko. Leży na granicy Galicyi, na zachód od Beresteczka; ob. Pamiat. Kijew. Arch. Komisyi t. IV, oddz. 2, 78, 116, cz. VI, t. 1, 127; dodatki 133. Mierzwiączka, wś, pow. nowoaleksandryj ski, gm. Irena, par. Stężyca, majorat rząd. , należy do dóbr Dęblin. Wś ta leży pośród fortów okalających twierdzę Iwangród, pomiędzy twierdzą a linią kolei żel. nadwiśl. Mierzwica 1. po rus. Merwycia, zwana w dawnych dokum. Merwice, Mervicz, Myrzwycza i t. p. , wś pow. żółkiewski, 9 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. w Żółkwi, tuż na zach. od urz. poczt. w Kulikowie. Na zach. leży Wiesenberg, na płn. wsch. Przemiwółki, na płd. Kościejów, na płd. zach. Zarudce obie w pow. lwowskim. Wody płyną małemi strugami na płd. wsch. do Kulikowa i podążają do Pełtwi. Zabudowania wiejskie leżą w zach. stronie obszaru cerkiew 275 m. . Płn. wsch. narożnik wsi przerzyna gościniec lwowskożółkiewski. Własn. więk. tu i w Wiesenbergu ma roli or. 50, łąk i ogr. 30, past. mr. 3; wł. mniej. roli or. 1987, łąk i ogr. 326, past. 128 mr. W r. 1880 było 812 mk. w gm. między nimi 272 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Wiesenbergu, gr. kat. w miejscu, dek. żółkiewski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Jana Chrzciciela, szkoła etat. 1klas. i browar. Z wybornego chmielu słynęła ta wieś oddawna, a Siarczyński wspomina rkp. w Bib. Ossol, 1825, że produkowano tu za jego czasów rocznie 8 ctn. chmielu, nieustępującego w niczem najlepszemu czeskiemu. Röhrer wspomina w opisie swojej podróży, że czyniono tu takżo doświadczenie z sadzeniem rośliny rabarbarum Rheum palmatum. W r. 1800 zasadzono na 4 mr. i 535 kw. sążni. 500 roślin 7letnich, 66 4letn. , 95 3letn. , 8667 2letn. , 314 1rocznych, a nakoniec 36, 800 sztuk całkiem świeżo, czyli razem 40, 442 sztuk. Próba nie powiodła się jednak, zdaniem Röhrera dla tego, że w jednej części gruntu, nisko położonej, wilgoć psuła korzenie, druga zaś część, wyższa, wystawiona była na ostre wiatry, których ta roślina nie cierpi. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ziemi lwowskiej. W r. 1378 oznaczył Władysław ks. opolski granice dóbr zaszkowskich, kościejowskich i 4 dworzysk w Mierzwicy, niedawno przedtem oo. dominikanom lwowskim darowanych Ak. gr. i ziem. , II, 12. Władysław Jagiełło zastał już w r. 1397 w posiadaniu 4 dworzyszcz tej królewszczyzny dominikanów lwowskich. W r. 1563 wzywa Zygmunt August Stanisława Oporowskiego, sstę kruszwickiego, dzierżawcę dóbr król. Mierzwicy i Mokroczyna, aby nie wyrządzał krzywd dominikanom lwowskim Arch. Bernard. lwow, C. t. 321, str. 264. W r. 1572 poleca Zygmunt August Piotrowi Klophasowi, komornikowi swemu, aby się wwiązał w wsi Mierzwiecze, Mokroczin, Kamienobrod i Czuniów, a następnie oddał je opiekunom potomków Stanisława Oporowskiego, ssty kruszwickiego, w posesyą ib. C. t, 335, str. 145. W r. 1589 uwiadamia Zygmunt III Jana Zamojskiego o wysłaniu delegatów, celem rozpoznania sporu Herburta z Fulsztyna, dzierżawcy Rokitny, a Mikołaja Mniszcha, dzierżawcy Mierzwicy i Mokroczyna ib. C. t. 346, str. 592. W 1589 r. uwiadamia Zygmunt III o wysłaniu delegatów w tym samym celu ib. C. t. 346, str. 593. W 1589 r. wzywa Zygmunt III dominikanów lwowskich, jako właścicieli Zaszkowa, aby byli obecnymi przy rewizyi Rokitny, Mierzwicy i Mokroczyna ib. C. t. 346, str. 594. W r. 1605 nadaje Zygmunt III Jerzemu Mniszchowi wieś Mierzwicę, Mokroczyn i inne ib. O. t. 364, 1366. W r. 1609 wzywa Zygmunt III Krzysztofa Leśniewskiego, Zygmunta Poradowskiogo i innych, jako delegowanych komisarzy swoich, aby przeprowadzili sprawę wykupna wsi Mierzwicy, Mokroczyna i innych z rąk spadkobierców Michała Mniszcha na korzyść Jerzego Mniszcha ib. C. t. 364, str. 1293. W r. 1609 uwiadamia Zygmunt III Piotra i Andrzeja braci Mniszchów, dzierżawców Mierzwicy, Mokroczyna i innych wsi, że pozwolił wykupić te wsi Jerzemu Mniszchowi ib. 0. t. 354, str. 1293. W r. 1609 przeprowadzają Krzysztof Leśniewski i inni komisarze królewscy sprawę wykupna Mierzwicy, Mokroczyna i innych wsi z rąk spadkobierców Michała Mniszcha na rzecz Jerzego Mniszcha ib. C. t. 364; str. 1292. W r. 1656 uwiadamia Mierzno Mierzona Mierzonka Mierzyca Mierzyszki Mierzwiączka Mierzwina Mierzwin Jan Kazimierz wójtów Mierzwicy, Mokroczyna i innych wsi, że dobra te nadał Kazimierzowi Piaseczyńskiemu, staroście mławskiemu, pułkownikowi swemu ib. C. t. 405, str. 937. W r. 1656 uwiadamia Jan Kazimierz o tem samem urząd grodzki lwowski ib. C. t. 405, str. 829. W r. 1656 nadaje Jan Kazimierz te wsie Piaseczyńskiemu ib. C. t. 405, str. 759. W lustracyi z r. 1662 rkp. w Bibl. Ossol. , 2834, str. 100 czytamy Dzierżawa mierzwicka ze wsiami Mierzwica, Smereków, Błyszczywody, Przedrzymiechy, Mokrotyn, uroczyszczem zwanem Targowiszcze, Artaszów. Posesorką tej dzierżawy jest Jm. Pani Barbara z Kuropatnik Grabianczyna, urodzonego niegdyś Jm. Pana Marcyana Grabianki małżonka pozostała, za przywilejem króla Jana Kazimierza de dato w obozie pod Glinianami 5 lipca 1658 r. miłościwie nadanym. Wieś M. zasiadła zdawna na łanach 7. Poddanych było 70. Teraz poddanych, którzy na ćwierciach siedzą, jest 18. Zosobna wójt na ćwierci, od podatku wolen, który robotę rozkazuje do dworu poddanym. Poddani z ćwierci łanu czynszu dają po gr. 15, fecit zł. 9. Owsa po 2 półmiarki, miary żółkiewskiej, przychodzi owsa półmiarków 36 po gr. 20, fecit zł. 24. Pszenicy z ćwierci po półmiarku, przychodzi półmiarków 18, po zł. 2, fecit zł. 36. Kapłon z ćwierci 1, przychodzi 18, po gr. 6, fecit zł. 3 gr. 18. Kurczę z ćwierci 1, przychodzi 18, po gr. 3, fecit 1 zł. 24 gr. Jajec z ćwierci 15, przychodzi kop 4, po gr. 10, fecit zł. 1 gr. 15. Robić powinni z ćwierci łanu po 2 dni w tydzień, prząść powinni z pańskiego przędziwa po łokci 3. Powozu każdy z nich z ćwierci dać powinien po zł. 4, fecit 72 zł. Zagrodników w tej wsi jest 20, którzy czynszu dawać powinni po gr. 6, fecit zł. 2. Prząść także po łokci 3. Poddani wszyscy we żniwa tłoką okrom pańszczyzny, zażynki, obżynki, okrom pańszczyzny powinni. Karczma w tej wsi w arendzie była, teraz dworskie piwo dają, co się szacuje na zł. 30. Summa prowentu tej wsi okrom folwarku fecit zł. 183 gr. 27. Urodzaj folwarku mierzwickiego Żyta kop 65 wysiew 13, wikt 7, reszta 45 po 1 zł. 15 gr. , fecit 67 zł. 15 gr. , pszenicy kop 110 wysiew 22, wikt 8, reszta 70 po zł. 2, fecit 140 zł. ; jęczmienia kop. 30 wysiew 6, wikt 4, reszta 20 po 1 zł. , fecit zł. 20; owsa kop 150 wysiew 30, wikt 10, reszta 110 po gr. 20, fecit 73 zł. 10 gr. ; tatarki kop 180 wysiew 33 wikt 14, reszta 130 po 1 zł. , fecit 130 zł. ; grochu kop 10 wysiew 2, wikt 2, reszta 6 po zł. 2, fecit 12 zł; prosa kop 3, to na wychowanie. Siana stert 3 w sążni 6, z tych jedna na wychowanie a 2 na sprzedaż po zł. 4 sażeń fecit, 48 zł. Summa prowentu z folwarku jest 490 zł. 25 gr. W 1666 r. chorągiew tatarska strażnika w. kor. oszacowuje bydło za brane w Mirzwicy i Smerekowie na rachunek asygnaty Arch. Bernard. C. t. 417, str. 517. W r. 1684 pozwala Jan III Barbarze z Kuropatnickich Grabiańczynie przenieść prawa swe dożywotnie do wsi Mirzwicy, Mokrotyna, Smerekowa, Błyszczywody, Przedrzymiechy na osobę Wiktoryna Sobieskiego, syna jej ib. C. t. 167, str. 2061. W r. 1738 nadaje Au gust III Adamowi Duninowi Mięcińskiemu, podkomorzemu swemu, i żonie jego dzierżawę wsi Mierzwicy ib. C. t. 542, str. 174. W r. 1762 daje August III Pawłowi Starzyńskie mu i małżonce jego Teresie z Wybranowskich starostwo mierzwickie, to jest wsie Mirzwicę, Mokrotyn, Błyszczywody, Przedrzymichy, Smeryków i Majdan, opróżnione sku tkiem dobrowolnego zrzeczenia się Filipiny de Horst Mieczyńskiej ib. C. t. 590, str. 1913. W lustracyi z r. 1765 czytamy, że dzierżawa mierzwicka przynosiła następujące dochody Wś Mierzwica 3820, kwarta 950 złp; Przedrzymichy prow. 1220, kwarta 305 złp. ; Bły szczywody prow. 1595 złp. 18 gr. , kwarta 398 złp. 27 gr. ; Smereków prow. 2740, kwar ta 685 złp. ; Opłytna, nowa kol. , bez prowentu; Mokrotyn prow. 6290 złp. , kwarta 1578 złp. 15 gr. ; Polana prow. 414 złp. 24 gr. , kwarta 103 złp. 21 gr. i Majdan prow. 806 złp. 29 gr. , kwarta 201 złp. 28 gr. Cały klucz wraz z osadami DeutschMokrotyn i Wiesenberg przy licytacyi 1834 r. nabył hr. Aleksander Czacki za 135, 505 zł. m. k. 2. M. , przys. , ob. Bojaniec, Lu. Dz. Mierzwina, wś i folw. nad rz. Bugiem, pow. konstantynowski, gm. Chlebczyn, paraf. r. 1. Sarnaki, r. g. Chłopków, poczta Łosice, okr. sąd. Komarno, rozległ. gruntów włościańskich mr. 1249, dm. 46, ludn. 430, gruntów fol warcznych mr. 316. Wieś ta należała do królewszczyn i Stanisław August dał ją w do żywocie pułkownikowi Byszewskiemu, a po jego śmierci w 1792 r. Tomaszowi Aleksan drowiczowi, wojew. podlaskiemu, w dodatku do sstwa łosickiego; dziś jest własnością rzą dową. W 1827 r. 43 dm. , 224 mk. Ob. Hołowczyce. Rz. Mierzwin, wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Mierzwin, odl. 8 w. od Kielc a 3 w. od rz. Nidy. Posiada kościół parafialny, szkołę gminną, młyn wodny. W 1827 r. było tu 31 dm. , 210 mk. Kościół paraf. murowany, niewiadomej erekcyi, przeniesiony tu ze wsi Grudzyny. M. par. dek. jędrzejowski. Dobra M. składają się z folw. i wsi M. i Zegartowice rozl. mr. 1577, folw. M. gr. or. i ogr. mr. 401, łąk mr. 5, pastw. mr. 136, lasu mr. 285, nieuż. i place mr. 19, razem mr. 846; bud. mur. 5, z drzewa 11; płodozmian 8polowy; folw. Zegartowice gr. or. i ogr. mr. 357, łąk mr. 43, Mierzęcin Mierzyce Mierzyn Mierzynek Mierzwiń Mierzwińce Mierzwina Mierzwino pastw. mr. 7, nieuż. i place mr. 324, razem 731; bud. mur. 3, z drzewa 6; płodozmian 8 i 9polowy. Wś M. os. 39, z gr. mr. 84; wś Zegartowice os. 34, z gruntem mr. 182. Mierzwin gmina, należy do sądu gm. I okr. w Jędrzejowie, gdzie też st. poczt. Ma 19463 mr. obszaru, 5500 mk. W gminie są dwie szkoły elementarne, cztery młyny wodne, dwie gorzelnie, dystylarnia wódek, cegielnia, tartak. Br. Ch. , A. Fal Mierzwiń Mały i Wielki, dwie okolice w pow. bielskim gub. grodz. , na płn. wsch. od Brańska. Mierzwin, wś, pow. lipowiecki, ob. Merwin. Do podanych tam wiadomości należy dodać, że w M. znajduje się filia par. katol. Oratów. Mierzwin, dom. , pow. inowrocławski; 1647 mr. rozl. ; 3 miejsc a M. , dom. ; karczmy b Czerwiniak; c Byczek; 8 dm. ; 158 mk. ; 39 ew. , 119 kat. ; 62 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Złotnikach o 4 kil. ; gośc. o 3 kil. ; st. kol. żel. Inowrocław o 12 kil. Własność Więckowskiej. M. St. Mierzwińce w dok. Mieżwieńce, Merwińce, Mierwińce, wś, pow. jampolski, nad rz. Muraszką, gm. Babczyńce, par. Czerniejowce, na płn. zach. od m. pow. , o 15 w. od Mohylewa, o 60 od st. Rachny, o 5 w. od rz. Dniestru; 110 dm. , 522 mk. , 564 dzies. ziemi włośc, 756 dzies. dworskiej, gorzelnia, łomy kamienia młyńskiego, plantacya winorośli. Należała do Zamojskich, Koniecpolskich, Moczulskich, Sarneckich, dziś Rokickich. Ob, Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 70. Dr. M. MierzwinoBartoszwięta i M. Stare, dwie wsie, pow. bielski gub. grodzieńskiej. Mierzwińskie, folw. w Załubińcach, pow. sądecki. Mierzyce, wś, kol. , folw. , pow. wieluński, gm. i par. Mierzyce, odl. U w. od Wielunia. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, urząd gminny. Wś wraz z kol. i 08. ma 65 dm. , 734 mk. ; folw. 6 dm. , 47 mk. ; os. prob. 1 dm. , 2 mk. W 1827 r. wś rząd. , 60 dm. , 307 mk. Kościół tutejszy wspominany już jest w aktach z 1460 r. Erekcya nieznana. Na miejsce starego drewnianego stanął w latach 1837 i 1838 r. nowy murowany, ze składek parafian i z zasiłku skarbowego. Konsekrowany 1839 r. Do par. M. wcielono w 1818 r. kościół paraf. w Kamionie, jako filią. Drugi kościół filialny jest w Łaszowie ob. Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 95, 113. M. par. , dek. wieluński 3350 dusz. W skład parafii wchodzą Broników, Cieśle, Cisowa, Dziadaki, Jajczaki, Jarzębie, Kamion, Krzeczów, Łaszów, Mierzyce, Ogroble, Przywóz, Toporów, Troniny, Więcławy, Załęcze Małe. Mierzyce, gmina, należy do sądu gm. okr. IV w os. Działoszyn, st. poczt. Wieluń, ma 21188 mr. obszaru i 4894 mk. 1867 r. . W gminie jest 1 szkoła początk. , dwie fabryki bibuły i grubego papieru, 1 smolarnia i 7 młynów na Warcie. Br. Ch. Mierzyn, wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. Rozprza, par. Mierzyn. Posiada kościół par. murowany i szkołę początkową ogólną. Wieś ma 56 dm. , 561 mk. , 455 mr. ; folw. 7 dm. , 15 mk. , 2210 mr. 520 ornej ziemi; os. prob. 1 dm. , 5 mk. , 6 mr. W 1827 r. było tu 41 dm. , 332 mk. Kościół tutejszy wedle tradycyi założony został wkrótce po rozszerzeniu chrześciaństwa w Polsce. Wspomina go Długosz I, 286 i 290. Pierwotny kościół stanowiło obecne prezbiteryum, do którego dziedzice wsi Mierscy przybudowali około 1600 r. murowaną nawę. Ta nawa w 1825 r. zawaliła się niszcząc wszystkie sprzęty, skutkiem czego wzniesiono nową z cegły i konsekracya odbyła się 1835 r. Według Lib Ben. Łaskiego t. II, 192 194 proboszcz w M. pobierał dziesięciny z wielu daleko położonych wsi w okolicach Łowicza i Brzezin, coby świadczyło o wielkiej starożytności tutejszej parafii por. Lib. Ben. , I, 218, 229, 230, 232, 235 i 240. Do par. M. w początkach XVI w. należały wsie Bryszki, Rajsko Wielkie i Małe, Lubien Lubyn, Tunawa Thomowa, Żerochowa, Daniszewice, Cieszanowice i Szocepanowice. Stwierdza starożytność tutejszej osady wykopalisko monety, jaki miało miejsce w 1881 r. przy oraniu roli dworskiej. Znaleziony zbiór składał się z monet srebrnych z drugiej połowy XIV w. , których przeszło 400 sztuk od znalazców odebrano. To co z owego wykopaliska ocalało, składało się głównie z półgroszków koronnych i denarów króla Kazimierza Wielkiego. Pierwszych znajdowało się sztuk 35, drugich przeszlo 370. obok tego było 5 całkowitych groszy pragskich króla Karola Luksemburczyka, 3 denarki tegoż samego monarchy, jeden denarek węgierski Karola Roberta i przeszło 200 sztuk całkiem niemych prawdopodobnie szlązkich, M. par. dek. piotrkowski 2330 dusz. Br. Ch. Mierzyn 1. Stary, niem. AltMerine, olędry, blisko Warty; pow. międzychodzki; 12 dm. , 107 mk. , 104 ew. , 3 kat. ; 4 analf. Poczta, tel. i gośc. w Międzychodzie o 7 kil; st. kol. żel. w Drezdenku o 29 kil. 2. M. Nowy, niem. NeueMerine, olędry, blisko Warty, na wschód od Mierzyna Starego, pow. międzychodzki, 31 dm. , 240 mk. , 229 ew. , 11 kat; 21 analf. Poczta, tel. i gośc. w Międzychodzie o 6 kil. ; st. kol. żel. Drezdenko o 28 kil. M. St. Mierzyn ob. Mierzynek, Mierzynek, wś, pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, paraf, Ciechocin, odl. 34 w. od Lipna; 79 mk. Dworskie grunta Mierzynek i Ośniałowo wynoszą 629 mr, , w tej liczbie 529 Mierzwiń Mierzyno Mierzynko Mierzynek mr. ornych; Mierzynek ma 6 dm. , 12 mk; Ośniałowo zaś, położone przy strumieniu bez imiennym, 2 dm. M. należał do dóbr kapituły włocławskiej. W 1827 r. własność funduszu edukacyjnego, 12 dm. , 63 mk. Br. Ch. Mierzynek, przedtem Klimkowo, niem. Petersdorf dok. Mirzinek, Mehrsyn, Petryndorf i Dolmau, dobra ryc, pow. lubawski, st. p. Biskupice 9 kil. odl. ; razem z folw. Richterhoff i wybudowaniem Kurzętnickiem al. Zacharczyzna Julienhoff liczą 664 ha roli orn. i ogr. , 102 łąk, 3 nieuż. , 14 wody, razem 783 mrk. ; czysty dochód z gruntu około 3438 mrk. Gorzelnia. Szkoła Sumin, par. kat. Lipinki, ew. Biskupice; okr. urz. stanu cywil. Lipinki. M. liczył 1868 r. 133 mk, 92 kat. , 41 ew. , 25 bud. , między tymi 9 dm. W 1667 r. posiadał te dobra Wład. Zawacki, chorąży pomorski; płacił mesznego 1 korz. żyta i tyleż pszenicy. R. 1346 dostaje Jon, t. j. Jan z Płowęża, rycerz, wś Clemekow, t. j. Klimkowo czyli Mierzynek na prawie magd. ; na M, siedzi r. 1440 Hanusz Hannos z Płowęża, syn Jana, 1440 Bolke V. d. Kl. Plofsese, t. j. Bolko czyli Bolesław z Płowężka ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 123. Według rejestrów czynszowych z r. 1415 płacił M. 3 wiardunki czynszu. Kś. Fr. Mierzynko, kasz. Mjerzeno, niem. Mersinke dok. Cleine mirsynno, dobra, pow. lęborski, okr. urz. stanu cywil. Solino, R. 1544 wy daje książę szczecińskopomorski Barnim w len no kilka łąk w granicach Mierzynka i Gartkowic ob. Jerzemu Krackow, dziedzicowi w Rościecu. Do r. 1437 miały te dobra jeszcze urządzenie starodawne pomorskopolskie, we dług którego zamiast czynszu dawały pierwo tnie na ś. Mikołaja, na M. B. Gromniczną, na ś. Jana i ś. Dominika, świnie, krowy i prze wód. Potem zamieniono im to na podatek pieniężny. Kś. Fr. Mierzyno, niem. Mersin, dok. Merezina i GrossMirzinko, kasz. Mjerzinko, wś, pow. lęborski, 19 kil. od Bałtyku, 23 kil. na północny zach. od Wejherowa; gleba w północnej części torfowa, łąkami pokryta, w południowej orna, gliniasta i piaszczysta. W 1877 r. 218 ew. mk. ; trudnią się rolnictwem i hodowlą bydła. Okr. urz. stanu cywil. Gniewino. Tutejsza stacya pocztowa Uczy się do III klasy; wysyła pocztę osob. do Żelazna; do M. przychodzi poczta osob. z Wejherowa. M. wspomniane już w starszej kronice oliwskiej, gdzie Sambor zapisuje klasztorowi oliwskiemu dziesięciny z tej wsi decimam de Merezina; ob. Script. rer. prus. I, 672 i Cramera Gesch. des Lande Lauenburg und Bütow, II, 235. Kś. Fr. Mierzyszyn al. Mierzeszyn dok. z r. 1686 Miereszyn, Miereszczyn 1717 r. , niem. Meisterwalde, wś włośc, z kościołem paraf. ; pow. gdański, st. p. Pruszcz Obejmuje 45 posiadł. gbur. i 27 zagród, razem 5104, 03 mr. W 1868 r. 763 mk. , 254 kat. i 497 ew. , 17 żyd, 80 dm. , odl. od Gdańska 3 mili, w miejscu jest szko ła symultanna. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , który 1 grud. 1880 r. liczył 2149 dusz; w r. 1882 urodziło się 87 dzieci, umarło 43 osób, zawarto 19 małżeństw. Paraf. mierzyszyńska liczyła według szematyzmu dyec. z 1867 r. 555 dusz a 320 komunikan tów. Tyt. kośc. św. Bartłomiej; patronatu królewskiego, przy kośc. jest bractwo trzeźwo ści, założone 20 maja 1861 r. W skład parafii wchodzą następ. wsie Mierzyszyn 242 dusz, Graniczna wieś 69, Kaninchenberg 3, Wippich 13, Lenzberg 22, Kossenberg 123, Zalesie 40, Popenwinkel 13, Frie drichshof 19 i Hanung 11; szkół katol, nie ma w tej parafii. Wizytacya bisk. Madalińskiego z r. 1686 donosi, że w M. , podówczas dobra królewskie stanowiącym, był kościół filialny, należący do parafii ś. Wojciecha pod Gdańskiem, znajdował się jednak w bardzo opłakanym stanie, ściany były popękane, dach zepsuty, cmentarz nie miał żadnego ogrodze nia; nabożeństwo wcale się nie odprawiało; kielich i patenę przechowywano u ś. Woj ciecha pod Gdańskiem. Do probostwa nale żały 4 włóki, które były wydzierżawione za 45 flor. Do parafii tutejszej były przyłączo ne tylko Mierzyszyn i Przywidz; M. płacił meszne w pieniądzach, Przywidz w zbożu. Większa część mieszkańców w M. była wy znania ewang. ; tak że w całej parafii naliczył wizytator tylko 9 parafian katol. Do probo stwa należała, prócz plebanii, jeszcze 1 chału pa, z której proboszcz czynsz pobierał. We dług taryfy poborowej na symplę, wyracho wanej z 1717 r. , płacił M. 6 zł. i 17 gr. W r. 1842 znaleziono tu około 60 kręgów rozmaitej średnicy. Wiadomości o nich podaje dr. Lissauer w dziele Crania Prussica Zeitsch. far Ethnol, 1874, Jahrg. VI, str. 206. Obok tych zabytków znajdowano ułamki skorup od urn, pochodzących prawdopodobnie z grobów kamiennych skrzynkowych ob. Objaśnienia do mapy archeol. Prus Zach. przez Ossowskie go, str. 82. Groby rzędowe odkryto tu tak że r. 1842. Czaszki, które wydobył wówczas z tej miejscowości dr. Berendt z cmentarzyska, znajdującego się na wzgórzu w lesie, złożone zostały w Muz. tow. przyrodników w Gdań sku. Badał je i opisał dr. Lissauer w AltPommerllische Schädel Zeitsch. d. Naturforsch. Ges. zu Danzig, t. III, zesz. 2, 1872, str. 2 i Crania prussica 1. c. 1874, str. 205; ob. Ossowski 1. c. , str. 19. Znaleziono tu także 2 całe, jeszcze dobrze zachowane, szkielety, co dowodzi, że umarłych nietylko palono ale i chowano. Kś. Fr. Mierzyszyn Miesionskowo Miesiolki Miesiące Mieścisk Mies Mieścina Mierzynek Mieścisko Mieściska Mies al. Mże, lewy dopływ Berauna, lewego dopływu Mołdawy. Mieścin, folw. , pow. ihumeński, przy dro dze wiodącej z Ostrowia i Zakorek do Żydow skiejSłobody i mczka Jakszyc, nad bezim. do pływem Berezyny, w miejscowości małoludnej, poleskiej; młyn, grunta piaszczyste, łąki obfite, około 29 włók obszaru; własność niegdyś jezuitów, potem Szemeszów, dziś Po rębskich. A. Jel. Mieścina, płn. część wsi Wołostkowa, powiat mościski, śród lasów; leśniczówka 300 m. npm. Mieścina, ob. Mieszczyn. Mieścisk 1. wś, pow. szamotulski, 9 dm. ; 72 mk. ; 20 ew. . 48 kat. ; 11 analf. Poczta, tel. i gośc. w Bytyniu o 4 kil. ; st. kol. żel. w Buku o 11 kil. 2. M. , dom. ; 1038 mr. rozl. ; 5 dm. ; 70 mk. ; 7 ewang. , 63 katol. ; 28 analf. M. St. Mieściska, część Jasienny, pow. sądecki, par. Wilczyska. Mieściska ulica, wś, pow. wągrowiecki; 15 dm. ; 161 mk. ; 24 ew. , 137 kat. ; 39 analf. Poczta, gośc. i tel. w Mieścisku, mieście; st. kol. żel. w Rogoźnie. Mieścisko, wś włośc, pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów, odl. 22 w. od Kozienic, ma 12 dm. , 101 mk. , 153 mr. Mieścisko dawniej NoweMiasto, miasto, pow. wągrowiecki, na lewym brzegu Wełny, o 11 kil. na połudn. wschód od miasta powiatowego. Leży w równinie przerywanej tu i owdzie małemi wzgórzami, w glebie dość urodzajnej, na trakcie z Wągrowca do Rogowa. Ma 76 dm. , 949 mk. ; 81 ew. , 738 katol, 140 żydów. W r. 1881 było 996 mk. Folw. proboszczowski ma 526 mr. rozl. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, chowem bydła, handlem zbożowym i handlem gęsiami. M. należy do komisaryatu w Wągrowcu, do sądu okręgowego w Wągrowcu. Kościół katol. paraf. do dekan. gnieźnieńskiego św. Piotra i Pawła. Szkoła elementarna kilkoklasowa. Agentura pocztowa i tel. ; poczta osobowa z Gniezna przez Mieścisko do Wągrowca. St. kol. żel. w Rogoźnie Rogasen o 24 kil. W r. 1811 było 48 dm. ; 350 mk. ; w r. 1833 było 563 mk. ; 450 kat, 12 ew. , 101 żydów. Jest to dawna osada królewska, z której dochodów dziesięcin fundowana była kanonia gnieźnieńska fundi Mieścisko dla doktorów przeznaczona. Akta z 1416 r. wspominają tutejszy kościół pod wezw. ś. Michała, jako zdawna istniejący. Na miejsce drewnianego stanął w końcu XVII w. murowany kościół, który ulegał dwukrotnemu pożarowi w 1769 r. i 1866 r. W 1875 r. został wyrestaurowany i rozszerzony Lib. Ben. Łask. , t. I, 79 81. M. par. dek. gnieźnieński, 1435 dusz 1873. Mieściskie sstwo niegrodowe, leżało w woje wództwie kaliskiem, powiecie kcyńskim i nakielskim. Podług lustracyi z r. 1661 po wstało z dwu dawniejszych starostw nakielskiego i kcyńskiego i składało się z mczka Mieścisko i z wsi Wiela z przyległościami. Całe te dobra za pierwszej wojny szwedzkiej całkiem zniszczone były. W r. 1771 posiadał je Filip Raczyński, ojciec słynnego mece nasa literatury polskiej, Edwarda, który zeń opłacał kwarty złp, 595 gr. 25, a hyberny złp. 134 gr. 3. M. St. , Br. Ch. Miesiące, wś włośc, pow. nowoaleksandryjski, gm. i par. Garbów, ob. Garbów, Miesiączkowo 1. niem. Miesionskowo, wś, pow. brodnicki, st. p. Bartniczki; par. katol. Górzno, ew. Brodnica; okr. urz. stanu cywil Gutowo; szkoła kat. w miejscu, do niej przy łączone są wsie Zaborowo, Zdroje i Pólko, ra zem 140 dz. 1866 r. . Obszar wynosi 4331, 38 magd. mr. , 195 bud. , między tymi 82 dm. , 585 mk. , 488 kat. i 97 ew. r. 1868, odl od Górzna 5 8 mili. Dawniej ciągnęła się obok M. granica ziemi michałowskiej i bisk. pło ckiego ob, Töppen Hist. comp. Geogr. y. Preussen, str. 90. 2. M. , niem. Miesionkowo, dobra, pow. brodnicki, st. p. Bartniczki 2 kil. odl Obejmują 181, 28 ha roli orn. i ogr. , 20, 43 łąk, 1, 53 nieuż. , razem 20324 ha; czy sty dochód z gruntu 1053 mrk. Kś. Fr. Miesiolki, wś szlach. i włośc, pow. kolneński, gm. Stawiski, par. Romany. Miesionskowo niem. , ob, Miesiączkowo, Mieska hora, szczyt w Tatrach niżnich na Węgrzech, ob. Lupczanka. Mieskendorf al. Müskendorf, ob. Charzykowy. Mieśkowicze, wś i folw. nad rz. Strumień, pow. piński, gm. Chojno, w 2 okr. polic lubieszewskim. Cerkiew, 23 osad; włościanie trudnią się rybactwem i flisactwem; miejsco wość małoludna, bardzo nizka, obfita w łąki i ryby. A. Jel. Mieskowo dok. , ob. Wychoczewo. Mieśluki, wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. i okr. wiejski Mejszagoła, 14 włościan uwłaszczonych, własność Hauwalda. Miesreda, rzeczka, ob. Ihumeń t. III, 251. Miesteczek al. Lewin, miasto, pow. kładzki na Szląsku, odl 4 m. od Kładzka a 1 mili od Nachodu w Czechach. Położone w górzystej okolicy, wzniesione 1324 stóp npm. Jestto dawna osada, kiedy została miastem niewiadomo. W 1426 zniszczyli je Husyci, pożary w 1586 i 1779 r. obróciły w perzynę. Obecnie jest tu kościół par. katol pod wezw. ś. Michała, szkoła miejska katolicka, szpital, stacya pocztowa, urząd celny. W 1844 r. 173 dm. , 1301 mk. , obecnie 1616 mk. Ludność trudniła się dawniej plóciennictwem, później Miesteczek Miesreda Mieśluki Mieskowo Mieśkowicze Mieskendorf Mieska hora Mieszczyn Mieszczk Mieszczeli Mieszczańce Mieszaki Miestellen zarzuciła tę gałęź przemysłu a wzięła się do wyrobu bawełnianych tkanin. Br. Ch. Miestelisiki po lit. Miesteliszkie, wś, pow. telszewski, w 4 okr. polic, worniańskim, o 22 w. od Telsz, 5 dm. , 53 mk. 1859; wiatrak. Miestellen niem. al. Mestellen, wś, pow. szyłokarczemski, ob. Meschtellen. Mieszaki, wś włośc. nad rz. Sierpienicą, pow. sierpecki, gm. i paraf. Borkowo, odl. 5 w. od Sierpca, ma gruntów 360 mr. , 72 mk. , 9 dm. Wś ta leży na trakcie raciąskim, do niej należą grunta Mieszaki przy rz. Sierpienicy i wsi Wilczogóra. Miesza, błoto około wsi Bondary, pow. osterski gub. czernihowskiej, 14 w. dług. , od do 4 w. szer. Mieszczańce, wś, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. Melegiany, okr. wiejski Polesie, 46 dusz rew. Mieszczeli, zaśc, pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Międzyrzecze, okr. wiejski Rudniki, 5 włośc. uwłaszczonych. Mieszczk, wś włośc. i folw. nad rz. Skrwą, pow. sierpecki, gm. Borkowo, par. Sierpc, odl. o 3 w. od Sierpca, ma 6 dm. , 36 mk. , 277 mr. gruntu dobrego, 80 nieuż Folw. M. rozl. mr. 345 gr. or. i ogr. mr. 285, łąk mr. 17, pastw. mr. 2, wody mr. 1, lasu mr. 15, nieuż. i place mr. 22; bud. mur. 1, z drzewa 8; pło dozmian 12 polowy. Br, Ch, Mieszczucki las i Mieszczuk, dzisiejsze Nestiuki al. Neściuki, część Pomorzan, pow. złoczowski. Nazwy M. używano w XVII w. a Jan III naznaczył chorągwi tatarskiej Tatarów Lipków siedzibę na tem przedmieściu czyt. Kronika Pomorzańska, str. 86. Mieszczyn al. Mieścina, niem. Mestin, dok. Mescyno, Mesczino, kasz. Mjescin, pow. starogardzki, st. p. Pszczółki. Leży w północnej części pow. , na granicy pow. gdańskiego, pod Miłobądzem; zawiera 7 gburskich posiadł. , 11 zagród, 1623, 92 mr. obszaru; 1868 r. 254 mk. , 220 kat. , 34 ew. , 26 dm. Paraf. kat. Miłobądz, ew. Rębielcz; okr. urz. stanu cywil. Dalwin; szkoła katol. w miejscu 1866 r. 36 dz. . Odl. od m. pow. 3 3 8 mili, od kościoła paraf. mili. Na folw jest cegielnia. We wsi jest szkoła katol. , 2 wiatraki i 2 karczmy. M. należy do starych osad. R. 1256 d. 13 maja nadaje książę pomorski Sambor Henrykowi Scildere i Janowi de Beyzenburg Zajączkowo i M. Vnesino i ich spadkobiercom po mieczu i kądzieli; nadto mają mieć wolne rybołóstwo w rzece zowiącej się Cissovniza, tamże mogą młyny stawiać. Servitium vero, quod essent nobis exinde facturi, eorum commisimus voluntati. Datum in Dersov ob. Pom. Ur. B. v. Perlbach, str. 137 138. R. 1282 nadaje książę pomorski Mestwin bisk. kujawskiemu Albertowi między innemi wsiami i wś Moscino, t. j. Mieszczyn. Actum in Sweze infra octavas s. Michaelis tamże, str. 300 301. W dok. z r. 1283 figuruje znów Mescyno między wsia mi, które Mestwin ustępuje biskupowi str. 328. R. 1286 d. 4 stycz. potwierdza książę pom. Mestwin, biskupowi kujawskiemu Wi sławowi, że należące się mu wsie, między któremi jest i Meszcino, t. j. Mieszczyn, są wolne od ciężarów. Datum in Gdansk str. 362 63. R. 1290 d. 8 kwiet. dokumentuje Mestwin, że należące się bisk. kujawskiemu wsie, między któremi wyliczony jest i M. Mesczino, zo stały słusznie odebrane dawniejszym właści cielom za to, że się w podstępny sposób złą czyli z Brandenburczykami, by księcia pozba wić tronu i życia Ad universorum notitiam Yolumus pervenire, quod cum dialolus discordiam seminasset inter nos Mscziwogium et marchionem, multa mala et damna in nostro dominie evenissent, Theutonicis incolis Pomeraniae marchioni adherentibus et in nostram et in nostrorum baronum ejectionem et in no stram mortem et nostrorum conspirantibus, etc. ., , str. 415. Widać ztąd jakie niebez pieczeństwo już wówczas zagrażało Pomorzu ze strony margrabiów ob. Kujot O majątkach bisk. , str. 43. Kś. Fr, Mieszenlec, w t. IV, str. 565, mylnie, zamiast Mierzeniem Mieszkabudzie, os. , pow. maryampolski, gm. Pogiermoń, par. Preny, odl. 44 w. od Maryampola, 1 dm. , 9 mk. Mieszkadańce, wś, w półn. części pow. grodzieńskiego, nad jez. Motor, z którego Kotra wypływa. Mieszkance 1. wś włośc, pow. wileński, 3 okr. polic, o 28 w. od Wilna, 7 dm. , 133 mk. 31 prawosł. , 102 katol. ; w pobliżu góra 106 sąż. npm. 2. M. , wś, pow. kowieński, w 4 okr. polic, par. Skorule, gm. Janów o 3 w. , gleba uboga. Mieszkasole, wś rząd. , pow. trocki, w 4 okr. polic, o 86 w. od Trok, gm. Aleksandrowo, okr. wiejski Ilginiki, 13 dm. , 106 mk. katol. J. Krz. Mieszki 1. wś, pow. konstantynowski, gm. Czuchleby, par. r. 1. Niemej ki, r. gr. Chotycze, poczta i okr. sąd. Łosiec Rozl. mr. 274, dm. 13, ludn. 125 u Zinberga pominięte. 2. M. , okolica szlach. w pow. pułtuskim, gm. Gzowe, par. Winnica. W obrębie jej leżą wsie M. Bursy. M. Kuligi, M. Leśniki, M. Morgi i M. Przybyły. Jestto gniazdo Mieszkowskich, w dawnej ziemi łomżyńskiej. W 1827 r. M. Bursy 6 dm. , 55 mk. ; M. Kuligi 6 dm. , 29 mk. ; M. Leśniki 11 dm. , 90 mk. ; M. Morgi 6 dm. , 29 mk. i M. Przybyły 11 dm. , 84 mk. Folw. i wś M. Leśniki rozl. mr. 480 gr. or. i ogr. mr. 209, łąk mr. 25, pastw. mr. 232, zarośli mr. 12, nieuż. i place mr. 2; Mies Mieszkasole Mieszkadańce Mieszczucki las Mieszwald Mieszno Mieszkuciszki Mieszkucie Mieszkowszczyzna Mieszków Mieszkopiewie Mieszkinie Miesteliszki bud. z drzewa 9; płodozmian 12polowy. Wś M. Leśniki os. 19 z gr. mr. 115. 3. M. Atle, wś, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Cie chanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa; ma 5 dm. , 46 mk. , 191 mr. gruntu dobrego, 15 nieuż. Tu mieszka drobna szlachta. 4. M. Bardony, wś i folw. , pow. ciechanowski, gm. Opinogóra, par. Ciechanów, odl. 7 w. od Ciechanowa. Ma 6 dm. , 85 mk. , 158 mr. ziemi i 6 mr. nieuż. Folw. należy do dóbr Opinogóra. 5. M. , Muszki, pow. ciechanowski, gm. Nużewo, par. Ciechanów, odl. o 5 w. od Ciechanowa, ma 12 dm. , 100 mk. , 213 mr. gruntu. W 1827 r. 9 dm. , 59 mk. Mieszka tu drobna szlachta. 6. M. Wielkie, wś, pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par. Ciechanów, odl. o 7 w. od Ciechanowa, ma 24 dm. , 142 mk. , 556 mr. W 1827 r. 24 dm. , 145 mk. Br. Ch. Mieszkinie, zaśc. rząd. , pow. wileński; 4 okr. polic. , o 27 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. 3 prawosł. , 4 starow. . Mieszkopiewie, folw. , pow. maryampolski, j gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 41 w. od Maryampola, 1 dm. , 9 mk. Mieszków 1. miasto nad rz. Lubieską, pow. pleszewski, przy dawnym trakcie z Jarocina przez Nowe Miasto do Środy, w okolicy płaskiej, bogatej w łąki, o 6 kil. na płn. zach. od st. kol. żel. w Jarocinie. Ma 57 dm. , 619 mk. , 147 ew. , 453 kat. , 19 żydów. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem i chowem bydła. M. należy do komisaryatu w NowemMieście, do sądu okręg. w Jarocinie. Kościół kat. paraf. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 116 analf. Gorzelnia; młyn parowy. Folwark proboszczowski ma 283 mr. rozl. Urząd pocztowy trzeciej klasy; poczta listowa do Jarocina. W r. 1811 miał 31 dm. ; 328 mk. ; w r. 1837 było 733 mk. M. był w XVII w. jeszcze wsią; jest gniazdem rodziny Mieszkowskich, herbu Odrowąż, do których należał do XVIII w. ; następnie posiadali go Hersztopscy a po nich Taczanowscy. Kościół parafialny stanął tu r. 1290 nakładem Jana Gerbisza, biskupa poznańskiego. Aż do połowy XVI w. utrzymał się w pierwotnym stanie, ale w tym czasie był już tak spustoszony, ze proboszcz Jan Cieński zmuszony był go opuścić. Nowy z gruntu został wybudowy około r. 1670 kosztem Stanisława Mieszkowskiego. W czasie wizyty Gnińskiego z r. 1683 najdawniejszym dokumentem zachowanym w kościele był przywilej kardynała Fryderyka Jagiellończyka dany kościołowi na pewne odpusty. Pomiędzy pomnikami w kościele znajduje się jeszcze nagrobek Ludwika Hersztopskiego z r, 1789. M. par. dek. nowomiejski 1600 dusz 1873 r. . 2. M. , wś, pow. pleszewski, 33 dm. , 331 mk. , 1 ew. , 330 katol. ; 133 analf. ; poczta i tel. w mieście M. ; st. kol. żel, w Jarocinie o 7 kil 3. M. , dom. , 9038 mr. rozl. ; 6 miejsc a M. , dm. ; folwarki; b Stramnice, c Wolica pusta, d Bąszczew, e Bielejewo, f Osiek; 53 dm. , 712 mk. , 30 ew. , 682 kat. ; 317 analf. Gorzelnia parowa, młyn, cegielnia, znaczne kopalnie torfu. Własność Włady sława Taczanowskiego. M. St. Mieszkowice, wś, mylnie podana w dobrach Dorohusk, zamiast Myszkowiec. Mieszkowszczyzna, zaśc. włośc, pow, święciański, w 1 okr. polic, gm. michałowska, okr. wiejski Cerkliszki, o 13 w. od Święcian, 2 dm. , 21 mk. kat. Mieszkucie 1. wś, pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. Szumsk, okr. wiejski Drzewieniki, o 46 w. od Wilna, 7 dm. , 58 mk. , z tego 39 prawosł. , 19 katol. 2. M. , wś rząd. , pow. trockie w 4 okr. polic, o 66 w. od Trok, gm. Orany, okr. wiejski Bobryszki, 1 dm. , 16 mk. , z tego 4 prawosł. , 12 katol 3. M. , wś rząd. nad pot. Musza, pow. trocki, w 1 okr. polic, 40 w. od Trok, 2 dm. , 13 mk. katol. 4. M. , wś, pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. Niedzingi, 59 dusz rewiz. M. , okr. wiejski w gm. Niedzingach, pow. trocki, liczy w swym obrębie wsie Rokotany, Pacukiszki, Geniuszki, Rokońce, Mieszkucie, Ławkieniki; 59 włościan uwłasz czonych, 119 skarbowych. Mieszkuciańskie sstwo niegrodowe, było położone w województwie i pow. trockim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1766 składało się z dzier żawy M. z przyległościami, które w tym cza sie posiadał Rytta, opłacając zeń kwarty złp. 52 gr. 15, a hyberny złp. 10. 5. M. , wś i folw. , pow. miński, nad bezim. dopływem Dublenczyka, w 2 okr. polic rakowskim, gm. iwienieckiej, w par. katol, dawniej iwienieckiej, po kasacie 1867 r. kamieńskiej; dzie dzictwo Jaworskich; 34 włók obszaru, w miej scowości niezbyt leśnej, ku zachodowi pochylo nej, w glebie dobrej. A. Jel. , J. Krz. Mieszkuciszki, folw. , pow. trocki, gm. Kronie, okr. wiejski Angleniki, 5 dusz rew. Mieszno dok. 1717, miejscowość w da wniejszym pow. świeckim; może dzisiejsze Miedzno; według taryfy poborowej na symplę z r. 1717 płaciło M. 2 zł 6 gr. Kś. Fr. Mieszwald, niem. Miswalde, al. Meyselwalde dok. , wś, pow. morąski, ma własną st. p. i kośc. ew. , leży nad bitym traktem z Zalewa do Gueldenboden prow. , 10 kil na płn. zach. od Zalewa, w górzystej okolicy; gleba gliniasta i piaszczysta. Liczy 600 mk. ew. trudniących się rolnictwem, Ser tu wyrabiany wysyłają aż do Berlina. Z Gueldenboden idzi przez M. poczta osobowa do Zalewa. W XV w, nadał tę wś król Kazimierz klasztorowi brygitek w Elblągu. R. 1466 jednak utracił klasztor tę wieś, gdyż Krzyżacy nie chcieli jej wydać ob. Słow. geogr. II, str. 336 1. R. Mietniów Mieszkinie Mietelin Mietelica 1601 siedzieli tu według ksiąg sstwa przezmarkowskiego Polacy Piotr Mazgaj, Balcer Gruda i Balcer Łaj da; reszta mieszkańców ma niem. nazwiska ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 573. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 1721 dusz; 1882 r. urodziło się 72 dz. , um. 58, zawarto 12 małżeństw. R. 1354 d. 18 paźdz. nadaje Konrad v. Brungisheym, nadszatny i komtur kiszporski, Arnoldowi z Mieszwałdu i jego braciom 7 wł. bez 3 mr. pod Mieszwałdem ob. Script. rer. Warm. , II, str. 212. Kś. Fr. Mieszyce, wś, pow. miński, okr. polic. kojdanowski, należy do Łęskich, razem z folw. Suchodoły obszaru przeszło 7 1 2 wł. , dzierża wione przez szlachtę zagrodową. A. Jel. Mieszycze al. Mieszyce wś, pow. miński, na granicy pow. oszmiańskiego, nad rz. UsąNiemnową Dolną, w 3 okr. polic. kojdanowskim, gm. słobodzka, przy gościńcu z Iwieńca do Chotowa i Nalibok; ma 26 osad pełnona działowych; miejscowość wzgórkowata, dość leśna; ku południowi pochylona; gleba i łąki dobre. A. Jel. Mieta, zaśc, pow. dzisieński, gm. Jody, okr. wiejski Rafałów, o 7 w. od Jod, 9 dusz. Mietczałówka al. Miedczałówka, ob. Midczałówka. Mietel, wś, pow. stopnicki, gm. i par. Sto pnica. Leży na drodze ze Stopnicy do Paca nowa, o 3 w. od Stopnicy a 12 w. od Wisły. W 1827 r. było tu 42 dm. , 84 mk Folw. M. z wsią M. , Komadzice i Kwasów rozl. mr. 790 gr. or. i ogr. mr. 663, łąk mr. 50, pastw. mr. 19, lasu mr. 10, nieuż. i place mr. 48; bud. mur. 6, z drzewa 5. Wś M. os. 25, z gr. mr. 130; wś Komadzice os. 3, z gr. mr. 18; wś Kwasów os. 28, z gr. mr. 87. A. Fal Mietelica, ob. Metelica. Mietelin, ob. Metelin pow. hrubieszowski. Mietełka al. Mietiełka, os. włośc. , pow. włodawski, gm. Turna, par. Sosnowica, 2 dm. , 8 mk. , 7 mr. Należy do dóbr Brusa. Mietkiny Miedkiny, wś rząd. , pow. oszmiański, w 1 okr. polic, o 15 w. od Oszmiany, 4 dm. , 39 mk. katol. J. Krz. Mietkowo, wś nad bezim. dopływem Swi słoczy, pow. miński, w 2 okr. polio. rakowskim, o kilka wiorst ku płn. od folw. Borzdyń, w miejscowości mocno wzgórzystej, małoleśnej. Osad kilka, grunta, szczerkowe, kamie niste. A. Jel. Mietlica, 08. , pow. inowrocławski; 3 dm. , 58 mk; 13 ew. , 45 katol; 23 analf. Poczta w Jerzycach, tel. w Kruszwicy, st. kol. żel. w Inowrocławiu. M. St. Mietlicyna, dwa bliskie zaścianki, pow. miński, nad rzką Wieśnianką, 1szy ma 3 osa dy, drugi 1 osadę; łąki dobre A. Jel. Mietliczyce, wś i folw. , pow. borysowski. w okr. polic łohojskim, nad rzką Korgowicą, prawym dopływem Dzwinosy, w pobliżu mka Okołowa, par. katol. okołowska; wieś po uwłaszczeniu miała osad 13; za czasów poddań stwa 208 włościan płci męzkiej; dobra od da wna własność rodziny Święcickich, mają oko ło 65 1 2 włók litewskich; miejscowość falista, dość leśna, łąki dobre. A. Jel Mietlińce, ob. Mieklińce. Mietły 1. wś rząd. nad rz. Ośmierką, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, o 8 w. od Dzisny, 6 dm. , 53 mk. 2. M. , wś, pow. dzisieński, 4 okr. polic, gm. Jazno, okr. wiejski Kuryłowicze, o 8 w. od Jazna, 26 dusz rew. Mietnica, karczma na obszarze dwors. Zwiniacza, pow. kocmański. Mietnica, ob. Mytnica. Mietniów, wś, pow. wielicki, leży w fali stej okolicy, pod 37 45 wsch. dług. od Ferro a 49 57 30 płn. szer. , 4 5 kil. na płd. od Wie liczki, między drogami z tego miasta do Gdo wa i do Dziekanowic Pola żytnie, średniej urodzajności, są glinkowate z podstawą ka mienną przepuszczalną i są poprzerywane małemi liściowemi gajami. M. należy do parafii rzym. kat. w Wieliczce i liczy 270 mk. rzym. kat. , z których 22 przebywa stale na obszarze więk. pos. Żuka Skarszewskiego, wynoszącej 137 mr. roli, 24 mr. łąk, 7 mr. pastw. i 5 mr. lasu; pos. mniej. ma 133 mr. roli, 24 mr. łąk, 12 mr. pastw. i 3 mr. lasu. Za Długosza Lib. benef, II, 108 była ta wieś własnością Miko łaja i Mateusza Mietniowskich i Sosnowskiego. M. graniczy na płn. z Lednicą, na zach. z Ro żnową i Pawlikowicami, na płd. z Chorągwicami a na wsch. z Biskupicami. Mm. Mietuliszki, folw. , pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Płutyszki. Mietzel, prawy dopływ Odry, wypływa z jeziora Soldyńskiego, płynie pod Kostrzyn. Mietzelchen niem. , ob. Miczelka. Mlezieniec, mały zaśc na odludnom Polesiu, pow. bobrujski, okr. polic hłuski. Miezowicze al. Miazowiczy, wś w płn. stronie pow. bobrujskiego, przy drodze z Protasewicz do Mojsiejewicz, ma 10 osad, miejscowość poleska, grunta piaszczyste. A. Jel. Miezowo, Mizowo, Myzowo, Mizów, wś, pow. kowelski, w 1 okr. polic. , gm st. konarska, o 19 w. na płn. zach. od Kowla, st. dr. kijowsko brzeskiej, pomiędzy Kowlem i Krzymno; ob. Pamięt. Kijow. Arch. Kom. t. I, oddz. 2, 85, 93; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1, 400, 413; oz. VI, t. 1, 217. 219; dodatki 71. Mieża 1. dobra i wś kośc. nad jez. Mieżo, pow. horodecki, własn. Mikołaja Glińskiego; 1713 dzies. ziemi wraz z folw. Borysówką. 2. M. , ob. Meża. Mieżańce 1. wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Mejszagoła, okr. wiejski Jurjewo Mietel Mietczałówka Mieta Mieszyce Mietełka Mietkiny Mietkowo Mietlicyna Mietliczyce Mietlińce Mietły Mietnica Mietuliszki Mietzel Mietzelchen Mlezieniec Miezowicze Miezowo Mieża Mieszycze Mieżańce Mieźdźice Mieżeń Mieżewicze Mieżyrycz Mieżyrecze Mieżyły Mieżybród Mieżużoł Mieżulewszsczyzna Mieżulewo Mieżujewo Mieszyce Mieżno Ejszyszki, między Kiernowem a Europą, na leży do dóbr Europa, Narbuta, 52 dusz rewiz. 2. M. , okolica szl. , pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. Ejszyszki, okr. wiejski Podborze, należała do b. dóbr rząd. Raduny, o 10 w. od Ejszyszek; 4 dusze rewiz. 3. M. , wś włośc, pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. Koniawo, okr. wiejski Nacza, 49 dusz rewiz. J. Krz. Mieżanka, zwana także Bołotnicą z powodu błotnistego koryta, rz. , bierze początek około wsi Rony w pow. borysowskim, płynie w kie runku płd. i przebiegłszy około 32 w. , wpada do Berezyny z lewej strony naprzeciw folw. Hlewin. M. przyjmuje z prawej strony do pływ Żuromlę. Na jej brzegach znajdują się bujne łąki i ruda żelazna. Znaczniejsze wsie nad M. są Ratucicze, Zamieżany, M. Niehłowicze, W. Niehłowicze, Dziukirki i Miodcza. Niedaleko ostatniej wsi leży niewielkie jez. zwane Głuchem. M. przecina dr. żel. moskiewsko brzeską między stacyami Borysów i Bojary i między wsiami W. i M. Niehłowiczami. W 1812 r. d. 25 listop. przy ujściu M. do Be rezyny operował oddział wojsk franc, ażeby odwieść gen. Czyczagowa od Studzianki i przeprawy przez Berezynę. T. S. Mieżany 1. fol. i wś rząd. , pow. oszmiański, 3 okr. polic, gm. Dziewieniszki, okr. wiej ski Stołhany o 35 w. od Oszmiany, 5 w. od Dziewieniszek, 6 dm. , 62 mk. kat. 17 dusz rew. . 2. M. , wś włośc, pow. święciański, gm. Święciany, okr. wiejski Wójtostwo Sudaty, o 12 w. na płd. wsch. od Święcian, 90 dusz rew. J. Krz. Mieżareczka, rzeczka w pow. ihumeńskim, ob. Międzyrzecz, Mieźdźice, dobra nad rz. Ulanką, pow. lepelski, 2 okr. polic, 3 okr. sąd. , o 18 w. od Lepla. Należały do jezuitów połockich, potem we władaniu komisyi edukacyjnej, w końcu w. XVIII nabyli te dobra Kolbowie, dziś na leżą one spadkowe do Zdrojewskich. Ziemi dwors. wraz z folw. Janowo 1250 dz. Kaplica kat. par. lepelskiej pod wez. śś. Piotra i Pa wła, fundacyi jezuickiej. M. K. Mieżeń, wś, pow. suraski, w 1 okr. polic, gm. zajkowskiej, 192 włościan uwłaszczonych. Mieżewicze, wś, pow. Słonimski, 2 okr, polic rożański, gm. M. , o 18 w. od Różany, o 20 od Słonima a 118 od Grodna, przy drodze z Różan do Słonima. Mieżewo 1. wieś, pow. wołkowyski, na płd. zach. od m. Piaski. 2 M. , wś, pow. połocki, w 3 okr. polic, gm. M. , 30 włościan uwłaszcz. Mieżewska gmina ma 7 okr. wiejskich kazimirowski, dubieniecki, czermecki, Wasilewski, Stanisławski, łyskowski i mieżewski; 588 włościan uwłaszczonych. Mieżnica, mała rz. we wsch. stronie pow. borysowskiego; właściwie dalszy ciąg rz. Łosznicy, płynącej w pow. orszańskim, nazwanej M. od granicy pow. borysowskiego w okolicy wsi Radzicy; za Radzicami, kędy ma młynek, przyjąwszy bezimienną strugę, z lewej strony wpada do Naczy, lewego dopływu Bobra; długość właściwej M. około 5 w. , kierunek ma południowy. A. Jel. Mieżniki wś w zach. płn. stronie pow. no wogródzkiego, gm. wsielubska, w 1 okr. polic, niehniewickim, nieopodal rz. Kremuszewki, 10 osad, miejscowość dość leśna, grunta dobre wzgórkowate. A. Jel, Mieżno al. Mierzno Stare i Nowe, wś i kol. pow. rawski, gm. i par. Budziszewice, wś ma 36 dm. , 300 mk. , 428 mr. ; kol. 8 dm. 45 mk. , 120 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 3 mk. , 6 mr. W 1827 r. wś rząd. , 11 dm. , 100 mk. Mieźo, jcjs. w pow. horodeckim, przepływa przez nią rz. Łowac, wpadająca do jez, Ilmen. Mieżonki, okolica szl. na głuchem Polesiu, pow. ihumeński, w 3 okr. polic berezyńskim, w par. berezyńskiej, przy lichej drożynie wio dącej z Duleb do Protasewicz i Druczan, 14 osad, grunta piaszczyste. A. Jel. Mieżostrowie, ob. Mieżystrow, Mieżów, dobra, pow. orszański, dziedzictwo Chrapowickich; około 1760 r. , własność Antoniego Marcina Chrapowickiego. Mieżujewo, st. poczt. w pow. toropieckim, gub. pskowskiej, pomiędzy st. W. Łuki i Toropiec Mieżulewo, zaśc nad rz. Piotrówką, praw. dopł. Olnicy, pow. bobrujski, w 3 okr. polic hłuskim, w par. kat. hłuskiej, przy drodze wiodącej z mka Urzecza do Hłuska, 7 osad, młyn, miejscowość głucha, poleska, piaszczysta. Mieżulewszsczyzna, wś, pow. miński, w 2 okr. polic rakowskim, gm. iwieniecka, na pół odległości pomiędzy mkami Kamień i Iwieniec, 9 osad, w miejscowości równej, bezleśnej, Mieżużoł, Mieżużały al. Meżużoł jez. w pow. borysowskim, na granicy pow. lepelskiego. Do podanych już pod ostatnią nazwą szczegó łów dołączamy ta zupełniejsze. Jezioro to le ży śród lasów i moczarów, o 4 w. na płn. od jez. Miadzioł, w okolicy Czernicy. Należy do dóbr Kublicze w pow. lepelekim. Ma figurę łuku podłużnego, rozpościera się w kierunku od płd. na płn. na długość 4 w. przy szerokości 1ej w. ; dość rybne. A. Jel. Mieżybród, wś, pow. siebieski, w 2 okr. pol. , gm. kićkowska; 52 włościan włościan. Mieżyły, wś, pow. drysieński, par. rosicka. Mieżyrecze, ob. Międzyrzecz. Mieżyreczije, ob. Usza. Mieżyrycz, ob. Międzyrzec. Mieżystrow al. Mieżostrowie, al. Michałowo, wś u źródeł rz. Jelnicy, dopływu Berezyny, w płn. stronie pow. bobrujskiego, w gm. świsłockiej, w 4 okr. polic świsłockim, przy dro Mieżniki Mieżnica Mieżewo Mieżareczka Mieżany Mieżystrow Mieżanka Mieżów Mieżostrowie Mieżonki Mieźo Mięciuny Mięcierzyn Mieżyszki żynie wiodącej z fol. Pierekala do wsi Chocienia, ma 14 os. , miejscowość odludna, poleska. Mieżyszki 1. lit. Mieżyszkiej, dwór nad rz. Niewiażą, pow. poniewieski, w 1 okr. polic, o 14 w. od Poniewieża, 1 dm. , 12 mk. ; kościół fil. drewn. , par. poniewieskiej, pod wez. N. M. Panny, wzniesiony 1792 r. przez Przeciszewskiego. M. należały dawniej do Tyszkiewi czów. 2. M. , wś, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Ejszyszki, okr. wiejski nowodworski, o 18 w. od Ejszyszek, należy do dóbr Meleciszki Kuncewiczów; 25 dusz rew. 3. M. , nad rz. Wersoką, okolica szl. i wś włośc, pow. lidzki, 5 okr. adm. , o 39 w. od Lidy a 3 w. od Ejszy szek; okolica M. 2 dm. , 13 mk. katol. ; wś M. , 7 dm. , 48 mk. tegoż wyzn. 4. M. , wś rząd. , pow. wiłkomierski, w 2 okr. polic, o 56 w. od Wiłkomierza, 33 dm. , 350 mk. , kaplica kat. 1859, dziś zniesiona. 5. M. al. Rudupie, zaśc, pow. wileński, 3 okr. pol, gm. Podberezie, okr. wiejski Glinciszki, 3 dusze rew. 6. M. , Mierzyszki Mieryszki, wś rząd. i zaśc. nad jez. Semejdo, pow. trocki, w 1 okr. pol. , 9 w. od Trok; wś ma 1 dm. , 5 mk. kat. ; zaśc 1 dm. i 9 mk. kat. J. Krz, Mięcierzyn, niem. Mittelwalde, wś, pow. mogilnicki, 73 dm. , 612 mk. , 246 ew. , 366 kat. , 268 analf. We wsi są folwarki 1 462 mr i 2 458 mr. Kościół protestancki paraf. należy do dyec gnieźnieńskiej. Według Lib. Ben. Łaskiego M. Manczerzyno należał do parafii w Lubczu t. I, 167. Poczta i gośc. w Gościeszynie o 3 kil. , tel. i st. kol. żel. w Trzeme sznie o 17 kil. M. St. Mięciszki, wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. 29 w. od Sejn, ma 24 dm. , 208 mk. ; w 1827 r. 16 dm. , 91 mk. Wchodziła w skład dóbr Justyanów. Mięciuny, wś, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. 28 w. od Sejn, ma 21 dm. , 210 mk. W 1827 r. 17 dm. , 107 mk Mięcowizna, fol, , pow. lipnowski, gm. Kłokock, par. Lipno, odl 7 w. od Lipna, ma 2 dm. , 20 mk. , 275 mr. Br. CL Mięczów al. Mieńczów, góra lesista, wznosi się na płn. wsch, granicy gm. Leszczyn z Rychwałdem, w pow. gorlickim, pod 39 50 wsch, dłg. g. F. , a 49 34 25 płn. sz. g. w paśmie Magóry małastowskiej. Wzniesienie 673 m. npm. Wody z płd. stoczystości spły wają do Przysłopu, prawego dopływu Ropy, a od płn. do potoku Siarki, lewego dopływu Sękowej. Br. G. Mięczyszczów, pot. , nastaje z połączenia kilku strug leśnych, biorących początek w lesie. Dworskimi Łanami zwanym 483 m. , wśród których od płd. wznosi się szczyt Popielicha 446 m. ; płynie na płn. wsch. przez wieś Mięczyszczów, w pow. brzeżańskim, gdzie przepływa dwa stawy, a połączywszy się z pot. od Nadorożniowa napływającym, zwraca się na wsch. , zrasza obszar Rybnik i tutaj u płn. podnóża wzgórza Omileńki 317 m. zlewa swe wody do Złotej Lipy z praw. brzegu; zabiera z lew. brzegu potok Manasterski i Olchowiec. Długość biegu 10 Ml. Od płd. wznoszą się wzgórza Rastowa 422 m. , Kopanie 399 m. i Na osobny 343 m. . Od płn. między M. pot. a Manasterskim, rozlega się grzbiet górski Obreczowa 429 m. . Br. G. Międzyczerwienny potok, ob. Czerwony potok, t. I, str. 845. Międziaki al. Miedziaki część wsi Polanej, pow. lwowski. Między. .. , ob. Medzi. .. , Mety. ,, Miądzybor, ob. Międzybórz, Międzybórz, wś, pow. opoczyński, gm. Opo czno, par. Libiszew, odl. 5 w. od Opoczna, ma 15 dm. , 144 mk, 105 mr. ziemi dwor. i 174 m. włośc. Wspomina tę wieś Myedzyborze Lib. Ben. Łaskiego t. I, 644. Fol. M. rozl mr. 139 gr. or. i ogr. mr. 119, łąk mr. 17, nieuż. i place mr. 3, bud. z drzewa 6. Br. OK Międzybórz, folw. , pow. szremski, 6 dm. , 167 mk. , wszyscy kat. , 52 analf. Poczta, gośc i tel. w Książu o 4 kil. , st. kol. żel. w Chociczy o 9 kil. Międzybórz, ob. Niedzbórz. Międzybórz, niem. Medzibor al. Mittelwalde, mko, pow. sycowski, w księstwie oleśnickiem, na górze, śród winnic i gajów, ma kościół paraf. ewang. w r. 1494 erygowany, z nabożeństwem polskiem i niemieckiem; par. katol. do Drołtowic. R. 1619 i 1633 splądrowali to mko Polacy, r. 1643 spalili je Szwedzi, w 1756 prawie całe spłonęło. Kwitnie tu płóciennictwo i ogrodnictwo. Fol. M. pod miastem należy do par. katol. w Mielicach. W Szkole polskiej z r. 1850, kś. Fiedler umieścił art. O szkołach polskich w ewang. par. M. Międzyborze, niem. Mittenwalde, os. , pow. krotoszyński, 2 dm. , 19 mk. , należy do dóbr Borzęciczek. Poczta i gośc w Borzęciczkach. Międzyboz Międzybuże, mylnie Międzyhor, mko, pow. latyczowski, leży na wzgórzu u zbiegu rz. Boha i Bożka, zkąd otrzymało nazwę, w 2 okr. polic, gm. w miejscu. W 1778 r. było 706 dm. ; w 1868 r. 579, obecnie zaś 510 dm. , 5014 mk, w tej liczbie 710 mieszczan chrześcian, 2000 żydów; resztę 2034 stanowią dawniejsi koloniści wojenni posieleńcy, dziś włościanie. Dwie cerkwie paraf. i 2 filial. , kościół kat. paraf. , synagoga, ratusz mur. z kilkudziesięciu sklepami w około, dawnych sięgający czasów, kilkanaście murowanych domów zajezdnych i kamienic, 2 apteki. Zarząd polic, urząd gm. , st. p. między Latyczowem a Masiawcami, st. tel; odległe 15 3 4 w. od Latyczowa a 1773 w. od Doraźni, st. dr. żel. odeskowołoczyskiej. W ogóle M. należy do Mieżanka Międzybórz Międzyczerwienny Mięczyszczów Mięczów Mięcowizna Mięciszki lepszych i porządniejszych miasteczek Podola i zdala zwłaszcza malowniczo i okazale, się przedstawia. Ulice ma w części brukowane. Mieszczanie trudnią się wyprawą skór, tkactwem i drobnym handlem; żydzi nadto prowadzą dość obszerny handel zbożem i drzewem, w które okolica obfituje; w ogóle ludność słynie z zamożności. Kościół katol. początkowo drewn. , przed 1586 r. pobudowany i dla starości rozebrany, natomiast w pomienionym 1586 r. Rafał Sieniawski, kaszt. kamieniecki, wybudował w zamku kaplicę, w której posługa parafialna odbywała się do 1632 r. Dziś stojący kościół par. , wedle księgi erekcyjnej, wymurował 1600 r. z kamienia, Hieronim Sieniawski, podczaszy kor. , starosta jaworowski, w stylu gotyckim, w kształcie krzyża, pokryty gontami, prócz kopuły pod blachą, bez naw, ze sklepieniem ozdobionem sztukateryą; dzwonnica również murowana fundacyi księcia Adama Czartoryskiego 1812 r. , o czem zachowany napis świadczy Bogu J. O. X. Czartoryski 1812 r. ; 10 ołtarzy, w wielkim obraz pędzla Bacciarelego, przedstawiający grupę patronów rodziny Sieniawskich i Czar toryskich, śś. Hieronima, Mikołaja, Rafała i Adama, w górze tegoż ołtarza herb Sieniawskich; konsekrowany powtórnie, post hosticum, 1741 r. przez bisk. kamienieckiego Hieronima Sierakowskiego, pod wez. S. Trójcy. Kopia erekcyi, oblatowanej w grodzie latyczowskim 1740 r. , świadczy, że przy kościele był fundusz na utrzymanie 12 ubogich, ks. Czartoryskiego, wojew. ruskiego, zaś Rafał Sieniawski wieś całą Rusanowec jako też łąkę przy drodze do Baru, wolne mlewo, konia jednego ze stadniny, annuaty 50 florenów z myta międzyboskiego, oraz dziesięcinę snopową z łanów dworskich na utrzymanie kościoła i księży, erekcyą w tymże grodzię latyczowskim 1591 r. oblatowaną, na wieczne czasy dał i darował. Przy kościele byli tak zwani altarzyści na mocy zapisu 1756 r. W. Badyńskiego 10, 000 zł na dobrach międzyboskich hipotekowanych. Odpust wraz z pamiątką koronacyi obchodzi się corocznie przy napływie pobożnych. Przy kościele jest bractwo z przywileju Klemensa XII z 1760 r. Par. kat. dek. latyczowskiego ma 1548 wiernych; dawniej była kaplica w Hreczyńcach. Do par. międzyboskiej, oprócz M. z przedmieściem, należy mko Pilawa i wsie Bachmatowce, Banaszki, Bozulińce, Bułhaje, Czartoryika, Dłużek, Głowaczówka, Hołosków, Hołowczyńce, Hreczyńce, Ihnatowce, Jarosławka, Junaczyńce, Kantywka, Karpowce, Lubomirka, Łysanowoo, Łysohórka, Masiowce, Michunki lasowe i polowe, Mołomolińce, Mytkowce, Podchomowce, Pańkowce, Pilawka, Pirohowce, Podleśce, Popowa, Proniłów, Raj futor, Redwince, Rusanowce, Stawnica, Szpiczyńce, Tereszowce, Wacowa, Wołosowce, Zapadyńce, Zawujka i Zołotarynka. Do b. dekanatu unickiego pro topopii M. należały parafie Dawidkowce, Derażnia, Czeszki, Kopaczówka, Sieniawa Stara, Stawnica, Szpuczyńce, Zapadyńce. Cmentarzy 2, na starym jest kaplica w 1800 r. kosztem bractwa ś. Trójcy i parafian z cegły postawiona; była też dawniej przy kościele szkoła parafialna o 2ch klasach. Zamek obronny Sieniawskich, później rezydencya baszów tureckich i przez nich w stylu wschodnim odrestaurowany, w całości się zachował. Ks. Adam Czartoryski gorliwy o oświatę swych współobywateli, darował zamek na szkołę powiatową, która otwartą została 10 paździor. 1814 r. , w obecności licznie zgromadzonej szlachty, przez Jana Nep. Wilczyńskieskiego, marszałka zwiahelskiego, wizytatora gub. podolskiej i wołyńskiej. Jednocześnie z konfiskatą M. szkoła została zamknięta a zamek zaliczony do dóbr państwa i jako dworzec cesarski posiada swego komendanta. Cesarz Mikołaj I i Aleksander II często w nim rezydowali podczas jesiennych manewrów wojsk konsystujących na Podolu. Kaplica zamkowa nic szczególnego nie posiada, oprócz pomników pamiątkowych bytności w M. rodziny węgierskiej hr. Esterhazych w 1749 r. Pomniki przeniesiono do kośc. paraf. , kaplicę zaś przerobiono na cerkiew i bogato w stylu bizantyjskim ozdobiono. Oprócz cerkwi zamkowej, obsługiwanej przez kapelanów wojskowych, w starem mieście jest 3 cerkwie katedralna sobór, pod wez. N. Panny Uspenja Bohorodicy, murowana i dwie filialne ś. Dymitra mur. i ś. Trójcy drewn. , obie przerobiono z unickich. Na przedmieścia Trybuchówce jest druga cerkiew paraf. Uspenja. Szkółka ludowa 1kl. Żydzi mają obszerną murowaną synagogę i 5 domów modlitwy; kosztem zaś kahału utrzymują szpital na 20 chorych. Dwa młyny jeden na Bohu, drugi na Bożku są własnością gminy miasta, arendowane rocznie w sumie 1600 rs. ; gorzelnia o 150pudowym dziennym zacierze; fabryka świec łojowych. Jarmarki 6 stycznia, na Trzech Króli, trwający cały tydzień, zjazd bywa nader liczny, konie w wielkiej ilości sprowadzane Małej Rossyi, woły z Besarabii i Ukrainy; obrót pieniężny według wykazu rządowego 300, 000 rs. ; mniej znaczne jarmarki są na Przewody, na Zesłanie ś. Ducha, 20 lipca na ś. Eliasza i 20 grudnia na ś. Makarego. Po za rz. Bożkiem widać wyspę zwaną Rakowiec, zarosłą drzewami, wśród których widnieją ruiny zamku z wieżą, jakoby przez Turków wzniesioną. Podanie miejscowe nazywa je ruinami zamku Rakoczego. Jest wieść, jakoby od pałacu w M. prowadzi podziemne sklepienie pod Boż Mieżyszki Międzyboż Hem aż do wyspy Rakowiec. Dziś ono zatarasowane. W tych to lochach, jak mówi podanie, lud ukrywał się przed Tatarami. Za miastem, ku wsi Wołosowcom, jest grupa mogił, o których jest następujące podanie W czasie jednego z licznych napadów, M. będąc otoczony przez Tatarów, znajdował się w wielkiem niebezpieczeństwie, gdy niespodzianie na czele wojska, zjawia się młodziutka ks. Lubomirska z Zińkowa, odpędza hordę od miasta, a ścigając zadaje jej porażkę. Liczne mogiły świadczą o zwycięztwie dzielnej niewiasty i garstki mężnego rycerstwa nad dziczą tatarską. Podług innego podania stał tu obozem przez 3 dni Jan Kazimierz i pobił Tatarów, na pamiątkę czego usypano mogiłę. Do gminy międzyboskiej należy 13 starostw, w nich osad 2, 247, ludności w obrębie gminy włościan 6, 164 męż. , 6, 759 kob. , innych stanów 1, 477 męż. , 1, 561 kob. , w ogóle więc mieszkańców w obrębie gm. 15, 961. Ziemi należącej do gm. we władaniu włościan 24, 201 dz, , w tej ilości ornej 16, 025 dz. , wypada więc na 1 włośc. 1 09 dz. ; do innych stanów należy tylko 2, 004 dz. , w tej ilości 625 dz. ornej, z przyczyny, że cała gmina należała do Czartoryskich i po skonfiskowaniu dworska ziemia rozdaną została włościanom. Miejscowość z samej natury obronna, jako leżąca w widłowinach dwóch rzek, okrążona bagnami i lasami, w żyznej glebie, wcześnie musiała nasunąć pierwotnym mieszkańcom myśl szukania tu bezpiecznego schronienia. To też wraz z pierwotnemi dziejowemi wzmiankami o Podolu, spotykamy wspomnienia o M. W XII już wieku M. był grodem warownym, zniszczonym zapewne podczas najścia Tatarów 1240 r. Wyparowawszy ich w 1331 r. w. ks. lit. Olgierd, oddał M. synowcom swoim ks. Koryatowiczom, którzy zbudowali tu wspaniały i obronny zamek. Kazimierz W, zawierając w 1366 r. pokój z ks. litewskimi, wymienia posiadłości ks. Lubartowi przeznaczone, a M. w tej liczbie. Tyle pobieżnych wzmianek o M. znajdujemy z czasów władania nad Podolem książąt litewskich. Nie wiele więcej można znaleść danych o pierwszych wiekach po przyłączeniu Podola do Polski i wcieleniu do krajów koronnych. Zdala od ogniska życia politycznego, jak w ogóle wszystkie sprawy kresowe, o tyle zasługują na uwagę kronikarzy, o ile jaka miejscowość zasłynie jako widownia świetnego zwycięztwa lub wielkiej klęski. Jako królewszczyzna z obronnym zameczkiem, zbudowanym nad czarnym szlakiem, jedną z głównych arteryj, którą dzicz tatarska spływała w głąb kraju, M. oddawany bywał w czasowe władanie tak zwanym nadgranicznym starostom, ludziom rycerskiego animuszu, zawsze gotowym z orężem w ręku na spotkanie nieproszonych gości. W 1451 r. Jan Łaszcz, ssta zińkowski, Matyasz, prawdopodobnie także Łaszcz, ssta międzyboski, z Janem rzeczonym Niemcem, sstą latyczowskim, pobili oddział tatarski pod Trębowlą. W d. 23 lipca 1507 r. Jan Kamieniecki, kaszt. lwowski, po trzytygodniowym wypoczynku w M. , walczył zwycięzko z Tatarami na polach sąsiedniej wsi Woronowa. W 1566 r. hetman Mikołaj Sieniawski od przemagającej ordy był oblężony w M. , prawdopodobnie z niewielkim oddziałem rezydujący chwilowo w zameczku jaż jako właściciel, bowiem 1581 r. brat het. Rafał Sieniąwski, kaszt. kamieniecki, buduje w zamku kaplicę par. i odpowiednio ją uposaża. Zasłużona w kraju rodzina Leliwitów Sieniawskich zrozumiała znaczenie z natury obronnej miejscowości, położonej naówczas na linii strategicznej zagonów tatarskich, w przyszłości zaś zbuntowanej czerni kozaczej i często z nią sprzymierzonych zastępów obcych. Wzmacniają i powiększają zamek, utrzymują stałą i liczną załogę, drobne więc oddziałki tatarskie z trwogą obchodzą kresową forteczkę, nawet pamiętny napad 1615 r. hana DziamyGereja, który na czele 100, 000 krymskiej ordy, mieczem i ogniem niszcząc i wyludniając całe niemal Podole i Wołyń, przechodzi spokojnie pod murami Międzyboża. Przy tak sprzyjających okolicznościach, w warunkowo spokojniejszych za czasów panowania Stefana Batorego, Zygmunta III i Władysława, M. szybko zajmuje na Podolu pierwszorzędne prawie stanowisko pod względem ludności i zamożności. Okoliczna szlachta buduje tu dworki, służące za bezpieczne schronienie dla ich rodzin i mienia w chwilach trwogi od zagonów tatarskich. Licznie osiadły lud rzemieślniczy wyrabia i sprzedaje na targach i jarmarkach juchty, safiany, kurdybany i kapelusze, których wyrób przetrwał najdłużej podług Marczyńskiego M. jeszcze w 1823 r. słynął z wyrobu kapeluszy kastorowych. Kolonie Ormian i Greków zakładają bogate sklepy i składy wschodnich towarów, mających obszerny odbyt do sąsiedniego Wołynia i Ukrainy. W tak kwitnącym stanie liczył M. kilkanaście tysięcy ludności. Wkrótce jednak niepokoje kozackie zniszczyły wszystko do szczętu. W onych nieszczęsnych latach M. bardziej zarysowuje się w dziejach naszego kraju, pełno o nim wzmianek niemal we wszystkich pamiętnikach. Latyczów, Bar, M. stanowią linią demarkacyjną, po za którą idea t. z. swoboły kozaczej wcale się nie przenosi i nie znajduje poparcia między ludem; inne tu warunki spółeczne i towarzyskie. Międzybożczyzna z ordynacyą ostrogską jest prawie krańcowym punktem magnackich fortun, kraj zaś zbliżony do Wołynia przybiera cechę więcej szlachecką; w rozdrobionych majętnościach rezydują sami właściciele. Stosunek z włościanami zbliżony, patryarchalny, antagonizmu religijnego nie ma. Unia kościelna, łatwo dawniej przyjęta, łączy u stóp ołtarza pana z poddanym. Przy takim więc ustroju M. staje się prawdziwą kresową warownią dwóch sprzecznych prądów, okoliczny kraj pierwszym etapem wojennym, gdzie zastępy stron bojujących wzajemnie się zmieniają, to też zaraz w okolicy Konstantynowa ks. Jeremiasz Wiśniowiecki gromi drobne oddziały Kozaków. W 1648 r. , w przededniu nieszczęśliwej potrzeby pilawieckiej, Bohdan Chmielnicki pod M. łączy swe wojsko z zwycięzkim oddziałem Krzywonosa, wracającym z pod Baru. Dla czego wówczas nie pokusił się o zdobycie obronnego zamku, niewiadomo. Hieronim Adam Sieniawski, ssta lwowski, dziedzic M. , 24 marca 1649 r. swoim pułkiem zasila garnizon międzyboski, który się wkrótce powiększa pieszymi pułkami Latalskiego Nim się bowiem wojsko polskie oszańcowało pod Zbarażem, jeden z regimentarzy Mikołaj Ostroróg, podczaszy kor. , radził stanąć obozem pod Konstantynowem, opierając się o forteczkę międzyboską, i tu czekać na nieprzyjaciela; gdy zdaniu Ostroroga inni współregimentarze byli przeciwni, Mikołaj Firlej, na czele 20 chorągwi podchodzi pod M. i za j biera oddział Latalskiego, oraz pułki Sieniawskiego. W tymże dniu Kozacy z sprzymierzonymi Tatarami zajmują bezbronny zamek, niszczą i palą miasto. Z mocy traktatu abarażskiego M. chwilowo wraca do Sieniawskich, lecz zaraz w następnym roku Chmielnicki w drodze do Kamieńca ze sprzymierzoną ordą staje obozem między Chmielnikiem a M. ; szczupły garnizon polski przed tak znacznie przemagającą siłą musiał zamek opuścić, którym powtórnie zawładnął Bohdan Chmielnicki. Po ustąpieniu Chmielnickiego tylną straż jego, pod wodzą pułkownika Prystupina, hetman pol. Kalinowski znosi pod Konstantynowem i M. Ostatni pobyt Chmielnickiego w M. był w 1653 r. obozuje tu watażka czas dłuższy i śle posłów pułkowników Antona Kijowskiego i Daniła do Jana Kazimierza, znajdującego się wówczas w obozie na polach Gliniańskich. Poddanie się Kozaczyzny Rossyi w Perejasławiu w następnym 1654 r. zmienia nieprzyjazną dotąd ordę w sprzymierzeńca, kozaczyzna zmienia kierunek swych napadów, następują więc spokojniejsze czasy, tylko drobne oddziały grasują jeszcze w Braoławszczyźnie. śmierć Bohdana Chmielnickiego d. 15 sierpnia 1657 r. w Czehrynie, wybór na hetmaństwo Jana Wyhowskiego i traktat hadziacki 1658 r. darzą kilkuletnim spokojem znękaną bratobójczą wojną krainę. M. wraca w posiadanie Sieniawskich; Hieronim Adam Sieniawski Mię ssta lwowski, umarł jeszcze w 1649 r. w młodym wieku, zostawiając jedynego syna, zrodzonego z Elżbiety Potockiej, Mikołaja Hieronima małoletnim, pod opieką matki i jej ojca Stanisława Rowery Potockiego, hetm. w. kor. Hetman chętnie i dłużej przesiaduje w forteczce swego wnuka, odbudowuje z gruzów zamek, uzbraja zdobytym orężem i armatą, a gdy w 1655 r. het. pol. Stan Lanckoroński, po potrzebie ochmatowskiej, ściga cofające się w głąb Ukrainy wojsko rossyj. , 16 sier. Rewera Potocki z rannymi i częścią taboru wraca do M. i przez jeńców wojennych sypie wały, kopie fosy, dla uzupełnienia zniszczonej waro wni. W 1656 r. widzimy znowu Rewerę Potockiego w M. D. 23 lipca 1656 r. w M. w obecności sędziwego het. Potockiego, Jerzego Lubomirskiego, Pawła Sapiehy, het. w. lit. , Jana Sobieskiego, natenczas chorążego, i Stef. Czarneckiego, woj. ruskiego, Jerzy Rakoczy, ks. siedmiogrodzki podpisuje uniżający dla siebie traktat, mocą którego z 30, 000 wojska i 27 armatami składa broń, wypłaca milion złotych wojsku polskiemu, dwakroć wodzom i drugie tyle hanowi krymskiemu. Po owym fakcie historycznej doniosłości M, schodząc z widowni politycznej pozostaje zawsze jedną z lepszych podolskich warowni; dziedziczy ją Mikołaj Sieniawski, strażnik, chorąży nakoniec hetman polny kor. Gdy więc w listopadzie 1666 r. liczna orda krymska łącznie ze zgrają kozacką oblega i atakuje wielokrotnie M. , miejscowa załoga tak mężny stawia opór, że chociaż w następnych latach 668 i 1669 różne ordy plądrują nieustannie po Podolu i Wołyniu, nie kuszą się jednak o powtórne zdobycie M. ; Dopiero w przededniu tureckiej wojny, zakończonej traktatem buczackim w 1671 r. znaczne siły tatarskie oblegają M. lecz ruchy strategiczne oddziałów polskich, z jednej strony Buhłanowskiego, pułkownika podolskiego, z Mohylowa, z drugiej strony połączenie przez kasztelana czernihowskiego Gabryela Silnickiego rozrzuconych chorągwi w obozie pod Sołobkowcami, zmuszają ordę do odwrotu. Kiedy mianowicie i jakiemi sitami został zdobyty M. określić trudno, mógł nim owładnąć w lipcu lub sierpniu 1672 r. han tatarski MengliGe rej dążąc na czele swej ordy wraz z Piotrem Doroszenką na pomoc sułtanowi Mahometowi IT pod Kamieniec, lub, co pewniej, wskutek traktatu Buczackiego opuściła go dobrowolnie załoga polska, ustępując miejsca oddziałom janczarów tureckich, w zamku zaś i w wyludnionem miasteczku osiadają tatarzy wychodzcy litewscy, znani w historyi pod nazwą Lipków, z dowódzcą swoim niejakim Tarasawskim, również tatarem litewskim, który za pośrednictwem Halit Baszy Kamienieckiego prosił sułtana o emirostwo i pobudowanie Międzyboż Mię Międzyboż meczetu w M. ; sułtan odmawia dla niepewności utrzymania M. przy Turcyi. Przewidywanie sułtana rychło się spełniło 18 października tegoż roku Mikołaj Sieniawski, już jako chorąży kor. , wraz z Tarła, woje. sandomirskim, po odbiciu 200 podwód prowiantu, dążącego do Kamieńca pod eskortą turecką, oblega, M. , zmusza załogę do poddania się, wycina w pień Lipków, tak że jeden tylko Tarasowski zdołał umknąć. Po zwycięztwie Chocimskiem, gdy zdobycie Kamieńca okazało się niemożebnem, i system nieustannej blokady został przez Jana III postanowiony, w M. staje na czele 1000 koni Modrzejewski, podcz. sieradzki. W 1674 r. Jan Sobieski, idąc na zdobycie Baru, gości czas jakiś w M. Snać dzielny M. Sieniawski, zdołał utrzymać się w M. w brew umowie Żurawińskiej 1677 r. , acz Porta w liczbie innych fortec i M. sobie zawarowała, gdyż Pasek w swym pamiętniku pod 1678 r. ubolewa nad spustoszeniem przez Turków Niemirowa i M. Jakie dalsze były losy miasteczka do traktatu Karłowickiego, w czasie nieustannych walk z potęgą turocką, tatarami i ze zbuntowanem kozactwem, niewiadomo; musiał M. pozostać we władaniu Turków, gdy mieli czas pobudować meczet, do dziś dnia egzystujący, powiększyć i w stylu wschodnim ozdobić zamek; tem pewniej, że w tym czasie Mikołaj Sieniawski opuszcza kresy podolskie, towarzysząc Janowi III, już jak hetman polny, w wyprawie Wiedeńskiej, po powrocie z której zmarł w 1684 r. Spadek po nim otrzymuje ostatni potomek po mieczu Adam Mikołaj Sieniawski, kaszt. krak. hetman W. Kor. , stały adherent i partyzant Sasów, sprzymierzeniec i osobisty przyjaciel Piotra W. Dumny możnowładza, bez talentu i instynktów politycznych, marzący o koronie polskiej, strawił swe życie na intrydze lub bratobójczej wojnie; to też w długoletniem władaniu M. żadnego ważnego faktu zaznaczyć nie można. M. stoi otworem dla wojsk obcych, które w rozmaitych czasach w wojnie z Karolem XII i Turcyą, wałęsają się po kraju. Umierając d. 16 lutego 1726 r. Sieniawski pozostawił olbrzymią fortunę w spadku jedynej swej córce Zofii, zaślubionej 1mo woto Stanisławowi Denhofowi, hetmanowi pol. litew. , po śmierci którego wyszła powtórnie w 1730 r. za Augusta Aleksandra na Klewaniu i Żukowie ks. Czartoryskiego, wojew. ruskiego. Odtąd M. zostaje jakby gniazdem podolskim ks. Czartoryskich, chociaż stale mieszkają na Litwie lub w Puławach. M. jest ogniskiem administracyjnym i ekonomicznym rozległych ich dóbr kluczów Mikołajewskiego, Granowskiego i Międzyboskiego, który sam liczył w końcu. zeszłego stulecia 65 wsi i 4 miasteczka. Kozacy z Tatarami zrabowali i spalili, zabór turecki ostaSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 65. tecznie wyludnił Podole, zdawało się że kraj w perzynę obrócony, pustynią na zawsze zostanie; nie uszło jednak kilkadziesiąt lat zapobiegliwych a rozumnych rządów ks. Czartoryskich i step ten bezludny przywdziewa istnie cywilizacyjną szatę odbudowane wioski, murowane folwarki i groble, drogi utrzymane w porządku, wysadzone drzewami. Nie liczną ludność miejscową, rozbujałą trądycyą hajdamaczyzny i zagonów tatarskich, potrafili ks. Czartoryscy osiedlić i nakłonić do pracy około roli. Ks. wojew. ruski, następnie syn jego Adam, generał ziem podolskich, niejednokrotnie rezydują w zamku międzyboskim; w odbudowanem miasteczku żyją tłumy książęcych oficyalistów i przybyłej okolicznej szlachty. Obaj gościnni i uczynni, wielcy patryoci, ludzie wzniosłego umysłu, z poczuciem uszanowania praw i konieczności organicznej pracy, zbawiennie oddziaływują na podolskie społeczeństwo, które na wzór ich buduje się i zabiera do pracy. We wrześniu 1790 r. na czele dywizyi złożonej z 14, 000 wojska różnej broni przybył na Podole Ta deusz Kościuszko, i ze swym sztabem zakwa terowawszy się w M. , stale tu zostawał do lipca 1791 r. i w tym czasie poznał i pokochał Teklę Żurawską, chorążankę żydaczewską. Ostate czny pogrom rzeczypospolitej zastał ks. gene rała ziem podolskich w Wiedniu, gdzie od 1792 r, wraz z rodziną zamieszkał. Podole włączone do Rosyi, M. z innemi dobrami ks. Czartoryskich, skonfiskowany, zostawał w administracyi rządowej do 1795 r. , w którym cesarzowa Katarzyna II ukazem z d. 20 sier pnia kazała całą fortunę zwrócić synom ks. generała Adamowi i Konstantemu, przebywa jącym w Petersburgu jako oficerowie gwardyi i szambelani cesarscy. W 1796 r. cała ro dżina ks. Czartoryskich zjeżdza do M. W dzia le rodzinnym z 1823 r. po śmierci ks. genera ła, M. dostał się ks. Adamowi. Po 1831 r. M. wraz z innemi dobrami ks. Czartoryskich zabrany został na rzecz skarbu. Międzybożczyzna z kluczem Granowskim przez ukaz ces. Mikołaja, zamienioną została w osadę wojenną posielenie, z zarządem wojskowym; następnie, w skutek oswobodzenia włościan za ces. Ale ksandra II w 1861 r. posielency ci zostali uwłaszczeni. W. M. urodził się w 1824 r. ks, Witold Czartoryski, Ob. opis w Tyg. illustr. z 1867 r. N 382 i Kazimierza Pułaskiego w Kłosach, t. XV, 274. Porów. Pamiat. Ki jew. Arch. Kom. ; t. I, cz. 3, 188, 191, 434; t. III, cz. 3, 204, 209, 230, 394, 414; t. IV, cz. 3, 162; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 214, 579; cz. III, t. 3, 169, 458, 520, 578, 771, 773; cz. III, t. 3, 21, 32, 55, 72, 98, 99, 104, 132, 147, 180; c. Y, t. 1, 283; cz. VI, t. 1, 27, cz. VI, t. 2, 261; Wieliczko, t. I, I75, 347; i II, 24 Międzybrodzie Międzyboż Międzybrody Międzybożek 275, 501; t. IV, 41; Grabianka, 132, 207, 216, 270; i z. Samowidziec, 20, 48, 117, 156 274, 278. Mich. Ziel, Dr. M. , X. M. O. Międzybożek, futor, pow. latyczowski, par. Międzybóż. Międzybrody po rusku Meżybrody, wś, pow. stryjski, 26 ML na płd. zach. od Stryja, 10 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. i urz. poczt. w Skolem. Na wsch. leży Synowudzko niżne, na płn. i zach. Synowudzko wyżne, na płd. Pobuk. Wzdłuż granicy zach. płynie Opór od płd. na płn. ; wzdłuż granicy płn. i wsch. Styj, zrazu od zach. na wsch. , po tem na płd. i odtąd zaczyna być spławnym. Wr. 1880 było 129 mk. w gm. , 8 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , należących do górskiego rodu Bojków. Par. rzym. kat. w Skolem, gr. katol. w Pobuku. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja. Lu. Dz. Międzybrodzie, 1. Lipnickie, wś, pow. bialski. Leży w napływowej nizinie 336 m, npm. na lewym brzegu Soły, u ujścia małego pot. płynącego z Magórki 913 m wznies. . Dolinę otaczają lesiste wzgórza, będące podnóżami Magórki, spadające w pobliżu wsi na 672 m. od płd. a 666 m. npm. od płn. Widok na wsch. po drugiej stronie Soły zasłania Zjar 761 nad poziom morza wzniesiony. Gęsto zaludniona, bo według spisu wr. 1881 licząca 1285 mk, wieś ma przeważnie podmokłe grunta obracane na łąki i pastwiska. Obszar więk. pos. nieuprawia roli zupełnie i ma tylko 610 mr. pastw. i 1389 mr. lasu; pos. mn. ma 530 mr. roli, 301 mr. łąk i 208 mr. pastw. Jest tutaj parafia rzym. kat. dyec. krak. dek. bialskiego, z kościołem murowanym, wzniesionym w r. 1862, i szkoła ludowa jednoklasowa. Dawniej był tu kościół filialny do parafii w Czańcu, zamieniony 1845 r. na kapelanię lokalną a 1850 r. na parafialny. Obejmuje ta parafia Międzybrodzie Kobiernickie z ludnością 2689 rzym. kat. i 45 izrael. Przy kościele jest zakładowy majątek na szpital dla ubogich z kapitałem 105 zł. w. a. Ta wieś graniczy na zach. z Ponikwą, na płd. z Czernichowem. Wchodziła w skład starostwa lipnickiego. 2. M. Kobiernickie, wś, pow. bialski na półn. od M. lipnickiego, leżąca na lewym brzegu Soły, u ujścia do niej Małej i Wielkiej Żarnawki. Obydwa pot. płyną w kierunku płd. wsch. z lesistego grzbietu odgraniczającego tę wieś na zach. od Straconki. Dolina, w której wieś jest zabudowaną, ma 313 m. bezwzględnej wysokości, grzbiet zaś górski na zach. sterczy w szczytach Groniczki do 824 m. , na Lasach do 670 m. npm. Granicę od wsi Wielkie Kozy, t. j. płn, tworzą wyniosłości sięgające od zach. ku wsch. 839, 741, 830 i Bujakowa góra 749 m. npm. Na zach. ku rzece zniżają się góry osiągając, w szczycie Zasolnicy 662 m. ; Krzaki zaś oddzielające M. Kobiernickie od lipnickiego, zwane Nowym światem, dochodzą w najwyższym miejscu do 666 m. bezwzględnej wysk. Z 975 mieszk. rz. kat. przebywa 34 na obszarze więk. pos. St. Torakowicza, składającego się z 330 mr. roli i pastwisk i 1155 mr. lasu. Pos. mn. ma 364 roli, 139 łąk, 92 past. i 2 mr. lasu. W obydwóch wsiach liczby mk. podane w spisie Vollstaend. Ortzverzeichniss i Szem. duch. z r. 1880 nie zgadzają się zupełnie, w pierw, bowiem podano liczbę rz. kat. na 1438, w drug. na 1251. 3. M. Żywieckie, wś, pow. żywiecki, przy ujściu pot. Isepnicy do Soły, po praw. brzegu tej rzeki. Wieś rozsiadła się w obszernej napływowej nizinie 394 m. npm. , okolonej z obu stron łagodnymi zalesionymi stokami Kiczery 831 m. npm. , Zjaru 761 m. i Magórki. Potok płynie w kierunku płd. zach. z podnóża W. Czysownika 853 m. wys. mającego. Nad pot. rozpościera się wysoka terasa dyluwialna, najprawdopodobniej pochodzenia lodowego, z wielkimi bryłami kwarcowego piaskowca, mającego znacznązbitość i twardość. Ten piaskowiec trudno wietrzeje i dla tego nie tworzy rumowisk właściwych typowym jamneńskim piaskowcom, znajduje się zaś w ławicach do dwóch m. grubych, na których leżą cienkie warstwy czarnych albo ciemno szarych stołupków piaszczystych Szajnocha Studya geol. . Kosmos, 1884, str. 62. Przez wieś prowadzi droga z Kęt do Żywca. Ta wieś należy do parafii w pobliskim Żywcu i ma 877 mk. rz. kat. Pos. więk. Areks. Albrechta ma obszaru 61 mr. past. i 570 mr. lasu, pos. mn. 415 roli, 170 łąk i 466 mr. past. Granice pociągnięte szczytami gór, t. j. Kiczery, Zjaru i W. Czysownika, oddzielają na płn. M. od Porąbki, linia poprowadzona lasami od W. Czysownika do szczytu Jaworzyny 864 m. npm. na wsch. od Kocierza, na płd. zaś styka się ta wieś z Oczko wem. Za czasów rzpltej należało M. żywieckie do państwa żywieckiego, Kobiernickie do starostwa Zatorskiego a lipnickie do starostwa lipnickiego. 4. M. , wś, pow. sanocki, po rusku Meżybrod, leży w nizinie Sanu 304 m. npm. , który oblewa ją od zach. , płn. i wsch. znajdując zapory w lesistej górze Bani 576 m. npm. wzniesionej, która wstrzymuje jego bieg płn. i zmusza do obrania kierunku najprzód wsch. a następnie płd. , poczem góry pokryte lasem, otaczające M. od płd. , sięgające do 440 m. bezwzględnej wysokości, zmieniają bieg rzeki znowu na wsch. W tej niewielkiej osadzie, liczącej 313 mk podług spisu ludności z r. I881, znajduje się cerkiew parafialna drewniana dyec. przemyskiej, dek. sanockiago. Szematyzm duch, ruski z r. 1881 podaje liczbę mk. podług wyznania na 360 gr. kat. , 6 izrael. i 11 rz. kat. Pos. więk. ma 732 mr. lasu bu Międzybrodzie kowego, pos. mn. 275 roli, 19 łąk i ogr. i 99 mr. past. Najbliższe wsie, leżące jednak za rzeką, są na zach. Trepcza, na wsch. Dębna a na płd. przys. Sanoka Königsbrunn. Mac. Międzybrodzie, przysiołek wsi Kacze Kacse na Spiżu. Międzychód 1. niem. Birnbaum, miasto powiatowe, na lewym brzegu Warty, pod 52 36 szer. płn. i pod 33 34 dług. wschodniej od Ferro. Grunt w górnych warstwach jest piaszczysty, głębiej natrafia się na margiel, glinę, jeszcze głębiej na węgiel brunatny. Okolica pagórkowata z pięknemi widokami aż do Sierakowa. Na przestrzeniach piaszczystych ku granicy brandeburskiej rozległe są lasy iglicowe. W licznych rybnych stawach i jeziorach znajdują się niekiedy i sułwice Moraene. Gmina składa się z 3 miejsc a M. , miasto, b Tama mostowa Brueckendamm, c Schönau. Z miastem łączy się bezpośrednio gm. Lipa niem. Lindenstadt. W r. 1881 było 3153 mk. ; 2031 ew. , 711 kat. i 403 żydów; w r. 1876 3068 mk. , 2000 ew. , reszta przez połowę kat. i żydzi. W r. 1871 zaś było 230 dm. ; 3207 mk. ; 2028 ew. , 582 kat. , 11 dysydentów, 586 żydów. Ludność prawie wyłącznie niemiecka. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, prowadzą handel ożywiony drzewem, okowitą, wełną, zbożem i końmi. Siedziba landrata, komisarza obwodowego, poborcy powiatowego, budowniczego pow. , kontrolera katastru, fizyka pow. , weterynarza pow. , król. nadleśniczego. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Międzyrzeczu, nadziemiańskiego w Poznaniu. Przed rokiem 1879 w M. był sąd powiatowy kolegialny. Kościół katol. parafialny należy do dekanatu Iwoweckiego; kościół paraf. ewang. do dyecezyi międzychodzkiej i synagoga. Szkoła rektorska; 2 szkoły elementarne kilkoklasowe, będące pod nadzorem inspektora powiat. mieszkającego w Międzyrzeczu, 479 analf. W najbliższej okolicy 5 gorzelni, cegielnie; w mieście 2 przędzalnie wełny, fabryka maszyn, 3 fabryki tabaki, browar, młyn parowy. W okolicy 2 kopalnie węgla brunatnego, w których 32 ludzi pracuje, piła parowa. Kasa oszczędności miejska; kasa pożyczkowa licząca przeszło 200 członków. Czytelnia i księgarnia, drukarnia. Trzech lekarzy, apteka, weterynarz. Urząd pocztowy drogiej klasy ze stacyą telegraficzną; poczthalterya; poczta osobowa do Wronek, przez Sowiągórę Eulenburg do Drezdenka Driesen; do Międzyrzecza; poczta listowa do wsi Wiejce Waitze. St. kol. żel. Drezdenko Driesen o 30 kil. ; st. kol. żel. Wronki o 36 kil. Wkrótce kolej żelazna ma się budować od Wronek przez Sieraków, Międzychód ku granicy brandeburskiej. W r. 1811 w M. było 262 dm. ; 1679 mk; w r. 1843 zaś 2637 mk. ; 1877 chrześcian, 760 żydów. M. , położony w dawnem województwie poznańskiem, był przed w. XVI własnością Andrzeja Nieszczkowskiego, który go r. 1505 puścił Tomaszowi Krzyżanowskiemu. W połowie XVI w. miasto należało do Stanisława Ostroroga, kasztelana międzyrzeckiego, i Mikołaja Skóry z Gaju, sędziego poznańskiego; na prośbę tychże Zygmunt August pozwolił w r. 1566 pobierać mieszkańcom mostowe na Warcie. W r. 1597 kupili M. od Ostrorogów Unrugowie, którzy byli właścicielami przez dwa wieki i którzy miasto i najbliższą okolicę zaludnili niemcami i protestantami. Kto pierwotnie wystawił kościół katol. paraf. niewiadomo. Łukaszewicz wspomina, że w księdze biskupiej jest o tym kościele wzmianka pod r. l443, a więc w połowie XV w. już istniał. Ostrorogowie przystąpiwszy za panowania Zygmunta Augusta do reformacyi, oddali kościół międzychodzki współwyznawcom, którzy w nim odprawiali nabożeństwo przez kilkadziesiąt lat. W roku 1691 Jan Ostroróg, wojew. malborski, powróciwszy na łono kościoła katolickiego, odebrał kościół protestantom i w miejsce dawnego drewnianego nowy wzniósł z cegły palonej. W księdze konsystorskiej znajduje się erekcya tegoż dziedzica z r. 1621, ponieważ poprzednia zaginęła. W tej erekcyi Ostroróg zastrzegł, że prawo kolacyi kościoła ma należeć do biskupów poznańskich i kapituły, w razie gdyby M. miał być własnością rodziny protestanckiej. Unrug, dziedzic M. , jakkolwiek wyznania luterskiego, złożył przeszło 5000 złt. pols. na naprawę kościoła. W M. urodził się znakomity bibliograf polski Jan Daniel Janocki Jaenisch, bibliotekarz Załuskiego. M. par. dek. lwowecki 1098 dusz. Międzychodzki powiat położony w części północnozachodniej departamentu poznańskiego, pomiędzy 52 26, a 52 46 szer. płn. , i pomiędzy 32 56, a 34 dłg. wsch. od Ferro, graniczy na płn. i zach. z departamentem frankfurtskim prowincyi brandenburskiej, na płn. wsch. z pow. czarnkowskim, na wsch. z pow. szamotulskim, na płd. z pow. bukowskim i międzyrzeckim. Największa szerokość powiatu ze wschodu na zachód cokolwiek na północ od miasta Babimostu wynosi 66 5 kil. , z północy zaś na południe w przecięciu tylko 20 kil. ; na wschód zaś od Kamionny, gdzie się pow. na płn. i płd. cokolwiek rozszerza, 30 5 kil. Powiat ma rozległości 25 50 mil kw, czyli 1420 kil. kwadr. Przepływa go Warta, zanim do Brandeburgii wchodzi. Na płn. od tej rzeki są rozległe lasy, w południowej zaś części krajobraz urozmaicają wzgórza; liczne jeziora; dolinę Warty na lewym brzegu zamyka szereg pagórków od Międzychodu do Skwierzyny; nad samemi brzegami rzeki dość znacz Międzybożek Międzychód Mię Miedzybrodzie ne są łąki. Grunt w ogóle średnio tylko jest urodzajny; 42 obszaru składa się z roli uprawnej; 5 5 jest łąk, 6 2 pastw. ; przeszło 40 lasów, reszta wody. Chów bydła nie jest znaczny, liczba przeciętna w całem państwie pruskiem o wiele przewyższa pow. międzychodzki. Dwie większe rzeki przerzynają obszar powiatu Warta i Obra. Warta płynie przez całą szerokość ze wsch. na zach. ; niedaleko karczmy Trzy buki Dreibuchen dochodzi do powiatu, dąży pod miastami Sierakowem, Międzychodem i Skwierzyną ku zachodowi i pod wsią Czajką opuszcza powiat, płynie następnie jeszcze przez 5 5 kil. na samej granicy i pod wsią Birkenwerder wdziera się do Brandeburgii; w powiecie całym jest spławną. Przybiera z lewej str. Kwilcz i Kamionnę; po za Skwierzyną Obrę. Obra wpływa do pow. pod Borowym Młynem Küntzelmühle, o 3 kil. na płd. od Bledzewa z pow. międzyrzeckiego, płynie z płd. na płn. , przybiera dwie mniejsze rzeki Tymę i Tarnakal i łączy się z Wartą pod Skwierzyną. W jeziora większe i mniejsze powiat bardzo jest bogaty; do większych, których jest blisko 20, należą Wielkie, na granicy pow. międzychodzkiego i szamotulskiego. Chrzypsko na wsch. od Sierakowa, Bielsko pod Międzychodem, Libichowo Libuch na płd. od Przytoczni na południowej granicy, Lutom na płd. od Sierakowa. Mieszkańców miał powiat w 1880 r. 50365; 23925 ew. , 25241 kat. i 1135 żydów; z pomiędzy katolików znaczna większość należy do narodowości polskiej; w r. 1875 było ludności 47955; w r. zaś 1871 47449 mk. , w miastach samych 14333 mk. Gmin miejskich jest 5 1 Bledzewo Biesen, 2 Kamionna Kähme, 3 Międzychód Birnbaum, 4 Sieraków Zirka, 5 Skwierzyna Schwerin a. W. ; 41 jest obwodów dominialnych; 102 gmin wiejskich, ogółem 157 gmin 281 miejscowości, 4343 dm. mieszkalnych. Ludność w r. 1871 dzieliła się na 22558 męż. , 24891 kob. ; 23299 ew. , 22614 kat, 14 dysyd. , 1522 żydów. W przecięciu na milę kwadratową przypada około 2000 mk. ; pow. międzychodzki wraz z międzyrzeckim najmniejsze mają zaludnienie w W. Ks. Poznańskiem. Głownem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo, gorzelnictwo, piwowarstwo, praca w fabrykach, w kopalniach węgla brunatnego, handel spedycyjny, palenie smoły, wypalanie wapna, chów bydła. Miejscem urzędowania landrata jest M. Powiat jest podzielony na cztery obwody czyli komisaryaty 1 międzychodzki, 2 miłostowski, 3 sierakowski i 4 skwierzyński. Urząd poborowy jest również w M. Przed reorganizacyą sądową z r. 1879 był w M. sąd kolegialny; od tego czasu powiat posiada dwa sądy okręgowe 1 w Międzychodzie, 2 w Skwierzynie Mię należące do pow. ziemiańskiego w Międzyrzeczu. Parafii katolickich jest piętnaście a w dekan. lwoweckim 1 Chrzypsko, 2 Kamionna, 3 Kwilcz, 4 Lubosz, 5 Lutom, 6 Międzychód, 7 Sieraków, 8 Wierzbno; b w dekan. zbąszyńskim 9 Bledzew, 10 Goraj, 11 Rokitno, 12 Skwierzyna, 13 Przytoczna, 14 Palkenwalde, 15 Trzebiszew Trebisch. Kościoły filialne są we wsiach Łężce, Gorońsko, Popowo, Zemsko, Chemsko, Kolsko, Twierdziciewo, Osiecko, Nowa Wieś. Parafii protestanckich jest 7 a do dyecezyi międzychodzkiej należą 1 Międzychód, 2 Przytoczna Prittisch, 3 Świniary Schweinert, 4 Wiejce Waitze, 5 Sieraków Zirke, 6 do dyecezyi międzyrzeckiej b Skwierzyna; c do dyec. poznańskiej drugiej 7 Orzeszkowo, dawna kalwińska parafia. Żydzi mają synagogi w Bledzewie, Międzychodzie, Sierakowie i Skwierzynie. Szkół wyższych nie ma w powiecie, rektorskie są w M. , Sierakowie i Skwierzynie; obok nich tylko szkoły elementarne; w r. 1871 było 8277 analfabetów. Czytelnia istnieje w M. ; drukarnie w M. i w Skwierzynie. Powiat ma obszaru 506112 mr. ; większa własność obejmuje 286224 mr. , wliczając królewszczyzny mające 101535 mr. rozl. Polskich właścicieli mają tylko jeszcze następujące majątki Kwilcz hr. Kwileckiego, Ławica Rutkowskiego i Mościejewo Stablewskiego; do tych jeszcze dodać można Łężeczek, wieś należącą do probostwa w Biezdrowie, a mającą gruntów proboszczowskich 1698 mr. Ogółem w ręku polskim jest jeszcze blisko 20000 mr. Po r. 1848 przeszły w ręce niemieckie Dłusk hr. BelinówWęsierskich, Niemierzewo Kierskiego, Białcz hr. Skarbka i Chalin Trzebińskiej, razem blisko 21000 mr. Kopalnie węgla brunatnego znajdują się pod Sierakowem, Bielskiem, Henriettenhof i Maryanowem. Gorzelnie istnieją w Wielkiej Wsi, w Starej Gorzycy AltGoerzig, w Gorzynie, w Nowej Gorzycy, w Wierzbnie Wiersebaum, w Muchocinie, w Wiejcach Waitze, w Małych Mnichach Klein Münche, w Wielkich Mnichach GrossMünche, w Rozbitku, w Kwilczu, w Wituchowie, w Łubuszu Lubosch, we wsi Łęczec, w Starym Rowku Althöfchen, w Dłusku Lauske, w Łubikowie Liebuch, w Przytoczni Prittisch, w Chemsku Gollmütz, w Nowej Wsi Neudorf; browary są w Międzychodzie, w Skwierzynie, w Sierakowie i w Przytoczni; fabryka tabaki w M. , fabryka cygar w Skwierzynie, fabryka ram złoconych w Skwierzynie, fabr. syropu w Goraju; piece do wypalania wapna 2 w Skwierzynie, w Sierakowie, w Wielkiej Wsi, w Aleksandrowie; młyny parowe w M. , w Bledzewie Biesen, w Skwierzynie, w Sierakowie, w Vorheide, w Kwilczu, w Rozbitku, w Lu Międzydrzewio Międzychód Międzydołowce Międzyczerwone buszu, w Wituchowie, w Grobii Grabitz. Drukarnie w M. i w Skwierzynie; domy sie rot w Rokitnie i w Lipie. Urząd pocztowy pierwszej klasy ze stacyą telegraficzną znajduje się w Skwierzynie; drugiej klasy ze st. telegr. w M. , trzeciej klasy ze st. teleg. w Górzynie, bez stacyi telegr. w Kwilczu i w Wiejcach Waitze, w Przytoczni, ze st. telegr. w Sierakowie; agentury pocztowe w Bledze wie, w Kamionnie, w Nowym Moście Neubrück. Powiat posiada następujące gościńce 1 z Gorzynia przez Międzychód i Sieraków do Wronek, 31 kil. długości w powiecie; 2 z Landsberga przez Skwierzynę, Chemsko Gollmütz, Przytocznią, Wierzbno, Górzyn, Kamionnę, Kwilcz i Lubusz do Pniew Peune, 64 kil. dług. w pow. ; 3 z Międzychodu i Go rzynia przez Nową Gorzycę do Pszczewa i da lej do Międzyrzecza, 4 kil. dług. w pow. ; 4 z Międzychodu przez Sowią górę Eulenburg do Drezdenka Driesen, 13 5 kil. dług. w pow. ; 5 z Sierakowa do Kwilcza, 11 5 kil. dług. ; 6 ze Skwierzyny przez Popowo Poppe do Mię dzyrzecza, 13 kil. dług. w pow. W okolicy miasta M. wykopano urny. 2. M. , wś, pow. szremski, 14 dm. , 81 mk. , 10 ew. , 71 kat. ; 21 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 6 kil. ; gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. w Czempiniu o 22 kil. 3. M. , dom. , pow. szremski, 2131 mr. rozl. , 3 miejsc. a M. , folwarki b Psuka, c Szelag, 11 dm. , 146 mk. , 14 ew. , 132 kat. ; 38 analf. Własność Konstantego Szczanieckiego. 4. M. Nowy, folw. , pow. wągrowiecki, 2 dm. , 34 mk. ; należy do dom. i gm. Laskowa. Poczta i tel. w Łopiennie. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 86, jako leżącą w par. Łopienno. M. St. Międzyczerwone al. Międzyczerwienne tak zwana jeszcze w 1799 r. , wś, pow. nowotarski. Graniczy od płn. z Rogoźnikiem i Maruszyną, od wsch. ze Skrzypnem i Zubsuchem, od płd. z Zubsuchem, od zach, z Ratułowem. Obszar tej wsi zrasza pot. Czerwony, dawniej Międzyczerwienny zwany; w płd. wsch. narożniku obszaru nastaje pot. Skrzypny, dopływ Rogoźnika; tworzy on tutaj część granicy wschodniej gm. M. ; w płn. znów stronie obszaru z pod góry Sormówki 732 m. , wy pływa potok Rączy, który okrążywszy Sormówkę od płd. i zach. , przechodzi na obszar Starego Bystrego, gdzie uchodzi z praw. brz. do Dunajca Czarnego. Na płd. zach. granicy z Ratułowem wznosi się dział wzgórzysty Bachladówką zwany 952 m. i 958 m. ; nad pot. Skrzypnym od zach. polne wzgórze Budza 900 m. . Grupa chat, które legły u wschodniego podnóża Sormówki, zwą się Mo rawą, a na granicy zach. z Miętustwem, na, Czerwonym pot. chaty leżące zwą się Takuskami. Wzniesienie wsi 771 m. Nazwę wsi wyprowadzają bądź od nazwy potoku Siar czyński, Rkps. Bibl. Ossol. , I825, bądź od czerwonawego granitu, będącego głównym składnikiem skał otaczających tę zagrodę. Te skały pokrywają się w lecie delikatnym mchem, czerwonej barwy, który po starciu wydaje woń podobną do zapachu fiołków. W geografiach z początku b. wieku znajduje my uwagę, że tutaj są nieprzebrane rudy że lazne, dzisiaj jednak niema w najbliższej oko licy wsi kopalni. Gleba jest kamienistą, zi mną, rodzącą jedynie owies i kartofle, które często przed zebraniem pokrywa śnieg. Z wy stających brył kamienia, które przed uprawą roli wieśniacy usuwają, robią obmurowania na około zagród zamiast płotów, używając za miast wapna lub gliny mchu, który za spójnik kamieni służy. Głównem zatrudnieniem mie szkańców, należących do szczepu góralskiego Podhalan, jest dowóz rudy do kuźnic w Za kopanem i Poroninie i chów owiec na pola nach. Mieszkańcy są w ogóle inteligentni, wszyscy umią czytać, wielu pisać, a kilku ukończyło po kilka klas gimnazyalnych. Są wyznania rzym. kat. i należą do parafii w od ległym o 113 kil. Poroninie. W 1777 r. było tu 660 mk. ; w r. 1799 dm. 145, mk. 885; w r. 1824 dm, 165, mk. 914; w r. 1869 dm. 171, mk. 899 mężcz. 418, kob. 481; w r. 1880 mk. 912. Lustracya z r. 1636 podaje, że w M. było zarębników 17, którzy opłacali czynszu rocznego złp. 128 gr. 15. Według lustracyi z r. 1660 Wieś osiadła na zagrodach bez ról. Od chałupników U czynszu dorocznego brano złp. 225 gr. 22; kwartalnego złp. 40; spy owsianej korcy 6, w wartości złp. 2 gr. 12; oprawy dorocznie łokci 21, w wartości złp. 1 gr. 22 den. 4 1 2; każdy z nich daje po 100 gontów i 2 tramy; robią do folw. Zubskiego bydłem dni 6, pieszo dni 6. Roczny dochód czynił złp. 269 gr. 26 den. 4 1 2 Lustracya z r. 1765 podaje Ról 10. Płacono rozmaite go podatku złp. 1766 gr. 2 den. 9. W r. 1869 obszar mniejszej posiadłości wynosił roli ornej 1365, łąk i ogr. 227, pastw. 81, lasu 143 mr. Należy do par. łać. w Czarnym Du najcu. Br. G. . Mac. Międzydołowce albo Medzydołowce, węg. Mecaedfalu al. Micsedlfalu, ztąd także Miczedelowce, w hr. Spiskiem Węgry, osada, tworząca przysiołek m. Czwartku ob. , leży na płd. od tego mczka; liczy 48 mk. 1878. Br. G. Międzydrzewio w dokum. , nazwa dawna wsi Niedrzewie al. Niedrzew w pow. kutnowskim. Miądzygóry al. Międzygórze, po rusku Meżyhory, grupa domów w Markopolu w pow. brodzkim. W szematyzmie Bazyliańskich monasterów czytamy na str. 137, że nazwę tę nosił monaster Buczyna, zwany także zło Międzygórze czowskim, położony między górami niedaleko Złoczowa, a założony przez przodków Jana III. W r. 1744 przyłączono ton monaster do mona steru podhoreckiego. Lu. Dz. Międzygórz, wś nad rz. Opatówką, pow. sandomierski, gm. Lipnik, par. Malice, odl. 14 w. od Sandomierza, ma 27 dm. , 164 mk. , 700 mr. ziemi dwors. , 247 mr. włośc. W 1827 r. 20 dm. , 142 mk. W XV w. dziedzicem był Jan h. Topór. Obok łanów kmiecych istniały karczmy, zagrodnicy, folwark i młyn Dług. , I, 388. Na wzgórzu pod lasem stoją ruiny zamku, Zaklików podobno, potem rodziny Jawornickich, do której dawniej M. należał. Międzygórze, wś i folw. , pow. pińczowski, gm. Topola, par. Skalmierz. Folw. M. należy do dóbr Kobylniki. Międzygórze, pow. kamieniecki, ob. MeMiędzygórze, wś, pow. tłumacki. Leży na płn. kończynie pow. nad potok. , dopływem pobliskiego Dniestru, graniczy od wsch. z Zadarowem, od płd. z Uściem Zielonem, od zach. z Trościańcem, od płn. z wsią Jeziorko, stanowi z Uściem Zielonem o 2 8 kil. oddalonem jedną gminę katastr. , ludność rzym. kat. 138, gr. kat. wraz z Jeziorkiem 558, obydwie par. w Uściu Zielonem, Kazimierz Jagiellończyk dokumentem wystawionym w Opatowcu d. 1 grud. 1473 r. pozwala Jakóbowi Zaklice z M. dla wynadgrodzenia jego zasług wykupować dobra królewskie w którejkolwiek ziemi położone; dokument oryg. na pergaminie, własność zakładu nar. im. Ossolińskich 596, umieszczony w zbiorze aktów grodz. i ziem. wydanym przez galic, wydział kraj. , t. VI, str. 176 i 177. Obecny właściciel F. Bąkowski. Międzygrudami, las we wsi Kulczyn, pow. sokalski, ob. Kuliczków, Międzyhale al. Międzyhole, część Sopotni Wielkiej, pow. żywiecki. Międzyhorce, z Korczakiem, wś, pow. rohatyński, nad potok. Bybełka, na którym istnieje w środku wsi stawek, a na połud. kończynie tegoż młyn wodny. Graniczy od wsch. z Byszowem, płd. Wodnikami, zach. Siemikowoami, Tustaniem i Chorostkowem, płn. Meduchą. Potok Bybełka, dopływ pobliskiego Dniestru. M. stanowią południową kończynę pow. rohatyńskiego. Przestrz. dwor. gr. or. 212, łąk, staw i ogr. 115, past. 36, lasu 47; włośc. gr. or. 761, łąk i ogr. 259, pastw. 17 kw. m. ; ludność rzym. kat. 19, par. Konkolniki o 12 kil. na płn. , gr. kat. 785 parafia w miejscu, obejmuje filię Meducha z 765 gr. kat. , dek. rohatyński, dyec. lwów. Sąd pow. Bursztyn, poczta Halicz. Władysław Jagiełło dokumentem z d. 23 lut. 1431 r. w Sandomierzu wystawionym, nadał Janowi z Koniecpola miasto Boscz, teraźniejszy Kulików, pow. żółkiew. Zboiska, wś pode Lwowem Milatyn, pow. grodecki, i Medzygorce, jako nadgrodę za wieloletnie służby i jako zastaw za pożyczono 300 grzy wien; oryginał znajduje się w zakładzie nar. im. Ossolińskich. D. 28 maja 1466 r. w Ha liczu Ihnat z Kutyszcza, sędzia ziemski, i Piotr z Godowa, chorąży halicki, poświadczają, że Grzegorz z Sanoka, arcybiskup lwow. , oddał wsie arcybiskupie Międzyhorce i Siemiankowce Siemikowce w dożywocie Piotrowi z Dobiejowa, podsędkowi halickiemu, i żonie jego Helenie, które to wsie tenże arcybiskup tego samego dnia i roku nabył od tychże małżon ków za 250 grzywien. Wieś ta należy do tychczas do dóbr stołowych rzym. kat. arcybiskupstwa lwowskiego. Jedno miejsce w tej wsi pisze Siarczyński zwie się Zamczyskiem a drugie Monasterem. W Zamczysku nie ma żadnych śladów muru. Zamek, jaki tu był niegdyś, musiał być drewniany. Miejsce zwa ne Monasterem, jest to jaskinia w pasmie wzgórz ciągnących się od Bursztyna po za Maryampol wzdłuż Dniestru, przystępna łatwo od płn. Jaskinia ta ma widoczne ślady ręki ludzkiej, a zarzucona jest łomami alabastru, marmuru i gipsu. Że tu był monaster czerńców ruskich świadczy nazwa i podanie Rkp, Siarcz. w Bibl. Ossol, 1825. B. R. Międzykrzesaniec, obecnie Brama Kraszewskiego, skała w dolinie kościeliskiej, ob Krzesanica1. Międzylas, wś, pow. przasnyski, gm. i par. Dzierzgowo, odl. o 22 w. od Przasnysza, ma 17 dm. , 150 mk. , 453 mr. gruntu dobrego, 13 nieuż. Wchodził w skład dóbr Kamień i łączy się ze wsią Cichowo ob. . Międzylasek, wieś, pow. sieradzki, gm, Dzierzązna Wielka, odl. od Sieradza w. 17 1 2, dm. 37, mk. 280. Międzyleś 1. wś i fol, pow. radzymiński gm. Międzyleś, par. Klembów, odl. 21 w. od Radzymina a 8 w. od st. dr. żel. war. peters. Tłuszcz. Posiada sąd gminny okr. III, urz. gm. ; są tu 3 częściowe posiadłości lit. A. 0. D. W 1827 r. było 24 dm. , 231 mk, Folw. M. , lit. B. z os. Grudź i wsiami M. , Kobiel, Borucza, Rudniki, Franciszkowo, Pawłowo, , Grabowo i Paluchy, roz. mr. 1129 gr. or. i ogr. mr. 444, łąk mr. 232, pastw. mr. 144, lasu mr. 280, nieuż. i place mr. 29; bud. mur. 3, z drzewa 7; płodozmian 4polowy. Wieś M. os. 48, z gr. mr. 281; wś Kobiel os. 4, z gr. mr. 23; wś Borucza os. 11, z gr. mr. 69; wś Rudniki os, 3, z gr. mr. 16; wś Franciszkowo os. 15, z gr. mr. 433; wś Pawłowo os. 16, z gr. mr. 360; wś Grabowo os. 8, z gr. mr. 235; wś Paluchy os. 2, z gr, mr, 28. M. gm. , należy do sądu gm. okr. III w miejscu, st. p. w Radzyminie, ma 20089 mr. obszaru i 4135 mk. W gminie jest jedna szkoła począt. Międzyczerwone Międzyleś Międzylasek Międzylas Międzykrzesaniec Międzyhorce Międzyhale Międzygrudami Międzygórz Międzygórz i młyn wodny. 2. M. , kol. , pow. nowomiński, gm. i par. Glinianka. Jestto nomenklatura od dzielona od dóbr Dobrzyniec Wielki. 3. M. , ws, pow. bialski, gm. Międzyleś, par. Zabłoć, odl. 34 w. od Biały. Posiada szkołę począt kową, urząd gm. , 77 dm. , 568 mk. i 1568 mr. obszaru. W 1827 r. par. Kodeń, 68 dm. , 410 mk. M. należał do dóbr Kodeńskich. M. gm, , graniczy z gm. Zabłoć, ma 3732 mk. , rozległ. 19720 mr. , sąd gm. ok. IV. Sławatycze o 11 1 2 w. , st. p. Kodeń, do Biały 34 1 2 w. W gm. gorzelnia 1, we Władysławowie; szkoła 1, w Międzylesiu. W skład gm. wchodzą Bohinka, Kalinowszczyzna, Krzywowólka, Matyaszówka, Mazanówka, Międzyleś, Ogrodnikimałe, O. wielkie, Rozbitówka, Sagówka, Tu czna, Zańków i Żuki. 4 M. , wś i fol. , pow. węgrowski, gm. i par. Miedzna. Ma 26 dm. , 264 mk. , 1250 mr. W 1827 r. było 22 dm. , 127 mk. Br. Ch. Międzylesie 1. ws i kol. , pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice. Leży przy trakcie z Władysławowa do Turku, o 23 w. na wsch. płd. odKonina, ma 314 mk. , 245 mr. ziemi żytniej. Ludność oprócz rolnictwa tru dni się wyrabianiem płócienek, drelichu. i mu ślinu. Jest tu szkoła elementarna, do której i dzieci wyzn. ewang. uczęszczają. Wieś M. istniała już w początku XVI w. , gdyż wspo mina ją Lib. Ben. Łaskiego t. I. , 268; kolo nie zaś powstały w 1828 r. na gruntach do Rusocic należących. 2. M. , wś i kol. nad Wartą, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław, odl. 5 w. od. Konina. Wieś ma 13 dm. , 98 mk. M, kol. nad jeziorem, ma 22 dm. 12 murow. , 129 mk. i 491 morg. zie mi; szkoła początkowa. W 1827 r. wś rząd. , 10 dm. , 70 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego, I, 237 ob. Konin i Czarków, 3. M. , wś, pow. włoszczowski, gm. i par. Kurzelów. W 1827 r. wś rząd, , 16 dm. , 104 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego T. I. , 356. Br. CA. Międzylesie, fol, pow. ihumeński, w okoli cy mka. Puchowicze, w 2 okr. pol, własność Rusieckich, około 43 1 2 włók. A. Jel. MiędzylesieLewkowicze, wś, pow. prużański, 2 okr. pol bereziański, o 16 w. od Berezy Kart. , o 43 od Prużany, o 185 od Grodna. Jest tu zarząd gminy maciejowskiej, liczącej 979 dusz. Kaplica kat. parafii Siehniewicze. Międzylesie 1. dom. , pow. obornicki; 1288 mr. rozl, 6 dm. , 90 mk. , wszyscy kat. , 39 analf. Poczta, tel. i st. kol żel w Rogoźnie o 3 kil, gość. o 1 kil 2. M. , os. , pow. obornicki; 5 dm. , 42 mk. , 13 ew. , 29 kat. , 20 analf. 2. M. , dom. , pow. , wągrowiecki; 1911 mr. obszaru; 8 dm. , 135 mk, 33 ew. , 102 kat. , 54 analf. Poczta, tel. w Janowcu o 7 kil. , st. kol żel Rogoźno o 31 kil Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego. Należała ona wtedy w połowie do par. w Kozielsku 1, 142 a w drugiej połowie do par. Juncewo I, 157. Międzyłęż 1. Stary, al Międzyłęże, niem. Alt. Moesland dok. 1298 Medilanze, Meselanz i Medylanze, wś, pow. kwidzyński, st. p. Pelplin, paraf. kat. Wielki Garc. o 3 4 mili odl, ew. Rudno, szkoła ew. folw. Międzyłęż, okr. urz. stanu cywil Walichnowy; ma 1316. 95 mr. magd. obszaru, 44 bud. , 24 dm. , 236 mk. 1868 r. , 157 kat. , 75 ew. , 148 tal wynosi podatek od gruntu, 24 tal. od bud. M. leży już na nizinach wiślanych między łęgami, skąd wziął swą nazwę; należy do starych osad, wspominany bowiem już w dok. z r. 1282, gdzie bisk. Filip z Fermo, legat papieski, potwierdza, że książę Mestwin odstąpił zakonowi krzyżackiemu ziemię gniewską czyli wąską i dodał mu villam Medilanze vulgariter dictam. Granice Primus torminus est a Villa Rossitzyna t. j. od Walichnów Wizlam descendendo usque Slanzam et ab eo loco Slanzam ascendendo usque ad finem stagni et ab eo loco usque ad locum castri Garzeke ob. Pom. Urk. B. , str. 292 i 296. Zamierzają tu położyć bruk między Walichnówkami i N. i St. Międzyłężem aż do tamy i ile możności aż do granicy powiatu starogardskiego pod Słońca, bo na wiosnę i w jesieni drogi tu prawie do nieprzebycia. 2. M. Nowy, niem. NeuMoesland, wś, pow. kwidzyński, st. p. , szk. , paraf. kat. i ew. jak wyżej; ma 1134. 38 mr. magd. obszaru, 43 bud. , między tymi 23 dm. , 250 mk. , 134 ew. , 116 kat. 1868 r. 3. M. folwark. niem. VorwerkMoesland, wś, tamże; obejmuje 1150. 14 magd. mr. , 33 bud. , między tymi 14 dm. , 132 mk. 1868 r. , 47 ew. , 81 kat. M. był za czasów Krzyżackich siedzibą wójta ob. Toppen llist. comp. Geogr. , str. 226. Urząd ten piastował 1 Henryk v. Leydenstein 1394 1403; 2 Jan V. Techwitz 1404 1409; 3 Otto v. Wesenthau 1409, 4 Iost v. Gehewoltf 1411; 5 Iost V. Hohenkirchen 1411 1413; 6 lost v. Gehewolf 1413 1417; 7 Hermann Y. Gans 1417 18; 7 Iost y. Gehewolf 1481 19; 8 Konrad v. Helmsdorf 1419 27; 9 Helfrich y. Drahe 1427. 10 Eckart v. Bucheim 1441; 11 Henryk v. Richtenborg 1441; 12 Piotr Hebicher 1445; 13 Wilh. v. Hundenborn 445 47; 14 Egloff y. Rosenberg 1447 Ob. Voigt Namens codex, str. 93 94. . Wójtostwo tutejsze należało dokomturstwa malborskiego. Międzyłęskie ststwo niegrod. , leżało w wojew. pomorskiem. Podług lustracyi z roku 1664, powstało z dawniejszego sstwa osieckiego, w pow. kościerzyńskim, przez odseperowanie wsi Międzyłęż Nowy i Stary, Garc, Walichnowy Stare i Nowe. W r. 1771 posiadała je wraz ze sstwem gniewskiem Karolina Hen Międzyłęż Międzylesie Międzylesie Międzyrzec ryka z Lubomirskich generałowa Flemingowa, opłacając zeń kwarty złp. 5892 gr. 24, a hy berny złp. 2352 gr. 66. Kś. Fr. Międzyrzec, miasto nad rz. Krzną, przy ujściu do niej Tłuścca, pow. radzyński. Leży przy linii dr. żel. warsz. teresp. , odl. 136 w. od Warszawy, 24 w. od Radzynia. Posiada kościół par. mur. , dwie cerkwie pounickie; szpital żydowski na 20 łóżek, szkołę dwuklasową męską i 1 klas. żeńską, sąd pokoju okr. II, należący do zjazdu sędziów w Biały, sąd gminny I okr. , oddział hipoteczny, urząd miejski, stacyę kol. żel. warsz. teresp. po za miastem, stacyę telegr. i stacyę pocztową, śród pięknego parku wznosi się pałac dziedziców dóbr międzyrzeckich. Z zakładów fabrycznych jest młyn parowy, fabryka wyrobów miedzianych i garbarnia. M. ma obecnie 566 dm. , 9792 mk. i 7183 mr. ziemi do mieszczan należącej. M. jest dawną bardzo osadą. W 1390 r. Władysław Jagiełło nadaje Abrahamowi Chamcowi wsie Międzyrzec i Stołpno z obowiązkiem stawiania się na wojnę każdą samotrzeć, w uzbrojeniu z kopii, łuku i sajdaku złożonym. Prawo miejskie otrzymała ta osada widocznie w XV w. , bowiem już jako miasto należy w 1477 r. do Jana Nasutowicza, starosty brzeskiego, który na miejscu starego kościoła wznosi nowy pod wezw. św. Mikołaja i uposaża hojnie probostwo. Miasto i łączące się z nim dobra należały potem do Wyszyńskich a przez wiano posiadł je Jan Zabrzeziński, woj. trocki. Syn jego Jan, marsz. nadw. litew. , ożeniony z Beatą Tęczyńską, zabezpieczył jej posag 3000 dukatów na tych dobrach. Po śmierci Beaty Tęczyńscy prowadzili z pozostałym mężem proces o posag córki. Następnie również przez wiano posiadał M. Stefan ks. Zbaraski, woj. trocki którego córka Barbara, wydana za Gabryela Tęczyńskiego, wniosła mu M. w posagu. Umierając zostawia tenże w 1617 r. jedyną córkę Zofią pod opieką brata Jana, woj. krak. , a probostwo oddaje głośnemu matematykowi Janowi Brosciuszowi Brożkowi pod warunkiem aby akademia krakowska utrzymywała w M. profesora łaciny i greckiego a z części dochodów probostwa została ufundowana katedra do wykładu ksiąg politycznych Arystotelesa. Jednakże pozostała po Tęczyńskim córka, wyszedłszy za Daniłowicza, nie spełniła woli ojca i zapisu nie utrzymała. Później znowu w posagu za Zofią z Sieniawskioh Denhofową wziął M. wraz z 40 wsiami ks. August Czartoryski, woj. ruski. Z taryfy poborowej z 1775 r. widzimy iż M. był największem miastem na Podlasiu, miał bowiem 424 dm. Cesarz Józef II wracając z Petersburga nocował tu w 1780 r. Opieka ks. Czartoryskich wiele przyczyniała się do utrzymania porządku i podniesienia dobrobytu miasta. Pałac książęcy spustoszony był w 1812 r. Probostwo tutejsze miewało do 50000 zł. dochodu i zwykle zostawało w ręku biskupów. W 1800 r. został tu proboszczem ks. Grzegorz Piramowicz, uczony pedagog i członek tow. ksiąg elementar. Kościół sam murowany, posiada dwie boczne kaplice. Z dwóch cerkwi pierwsza założoną została w 1564 r. przez Jana i Zofię Daniłowiczów; obecna zaś z 784 r. fundacyi ks. Aug. Czartoryskiego; druga cerkiew paraf, bez erekcyi ma tylko przywilej z r. 1583 nadany przez Stel Zbaraskiego, woj. trockiego, obecną w 1774 r. fundował ks. Aug. Czartoryski. M. , jako ognisko handlowe całego Podlasia, rozwijał się szybko, zwłaszcza między 1830 a 1861 r. Podczas gdy w 1827 r. ma tylko 443 dm. i 4340 mk, to w 1862 r. ma 535 dm. 173 mur. i 8219 mk. w tem 6636 żydów. Pożar w 1875 r. zniszczył tu do 80 dm. W M. urodził się 1807 r. znakomity matematyk polski współczesny G. H. Niewęgłowski. M. par. dek. radzyński 5630 dusz. W 1861 r. par. międzyrzecka miała 4188 kat. , 6565 unitów, 95 akat. , 6234 izraelitów, ogółem 17082. Międzyrzecki dekanat dyecezyi podlaskiej obejmował parafie Kock, Komarówka, Kąkolownica, Łysobyki, M. , Ostrówki, Radzyń, Serokomla, Wohyń, Międzyrzecki dekanat gr. unicki dyec. chełmskiej w 1863 r. dzielił się na 14 parafii Dołha, Drelów, Łukowce, Makarówka, Międzyrzec NoweMiasto, Międzyrzec StareMiasto, Mostowo, Mszanna, Prochenki, Radzyń, Ruskowola, Swory, Szóstka i Witoroż. Dobra M. i Witoroż, własność hrabiny Potockiej, składają się z folwarków Zadworny, Halasy, Dołhołęka, Żerocin, Ostrówki, Turów, Łózki, Drelów, Witoroż, Danówka, Rogoźnica, Przyłuki, Krzewica, Żabce, Tuliłów, Grabowiec i Bereza. W 1866 r. rozl mr. 44503 gr. or. i ogr. mr. 11401, łąk mr. 4753, lasu mr. 13841, past. mr. 3698, zarośli mr. 1283, nieuż. i place mor. 3001. Budowle ubezpieczone na rsr. 466, 900. Są tu 2 gorzelnie, 3 cegielnie, młyn parowy o sile 40 koni, 2 wiatraki i deptak. Do składu tych dóbr należą miasto M. 08. 1251, z gr. mr. 7334; wś Zasiadki os. 33, z gr. mr. 900; wś Szóstka os. 82, z gr. mr. 2465; wś Łukowisko os. 03, z gr. mr. 2057; wś Sitno os. 23, z gr. mr. 481; wś Dzieduchy os. 4, z gr. mr. 82; wś Sowki os. 18, z gr. mr. 454; wś Rudniki os. 5, z gr. mr. 202; wś Krzewica os. 50, z gr. mr. 1542; wś Żabce os. 37, z gr. mr. 627; wś Sokule os. 35, z gr. mr. 347; wś Łuby os. 26, z gr. mr. 552; wś Worsy os. 58, z gr, mr. 1092; wś Grabowiec os. 35, z gr. mr. 490; wś Wólka Krzymowska os. 28, z gr. mr. 652; wś Wólka Łuziecka os. 45, z gr. mr. 1118; wś Zerocin os. 72, z gr. mr, Międzyrzec Międzyrzecz 1413; wś Jelnica os. 50, z gr. mr. 931; wś Misie os. 69, z gr. mr. 1522; wś Szachy os. 21, z gr. mr. 463; wś Strzakły os. 62, z gr. mr. 1167; wś Przychody os. 50, z gr. mr. 1041; wś Bereza os. 54 z gr. mr. 1198; wś Koszeliki os. 30, z gr. mr. 769; wś Utrówki os. 8, z gr. mr. 171; wś Rzeczyca os. 57, z gr. mr. 461; wś Turów os. 62, z gr. mr. 1499; wś Puchacze os. 14, z gr. mr. 449; wś Krzymoszyce os. 31, z gr. mr. 556; wś Surmacze os. 6, z gr. mr. 236; wś Drelów os. 78, z gr. mr. 1811; wś Tłuściec os. 68, z gr. mr. 1170; wś Kwasówka os. 44, z gr. mr. 945; wś Stolino os. 35, z gr. mr. 290; wś Pościsze os. 52, z gr. mr. 799; wś Strzyżówka os. 13, z gr. mr. 482; wś Rogoźnica os. 44, z gr. mr. 1338; wś Zahajki 08. 38, z gr. mr. 1088; wś Wygnanka os. 49, z gr. mr. 379; wś Witoroż os. 29, z gr. mr. 760; wś Dołha os. 37, z gr. mr. 886; wś Leszczanka os. 19, z gr. mr. 409; wś Manie os. 57, z gr. mr. 1143; wś Tuliłów os. 45 z gr. mr. 896; wś Przechodzisko os. 43, z gr. mr. 1183; wś Ostrowki os. 83, z gr. mr. 2574; wś Łużki os. 103, z gr. mr. 2128; wś Pereszczówka os. 35, z gr. mr. 795; wś Danówka os. 15, z gr. , 364; wś Łuniew os. 53, z gr. mr. 901; mr. wś Kożuszki os. 45, z gr. mr. 911; grunta ko ścielne wynoszą mr. 1814. Br. Ch. , A. Pal. Międzyrzecz, Mieżyreczje, Mieżareczka, rzeczka, wypływa z lasów przy zaśc. Międzyrzecz w pow. ihumeńskim, płynie przez wś Moszczenicę i uchodzi do rz. Uszy, dopłBerezyny z praw. strony, po za fol. Moszczenicą. Międzyrzecz 1. Meżyrecze, Mieżyreczje, wś, pow. wołkowyski, w 1 okr. pol. izabelińskim, o 15 w. na wsch. od Izabelina, o 24 w. od Wołkowyska a o 100 w. od Grodna; kościół par. kat. pod wez. Zwiastowania N. P. M. , drewniany, fundowany 1533 r. przez wojewodę Macieja Kłeczka i żonę jego Katarzynę, z obrazem M. B. , cudami słynącym. Par. katol. dek. wołkowyskiego 2470 dusz, miała dawniej kaplice w Ułasowszczyźnie, Iwaszkiewiczach i Żerdnie. M. wchodził niegdyś w skład starostwa Łyskowskiego. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , i II, cz. 2, 91. 2. M. , poprzednio Dąbrownica, dobra nad rz. Wiatą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Leonopol, par, kat. Druja, 44 w. od Dzisny; fabryka papki papierowej z osiny i młyn wodny na Wiacie. Dawniej dziedzictwo ks. Sapiehów, od których nabył Bohdan Wołosowski, zmienił dawną nazwę na M. i założył od swego imienia nazwany folw. Bohdanów. Po nim odziedziczył syn jego Ignacy i gdy umarł niepozostawiwszy potomstwa z żony swej Brygidy z Mirskich, dobra przeszły na jego siostry Konstancyę Tomaszowę Mirską i Kazimierę Aleksandrowę Łopacińską. Pierwsza objęła fundum M. z fol. Czemery, druga zaś Bohdanów, od której przeszedł do jej córki Anny Łopacińskiej; M. został własnością Wiktora Swiatopełka Mirskiego. M. liczył 258 dusz rewiz. i zawierał 1039 dz. ziemi dwors. Należą do niego wsie Wiata 61 dusz, Czemery 56 dusz, Aniśki 25 dusz, Rybaki 35 dusz, Tararaki 37 dusz i Staszule 37 dusz męs. Bohdanowo liczyło 142 dusz rew. i 463 dz. ziemi dwors. ; należały do niego wsie Aleksandryno 44 dusz, Dorożki 36 dm. , Potażnia 36 dusz i Bielewo 24 dusze. Bohdanów od Anny Łopacińskiej przeszedł do Hoffmana, dziś Rymkiewicza. Do Bohdanowa należał fol. Tomiłów w gm. Miory, ze wsią Goriaty, 41 dusz rew. i 340 dz. ziemi dwors. Tomiłów od Kazimiery Łopacińskiej przeszedł drogą sukcesyi na jej syna Henryka. Folw. M. ma 2 dm. , 23 mk. 12 katol. , 11 ewang. . 3. M. , dobra i 3 wsie, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. w miejscu, par. kat. starotrocka, własność rząd. a M. Stary, ma 115 dusz rew. b M. Nowy, 2 wsie, z których pierwsza 27 dusz rew. i 13 osadników w. ross. , druga 11 dusz rew. i 9 osad. w. ross. M. gm. , pow. trocki, liczy 485 dm. , 2 mka Porudomino i Rudniki, 2 folw. , 61 wsi, 27 zaśc, 3 os. le śne 2 okolice i 4849 mk. , w tej liczbie 925 włośc. uwłaszczonych, 1414 włośc. skarbo wych, 56 osadników w. ross. , 9 żyd. rolni ków i 38, 009 dz. ziemi. Zarząd gminny znaj duje się w wiosce Skorbuciany. Gmina obej muje 8 okr. wiejskich. Okręgi te są Między rzecze, Porudomino, Cierniany, Rudniki, Skor buciany, Ludwinowo, Angliniki, Landwarowo. Należy do I okr. pok. do spr. włośc. w Tro kach, oraz do I obwodu powołanych do słu żby wojsk. z pow. trockiego w m. Trokach. Międzyrzecz okr, wiejski, w gm. M. , pow. trocki, liczy w obrębie swym wsie StareM. , Miadziuny, Mamowo, Strakiszki, Wiszcielany, Piłołówka, Świątniki, NoweM. jedno o 10, drugie o 11 w. od zarządu gm. odległe; za ścianki Antoniszki, Biedugna, Turgojce. Ło dyga, Pobule, Zabrodzie, Podligojnie, Gaj, Zienkiszki, Żuki, Ładyta, Hobszta, Wojniaki, Opaciszki. Międzyrzeckie sstwo niegrodowe, nazywane niekiedy leśnictwem, znajdowało się w wojew. i pow. trockim. Wedle spisów podskarbińskich z r. 1569 zaliczało się do dóbr stołowych królewskich. W 1766 r. składało się z dóbr międzyrzeckich, mka Rudniki i wsi Taraszyszki i było w posiadaniu Michała Brzo stowskiego, p. w. lit. , który opłacał z nich kwarty zł. 967 gr. 8, a hyberny zł. 1260. Ostatnim sstą był Dąbrowski. 4. M. , zaśc. szl. , pow. trocki, 4 okr. pol. , 55 w. od Trok, 1 dm. , 13 mk. kat. J. Krz. Międzyrzecz Meżyryczy, Meżyryczka 1. , wś nad rz. Uszą, pow. owrucki, w 1 okr. pol. , na płd. od Owrucza, o kilka wiorst od Waśkowicz, na płn. wsch. od Iskorości; niegdyś Międzyrzecz Mię mko należące do sstwa owruckiego, jeszcze u Echarda nazwane miastem. Podług histracyi z 1615 r. Mko M. słoboda. Ratione słobody nic nie czyni. Młyn jeden o dwu kamieniach i stępy, które dopiero roku tego zbudowano, zaczem jeszcze pożytków nie czynił żadnych, jednak w drugim roku może uczynić na rok fl. 50. Lustracya zaś z roku 1622 powiada Mko M. , niedawno na słobodzie osiadło jest w niem poddanych osiadłych 100, tych z tej przyczyny nie lustrowaliśmy, iż ich nam za kilkakrotnem obsyłaniem nie dostawiono. Ob. Jabłonowski, Lustracye królewszczyzn, str. 80, 120; Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 611, 738; cz. IV, 1. 1, 299; cz. VI, t. 1. dodatki, 200, 201. 2. M. Korecki, Meżyrycz, mko, pow. rówieński, na wzgórzu między stawem a strugą, w 2 okr. pol. , gm. w miejscu, o 50 w. na wsch. od Równego, o 17 w. na zach. od Korca, o 16 w. od Hoszczy, st. p. Horbaków; 302 dm. , 1365 mk. w tem 76 proc. żyd. ; cerkiew mur. , dwie synagogi fundacyi Steckich, szkoła pisarzy wiejskich, szpital, pałac, liczne ogrody, fabryka sukna, browar, kilka jarmarków, targi tygodniowe. Kościół par. kat. pod wezw. ś. Antoniego, z muru wzniesiony w 1702 r. przez ks. Dominika Lubomirskiego, konsekrowany w r. 1725 przez biskupa łuckiego Rupniewskiego. Własność niegdyś Lubomirskich. Gdy Jerzy Lubomirski, podkomorzy kor. , chwycił się w 1706 r. strony Stanisława Leszczyńskiego, urażony August II sprawił, iż posiłkujący mu cesarz Piotr W. nadał M. ks. Menszykowowi, Odzyskał je wprawdzie Lubomirski w 1711 r. , ale za naprawę wałów koło miasta, znaczne musiał złożyć wynagrodzenie pieniężne. Kiedy jeden ze Steckich ożenił się z córką tegoż ks. Jerzego, M. z kilkunastu wsiami przeszedł w dom Steckich. Ci wznieśli ogromny pałac na płn. od mka, po drugiej stronie stawu prawie zawsze wyschniętego, przy pałacu oficyny, piękny park obwiedziony murem i sad obfity. Po śmierci Józefa Steckiego, ojca Ludwika, czynnego w 1831 r, klucz międzyrzecki przeszedł drogą konfiskaty na skarb i dopiero w 1859 r. odzyskał go drogą łaski Henryk Stecki. W 1702 r. sprowadził do Międzyrzecza pijarów Jerzy Lubomirski, wzniósł im kolegium i kościół i zaopatrzył w potrzebne dochody. Uposażenie ich stanowiła wś Charuczka, jurydyka na przedmieściu, zwana Zastawie, oraz kapitały wynoszące około 150, 000 złp. Utrzymywane przez nich szkoły, doskonałą organizacyą i pod kierownictwem wytrawnych i zdolnych przłożonych, jak Kamila Jodłowskiego pierwszego rektora, Aleksandra Szybińskiego, Dominika Szybińskiego, Tomasza Chojnowskiego i in. , wkrótce stanęły w rzędzie najpierwszych tego rodzaju zakładów. Komisya edukacyjna wyniosła je do rzędu Mię podwydziałowych wyższych. W 1784 r. miały 250 uczniów. Czacki zamienił je na gimnazyum, którego rektorami byli Żebrowski, potem Bączkowski. W szkole tej uczyli się Szymon Konopacki, Karol Mikulicz, Michał Czajkowski i w. in. Przetrwały one do 1832 r. Okrąg pol. M. obejmuje gminy M. , Lipki, Tuczyn, Sieliszcze. Par. kat. M. dek. rowieńskiego dusz 823; kaplice cmentarne w Symonowie, Dumbach, Czudnicy, Terentyowie, Daniozowie, Żelaźnicy a dawniej w Hoszczy. Ob. Pam. Kijew. Arch. Kom. 1. 1, oddz. 3, 357; t. III, oddz. 3, 200, 204, 270, 288; t. IV, oddz. 3, 224; Arch. J. Z. R. , cz. 1, t. I, 102, 104 106, 114; cz. III, t. 1, 102 105; cz. III, t. 2, 406; cz. III, t. 3, 5 8, 293, 412; cz. VI, 1. 1, 438, 439, 445, 448, 449. 3. M. Ostrogski Mezyrycz, Menżyryczy, mko przy ujściu Zbyteńki do Wilii, pow. Ostrogski, w 2 okr. pol. , o 2 w. na płn. zach. od Ostroga, od którego tylko groblą przedzielony; około 1000 mk. , przeważnie żydów, cerkiew mur. , synagoga, browar, wielkie młyny; jarmark na św. Piotra i Pawła. Mieszkańcy wyzn. chrześc. mieszkają głównie na przedmieściach i trudnią się uprawą roli, oraz hodowlą ptactwa, trzody chlewnej, bydła rogatego i koni, i z powodu Ostroga są dość zamożni. Od strony Wilii przy samym wale znajdują się ogromne łomy kamienia. Niegdyś należało do ks. Ostrogskich i było jednem z warowniejszych miejsc; pozostała część wyniosłych wałów jest zabytkiem twierdz, licznie w tych okolicach wznoszonych przeciwko nabiegom Tatarów, a później Kozaków. W obrębie wałów mieści się kilkanaście lichych domów żydowskich i obszerne zabudowania b. klasztoru i kościoła franciszkanów, fundowanych w 1606 r. przez ostatniego z ks. Ostrogskich Janusza, kaszt. krakowskiego. Klasztor był opasany murem, broniły go cztery basaty i silna brama wchodowa, należycie w strzelnice opatrzone. W razie trwogi chroniła się tu ludność z mka i okolicy, a miejscowy gwardyan konwentu miał zwierzchność nad załogą. Cudami słynący tu obraz N. M. P. ukoronowany został d. 5 sierpnia 1779 r. przez Franciszka Komarnickiego, sufragana łuckiego, biskupa cezaropolitańskiego, ściągał w każde święto M. B. licznych pobożnych. W skutek tranzakcyi kolbuszowskiej 1753 r. przekazał Janusz Sanguszko, marszałek nadworny, ostasni ordynat Ostrogski, M. z 33 folwarkami Janowi Małachowskiemu, kancl. w. koron. Syn jego Jacek Małachowski, również kancl. w. kor. , w 1794 r. sprzedał klucz międzyrzecki Tadeuszowi Czackiemu, sście nowogródzkiemu, późniejszemu założycielowi liceum krzemienieckiego. Gdy jednak Czacki w ciągu dwu lat nie powrócił z zagranicy, M. został skonfiskowany i darowany gen. Ferzenowi, od któ Międzyrzecz Międzyrzecz rego kupił go w 1802 r. senator Józef August Iliński, ulubieniec cesarza Pawła. Wnuk je go Aleksander hr. Iliński sprzedał M. w 1873 r. departamentowi apanaży czyli udiełow. Wkrótce po wypadkach 1863 r. kościół mię dzyrzecki zamieniony został na cerkiew pra wosławną; kilku pozostałych zakonników fran ciszkanów wymarło po parafiach gdzie w cha rakterze wikaryuszów pomagali miejscowym proboszczom. Ob. Arch. J. Z. R cz. III, t. 3, 102; cz. V, 1. 1, 106108; cz. VI, t. 1, 150. Monografią M. wydała Kochanowska w Mo skwie. J. Krz. Międzyrzecz Meżyricz, mko, pow. czerkaski. Pod nazwą Meżyrycz ob. podaliśmy krótką o niem wiadomość, tu podajemy obszerniejsze świeżo otrzymane szczegóły. Przyp. Red. . Położone niemal na kępie, pomiędzy dwiema rzekami Rosią i tejże dopływem Rossawą i tylko długimi mostami połączone z lądem, styka się z siołem Porzeczem i Babiczami, które mogą być uważane za jego przedmieścia. Wszędzie młyny i tartaki i grobelek mnóstwo. Od płd. za Rosią zaległ bór. Na płd. zach. kraj w jary popękany. W jarach widać obnażenia kredowych pokładów. M. , według starych dokumentów, nazywał się Towarowem, i bodaj czy nie był to starożytny, sięgający czasów książęcej Kijowszczyzny gród Towarów, o którym w kronice Hypac. pod r. 1190 zachodzi wzmianka. Wiadomo, że Ruś kijowska na swojej rubieży południowej ustawicznie to posuwała się naprzód nowymi grodami, to się znów cofała, ale za doby Światosława Wszewołodowicza, w. kniazia kijowskiego, zakres posiadłości ruskich kończył się chyba na porzeczu Rosi i Rossawy, ile że już za temi rzekami Połowcy i inne stepowe ludy wciąż swoje zakładali koczowiska, wyprąwując się co chwila na worop, czyli zabór ludzi, aż pod sam Kijów. Atoli położenie Towarowa, odosobnione między rzekami, w okolicy borami pokrytej, w której co krok zawadzały przeprawy trudne do przebycia, wybornie się nadawało do obrony od dziczy stepowej. Jakoż widzimy, że na tem to międzyrzeczu, posterunki strażnicze stały podówczas, może właśnie w owych licznych horodyszczach i zabezpieczeniach wojennych, które po dziś dzień w okolicy z tych odległych dotrwały czasów. Owóż w Kaniowie Światosław syna swego Hleba zostawił na straży granic. Tymczasem zimą 1190 r. , mówi kronikarz, Połowcy z wodzem Torków Kontuwdiejem, wpadają pod Towarów, ale gdy dano o tem znać Hlebowi, i gdy ten nadbiegł z Kaniowa z nienacka, Połowcy od grodu uciekają w popłochu, załamują się na lodzie i topią w rzece. Kontuwdiej tylko sam z małą zdołał uciec garstką Letop. Ipat, str. 452. Nazwa zaś Towarowa prawdopodobnie pochodziła od wyrazu towar, który znaczył tyle co zagroda, okół dla bydła, w znacznej odległości od wsi będący, jakie na Ukrainie futorami są zwane, gdzie bydło na noc spędzane bywa, a to z powodu, że w tych stronach bydło, , towarem nazywają. W tym też sensie a nie innym i w Prawdzie ruskiej wyraz ten, jak się zdaje zrozumiano, w której czytamy, , Nie będzie li złodzieja, to należy go śledzić; nie będzie li śladu, albo do wsi, albo do towaru ili k sełu, ili k towaru. Ale jak cała Ruś kijowska tak i Towarów w 1240 r. musiał zniknąć pod zalewem mongolskim. Wiadomo że Mongoły prawdziwą wojnę wytępienia prowadzili. Całą też ludność, jak świadczy Piano Carpino, w pień wymordowywali, tylko dobytek oszczędzając, i dla tego z Rusi istną bydlęcą uczynili pustynię. Długo też te pustki oczekiwały na primi oocupantes. Litwini nareszcie zostali panami tych pustyń niezajętych i książęta ich chcąc powołać na nowo do życia te kraje, swoim ludziom rycerskim rozdawali ziemię, ale bez ludzi, tylko samą niejako miejsc nomenklaturę. Toć dzięki temu rozdawnictwu i porzecze Rosi i Rossawy, pustkami stojące po Tatarach w końcu zaczęło się na kilku punktach zaludniać. Szczególniej Olelko Włodymirowicz i syn jego Szymon, książęta kijowscy, te darowizny szczodrą rozdawali ręką. Jakoż widzimy, że pierwszy z nich Olelko niejakiemu Olechnie Juchnowiczowi nadaje, oprócz dóbr nad Unawą, Irpieniem i Zdwiżem, jeszcze dwa nad Rossawą pustujące horodyszcza Połstwin i Koziaków por. Kornin, t. IV, 407 i Kozin, t. V, 46. Szeroka ta darowizna, jak to z luźnych wzmianek w dokumentach dostrzegamy, obejmowała w sobie i Towarów. Następnie Olechno Juchnowicz umierając, przekazał w spuściznie te dobra synowi Iwanowi, który znów je przelał na dwóch synów Fed ka i Waśka, ale że ci zeszli z tego świata bezpotomnie a więc imiona Juchnowiczowskie przeszły ostatecznie na ich siostry Maruszę za Fedkiem Łożką i Oryszkę za Seńkiem Proskurą. Towarow zaludniony na dawnem swojem uroczysku szczupłą był osadą, ale i ten pierwszy zarodek jego zniweczyły napady tatarskie, bądź w 1483 r. , za najazdu Mendligireja, bądź później, kiedy to za dni Aleksandrowych, jak mówi dokument z Bożoho dopuszczenia, miesto Kijew, od pohaństwa Tatar, ma wpad welikij kazdoho hoda Akty otn. k istor. Z. R. , t. I, str. 137. Proskurowie, dziedzice Towarowa, Połstwina i Koziakowa, byli znacznym domem, przybyłym ze stron owruckich, gdzie tradycyjną mieli swoją siedzibę we wsi Suszczanach i od której Suszczańskimi się pisali. Już od wieku krew ich lała się w obronie krzyża i dla tego to pierwszemu założycielowi tego domu, za zwycięstwo nad Tatary, dany był herb Krzyżłuk był to tatarski łuk, na cięciwie zamiast strzały krzyż Okolski nad tym herbem w kościele sokalskim widział mitrę książęcą. Ale Tatarzy i o wiele później w swoich najazdach odwiedzać tę strony nie przestawali Toć dobra towarowskie, czyli jak już teraz nazywać je zaczęto międzyrzeckie, tak wielkie poniosły zniszczenie od Tatar, że współziemianie wdztwa kijows. w instrukcyi danej posłom jadącym na sejm, domagać się zalecali, aby przez wzgląd na takowe, dobra Fedora Proskury od podatków zostały uwolnione, tudzież aby tym dobrom służące a zagładzie uległe przywileje były odnowione Arch. J. Z. R. , cz. II, t. I, str. 347. Przywileje te określały mniej więcej obwody graniczine dóbr, a więc teraz z zatraty ich korzystając sąsiedzi zaczęli odrywać bezkarnie grunta do Towarowa należące i tychże dóbr łamać granice lub zacierać. Od Kaniowa szczególniej dotkliwie towarowska granica cierpiała, a to z powodu nieustającego napastnictwa i przemocy od kozaków kaniowskich, którzy wyłącznie pasterstwu, pasiecznictwu, rybołówstwu i myśliwstwu oddani, aby się wyżywić zdobyczą myśliwską, która na ich obszarach już coraz rzadszą się stawała, aby mieć z trzód swoich i pasiek pożytek, co najwięcej lasów, stepów, wód, jednem słowem co najwięcej przestworów potrzebowali, ile że z powodu rolnictwa, acz dorywczo jeszcze zaprowadzanego przez starostów, robiło się im za ciasno we własnem starostwie. Toż gdy już nie starczyło im u siebie obszaru, ochotnie targali się na cudze. Jakoż widzimy, że około tego czasu kozacy ci właśnie spory szmat towarowskich dóbr odrywają, bo Połstwin i Babicze zagarniają, gdzie zakładają swoje futory, pasieki i otary. I jakkolwiek dzieje się to wszystko pod okiem starostów, ale ci im widocznie w tem pobłażają; owszem są z nimi nawet jakby w porozumieniu, bo to poniekąd i w ich wchodzi widoki Lustracya sstwa kaniow. 1616 r. . Szczególnie jeden z tych sstów Hieronim Charlęski, jak się okazuje, czynnie nawet przykładał do tego rękę. Było to w latach 1632 3. Ssta miał w tem własny interes i taktyka jego na tem polegała, aby przez dokuczliwe napaści, zaczepki od kozaków, zniewolić w końcu Proskurę do odstąpienia mu Towarowa. Atoli nie tylko kozacy kaniowscy rozprzestrzenić się chcą kosztem Proskury, z drugiej bowiem strony równocześnie i Czerncy Nikolscy, w imieniu domniemanego czy pozornego prawa, z dziedzicem Towarowa wchodzą w zatarg o Konończę, Piekary i Chmielną, którą im jakoby Ostafi Daszkowicz dawnemi laty zapisał. Na dowód pokazują w obrębie tych wiosek i uroczysko Dąb Ostafijowy przy gościńcu Czerkaskim leżące Lustr. sstwa kaniow. 1616 i dok, w arch. Chałaimgrodeckiem; Proskura przeto chcąc raz na zawsze dowolnościom tym i przywłaszczeniom koniec położyć, wyrobił u króla Władysława IV komisyą, która też zjechała w 1633 r. na grunt, dla zrobienia delimitacyi dóbr od dóbr. Ale ssta Charlęski zaniósł protestacyą o nieważność tej komisyi, bo jak utrzymywał, Proskura rozgraniczał dobra już nie swoje, gdyż już przed tem sprzedał je bratu jego żony, Mikołajowi Leśniowskiemu. Tymczasem, gdy się to dzieje, Samuel Łaszcz, strażnik kor. , znany inwazor i raptor dóbr, co to zwykł był wszędzie przyszyć się, niespodzianie zjawia się w tej okolicy; u księżnej Domontowej zagrabia Domontów, a i Towarów czyli M. nie wywinął się z żelaznych szpon jego. Toż widzimy, że w 1637 r. z ręki jego już w M. zostaje podstarościm niejaki Sołonecki Okolski, Dyaryusz, str. 34. Tym zajazdem Łaszcza przepełniła się nareszcie miara bezprawia. Toć Proskurze, który taki gwałt poniósł, opadły też ręce jakoż uprzykrzywszy sobie te tak dolegliwe stosunki, wraz z bratem swoim w 1638 r. sprzedaje wczorajszemu jeszcze swemu wrogowi Hieronimowi Charlęskiemu, sście kaniow. , horodyszcze i sieliszcze Towarów, na którym gruncie miasto M. zasiadło; tudzież sieliszcze Tahańczę i grunt przy nim tahaniecki, na którem Worobijówka zasadzona a także Połstwin Rżawiec i Koziaków Kozin, nad rz. Rossawą leżący, ze wsią Babiczami, przy tych horodyszczach zasadzoną i ze wszystkiemi słobodami, na gruntach pomienionych poosiedlanemi, z siedliskami, uroczyskami i przywilejami za sumę 30, 000 złot. Archiw. Chałaimgr. . Charlęski jednak nabywszy M. umarł w rok potem, zapisawszy te dobra małżonce swej Katarzynie z Leśniewskich. Wnosimy wszakże, że musiał je wprzódy chyba z rąk Łaszcza uwolnić. Żona jego wyszła po raz wtóry za ks. Stefana Czetwertyńskiego, podkom. bracławskiego, również wdowca, który z pierwszej żony Bokijownej miał syna Eliasza, dzielnego w swoim czasie wojownika i w młodych latach z ran w bojach odniesionych zmarłego. Pod Kurukowem książę ten pierwsze ostrogi żołnierza zdobywał, bił się pod Kumejkami i niemniej też czambuły gromił w częstych wyprawach na kupy tatarskie. Umarł w 1841 r. Ihnat Staruszyc, rektor i ihumen brackiego monastyru kijows. , na pogrzebie tegoż księcia w Timonówce miał kazanie, w którem sławiąc go jako bohatera przeciwko rebellizantom kozakom, nazywa tych ostatnich Goliatem, który, , łaskoju korolewskoju i wolnostiju zołotuju utuczonyj, porwał sia na własnoho pana, ruki podnosiaczy ob. Kazanje pohrebennoje nad tiełom Międzyrzecz JO. Kn. Jm. Ilji etc. Czetwertynskoho, Rotmistra wojska kwarcianoho JKM. przez Wieleb. Otca Ihnatja Oksenowicza Staruszyca, rekt. i ihum. etc, otprawowannoje w Timomówcze, w sw. Welikoj Czudotwornoj Ławre Peczers. Kijew. w leto Bożoho mira 1641. Znaczące to słowa w ustach kapłana ruskiego, bo okazują, jak się wtedy na sprawę buntów kozackich wyższe ówczesne ruskie duchowieństwo zapatrywało. Ale jak Proskura sprzedał M. Charlęskiemu prawie z musu, tak teraz Czetwertyńska czy przewidując smutną perspektywę przyszłości niedalekiej, z racyi coraz nieprzyjaźniejszego usposobienia ludności miejscowej kozackiej, czy też pod wpływem obawy drapieżnego Łaszczą, który teraz właśnie zostawszy ssta kaniowskim zaczął się odznaczać względem niej dziwnie rogatą zuchwałością, czyniąc nawet na jej życie przechwałki i odgrażania się, bądź co bądź, z tej lub owej pobudki, zniewolona i ona też była zbyć co prędzej swoje dobra, wprzódy pod skrzydła możnej przytuliwszy się opieki. Jakoż w 1646 r. sprzedała je księciu Jeremiaszowi Michałowi Wiszniowieckiemu. W skład dóbr sprzedanych wchodziły Towarów czyli M. nad Rosią, Tahańcza i przy niej Worobijówka, Połstwin Rżawiec, Kozaków Kozin, Babicze, Żerewlaka i Pohańcza krynica i inne Archiw. Chałaimgr. . Dobra te odtąd do przyległych książęcych dóbr moszeńskich wcielone, stanowiły tylko jakby mały odłam dóbr ks. Jeremiego, jeszcze ogromniej szych, w jednę masę zbitych i położonych za Dnieprem, jako to Domontów, Zołotonosza, Łubny, Piriatyn i wiele innych. Tymczasem przekorny los i ks. Jeremiemu z kolei wytrącił z dłoni nie tylko nowo przykupiony M. ale wszystkie jego imiona zadnieprskie. Rozpoczął się pamiętny rok 1648. Po całym kraju rozległ się straszliwy okrzyk bojowy. I podczas kiedy ks. Jeremi, jak gdyby nieprzygotowany na grom, niby lew nagle ze snu zbudzony, porywa się ze swego legowiska w Łubnach i leci w sam ogień walki i bojów krwawych, wtedy już M. , doznawszy i podzieliwszy przeznaczenie całego kraju, zostaje też zdobyczą kozacką. W 1649 r. stoi tu już sotnia kozacka należąca do pułku kaniowskiego, której sotnikiem jest Suprun Michajłowicz Zacharła Bodiański, Rejestr, str. 70. M. atoli podczas wojen kozackich, ciągnących się długiem pasmem, nie należał do widowni głośnych wydarzeń, ale przyległa jemu Konończa stała się pamiętną w dziejach kozackich przygodą, jaka w 1670 r. zaskoczyła tu hetmana ukraińs. Doroszenkę. Hetman ten wszedłszy w konszachty z Portą, przed Zaporożcami, którzy za to że się z Turkiem zszywał odwrócili się byli od niego, uchylił się był z Czehryna do Kaniowa, ale u przeprawy przez Roś, dopędzony przez Zaporozców i Tatarów, zmuszony był w Konończy wytrzymać srogie oblężenie przez pięć tygodni, aż pokąd wieść nie nadeszła, iż nadchodzą Turcy. Dobra międzyrzeckie po śmierci Jeremiasza Wiszniowieckiego w 1651 r. prawem przyrodzonym spadły na syna jego Michała, późniejszego króla polskiego, ale ponieważ tak przez cały ciąg panowania Jana Kazimierza jak i jego następcy Ukraina jeszcze się krwawiła i stan posiadania w niej był nie pewny, dobra więc te były własnością Michała Wiszniowieckiego więcej z tytułu niż z rzeczy, i dopiero, gdy po przetartych burzach, pokój nareszcie się ustalił, zostali właścicielami tych dóbr ks. Michał Serwacy i Janusz Wiszniowieccy, jako spadkobiercy po zeszłym bezpotomnie królu Michale. Jakoż odtąd majętność międzyrzecka rozerwała się na dwie połowy ks. Janusz wziął M. , Chmielną, Piekary etc. a ks. Mich. Serwacy Tahańczę, Mielniki, Koziaków Kozin i inne. Podczas tak zwanego zhonu przerzuceni za Dniepr mieszkańcy Międzyrzeczyzny, teraz już z hetmańszczyzny wracali i na powrót zajmowali opuszczone siedziby. Wznowienie to zaludnienia szło sporo, bo widziemy że już w 1728 r. od Janusza ks. Wiszniowieckiego całą Międzyrzeczyznę trzyma w dzierżawie Zygmunt Lipkowski, podstoli inflancki Archiw. Chałaimgr. . M. staje się też włością dominialną całego klucza. Następnie dobra te w 1733 r. przechodzą do ks. Radziwiłłów, albowiem Michał Kazimierz ks. Radziwiłł ożenił się był z Urszulą ks. Wiszniowiecką, córką ks. Janusza, która zlewem wielkiego majątku pomnożyła obszerne mężowskie imiona. Michał Kazimierz ks. Radziwiłł, het. w. ks. lit. , w 1758 r. wydał swą córkę Karolinę za Stanisława Rzewuskiego. Intercyzą ślubną tenże książę dobra w województwie kijow. i bracł. lezące, z substancyi macierzystej po Urszuli z Wiszniowieckich, to jest klucze pohrebyski, konelski, moszeński, biełojezierski i międzyrzecki dwom córkom swoim oddał, i z tych 100000 intraty rocznej dla córki Karoliny, przyszłej Rzewuskiej, przeznaczył Arch. Chałaimgr. . Jakoż następnie d. 9 marca 1759 r. Stanisław Rzewuski z żoną Karoliną z ks. Radziwiłłów wziął w grodzie intromisyę do dóbr Międzyrzeckich tamże. Synowie jednak Stanisława Rzewuskiego Adam i Seweryn, jako też i córki Anna i Teofila, wystąpili przeciw ojcu z procesem o złe używanie dożywocia tamże. Tegoż jeszcze roku 1785 nastąpił dział pomiędzy nimi, mocą którego M dostał się w posagu Teofili Rzewuskiej, będącej za Ksawerym ks, Lubomirskim, dziedzicem Smilańszczyzny. Należały do M. wtedy Piekary, Chmielna, Konończa, Babicze, Stare Kumejki, Popówka, Międzyrzecz Worobijówka, Konin, Białojezierze, Łuka i Łuczanka. Ks. Ksawery Lubomirski oddał się sam administracyi swoich dóbr rozległych; na pustych niedawno, teraz ożywionych pra cą rolniczą obszarach zamożne powyrastały folwarki. Wielu z włościan ziemią dzie dzicznie wyposażał. Jakoż Tymkowi i Iwa nowi Majkom nadał pasiekę, sad i sianożęć w M. potomnymi czasy chcąc aby poddani moi przez posiadanie gruntów jak najgospodarniej utrzymywali się i ulepszali, gdy do tego najmocniej zachęca ich pewność, iż to sukcesorom ich dostanie się Arch. J. Z. R. , t. II, str. 331 i 333. Ale w 1787 r. przez kupno dostał się M. razem z całą Smilańszczyzną w ręce ks. Potemkina, po śmierci którego, jako zeszłego bezpotomnie, majętność ta prze szła w spadku na własność Wasyla Engelhardta, którego córka Katarzyna 1voto była za Skowrońskim, 2do voto za hr. Litta. Ten ostatni był włochom; jako minister pełnomo cny zakonu maltańskiego bailli de l ordre de Malte osiadł w Petersburgu, gdzie następnie został admirałem i członkiem rady. Był to rodzony brat Wawrzeńca hr, Litta, który był ostatnim nuncyuszem w Polsce, następnie kar dynałem. Za rządów hr. Litta komisarzem w Międzyrzeczu był Sowiecki, ten, który po tem wystawił kosztem swoim kościoły kato lickie w Śmile i Kijowie. W 1802 r. hr. Litta wyrobił indult na kaplicę katolicką w M. , która też kosztem jego została zbudo wana protokuły archid. kijow. . Po śmierci hrabiny Litta M. przeszedł na dziedzictwo cór ki jej hr. Bagrationowej. W 1858 r. kupił te dobra Nikodem Parczewski. Cerkiew pod tytułem Rożdestwa Presw. Bohorodicy, z drze wa zbudowana w 1795 r. na miejscu dawnej unickiej pod wezw. Nativitatis B. V. M. , któ rej paroch w dniach krwawej pamięci dla Ukrainy, tak zwanej Koliszczyzny, przez hajdamaków kijami został zabity ob. Izobr. nasilstwa etc, Moskwa, str. 100. Na mocy wykupu 1863 r. włościanie międzyrzeccy otrzymali na własność 1007 dzies. ziemi za sumę 53059 rs. Na zachód od mczka poczy nają się wzgórzystości, z których bliższe noszą nazwy hora Szybenica, hora Kuracza i Horo dyszcze, pochodzące prawdopodobnie z da wnego Towarowa. Jest tu szkoła ludowa, w 1844 roku założona, i szpital dla wło ścian, zawiadywany przez miejscową eko nomię. Edward Rulikowski Międzyrzecz, niem, Meseritz miasto powiatowe, nad ujściem Paklicy do Obry, pod 52 27 szer. płn. i pod 33 15 dług. wsch. od Ferro, 44 metr. po nad poziomem morza, na gruncie płaskim, lekkim, piaszczystym, od granicy Brandeburgii o 11 kil. odległe. Ma w okolicy liczne, małe, rybne jeziorka i wielkie lasy; ku południowi są piękne łąki, na zachodzie w głębokości 36 metrów pokłady węgla brunatnego. Gmina składa się z 11 miejsc a M. , miasto; folwarki b Łęgowski folw. Wilhelmsthal, 324 mr. rozl. ; c Liszków Lieskow, 887 mr. rozl. ; d Jokisch, 447 mr. rozl; e Gumpertshof, 295 mr. rozl. ; f Johannishof, 656 mr. rozl; g Kwiecie Sorge, 3484 mr. rozl. ; cegielnie h EmmrichsZiegelei; i Gumperts Ziegelei; k dom szosowy; 1 osada Erholung. W r. 1881 było 5169 mk; , 3465 ew. , 1318 kat. , 377 żyd. ; w r. 1876 4819 mk. ; w r. zaś 1871 431 dm. , 4900 mk. , 3242 ew. , 1192 kat. , 466 żydów. Mieszkańcy miejscowi i okoliczni trudnią się głównie rolnictwem, prócz tego handlem i przemysłem. Jest tu siedziba landrata, komisarza obwodowego, poborcy pow. , budowniczego pow. , kontrolera katastru, fizyka pow. , chirurga pow. , weterynarza pow. , inspektora szkolnego pow. Sąd ziemiański, sąd przysięgłych i sąd okręgowy. Do sądu ziemiańskiego należy 8 sądów okręgowych 1 w Zbąszynie, 2 w Międzychodzie, 3 w Grodzisku, 4 w Nowym Tomyślu, 5 w Skwierzynie, 6 w Kargowie, 7 w Wolsztynie i 8 w Międzyrzeczu. Przed reorganizacyą sądową z r. 1879 był w M. sąd powiatowy kolegialny. Kościół kat. paraf. należy do dek. zbąszyńskiego; kościół protestancki do dyec. międzyrzeckiej; siedziba superitendenta. Do dyecezyi międzyrzeckiej należą parafie prot 1 Bukowiec, 2 Pszczew, 3 Brojce, 4 Międzyrzecz, 5 Pieski, 6 Policko, 7 Skwierzyna, 8 Chycino. Żydzi mają synagogę. Gimnazyum filologiczne przetworzone przed kilkunastu laty ze szkoły realnej, założonej w r. 1836, 2 szkoły elementarne kilkoklasowe. Przędzalnia wełny, fabryka drożdży, 2 fabryki maszyn; kopalnia węgla brunatnego Gut Glück zatrudnia w przecięciu 20 ludzi. Drukarnia, 2 księgarnie; 4 lekarzy, weterynarz, apteka. Mieszkańcy prowadzą dość ożywiony handel okowitą, wełną, skórami, drzewem; trudnią się także młynarstwem; w okolicy są gorzelnie, 2 wielkie piece do wypalania wapna. Towarzystwo niem. rolnicze, towarz. pożyczkowe, liczące blisko 600 członków, towarz. popierające jedwabnictwo. Urząd pocztowy i stacya telegraficzna pierwszej klasy, poczhalterya, poczta osobowa do Międzychodu, do Zbąszynia i Landsberga nad Wartą, do Swiebodzina poczta listowa do Piesków. St. kol. żel. w Świebodzinie o 25 kil. , w Zbąszyniu o 32 kil. , w Landsbergu o 49 kil. W r. 1811 M. miał 394 dm. , 3414 mk. ; w r. 1837 4598 mk. , 3443 chrześ. , 1155 żydów. M. w dokum. dziejopisarzy łacińskich Interamna, Mederecum, Medzirecum należy do najdawniejszych osad Wielkopolski. Już Dytmar Merzeburski w kroni Międzyrzecz Międzyrzecz Międzyrzecz ce wspomina o opactwie międzyrzeckiem pod 1005 r. opowiadając o wojnie między Bolesławem Chrobrym a cesarzem Henrykiem II. Prócz klasztoru był dawniejszy zapewne gród, który r. 1095 Pomorzanie opanowali i mocniej obwarowali. Król Władysław Herman kazał wojew. Sieciechowi odebrać gród i wysłał z nim dziesięcioletniego Bolesława. Dla gruntu błotnistego zaś nie było można kopać rowów w celu podchodzenia pod mury i zakrycia wojska od pocisków nieprzyjacielskich; zdawało się, że zdobycie zamku będzie niemożliwem i wojew. postanowił już cofnąć się. Młodziutki królewicz tylko się miał oprzeć temu i nakłonić wodza do dalszej walki. Z początkiem zimy, bagniska okalające zamek zamarzły, a wojsko podsunęło się pod mury. Załoga zatrwożona oddała twierdzę, zastrzegłszy sobie wolny odwrót. Po śmierci Krzywoustego Pomorzanie znowu zamek ten zajęli i za księcia Mestwina powstała tu osada miejska. Raczyński we, , Wspomnieniach Wielkopolski oddrukował dokument przechowany dotąd w archiwum miejskiem szczecińskiem, a zawierający przywilej Filipa, księcia szczecińskiego, potwierdzający w r. 1556 swobody nadane M. przez Mestwina r. 1207; zdaje się jednakże, że ten dokument jest sfałszowany. W 1259 r. był w M. kościół ś. Wojciecha, może pozostałość po pierwotnym klasztorze. W połowie XIII w. M. był znowu w ręku polskim, gdyż podług Kromera Bolesław, książę kaliski, kazał rozszerzyć wały i przekopy zamku międzyrzeckiego. Przed ukończeniem dzieła Otton, margrabia brandeburski, napadł r. 1269 na miasto, złupił i spalił, ale zamku zająć nie zdołał. Że go następnie Brandeburczycy pomimo to przez pewien czas posiadali, dowodzi tego przytoczony także przez Raczyńskiego dokument znajdujący się w tajnem archiwum królewieckiem, świadczący o zastawie tego miasta udzielonym przez margrabiego Jana Arnoldowi Uchtenhagenr. 1306. Za Kazimierza W. M. został znowu odzyskany i należał do rzędu zamków pogranicznych, wzmocnionych przez tegoż króla. W 1474 r. Szlązacy z wojskiem króla węgierskiego Macieja Korwina zrabowali i spalili miasto a zamek opanowali przekupiwszy sstę Sędziwoja Żydowskiego. Kazimierz Jagiellończyk podźwignął miasto, nadawszy mu 1485 r. prawo magdeburskie. Ale już r. 1520 za Zygmunta I nowa klęska na M. spadła. Bielski wspomina, że w tym roku wojsko saskie, dążąc na pomoc ks. pruskiemu Albertowi, stanęło, wyruszywszy od Frankfurtu, pod zamkiem międzyrzeckim i wzięło go dobywając przez dwa dni wielką strzelbą. Pomimo to wnet miasto zamożność odzyskało. Gdy zaś żydzi zaczęli się cisnąć i handel zagarniać, otrzymało od Zygmunta I przywilej zabraniający żydom mieszkania i pobytu w M. Od r. 1548 reformacya poczęła się szerzyć w mieście; ssta międzyrzecki Stanisław Myszkowski przyjąwszy sam protestantyzm, oddał współwyznawcom kościół katolicki, którego proboszcz Jan Łącki po tym gwałcie opuścił miasto. Pierwszym pastorem luterskim był roku 1550 Marcin Vechner, Szlązak. Zygmunt August przeznaczył r. 1565 to miasto na miejsce jarmarków pogranicznych. Henryk Walczy obrany królem polskim, przybywszy na ziemię polską, stanął w M. 25 stycz. r. 1574; wjeżdżał do miasta na wspaniałych odkrytych saniach, które mu w darze posłał Jan Firlej, marszałek w. koronny. Senatorowie wybrani pod przewodnictwem Stanisława Karnkowskiego, biskupa kujawskiego, przyjmowali nowego władzcę który na mowę biskupa przydłuższą w kilku słowach odpowiedział po włosku przez usta Guidona de Pibrac. Przyjęcie odbyło się w zamku świetnie przystrojonym. Za Zygmunta III ssta międzyrzecki, Jan Zamojski, z rozporządzenia królewskiego kościół dawniej katolicki odebrał protestantom r. 1604. Pierwszym proboszczem po odzyskaniu był ks. Jan Mysłecki. Ztąd wszczęły się zatargi między mieszkańcami obu wyznań; dopuszczano się gwałtów z jednej i z drugiej strony; surowe kary na winowajców, jeszcze więcej umysły rozdrażniały. W tymże czasie rozwinął się w M. przemysł sukienniczy, sukna międzyrzeckie rozchodziły się po całym kraju; sukiennicy tutejsi otrzymali od Zygmunta III przywilej na handel suknami szaremi pospolitemi. W XVIII w. tak się handel ten rozszerzył, że fabrykanci swe sukna do Rosyi i Chin przedawali. Zakaz osiedlania się żydów od czasu Zygmunta III poszedł w zapomnienie, coraz więcej ich się w mieście gromadziło, zawarli nawet z magistratem ugodę, na mocy której ich cierpiano. Władysław IV r. 1637 zakazał izraelitom sprzedawać artykuły apteczne. Podczas pierwszej wojny szwedzkiej za Jana Kazimierza Szwedzi zajęli r. 1655 M. i pośpiesznie obwarowali. Mieszkańcy wtedy bardzo ucierpieli. Brandeburczycy po Szwedach wkrótce załogą tu stanęli; gdy zaś Piotr Opaliński, wojew. podlaski, najechał marchią brandeburską, elektor zaniepokojony wysłał komisarzy do zawarcia układów. Pomiędzy warunkami, które 12 grudnia podpisano, Szwedzi jako sprzymierzeńcy zobowiązali się załogę z M. cofnąć, zabierając jednakże ze sobą własne przybory wojenne i działa. Wkrótce po tej wojnie rozpoczęły się zatargi jezuitów z protestantami. Kolegium jezuickie fundował tu r. 1660 biskup poznański Wojciech Tholibowski. Wymogli oni na Janie Kazimierzu nawet, że zezwolił na zamknięcie szkół Międzyrzecz różnowierców; nie przyszło jednakże do wykonania tego rozkazu. Jezuici otworzyli swe szkoły, obok protestanckich, i te utrzymały się aż do zniesienia zakonu. Przy schyłku XVII w. przez niedbalstwo starostów zamek międzyrzecki stanął pustkami, starostowie opuściwszy go wznieśli dom mieszkalny opodal dla siebie. Za Augusta II w czasie drugiej wojny szwedzkiej zamek nie był zamieszkały; wtedy M. nowych klęsk doznał. R. 1705 generał Benschild w 12000 wojska szwedzkiego stanął obozem pod miastem i dopiero w roku następnym wyruszył pod Wschowę przeciw Schulenburgowi. R. 1731 pożar pochłonął znaczną część miasta. M. miał kasztelana mniejszego i sstę niegrodowego. Pomiędzy starostami do najznakomitszych należał Stanisław Żółkiewski. Pierwszym kasztelanem od czasów Augusta III był Modlibowski Gaspar, ostatnim Krzyżanowski Michał. Napoleon I witany był w M. przez ludność polską w czasie przejścia wojsk francuzkich. W skutek utworzenia księstwa warszawskiego. M. przeszedł pod rządy polskie. Po utworzeniu królestwa w 1815 r. miasto znowu wróciło pod panowanie pruskie, mieszkańcy zupełnie zniemczeli, tak, iż teraz ludności polskiej wcale prawie nie ma. O kościele paraf. kat. , o którym powyżej ważniejsze szczegóły już przytoczono, dodać wypada jeszcze, że pierwsza o nim wzmianka w archiwum katedralnem wedle Łukaszewicza jest pod rokiem 1259. W tym bowiem roku Bolesław, ks. wielkopolski, zapisał kościołowi osobnym przywilejem łan roli. W aktach konsystorskich z lat 1633 1635 przechowany jest ciekawy dokument, przytoczony w skróceniu przez Łukaszewicza, a zawierający protestacyą szlachty religii ewangielickiej przeciw uchwale Andrzeja Opalińskiego, biskupa poznańskiego, że w M. nie wolno stawiać kościoła luterskiego po oddaniu przez ewangielików kościoła katolickiego pierwotnym właścicielom. Długi szereg własnoręcznych podpisów szlachty z województwa poznańskiego i kaliskiego mieści się pod tym dokumentem. Dokument sam datowany jest r. 1609. Na czele położony jest podpis Sędziwoja Ostroroga; w dalszym ciągu czytamy nazwiska wielu rodzin dziś jeszcze istniejących, które prawie wszystkie wróciły na łono kościoła katolickiego. Są tam podpisy Karśnickiego, Ossowskiego, Bojanowskiego, Górzeńskiego. Zawadzkiego, Przyj emskiego, Ossowskiego, Broniewskiego, Mycielskiego, Lipskiego, Prusinowskiego, Przystanowskiego. Baranowskiego, Rozbickiego, Krzyżkowskiego. Karczewskiego, Wierzchaczewskiego, Gliszczyńskiego, Przyborowskiego, Jarochowskiego, Dąmbskiego, Niemojewskiego, Zakrzewskiego, Bardzkiego, Ponieskiego, Żychlińskiego, Sławoszewskiego, Kucharskiego, Kurnatowskiego, Brzostowskiego i t. d. Raz jeszcze przez Szwedów r. 1655 kościół katolicki odebrany został ale tylko przez krótki czas był w posiadaniu protestantów. Po wypędzeniu Szwedów, katolicy go na nowo zajęli. Dzisiejszy kościół chociaż murowany nie posiada żadnych pomników przeszłości. Prócz kościoła katol. paraf. był jeszcze w mieście drugi kościół szpitalny. Franciszek Stanisław Kurski założył r. 1536 w M. szpital z kościołkiem; uposażenie oparł na młynie w Kursku, którego był dziedzicem. Protestanci zajęli wraz z kościołem paraf. i ten szpitalny, i wydali go także dopiero 1604. Gdy kościołek r. 1620 się spalił, proboszcz miejscowy Mikołaj Nochowicz wystawił nowy roku 1644. Kościół jezuicki obok rezydencyi czyli klasztoru stanął w końcu XVII wieku z drzewa; powtórnie w r. 1722 wybudowany w mur pruski; Jan Tarło, biskup poznański, poświęcił go r. 1729. Po rozwiązaniu zakonu kościół rozebrano po niejakim czasie; w rezydencyi zaś umieszczono szkoły. Ostatnim przełożonym rezydencyi jezuickiej w M. był ks. Wojciech Czaplicki. W parafii międzyrzeckiej były nadto kościoły 1 We wsi Kęsice, należącej do starostwa międzyrzeckiego, odległej o pół mili od miasta. Kościół ten był pierwotnie parafialny; roku zaś 1641 za zezwoleniem Władysława IV wcielono go wraz z filią w Nietoperku do kościoła szpitalnego w M. 2 We wsi Lutolu mokrym, należącym do sstwa międzyrzeckiego, odległym o półtory mili od miasta. Kościół ten wraz z innemi w XVI w. był zajęty przez lutrów. 3 Kościół we wsi Nietoperku, był filią kościoła w Kęsicy. 4 We wsi Kirchdorf, nazwanej dawniej wsią ś. Wojciecha, położonej tuż pod miastem. 5 We wsi Chyciny był aż do reformacyi kościół katolicki, następnie przeszedł w ręce protestantów, a później braci czeskich. 6 We wsi Kursko dzielił los poprzedniego; była to zapewne filia kościoła międzyrzeckiego. W okolicy niezbyt odległej M. protestanci zajęli jeszcze kościoły należące niegdyś do archidyakonatu pszczyńskiego we wsi Grochowie, posiadłości dawniej Zajdliców, i w Pieskach wsi dziedzicznej Unrugów. M. parafia, dekanat zbąszyński ma 2164 dusz. W M. urodził się znany profesor filologii klasycznej Zygmunt Węclewski. Międzyrzeckie starostwo niegrodowe w wojew. i pow. poznańskim, według lustracyi z 1564 r. składało się z miasta M. z zamkiem i folw. Skwirzyna i wsi Kęsice, Nietoperek, Żółwiu, Rogoziniec, Murzynowo, Kursko, Gorońsko, Gorzycza, Święty Wojciech, Janowo, Bobowisko, Grochowo, Czaromysl. W 1771 r. posiadała je Dorota Jabłonowska, wojew. rawska i płaciła 5911 zł. gr. 15 kwarty a 7550 zł. 25 gr. hyberny. Na sejmie 1773 Międzyrzecz do 1775 r. oddano to sstwo w emfiteutyczne posiadanie, wraz ze sstwem babimostskiem. Ponińskiemu, marszałkowi sejmowemu. Powiat międzyrzecki obejmuje najdalej na zachód położoną część departam. poznańskiego, pomiędzy 52 10 a 52 30 szer. płn. i 33 2 a 33 48 dłg. wsch. , graniczy na płn. z pow. międzychodzkim, na wsch. z pow. bukowskim, na płd. z pow. babimostskim, a na zach. z Brandeburgią. Największa szerokość pow. ze wschodu na zachód w części płn. przez Pszczew wynosi 43 5 kil. ; w części płd, poniżej Pszczewa 28 kil. ; najdłuższa linia z płn. na płd. w części wsch. przez Trzciel 41 5 kil; w zach. części przez M. 18 5 kil. Rozległości ma powiat 20 93 mil kw. czyli 1152 kil. kw. Obszar cały jest równiną zasianą tylko niskiemi wzgórzami w kilku miejscach, jako to pod M. , Brojcami, Pszczewem; grunt przeważnie lekki, rozległe lasy. Połowa mniej więcej obszaru składa się z pól ornych i ogrodów, łąki zajmują 0 07, pastwiska 0 04, lasy 0 31 całego obszaru. Najznaczniejszą rzeką jest Obra, która przerzyna powiat w całej długości od granicy pow. babimostskiego, do granicy pow. międzychodźkiego; wypłynąwszy z jeziora Zbąszyńskiego, wchodzi do części powiatu najdalej na płd. posuniętej, mija Trzciel i Międzyrzecz, tworząc jeszcze kilka jezior; w kierunku płn. zach. od wsi Wielkiej Gorzycy wpływa do pow. międzychodzkiego, gdzie na zach. od Skwierzyny łączy się z Wartą; od Trzciela jest spławną. Mniejszych rzek jest kilka, a mianowicie Zgniła Obra, Pieski, Paklica, Owczarka i dwa bezimienne wpadające do Obry pod Trzcielem i pod Strożewem. Zgniła Obra mająca źródło pod Brojcami płynie w kierunku przeciwnym jak Obra, to jest z płn. na płd. zdążając do Obrzycy. Pieski i Paklica są dopływy Obry, Paklica łączy się z nią pod M. , Pieski pod Potrzebo wem, przyjąwszy poprzednio Owczarkę. Jezior powiat posiada kilkadziesiąt, przeszło sześćdziesiąt; do większych należą w płd. części powiatu Zbąszyńskie, dalej ku płn. Trzcielskie; dalej po za doliną obrzańską jez. Chłopskie Klop; jeziora pod wsią Rybojady i pod wsią Mokry Lutolek; na płn. zach. od Pszczewa jez. pod wsią Siercz. Inne jeziora są znacznie mniejsze. Ludności pow. M. liczył w r. 1880 48, 295; 25, 742 ew. , 21. 601 kat. i 895 żyd. Pod względem narodowości jest jeszcze kilkanaście tysięcy ludu polskiego, reszta Niemcy. W r. 1875 było 45, 795 mieszk. , z których na miasta przypadało 13, 062 mk. ; w r. zaś 1871 było 46, 002 mk. , w miastach samych 13, 322. Gmin miejskich jest 6 1 Brojce Braetz, 2 Międzyrzecz Meseritz, 3 Pszczew Betsche, 4 TrzcielStary AltTirschtiegel, 5 TrzcielNowy NeuTirschtiegel, 6 Zbąszyń Beutschen; 31 jest obwodów dominialnych, Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 65. 85 gmin wiejskich; ogółem 122 gmin; 217 miejscowości, 5363 domów mieszkalnych. Ludność w r. 1871 dzieliła się na 21, 952 męż. , 24, 050 kob. ; 25, 076 ew. , 19, 802 kat. , 26 chrześcian innych wyznań, 1098 żyd, W przecięciu na milę kw. przypada około 2300 mk. Pow. międzyrzecki wraz z pow. międzychodzkim mają najmniejsze w W. Ks. Poznańskiem zaludnienie. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo, obrabianie drzewa, rybołówstwo, chów bydła. Miejscem urzędowania landrata czyli naczelnika powiatu jest M. Powiat podzielony jest na pięć obwodów; na czele każdego obwodu jest ustanowiony komisarz obwodowy. Obwody są 1 międzyrzecki, 2 pszczewski, 3 starodworski Altenhof, 4 trzcielski, 5 zbąszyński. Urząd poborowy znajduje się także w M. Przed organizacyą sądową z r. 1879 w M. był sąd powiatowy kolegialny; od tego czasu jest tam sąd okręgowy i ziemiański; drugi okręgowy znajduje się w Zbąszynie. Parafij katol. powiat liczy 12 w miastach 1 M. z Kęsicami. 2 Pszczew, 3 Trzciel, 4 Zbąszyń z Łomnicą; we wsiach Chociszew, 6 Kalawa z Wysoką i Paradyżem, 7 Starydwór z Łagowcem i Wyszanowem, 8 Dąbrówka, 9 Kosieczyn, 10 Koźminek, 11 Brojce; wszystkie należą do dekanatu, zbąszyńskiego; do lwoweckiego zaś 2 Lewice. Parafij protestanckich jest 13 a w dyecezyi międzyrzeckiej 1 Bukowiec, 2 Brojce, 3 Chycino, 4 Międzyrzecz, 5 Pieski, Policko, 7 Pszczew; b w dyec. kargowskiej 8 Chlastawa, 9 Kręsko, 10 Olędry Starojastrzębskie, 11 Trzciel, 12 Zbąszyń; c w dyec. międzychodzkiej 13 Lewice Olędry. Dawniej były jeszcze kościoły filialne w Wielkiej Gorzycy, w Kursku, w Suchym Lutolku, w Rogozińcu, w Brudzewku. Zydzi mają synagogi w M. , w Trzcielu, w Pszczewie. Ze szkół wyższych jest gimnazyum filologiczne, będące pod nadzorem prowincyalnego kolegium szkolnego w Poznaniu. Szkoły elementarne miejskie i wiejskie są pod stałą kontrolą inspektora powiatowego i regencyi poznańskiej. Inspektor pow. mieszka w M. Analfabetów było 7554. Drukarnia i księgarnia utrzymują się w M od dawnego czasu. Powiat ma obszaru 451, 291 mr. ; większa własność wynosi około 165, 646 mr. Z tych w rękach polskich tylko jeszcze są Lewice, własność Wojciecha HazaRadlicy i Kosieczyn Wojciecha Zakrzewskiego, około 15, 000 mr. , i probostwo pszczewskie, blisko 2, 000 mr. Po r. 1848 przeszły w ręce niemieckie Zbąszyń Garczyńskich i Gorońsko Bukowieckich, blisko 17, 000 mr. Kopalnie węgla brunatnego są w Kęsicach. Gorzelnie istnieja w Bukowcu, w Gorońsku, w Kręsku, w Kuligowie, w Kosieczynie, w Kursku, w Łomnicy, w Nowej 25 Międzyrzecz Międzyrzecze Wsi, w Panwitz, w Paradyżu, w Pieskach, w Policku, w Szyndelmłynie, w Zamku międzyrzeckim, w mieście M. , w Nowymdworze; browary są w Zamku międzyrzeckim, w Zbąszynie, w Pszczewie, w Brojcach, w Wysoce, w Kosieczynie, w Rogozińcu, w Trzcielu; fabryka sukna w Brojcach; 2 fabryki maszyn w M; fabryka szkła w Łomnicy; przędzalnia wełny w M. ; piec do wypalania wapna w Szyndelmłynie i Kalawie. Rozwinięta jest w powiecie uprawa chmielu, mianowicie w szerokiej dolinie nadobrzańskiej i w wschodniej części powiatu. Urząd pocztowy 1szej klasy znajduje się w M. , 3ej klasy zaś w Zbąszyniu w mieście i na dworcu zbąszyńskim, w Pszczewie, w Brojcach i Trzcielu; agentury pocztowe są w Bukowcu, w Dąbrowie, w Hamerni, w Jastrzembkach Starych, w Kosieczynie Kuschten, w Lewinach, w Pieskach i w Suchym Lutolku. Powiat posiada następujące gościńce 1 gośc. frankfurcki, prowadzący przez Pieski, M. , Polisko, Pszczew do Górzyna, do pow. międzychodzkiego; w pow. ma 33 5 kil. długości; 2 gośc. z M. przez Bukowiec, Suchy Lutolek, Chociszew, Rogoziniec, Dąbrówkę do Zbąszynia i dalej do Kopanicy; w pow. ma 39 5 kil. długości; 3 gośc. ze Skwierzyny przez M. , Nietoperek, Kalawę. Paradyż, Jordan do Swiebodzina, w pow. 18 5 kil. długości; 4 gośc. z Lwówka przez Hamernią, Trzciel, Suchy Lutolek i Brojce do Swiebodzina; 27 kil. długości w powiecie. Kolej żelazna marchijskopoznańska przerzyna południową część powiatu, a mianowicie a linia idąca z Poznania przez Zbąszyń do Guben, ze stacyami Zbąszyń i Jastrzembki Stare; b linia idąca do Frankfurtu nad Odrą ze stacyą Zbąszyń. Główną komunikacyą wodną w powiecie jest Obra, która poniżej Trzciela jest sławną, powyżej tylko drzewo nią spławiać można. Cały powiat należał do dawnego wo jewództwa poznańskiego. W okolicy M. odkopano cmentarzysko, z którego wydobyto urny z napisami; w. innem miejscu znaleziono mały młotek kamienny; grodziska pod wsią Wojciechowem, pod Pszczewem, tuż przy probostwie nad jez. z fosą przed 30 laty wybrano stąd wiele kamieni polnych, pod Szyndelmłynem jest łąka nazwana królewską, kawał roli nazwany obozem; na łące podług tradycyi wystawiono namiot królewski, na polu nazwanem obozem, był podobno obóz króla szwedzkiego. Skarb, który przed niejakim czasem znaleziono w Paradyżu, miał być wtedy kasą wojenną szwedzką. Pod Chociszewem wykopano w różnych miejscach w lesie urny, pomiędzy temi dyrektor Schwarz zwraca uwagę szczególnie na naczynie do czerpania wody i na garnczek napełniony kościami ptasiemi w kształcie urny. W Rybojadach na polu sołtysa Obsta odkryto w r. 1884 także cmentarzysko, z którego robotnicy wydobyli znaczną liczbę urn, większe i mniejsze naczy nia, łzawnice i t. p. W naczyniach znaleziono prócz szczątków kości ludzkich, odłamki ró żnych przedmiotów z kruszcu. M. St. Międzyrzecze 1. po białorusku Miażreczje, Miandzyrecze, dobra i wś przy ujściu rz. Wołmy do Świsłoczy, pow. ihumeński, par. błońska, w 2 okr. polic. puchowickim, gro. puchowicka, w glebie urodzajnej, łąki niezmiernie obfite. Wieś ma 18 osad pełnonadziałowych. Dobra do niedawna własność Klimontowiczów, a od 1874 r. Szemetyłły, mają 80 1 4 wł. obszaru w dogodnej miejscowości. 2. M. , mały zaśc. nad rz. Moszczenicą, dopływem Uszy, w płn. stronie pow. ihumeńskiego, w 3 okr, polic. berezyńskim, w miejscowości poleskiej, całkiem odosobnionej. 3. M. , mały folw. nad rz. Isłocz, w płn. zach. stronie pow. mińskiego, w 2 okr. pol. rakowskim, w okolicy Kijowca, w miejscowości falistej i kamienistej. Międzyrzecze, wś, pow. żydaczowski, leży na lewym brzegu rz. Stryj, między tą rzeką a Dniestrem, o 8 kil. na wsch. od ujścia Stryja do Dniestru; obydwie te rzeki mają w tem miejscu bardzo kręty bieg i mnóstwo małych dopływów. Na potoczku, dopływie Stryja, jest tu staw dzielący wieś na dwie części. Grani czy na wsch. z Poddniestrzanami, Czartoryą i Zalesiem, od płn. z Stańkowcami, Turzaną i Podhorcami, od wszystkich 6ciu wsi oddziela ją Dniestr, na zach. z Wełeniowem, przez ten jedynie można się tu dostać suchą nogą, na płd. z Żydaczowem, od którego dzieli ją rzeka Stryj. Polując w stryjskich lasach w 1681 r. zapuścił się Jan III w knieje tutejsze. Dla dróg i przepraw złych nie mogli sobie tu my śliwi dać rady z niedźwiedziami. Było tego zwierza ze 20, ale wiele przepłynęło przez Dniestr, za którymi psy co lepsze aż do dnia drugiego tłukły się po lasach. Na przeprawie przez Dniestr byłoby wiele ludzi i wozów potonęło, gdyby Tatarzy, w służbie królew skiej zostający, nie ratowali znajdujących się w niebezpieczeństwie z nadzwyczajną odwagą. Helzel, Listy Jana Sobieskiego, str. 333. Przestrzeń dwor. gr, or. 99, łąk i ogr. 87, past. 267, lasu 195; włośc. gr. or. 401, łąk i ogr. 78, past. 160, lasu 5 mr. kw. ; ludn. rz. kat. 8, par. w Żydaczowie o 2 4 kil; gr. kat. 458, cerkiew paraf. w miejscu, dek. Rozdół, dyec. Lwów; szkoła filialna. Właścicielka pos. w. Wincenta Jaźwińska. B. R. Międzyrzecze, niem. Kurzwald, dwie wsie, pow. bielski, na Szląsku austr. 1 M. Dolne, Nieder K. , wraz z Franzfeldem rozl. mr. 1354, ludn. 886. 2. M. Górne, Ober K, rozl. 2527, ludn. 1466 1880. Jest tu kościół par. katol. , kościół par. ewang. , st. poczt. Kościół katol. Miękinka Mięguszowiecka dolina Mięguszowce Międzyrzecze Międzywodzie Międzyświeć Międzyrzeczka istnieje tu od 1565 r. Par. ewang. od 1864 r. Par. katol. ma 2019 dusz, par. ew. 3130 dusz. Międzyrzeczka, rzka w gub. grodzieńskiej, dopł. Zelwy al. Zelwianki lew. dopł. Niemna. Miądzyrzeczka, wś, pow. owrucki, . w 1867 r. odkryto tu syenit. Międzyrzeczka. rus. Meżyreczka al. Przyszczypówka, Ozdobna, wś nad rz. Taszłykiem, pow. bałcki, w 4 okr. polic, gm. i par. Hołowaniewskie, 80 dm. , 675 mk. , 1260 dz. ziemi włośc, 3198 dz. dwor, cegielnia. Należała do Potockich; dziś HudymLewkowicza Dr. M. Miądzysargi, folw. , pow. oszmiański, 3 okr. polic, o 4 w. od Oszmiany a 5 w. od Dziewieniszek, 27 mk. katol. ; własn. Milewskich. Międzyświeć, wieś, pow. skoczowski, par, Skoczów na Szląsku austr. , rozl. m. 518, ludności 311. Międzywodzie, przys. do Skopania, pow. tarnobrzeski, w miejscu podmokłem, 160 m. npm. , o 37 kil. na płd. zach. od Baranowa, przy drodze do Baranowa z Tarnobrzegu, na prawym brzegu Wisły. Mac. Mięguszowce, mylnie Mięguszowa, niem. Mengsdorf, także Minksdorf, węg. Menguszfalu, w hr. spiskiem Węgry, w pow. tatrzańskim, w dystrykcie wielickim, u południowych stóp Tatr, na płn. od Łuczywny, u połączenia się potoków Weśnika i Kiśnicy, na zach. od Batyzowiec Granicę od Batyzowiec tworzy rz. Poprad. Liczy dm. 48, mk. 443, obszaru 5308 katastr. sążni kw. 1880. Należy do sądu powiat. w Sobocie Spiskiej, urzędu podatk. w Kieżmarku, urzędu poczt. w Łuczywnie. Jest tu katol. kościół filialny pod wez. ś. To masza apostoła, zbudowany z kamienia, cał kiem zaniedbany. Wieża ma u góry w każdej ścianie okno dwoiste nakształt romańskich. Dzwonów 3; na największym napis literami niemieckiemi Lucas. Marcus. Mateus. Johan nes. 1552; na pośrednim In honorem. Dei fudit. me. Georgius Wierd. in Eperies. Anno. Domini. 1655; na najmniejszym Ecclae. Menkusfalven. S. Thomae. 1722. Należy do par. łac. w Batyzowcach. Według szem dyec. spiskiej z r. 1878 było tu dusz rz. kat. 36, ew. 342, żyd. 4, razem 382. Ewangielicy na leżą do gm. ewang. w Batyzowcach, w miej scu zaś mają kościołek ewang. filialny, posta wiony r. 1838 i 1839 staraniem Andrzeja Mariassy ego. Szkoła ewang. Uczących się 55 1880 r. . Br. G. Mięguszowiecka dolina, dolina tatrzańska, w Tatrach Spiskich, po płd. stronie głównego grzbietu Tatr. Jak dolina Kościeliska po stronie polskiej, tak powyższa dolina po stronie węgierskiej należy do najpiękniejszych dolin tatrzańskich. Ztąd też nazwano ją perłą Tatr. Płn. wsch. ścianę doliny tworzy główny grzbiet, ciągnący się od szczytu Czubryny, narożnika dolin M. , Ciemnych Smreczyn i Roztoki, aż po Batyzowiecki szczyt 2436 m. . W grzbiecie tym wznoszą się Mięguszowiecka turnia 2435 m. , Rysy 2508 m. . Wysoka 2555 m. i Ganek 2500 m. . Od zachodu ogranicza dolinę obszerny grzbiet Baszty, od wsch. zaś grzbiet Batyzowiecki ze szczytami Tupą i Kończystą. Od płd. jest wyłom ku Węgrom, gdzie dolina ma swe ujście. Orygi nalność tej doliny tworzą dwa potoki, które ją wzdłuż przerzynają, okrążając jej środek. Dno tej doliny przedstawia potężną wyżynę, z której, na obie strony spadają wody, jedne do potoku Hinczowego, drugie do Popradzkiego. Położenie tej doliny odpowiada dolinie Białki. Grzbiet Mięguszowieckich turni od dziela je od siebie. Składa się cała z tarasów, tworzących odrębne zatoki, jakby nowe doli ny. Właściwem jej przedłużeniem jest wyży na, na której leżą Hinczowe stawy ob, ; dwie inne jej terasy posiadają wyraźne dla siebie odgraniczenia za pomocą ramion kolosalnych. Wielka turnia Kopą Mięguszewiecką 2297 m. zwana, która się wznosi w środku doliny, zamyka jedną stroną kotlinę Zabich stawów, u południowych stóp Rysów rozlanych, drugą stroną kotlinę stawu Zamarzłego i Smoczego, i schodzi po nad staw Popradzki, który znów otacza. Osterwa. Stąd dzielimy dolinę M. na trzy odnogi Hinczową, Żabią i Zmarzłą. Opi sy stawów pod odnośnemi nazwami. Czyt. Walerego Eljasza Przewodnik do Tatr, Kra ków 1881, str. 246 254. Br. G. Miękinia, wś, pow. chrzanowski, leży nad małym bezimiennym potokiem, dopływem Krzeszówki, pod 37 16 wsch. dłg. od F. , a 50 8 30 płn. szer. , w okolicy falistej, pia szczystej, pokrytej sosnowym lasem. Domy zabudowane wzdłuż potoku w ten sposób, że najwyżej położone są 446 m. , najniżej 296 m. npm. wzniesione. Na wsch. od wsi prowadzi droga z Krzeszowic do Nowej Góry, gdzie się znajduje par. rz. kat. W tej wsi znajdują się obfite łomy czarnego i czerwonego marmuru, który używają na ozdoby kościołów krakow skich i pomniki, tudzież porfiru, a nadto ko palnie galmanu hr. Artura Potockiego. Odda lenie od Krzeszowic na płn. zach. wynosi 4 kil. Zaludnienie składa się z 707 mk. rz. kat. , trudniących się obok rolnictwa wyrobami płyt na stoły i drobnych przedmiotów z marmuru. Posiadłości większej nie ma; pos. mn. ma ob szaru 706 mr. roli, 37 łąk i ogr, , 152 past. i 26 mr. lasu. M. graniczy na płn. , z Nową Górą, na płd. wsch. z Krzeszowicami, na zach. z Filipowicami a na wsch. z Czerną. Mac. Miękinka, rzeczka, dopł. Eliaszówki w pow. chrzanowskim. Miąkinów, niem. Minken, 1266 r. Minkowitz, 1360 r. Minkenow, dobra, pow. olawski, odl. 2 Miękinia Międzyrzeczka Miątne Miętkie Mięta Mięsy Mięsosośnia Mięsne Miękupie Miękowo Miękówko Mięłkowice Miękoszyn Miąkochody Miąkisz Miękiny Miękińskie m. od Olawy. Posiada kościół; par. kat. z 1817 r. , kościół par. ewang. starożytny, szkołę ewang. , szkołę katol. W 1844 r. 110 dm. , 910 mk. 153 kat. , 18 żyd. . Uprawa lnu, rozległe lasy iglaste. Do M. należy kol. Kurzawa al. Paperwitz Br. Ch. Miękińskie, wzgórze w pcw. chrzanowskim, ob. Filipówka, Miękiny i Miękinki, pow. sochaczewski, gm. i par. Iłów. Miąkisz 1. Nowy, wś w pow. jarosławskim, par. rz. kat. Laszki, 19 2 kil. od Radymna oddalona, ma par. grkat. z cerkwią drewnianą, szkołę ludową 1kl. , urząd poczt. , i kasę pożyczkową gm. z kapitałem 1460 zł. w. a. Wś liczy podług spisu ludności z r. 1881 mk. 1055, z których 46 przebywa stale na obszarze więk. pos. Micewskich, Podług szemat. duchownych ma być 167 rz. kat. i 969 gr. kat. , zatem 1136. Wś leży w równinie, 216 m. npm. , w okolicy piaszczystej, sapowatej, z praw. brzegu Sanu, ale częśó gruntów w stronie płn. jest cokolwiek wzniesioną. W tem wzniesieniu występuje urodzajna glinka. W stronie płd. jest częśó gruntów sapowatych, nieuprawianych, obracanych na łąki i pastwiska. Pos. więk. ma obszaru 464 mr. roli, 89 łąk, 10 past. i 454 szpilkowego lasu; pos. mn. 1061 roli, 193 łąk i 279 mr. past. M. Nowy jest gniazdem rodu Miękiskich, z ktorych Andrzej, wojski przemyski, był protektorem różnowierców, którzy w XVI w. w domu jego mieli utrzymanie i ochronę. Do niego schronił się także Stanisław Orzechowski, ale później poróżnił się z nim i przeciw niemu występował. M. Nowy graniczy na zach. z Korzenicą, na płn. z Czerniawką, a na wsch. ma sosnowe bory, ciągnące się blisko 15 kil. 2. M. Stary, wś, pow. jarosławski, na płd. od Nowego, ma w części położonej na płn. od wsi cokolwiek lepsze grunta niż M. Nowy, ale w części płd. także nieużyteczne sapy. Należy do par. rz. kat. w Laszkach a gr. kat. w M. Nowym i liczy 551 mk. , mianowicie 384 rz. kat. i 146 gr. kat. Jest tu szkoła filialna. Na obsz. więk. pos. przebywa stale 26 mk. Kasa pożyczk. gm. rozporządza funduszem 1077 zł. w. a. Pos. więk. Władysława Younga ma obszaru 287 roli, 37 łąk i ogr. , 5 past. i 50 mr. lasu; pos. mn. 530 mr. roli, 92 łąk i 192 past. M. Stary graniczy na zach. z Laszkowską Wolą i Charytanami, na płd. Zaleską Wolą a na wsch. z Tuchlą. Mac. Miąkochody, ob. Miahkochody. Miękoszyn, wś, pow. pułtuski, gm. Czajki, par. Pomiechowo. W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 63 mk. Mięłkowice, ob. Minkowice. Mięłkowice, ob. Mykowice. Miękówko, folw. , pow. poznański, 1504 mr. rozl. , 4 dm. , 42 mk. , należy do gm. i dom. Owińsk. Poczta w Owińskach. Miękowo, wś, pow. poznański, 13 dm. , 100 mk. , 28 ew. , 98 kat. ; 44 analf. Poczta, gośc. i tel. w Owińskach, st. kol. żel. w Poznaniu. Miękupie, ob. Menkupie. Mięsne, leśniczówka koło Potutorów, na obsz. dwors, m. pow. Brzeżan. Mięsosośnia al. Mięsosna, w dok. Myascha sosznya poduchowna i szlach. , wś i folw. , pow. łowicki, gm. Bielawy, par. Waliszew, odl. od Łowicza 28 w. W 1827 r. było tu 16 dm. , 85 mk. W 1881 r. mk. kat. 165, dm. 13, ziemi mr. 145, osad 7 w szlacheckiej, a w duchownej mr. 40, osad 8; w 1864 r. w szlacheckiej mr. 100 pr. 254, osad 7; ludności 51, a w poduchownej mr. 69 pr. 133, osad 15. Posiadłość poproboszczowska, dziś własność skarbu, ma mr. 345. Wspomina ją Lib. Benef. Łaskiego t. II, 424. Mięsy, wś, pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Jasieniec. W 1827 r. 5 dm, , 61 mk. Wchodziła w skład dóbr Częstoniew. Mięta, rzką, dopływ Bugu, w pow. brzeskim. Miętkie, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. Miętkie, par. Nabroż rus. Sahryń, odl. 20 w. od Hrubieszowa. Jest tu cerkiew filial na pounicka i szkoła początkowa. W 1827 r. było tu 73 dm. , 536 mk. Cerkiew tutejsza erekcyi niewiadomej, istniała w XVIII w. ; w 1860 r. nowa z drzewa wzniesiona, filia par. Sahryń. Dobra M. , własność dawniej Horodyjskich. Wyszyńskich, obecnie Tadeusza Świeżawskiego. Dobra M. składają się z folw. i wsi M. , Jędrzejówka i Adelinki, rozl. mr. 2106; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 591, łąk mr. 162, lasu mr. 516, nieuż, i place mr. 21, razem mr. 1290; bud. mur. 5, z drzewa 13; folw. Jędrzejówka gr. or. i ogr. mr. 174, łąk mr. 25, lasu mr. 306, nieuż. i place mr. 4, ra zem mr. 509; bud. z drzewa 8; folw. Adelinki. gr. or. i ogr. mr. 291, łąk mr. 10, nieuż. i pla ce mr. 6, razem mr. 307; bud. z drzewa 6; pło dozmian 10polowy. Są pokłady torfu. Wś M. os. 52, z gr. mr. 1007; wś Jędrzejówka os. 14, z gr. mr. 207; wś Adelinki os. 11, z gr. mr. 59. M. , gmina należy do sądu gm. okr. IV w Mirczach, st. poczt. Tyszowce. Ma 14573 mr. obszaru, 3307 mk. W skład gminy wcho dzą Adamówka folw. , Adelinki wś i folw, , Andrzejówka wś i folw. . Kożuchy wś i folw. , Lipowiec, Miętkie, Mołożów Rakowskiego wś i folw. , Mołożów Chrzanowskiego, Sahryn wś i folw. , Tuczany wś i folw. , Turkowice z folw. Br. Ch. Miątne 1. folw. , pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia 21 w. , dm. 2, mk. 13. W 1827 r. 1 dm. , 10 mk. 2. M. , wś i folw. , pow. garwoliński, gm. Wola Remb szczuczyński, par. Wąsosz. Leży tuż pod ki, dobra Pacuny, o 14 w. od Malat, 8 dusz kowska, par. Garwolin. Leży przy drodze żel. nadwiśl. , o 3 w. od Pilawy ku Sobolewo wi. Ma 49 dm. , 360 mk. , 1446 mr. ; w 1827 r. była ta wś rząd. , 44 dm. , 302 mk. M. nale żało dawniej do sstwa garwolińskiego. Obe cnie stanowi majorat nadany 1842 r. pułk. Staniukiewiczowi. Br. Ch. Miętne, przys. na płd. od Grębowa, pow. tarnobrzeski, na płn. od Wydrza. Miętówka, rzka, dopływ rz. Tykwa al. Połonki lew. dopł. Styru. Miętusia dolina, dolina tatrzańska w Ta trach nowotarskich, uchodząca od wschodu do doliny Kościeliskiej ob. , po półn. stronie głównego grzbietu Tatr. Do Czerwonego Wierchu Małołąckiego 2101 m. szt. gen. , wznoszącego się w głównym grzbiecie, przy piera od płn. szorstki garb, z którym w dalszym północnym biegu łączy się pasmo lesiste Siwarowe i Przysłop, czyli Turnie Miętusiańskie, tworzące wschodni bok doliny Miętusiej i oddzielające ją od doliny Małej Łąki. U za chodnich stóp Przysłopu, przełęczy między Siwarowem a Hrubym Reglem ob. dolina M. zwraca się na zachód ku dol. Kościeliskiej. Tu od płn. wznoszą się nad nią Hruby Regiel ob. , Jaworzyńskie turnie, między nimi Ja worzynka ob. i Kończysta. Zachodni zaś bok doliny tworzy potężna przypora górska, wychodząca z głównego grzbietu, od szczytu Ciemniaka czyli Czerwonego Wierchu Upłaziańskiego; w niej Twardy Upłaz, następnie skalisty Satern i lesiste Gładkie upłaziańskie. Przypora ta szeroko się rozłożyła między dol. Miętusią a Kościeliską. W górnej swej czę ści rozdziela się ta dolina na dwie dzikie do linki, Mułową i Litworową, rozdzielone po tężną odnogą górską, wybiegającą od przełęczy wznoszącej się między Krzesanicą a Małołączniakiem. Wspomniana przełęcz łączy dolinkę Litworową od płn. z dol. Rozpadliną od płd. , z dziko poszarpanych skał złożoną, a leżącą już na górnej granicy kosodrzewu. Dol. Li tworowa tworzy wschodnie, Mułowa zaś zachodnie ramię M. doliny. Nazwę swą nosi dolina od Miętusów, najdawniejszych posiada czy dolnej części doliny Kościeliskiej i byłych sołtysów w Miętustwie, części wsi Cichego, pow. nowotarski. Ob. Czerwone Wierchy, Hruhy Regiel, Jaworzynka, Kończysta, Kościeliska dolina. Br, G. Miętusia Kira, Niźnia i Wyźnia łąka w Tatrach nowotarskich, w dolinie Kościeliskiej, tuż niedaleko wejścia doń, dokoła otacza ją las; po niej rozrzucone są szopy na siano; po nad lasem od wsch. wyziera ostra turnia Kończysta 1311 m. , pod którą leży Miętusia hala. Ob. Kościeliska dolina, t. IV, 449. Br. G. Miętusowo, folw. nad rz. Wissą, pow Szczuczynem. Posiada młyn wodny i pokłady torfu. Folw. M. rozl. mr. 160 gr. or. i ogr. mr. 102, łąk mr. 37, pastw. mr. 8, lasu mr. 4, nieuż. i place mr. 9; bud. murow. 1, z drzewa 11. Miętustwo, północna część wsi Cichego, w pow. nowotarskim, dawne sołtystwo. Do wiadomości tyczących się gm. Cichego, podanych w t. I, str. 673, dodajemy następujące. W 1777 r. było w gm. Cichego dm. 257, mk. 1375; w r. 1799 dm. 309, mk. 1809; w r. 1824 dm. 340, mk. 1866. Według lustracyi z r. 1636 było siodlarzy i zarębników 16, nowaków 7, razem upłacali czynszu rocznego złp. 168 gr. 18, komornicy złp. 6, sołtys na młynie o jednem kole złp. 11, razem złp. 186 gr. 18. Lustracya z r. 1660 podaje W tej wsi znajduje się zagrodników 17, na nierównych zagrodach zasiedli, płacą rocznego czynszu złp. 354 gr. 18; kwartalnego razem złp. 48; spy owsianej korcy 7, w kwocie złp. 2 gr. 24; oprawy łokci 31, w kwocie złp. 2 gr. 17 den. 2. Robią rocznie dni 6 bydłem, tyleż pieszo. Sołtys Wawrzyniec i Michał Miętusowie. Ich ojciec, Tomasz Miętus, lokował wieś de cruda radice od rzeki Rogoźnika, koło góry Ostrysz od źródeł Rogoźnika aż do połączenia się jego z Cichą i Bystrą według przywileju Zygmunta III z 26 lipca 1595 r. Sołtys otrzymał dwa łany, młyn i karczmę, folusz, palenie wódki, ośmiu zagrodników w obrębie wsi osadzić się mających, wolność łowienia ryb w Bystrej i Cichej, wolną paszę na górach Dolinka i Brześko Przysko, tudzież w Czerwonym potoku, wpadającym do potoku Surowego. Osadnicy mają robić 6 dni za zapłatą. Według lustracyi z r. 1765 było tu osiadłości 35, młynów 6. Płacono rozmaitego podatku złp. 2544 gr. 26. Sołtystwo było w posiadaniu Andrzeja i Jana Miętusów za przywilejem zatwierdzającym Augusta III z 30 wrześ. 1746. Dawali do dworu corocznie czynszu i kwartałowego złp. 123. Br. G. Migacz, pust. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wójków, odl. od Sieradza w. 22. Migajewo, st. dr. żel. odeskopodwołoczy skiej, między Wesołym Kutem o 14 w. a Rozdzielną o 15 w. Migalany, ob. Mihalany, Miganica, węg. Medencze, wś, hr. beregskie Węg. , kościół paraf. gr. katol. , 556 mk. Migany 1. wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, gm. Kronie, okr. wiejski Taliszki, 38 dusz rew. 2. M. , wś, pow. trocki, w 3 okr. polic, gm, Jezno, okr. wiejski Koszany, o 57 w. od Trok, 11 dm. , 120 mk. 115 kat. , 5 żydów; własność m. Kowna. J. Krz. Migdaliszki 1. zaśc, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Malaty, okr. wiejski Bijucisz Miętne Miętówka Miętusia dolina Miętusia Kira Miętusowo Miętustwo Migajewo Migalany Miganica Migany Miękińskie Migehnen Migliny Mig Migga Miggau Miggenburg Miggenthal Miggenwalde Miętne Migdałowicie lig rew. ; własność włościan skarbowych. 2. M. , folw. szlach. nad stawem, pow. wileński, w 3 okr. polic, o 56 w. od Wilna, 2 dm. , 29 mk. katol. J. Krz. Migdałowicie, wś nad bezim. dopł. Usy, pow. miński, gm. kojdanowska, przy drodze z folwarku Wilszczyzny do Stańkowa, 14 osad, grunta lekkowzgórkowate, bezleśne Migdałowo, zaśc, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, okr. wiejski ostrowski, 10 dusz rew Migdały, futor, pow. lidzki, w 4 okr. polic, o 51 w. od Lidy, o 13 w. od Wasiliszek, 1 dm. , 5 mk. prawosł. , 12 rzym. kat. ; własność hr. Potockiego. Ä. T Migehnen, niem, dok. Minnigein, Myngen, Mengen, wś z kościołem paraf. na Warmii, pow. brunsberski, st. p. Orneta. W 1856 r. 678 mk. Tutejszy okręg urz. stanu cywil. w 1880 r. miał 2249 dusz; w r. 1882 r. urodziło się 104 dzieci, zawarto 20 ślubów, umarło 5 7 osób. R. 1310 d. 9 grud. nadaje bisk. warm. Eberhard Konradowi i Janowi, dzieciom tłumacza Jana, 4 włóki w Mgnyen. Te 4 włóki odkupił później bisk Henryk III 1373 1401 od ówczesnego posiadacza Dyteryka t. Mingen, zamienił je na włóki czynszowe i nadał je Janowi Gross z Ornety ob. Cod. dipl. Warm. , I, 272 273. R. 1311 d. 4 marca nadaje bisk. Eberhard Henrykowi i bratu jego Teodorykowi 100 włók in campis Myngen, z 3 częścią kar sądowych, quae ad collum et ad manum se extendunt, i z mniejszem sądownictwem. Obaj lokatorzy mają posiadać 10 włók wolnych od czynszu, od drugich 10tą włókę także wolną. Kościół otrzymuje 4 włóki, od reszty będą płacili pół grzywny od włóki po roku wolności. Aby im nie było trudno o osadników, nadajemy im jeszcze 3 włóki na urządzenie karczmy i młyna; za te i za owe 10 włók będą płacili do katedry 1 funt wosku. Datum in castro nostro Brunsberg ob. tamże, str. 274. E. 1375 d. 11 list. za pisuje Henryk III, bisk. warm. , 4 1 2 wł. lasu mieszkańcom wsi Myngen ob. Cod, dipl. Warm. , II, str. 548. R. 1376 d. 25 maja kupił bisk. warm. Henryk III sołectwo w M. , wraz z należącemi do niego 4 włókami, karczmą i młynem od Mikołaja i Bernko. Teraz sprzedaje znów karczmę i młyn wraz z stawem i 14 morgami Henrykowi v. Padirborn, mieszczaninowi z Ornety ob. Cod. dipl. Warm, III, str. 9. R. 1379 d. 1 lut. zezwala bisk. Henryk, że młyn z M. może być przeniesiony do wsi Eisenwerk, założenie nowych młynów w M. nie jest dozwolone. R. 1505 d. 5 sierp. odnawia bisk. Łukasz przywilej wsi, zapisuje jej 10 włók, między tymi 6 dla sołtysa a 4 dla proboszcza. R. 1555 d. 22 lut. odkupili mieszkańcy wsi M. spustoszałe dobra Eisen Mig werk, zawierające 24 włók, od bisk. Stanisława Hozyusza za 500 grzywien i za rocznym czynszem wynoszącym 1 2 grzywny od włóki; za to uwalnia ich bisk. od tłoki i wszelkich innych ciężarów. Proboszczowi w M. zapisuje bisk. , zamiast mesznego z owych 24 włók, wolne pastwisko i drzewo i wkłada na każdego gospodarza obowiązek zwożenia drzewa proboszczowi od włóki 1 furę. Tutejszy kościół poświęcony jest ś. Wawrzyńcowi; 1338 r. był tu prob. kś. Jakób; 1638 r. Jakób Jordan; r. 1878 było tu 1372 komunikantów. Kś. Fr. Migga al. Neusasserei, al. Hussfuhr ob. . Miggau, niem. , ob. Migowo. Miggenburg niem. , dobra ryc, st. poczt. Troempau 4 kil. odl. Obejmują 94 90 ha roli orn. i ogr. , 13 60 łąk, 12 50 past. , 2 90 boru, 3 60 nieuż. , razem 127 50 ha; czysty dochód z gruntu 2310 mrk. Właśc. Hermann Friccius. Okr. urzędu stanu cywil. Schaaken; 1856 r. 43 mk. Kś. Fr Miggenthal, niem. , wś, pow. gierdawski, st. p. K. Gnie, okr. urz. stanu cywil. Maueuwalde, 27 mk. 1856 r. . Kś. Fr Miggenwalde niem. , folw. szlach. , pow. morąski, st. p. Libsztat 8 kil. odl. Ma obszaru 122 ha roli orn. i ogr, , 11 łąk, 10 boru, 1 nieuż. , razem 144 ha; czysty dochód z gruntu 529 mrk. ; okr. urz. stanu cywil. Rosenau Miggi niem. , ob. Migi. Migguszen, niem. , maj. chełm. , pow. welawski, st. p. Grünhayn 6 kil. odl. Obejmuje 138 ha roli orn. i ogr. , 45 ląk, 86 pastw. , 57 boru, 5 nieuż. , razem 331 ha; czysty dochód z gruntu 2640 mrk. Kś. Fr Migi, niem. Miggi, wyb. do Pałubic, pow. kartuski, st. p. Sierakowice. Kś. Fr Migliniki, zaśc, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 34 w. od Trok, 1 dm. , 16 mk. kat Migliny, wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, gm. Szumiliszki, okr. wiejski Bogdanańce, 38 dusz rewiz. ; poprzednio własność Seweryna Romera, obecnie włościan rządowych. J. Krz Miglowken niem. , ob. Migłowskie. Migłówka, ob. Migłowskie Migłowskie Kętrz. Miglowska, niem. Miglowken, wś, pow. wejherowski, st. p. Przetoczyn; 1871 r. 3 dm. , 3 dymy, paraf. i szkoła katol. Szynwałd, filia do Kielna, ew. Smażyno. Obejmuje 2 gburskie posiadłości, 1 włókę i 23 mr. obszaru, 30 mk. 1868 r. , 20 kat. , 10 ew. Odl. od Wejherowa 1 3 4 mili. Kś. Fr Migocin, rzka, ob. Migotyca. Migomzdzie, wś, pow. rossieński, w 3 okr. polic, par. gawrańska Migotyca al. Migotycze, rzka w pow. dzisieńskim, przepływa około zaśc. Fabianowo i folw. Łupskiego. Rzeczka Migocin pod wsią Łastówka będzie zapewne tą samą rzeczką Migotyca Miggi Migguszen Migliniki Miglowken Migłówka Migłowskie Migocin Migomzdzie Migdały Mihoderka Migura Mih Mihailewa Mihailewa hala Mihal Mihalany Mihalcze Michalcze Mihalowce Mihnowicze Mihałki Migów, wś, pow. grodzieński, b. wł. Aleks. Obuchowicza. Migówka 1. wś, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm. Radoszkowicze, okr. wiejski Putniki, przy b. dr. poczt. z Wilna do Mińska, 7 dm. , 53 mk. prawosł 24 dusze rew. . 2. M. , zaśc. rząd. , pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 47 w. od m. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 4 mk. żydów. 3. M. , właściwie Mnichówka, przedmieście Smotrycza ob. . . J. Krz. Migowo 1. niem. Müggau dok. 1379 r. Emgowo, dobra, pow. gdański, st. p. Szydlice. Obszar wynosi 334 57 ha; roli orn, i ogr. 312 46, łąki 1 82, pastw. 13 60, nieuż. 6 37, wody 0 32; czysty dochód z gruntu 5298 mrk. Sprzedaż mleka, które codziennie 2 razy do wożą do Gdańska, W 1868 r. 156 mk. , 120 kat. , 36 ew. , 9 dm. , okrąg sądu polubownego i paraf. ew. Wujeścisko, okr. urz. stanu cy wil. Cyganki; paraf. kat. św. . Wojciecha na przedmieściu gdańskiem; odl. od Gdańska 3 4 mili. Z dóbr tych pobierali dawniej biskupi kujawscy dziesięciny, bo jeszcze dziś płaci M. proboszczowi ś. Wojciecha tak zwany grosz biskupi, wynoszący 1 tal. 12 sbr. ob. Kujot O majątkach bisk. , str. 25. 2. M. , niem. Müggow, os. , pow. lęborski. Kś. Fr. Miguciany 1. wś rząd. , pow. trocki, w 3 okr. polic, gm. Hanuszyszki, okr. wiejski M. , o 10 w. od Hanuszyszek, 42 dusze rew. Okręg wiejski M. mieści w swym obrębie wsie M. i Duhoramieniańce, 73 dusz rew. 2. M. , wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, gm. Zośle, okr. wiejski Giluty, wraz z zaśc. Słobódką 67 dusz rew. 3. M. , wś szlach. nad jez. Bezduk. pow. trocki, w 1 okr. polic. , 24 w. od Trok, 10 dm. , 126 mk. kat. 4. M. , wś rząd. , pow. trocki, w 4 okr. polic, 48 w. od Trok, 11 dm, , 98 mk. kat. . J. Krz. Mignie, folw. szlach. , pow. oszmiański, w 2 okr. polic, 28 w. od Oszmiany, 2 dm. , 24 mk. 13 prawosł, 11 kat. . Migulińska stanica, okr. ust medwiedycki, w ziemi Dońskich Kozaków, na praw. brzegu Donu, 21092 mk. Miguny 1. wś, pow. wileński, w 6 okr. po lic, gm. Rudomino, okr. wiejski Petesza, o 20 w. od Wilna, 5 dm. , 39 mk. kat. 2. M. , wś włośc, pow. lidzki, w 1 okr. polic, gm. Żyrmuny, okr. wiejski Dworzyszcze, w majątku Trokiele, o 15 w. od Lidy, 19 dm. , 186 mieszk. J. Krz. Migura, kol. , ob. Kośmidry. Mih. .. ., por. Mich. .. . Mihailewa al. Mihailewy, także Mihailuski, potok górski, nastaje na hali Mihailewą zwanej 1448 m. w obr. gm. Hryniowy, w pow. kosowskim; płynie górskim leśnym parowem na północnywschód, po nad którym od zachodu wznosi się grzbiet Rozbinyczna 1274 m. , a od wschodu Pochreptina 1312 m. . Zlewa swe wody poniżej Starej Klauzury do Probihny z prawego brzegu. Długość biegu 4 kil. Br. G. Mihailewa hala, w Karpatach czarnohorskich, ob. Ludowa. Mihal, ob. Michałpol. Mihalany, Migalany, wś, pow. chocimski gub. besarabskiej, par. kat. Chocim, prawosł. Rotunda, leży przy trakcie pocztowym z Mo hylewa do Glinnej. J. Krz. Mihalany 1. węg. Mihalyi, wś, hr. ziemneńskie Zemplin Węg. , kościół kat. filial. opustoszały, ewang, paraf. , żyzna gleba, 645 mk. 2. M. , po węg. SzentMikaly, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół kat. paraf. , lasy, młyny wodne i tartaki, 691 mk. Mihalcze, ob. Michalcze. Mihalowce, ob. Michalowce. Mihalowce, węg. NagyMihaly, mko, hr. ziemneńskie Zemplin Węg. , nad rz. Laborcą, stacya węgierskogalicyj. kol. żel. , st. pocztowa i telegraficzna, kościół paraf. rzym. katol. i gr. katol. , synagoga żydowska. Piękny zamek z Wielkiemi budynkami gospodarskiemi, młyny wodne, 3593 mk. Mihałki, ob. Michałki pow. radomyski. Mihnowicze, wś nad rz. Wechrą, pow. kraśniński gub. smoleńskiej, na płd. zach. od m. powiat. ; wspominana w kronice Weliczki, t. II, 324 i 591. Mihoderka 1. pot. łączny, nastaje w wschodniej stronie gm. Czernohuz, w pow. wyżnickim, wśród łąk Bahna; płynie na wschód tymi łąkami przez obszar Ispasa i na obszarze Łukawca uchodzi z lew. brz. do Mihodry ob. . Długość biegu 15 kil. 2. M. , ob. Mihodra. Czyt. art. Majdan, pasmo górzyste. Br. G. Mihodra, karczma i młyn przy ujściu rzeki M. do Seretu, na obszarze gm. Żadowy Sado wy, pow. storożyniecki. Br. G. Mihodra, rzeka, w górnym biegu także Mikoderhą zwana, ; nastaje w płd. wsch. stronie mka Wyżnic, w pow. wyżnickim, wśród obszernych łąk; zrazu płynie na płn. wschód; przerznąwszy gościniec wyżnickoberhomecki przyjmuje kierunek wschodni i tworzy granicę między Ispasem od płn. a Berhometem n. Seretem, płynąc popod kolonie berhomeckie Alexanderdorf i Katharinendorf. Od Katharinendorf przechodzi zupełnie na obszar Berhometu Sereckiego, opływa od płd. strony kol. berhomecką Mihodrę, od której bierze swą nazwę; tutaj od pr. brz. zasila się wodami potoku Sołońca, przerzyna płn. wsch. kraniec lasu Sławca, a przyjąwszy potok Sławiec od pr. brz, przerzyna gościniec wyżnickołukawiacki, mija zdala kol. Lipoweny i przechodzi w końcu na obszar gm. Sadowy, gdzie uchodzi do Miguny Migdałowicze Migówka Mihodra Migulińska stanica Miguciany Mihoweny Mihuczeny Mihuczka Seretu z lew. brz, , przyjąwszy jeszcze z pr. brz. potok Kosowankę, który właściwie jest południowym ramieniem M, Przyjmuje liczne wody; od pr. brz. Sołoniec, Sławiec i Koso wankę, z lew. zaś Mihoderkę i potoki spływa jące z płd. stoku pasma górskiego, Majdanem ob. zwanego, między nimi Wahniewy pot. Łąki leżące po płn. stronie Mihodry, między nią a Mihoderką, zowią się Bahna; po płd. stronie, między M. a Sołońcem Jeremie pole 431 m. a koło Lipowen legły łąki Mokrec; między M. a Kosowanką łąki, Kozmena Bah na. Długość biegu wynosi 30 kil. Dolny bieg tej rzeki nader kręty, Br. G. Mihodra, rus. Mihidra, kol. nad rz. t. n. , w obr. gm. Berhometu Serockiego, pow. wyżnicki W XVIII w. osiedli tu Filiponi. Br. G. Milowa, rzeka, nastaje w płd. wsch. stro nie obszaru Berhometu Sereckiego, w pow. wyżnickim, z połączenia się kilku potoków leśnych na polanie Majdan, spływających z grzbietu górskiego, ciągnącego się od szczy tu Try Mohiły 852 m. do szczytu Perechrestje 1014 m. . Ód polany Majdan płynie po tok ku płn. zach. , a potem ku płn. i płn. wsch. przez obszar gm. Mihowy, zrazu wązką leśną doliną, potem doliną szerszą, łączną, wśród której legły chaty wsi Mihowy. Od wschodu nad doliną bystrej M. wzbiły się lesiste czub ki. Jak Rosohaty 823 m. , Grony 837 m. . Mała Kiczera 749 m. , a od zach. dwa szczyty Stożok 859 m. i 784 m. . Połączenie się po toków źródlanych leży 580 m. npm. , ujście 430 m. npm. Długość biegu 18 kil. Uchodzi do Seretu z pr. brz. Zasila się licznemi stru gami bezimiennymi, spływającymi z sąsiednich wzgórzy. Br. G. Mihowa, al. Miehowa, także Nihawa, wś parafialna, w pow. wyżnickim, nad rz. Mihową, pr. dopływem Seretu. Od zach. przytyka do obszaru Berhometu Sereckiego i Ispasa, od płn. do obszaru Banilli ruskiej, od wsch. do obszaru Łukawca, Megi i Banilli mołdawskiej. Północna granica bieży grzbietem pasma Majdanu ob. . Rzeka Seret przepływa obszar M. od płd, zach. na płn. wsch. i rozdziela obszar M. na dwie części północną i południową. Część płn. przepływają od zach. ku wsch. liczne potoki, między nimi Mihodra z pobocznymi Mihoderką i Sławcem. Między Mihoderką a płn, granicą M. legł las Górny, pokrywający płd. stok Majdanu; nad samą granicą środleśna polana z licznemi zabudowaniami. Między Sławcem a gościńcem nadsereckim, płn. obszar przerzynającym, wznosi się wzgórze Truskowa 499 m. , a między Sławcem i Mihodra rozpościera się część lasu Sławca, należącego przeważnie do Berhometu. Południowy obszar, daleko rozleglejszy, zajmują w dolinie rz, Mihowy zabudowania wiejskie, jakkolwiek w płn. połaci są rozrzucone zabudo wania i folwarki, a zwłaszcza u stóp wzgórza Truskowy. Między wsią a Seretem wznosi się nagie wzgórze, 481 m. wys. Postępując od niego na płd. wzdłuż granicy zachodniej napo tykamy wyniosłe, lesiste czubki, jak Stożok, 784 m. wys. , drugi Stożok 859 m, , bezimienny 824 m. , 752 m. Płd. wsch. narożnik gm. M. tworzy szczyt Trzy Mohiły 852 m. . Od nie go na płn. wystrzela w górę na wsch. granicy Stajka, 876 m. wys. , Wielka Kiczera 830 m. , Tarniczka 679 m. Między wschodnią granicą a doliną rz. Mihowy usiadły szczyty Rosoha ty 823 m. , Grony, może Groń 837 m. , las Le szczyny 851 m. i Mała Kiczera 749 m. wys. W tej też stronie bierze początek rz. Mihowa ob. . Górny koniec wsi leży 490 m. , dolny nad Seretem 436 m. npm. M. dzieli się na liczne pomniejsze obszary, noszące nazwy od swych właścicieli, jak M. Bohosiewicz dwór, M. Osadcę dwór, gorzelnia, młyny i tracze; M. Niżnią czyli Lewków i M. Wąsylko leśni czówka, młyny i tracze. Cerkiew grecka nieunicka w miejscu. Na obszarze włościańskim by ło w 1880 r. 1896 mk. , na obszarze dworskim Bohosiewicz 23, Osadca 94, Wasylko 9, razem 2022. St. poczt. w Berhomecie Sereckim. Właściciele Bazyli Wassilko, Wincenty i Mar celi Osadca, Jan, Krzysztof i Teodor Bohosiewicze. Br. G. Mihowa, ob. Michowa. Mihoweny, al. Mivoveni, wś, w pow. suczawskim, na pr. brzegu rz. Suczawy, na płn. zach. od Suczawy miasta, w odległ. 6 kil. ; leży na wsch. od Kośtyny, na zach. od Bunincza, a na płd. od Hatny. Północną granicę tworzy rzeka Suczawa na przestrzeni przeszło 3 kil. W południowej stronie wznosi się wzgórze Korczan, al. Teiszoara, 532 m. wys. Wznie sienie wsi czyni 3 85 m. npm. Należy do par. gr. nieunickiej w Buninczu. St. poczt. w Suczawie. Mk. 1088 r. 1880. Własność fundu szu religijnego. Br. G. Mihuczeny, al. Mihuczyny, także Kotowiec, wś parafialna, w pow. sereckim, przy kolei lwowskoczerniowiecko jaskiej, od st, w Hliboce 5 kil. odległa, graniczy od płn. z obsza rami Kuczurmare i Wołoki, od wsch. , z obsza rem Kotula Bańskiego, na płd. z obszarem Dymki, a na zach. z obsz. Hliboki. Wzdłuż zach. granicy płynie potok Derelni, zabiera jąc z obszaru M. kilka strug wodnych. Tędy wiedzie gościniec z Hliboki do Czerniowiec, Wzniesienie wsi 369 m. npm. Na obszarze włość. było w 1880 r. 703 mk. , na obsz. dwor. 23, razem 726. Par. gr. nieunicka w miejscu. St. poczt. w Hliboce. Właścicielka Izabella T. Ferro. Br. G. Mihuczka, góra, wznosząca się na płd. od rz. Seretu, na granicy gm. Kamenki, w pow. Migów Mihodra Mihowa Mikehmen Mijaczów Mijakowo Mijanowski Mijomice Mijowce Mijstrewo Mijus Mikaitischken Mikalbude Mikajcie Mikalina Mikańce Mikanów Mikanowicze Mikanowo Mikanowskie Mikasa Mikaszewo Mikaszewicze Mikaszówka Mikaszuny Mihodra Miken serockim, a Presekaren, w pow. storożyniec kim, pod 40 32 20 wsch. dłg. g. F. , 48 2 płn. sz. g. Stok zach. pokrywa las, stok wsch. pola i łąki. Wzniesienie 454 m. npm. Miej sce znaku triang Br. G. Mijaczów, wś i folw. , nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Pińczyce, par. Mrzygłód. Leży w pobliżu dr. żel. warsz. wied. , przy stacyi Myszków, o 10 w. od gran. pruskiej a 25 w. od austryackiej, posiada pokłady węgla brunatnego, fabryki żelazne, przędzalnię i st. poczt. W 1782 r. wystawił tu Gordon wielki piec. Obecnie fahr. p; n. Michałów zajmuje 90 robotn. i produkuje za 42, 000 rs. rocznie. Wś ma 36 dm. , 376 mk. , 322 mr. ; folw. 8 dm. , 74 mk. , 1250 mr. ; jest własnością braci Bauerertz. W 1827 r. było tu 37 dm. , 257 mk. Dobra M. składają folw. M. , Bendusz młyn, Tapulka i os. fahr. Michałów, mają obszaru 2140 mr. , w tem 604 m. ziemi ornej. Folw. M. z os. M. fahr. , al. Kempnerówka z wsią M. i Bendusz rozl. mr. 348 gr. orn. i ogr. m. 144, łąk m. 101, pastwisk m. 19, wody m. 34, zarośli m. 26, nieuż. i place m. 23; osady młynarskie czynszowe m. 84. Bud. mur. 6, z drzewa 5. Płodozmian 8 polowy. Wś M. , os. 43, z gr. m. 410; wś Bendusz, os. 112, z gr m. 916. Mijakowo, wś i folw. , pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Święcienice, odl. 10 w. od Płocka; ma 4 dm. , 91 mk. , 415 mr. ziemi do brej i 9 m. nieuż. W 1827 r. 7 dm. , 71 mk. Folw. i wsi M. rozl. m. 427 gr. or. i ogr. m. 370, łąk m. 22, pastwisk m. 7, lasu m. 18, nieuż. i place m. 10. Bud. mur. 3, z drzewa 7. Wś M. os. 10, z gr. m. 10. Br. CK MijanowskiMerecz, ob. Merecz t. VI, 259. Mijomice 1. al. Myomice ob. , dobra, pow. ostrzeszowski, st. tel. i st. dr. żel. w Kępnie, st. poczt. w Domaninie. Obsz. wynosi 5896 m. Właściciel Władysław Wężyk. 2. M. , os. , pow. ostrzeszowski, . nal. do kol. i gm. ; Ostrowiec, Mijowce, ob. Mycowce, Mijstrewo, wś stanowiąca uposażenie scholastyka płockiego w 1322 r. Kod. maz. , 44 Mijus, właśc. Mius rz. w gub. ekaterynosławskiej i ziemi wojska dońskiego, wypływa na granicy pow. sławianoserbskiego i okr, minskiego; wpada do m. Azowskiego za pośrednictwem limanu miuskiego; dł. 180 w. , szerok. do 25 saż. ; wspomina o niej Grabianka, str. 145. Mika 1, pow. częstochowski, par. Kłobucko, wymieniona w spisie z 1827 r. os. , ma 1 dm. , 7 mk. Zinberg i urzędowe spisy gub. piotrkowskiej nie podają tej osady. 2. M. , pow. garwoliński, gm. Trojanów, par. Korytnica. Mikaitischken, niem. , wś, pow. kłajpedzki, st. poczt. Pliki, okr. urz. stanu cywilu. Gr. Jagschen. M. leżą na Litwie pruskiej. Kś. Fr. Mikalbude, niem. , dobra ryc. na Litwie prusk. , st. poczt. Kowarren 3 km. odl. , okr. urz. stanu cywila. Kl. Beynuhnen. Obejmują 190 ha roli orn, i ogr. , 118 łąk, 9 pastw. , 5 nieuż. , razem 322 ha; czysty dochód z grantu 3061 mrk. W 1856 r. 119 mk. Kś. Fr. Mikajcie, wś, pow; , szawelski, w 3 okr. poL, gm. gruździewska, 7 dusz, 56 dzies. ziemi 1go rzędu. J. G. MikalinaHać, uroczysko około Podhajec, pow. łucki, ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 10. Mikańce 1. , folw. nad rz. Gartwis praw. dopł. Szeszuwki, lew. dopł. Wilii, pow. ko wieński, w 4 okr. pol. janowskim, par. Kormiałów, o 17 w. od Kowna; młyn wodny, gle ba lekka. 2. M. , wś na pr. brz. rz. Żyżmy, pow. oszmiański, na granicy pow. lidzkiego, w 3 okr. pol. , gm. Siedlicko, okr. wiejski Gilwińce, o 65 w. od Oszmiany a 26 w. od Dziewieniszek, 2 dm. , 11 mk. katol. ; własność Tukałly, 3. M. , al. Mikiańce, wś włośc, pow. lidzki, w okr. pol. , gm. Żyrmuny, okr. wiejski grodzienkowski, o 24 w. od Lidy, 10 dm. , 179 mie szkańców. J. Krz. Mikanów, wś i folw. , pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk. W 1827 r. 9 dm. , 83 mk. Mikanowicze, wś i dobra, pow. rzeczycki, własność Oskierków. Mikanowo, kol. , pow. nieszawski, gm. i par. Lubanie. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 167 mk. Wchodzą w skład dóbr Lubanie. MikanowskieBudy, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk; olejarnia. Mikasa, wś, pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Rumbowicze. Odl. 48 w. od Kalwaryi, ma 5 dm. , 30 mk. Mikaszewicze, pięć osad na odludnem Po lesiu, pow. mozyrski, w okr. pol. lenińskim, nad niziną rz. Wołchy. Al. Jel. Mikaszewo al. Miklaszewo jezioro w pow. augustowskim, w dobrach Krasnowo. Ma brze gi lesiste i wyniosłe. Stanowi część systematu wodnego kanału augustowskiego i łączy się z jez. Krzywe. Ma 180 mr. obszaru, do 12 stóp głębokości, 3 w. długie, do 300 sążni szerokie. Br. Ch. Mikaszówka, wś nad rz. Hańczączarną, pow. augustowski, gm. Kuryanki, par. Teolin; odl. 29 w. od Augustowa; ma 19 dm. , 128 mk. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 95 mk. Wchodziła w skład dóbr Łabno. Rz. Hańcza od M. , stanowi część kanału augustowskiego. Br. Oh. Mikaszuny, wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr, pol. , gm. Międzyrzecze, okr. wiejski Rudniki, 33 w. od Trok; 5 dm. , 38 mk. katol. 36 dusz rew. . Mikehmen, niem, , folw. do Juckstein, pow. ragnecki. Należy do dóbr Maagstim. Mikehnen niem. , ob. Mickehnen. Miken, ob. Micken. Mikehnen Mikit Miketa, wzgórze, na płn. zach. od mka Je zierny, pow. złoczowski; wznosi się 392 m. npm. , pod 42 57 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 38 20 płn. sz. g. Br. Ch. Mikiany 1. , wś rząd. , pow. wiłkomierski, w 4 okr. pol. , par. Uszpole. . 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. skiemska, 38 dusz, 264 dzies. ziemi. J. G. Mikiciany al. Mikitino, wś, pow. kaniow ski, rozłożona nad jarami dziś małowodnemi, choć przed kilkudziesięciu laty było tu 8 du żych stawów, na płn. zach. od Korsunia; 475 mk. ; w 1790 r. było 54 dm. i 431 mk. ; cerkiew praw. drewniana pod wezw. św. Mikołaja wzniesiona 1780 r, kosztem mieszkańca tutej szego Mikołaja Fedczeńki. Podług podania wś założyli wychodcy z mka Glemiazowa gub. połtawskiej. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 1, 698. J. Krz. Mikicie, wś i fol. , pow. sejneński, gm. i par. ŚwięteJeziory. Leży o 2 w. na zach. od jez. Prepunty, o 27 w. od Sejn; ma 79 dm. , 597 mk. W 1827 r. par. Sereje, 31 dm. , 387 mk. Folw. M. powstał z uwłaszczonych os. włośc. Rozl. m. 110 gr. or. i ogr. m. 90, łąk m. 17, nieuż. i place m. 3; bud. z drzewa 6. Mikiele, zaśc. szlach, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 44 w. od Dzisny, 2 dm. , 14 mk. katolików. Mikielewszczyzna, dobra, pow. sokólski, własn. Amelii Wańkowiczowej. Mikieliszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 47 w. od Wilna, 1 dm, 13 mk. katolików. Mikielowszczyzna, wś, pow. grodzieński, w 4 okr. adm. ; jest tu murow, kościół filialny par, mostowskiej, pod wezw. N. M. P. , fundo wany 1823 roku przez generała Andrzejkowicza. J. Krz. Mikieten al. Mikiten, niem. , dobra chełm. na Litwie prusk. , pow. tylżycki, st. poczt. Pogegen. Mają 73 ha roli orn. i ogr. , 40 58 łąk, 4 torfowisk, 2 65 pastw. , 7 25 nieuż. , razem 127 48 ha; czysty dochód z gruntu 1529 mrk. Najbliższą st. kol. Tylża 6 km. odl; 30 mk. r. 1856; okrąg urzędu stanu cywilnego Baubeln. Kś. Fr. Mikiszki 1. , wś, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gr. Mańkowicze, okr. wiejski i dobra Pietrowszczyzna, 6 w. od Mańkowicz, 21 dusz rew. ; własn. Onoszki i Lawryszkiewicza. 2. M. , zaśc. włość. nad rz. Szwintelką pr. dopł. Żejmiany pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 12 w. od Święcian, 1 dm, 4 mk, katol. J. Krz. Mikit. .. , por. Mykit, ,, Mikita, rzka w pow. święciańskim, przepływa koło wsi, Jakubiszki i Klentaki. MikitinRóg, tak kronikarze małoruscy nazywają mko Nikopol, w gub. i pow. ekaterynosławskim, na pr. brz. Dniepru, na płd. od Ekaterynosławia; ob. Weliczko, t. III, 472 t. IV, 309; Grabianka, 40; t. z. Samowidziec. 219. Mikitki L, wś nad rz. Miadzielicą, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Mańkowiecka, o 64 w. od Wilejki, 4 dm. , 77 mk. ; należy do różnych właścicieli. 2. M. , al. Nikitki wś włośc. nad potok. Rubierz, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Kobylnik, okr. wiejski Werenki, o 55 w. od Święcian, 2 dm. , 14 mk. katolików. J. Krz. Mikity, wś nad Niemnem, wprost Wilkii, pow. władysławowski, gm. Dobrowola, par. Poniemoń, odl. 57 w. od Władysławowa, ma 25 dm. , 205 mk. W 1827 r. wś rząd. , 15 dra. , 129 mk. Br. Ch. Mikity litewskie Mikita, okolica, pow. telszewski, w 2 okr. pol. , o 35 w. od Telsz, 7 dm. , 86 mk. , wiatrak. Mikitycze, wś, pow. dubieński daw. pow. krzemieniecki, na płd. zach. od m. pow. Oko ło M. znajdują się uroczyska Ponitowski staw i Turyhowski staw. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 341 345. J. Krz. Mikityńce 1. al. Mykietyńce, wś, pow. stanisławowski, odl. o 5 7 kil. na wsch. od Stanisławowa, na praw. brzegu rz. Bystrzycy Czarnej, przy gościńcu rząd. ze Stanisławowa do Tyśmienicy i kolei żel. lwowskoczerniowiec kiej. Graniczy na wsch. z Tyśmienicą, na płd. z Chryplinem, na zach. ze Stanisławowem, na płn. z wsią Uhorniki; przestrz. dwor. gr. or. 41, łąk 74, pastw, 97 mr. kw. ; włośc. gr. or. 1152, łąk 1076, pastw. 76 mr. kw. ; ludności 1026 gr. kat. , par. Uhorniki, 23 izr. Właściciel więk. pos. Alfred Mysłowski. 2. M. al. Meketyńce, al. Mykitycze, dawniej Mikaitinicze, wś, pow. kossowski, nad rz. Pistyńką dopł. Prutu, wśród gór i lasów, o 5 6 kil. na płn. od Pistynia a o 15 kil. na płd. od Kołomyi, o 10 kil. na płn. od Kossowa. Wieś górska wzdłuż rzeki zabudowana, częścią po górach rozrzucona, graniczy na wsch. z Chomczynem i Cucutynem, na płd. z Pistynem, na zach. z Jabłonowem, Stopczatowem i Kowalówką, na płn. z Ispasem i Kropiwniszczem. Przestrz. dwor. gr. or. 3, łąk 23, lasu 1345 mr. ; włośc. gr. or. 234, łąk 587, past. 194 mr. ; ludn. rz. kat. 20, par. Pistyń, gr. kat. 1026, par. Uhorniki, izr. 25. Sąd pow. Kossów, urząd poczt. i tel. Pistyń, szkoła filialna należy do rady szkol, okr. w Kołomyi. Dawna to osada, jak tego dowodzi dokument wystawiony we Lwowie 9 grudnia 1375 r. , mocą którego Władysław ks. opolski nadał wsie Wierzbiąż, Strylcze i Mikityńce Waszkowi Teptukowiczowi prawem lennem Quod inspectis fidelibus et comendäbilibus obsequiis Waszkonis Theptucovicz, fidelis nostri dilecti, nobis plurimum exhibitis et adhuc, aucto fidelitatis studio, nobis et no Mijaczów Miketa Mikiany Mikiciany Mikitino Mikicie Mikiele Mikielewszczyzna Mikieliszki Mikielowszczyzna Mikieten Mikiszki Mikita Mikitin Mikitki Mikity Mikitycze Mikityńce Miklos Miklos Miketa stris successoribus futuris temporibus crebrius exhibendis, maturo nostrorum seniorum prahabito consilio, de nostra largitatis munificentia special i, eidem Waszkoni et suis heredibus legittimis et successoribus villas nostras videlicet Strzelicze in districtu nostro Zudaczouiensi, Wierbiąż et Mikaitinicze in districtu Colomiensi, cum omnibus i t. d. , prout nos soli easdem villas tenuimus et usi sumus, nullis penitus exclusis, damus, conferimus et donamus prenominato Waszkoni et suis heredibus legittimis et successoribus hereditarió iure Feodali, ea libertate et consuetudine, qua ceteri nostri wassalli bona sua possident, temporibus perpetuis possidendas, tenendas, habendas, vendendas, obligandas, comutandas et in usus suos beneplacitos convertendas i t. d. Akta grodz. i ziem. , t. V, str. 12, 13, 38, 39, 40. Musiał ten Waszko Teptukowicz być i u Władysława Jagiełły zasłużonym mężem, gdyż pod tą samą datą otrzymał od tego króla potwierdzenie dokumentu wydanego przez Władysława ks. opolskiego w Jarosławiu 15 grudnia 1373 r. nadającego wś Gwoździec, w pow. kołomyj skim położoną, Chodkowi Lojowiczowi prawem lennem, i oprócz tych potwierdzeń także znaczne obszary ziemi i wsie Sibi et suis legittimis successoribus rillas, hereditates et loca pro locatione villarum, nostras infrascriptas, quas ipse Waszko ad presens obtinet, videlicet Podborze wś, pow. rohatyński circa fluvium Lubscha Lubsza, rzeczka wpada z prawej strony do rz. Świerz pod wsią Podpoborze cum quadem planicie circa Szwyrzsz fluvium, dicta Suchodoł wś Suchodoł nad Świerzem nie istnieje, atoli tego nazwiska znajduje się wś niedaleko Podborza, pro locatione Tille; item Vaczkova Dvorzyschcza, et Staroduby in Zudaczouiensi takich wsi nie ma w tych stronach, Hanyowcze Hanowce wś, pow. rohatyński et Dampszykowcze Demeszkowce, Haliciensi; item Pyestina circa fluvium etiam Pyestina Pistynka, rzeczka w kołomyjskiem, Pistyń mko, pow. kossowski nunccupatum, qui fluit de monte Panthin Panteresz góra, w pobliżu której Pistynka wypływa et cum rivulis ad dictum fluvium decurrentibus de eodem monte; item Utrop wś, p. kołomyjski, pro locacione ville quandam planiciem; item Stolpczathe Stopczatów, wś, p. kołomyjski cum monte Dubrawa et cum rivulis de eodem monte in Luthcza Luczka, rzeczka w kołomyjskiem defluentibus; item villam Clyczow Kluczów circa fluvium etiam Cliczow Kluczów, rzeczka górska w kołomyjskiem, wpada do Luczki a z nią do Prutu z prawej strony nunccupatum; item Miszin Myszyn, wś, pow. kołomyjski pro locacione ville; item Ostapkowcze Ostapkowce, wś, p. kołomyjski; item locum pro situacione ville sub gayo dicto Sroki et cum eodem gayo et Rohin Rohinia, wś, p. kołom. cum Podmerthin takiej wsi nie ma w tych okolicach; item Wirzbovyecz Wierzbowiec, wś, pow. horodeński usque ad Baloluv może dzisiejsza wś Balińce obok Gwoźdca, p. kołom. ; item Kamyone Kamionka cum merica Crassnicza et silva Chrostno dictis in Colomiensi; Widinow Wydynów, wś, p. śniatyński circa flumen Pruth et circa Orzelecz Orelec, wś, pow. śniatyński et Brzezani takiej wsi obecnie nie ma w tych stronach villas in Snathinensi districtibus, damus, donamus et inscribimus perpetua donacione etc. Widocznie jednak M. wróciły potem do korony, bo należały do dóbr stołowych królewskich i obecnie są to dobra rządowe. B. R. Mikitywaki, uroczysko w Białymstoku; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, i 1. 394. Miklas, rz. w pow. kalwaryjskim, początek pod Użbolem, na zach. Mikloszan i Olity, pły nie w kierunku zach. płn. przez Pokolniszki, Randoniki, Mordasy i za Norkunami wpada z lew. brzegu do Niemna. Długa wiorst 11. Nazwa z m. hydr. J. Bliz. Miklasy, wś, pow. iłżecki, ob. LipaMiklasy, Miklaszewo, wś i folw. , pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. 33 w. od Suwałk, ma 19 dm. , 200 mk. W 1827 r. wś rząd. , miała 14 dm. , 118 mk. M. wchodzi w skład dóbr rząd. Krasnowo ob. . Br. Ch. Miklaszów, ob. Mikłaszów, Mikiaszówka al. Miklaszówka, wś, pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl. 33 w. od Suwałk, ma 10 dm. , 66 mk, Mikle, wś i folw. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 14 w. od Oszmiany; wś ma 4 dm. , 29 mk. kat. ; folw. zaś 1 dm. , 17 mk. kat. Miklesz, folw. majorat, pow. sieradzki, gm. i par. Złoczew, odl. od Sieradza w. 23 1 2. leży do dóbr Złoczew. Miklos Szent, ob. Swati Mikulasz. MiklosVagas, ob. Mikluszowice, Mikluszowice, wś, pow. bocheński, leży na lew. brzegu Raby, przy gościńcu z Bochni do Sierosławic, który wysyła z tej wsi ramię prowadzące wzdłuż brzegu Raby aż do jej ujWąskie pobrzeże ścieśnia od zach. Niescia. połomska puszcza. Grunta są urodzajne ale wystawione na częste wylewy. Dla zabezpieczenia się od nich usypano wielkie wały. Te nie wytrzymały parcia wezbranej wody w czerwcu 1884 r. , przez co cała wieś. została zalaną tak dalece, że wszystkie domy stały pod wodą a ludność wraz z bydłem przepędziła kilka dni na strychach. Wzniesienie nad poziom morza wynosi 200 m. Jest tu parafia rz. kat. , szkoła ludowa 2klas. i dom przytułku dla 6ciu ubogich, mający dom i 50 zł. rocznego dochodu z odsetek od kapitału. Kościół mur. niewiadomej erekcyi, przechowuje me Mikitywaki Miklasy Miklaszewo Miklaszów Mikiaszówka Mikle Miklesz Mikluszowice tryki od r. 1596. Oprócz niego jest jeszcze mała mur. kaplica na cmentarzu, w której się nabożeństwo odprawiać może. Ta wieś podług Siarczyńskiego rkp. Bibl. Ossol. 1825 niegdyś panów z Ruszczy, mianowicie Unisławy, wdowy po Jakubie z Ruszczy, sędzim sandomierskim, na której prośbę 12 lipca 1373 r. przeniosła ją królowa węgierska z prawa polskiego na niemieckie przywilej w Kodeksie małop. , str. 378, była za Długosza w XV w. Mikołaja Czykowskiego h. Radwan, miała kościół drewn. , 2 karczmy, plebańską i dziedzica, 10 łanów kmiecych i łan szlachecki praedium militare, do parafii zaś należały 3 wsie Dziewin, Wola i Wyżyce. Później stanowiły M. część dóbr klasztornych i po zaborze Galicyi zostały wcielone do funduszu religijnego. Liczy 776 mk. rz. kat. Fundusz rządowy ma obszaru 45 roli, 34 past. i 2944 mr. lasu; pos. ton. 746 roli, 19 ogr. i łąk, 35 past. i 11 mr. lasu. Teraz należy do parafii dyec. tarnowska, dek. bocheński 16 miejscowości, z których najodleglejsze Świniary i Grobla są o 9 kil. oddalone. Prócz wymienionych u Długosza Lib. ben. II, 162 zostały wszystkie założone po XT w. Wsie paraf. są Dziewin, Gawłówek, Lisie, Majkowice, Baczków, Bogucice, Turzec, Wyżyce, Drwina, Kumorów, Wola Drwińska, Zatoka z Wolicą, Zielona, Świniary, Grobla i Trawnik. Ogólna liczba mk. tej parafii wynosi 7453 rz. kat. , 293 akat. i 280 izrael. M. graniczą na płn. z Dziewinem a na płd. z Baczkowem. Mac. Mikluszowice 1. Mikluszowce, Mikulaszowce, węg. Miklósfalu wś w hr. spiskiem, pow. ta trzański, dystr. szczawnicki, na lew. brzegu pot. Ganowskiego, na płd. od Kisowiec, na zach. od Prymowiec, tuż przy kolei bogumińsko koszyckiej; liczy dm. 10, mk. 88, obszaru 301 katastr. sążni kw. 1880 r. . Należy do par. łac. w Szwabówcach. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tu dusz rz. kat. 68, nieun. 7, żyd. 5, razem 80. St. p. Horka, sąd pow. w Sobocie Spiskiej, urząd podat. w Kież marku. 2. M. al. Sucha Dolina, węg. MiklosVagas, wś w hr. szaryskiem Weg. , kościół paraf. gr. kat. , 548 mk. Br. G. Miklasie, wś, pow. Ostrogski, o 45 w. na płd. od Ostroga, na wsch. od Lachowiec. Należały niegdyś do klucza lachowieckiego i wraz z nim stanowiły własność przeważnej na Wołyniu familii Sieniutów Lachowieckich, potem ks. Jabłonowskich, w końcu Sapiehów, którym w 1872 r. skonfiskowane, zostały nadane Godlowi. Ziemia czysty czarnoziem 2ej klasy. Włościanie zajmują się prawie wyłącznic rolnictwem, z którego, dzięki urodzajności ziemi, wielkie ciągną korzyści; nadto porą zimową najmują się do przewozu głównie pszenicy do pogranicznego m. Radziwiłłowa, odległego o 51 w. i w ogóle są zamożni. Włościanki tkają na potrzeby domowe płótno i su kno na siermięgi, spódnice i pasy, które mi sternie umieją wyrabiać. Położenie gruntów równe, od południowej strony po samej granicy przepływa rzka Połtwa, która przy wsi formuje staw, na którym znajduje się młyn. W M. jest cerkiew paraf. i szkółka wiejska. Dawniej była kapl. kat. b. parafii Lachowiec, dek. ostrogskiego. J. Krz. Mikłaszewo, jezioro, ob. Mikaszewo. Mikłaszewo, wś, ob. Miklaszewo. Mikłaszewszczyzna, folw. , pow. słucki, przeszło 16 włók obszaru; niegdyś radziwiłłowski, przez wiano księżniczki Stefanii Ra dziwiłłówny przeszedł do ks. Wittgensteinów. Upamiętniony spędzeniem tu lat młodocianych przez Ewę Felińską, której ojciec Wendorf, dzierżawił M. obacz Pamiętniki, str. 35, 44 46. A. Jel. Mikłaszów rus. Mykłasziw, wś, pow. lwowski, 14 kil. na wsch. od Lwowa, 7 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Winnikach. Na płn. leżą Pikułowice i Barszcze wice, na wsch. Biłka królewska i Biłka szlachecka, na płd. Podbereżce, na zach. Winniki i Podborce, na płn. zach. Kamienopol. Płn. część obszaru moczarzysta, 237 m. na płn. zach. , a 233 m. na płn. wsch. npm. wzniesiona, a wody jej spływają do Pełtwi za pośrednictwem potoku Rzeczyska, płynącego wzdłuż płn. granicy, zwanego w dalszym biegu Dzikim potokiem. W środku wsi jest mały stawek. Dokoła niego leżą zabudowania wiejskie. W stronie płd. wsch. wznosi się wzgórze Mikłaszów do 270 m. Płn. zach. narożnik wsi przebiega kolej Karola Ludwika. Własn. więk. Zygmunta Augustynowicza ma roli orn. 656, łąk i ogr. 271, pastw. 22, lasu 68 mr. ; własn. mniej. roli orn. 1769, łąk i ogr. 795, pastw. 246 mr. W r. 1880 było 1381 mk. w gminie, 38 na obsz. dwor. między nimi 201 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. katol. w Winnikach, gr. kat. w miejscu, dek. lwowski zamiejski. We wsi jest cerkiew pod wez. Narodzenia N. M. P. , szkoła etat. trzyklas. , kasa pożyczk. gminna z kapit. 285 zł. w. a. i młyn. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych w ziemi lwowskiej. W r. 1554 uwalnia Zygmunt August Mikołaja Odnowskiego z Fulsztyna od oskarżenia, wniesionego przez mieszczan Kamienieckich o wybieranie ceł w Glinianach i M. Archiw. Bernard. lwow. , C. t. 32. str. 40. W r. 1555 nakazuje Zygmunt August Maciejowi Goreckiemu, swemu namiestnikowi w starostwie lwowskiem, aby oddał M. , z wyjątkiem cła i stawu rybnego, Annie z Glinnik, kasztelanowej sandomierskiej ib. C. t. 32, str. 46. W r. 1559 nakazuje Zygmunt August Piotro Mikityńce Mikluszowice Mikłaszewo Mikłaszewo Mikłaszewszczyzna Mikłaszów Mikluszowice Mikłusy Mikna Mikłaszów wi Barzy, staroście lwowskiemu i sekretarzowi swemu, aby nie bronił mieszkańcom M. , poddanym Anny z Glinnik, wrębu w lasach królewskich ib. C. t. 35, str. 409. W r. 1585 rozkazuje Stefan Batory Mikołajowi Herburtowi z Fulsztyna, sście lwowskiemu, być obecnym przy rozgraniczeniu dóbr królewskich M. od kapitulnej wsi Pikułowice ib. C. i 344, str, 560. W r. 1585 taki sam mandat do Jakuba Ponętowskiego, kasztel. brzeskiego, dzierżawcy dóbr królewskich. Podborcze i Kamienopole ib. C. t. 343, str. 561. W r. 1596 pozwala Zygmunt III Mikołajowi Herburtowi z Fulsztyna ustąpić praw swych do M. Stanisławowi Pstrokońskiemu i Annie z Chocimierza, małżonkom ib. C. t. 350, str. 394. W r. 1637 nadaje Władysław IV Wacławowi i Zofii Zamojskim wieś Mikłaszów w dożywocie ib. C. i 401, str. 1347. W lustracyi z r. 1662 Rkp. w Bibl. Ossol. , 2834, str. 71 i 72 czytamy Tej wsi posesorem jest JMPan Stefan Zamojski za przywilejem króla Imci teraźniejszego z d. 4 kwiet. 1653 r. , który una cum intromissione przed nami produkowano. Wieś zasiadła na łanach 17. Poddanych przed wojną w niej bywało 34, teraz ich 8, siedzą na dworzyskach 8. Czynszu z dworzyszcza dają po zł. 10, kapłona z dworzyszcza jednego, więc 8 po gr. 9 2 zł. 12 gr. Jajec z dworzyszcza 10, przychodzi 80 16 gr. Czynszu ziemnego z osobna oprócz 10 zł. z dworzyszcza po gr. 7 do 9, fecitzdworzyszcz 8 złp. 2. Przędziwa garści 10 z dworzyszcza. Robić z dworzyszcza powinni po 3 dni w tydzień, A że tu w tej wsi żadnej krescencyi nie masz, ponieważ ci poddani do dziedzicznej wsi JMP. dzierżawcy Winnik nazwanej robotą odprawują i tam folwark jest, tedy dni robocze kładą się w prowent, dzień po 3 gr. , przychodzi od jednego złp. 15, a od 8 dworzyszcz złp. 120. Zagrodników w tej wsi jest 3. Robią 2 dni w tydzień, od których przychodzi za dni robocze zł. 30. Czynszu dają każdy po zł. 2 z domu, fecit od 3 złp. 6. Młyn tam bywał i stawek; młyn zgorzał a stawek się zerwał; wkładamy to na JMPana dzierżawcę, aby to pobudował i restaurował, tak dla swego, jako i dla prowentu rzeczypospolitej. Z karczmy daje czynszu karczmarz zł. 3 do 6, kapłona 1, jajec 10, przędziwa garści 10. Wybraniec na łanie siedział, ale teraz spustoszony łan i wybrańca nie masz. Karczma w tej wsi, która czyni na rok z samego piwa, kładąc także tylko beczkę piwa, mogą na rok wyszynkować deductis expensis samego zysku uczyni na rok zł. 148 gr. 24. A z gorzałki prowent nierachuje się, ale się na winnika, na kotły i na inne statki wytrąca. Myto uczyni na rok w tej wsi zł. 50. Suma prowentu z tej wsi fecit zł. 443 gr. 9. Przy M. jest dworzyszcze Sadków. W r. 1663 nadaje Jam Kazimierz Stanisławowi Szybińskiemu łan po la w M. Arch. Bernard, lwow. O. t. 467, str. 2182. Ulryk Werdum, podróżujący po Pol sce w latach 1670 do 1672, był w tej wsi d. 2 grud. r. 1671 i tak o niej pisze Jest to wś z ruskim kościołem, przy której przedtem le żał mały, czworoboczny szaniec, ale teraz wa lący się zupełnie. Płynie tu też obok stru mień ob. Liske, , Cudzoziemcy w Polsce, str. 163. W r. 1684 naznacza Stanisław Jan Jabłonowski, wojew. i generał ziem ruskich, hetm. w. kor. , chorągwi pancernej Białogłowskiego, wojskiego przemyskiego, na rachunek należnych jej 8693 złp. kwartę na łanie w Winnikach, Mikłaszowie, Borszczowicach i t. d. Arch Bernard. lwow. C. t. 83, str. 1046. W r. 1689 nadaje Jan III Mikołajo wi Żurakowskiemu pusty łan pola w M. ib. C. t. 457, str. 213. W r. 1693 nadaje Jan III Aleksandrowi Mandeckiemu pustkowie w M, ib. G. t. 467, str. 2439. W r. 1696 pozwala Jan III Dorocie Zamojskiej, wdowie po Stefa nie, kaszt. kijowskim, zrzec się wsi Mikłaszowa. Dworzyszcza i Sadkowa na rzecz Adama i Doroty Tarłów, sstów stężyckich ib. C. t. 471, str. 1525. W r. 1750 nadaje August III, Ludwikowi Bratkowskiemu, podkomorze mu, wś M. ib. G. t. 560, str. 1843. Według lustracyi z r. 1765 przynosiła wś prow. 7261 złp. 1 gr. , z czego kwarta 1815 złp. 7 1 2 gr. Po zaborze Galicyi sprzedano M. wedle kon traktu z 17 paźdz. 1775 r. Ludwikowi Brat kowskiemu za cenę 35000 złr. Lu. Dz. Mikłaszów, wzgórze, na płd. od wsi Mikłaszowa, w pow. lwowskim, którego płd. stok opada do koryta rzeki Maruńki; leży pod 41 55 wsch. dłg. g. F. , a 49 48 55 płn. sz. g. i wznosi się do wys. 270 m. npm. Miej sce znaku triang. Br. O. Mikłaszówka, ob. Miklaszówka, Mikłusiany, wś, pow. kalwaryjski, gm. Olita, par. Rumbowicze, odl. 80 w. od Kalwaryi, 3 w. od rz. Niemna, ma 119 dm. , 352 mk. W 1827 r. wś rząd. , ma 24 dm. , 195 mk. Folw. M. powstał z uwłaszczonych osad włościańskich. Rozl. mr. 157 gr. or. i ogr. mr. 110, łąk mr. 30, past. mr. 16, nieuż. i pla ce mr. 1, bud. z drzewa 10. Br. Ch. Mikłusy, wś, pow. łukowski, gm. Krasuse, par. Trzebieszów. Ma 34 dm. , 248 mieszk. , 713 mr. Mikna, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. po lic, gm. Polany, okr. wiejski Debesie, należy do dóbr Truchaniszki Narkiewicza, 5 dusz rewiz. J. Krz. Mikniszki, pow. władysławowski, gm. Światoszyn, par, Iłgowo, odl. 41 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 29 mk. Mikniuny, wś, pow. szawelski, okr. polic. Mikniszki Mikniuny Mikłaszówka Mikłusiany Mikołaj Mikłaszów Mikobole Mikolaiken Mikołce Mikolcze Mikolen Mikoleśka Mikolisz Mikoloska Mikolska Mikolskie Mlkołaiszki Mikołaj Mikołajew Mikołajew Mikołajew Mikołaje Czarne Mikołąjcie Mikołaja Święty Mikołaj Janiszki, gm. poszwytyńska, 26 dusz, 294 dz. ziemi. J. G. Mikobole, wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl. 30 w. od Sejn; ma 18 dm. , 202 mk. W 1827 r. wś rząd. , 16 dm. , 137 mk. Mikolaiken, niem. , pow. łecki, ob. Mikołajki. Mikołce 1. wś włośc. nad jez. Miastro i Marocz, pow. wilejski, o 56 w. od Wilejki, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, okr. wiejski ostrowski, 13 dm. , 118 mk. 72 prawosł. , 46 katol. ; własność Józefa Hałko 1866 r. . 2. M. al. Wyrwiszki, folw. pryw. nad jez. Miastro, pow. wilejski, o 55 w. od m. Wilejki, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, 1 dm. , 13 mk. Mikolcze, wś rząd. nad strugą Błocianką, pow. lidzki, 5 okr. adm. , o 41 w. od Lidy; a 20 od Ej szyszek, 7 dm. , 5 mk. kat. A. T. Mikolen dok. , ob. Makohlen. Mikoleśka al. Mikoluszka wś, pow. gliwi cki, okr. polic. Tworóg, o 1 milę na wschód od Tworogu. Ma 206 mr. obszaru, 9 ogrodziarzy, 1 komornika i 2 dm. dominialne. Lu dność trudni się pszczelnictwem. Do M. nale żała kol. Osiek, mająca 5 dm. Br. Ch. Mikolisz al. Micolis przysiołek gra. Idzestie al. Idestie, w pow. storożynieckim. Br. G. Mikoloska, część Rytra, pow. sądecki. Mikolska, rzka, prawy dopływ Dniepru, w pow. ckaterynosławskim, uchodzi do limanu Wielkie Wody; wspomina o niej w kronice swej Weliczko, t. III, 47. Mikolskie, uroczysko, ob. Domontów, pow. radomyski t. II, 119 1. Mlkołaiszki, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 50 w. od Wilna, 5 dm. , 52 mk. kat. Mikołaj, szyb, ob. Gołonóg. M. kopalnia, ob. Dąbrowa górnicza, Mikołaj, przys. do Gorzenia dolnego w pow. wadowickim, 5 3 kil. na płd. od Wadowic, przy drodze do Suchy, a na lewym brzegu Skawy, był początkowo wójtostwem wadowickiem bez oddzielnej nazwy. Siarczyński Rkp. Bibl. Ossol. 1825 powiada, że gdy Miko łaj Komorowski sprzedał Żywieczyznę królo wej Konstancyi w r. 1623 za 600000 zł. i ca ły ten majątek stracił, osiadł na tem wójto stwie i tutaj życia dokonał 1633 r. , poczem od jego imienia przybrała miejscowość nazwę. Przys. graniczy na płd. z Gorzeniem dol. a na zach. z Chocznią. Mac. Mikołaj Święty, ob. Swati Mikulasz, Mikołaja Św. góra, w pow wejherowskim, ob. Chylonia, Mikołąjcie 1. dwór, pow. rossieński, par. erżwiłkowska, własność Witortowej. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. girdyska, własność Łozicziego. 3. M. , wś, pow. rossieński, par. kołtyniańska. 4. M. , wś, pow. szawelski, gm. okmiańska, 25 dusz, 173 dzies. ziemi. 5. M. , wś, pow. szawelski, gm. szawelska, 27 dusz, 420 dz. ziemi. J. Krz. Mikołaje, zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. polic. , o 53 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. Mikołaje Czarne al. Czarne Mikołaje; osada na pol. prus. Mazurach ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 265 i 455, istniała już r. 1483 i 1600; dziś zaginęła; a leżała w pow. łeckim pod Madejkami i czyniła jednę służbę. Kś. Fr. Mikołajew 1. Stary i Nowy, wś, pow. sochaczewski, gra. Szymanów, par. Mikołajew. Posiada kościół par. drewniany, założony wraz z parafią w 1815 r. przez sukcesorów Jana Pawła Łuszczewskiego. min. spr. wewn. ks. warszawskiego. W 1827 r. było tu 22 dm. , 211 mk. M. par. dek. sochaczewski 1871 dusz. 2. M. , kol. i os. karcz. , pow. brzeziński, gm. Mikołajew, par. Łaznów, odl. 13 w. od Brzezin. Posiada fabrykę terpentyny i smoły z produkcyą na 2890 rs. . urząd gminny, szkołę początkową. Kol. ma 32 dm. , 325 mk. , 538 mr. ; os. karcz. rząd. , 1 dm. , 3 mk, , 2 mr. M. wchodził w skład dóbr Chorzęcin. M. gm. , należy do sądu gm. okr. III w Gałkówku, st. poczt. i st. dr. żel. warsz. wied. w Rokicinach. Ma 6060 mr. obszaru i 3030 mk. 3. M. Huta, pow. brzeziński, gm. Mikołajew, par. Łaznów. Są tu cztery osady rządowe wypuszczone w dzierżawę 1sza 1 dm. , 11 mk. , 53 mr. ; 2a 1 dm. , 25 mk. , 28 mr. ; 3a 1 dm. , 7 mk. , 27 mr. ; 4a 1 dm. , 2 mk. , 50 mr. 4. M, kol, pow. piotrkowski, gm. Łęczno; ma 3 dm. , 24 mk. , 75 mr. 5. M. , kol. , pow. łódzki, gm. Rąbień, par. Zgierz; ma 3 dm. , 93 mk. , 48 mr. Należała do dóbr Kały. 6. M. , kol. , os. , pow. łęczycki, gm. Topola, par. Błonie, odl. od Łęczycy w. 8; kol. dm. 31, mk. 259. W 1827 r. wś rząd. , 34 dm. , 250 mk. 7. M. , kol, pow. łęczycki, gm. Piaskowice, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 13, dm. 26, mk. 140. 8. M. , wś, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, odl. od Konina 24 w. Ma 13 dm. , 207 mk. , 141 mr. ziemi żytniej. Mieszkań cy trudnią się prócz uprawy roli, wyrobem płócienek, drelichu i muślinu. Wieś ta po wstała w 1857 r. na ziemi do dóbr Rusocice należącej. 9. M. , wś i folw. ,. pow. miechow ski, gm. Gruszów, par. Zębocin. W 1827 r. M dm. , 79 mk. Folw. M. należał do dóbr Kuchary. 10. M. al. Szczałb, folw. , pow. łu kowski, gm. i par. Wojcieszków, 2 dm. , 3 mk. , 720 mr. Br. Ch. Mikołajew 1. wś nad rz. Styrem, pow. piński, w 3 okr. polic, 178 mk. , 3628 dzies. ziemi; własność Skirmuntowej. 2 ML, futor, pow. czerykowski, o 65 w. od Czerykowa, fabryka cukru, Mikołajew, ob. Nikołajem, Mikołajewo Mikołąjewice Mikołąjewice Mikołajewek Mikołajewo Mikołajewsk Mikobole Mikołajewek, kol, pow. łowicki, gm. Bąków, par. Zduny. Są to grunta poduchowne we wsi Zduny. Nazwa dana przy tworzeniu tej osady po 1864 r. Odl. od Łowicza w. 12. W 1881 r. dm. 9, kolonistów katol. 34 i 1 prawosł. Ziemi mr. 44, osad 15 klasy IIIej. Mikołąjewice 1. , wś, , kol. i folw. , pow. łaski, gm. Lutomiersk, par. Mikołajewice. Posiada kościół par. drewn. , 2 młyny, 510 mk. , 42 dm. , ziemi włośc. 408, dwor. 820 m. , młynar. 15 mr. , kościel. 6 mr. W 1827 r 30 dm. , 216 mp. M. są gniazdem rodziny Mikołajew skich Paprocki, Herby ryc, 191, którzy za pewne byli fundatorami kościoła wspomniane go przez Długosza I, 280 i uważanego za sta rożytny już w początkach XVI w. Lib. Ben. Łaskiego, t. I, 382. Stanisław Kwiatkowski zapewne z poblizkich Kwiatkowic, wystawił w końcu XVI w. przy drewn. kościele kapli cę, którą uposażył. W 1711 r. po spaleniu się dawnego kościoła, wzniósł miejscowy pro boszcz nowy, drewn. także. Według Lib. Ben. Łaskiego str. 382, w skład par. wcho dziły wtedy wsie Mikołajawice. Zalewo, Prusinowice wielkie i małe, Żytowice, Janowi ce, Zalesie, Kiki, Karszew, Chorzeszów, Wo dzierady, Dziechtarzew. Dziś należy jeszcze 27 nowopowstałych wsi i kolonii. Folw. M. z wsiami M. , Magdalenów, Wygoda i kol. M. rozl. mr. 735. gr. or. i ogr. mr. 460, łąk mr. 28, pastwisk mr. 33, lasu mr. 193, nieuż. i place mr. 22. Bud. mur. 7, z drzewa 6. Pło dozmian 5 i 6 polowy, jest młyn wodny. Wś M. osad 25, z gr. mr. 103; wś Magdalenów os. 12, z gr. mr. 198; wś Wygoda os. 7, z gr. mr. 75; kol. M. os. 23, z gr. mr. 305. M, par. , dek. łaski, 3100 dusz. 2. M. , wś folw. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Grzybki, par. Warta, odl. od Turka w. 33 1 2; wś dm. 11, wraz z wsią, Tomisławice ma 247 mk. ; folw. dm. 6, mk. 61. W 1827 r. 16 dm. , 149 mk. Wspomina ją Lib. Ben. Łaskiego t. V, 410. Folw. i wś M. rozl. mr. 758; gr. or. i ogr. mr. 415, łąk mr. 74, lasu mr. 68, pastwisk mr, 145, nieuż. i place mr. 56. Wś M. os. 29 z gr. mr. 49. 3. M. , wś włośc, pow. włoszczow ski, gm. i par. Irządze, leży w stronie płd. zach. powiatu, częścią na gliniastem wzgórzu, częścią w wąwozie położona. Ma 19 dm. , 147 mk. , 159 mr. roli or. , 20 mr. lasu, 13 mr. łąk, 5 mr. nieuż. , 4 mr. pastwisk. Grunta glinkowate, pszenne na wzgórzach a w dolinie łąki i pastwiska. Lud dosyć oświecony i zamożny. W 1827 r. było tu 38 dm. , 257 mk. W XV wieku własność Świętopełka h. Lis. Same tylko łany kmiece Dług. , II, 207. W ostatnich czasach wchodziła w skład dóbr Irzą dze. Br. Ch. E. B. Mikołąjewice, dom. , pow. gnieźnieński; mają z Niechanowem i Miraszką 7808 mr. rozl. ; same M. mają 5 dm. , 106 mk. , wszyscy katol. ; 73 mk. , o których niewiadomo, czy umieją pi sać i czytać. Poczta i tel. w Witkowie o 7 klm. , gośc. o 4 klm. , st. kol. żel. w Gnieźnie o 10 klm. Własność hr. Franciszka Żółtowskiego Według Lib. Ben. Łaskiego, należały w XVI w. do par. Niechanowo. M. St. Mikołajewizna, folw. , pow. kaliski, gm. i par. Staw, odl. od Kalisza w. 22; dra. 1, mk. 28. Mikołajewka 1. al. Boguszyniec, kol. , pow. kolski, gm. Krzykosy, par. Grzegorzew, odl. od Koła w. 7; dm. 19, mk. 119. 2. M. al. Nikołajewha, wś, pow. sejneński, gm. Andrze jewo, par. Puńsk, odl. 22 w. od Suwałk; ma 20 dm. , 124 mk Br. . Ch. Mikołajewo 1. , wś, pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Kleczew. Leży na płn. od Konina, odl. od t. m. 22 w. Ma 96 mr. obszaru, ludności mięszanej polskoniem. 64 dusz, grunt pszenny. 2. M; , folw. , pow. łomżyński, gm. Kupiski, par. Łomża, 3. M. , pow. kolneński, gm. Jedwabno, par. Burzyn. 4. M. , wś i folw. , pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. 23 w. od Maryampola. Wś ma 33 dm. , 152 mk. ; folw. ma 11 dm. , 87 mk. W 1827 r. wś rząd. , 3 dm. , 41 mk. 5. M. , kol. , pow. koniński, ob. Burbany, Br. CK Mikołajewo 1. , wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Łąka, o 11 w. od gminy, 12 dusz rew. ; należy do dóbr Łąka, gen. Frołowa. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 61 w, od Dzisny; 1 dm. , 5 mk. katol. 3. M. , zaśc szlach. , pow. dzisieński, w 2 okr. poL; o 99 w. od Dzisny; 3 dm. , 19 mk. katol. 4. M. , folw. pryw. nad rz. Janką, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 73 w. od Dzisny; 1 dm, 15 mk. katol. 5. M. , folw. szlach. nad rz. Mocicą, pow. dzi sieński, w 3 okr. pol, o 55 w. od Dzisny; 1 dm, 4 mk. katol. 6. M. , dawniej Kamienki mko, pow. drysieński, ob. Nikołajewo. 7. M, , do bra, pow. horodecki, w 1 okr. pol. , gm. Miszniewicze, 98 włościan, 545 dzies. ziemi, b. dziedzictwo Zabłockich, dziś Elżbiety Rozenowej. Jest tu kaplica katol. , par. Nieporoty, w 1818 r, wzniesiona przez Jakóba Zabłoc kiego. J. Krz. Mikołajewo 1. , wś blisko Noteci, pow. czamkowski, 23 dm. , 215 mk. ; 37 ew. ; 178 katol. , 81 analf. Poczta we wsi Rrusko, o 6 klm. , gośc. o 3 klm, st. kol. we Wronkach o 12 klm. , tel. w Czarnkowie o 8 klm. 2. M. , wś nie daleko Wełny, pow. wągrowiecki, 20 dm. , 160 mk. ; 112 ew. , 48 katol. , 27 analf. Poczta, tel. , gośc. i st. kol. żel. w Rogoźnie Rogasen, o 8 klm. M. St. Mikołajewsk, urzędowo Nikołajewsk, wś, pow. sejneński, gm. Krasnopol, par. Pokrowsk, odl. 13 w. od Sejn; ma 39 dm. , 400 mk Mikołajewo Mikołajewka Mikołajewizna Mikołajewsk, kol. polska, pow. mariupolski, gub. ekaterynosławskiej, 30 dusz. Mikołajewszczyzna, małe mko poradziwiłłowskie, u zbiegu Turczanki z Niemnem, w płd. krańcu pow. mińskiego, pomiędzy mkami Mohylno i Nowy Świerzeń, około 100 dm. drewnianych, cerkiew przerobiona z kościoła parafialnego kat. dek. nadniemeńskiego, fundacyi radziwiłłowskiej, po r. 1866 skasowanego. Mikołajęczyn, foL, pow. łukowski, gm. Jakusze, par. Trzebieszów, 3 dm. , 6 mk. , 12 mr. Mikołajki 1. wś i folw. lit. A i B, pow. włocławski, gm. Pyszkowo, par. Kłobia, odl. 19 w. od Włocławka. W 1827 r. 10 dm. , 85 mk. Obecnie folw. M. lit. A rozl. mr. 143 gr. or. i ogr. mr. 125, łąk mr. 13, nieuż. i place mr. 5, bud. mur. 5, z drzewa 1; folw. M. lit. B rozl. mr. 149 gr. or. i ogr. mr. 128, łąk mr. 16, nieuż. i place mr. 5, bud. mur. 5, z drzewa 3. 2. M. , os. włośc. nad rz. Rawką, pow. brzeziński, gm. Popień, par. Jeżów. Ma 1 dm. , 18 mk. , 28 mr. 3. M. , wś, pow. łomżyński, gm. i par. Szczepankowo. Tu bierze początek rzka Bzdziążek. 4. M. Budy, wś, pow. kolneński, gm. Rogienice, par. Dobrzyjałowo. Wchodziły w skład dóbr Dobrzyjałowo. Mikołajki 1. niem. Nikolaiken dok. S. Niclos, Niklasdorf, mto na polskoprusk. Mazurach, ze st. p. , pow. ządzborski, leży po obu brzegach jez. Tałtami zwanego, które 4 kil. dalej na płd. łączy się ze Śniardwami Spirding See; naokoło otaczają mto strome wzgórza. R. 1877 liczono tu 2280 mk. ew. wyznania, ale mówiących przeważnie po polsku. W 1880 r. było tu tylko 2192 mk. Trudnią się głównie rolnictwem, hodowlą bydła i koni, rybołówstwem i handlem drzewa, którego dostarczają duże bory rząd. jańsborskie Johannisburger Heide. Drzewo to spławiają kanałami i licznemi jeziorami do M. , a ztąd dalej do innych miast w prowincyi. M. słyną z delikatnych morenek, poszukiwanych w całych Niemczech, tudzież ze stynek znajdujących się tu w wielkiej obfitości. Wszystkie ryby z wyjątkiem morenek, odstawiają głównie do Polski. Ryby suszą tu na dachach. M. są siedzi bą nadleśniczego urzędu, kasy leśniczej, inspektora kanałów, kasy podatkowej i komisyi sądowej. Bity trakt prowadzi ztąd do Ryna 8 5 kil. dłg. Poczty osobowe idą do Styrławek i Starej Ukty. Tutejszy okr. urz. stanu cywil, liczył 1880 r. 2277 dusz. W 1882 r. urodziło się 85 dzieci, umarło 113 osób, zawarto 20 małżeństw. Tutejszy leśniczy okrąg Nikolasken Forstrevier liczył 1880 r. 402 dusz. W 1882 r. urodz. się 13 dzieci, um. 14 osób, zawarto 4 małżeństwa. Jarmarków odbywa się tu rocznie 5, z których 4 trwają po 2 dni, a jeden na płótno 8 dni. M. należą do starych osad; według podania ludowego są tu w pobliżu góry zamkowe. Kościół istniał tu jeszcze przed reformacyą, czego dowodem jego tytuł ś. Mikołaja, od którego M. wzięły swe miano. Pastorów luterskich wymieniają tu dopiero od r. 1552. Przywilejów starych wylicza Kętrz. trzy. R. 1444 nadaje Konrad v. Erlichshausen w. mistrz Wawrzyńcowi Prusowi Preusse na prawie magdeb. 15 wł. pod ś. Mikołajem z wyższem i niższem sądownictwem i z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Roku 1516 nadaje Rudolf y. Diepoltskirchen, komtur ryński, w którym to obwodzie M. leżały, Janowi Nogaj Nogei karczmę w M. na prawie chełm. R. 1555 podaje ks. Olbracht do wiadomości, że Jerzy Sonne polak według Kętrz. , sołtys w M. , prosił o odnowienie przywileju sołeckiego, według którego wieś miała 64 włók, sołtys zaś i proboszcz, każdy po 4. Książę nadaje teraz Jerzemu 5 wł. sołeckich na prawie magd. , a całej wsi 65, z których 20 było już przez Jerzego osadzonych nowymi ludźmi. R. 1539 mieszkali w M. prawie sami Polacy. Do rzędu miast zostały M. wyniesione dopiero r. 1722 przez króla Fryderyka Wilhelma I. mocą patentu z d. 6 kwietnia tegoż roku. Töppen, str. 310. Kętrz. , O ludn. pol. w Pr. , str. 472 473. 2. M. , niem. Nikolaiken dok. 1250 Niclausdorf, 1437 Nicoloyen, 1565 Nickelsdorf 1659 Mikolayki, wś, pow. sztumski. Jest tu st. p. , tel. i st. dr. żel. malborsko mławskiej, odl. 15 kil. na płd. wsch. od m. pow. , leży w piaszczystej okolicy. Ma 943 mk. 1877 r. katol. i Polaków; trudnią się rolnictwem; okr. urz. stanu cywil. Cierpięta. Tutejsza st. p. została urządzona 1876 r. Sołectwo tutejsze, osadzone na prawie chełm. , posiadał 1604 r. Jan Gosz Kamiński. W wystawionym mu przywileju jest powiedziane, że starostwo w Mchem się znajduje stanie. R. 1637 był sołtysem Michał Kamiński, 1677 Albert Jerwicki. R. 1645 znajdowały się we wsi jeszcze ruiny starego kościoła. Ob. Schmitt Gesch. des Stuhmer Kreises, Thorn 1868, str. 216. Par. katol. Krasna łąka, ewan. Rohdau, szkoła w miejscu. Obszar wynosi 3770 35 mr. W 1868 r. było tu 161 bud. , 101 dm. , 843 mk. , 726 kat. , 113 ew. M. mają być połączone drogą bitą ze Straszewem i Kiszporkiem Lustracya z r. 1565 podaje M. trzymają Fryderyk, Anzelm i Jerzy bracia Oswaldowie; włók nowo rozkopanych na gruncie borowym jest 60, t. j. osiadłych 40, pustych 20, karczma; prowenta z tej wsi wynoszą 64 fl. 20 gr. 3. M. , niem. Nikolaiken, wś z kośc. filialnym, pow. lubawski, st. p. Nowe Miasto, 3 4 mili odl, tamże par, kat. i ew. Posiada szkołę kat. do której uczęszczało w 1866 r. 114 dzieci. Obszar wynosi 4714 18 mr. Jest tu 202 bud. , między tymi 77 dm. , 602 mk. 1868 r. , 552 kat. 46 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. Mikołajewsk Mikołajewszczyzna Mikołajęczyn Mikołajki Mikołajewek Mikołajów liczył 1880 r. 1426 dusz. W 1882 r. urodziło się 70 dzieci, zawarto 12 małżeństw, umarło 50 osób. M. należały już przed r. 1269 do bisk. płockich. Kościół tutejszy ad S. Jacobum Maj. jest patronatu rządowego. Odbudował go na nowo r. 1618, za czasów biskupa Kuczborskiego, Jakób Żółtowski h. Ogończyk, prob. w Nowem Mieście. Na ołtarzu znajdowała się gdy kościół wizytował kustosz Strzesz 1667 r. figura N. M. P. z drzewa. Patronem był jeszcze wtedy bisk. płocki. Do probostwa należało 6 włók, w 3ch oddzielnych częściach leżących. Majątek kościoła stanowiła 1 włóka, którą zapisał był kmieć Gawrzil już przed 120 laty. R. 1630 puszczono ją w dzierżawę za 6 fi. i tłokę. Kościół posiadał prócz tego niektóre legaty; 2 dzwony były w wieży. Prob. był podówczas Marcin Wilczogórski. Mesznego dawali gburzy cmethones pół korca żyta i tyleż owsa; gburów było 30 dawniej, ale obecnie, w skutek wojen, liczono tylko 16 gospodarstw. Siana zbierał proboszcz rocznie około 15 fur. Inwentarz zniszczyli niedawno Szwedzi. Komunikantów było 100. Do szkoły należał mały ogródek. Teraźniejszy kościół został zbudowany 1780 r. , a konsekrowany 1783 ante Nativ. B. M. T. Od niedawna mieści się w nim ambona rozebranego kościoła łąkowskiego w gotyckim stylu zrobiona, Za czasów krzyżackich należały M, do wójtostwa bratyańskiego ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 88. 4. M. , niem. Nikolaiken al. Kallikowen, wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Pisanica, okr. urz. stanu cywil. Golubka. W 1856 r. 81 mk. Bernard v. Balzhofen, komtur brandenburski, nadaje wiernym bartnikom Klimkowi i Tomkowi, braciom, na prawie magd. 15 włók z obowiązkiem jednej służby zbrojnej; 12 wł. leży w M. , 3 zaś na tamtej stronie rz. Legi. Dan w Lecu r. 1475. Wś ta zawierała pierwotnie 64 wł. , z których 4 były sołeckie, a 4 kościelne. Ponieważ zaś z czasem spustoszała, a sołtys Sonne 20 wł. na nowo obsadził, dla tego ks. Olbracht pomnożył r. 1555 liczbę włok sołeckich o jednę a dannickich na 65 ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 278. Kś. Fr. Mikołąjkowo, os. , pow. mogilnicki, 5 dm. ; 49 mk. , 48 ew, , 1 kat. , 23 analf. Poczta i tel. w Pakości o 5 kil. , gośc. na miejscu, st. kol. żel. w Przyjezierzu o 7 kil. Według Lib. Ben. Łaskiego M. było w początkach XVI w. pustką haereditas deserta, należącą do Mierucina w par. Szczepanowo Lib. Ben. I, 184. M. St. MIkołajkowszczyzna, wieś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. polic, gm. Szczuczyn, okr, wiejski krasnowski, o 4 w. od Szczuczyna, 3 dm. , 25 mk. Mikołajów 1. wś i os. , pow. sandomierski, gm. i par. Osiek, odl. 31 w. od Sandomierza; wś ma 16 dm. , 139 mk. ; os. 1 dm. , 11 mr. , naSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 66. leży do dóbr Suchowola. 2. M. , wś, pow. pińczowski, gm. Topola, par. Skalmierz. 3. M. , wś i folw. . pow. pińczowski, gm. Wawrowice, par. Sokolina, odl. 16 w. od Pińczowa. W 1827 r. 11 dm. , 79 mk. W XV w. zowie się Mikoła jowice, należy do par. w Kazimierzy Małej i jest dziedzictwem Henryka Biberszteina. Ła ny kmiece i zagrodnicy dają dziesięcinę bi skupowi krakowskiemu, folw. zaś plebanowi w Kazimierzy Dług. II, 146. Folw. M. rozl. mr. 163 gr. or. i ogr. mr. 149, past. mr. 7, nieuż. i place mr. 7; bud. z drzewa 5, płodo zmian 4 i 9 polowy. Folw. ten w r. 1877 oddzielony od dóbr Charzowice. 4. M. , ob. Mikołajew, .. Br. Ch. Mikołajów 1. dobra nad Dzisienką, pow. dzisieński, w 3 okr. polic. gm. i okr. wiejski M. , 7 w. od Dzisny, cerkiew paraf. mur. fundacyi Wazgirda, młyn parowy, gorzelnia, szkoła wiejska; dawniej własność Wazgirdów h. Odrowąż, później Mihanowicza, od niego przeszły do jego córki Bielikowieżowej, która sprzedała Onufremu Hłasce; dziś własność jego córki Teresy Dziedzielowej. Mikołajów gm. liczy 392 dymów, 5500 włościan obojga płci, w tej liczbie 2238 włośc. uwłaszczonych i 16 jednodworców. Gmina składa się z 20 okręgów wiejskich 1 Mikołajów, 2 Bielany, 3 Wianuża, 4 Hryhorowicze 1, 5 Hryhorowicze 2, 6 Hryhorowicze 3, 7 Powianóżka, 8 Doroszkowicze, 9 Sićkowo, 10 Turczany, 11 Ościewicze, 12 Hołomyśl, 13 Kopciewo, I4. Czełniczek, 15 Rundpol, 16 Horki, 17 Łąka, 18 Werki, 19 Drygucze, 20 Ponizowo. Gmina liczy 108 wsi, należy do Igo okr. pokojowego do spraw włośc. w m. Dziśnie, oraz do 1go cyrkułu powołanych do służby wojsk. z pow. dzisieńskiego w m. Dziśnie. Mikołajów, okr. wiejski w gm. M. , obejmuje wsie Słoboda, Norgieliszki, Łogawce, Kopylszczyzna, Dziechciarzewo, Basłaki, Borsuki, Archanowo, Teodorce; 179 włościan uwłaszcz. 445 dz. ziemi włośc. 2. M. , urz. Nikołajewo folw. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Jody, okr. wiejski Judycyn, 67 dusz; własn. Łopacińskich. Do dóbr M, należą wsie Szyce 53 dusz, Dubniki 15 dusz i Ziabliny 8 dusz. Dawniej attyn. Jod. 3. M. , folw. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Ihumenowo, okr. wiejski Sebastyanowo, 68 dusz rew. , 342 dz. ziemi; dawniej attyn. Szakowszczyzny Łopacińskich, dziś własność Klotta. Do dóbr M. należy wś Hryhorowicze. 4. M. , urzęd. Nikołajew, mko nad Niemnem, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Łogumowicze, okr. wiejski M. , przy drodze komunikacyjno wojskowej z Oszmiany do granicy pow. nowogródzkiego, o 112 w. od Wilna, 73 w. od Oszmiany a 49 w. od Dziewieniszek, 42 dm, 283 mk. ; cerkiew paraf. pod wez. Opieki N. M. P. przed 1640 r. fundowana przez Mi26 Mikołajewsk Mikołąjkowo MIkołajkowszczyzna Mikołajów Mikołajkowo kołaja Kiszkę. Przewóz przez Niemen. Jedna z główniejszych przystani nad Niemnem w gu bernii wileńskiej. M. należał dawniej do Kiszków, następnie do Sapiehów, w 1751 r. sprze dany Ignacemu Ogińskiemu, obecnie własn. hr. Elfrydy Zamojskiej. Mikołajów, okrąg wiejski obejmuje mko M. , wsie Łogiewka, Barów, Misiukowicze, WielkiBarów, MałyBarów; zaśc Folwark, Pocielce, Miegisze; 542 włośc. uwła szczonych. 5. M. , folw. , pow. lepelski, nie daleko Uły; był tu kościół filial. , par. niskiej, 1780 r. wybudowany, a do folw. Teklinwil przeniesiony. 6. M. , wś, pow. połocki, o 55 w. od Połocka, w gm. Klisaki obejmującej 1914 dusz, 3120 dz. ziemi dwor. ; własność Józefa Reutta. J. Krz. Mikołajów 1. N amp; olajew, wś, pow. czerkaski, o 2 w. od Konstantynowa, przy trakcie poczt. do m. Rotmistrzówki, par. prawosł. Konstantynów, 232 mk. 2. M. , mko, pow. proskurowski, na pograniczu Wołynia, przy ujściu rz. Maniłówki do Bożka, o 16 w. od Czarnego Ostrowu st. dr. żel. odeskowoło czyskej, o 21 w. na płn. zach. od Proskurowa a 22 1 2 od Kupiela, w 4 okr. pol. , gm. Czarny Ostrów, par. M, , st. p. Czarny Ostrów, 1848 mk. , w połowie ubogich żydów, 377 dm. ; cerkiew pod wez. N. Panny liczy 1500 parafian i 87 dz. ziemi, kośc. kat. dek. proskurowskiego, pod wez. ś. Mikołaja, wymurowany 1770 r. kosztem ks. Augusta Czartoryskiego, poświęcony w 1771 r. , liczy 1529 parafian 1883 r. , ratusz, synagoga, 47 sklepów, 117 rzemieślników, 26 targów, cegielnia, fabryka prostego sukna i krupczatki, st; p. konna gminna. Miasteczko, dość porządnie zbudowane, założone zostało około 1555 r. przez Mikołaja Sieniawskiego, wojew. ruskiego, i od jego imienia nazwane, a ponieważ ziemia ta należała do Czarnego Ostrowu, będącego w posiadaniu Wiszniowieckich, wszczął się więc proces trwający wieki i jeszcze w 1795 r. nieukończony. Tymczasem ostatnia Sieniawska wniosła M. w dom Czartoryskich. August Czartoryski, wda ruski, pobudował tu obecny kośc. i ozdobił ratuszem. Podług taryfy z 1776 r. znajdowało się tu 374 dm. opłacających podymne. Od Czartoryskich scheda Maryi z Czartoryskich ks. Wirtemberskiej M. wrócił do sukcesorów Wiszniowieckich, Przeździeckich; dziś jest własnością Konstantego Przeździeckiego, który posiada w kluczu tym 6, 649 dz. ziemi używalnej. Jurydyka mikołajowska inaczej Księdzowka, dziś rządowa, ma 110 dz. ziemi. Do parafii katol. mikołajowskiej, oprócz M. , należą wsie Chodkowce, Czerepówka, Hladki, Hryniowce Polowe, Jurydyka, Kalinówka, Klimaszówka, Kopaczówka, Maniłówka, Orlińce, Pachutyńce, Paszkowce, Stawczyńce, Wezdeńki i Zarudzie. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. V, t. 1, 282 284; cz. VI, t. 2, 261. 3. M. , wś, pow. hajsyński, gm. Kiblicz, ma cerkiew; na leżała do Czartoryskich, dziś do klucza kiblickiego. Lr. M. , X M, O. Mikołajów, po rus. Mykołajew, 1. wieś w pow. bóbreckim zwana często miasteczkiem, 16 kil. na płn. od sądu pow. w Bóbrce, 7 kil. na płn. od urzędu poczt. w Romanowie, 14 Ml. na płn. wch. od st. kol. w Starem Siole, a 17 kil. na płd. zach. od st. kol. w Zadwórzu, niedaleko gościńca, wiodącego ze Lwowa do Stanisławowa i Złoczowa. Na płd. wsch. i płd. leży Podsosnów, na zach. Horodysławice, na płn. Gaje i Hermanów obie w pow. lwowskim, na płn. wsch. Peczenia w pow. przemyślańskim. Wody zabiera mały pntoczek, płynący przez płd. część wsi od wsch. na zach. Jest to dopływ Kabanówki, wpadającej do Pełtwi. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie obszaru 305 m. . Na płn. wsch. leży las 245 m. . Własn. więk. Alfreda hr. Potockiego ma łąk i ogr. 26, lasu 303 mr. ; wł. mn. roli or. 381, łąk i ogr. 22, past. 93 mr. W r. 1880 było 951 mk. w gm. między innemi 15 obrz. rz. kat. , 641 gr. kat. . Par. rz. kat. w Hanaczowie, gr. kat. w miejscu, dek. bobrecki, archidyec. lwowska. Do tej par. należy Podsosnów. We wsi jest cerkiew i szkoła etatowa 2kl. Jest tu mogiła, pochodząca według podania z czasów wojen tatarskich. 2. M. z Adamówką, Sterkowcami i Zalishami, wś w pow. brodzkim, 32 kil. na płn. zach. od urzędu poczt. w Szczurowicach. Na wsch. leży Strzemilcze, na płd. Smarzów i Zawidcze, na zach. Uwin. Zresztą sąsiaduje znaczna część wsi, klinem na płn. wybiegająca, od zach. , płn. i płn. wsch. z gub. wołyńską. Środkiem wsi płynie dopływ Styru Sydołówka od zach. , z Uwina, na wsch. i tworzy w końcu granicę między M. a Strzemilczem. W dolinie Sydołówki leżą zabudowania wiejskie; na lew. jej brzegu przypiera do granicy wsch. część wsi Sterkowce; w płn. stronie obszaru leży część wsi Adamówka 199 m. , założona przez Adama Chołoniewskiego i jego imieniem nazwana na płd. od niej folw. i pasieka Zaliski. W tej stronie obszaru leży na płn. wsch. las znaczniejszy, t. zw. Mikołajewska góra, ze szczytem 270 m. wys. , i przypiera do granicy gub. wołyńskiej. W stronie płd. zach. , na prawym brzegu Sydołówki, leży część wsi Maziarnia 210 m. wśród lasów. Na granicy gub. wołyńskiej stoją od strony wsch. 3 strażnice nadgraniczne, od strony płn. i zach, po jednej. Własn. więk. ma roli or. 834, łąk i ogr. 193, past. 68, lasu 1385 mr. ; wł. mn. roli or. 2105, łąk i ogr. 726, past. 175, lasu 29 mr. W r. 1880 było 1630 mk. w gm. a mianowicie 1309 w M. a 321 w Sterkowcach. Par. rz. kat. w Szczurowicach, gr. kat. w miejscu, Mikołajów dek. chołojowski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. 1kl. 3. M. , miasto, pow. żydaczowski, 21 kil. na płn. zach. od Żydaczowa, pod 41 38 a 41 42 wsch. dłg. od F. i 49 30 a 49 33 20 płn. szer. St. dr. żel. arcyks. Albrechta, między Szczercem a st. BilczeWolica, o 45 kil. od Lwowa. Na płn. zach. leży Demnia, na płn. wsch. Trościaniec, na wsch. Stulisko, na płd. Weryń, na płd. zach. Rozwadów, na zach. Drohowyż. Wody z całego obszaru płyną do Dniestru. W płd. wsch. stronie obszaru, w lesie Prymskim mianowicie, nastaje kilka małych potoków i płynie ztąd w 3ch przeciwnych kierunkach. Jeden z nich, pot. Barbara, płynie zrazu na płn. wsch. do Stulska, tu skręca się na płn, , potem na płn. zach. , wchodził na granicę M. i Trościańca, a nareszcie przerzyna płn. krawędź obszaru w kierunku zach. i wchodzi do Demni, gdzie się łączy z Żubrzą, dopływem Dniestru. Do Zubrzy podąża i drugi potok, bezimienny, nastający również w lesie Prymskim i płynący w kierunku płn. zach. a potem zach. przez środek miasta do Drohowyża, gdzie wpada do Zubrzy. Trzeci potok nareszcie, również bezimienny, wchodzi po krótkim wsch. biegu do Stulska i podąża do Kłodnicy, również dopływu Dniestru. Zabudowania miejskie leżą w płd. zach. stronie obszaru, w pobliżu granicy Drohowyża, na płd. od nich osada Podlipki, na wsch. część msta Radziów al. Radziejów a w rogu płd. wsch. wśród lasu grupa domów Pryma al. Pryjma. Płn. stronę obszaru zajmują pola p. n. Uleryszcze 387 m. ; na płn. zach. wznosi się Łysa góra do 342 m, ; w stronie płd. zach. , na samej granicy Drohowyża, wzgórze Lipa do 355 m. znak triang. . W lesie Prymskim dochodzi 379 m. Z M. wychodzi gościniec do Lwowa i do Stryja. Tor kolei arcyks. Albrechta oddalony jest od miasta o 1 kil. w linii prostej, zaś stacya kolejowa, MikołajówDrohowyże nazwana, leży na gruncie Rozwadowa, a do miasta jest od niej prawie 3 kil. Własn. więk. miejska ma roli or. 41, łąk i ogr. 2, pastw. 20, lasu 516 mr. ; wł. mn. roli or. 1711, łąk i ogr. 118, past. 161, lasu 5 mr. W r. 1880 było 2687 mk. między nimi 435 obrz. rz. kat. , 1898 gr. kat. , 50 akat. , reszta wyzn. mojżesz. . Par. rz. kat. w miejscu, dek. stryjski, archidyec. lwowska. Założył ją Jerzy Mniszech w r. 1607. Kościół mur. , konsekrowany w r. 1636 pod wez. św. Mikołaja bisk. Do par. należą Czerkasy, Demnia, Drohowyże, Głuchowiec, Honiatycze, Hucisko, Huta Szczerzecka, Iłów, Kahajów, Lindenfeld, Lubiana, Nadiatycze, Przełamanieć, Rozwadów, Sajków, Stulsko, Trościaniec, Uście, Werbiz, Wola Mała i Wielka. Na cmentarzu mikołaj owskim jest kaplica publiczna, w której się niekiedy mszę św. odprawia. Par. gr. kat. w miejscu, dek. rozdolski, archidyec. lwowska. Są tu trzy cerkwie. Między temi odznacza się jedna szczególną architekturą. Jest ona wzniesiona z modrzewia rysunek jej podały Kłosy z 1874 r. , 446. W XVII w. był tu klasztor bazylianek. Znajdujemy o nim wzmiankę pod r. 1641 ob. Petruszewicz, Swodnaja litopys, str. 86. W r. 1654 zapisał był temu klasztorowi Andrzej Zaleszaj, mieszczanin mikołajowski, swój grunt w M. ob. Szematyzm zak. Bazyl. , str. 208. Monaster ten zniesiono za czasów austryackich. Istniało tu również bractwo ś. Mikołaja na podstawie hramoty wydanej w r. 1665 przez Atanazego Zeliborskiego, bisk. lwowskiego. Hramotę tę potwierdził był Atanazy Szeptycki, biskup lwowski, w r. 1717 na prośbę Macieja Koreckiego, Aleksego Krzyczkiewicza i Jana Śliwińskiego ob. Petruszewicz, Swodn. litopys, str. 325. Czynny stan majątku gmin. wynosi 212, 718 zł. , stan bierny 600 zł. W r. 1883 było 15, 406 zł. dochodu. W M. jest urząd poczt. , szkoła ludowa 4kl. i sąd pow. W obrębie sądu tego leżą gminy Bereżnica Królewska, Brzezina, Czernica, Cucułowce, Demeńka Leśna i Poddniestrzańska, Demnia, Derżów, Drohowyże, Hnizdyczów, Iłów, Iwanowce, Kij owiec, Krupsko, Malechów, Mikołajów, Nadiatycze, Pczany, Piaseczna, Pokrowce, Rogoźno, Rozdół, Rozwadów, Rudniki, Stulsko, Tejsarów, Trościaniec, Turady, Uście, Weryń, Wola Mała i Wielka, Wołoniów, Wolica Hnizdyczowska, Żurawków, Żydaczów i Żydaczowskie folwarki. Ludność uboga, trudni się przeważnie rolnictwem, a obok tego garncarstwem i drobnym handlem. Jarmarki doroczne odbywają się 14 stycznia, 6 sierpnia i 9 września, targi tygodniowe co wtorek. W M. jest kasa pożycz. gm. z kapit. 1246 zł. w. a. i fundusz pożyczkowy dla przemysłowców i rękodzielników, założony przez gminę 1861. Celem tego funduszu jest wspieraw r. nie podupadłych miejscowych przemysłowców chrześcian. Fundusz zakładowy wynosi 9, 155 zł. Do funduszu tego wcielono także kapitał, pozostały z dochodów z lasu, przeznaczonego gminie z powodu zniesienia prawa serwitutowego do poboru drzewa opałowego w lasach fundacyi hr. Skarbka. Za czasów polskich należał M. do dóbr koronnych w sstwie drohowyskiem a ziemi lwowskiej. Założenie miasta przypada na r. 1570. W przywileju wydanym przez Zygmunta Augusta d. 25 lutego 1570 r. czytamy; , Oznajmujem tym listem naszym wszystkim wobec i każdemu zosobna, iż my za daniem dostatecznej sprawy urodz. Mikołaja Tarła z Szczekarzowic, chorążego sandomierskiego, dworzanina i sekretarza naszego, który od nas wieś naszą królewską Drohowyż we lwowskiej ziemi leżącą do żywota swego Mikołajów dzierży, umyśliliśmy temu to urodz. Tarłowi dać tę moc i władzę, aby on na gruncie przerzeczonej wsi nad Głębokim potokiem, miasteczko nam, które Mikołajów przezwiskiem nazwane być chcemy, na nowym korzeniu posadzić i osadzić mógł. Równocześnie zaprowadza król targ we wtorek i dwa jarmarki do roku, uwalnia osiadających od podatku szos zwanego, od ceł, targowego, mostowego, grobelnego i poborów publicz. na lat 20; obdarza prawem niemieckiem, stanowi i uposaża wójta, któremu we wszystkich występkach głównych i którychkolwiek innych, sądzić, na śmierć skazować, karać, ścinać, zupełną moc wszelaką dajemy ob. Arch. bernard. we Lwowie, C. t. 337, str. 159; t. 399, str. 1484; t. 403, str. 2056 i T. t. 22, str. 9. Stefan Batory potwierdzając powyższy przywilej w r. 1576 pozwala wystawić 6 jatek, pędzić i sprzedawać gorzałkę na dochód miasta; zakazuje oraz, ażeby po wsiach w okręgu milowym nie warzono i nie sprzedawano piwa. W r. 1580 wzywa Stefan Batory Jerzego Mniszcha, krajczego koronnego i sstę sokalskiego i sanockiego, ażeby drogę publiczną z M. do Drohowyża oddał do użytku ob. Arch. bernard. , C. t. 339, str. 1905. W r. 1591 mianuje Zygmunt III komisarzy dla rewizyi Mikołajowa ib. , C. t. 347, str. 697. W tymże roku zakazuje Zygmunt III Jadwidze ze Żmigrodu, wdowie po Mikołaju Tarle ze Szczekarzowic, chorążym sandomirskim, wyrządzać krzywdy mieszkańcom M. ib. , C. t. 347, str. 696 i 699. W r. 1592 udziela Zygmunt III mieszczanom M. list bezpieczeństwa ib. , C. i 348, str. 125. W r. 1593 d. 4 czerwca uwalnia Zygmunt III mieszkańców M. , dotkniętych pożarem, od płacenia podatków ib. , C. t. 348, str. 1552. Jerzy Mniszech, wojew. sandomierski, ojciec Maryny, dzierżył M. już w r. 1595, przyczynia bowiem w tymże roku mieszczanom 35 łanów. Przy tej sposobności wydał następujące rozporządzenie Płacić mają szosu po 6 gr. z domu rynkowego, po 3 gr. z ulicznych, po 2 gr. z zatylnych, z łanu zaś 24 gr. ; gdy się żer zrodzi, dawać mają od świni po 2 a od podświnka po 1 gr. ; rzeźnicy z 6 jatek po kamieniu łoju topionego i po 1 zł. 6 gr. na miejską potrzebę. Dochód z łaźni, ze sprzedaży soli, mazi i postronków w ratuszu, jako też z postrzygalni, jatek chlebnych, szewckich i garncarskich na obwarowanie miasta przeznacza; cechy składać się mogą z 6 rzemieślników, szewcki zaś najmniej z 12. Uwalnia od szarwarków i robót dworskich, oprócz od gwałtu. Podwody dostarczać mają do tych miejsc co i Szczerzec; meszne plebanowi oddawać półłanek żyta i owsa z łanu, a nadto gospodarz stołowego na Wielkanoc da grosz, komornik pół grosza. Przydaje jarmark na Narodz. N. P. , w końcu zaś wyraża bacząc, iż za wkorzenieniem się żydów większa szkoda niż pożytek i większe znędznienie niż ubogacenie pochodzi, postanawiamy tedy, aby żaden żyd w mieście i na przedmieściu nie budował się, ani mieszkania nie miał, towarów nie przywoził. Wszystko to potwierdził Zygmunt III przywilejem z r. 1596, a po nim inni królowie. W r. 1615 zakazuje Zygmunt III Mikołajowi Kąckiemu, podstarościemu mikołaj owskiemu, więzić mieszczan mikołajowskich Arch. bernard. , C. t. 369, str. 113. W tymże roku udziela Zygmunt III mieszczanom list bezpieczeństwa ib. , t. 369, str. 933. W r. 1617 pozwala Zygmunt III Stanisławowi Dobkowi odstąpić sołtystwo w M. Janowi Terleckiemu i Dorocie z Kutkorza, małżonkom ib. , T. t. 54, 1292. W tymże roku wydaje Zygmunt III gleit Teodorowi, postrzygaozowi, burmistrzowi, Szymonowi Cerkaskiemu, Zacharyaszowi Kuśnierzowi, rajcom i innym mieszczanom mikoł. w celu zabezpieczenia ich od gwałtu i przemocy przemyskiego ssty ib. , C. t. 329, str. 77. W r. 1623 zabezpiecza Zygmunt III mieszkańców M. przeciw nadużyciom Mikołaja Ostroroga, udzielając im listu bezpieczeństwa ib. , C. t. 376, str. 172. W r. 1631 nadaje Zygmunt III Mikołajowi Wróblewskiemu i żonie jego Zofii z Konieckich sołtystwo w M. ib. , C. t. 116, str. 158. W r. 1633 uchwalono na koronacyjnym sejmie Władysława IT co następuje Zrozumiawszy posłów z wojew. ruskiego, iż miasto M. jest bardzo za inkursyami tatarskimi i przez ogień spustoszone, i chcąc aby się jakokolwiek ratować mogli obywatele tameczni, onych od podatków wszelakich do lat 4 uwalniamy ob. Rkp. w Bibl. Ossol. 2264, str. 299. W tymże roku potwierdził Władysław IV przywileje mieszkańców M. Arch. bernard. , C. t. 395, str. 838. W r. 1649 uwalnia Jan Kazimierz M. od wszelkich ciężarów ib. , C. t. 399, str. 1172. W r. 1653 uwalnia Jan Kazimierz M. od pewnych ciężarów ib. , C. t. 403, str. 2042. W lustracyi z r. 1661 i 1652 Rkp. w Bibl. Ossol 2834, str. 82 i nast. czytamy Stanąwszy przed nami mieszczanie mikołajewscy oblatam privilegii confirmatorii praw swoich i ordynacyi, w którym pewne libertates et ordinationes miasta tego zawierają się, de dt. Varsaviae 1596. Zasiadło to miasto na ćwierciach łanowych 140. Teraz osiadłych, które zasiewają 60, a z ćwierci 70 pusto leżą. Czynszu z każdej ćwierci płacą do zamku po gr. 24, juxta Privilegium, przychodzi z ćwierci 60 zł. 48. Do tego z każdego domu rynkowego dają po gr. 6, przychód z 27 domów 5 zł. 12 gr. Z każdego zaś domu ulicznego po gr. 3, przychodzi z 181 domów 18 zł. 3 gr. Z każdego domu zatylnego po 2 gr. , przychód z domów Mikołajów 36 zł. 2 gr. 12. Z folwarku jednego przychodzi 4 gr. Żer się teraz nie zrodził, więc od świń i półswinków nic nie dają. Za miary słodowe, piwne i gorzałczane na każdy rok w piątek po przewodniej niedzieli dają do dworu zł. 300. Ciż mieszczanie mają już wolne mełcie słodów piwnych i gorzałczanych we wszystkich młynach do sstwa drohowyzkiego należących bez miary, tylko młynarzowi od słodu każdego po gr. 4 dać powinni, insze zaś zboża kiedy mleć będą, tedy i miarki zwyczajne dac mają. Z 6 jatek rzeźniczych, położonych w przywileju, jedna spustoszała, a z 5 dają po kamieniu łoju topionego, przychodzi 20 zł. Ciż mieszczanie mają wolne wożenie drzewa na budowanie i opał z puszczy drohowyzkiej, bez szkody jednak znacznej. Suma prowentu z miasta Mikołajowa do zamku należącego zł. 394 gr. 1. Podwodne pieniądze Juxta constitutionem a. 1647 na każdy rok podwodnych pieniędzy na pocztę należących mieszczanie in quadruple po zł. 6 dają, jako o tem kwity a. 1648 i 1649 produkowali; o co się skarżyli, że i podwody pod posłów cudzoziemskich biorą i pieniądze dają na pocztę, co desterimus JMPanu instygatorowi koronnemu. Wozu wojennego podczas pospolitego ruszenia nie wyprawują, tylko pachołka z rynsztunkiem wojennym przy rotmistrzu powiatowym. W tem mieście jest kościół farski collationis regiae. Do tego kościoła należy po folwarkach w sstwie drohowyzkiem będących wytyczna dziesięcina. A z miasta M. od mieszczan i przedmieszczan z każdej ćwierci łanu mesznego należy pół miarek żyta i pół miarek owsa miary lwowskiej, stołowego do tego od każdego gospodarza po groszu, a od komornika po 1 2 gr. Wójtostwo mikołajowskie jest tutaj, a posesorem JMP. Zbigniew Wierzchowski za przywilejem Jana Kazimierza z r. 1656. Do tego wójtostwa 2 łany należą i ogród. Mieszczan i przedmieszczan pod swoją ma jurysdykcyą, którzy ab omni jurisdictione et potestate omnium regni et terrae Russiae Palatinorum, Castellanorum i innych w przywileju locatlonis specyfikowanych, wolni być mają, i przed nikim inszym sprawiać się tylko przed samym wójtem mikołajewskim a wójt zaś przed sądem JKM. powinni. Requisitus de proventibus, respondit, że żadnych dochodów to wójtostwo niema, tylko co się domowym pługiem zarobi, a z sądów i przesądów, i to dosyć ubogo, jako to pod takie zniszczenie i zubożenie ubogiego mczka. W r. 1724 zezwala August II Józefowi Szpiltowskiemu ustąpić prawa dożywotniego do wójtostwa w M. w sstwie drohowyzkiem, Michałowi Szymanowskiemu Arch. bernard. , O. t. 526, str. 2335. W lustracyi z r. 1765 czytamy mczko bywało w wałach sypanych, teraz tylko rudera ich z 3 stron. Ratusz zajezdny w pośrodku, domków w rynku 34, w ulicach 75, na przedmieściu Podlesnem 35, na Drohowyzkiem 80, na błoniu 41; kościół i 3 cerkwie. Podług ugody ze ssta teraźniejszym Michałem Rzewuskim, wojew. podolskim, za pozwolenie wolnego wrębu na opał i budowle, zwykli dawać owies lasowy zwany, 50 pół miarków lwowskich, co zatwierdza się, zalecając, aby na opał tylko leżące drwa i susz wozili, na budowle zaś za asygnacyami dzierżawcy. Prowizyi przynosiło miasto w tym czasie 710 złp. , z czego kwarta 177 złp. 15 gr. Wójtostwo było wówczas w posiadaniu Michała Rzewuskiego i żony jego Franciszki z Cetnerów za przyw. z 7 marca r. 1760, z prow. 655 złp. , z czego kwarta 163 złp. 22 1 2 gr. Sprzedano je wraz z miastem przy sprzedaży całego sstwa drohowyzkiego w r. 1820 Stanisławowi hr. Skarbkowi. Herb miasta w polu niebieskiem herb Leliwa, złoty miesiąc i gwiazda kolorowany znajduje się w Muz. Ossol. , w tece herbów, pozostałej po Schneiderze. O geologicznych stosunkach M. i okolicy czyt. Verhandl. der geolog. Reichsan. r. 1879, str. 273 i 1880, str. 114 i Jahrb. der geol. Reich. , t. 30, str. 591. Między M. a Rozwadowem występuje piaskowiec wapniowy, złożony z ziarnek wapienia i stanowi materyał poszukiwany na ciosy. Jest w M. także gips, idący w pasmie od Szczerca i dalej stąd po Dniestr, a potem równolegle z Dniestrem na Podole, gdzie się najbardziej rozwija. Schneider wspomina że w czasie założenia kościoła łacińskiego w r. 1607 wykopano tu fundamenta i upatruje w nich ślady dawnego grodu Teterowa. Dawnemi czasy znachodzono tu pieniążki ruskie, znaleziono także ogromny berdysz. Siady wałów, któremi miasto było niegdyś opasane, pozostały jeszcze dotąd. Na wzgórku przedmiejskiem, w stronie płd. zach. za miastem, przy drodze polnej wiodącej do Rozdołu, znajduje się dość ciekawy pomnik. Jest to kolumna czworoboczna, ułożona z kamieni ciosowych, na takiejże podstawie osadzona, u samego dołu łokieć i 17 cali szeroka a przeszło 6 łokci wysoka. U góry od strony wschodniej znajduje się wyciosany w płaskorzeźbie Chrystus na krzyżu, zaś od strony północnej napis starożytny następującej osnowy Thu leżi slahetni Adam Rucki, z powiatu warsawskie stanu ricerskie towarzise swe rozwadzając zabiti jest dnia 26 may a. d. 1599. Od strony płd. jest próżna tablica, od strony zach. nic nie ma. Dokładniejszej wiadomości o tym pomniku nie posiadamy. W ciągu blisko trzech wieków kolumna ta nachyliła się bardzo ku upadkowi, staraniem wszakże urzędu miejskiego pomnik ten odnowiono około 1874 roku. Lu. Lz. Mikołajówka Mikołąjówka Mikołajowice Mikołajowie Mikołajówek Mikołajów Mikołajówek, pow. augustowski, gm. Dows puda, par. Janówka, odl. 14 w. od Augustowa; ma 9 dm. , 68 mk. Mikołajowie z Sierakowicami, wś, pow. tarnowski, składa się z dwóch odrębnych czę ści, z których M. liczą 406, Sierakowice 171, a obszar więk. posiadł. . 31, razem 608 mk. rzym. kat. , przyłączonych do parafii w odle głym o 5 3 kil. Wojniczu. Obie części leżą w namulistej równinie z piaszczystą podstawą na lewym brzegu Dunajca, 203 m. npm, , na północ od gościńca rządowego z Tarnowa do Wojnicza, mają szkołę ludową jednoklasową i kasę pożyczk. gminną z kapit. 564 zł. w. a. Za Długosza XV w. istniały M. Lib. Ben. , II, 307 i pochodził z nich Andrzej Góra, sławny prawnik akademii krak. , zmarły 1526 r. Pos. więk. ks. Sanguszki ma obszaru 125 mr. roli, 9 mr. łąk i 7 mr. past. ; pos. mniej. 325 mr. roli, 18 mr. łąk i 40 mr. past. M. graniczą na płn. z Bogumiłowicami, mającemi stacyę kolei żelaznej arcyks. Karola Ludwika, na zachód z Łętowicami i Zakrzewem, a na płd, z Łukanowicami. Mao, Mikołajowice, ob. Mikołajewice. Mikołąjówka 1. wś i fol. , pow. warszawski, gm. Czostków, par. Łomna, odl. 25 w. od Warszawy. W 1827 r. 16 dm. , 109 mk. Obecnie folw. M. z os. leśną Podlesie i wsiami M. i Podlesie, rozl. mr. 444 gr. or. i ogr. mr. 245, łąk mr. 55, lasu mr. 124, nieuż. i place mr. 20, bud. mur. 1, z drzewa 14, płodozmian 8polowy. Wś M. os. 14, z gr. mr. 153; wś Podlesie os. 4, z gr. mr. 45. 2. M. , nazwa dawana wsi Jaźwce al. Jajsce w pow. kozienickim. Ob. Jedlna i Jaźwce. 3. M. , kol. , pow. janowski, gm. Urzędów, par. Boby. Powstała około 1865 r. na gruntach dóbr Boby. Ma 6 dm. , 33 mk. , 90 mr. ziemi włośc. 4. M. , os. , pow. janowski, gm. Urzędów. Należała poprzednio do dóbr Popkowice Przedkościelne; 5 dm. , 30 mk. , 54 mr, ziemi włośc. Mikołajówka, 1. wś, pow. dzisieński, ob. Worońki, 2. M. , 10 osad na odludnem Pole siu, pow. mozyrski, w okr. polic. skryhałowskim, nad rzką Sławiaszyńką, w okolicy wsi Wysokie. Al. Jel. Mikołajówka, 1. przysiołek, pow, nowogród wołyński, par. Miropol, R. 1867 miał 5 dm. 2. M. , Nikołajewka, wś u źródeł ruczaju Potok, dopływu Rosawy, pow. kaniowski, o 7 w. na wsch. od mka Szandry, o 30 w. na półn. zach. od Kaniowa, gdzie najbliższa st. tel. , o 16 w. od Kozina st. poczt. a 16 w. od przystani w Rzyszczewie; ma 2166 mk. prawosł. , 22 katol. i 12 żyd. W 1792 r. było 143 dm. i 1710 mk. 820 mężcz. i 890 kob. . Razem z Medwiedówką 3713 dzies. ziemi w glebie urodzajnej. Cerkiew paraf. pod wez. św. Mikołaja, wzniesiona w 1742 r. przez Mikołaja Potockiego, po spaleniu wybudowana w 1789 r, dziś istniejąca, podług lustracyi dziekana ka niowskiego z 1792 r. obok wsi od stepu bar dzo wspaniała z drzewa dębowego w kostki oprawnego; kaplica kat. par. rzyszczewskiej, fabryka cukru, gorzelnią, browar, piękny dom mieszkalny i ładne ogrody. Dzieli się na 3 części Draczę, Kipiaczkę i Worobiówkę, z któ rych 2 pierwsze mają 2372 dzies. , trzecia 1341 dzies. ziemi. M, pierwotnie nazywała się Drącze, obecną nazwę otrzymała w początku ze szłego wieku od imienia Mikołaja Potockiego, ssty kaniowskiego, głośnego z dziwactw i swa woli, i należała wtedy do sstwa kaniowskiego. W 1789 r. kupił M. Stanisław Hołowiński; w 1851 r. Draczę i Kipiaczkę nabył Maurycy Komarowicz, Worobiówkę zaś Piotr Czechowski, od którego w 1858 r. kupioną została przez żonę Komarowicza, z domu Maryą Sobańską. W pośrodku każdej z trzech części wsi znajdu je się wysoka, starożytna mogiła nasypo wa. Na znajdującej się w Draczach w 1840 r. urządzono cmentarz wiejski, przyczem zna leziono ślady dawnego cmentarzyska; w 2 drugich mogiłach nic nie odkryto. Włościa nie przy uwłaszczeniu nabyli 1898 dzies. zie mi wykupnej za 85, 637 rs. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 2, 280. 3. M. Steblewska, inaczej zwana Steblewskahuta, wś, pow. kaniow ski, o 2 w. od Chyrówki, śród jarów, wpa dających w odległości 1 w. do Rosi; 445 mk. , 1053 dzies. ziemi; własność Oktawiana Podgórskiego. 4. M, , wś, pow. taraszczań ski, o 4 w. od Lesowicz, otoczona lasami, liczy 433 mk. W pobliżu M. znajduje się 30 staro żytnych, prawdopodobnie przedhistorycznych mogił, o kilka zaledwie kroków odległych je dna od drugiej. Już w przeszłym wieku na tym miejscu był stary las. Mogiły te oddalone są o 3 w. od wału atamańskiego, w tymże le sie znajdującego się a o 8 w. od wału ciągną cego się do miasta Taraszczy. Wał atamański zaczyna się o 4 w. od Taraszczy w lesie do miasta należącym, przerzyna las wsi M. i koń czy się pod wsią Chrenczatyjar. Ma on dłu gości 2 w. M. stanowiła niegdyś własność Nikołajewskiego monasteru, dziś należy do klucza Lesowicze hr. Branickich. Na mocy umowy wykupnej z 1863 r. włościanie naby li 410 dzies. ziemi za 17, 397 rs. J. Krz. Mikołajówka 1. wś nad Zharkiem, w płd. zach części pow. Winnickiego, gm. Pików, par. Chmielnik; 91 dm. , 430 mk. , 272 dzies, ziemi dwors. , 512 włośc, 36 cerkiew. ; cerkiew pod wez. ś. Mikołaja. Należy do klucza uładowieckiego hr. Alfreda Potockiego. 2. M. , Nikołajowka, mała wioseczka, pow. bałcki, gm. Bohopol, par. Krzywejezioro, 60 dusz męż. Osiedlona przez jednodworców, należy do dóbr I Kumory, Sobańskich. 3. M. , rus. Nikolajewka, Mikors Mikołka Mikołów Mikorzyn Mikorzyce Mikołajówka Mlkołajówka Mikołajuncie Mikołaszeny Mikołowszczyzna Mitorska wola wś nad Mołokiszem, pow. bałcki. gm. Mołokisz par. Bybnica; 15 osad. 4. M. , słobódka, pow. bałcki, gm. Meczetna, par. Krzywejezioro, w 1868 r. miała 50 dm. Dr. M. Mikołajówka al. Nikołajówka, 1. część Hubina, folw. i gorzelnia, pow. buczacki. 2. M. , folw. i leśniczówka na obsz. dwor. Korzelic w pow. przemyślańskim. 3. M. al. w Wielkim lesie, Zielona, leśniczówka koło Rybna, na obsz. dwor. Uhrynowa górnego w pow. stanisławowskim. Mlkołajówka jez. , pow. margrabowski; w 1567 r. , nadaje je ks. Olbracht wraz z 23 włóka mi w Gutach na prawie magdeburskiem Ada mowi Wojdowskiemu, który mu za to ceduje 10 włók sołeckich, oraz 2 włóki kupione, a 2 drogą łaski nabyte pod Margrabową, oraz wielki dom na rynku margrabowskim, dom dworski, stajnię, kuźnię i folusz w Margrabowej ob. Kętrz. O ludn. pol. w Prusiech, str. 522. Kś. Fr. Mikołajuncie, wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. i okr. wiejski Giełwany, o 63 w. od Wilna, 12 dm. , 124 mk. kat. ; należy do dóbr Giełwany, hr. Platerów. Mikołaszeny, wś, pow. chocimski gub. besarabskiej, par. Chocim, cerkiew. Mikołaszki, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Janiszki, okr. wielki olkuński, 26 dusz rew. , własność hr. Tyszkiewicza. Mikołka al. Pieszczanka, wś i os. karcz. , pow. ihumeński, w 1 okr. polic. uździeniskim, przy gościńcu mińskosłuckim i drodze wojennoko munikacyjnej ihumeńskosłuckiej; wś ma 4 osad; starożytna pounicka cerkiewka pod wez. ś. Mikołaja, pod olbrzymim dębem z czasów pogańskich, czczonym do dziś dnia przez lud okoliczny, o którym istnieje legenda o zakopanym pod nim skarbie ob. Cielaków, Na doroczne odpusty 9 maja i 6 grudnia schodzą się do M. tłumy ludu, odprawiwszy w wigilię nocne zbiorowisko w pobliskiem uroczysku, zwanem Biercy. Niegdyś M. była własnością ks. Radziwiłłów, trzymali ją w zastawie wraz z Cielakowem Domejkowie, od 1857 r. należy do Hartingów. W około ostępy pełne dzikie go zwierza i drzewostanu towarnego. O 4 w. na południe od M. bierze początek Niemen za fol. Huszczynkiem. Grunta piaszczyste, smolarniaiterpentyniarnia, istnieją od niepamiętnych czasów, gdyż niewyczerpany znajduje się materyał do tej fabrykacyi w okolicznych leś nych przestrzeniach. Al. Jel. Mikołów, ob. Mikułów, Mikołowszczyzna al. Poletajewka, zaśc szl. nad potokiem, pow. święciański, 2 okr. polic, o 25 w. od Święcian, 2 dm. 14 mk. starowier. Mikontany, wś nad rz. Degutką, pow. lidzki, 2 okr. polic, gm. Bieniakonie, okr. wiejski Sokoleńszozyzna, o 55 w. od Lidy, o 40 w. od Ejszyszek, 10 dm. , 137 mk. kat. ; należy do dóbr Sokoleńszczyzna, Wagnera. A. T. Mikors dok. z 1414 r. ob. Michorowo. Mitorska wola, kol. włość. , pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, par. Parzno. Posiada szkołę początkową, 35 dm, 254 mk. , 430 mr. ziemi. Wchodziła w skład dóbr Mikorzyce. Mikorzyce, wś i folw. , pow. piotrkow ski, gm. Bełchatówek, parafia Parzno. Znaj dują się w tej wsi rozwaliny dawnego zam ku rodziny Mikorskich z XVII w. Lib. Ben. Łaskiego wymienia M. I, 462. W 1827 r. było tu 14 dm. , 119 mk. , obecnie wś ma 6 dm. , 105 mk. , 27 mr. , folw. 4 dra. , 23 mk. 202 mr. Dobra M. składają się z folw. M. i Ada mów, wsi Wola Mikorska, Apolinów, Anastazów i Józefów; rozl. mr. 499 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 74, łąk mr. 12, lasu mr. 7, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 104; bud. mur. 2, z drzewa 7; folw. Adamów gr. or. i ogr. mr. 101, past, mr. 1, lasu mr. 285, nieuż. i plac mr. 8, razem mr. 395; bud. z drzewa 2. Wś M. os 14, z gr. mr. 27; wś Wola Mikorska os. 98, z gr. mr. 1079; wś Apolinów os. 13, z gr. 149; wś Anastazów os. 44, z gr. 310; wś Józefów os. 28, z gr, 338. Br. Ch. A. Pal. Mikorzyn 1. wś, fol. i os. młyn, nad jez. Mikorzyńskiem, pow. koniński, gm. Slawoszewek, par. Ślesin, odl. od Konina w. 16; wś dm. 11, mk. 92; młyn dm. 1, mk. 6; folw. dm. 5, mk. 51 i 580 mr. obszaru. W 1827 r. 14 dm. , 133 mk. Folw. M. z ws. M. , Lubomyśle i Dąbrowa, rozl. mr. 616 gr. or. i ogr. mr. 456, łąk mr. 22, past. mr. 17, lasu mr. 101, nieuż. i place mr. 20; bud. mur. 5, z drzewa 5; płodozmian 9 i 10 polowy. Wś M. os. 15, z gr. mr. 26; wś Lubomyśle os. 11, z gr. mr. 326; wś Dąbrowa os. 17, z gr. mr. 470. 2. M. , folw. , pow. nieszawski, gm. i par. Luba nie, odl. 5 w. od Nieszawy. Folw. M. rozl. 235, gr. or. i ogr. mr. 229, nieuż. i place mr. 6; bud. z drzewa 2; folw. ten w r. 1881 oddzie lony od dóbr Włoszczyca. Br. Ch. Mikorzyn, 1. wś, pow. ostrzeszowski, 35 dm. , 277 mk. , wszyscy kat. , 67 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Domaninie o 2 5 kil. , st. kol. żel. w Kępnie o 7 kil. Posiada kościół par. należący do dek. ostrzeszowskiego; par. ma 1321 dusz. 2. M. , dom. , 1998 mr. rozl. , 13 dm. , 190 mk. 8 ew. , 175 kat. , 7 żyd. , 68 analf. Wś ta głośną jest z powodu wykopania tu w 1855 r. i w r. 1856 dwóch kamieni z mniemanymi napisami runicznymi słowiańskimi. Kamienie te znaleziono w różnych czasach. O pierwszym, nazwanym Prowe Wielkopolski, ogłosił Piotr Droszewski, synowiec ówczesnego dziedzica M. Andrzeja Droszewskiego, w gazecie W. ks. Poznań. 158 z r. 1856 następującą wiadomość Zeszłej jesieni r. 1855 znaleziono na pochyłości małe Mikołajówek Mikołaszki Mikontany Mikosze Mikołajówka Mikorzyńskie Mikoszki Mikosch Mikoszewskie Mikoszewo go pagórka w ogrodzie dominialnym, blisko 2 stopy głęboko w ziemi, kamień; pod nim była urna z piaszczystej gliny grubo ulepiona, w niej znajdowały się szczątki popiołów spalonego ciała i grupki stopionych kruszców srebra i miedzi. Urnę nieostrożnie wyjętą wiatr w kawałki rozsypał, tak że trudno dojść było pierwiastkowego jej kształtu. Ludzie miejscowi powiadają, że przed kilkunastu laty znajdowano tu podobne kamienie, tylko inaksze, bo z ptakami, końmi, różnemi djabłami. Na tym kamieniu była wyobrażona po jednej stronie część górna postaci ludzkiej, trzymającej w lewej ręce, wzniesionej w górę, rodzaj trójkąta; postać ta z dwóch stron od dołu otoczona jest napisami runicznemi. Posążek od wierzchu głowy do dołu sukni ma 10 cali; długość kamienia 1 łokieć 3 cale; szerokość 17 cali; wydrążenie wzdłuż 22 cale; głębokość środkiem wydrążenia z długości 3 1 2 cala szerokość wydrążenia 12 cali; głębokość środkiem wydrążenia 2 2 3 cala. W rok po odkryciu pierwszego kamienia udało się w sierpniu r. 1856 Broszewskiemu odkryć drugi. Drugi ten pomnik, również ze zwyczajnego granitu, wysoki 1 stopę 10 cali i 2 linie; szeroki 1 stopę 9 cali i 1 linią. Na powierzchni kamienia wyżłobiono podłużne koło, długie 1 stopę i 6 cali; szerokie 1 stopę i 2 linie. Środkiem koła znajduje się wyobrażenie konia, otoczone napisami runicznemi. Górą, . sbir, dołem woin, z przodu konia bohdan, z tyłu Inawoi, , na dole osobne s. O tych kamieniach rozpisali się obszernie Józef Przyborowski w kilku artykułach gazety W. ks. Poznańskiego, objaśniających je i podnoszących ważność odkryć; Lelewel w t. I Polski wieków średnich, a nadto późniejszy prof. języków słowiańskich Wojciech Cybulski umieścił w 1szym Roczniku z r. 1860 Tow. Przyj. nauk Poznań. rozprawę p. t. obecny stan nauki o runach słowiańskich, w której się zajął szczegółowym rozbiorem napisów mikorzyńskich. Przedstawiwszy historycznie rozpoznanie i odczytanie run słowiańskich, rozwija szczegółowo fakt wykopaliska mikorzyńskiego, literaturę przedmiotu i w końcu własne wysnuwa wnioski; zbija wątpliwość Przyborowskiego co do autentyczności kamieni i stara się dowieść, że oba kamienie są pomnikami grobowemi, wykonanemi na pamiątkę dwóch znakomitych w narodzie mężów, którzy w ważnym wypadku głównie byli czynnymi i sławą się okryli. Domyśla się, że jeden z nich był arcykapłanem bożka Prowego, przewodniczącym zgromadzeniem ludu, a zwał się Mike, tak bowiem Helmold nazywa arcykapłana Prowego, który był czczony w Starogrodzie, w ziemi Wagirów, kierującego wraz z królikiem ziemi zgromadzeniu ludu schodzącego się na sądy. Od tego imienia arcykapłana powstała zape wne także nazwa miejsca Mikorzyn, gdzie Prowe miał gaj poświęcony. Drugim mężem pomnikami mikorzyńskiemi uwieńczonym, był jakiś znakomity wojownik, imienia, , Bohdan. Napis cały miał brzmieć Przymierze wojo wników Słowian Lachów na wojnę pod wo dzą Bohdana. Z ramienia Przyjaciół nauk Poznań, delegacya wybrała się na miejsce wykopalisk pod przewodnictwem Antoniego Białeckiego, który następnie złożył piśmienne sprawozdanie o poczynionych spostrzeżeniach. Co do samych wykopalisk ob. Tyg. illustr. 1873 r. , 292. W ostatnich czasach jednak że uznano te napisy za podrobione i sprawę runicznego pisma słowiańskiego rozstrzygnię to, odrzucając wszystkie na poparcie jego sta wiane dowody i zabytki. M. St. Mikorzyńskie jez. przy wsi t. n. , w pow. konińskim, stanowiło jednę całość z Gopłem i oddzieliło się dopiero w skutek obniżenia po ziomu wód w Gople. Łączy się ono z jez. Gosławskiem, Pątnowskiem, Licheńskiem i Slesińskiem. Br. Ch. Mikosch dok. 1405, ob. Michorowo. Mikossen niem. , ob. Mikosze, Mikoszcz al. Mikoszcze, pot. , w pow. myślenickim, płynie koło Górnej Wsi i wpada do Raby pod Krzeczakówką. Mikosze, ob. BujałyMikosze. Mikosze, niem. Mikossen, Mikoschen al. Panszken, wś na prusk. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. i okr. urz. stanu urz. cywil. Orzysz. W 1856 r. 248 mk. Henryk Reuss z Pławna, namiestnik i komtur morąski, nadaje Stanisławowi Pęckiemu Pansche w uznaniu zasług jego podczas ostatniej wojny, na prawie chełm. dobra Mikosze z 40 włókami, 10 wł. położonych pod Mikoszami, oraz wyższe i niższe sądownictwo. Dan w Królewcu r. 1468 w czwartek po Trzech Królach. Rudolf y. Diepolskirchen, komtur ryński, nadaje Maciejowi Wydryńskiemu z Gut 2 wł. pod M. Dan w Rynie r. 1516. R. 1637 siedzi w Mikoszach Fryderyk Pułaski, syn Mikołaja, który pierwszy osiadł w Prusiech. Król Władysław potwierdza mu szlachectwo i nadmienia, że w herbie ma głowę żubrzą. Szlachectwo Fryderyka stwierdzili swem świadectwem Stanisław, syn ś. p. Matyasza, Jan syn ś. p. Macieja, Jakub, syn ś. p. Matyasza Pułaskich, oraz Baltazar, syn Michała Cwaliny, h. Powały, jego wuj ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 474. Kś. Fr, Mikoszewo, właśc. Mikaszewo ob. . Mikoszewskie, przedm. Urzędowa w pow. janowskim. Mikoszki, wś, pow. kościański, 17 dm. , 119 mk. , wszyscy kat. , 52 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Kościanie o 7 kil; gośc. o 2 kil. Mikossen Mikoszcz Mikosze 2. M. , dom. , 1809 mr. rozl, 13 dm. , 180 mk. , 33 ew. , 147 kat. , 58 analf. Gorzelnia parowa i młyn parowy. Własność Stefana Chłapow skiego. M. St. Mików al. Myków, wś, pow. łucki, na płd. wsch. od mta powiat. , niegdyś włość należąca do Łucka. Ob. Pamiat, Kijew. Arch. Kom. , t. IV, oddz. 2, 181. Mików lub Myków, wś, pow. sanocki. Leży w kotlinie górskiej 545 m. npm. , śród lesistych gór, sięgających na płn. 824, na wsch. 913 a na płd. 720 m. bezwzględnej wysokości, roz pościera się nad pot. Mikówką, dopływem Osławicy z praw. brz. , ma cerkiew drewnianą, przyłączoną do par. gr. kat. w Smolniku i li czy 261 mk. , z których 232 gr. kat. a 29 izr. Sprawy sporne załatwia sąd pow. w Bukow sku a najbliższy urząd poczt. znajduje się w odległym o 15 kil. Baligrodzie. Gleba zimna, owsiana, lasy przeważnie szpilkowe. Więk. pos. ks. Aug. Sułkowskiego ma 28 mr. roli i 1556 lasu; pos. mn. 292 mr. roli, 344 łąk, 537 past. i 5 lasu. M. graniczy na płd. ze Smolni kiem, na płn, z Duszatynem, na wsch. z Ra bem 6 kil. linii pow. a na zach. z Osławicą 4 5 kil. pow. . Mac. Mikowa, szczyt w Tatrach Niżnych, w czę ści zach. , na granicy gmin Szczawnicy W. i Iliacza, w hr. liptowskiem, pod 37 3 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 1 40 płn. sz. g. , mię dzy potokami Szczawnickim od zach. a Iliaczem od wsch. . Wzn. 978 m. Br. G. Mikowiec, pow. grójecki, gm. Kąty, par. Góra Kalwarya. Mikówka, wś i folw. , pow. radomski, gm. i par. Białobrzegi. Leży śród lasów, o 27 w. od Radomia; folw. stanowi część dóbr Sucha. Jest tu 13 dm. , 171 mk. , 947 mr. ziemi dwor. i 157 mr. włośc. W 1827 r. par. Jasionna, 11 dm. , 85 mk. Br. Ch. Mikówka al. Mikowy potok, wypływa z Hłubokiego lasu, w płd. wsch. stronie gm. Miko wa, w pow. sanockim; płynie na płn. zach. i zach. przez wś Mików, zabrawszy z lasu Czar toryi liczne potoki i następnie zlewa swe wody do Osławy z praw. brz. Od płn. zamy kają dolinę szczyty Hłuboki 824 m. i Kiczera 580 m, . Nad źródłowiskiem od wsch. cią gnie pasmo górskie Wysoki dział, z szczytem tejże nazwy, 990 m. wys. Długość biegu 7 kil, niespełna. Br, G. Mikrow niem. , ob. Michrowo. Mikstal, wś, pow. kutnoski, gm. Mikstal, par. Grochów, odl. 15 w. od Kutna, ma 5 dm. , 87 mk. , 681 mr. obszaru, w tem 390 mr. or. , 210 mr. lasu, 75 mr. łąk i past. Do włościan należy 6 mr. M. gmina należy do sądu gm. okr. III w Kutnie, st. p. Ostrowy. Ma obszaru 10, 418 mr. i 3710 mk. W gm. są 2 szkoły począt. , cukrownia, gorzelnia, browar, smolarnia. Szosa łęczyckopłocka przechodzi przez wsie Mikstal, Świeciny i Łanięta; około wsi Mikstala i Grochowa przepływa rzeczka Ochnia. która w kierunku wsch. płynie ku Kutnu, W skład gm, wchodzą wsie i folw. Budy Starej, Budy Nowe, Benignów, Franciszków, Grochów, Grochówek, Imielno, Juliów, Kały, Kąty, Lipie, Łanięta, M. , Niechcianów, Pomarzany, Rdutów, Rokita, Suchodębie, Świeciny, Swiecinki, Wilkowyja, Wola Chróścińska. Mikstat al. Miksztat, niem. Mixstadt, niegdyś Komorowo, mto, pow. ostrzeszowski, otoczone wzgórzami piaszczystemi, odl. o 12 kil. na płn. od Ostrzeszowa. W r. 1871 miało 152 dm. , 1437 mk. , 36 ew. , 1249 kat. , 152 żyd. ; w r. 1875 było 1535 mk. ; w 1881 r. 1490 mk. Mieszkańcy zajmują się głównie rolnictwem i chowem bydła. Siedziba komisarza obwodowego; sąd okr. w Ostrzeszowie; w mieście odbywają się roki sądowe. Kościół kat. paraf. wraz z Przedborowem należy do dek. ostrzeszowskiego; par. M. ma 1912 dusz 1873 r. . Szkoła elemen. kilkoklasowa; 515 analf. Stowarzyszenie polskie pożyczkowe, mające przeszło 400 członków; towarzystwo rolnicze polskie czyli kółko włościańskie w Kozłowie. Agentura poczt. i tel. ; gośc. na miejscu, prowadzi z Ostrzeszowa do Skalmierzyc i Kalisza; poczta listowa z Ostrzeszowa przez M. do Strzyżewa; st. kol. żel. w Antoninie o 9 kil. , w Ostrzeszowie o 12 kil. W r. 1811 było 135 dm. , 921 mk. ; w r. 1837 było już 1280 mk. Jest obecnie własnością spadkobierców hr. Atanazego Raczyńskiego. M. , dawniej zwany Komorów, należał niegdyś do wojew. sieradzkiego, ziemi wieluńskiej i był w posiadaniu Zarembów. W 1366 r. in festo S. Andraei Apostoli wydany był przywilej, którym Janko syn Mikołaja Zaremby, pan i dziedzic na Komorowie, sprzedaje wójtostwo advocatiam wmieście swojem Komorowie, zwanem po niemiecku Mixtad, Piotrowi dicto Knoth. Zygmunt I potwierdził ten przywilej r. 1546. Tegoż króla drugi jest przywilej z r. 1528 Innovationis na prawo magdeburskie dla miasta Mixtat, dowodzący, iż to prawo dawniej mu służyło. R. 1552 przyłączył król polski w Gdańsku wójtostwo tutejsze ze wszelkiemi do niego należnościami do samego msta; r. 1590 Zygmunt III nadał miastu przywilej na cztery jarmarki do roku na Ś. Trójcę, na ś. Michał, na Trzech Króli i na ś. Wojciech, z utrzymaniem targu tygodniowego, ustanowionego już przez Zygmunta L R. 1619 mieszczanie założyli szpital w mieście. M. St. Miksz, jez. , pod st. dr. żel. warsz. petersb. Ignalino, w pow. święciańskim. Mikszany 1. wś włośc. nad jez. Grabosta, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 48 w. od Wilna, 5 dm. , 57 mk. kat. 2. M. , wś, pow. osz Mikstal Mikorzyńskie Miksz Mikszany Mików Mikowiec Mikówka Mikówka Mikrow Mików Mikulice Mików miański, w 1 okr. polic, gm. Polany, okr. wiejski Dziegieniewo, 24 dusz rew. ; należy do dóbr Wojsznaryszki, Raczyńskiego. J. Krz. Mikszewicie, zaśc. należący do Przezdomskiego, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 44 w. od Oszmiany a 8 w. od Dziewieniszek, 15 mk. katol. A. T. Miksztyn al. Miksztyno wś w dawnem wojew. mścisławskiem, dziś w gub. mohilewskiej, od której wzięło nazwę sstwo niegrodowe Miksztyńskie. Podług metryk litewskich od r. 1569 zaliczały się do tego sstwa wsie Miksztyno, Dudino, Liszki i Cerkowiszcze, posiadali je zaś kniaź Samuel Horski, Ciechanowieccy, Hurkowie, Andrzej Taran, wreszcie z mocy przywileju króla Augusta III z d. 21 listopada 1746 r. Antoni i Cecylia Ciechanowieccy, ustąpili je Marcinowi i Ewie Suchodolskim, którzy zeń opłacali kwarty złp. 585 gr. 28, a hyberny złp. 176. Mikszuli, wś włośc, pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. llino, okr. wiejski Turgiele, o 34 w. od Wilna, 5 dm. , 61 mk. kat. , należy do dóbr MereczMichnowo Koreckich. Mikszuny, wś, pow. szawelski, w 3 okr. polic, gm. Janiszki, 67 dusz, 286 dz. ziemi. Mikszwie, wś, pow. rossieński, par. szwekszniańska. Miktany, wś włośc, pow. oszmiański, 1 okr. polic, o 21 w. od Oszmiany, 8 dm. , 92 mk. kat. Mikuciany, wś włośc. , pow. oszmiański, 1 okr. polic, o 22 w. od Oszmiany, 4 dm. , 40 mk. katol. Mlkucionki, wś nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, 3 okr. polic, o 40 w. od Dzisny, 10 dm. , 122 mk. katol. Mikuciszki, zaśc. rząd. , pow. wileński, w 6 okr. polic, gm. Rudomino, okr. wiejski Śzkodziszki, o 13 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. katol. MikulHorodok al. Swacha, folw. nad rze czką Biereżnicą, lewym dopł. Ptyczy, pow. bobrujski, w 3 okr. polic. hłuskim, miejsco wość odludna, poleska, grunta lekkie, łąki ob fite. Sama nazwa wskazuje o istnieniu tu je dnego przedhistorycznych horodyszcz, których wiele znajduje się nad brzegami Ptyczy i Be rezyny. A. Jel. Mikulańce, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Podberezie, okr. wiejski Wiżulany, o 8 w. od Podberezia, 14 dusz rew. , należy do dóbr Pikeliszki, Rudolfa Pisanki. Mikulanka, szczyt górski, w pow. nadworniańskim, przy wsi Jabłonica. Mikulasz, ob. Swati Mikulasz. Mikulczyce, Mikułczyce, 1332 r. Miculczici, 1532 Mikultzitze, wś i dobra, pow. bytomski, odl. 1 3 4 mili od Bytomia, leży przy szosie z Zabrza do Tarnowicy. Obszar dominialny z folw. Neuhof i Wesołą należy od 1837 r. do hr. Henckel von Donnersmarck i zawiera 3065 mr. roli, łąk i past. i 800 mr. lasu. Do domi nium należy piec wapienny i cegielnia. Wieś posiada kościół par. kat. i szkołę. W 1844 r. było tu 145 dm. i 1112 mk. 3 ew. i 20 żyd. . We wsi 5ciu gospodarzy ma 160 mr. , 28 ogrodziarzy 165 mr. i 72 komorników 115 mr. M. par. dek. bytomskiego, ma 2122 kat. , 32 ew. , 31 izr. Br. Ch. Mikulewszczyzna, wś rząd. , pow. oszmiański, 2 okr. polic, gm. Krewo, okr. wiejski Rakowce, o 37 w. od Oszmiany, 16 dm. , 107 mk. 102 prawosł. , 5 katol. , należy do dóbr Łosk. Mikulice, wś, 2 os. , folw. , pow. turecki, gm. Kowalo Pańskie, par. Dobra, odl. od Turka w. 12; posiada gorzelnię. Wś ma dm. 23, mk. wraz z wsią Orzepów liczy 401; dwie os. dm. 2, mk. 12; folw. dm. 6, mk. 178. W 1827 r. 19 dm. , 167 mk. Ob, Jabłonka. Według Lib. Ben. Łaskiego t. I, 261 M. należały do par. Turek. Dobra M. składają się z folw. M. , orzepów, Stefanów, os. młynarskiej Jabłonka, wsi M. , Wola Kowalska i Orzepów, rozl. mr. 1674 folw. M. gr. or. i ogr, mr. 355, łąk mr. 163, past. mr. 202, wody mr. 4, lasu mr. 268, nieuż. i place mr. 41, os. karcz. mr. 3, razem mr. 1036; bud. mur. 10, z drzewa 15; płodozmian 13polowy; folw. Orzepów gr. or. i ogr. mr. 385, łąk mr. 39, wody mr. 1, nieuż i place mr. 16, razem mr. 441; bud. mur. 3, z drzewa 4; płodozmian 13polowy; folw. Stefanów gr. or. i ogr. mr. 178, nieuż. i place mr. 1, razem mr. 179; bud. mur. 1, z drzewa 3; os. młyn. Jabłonka mr. 18, bud. z drzewa 4; młyn wodny i dwa wiatraki. Wś M. os. 51, z gr. mr. 175; wś Wola Kowalska os. 29, z gr. mr. 87; wś Orzepów os. 22, z gr, mr. 120. Mikulice, część wsi Ostrowia, pow. łańcucki, przy drodze z Przeworska do Kańczugi, nad kanałem odprowadzającym wody nisko położonej 203 do 220 m. npm. , urodzajnej równiny do Markówki, dopływu Wisłoka. Ma 241 mk. rz. kat. i graniczy na wsch. z Urzejowicami, na płd. z Nieznacicami a na płn. z Dębowem. oddalenie od Przeworska wynosi 8 kil. Pos. więk. ma obszaru 461 mr. roli, 15 łąk i ogr. , 13 past. i 6 mr. lasu; pos. mn. 53 roli, 18 łąk i 42 mr. past. Ta wś zmieniała często dziedziców i od XVI w. należała do Korniaktów, Potockich, Bratkowskich, Mierow i Wolskich. Mikulicki, zaśc, pow. rzeczycki, w 3 okr. polic. kalinkowickim, o 1 m. na płd. wsch. od mka Domanowicz, nieopodal wsi Ubołocie, 4 osady, miejscowość odludna, poleska. A. Jel. Mikulicze 1. folw. rząd. , pow. dzisieński, w okr. polic, o 59 w. od Dzisny, 1 dm. , 13 mk. 2. M. , wś włośc, pow. lidzki, w 1 okr. polic, gm. Dokudowo, okr. wiejski Mielechowo, o 22 w. od Lidy, 10 dm. , 103 mk. 3. M. , wś, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Zalesie, dusz 67. 4. M. , folw. , pow. miński. Mikszewicie Miksztyn Mikszuli Mikszuny Mikszwie Miktany Mikuciany Mlkucionki Mikuciszki Mikul Mikulańce Mikulanka Mikulasz Mikulczyce Mikulewszczyzna Mikulice Mikulicki Mikulicze Mikulicie Mikuliczyn Mikszewicze własność Kotowiczów, przeszło 6 1 2 wł. obsza ru. 5. M. , folw. , pow. miński, własność Sikorskich, około 31 włók obszaru. 6. M. , fok, pow. miński, w okr. polic. kojdanowskim, par. kat. kojdanowska, w pobliżu rzki Piereczuty, przy drodze żel. brzeskosmoleńskiej; należy do dom. Niehorełe ob. ; poprzednio własność Abłamowiczów, dziś Czapskich, 3 1 2 wł. obszaru, w glebie dobrej, łąk dostatek. 7. M. , wś nad rzką Piereczutą, dopł. Usy, pow. miński, gm. kojdanowska, przy dr. żel. brzeskosmoleńskiej, w okolicy dóbr Niehorełe; 18 os. pełnonadziałowych, miejsc. bezleśna, grunta i łąki dobre. 8. M. , wś nad rzką Bielicą, prawym dopł. Oły, pow. bobruj ski, w gm. turkowskiej, w pobliżu dr. żel. lipaworomeń skiej, 4 w. od st. Kowale, 29 os. pełnonadziałowych, miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki obfite. 9. M. , pow. ihumeński, w okr. polic. berezyńskim, przy drodze ze wsi Łohi do Popław, cerkiew, 38 osad pełnonadziałowych, miejscowość głucha, poleska, pełna dzikiego zwierza, grunta piaszczyste, lud w stanie pierwotnym. 10. M. , folw. , pow. nowogródzki, 4 wł. , od r. 1852 własn. Truskowskich, 11. M. , dobra i wś, pow. rzeczycki, w 1 okr. polic, brahińskim, gm. w miejscu, na płn. zach. od Brahina, o 75 w. od Rzeczycy, pomiędzy mkami Brahinem i Chojnikami; cerkiew, 53 osad pełnonadziałowych, od 1864 r. szkoła gm. Gmina mikulicka składa się z 20 starostw, 36 wsi i ma około 2800 włościan płci męs. Dobra M. , dziedzictwo starej rodziny Rokickich, teraz bardzo opuszczone, razem z majętnością Brahin ob. mają około 40, 000 mr. obszaru. Por. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 152, 156, 157. 12. M. al. Buda, 10 osad w płn. krańcu pow. rzeczyckiego, nad granicą pow. rohaczewskiego, gm. jakimowska, w 4 okr. polic. rzeczyckim, odludne, głuche Polesie. 12. M. , fol. należący do dóbr Czerwony dwór ob. . A. Jel. Mikulicie 1. wś, pow. włodzimierski, gm. M. , w 2 okr. polic. Łokacze, o 15 w. na płd. wsch. od Włodzimierza, o 14 w. od Porycka Ob. Pamiat. kijew. Arch. Kom. , t. IV, oddz. 2, 26, 114. 2. M. , wś nad rz. Ługą, pow. włodzimierski, na płn. zach. od miasta powiat. ; niegdyś własność bisk. włodzimierskiego; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1, 341, 342, 373; cz. VI, t. 1, 490. J Krz. Mikulicie, wś u źródeł pot. Rokacz, zwanego także Kianką i Mirczą, pow. kijowski, gm. mirocka, o 30 w. od Kijowa, na płd. wsch. od mka Borodzianki a na płd. zach. od Mirocka, ma 767 mk. , 4514 dzies, ziemi, powiększej części lesistej i błotnistej. Do dóbr M. należą wsie Mirockie, Pilipowicze i Huta; mają one 13540 dzies, obszaru. W 1783 r. było 561 mk. łącznie z Mirockiem. Podług podania zsiożona przez włościan Nikona Leszczuka Hłuszkę, po zburzeniu przez hordę starej osady M. , leżącej przy ujściu strumienia Orlanki do potoku Rokacza, w miejscu, gdzie dziś znajduje się uroczysko zwane St. Siedem i są ślady dawnego zamczyska, okopanego głębokim rowem. Podług podania w pobliżu tego uroczyska znajdowała się jeszcze druga wś Międzyrzeczka Meżyreczka, również zburzona przez hordę. W pobliżu wsi M. znajduje się kilka starożytnych mogił. Pierwszą wzmiankę o M. spotykamy w przywileju z XV w. Aleksandra Włodzimierzowicza, ks. kijowskiego, mocą którego nadaje M. wraz z Koleńcami na Teterowie i Hlebówkę na Irpinie Michałowi Juriewiczowi ze Skwiru Połowcowi. W następnym wieku należał do radomyskiego lub poleskiego klucza dóbr metropolitalnych. Po przyłączeniu do Rosyi M. wraz z Mirockiem, Pilipowiczami, Babińcami, Poroskoteniem i in. nadane zostały hr. Karolowi Sackenowi, od 1853 r. własność jego wnuka gen. Karola von der Osten Sacken. W M. znajduje się cerkiew paraf. drewniana, zbudowana w 1782, na miejsce dawniejszej, która spaliła się przed 10 laty. Przy wykupie w 1863 r. włościanie dóbr M. nabyli 2085 dzies. ziemi za 69663 rs. ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 248, 643J. Krz. Mikuliczyn z Połonicą czernigowską, Tartarowem i Worochtą, wś, pow. nadworniański. Leży nad Prutem, który ma tu swe źródła; rozległa wieś ciągnie się od połączenia dwóch głównych potoków, stanowiących rz. Prut, ku płd, aż do granicy węgierskiej na 20 z górą kil. , śród wysokich gór rozrzucona ponad niezliczonemi potokami, wpadającymi do powyżej wymienionych dwóch największych. Przez płn. część tej włości przechodzi z płn. ku płd. gościniec rządowy, poczynający się w Delatynie a idący przez Dorę, Jamnę, M. właściwy północną część tej wsi tuż po nad zachodnim ramieniem Prutu; w Tartarowie skręca na zach. i przez Jabłonicę dociera do węgierskiej granicy. Gościniec ten mierzy w całej swej długości od Delatyna do Węgier 6 mil i 1200 sążni austr. Przestrzeń dwor. M. obejmuje gr. or. 1, łąk 42, past. 540, lasu 53044; włośc. gr. or. 407, łąk 5443, pastw. 10807, lasu 3304 mr. Ludn. rzym. kat. 207, par. Delatyn o 21 kil. na płn. , gr. kat. parafia w miejscu; w M. z cerkwią ś. Trójcy 1828, w Tartarowie cerk. ś. Dymitra 265, w Polenicy popowiczowskiej z kaplicą N. P. M. 116, w Worochcie z cerkwią Narodz. N. P. M. 639, w Jamnie z cerkwią ś. Jana Ewang. 597, razem 3445 gr. kat. , dek. nadworniański dyec. lwow. ; sąd powiat. Delatyn, urząd poczt. w miejscu. Szkoła etat. o 1 nauczycielu, kasa pożyczk. z kapit. 2940 zł. austr. Wś ta, leżąc w Karpatach, posiada w swym obrębie kilka znacznych szczytów, mianowicie na za chód od M. po lewej stronie Prutu, szczyt 589 3 m. na powierzch. morza, na wsch. od Tartarowa, po prawej stronie zachodniego ra mienia Prutu, Czertosz al. Łyszniów, 660 m, , na wsch. od Worochty, a na płn. wsch. od zachodniego ramienia Prutu, Worochteński garb 696 3 m. npm. , a na samej węgierskiej granicy, częścią w Galicyi, częścią na Wę grzech, Howerla czyli Czarna Hora 1081 3 m. npm. U stóp tej góry są pierwsze źródła Pru tu; na wsch. od M. szczyt Rokieta 584 m. npm. , na płd. wsch. Szekaliwski 677 6, więcej na płd. Hordie 776 9 m. , na płd. od tego osta tniego Kityłówka 7262 m. nad pow. morza. Wieś rozrzucona na tak ogromnej przestrzeni stanowi środkowy punkt osad huculskich, dzieli się na mnóstwo części i osad rozrzuco nych po górach, z których każda ma swe mia no, i tak na wsch. od M. Porczesny, Gorgan, Pohar, Rastowin, Na stawach, Kopczyn, Ro kieta, Werszaków, Czemeryca, Zakaminem, Shary, Sławny groń, Nizna Hyga, Polanica, Czeinegiwska; na płd. Kwity, Ptay, Bastowin, Ilkowska, Szepetynka, Załomysta, Leśniowa, Douha Prehiska, Nóźeczka, Kliwa, Zeniec, Czmereczynka, Pihy, Urszy, Warbilski i t. d. Była tu fabryka szkła i jest tartak wodny zajmujący 10 robotników; właśc. pos, więk. J. hr. Rozan. B. R. Mikulin 1. wś, os. karcz. i folw. , pow. brzeziński, gm. Popień, par. Jeżów. Wś ma 8 dm. , 60 mk. , 205 mr. ; os. karcz. rząd. 1 dm. , 2 mr. ; folw. M. al. Jeżów 3 dm. , 43 mk. , 304 mr. W 1827 r. wś rząd. , 8 dm. , 73 mk. Wspomina ją Lib. Ben. Łaskiego t. II, 240, 333. Stanowił M. wtedy uposażenie kościoła w Jeżowie. Por. też Kod. dypl. Małop. Muczk. i Rzysz. , t. I, str. 14 i 101. 2. M. , wś, pow. tomaszowski, gm. i par. Tyszowce, o pół mili od Tyszowiec, ma 38 dm. , 209 mk. , w tem 21 r. l, 634 mr. gruntu. Cerkiew drewniana, gorzelnia, cegielnia. Gleba czarnozięm. . Ludność rolnicza. Folw. należy do dom. Tyszowce i ma 796 mr. żyznego gruntu. W 1827 r. było tu 34 dm. , 262 mk. X. S. S. Mikulin, folw. i wś włośc, pow. wilejski, o 49 i 50 w. od miasta Wilejki, w 2 okr. polic, gm. Serwecz, okr. wiejski Sosnowszczyzna, wś ma 14 dm. , 99 mk. kat. , folw. 1 dm. , 13 mk. kat. 2. M. , wś i dobra, pow. miński, 231 dzies. ziemi dwors. , b. własność Bułhaków, dziś Jana Nowickiego. Mikulin al. Horodyszcze, mko nad jez. Hołobajem, pow. orszański, o 79 w. od Orszy, blisko granicy gub. smoleńskiej. W XII w. już gród warowny. Ma 152 dm. , 1083 mk. , cerkiew, 3 szkoły izrael. Gm. M. liczy 2012 dusz. Dawna własność ks. Ogińskich. W1720 r. Marcyan ks. Ogiński, kaszt. witebski, fundował kościół pod wezw. ś. Antoniego, przy którym osadził bernardynów; później około 1780 r. własność Mateusza ks. Ogińskiego. Dobra M. liczyły 4527 dusz rew. i 32051 wł. obszaru. Mikulin 1. al. Mikulińce, wś nad Horyniem, pow. rówieński, na płd. zach. od miasta Tuczyna, nazwana tak od Olega Mikulina pierwszego jej właściciela; obecnie jest własnością ks. Heliodora Czetwertyńskiego. Ob. Arch J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 160. 2. M. , wś nad rz. Chomorą, pow. zasławski, na płd. zach. od miasta Łabunia. Była tu kapł. katol. parafii Łabuń, dek. zasławskiego. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 43, 44, 292. Mikulińce, wś, pow. lityński, nad rz. Zharem, która tworzy tu staw, gm. Bahrymowce, par. Lityn, o 9 w. od Lityna; 122 dm. , 882 mk. , cerkiew pod wezw. N. M. P. z 1427 par. i 27 dzies. ziemi; 1384 dz. ziemi włośc, 1475 dzies. ziemi dwors. , młyny, gleba glinkowata. M. wraz z Poczapińcami, Berkowcem i Nowosielicą otrzymał Bohdan Mikuliński jeszcze od Witolda. Tenże Bohdan poległ pod Bracławiem w bitwie z Tatarami a Swidrygiełło wykupił żonę jego i syna Iwana wziętych do niewoli. Iwan otrzymał potem nadanie na Suprun i połowę Miedziakowa. Następnie wś tą posiadali Zamoyscy, Koniecpolscy, Komarniccy; dziś mają Rusanowscy 1218 dzies. , Garwolińscy 125 dz. a Gołębiowscy i Krasow scy drobne cząstki. Lr. M. Mikulińce z Wolą mazowiecką i Konopkówką, mczko, pow. tarnopolski nad rz. Seret, który dzieli kościół i dwór od właściwego miasta, tylko budynek, z którym jest urząd gminny i sąd powiat. , oraz parę dworków leżą na prawym brzegu u podnóża góry, na której wznosi się dawny zamek, obecnie na stajnie przerobiony, nowy pałac i również okazały kościół z wyniosłą wieżą. Same mczko leży na lewym brzegu rzeki na stoku pagórka. Oba brzegi łączy most gościńca rządowego tarnopolsko zaleszczyckiego. M. graniczą na wsch. z Łoszniowem, Suszczynem, Ostalcami i Skomorochami, na płn. z Prokową, Czartoryą, na zach. z Nastazowem i Ludwikówką, na płd, z Ładyczynem. Przestrz. dwors. gr. or. 867, łąk 175, pastw. 65, lasu 588; włośc gr. or. 1288, łąk 233, pastw. 171, lasu 1 mr. austr. Ludność rzym. kat. 926, gr. kat. 946, izrael. 1770, razem 3642. Obydwie parafie w miejscu. Rzym. kat. erekcya nie wiadoma, pewnem jest jednakże, iż już przed rokiem 1715 istniała. Wspaniały, obecnie stojący kościół wybudowała swoim kosztem Ludwika z Mniszchów Potocka, wdowa po Józefie Potockim, kaszt. krak. , hetm. w. kor. , i w r. 1789 funduszami opatrzyła, oraz dom przy kościele z nadaną fundacyą dla księży Wincentynów, którzy parafią zawiadywali, wystawiła; po znie Mikulicze Mikulin Mikulińce Mikulin sieniu tego klasztoru oddano parafię świeckiemu klerowi. Kościół poświęcony w r. 1779 pod wezw. Trójcy Przenaj. Do tej parafii należy 9 miejscowości Czartorya o 4 kil. z 212, Konopkówka o 4 kil. z 198, Krzywki o 4 kil. z 105, Ludwikówka o 7 kil. z 260, Ładyczyn o 4 kil. z 284, Łuczka o 3 kil. z 203, Łuka o 8 kil. z 230, Myszkowice o 8 kil. z 321, Wola mazowiecka o 4 kil. z 217 rzym. kat. parafianami. Ogólna liczba katolików 2956, akat. 426, izrael. 1815. Dek. trębowelski dyec. lwowskiej. Gr. kat. par. z cerkwią pod wez. ś. Trójcy obejmuje miejscowości Wola mazowiecka z cerkwią pod wezw. ś. Mikołaja 208 i Łuczkę z cerk. pod wezw. N. P. M, z 500 parafianami. Szkoła etat. o 3 nauczyc. należy do rady szkol. okręg. w Tarnopolu; w Konopkowce jest kasa pożyczk. z kapit. 508 zł. , w Woli mazow. z kapit. 123. W M. jest sąd powiatowy dla okręgu mającego 25445 mk. , urząd pocztowy i stacya telegraficzna, szkoła początkowa. W r. 1880 było w M. szklarzy 2, kominiarz 1, cieśla 1, kołodziej 1, w Konopkowce mechanik 1, sklepów żelaznych 2, blacharzy 2, ślusarz 1, kowali 3, kotlarzy 2, garncarzy 3, handlarzy solą 2, sprzedających wodę sodową 2, olejarz 1, mydlarz 1, rzeźników 15, wołowych stajen opasowych 2, piekarzy 9, kupców zbożowych 17, sklepów z mąką 8, młynarzy 6, kramarz korzenny 1, dzierżawca browaru 1, gorzelnia 1, dzierżawca propinacyi w Konopkówce 1, w Mikulińcach 2, szynkarzy w Konopkowce 2, w Mikulińcach 30, handel winem 1, dostawca koców 1, handlów z suknem 2, powroźnik 1, tkaczy 3, krawców 8, garbarz 1, handel skórami 1, szewców 31, kuśnierzy 9, handli futrami 6, bednarz 1, handlarzy drzewem 2, stolarzy 3, aptekarz 1, łaźnia 1, golarzy 2, furmanów 4, agent asekuracyjny 1, faktor 1, handlarzy przędziwem 15, kramarzy 26, handlarzy pro duktami 6, handlarzy końmi 2, spekulantów 5. Żydzi tutejsi zamożni prowadzą bardzo znaczny handel tak w samych M. , jako też na targach i jarmarkach po okolicznych miastach i miasteczkach, jak Tarnopol, Trębowla, Chorostków, Strusów, Janów, zbożem, jajami, koń mi, bydłem rogatem a szczególniej przędziwem konopnem, którego ilość ogromną skupują od okolicznych włościan i wywożą za granicę, jaja milionami odchodzą do Hamburga i Anglii. M. zostały miastem w końcu XVI w. Już w 1550 r. wzniosła tu zamek Anna Jordano wa. Zygmunt III w przywileju 1595 r. po wiada Gdy przełożono Nam, iż w dobrach Anny z Sieniawskich, niegdy Spytka Jordana z Zakliczyna, kaszt. krak. , małżonki, znajduje się wś M. nad rz. Szereth, a przy niej nader dogodne miejsce na założenie miasta, chętnie przeto zezwalamy niniejszem na takową lokacyą. Dla tem rychlejszego wzrostu miasta, obdarza je król prawem niem. , zaprowadza targ we wtorek, jarmarki na Zielone Świątki, św. Michał i niedz. środop. ; osiadających i już zamieszkałych uwalnia na lat 10 od wszelkich poborów i ciężarów publicznych. Majętność ta następnie weszła w dom Zborowskicli, od których nabył ją 1637 r. Stanisław Koniecpolski, kaszt. krak. , hetm, w. kor. Oblężony zamek 1674 r. przez Turków po 15 dniowej walecznej obronie poddał się pod warunkiem, iż załoga i mieszkańcy wolno puszczeni zostaną; niewierni nie dotrzymali umowy, część mieszkańców i załogi wyrżnęli, drugą część jako brańców uprowadzili. W r. 1688 komendantem twierdzy M. był Jan Samuel Chrzanowski, wsławiony obroną zamku trębowelskiego w r. 1675. Późniejszymi dziedzicami byli Sieniawscy i Lubomirscy, od których kupiła te dobra Ludwika z Mniszchów Potocka, kasztel. krak. , hetm. w, kor. , która oprócz kościoła zbudowała obecny pałac. W czasie wojen tureckich zaginął prawdopodobnie przywilej nadany miastu przez Zygmunta III w r. 1595, gdyż na prośbę tejże Ludwiki z Mniszchów Potockiej, August III nadaje przywilejem wystawionym w Warszawie 16 grudnia 1758 r. , a wciągniętym do aktów grodzkich trembowelskich, miastu M. , w wojew. ruskiem, ziemi halickiej, pow. trębowelsldm, położonemu, prawo magdeburskie i równa je z innemi miastami Polski i Litwy. Potocka darowała M. bratankowi swemu hr. Mniszchowi. Od Mniszchów przeszły M. w posiadanie bar. Konopki, który urządził w Konopkowce, przy źródle siarczanem tam się znajdującem odkrytem w 1647 r. , w r. 1820 wielkim nakładem zakład kąpielowy. Zakład ten cieszył się czas jakiś wielkiem powodzeniem, całe Podole galicyjskie, odcięte od zachodu brakiem komunikacyi, zjeżdżało do M. , częścią szukając ulgi w cierpieniach, częścią dla rozrywki. Po wybudowaniu kolei żelaznych upadł zakład i obecnie ściąga ledwie kilkudziesiąt chorych rocznie. Od Konopków przez wiano otrzymał M. Mieczysław hr. Rej, poseł sejmowy. W zamku urządził Konopka fabrykę sukna, która jednak nie mogła wytrzymać konkurencyi z fabrykami istniejącemi w zachodnich prowincyach austryackich, sukno bowiem z fabryki mikulinieckiej trzeba było posyłać do Wiednia do plombowania, poczem dopiero wracało do kraju i mogło być sprzedawanem, a że wówczas jeszcze kolei żelaznych nie było, koszt więc transportu do Wiednia i z powrotem był tak wielki, że sprzedawać go można było tylko za cenę wyższą od ceny sukien morawskich i austryackich. W Konopkówce osiedlił Konopka niemieckich kolonistów. Na urodzajnej podolskiej glebie, przy swej praco Mikulinka Mikulino borodyszcze Mikulino Mikulińce Mikułów Mikułki Mikułajcie Mikulowcy witości, oszczędności i postępowem gospodarstwie, doszli oni do wielkiego dobrobytu, od znaczaj ą się szczególniej troskliwym chowem koni. Mogiła wznosząca się powyżej pałacu i kościoła niedaleko drogi rządowej, prowa dzącej do Tarnopola, świadczy o krwawych zapasach przed laty na tych polach się odby wających. Położenie M. jest malownicze. Seret wije się wśród wysokich wzgórz podol skich, które stromo ku rzece spadają, część tych wzgórz pokryta pięknymi wysokopien nymi lasami, których dęby wartością swoją równają, się wartości całego tego majątku. Wzdłuż po nad rzeką ciągną się w górę i na dół rzeki jednym nieprzerwanym prawie łań cuchem wsie, młyny, łąki, pojedyńcze chaty, ogrody i sady. 2. M. , wś, pow. śniatyński, nad Prutem, odl. o 3 7 kil. od Sniatyna, gra niczy na wsch. i płn. z Śniatynem, na zach. z Budyłowem, na płd. z rz. Prut. Położenie M. bardzo malownicze. Grunta tej włości przecina kol. żel. lwow. czerniowiecka w kierunku od zach. ku wsch. Przestrz. pos. więk. gr. or. 810, łąk 226, past 37, lasu 106; włośc. gr. or. 668, łąk 112, past. 20, lasu 7 kw. mr. Ludn. rzym. kat. 105, par. Sniatyn, gr. katol. 650, par. Budyłów, dek. śniatyński dyecezyi lwowskiej, cerkiew pod wezw. ś. Mikołaja; wszystkie urzędy w Śniatynie. Właśc. pos. więk. Ignacy Schnirch. B. R. Mikulinka, szczyt w Karpatach wscho dnich, w obr. gm. Jabłonicy, w pow. nadworniańskim, na praw. , brzegu rz. Jabłonicy, pod 42 10 6 wsch. dłg. g. F. , a 48 19 7 płn. sz. g. Wznosi się 1000 m. npm. Na wschód od M. wznoszą się Magórki 1059 m. i Seredyna 1004 m. . Br. G. Mikulino 1. wś pryw. nad rz. Dobryłówką, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 49 w. od Dzisny, 4 dm. , 41 mk. prawosł. 2. M. , wś, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Za lesie, okr. wiejski Uzrecz, o 4 w. od gminy; 21 dusz rew. 3. M. , folw. , pow. miński, wła sność Nowickich, ma przeszło 11 1 2 włók ob szaru. 4. M. , wś nad rz. Isłocz, pow. miński, w okr. polic. rakowskim, przy drodze z Dulicz do folw. Isłocz, ma 6 osad, miejscowocć mocno falista. A. Jel. , J. Krz. Mikulino borodyszcze, st. p. w pow. staryckim gub. twerskiej. Mikuliński rożek, słobódka, pow. lityński, gm. Bahrymowce, par. Lityn, o 10 w. od Lityna; 50 dm. , 266 mk. , 475 dz. ziemi włośc, 385 dz. dwors. Własność kolejno Komarnickich. Barskiego, Somowa. Dr, M, Mlikulińskie, przedm. Oleska, pow. złoczowski. Mikuliszki 1. zaśc. rząd. , pow. wileński, 5 okr. polic, o 10 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk kat. 2. M. , wś rząd. , pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. Ilino, okr. wiejski Onżadowo o 40 w. od Wilna, 4 dm. , 31 mk. kat. , należy do dóbr Puzyryszki. 3. M. , zasc. szlach. , pow. wileński, w 4 okr. polic, o 41 w. od Wilna, 1 dm. , 3 mk. kat. 4. M. , zaśc. rząd. , pow. święciański, w 3 okr. polic, o 34 w. od Święcian, 3 dm. , 36 mk. kat. 5. M. , wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. polic. gm. Dubi cze, okr. wiejski Głębokie, o 35 w. od Szczu czyna, 6 dm. , 52 mk. , należy do dóbr Rewiatyoze, własność von Brennera. 6. M. , dwór na praw. brz. Wilii, pow. kowieński, par. Kormiałów, w 4 okr. polic janowskim o 12 w. , poniżej Podbarczan, o 27 w. od Kowna; 50 włók ziemi, gleba żyzna, gorzelnia, własność Nakaźnego. J. Krz, Mikulowcy węg. KisMogyoros, wś, hr. beregskie, nad rz. Latorczą, kościół filial gr. kat, 250 mk. Mikułajcie, folw. , pow. szawciski, w 3 okr. polic, par. krupiewska, 10 włók ziemi, wła sność Ant. Januszkiewicza. J. G. Mikułki, wś rząd. nad jez. bez nazwy, pow. święciański, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Łyntupy, o 24 w. od Święcian, 10 w. od Łyntup, 3 dm. , 35 mk. kat. Mikułów al. Mikołów, niem. Nicolai, miasto okręgowe w pow. pszczyńskim na Szląsku górnym, leży na wzniesieniu 1116 st. par. , na połowie drogi pomiędzy Oświecimem w Galicyi a Gliwicami, o 14 kil. od Katowic. Posiada dwa kościoły katolickie, kościół ewangielicki, synagogę, szkołę katolicką 5klasową 529 uczniów, ewang. 1klas. 60 ucz. i żydowską prywatną 104 ucz. . Co do władz M. posiada urząd miejski, urząd policyjny okręgowy, urząd pocztowy, dwóch sędziów okręgowych. Z zakładów przemysłowych istnieją tu huty żelazne Nicolai Hätte, Walther H. , Maria Louisen H. , Fröhlische Löffelschmiede, wielki młyn amerykański. Kolej żelazna łącząca Racibor z Katowicami przerzyna grunta należące do miasta, na których mieści się stacya. Ludność miasta z 2752 mk, w 1834 r. , wzrosła do 3059 w 1840 r. , doszła do 4479 w 1861 r. Mówi ona zepsutą polszczyzną. Wychodzą tu dwa pisma peryodyczne polskie dla ludu nakładem Miarki Katolik i Monika. Początkiem miasta miało być obozowisko urządzone tu przez mołdawskich handlarzy bydła. Oni to wznieśli drewniany kościołek ś. Mikołaja Nikołajek zwany w miejscu, gdzie dziś stoi murowana kaplica na płn. od miasta przy drodze do st. dr. żel. Pożar ratusza w 1794 r. zniszczył archiwum miejskie, ztąd przeszłość M. mało jest znaną. W Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. wspominany jest M. w dok. z 1228 r. Dochował się też dokument, w którym Mieczysław Mieszko, ks. Opolski, jako władzca Pszczyny, potwierdza w Rybniku 1287 r. Mikuliszki Mlikulińskie Mikuliński rożek nadania poczynione przez Jana z Grabi kościołowi ś. Wojciecha w M. W 1547 r. baron Hans Turzo, pan na Betlemfalva i na Pszczynie, nadał M. miejską organizacyę, samorząd, sądownictwo i łączne z tem przywileje uprawy wina, warzenia piwa, tworzenia cechów, targi i jarmarki. W tej epoce M. stał się ważnem targowiskiem dla handlu bydłem, solą i wódką. Najście Szwedów w 1630 r. zadało ciężką klęskę miastu. Spustoszyli oni prócz miasta i klasztor zakonnic pod miastem stojący. O przeszłych stosunkach miasta świadczy dotąd nazwa jednej z ulic Krakowska i tak zwana Skotnica, będąca zapewne miejscem dawnego targowiska na bydło. Do mieszczan należy obecnie 4662 mr. ziemi, w tem 4029 mr. roli, 52 mr. ogr. , 352 mr. łąk, 137 mr. pastw, i 122 zagajników. Klimat tu dość ostry skutkiem wzniesionego położenia i silnych wiatrów od Karpat wiejących. Par. kat. mikułowska posiada od 1861 r. , prócz starego, nowy murowany kościół z dwoma wieżami i liczy 13926 parafian 1869 r. . Do parafii należą miejscowości Gostyń, Wyrów, Łaziska górne, dolne i średnie, Śmiłowica, Kamionka, Wilkowy, Panewnik, Piotrowice, Podlesie, Zarzycze, Lgota i Althammer. W oi brębie parafii mieszka 745 ew. i 540 żydów. Dekanat mikułowski dyec. wrocławskiej miał 1869 r. 45158 kat. , 1435 ew. , 530 izr. i 8 parafii Berun, Boischow, Chełm W. , Lendzin, Mokra, M. , Tychy, Woszczyce. Br, GL Mikułów, niem. Nicolsburg, miasto na Morawie, na płd. od Dyi, niedaleko granicy austryackiej, z zamkiem wygasłej rodziny Dietrichsteinów i z dość liczną gminą żydowską. Mikułowa, młyn i tracz w Olszówce, pow. limanowski. Mikułowice 1. wś i folw. , pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Wójcin, odl. 16 w. od Opoczna. Wś ma 1 dm. , 10 mk. , 210 mr. ziemi dwors. , 215 mr. włośc, folw. lit. A. 1 dm. , 7 mk. , 300 mr. W 1827 r. było tu 16 dm. , 101 mk. Wspomina tę wieś Lib. Benef. Łaskiego t. I, 625. Folw. M. z wsiami M. i Maryampol rozl. mr. 290 gr. or. i ogr. mr. 179, łąk mr. 9, lasu mr. 94, nieuż. i place mr. 8; bud. z drzewa 10. Wś M. os. 19, z gr. mr. 218; wś Maryampol os. 22, z gr. mr. 302. 2. M. , wś kośc. i folw. , pow. opatowski, gm. Wojciechowice, par. Mikulowice, odl. 15 w. od Opatowa. Posiada kościół paraf. murowany, założony wraz z parafią w 1363 r. przez Wojsława, kanon, sandomier. , dziedzica M. Jest tu urząd gminny, gorzelnia, młyn wodny, 36 dm. , 301 mk. , 450 mr. ziemi dwor. , 436 mr. włośc. W 1827 r. 30 dm. , 242 mk. Kościół paraf. stoi widocznie na gruncie, który należał kiedyś do wsi sąsiedniej Wojciechowic i ztąd dawniej par. nosiła nazwę Wojciechowice. M. al. Wojciechowice, parafia, dek. opatowski, 2500 dusz. Dobra M. składają się z folw. M. i Łu gi, wsi M. i Julianów rozl. mr. 1362; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 421, łąk mr. 30, lasu mr. 563, nieuż. i place mr. 32, razem mr. 1045; bud. z drzewa 20; folw. Ługi gr. or. i ogr. mr. 303, nieuż. i place mr. 14, razem mr. 317; budowli z drzewa 6. Jest wiatrak i pokłady kamienia wapiennego. Wś M. os. 45, z gr. mr. 389; wś Julianów os. 15, z gr. mr. 2833. M. , wś, pow. stopnicki, gm. i par. Szaniec. Leży przy drodze bitej z Chmielnika do Buska, pod samym Buskiem odl. o 2 w. . Znaleziono tu cmentarzysko przedhistoryczne. W XV w. dziedzictwo rodziny h. Mądrostki, ma 11 ła nów kmiecych, 6 zagrodników, karczmę, młyn i dwa folwarki. Kmiecie i zagrodnicy dają dziesięcinę klasztorowi w Mogile, folw. i młyn proboszczowi w Szańcu Dług. II, 379 i II 1, 433. Następnie M. należały do dóbr margrabstwa pińczowskiego. Wś M. ma 34 osad mających po 8 mr. roli. Folw. M. ma 400 mr. roli orn. , 240 mr. lasu urządzonego i 230 mr. łąk. Są tu pokłady torfu, marglu i gliny białej. Br. Ch. Mikułówka, część Olszówki, pow. limanowski. Mikuły, folw. i wś, pow. łowicki, gm. Lubianków, par. Lipce. Leży przy drodze w części bitej z Brzezin na Łyszkowice do Łowicza, odl. 21 w. od Łowicza por. Lib. Ben. Łask. , t. II, 337, 509 i 549. Folw. M. lit. A. B. z wsią M. i Teresin rozl. mr. 364 gr. or. i ogr. mr. 307, lasu mr. 42, nieuż. i place mr. 15; bud. mur. 1, z drzewa 11; płodozmian 11polowy. Wś M. os. 5, z gr. mr. 3; wś Teresin os. 14, z gr. mr. 257. A. Pal. , Br. Ch. Mikuły, ob. Makohlen; r. 1702 mieszkał tu Jan Dąbrowski ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 562. Kś. Fr. Mikusz, niem. MykosSee, jez. w płn. części pow. jańsborskiego, przez które płynie rz. Orzysz; nad M. leży wś tejże samej nazwy ob. Weiss Preuss. Littauen und Masuren, II, 68. Kś. Fr. Mikuszczyn, góra ze szczytem 1138 m. wys. , pod 48 43 płn. szer. a 41 39 30 wsch. dłg. F. , na praw. brz. Czeczwy, pow. doliński. Mikuszów, dwór i folw. dóbr Orzesze, pow. pszczyński, ob. Orzesze. Mikuszewo, gm. i dom. , dom. z Czeszewem ma 10525 mr. rozl. , bez Czeszewa gm. ma 3 miejsc. a M. , dom. , folwarki b Budy, c Budziłówko, 29 dm. , 444 mk. , 78 ew. , 366 kat. ; 138 analf. Własność ks. SachsenMei ningen. M. St. Mikuszowice, wś, pow. bialski, zwana niewłaściwie Mikluszowice, niem. Nikelsdorf. Leży na prawym brzegu Biały, pobocznej Wisły, Mikułowa Mikułowice Mikułówka Mikuły Mikusz Mikuszczyn Mikuszów Mikulinka Mikuszewo Mikuszowice Mila Mikuthelen Mikuszyn Mikułów odgraniczającej Szląsk od Galicyi, przy linii kol. żel. płn. ces. Ferdynanda i gościńcu z Biały 5 3 kil. do Żywca. Nazwę wyprowadzają od Mikołaja Komorowskiego, który tę wieś na stoku płd. zachod. Łysej góry 66m. wys. , w położeniu 367 m. npm. w końcu XV w. osadził. Na zach. od wsi piętrzy się 828 m. npm. wysoki szczyt Rogacz. Godną uwagi formacyę geologiczną na powierzchni tej włości badali Hohenegger Geognostische Verhaeltnisse d. Nordkarpathen, Zeiszner, a w najnowszych czasach Szajnocha Badania geolog. , Kosmos, 1884. Ostatni pisze str. 236, że w piaskowcu znajdują się ogromne, wielkości głowy dziecięcej sferosyderyty. Warstwy mikuszowskie uważa ten geolog za najstarszą część średniokredowego ogniwa. Tworzą one piętro grubości 700 do 800 metrów, składające się z niebieskawo szarych wstęgowanych rogowców krzemionkowych, kruchych, , ciemnoszarych łupków i pojedynczych ławic drobnoziarnistego glakonitycznego piaskowca. Ta wieś należy do par. rzym. kat. w Wilkowicach, ma jednak kościół murowany, szkołę ludową jednoklasową i kasę pożyczk. gminną z kapit. 722 zł. w. a. Z 893 mk. przebywa 23 stale na obszarze więk. pos. , 780 jest wyznania rzym. kat. a 113 akat. i izrael. Pos. więk. Klem. Primavesi ma obszaru 58 mr. roli, 8 mr. łąk, 19 mr. pastw. i 78 mr. lasu; pos. mniej. 237 mr. roli, 31 mr. łąk, 53 mr. past. i 44 mr. lasu. W czerwcu 1884 r. wylew wody Biały i potoka Suleniec, płynącego przez środek wsi, zniszczył wszystkie zasiewy, wiele chat stało pod wodą. Od początku założenia wsi aż do r. 1650 Łepkowski, Roczn. Tow. nauk. krak. z r. 1861, str. 203 byli mieszkańcy kalwinami. Siarczyński Dykcyonarz Geogr. , Rkp. Bibl. Ossol. 1825 powiada, że sławny zbójca Maciek Mikuszowski, który cepów żelaznych zamiast broni używał, otrzymawszy od króla list żelazny, kupił sobie w tej wsi sołtystwo i zbudował kościół, aby rezydujący przy nim kapłan lud nawracał i w wierze katolickiej utrzymywał. Gdy ten kościół w r. 1687 zgorzał, wystawiła gmina istniejący dotychczas w r. 1690. Naprzeciw ujścia potoku znajdują się okopy usute w r. 1656 przeciw Szwedom, w których się Żywczanie zamknęli w liczbie 301. Mieszczanie porobili we wsi zasieki i oczekiwali nieprzyjaciela. Nadciągnęła im z pomocą okoliczna szlachta, ale mieszczanie niedowierzając nie wpuścili jej do okopów. Szlachta cofnęła się, ale za nią przybył 8 marca generał szwedzki Weihard w 200 Indzi, pobił mieszczan w otwartem polu a następnie szańce zdobył, poczem mając otwartą drogę, udał się do Żywca i to miasto spalił Janota, Żywieczczyzna, str. 64. Ludność trudni się obok rolnictwa sukiennictwem i ma folusze na Białej. Gleba jest urodzajną. M. graniczą na płn. ze Straconką, na wsch. z Międzybrodziem lipnickiem a na płd. z Wilkowicami. Mac. Mikuszyn, folw. należący do probostwa w Czerlejńie, pow. środzki, 571 mr. rozl, , należy także do gm. Czerlejno; 2 dm. , 24 mk. Poczta i tel. w Węgierskiem, gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. w środzie o 13 kil. M. St. MikutKraulaiden, wś na Litwie pruskiej, pow. tylżycki, st. p. Coadjuthen, okr. urz. stanu cywil. Timstern, 76 mk. , r. 1856. Kś. Fr. Mikuthelen niem. , wś na Litwie prus. , pow. stołupiański, st. p. Kattenau, 95 mk. r. 1856. Kś. Fr. Mikuty, wś szlach, i włośc. nad rz. Wyssą, pow. szczuczyński, gm. Radziłów, par. Słucz. W 1827 r. 7 dm. , 41 mk. Mikuty 1. okolica szl, , pow. lidzki, 4 okr. polic, gm. Myto, okr. wiejski Wawiorka, o 29 w. od Lidy, o 9 w. od Wasiliszek, 19 dm. , 88 mk. kat. r. 1866. 2. M. , wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Myto, okr. wiejski Wawiorka, 4 dusze rew. ; należy do dóbr Szalowo, własność Szalewiczów. Mikuty, niem, Mikutten, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jansborski, st. p. Biała, okr. urz. stanu cywil. Kumilsk, 64 mk. 1856 r. . Mikutyszki, wś, pow. kalwaryjski, gm. odl. 59 w. W 1827 r. nadniemeńska, par. Rumbowicze. od Kalwaryi, ma 19 dm. , 120 mk. 9 dm, , 91 mk. Mikutyszki, wś, pow. rossieński, w 3 okr. polic. , par. jurborska. Mil, nazwy miejscowości zaczynające się od Mil a tu niepomieszezone, ob. pod Mil. ,, , Mila, karczma koło Klimkowiec, na obszarze dwors. wsi Hnilice W. , pow. zbaraski. Milachowo Kętrz. , os. , pow. chojnicki, w spisach rządowych nie ma jej. Kś. Fr. Milaciszki, folw. i dwór, pow. lidzki, 5 okr. polic, o 44 w. od Lidy a 8 w. od Ejszyszek, 16 dusz katol. . A. T. Milan, ob. DąbekMilan pow. ostrołęcki, Milanek, jez. , pow. grudziąski, pobrzegach gęstą trzciną zarosłe, tak że trudno do środka się dostać; należy do wsi Fijewa. Kś. Fr. Milanów 1. al. Milianom Emilianów, al. Milionów, wś i os. karcz. , pow. noworadomski, gm. Garnek, par. Dąbrowa, posiada 8 dm. , 105 mk. , 83 mr. ziemi włośc; os karcz. 1 dm. , 3 mk. , 4 mr. Należy do dóbr Garnek. W 1827 r. Milianów wś ma 4 dm. , 80 mk. 2. M. , wś, pow. radzyński, gm. Milanów, par. Parczew, odl. 21 w. od Radzynia. Posiada szpital prywatny, kaplicę ze stałym kapelanem, siostry miłosierdzia przy szpitalu. Jest tu urząd gm. , 76 dm. , 736 mk. W 1827 r. 43 dm. , 291 mk. M. Niegdyś siedziba rodziny Milanowskich, w XVIII w. już własnośó Potockich. Po Po Mikut Milanek Milaciszki Milachowo Mikuty Milanowicze Milatycze Milanówek Milanowszczyzna Milanowo Mikuszyn Milaszyszki tockiej 1mo voto za Uruskim, 2 v. za Kabogą będącej, przeszły dobra na własność Seweryna Uruskiego. Dziś rezydencya ks. Włodzimierza Czetwertyńskiego, który tu wystawił piękny pałac i obszerny park i ogród założył. Tu znajduje się jedna z najciekawszych w kraju bibliotek, z samych najrzadszych prawie polskich druków złożona, którą właściciel ks. Czetwertyński zbiera i powiększa ciągle. Założyła tu hr. Kabogowa kaplicę i szpital. Dobra M. składają się z folw. M. , Zieleniec, Mogiłki, Zabłocie al. Hermancin i Czeberaki; wsi M. , Kostry i Czeberaki, rozl. samego obszaru dworskiego mr. 3992 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 656, łąk mr. 142, past. mr. 43, lasu mr. 1860, nieuż. i place mr. 146, razem mr. 2847; bud. mur. 10, z drzewa 36; płodozmian 9 polowy; folw. Zieleniec gr. or. i ogr. mr, 126, łąk mr. 16, nieuż. i place mr. 2, razem mr. 144; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 6polowy; folw. Mogiłki gr. or, i ogr. mr. 193, łąk mr. 125, past. mr. 85, nieuż. i place mr. 18, razem mr. 421; bud. mur. 1, z drzewa 6; płodozmian 6polowy. ; folw. Zabłocie al. Hermancin gr. or. i ogr. mr. 178, lasu mr. 69, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 250; bud. mur. 1, z drzewa 3; płodozmian 6polowy; folw. Czeberaki gr. or. i ogr. mr. 174, łąk mr. 125, past. mr. 27, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 331; bud. mur. 2, z drzewa 10; płodozmian 7polowy; jest gorzelnia parowa, wiatrak, pokłady torfu. Wś M. os. 81 z gr. mr. 1288; wś Kostry os. 48, z gr. mr. 979; wś Czeberaki os. 50, z gr. mr. 847. M. gmina graniczy z gm. Suchowola, Siemień, Lisiowólka i Jabłoń, ma 2750 mk. i 15190 mr. obszaru, należy do sądu gm. okr. III w Cichostowie, st. p. Parczew, do Radzynia 20 3 4 w. W skład gm. wchodzą Biżle, Cichostów, Czeberaki, Jasionka ruska, Kopina, Kostry, Maryampol, Milanów, Mogiłki, Przewłoka A i B, Szajdówka, Wicinki, Wierzbówka, Zaniówka i Zieleniec. Br. Ch. Milanów, folw. , pow. mielecki, leży w ró wninie, blisko ujścia Wisłoki do Wisły, i ma grunta podmokle, przeważnie łąki. Graniczy na zach. z Młodochowem, na płn. z Krzemie nicą, na wsch. ze Zdarkowska Wolą a na płd. z Borkami. Mao. Milanówek, wś i kol. , pow. błoński, gm. Grodzisk, par. Żuków. Leżą w stronie płd. zach. od linii dr. żel. warsz. wied. , odl. 3 w. od st. Grodzisk a 7 w. od Błonia. W 1827 r. par. Brwinów, 13 dm. , 201 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 685 gr. or. i ogr. mr. 325, łąk mr. 57, lasu mr. 286, nieuż. i place mr. 18; bud. mur. 8, z drzewa 12; płodozmian 10polowy; jest wiatrak i pokłady torfu. Wś M. os. 30, z gr. mr. 154. Br. Gh. Milanówek al. Milanowo, kol. do Jelenia należąca, pow. kwidzyński, st. p. Kleinkrug, Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 66. par. kat. Piaseczno, ew. Gniew, szkoła Jeleń, 6 dm. , 35 mk. 1868 r. , 20 ew. , 15 kat. Okr. urz. stanu cywil. Piaseczno. Kś. Fr. Milanowicze, w dok. Milanowo, Milanowiec, Mielanowiec, mko, pow. kowelski, na zach. od od msta pow. , o 7 w. od St. Koszar, 540 mk. , cerkiew, ślady zamku, podług podania kn. Kurbskiego. Należało niegdyś do sstwa kowelskiego ob. t. IV, 517 1. Piotr Chwalczewski, podkomorzy kaliski, nadaje w 1550 r. ustawę z oznaczeniem różnych powinności, za prowadza wolnicę, która ma trwać od ś. Bar tłomieja aż do mięsopust. Lustracya z 1616 r. podaje M. z siołem Olszanicą, które do mka przyłączono, ma włók 36, z tych tylko 34 pła cą czynsze, z każdej po 45 gr. litew. ; placów miejskich 106, z tych popowskich 5, wójtow skich 2 wolnych od podatków, bojarów drużeniców 2, z placów płacą po gr. 3 1 2 Przy wilej z 1646 r. zaprowadza targi co poniedzia łek, jarmarki zaś na Wniebowstąpienie, ś. Piotr i ś. Pokrowę, po tygodniu trwać mające. Lustratorowie z 1664 r. , zastawszy miasta sku tkiem wojny w biednym stanie, wyrażają dla ubóstwa swego privilegium juris magdeb. u króla wyjednać nie mogą. Jak dalece M. podupadły, tytuł tylko mka zachowując, do wodzi lustracya z 1789 r. . która mówi do mów znajduje się 106, mieszczan czyli chłopów gospodarzy 114, domów żydowskich nie masz, tylko karczma wjezdna, Podług lustracyi z 1628 r. suma dochodów z msta wynosiła 331 fl. 12 gr. 17 den. Do włości milanowskiej należały wsie Olszanica, czyniąca fl. 58 gr. 15, Zielowo fl. 19 gr. 6 den. 13 1 2, Turowica Turowicze fl. 46 gr. 25 den. 9, Klewiecko Kleweczko fl. 107 gr. 3, Chodowice fl. 186 gr. 10 den. 9, Poryduby i Siedliszcza fl. 308 gr. 7 den. 9, folw. Porydubski fl. 341 gr. 10 den. 9 i folw. Milanowski fl. 665 gr. 25 den. 9 ob. Jabłonowski, Lustr. królewszczyzn, str. 163 164. O M. znajdujemy liczne wzmian ki w Pamiętnikach kn. Kurbskiego. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. , 79; cz. V, t. 1, 120, 165. 260, 261; cz. TI, t. 1, 328. J. Krz. Milanowo ob. Milanowek. Milanowszczyzna, folw. , pow. suwalski, gm. Czostków, par. Filipów, odl. 14 w. od Suwałk, ma 2 dm. , 8 mk. Milaszkowce, mylnie Maleszowce, wś nad rz. Płoską, pow. proskurowski, gm. Malinicze, par. Czarnyostrów, 105 dm. , 640 mk. , 976 dz. ziemi włośc; cerkiew. Należy do klucza Mikołajów ob. hr. Konst. Przeździeckiego. Milaszyszki, zaśc, pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. Niemenczyn, okr. wiejski Padziuny, 4 dusze rew. J. Krz. Milatycze rus. Myliatyczi, wś, pow. lwowski, 15 kil. na płd. wsch. od Lwowa, 7 kil. na płd. zach. od urzędu poczt, w Dawidowie 27 Milaszkowce Milanów Milatyn a 13 kil na płd. od sądu powiat. w Winnikach. Na płn. leży Krotoszyn, na wsch. Da widów i Tołszczów, na płd. Siedliska i Podciemno, na zach. Wołków. Płd. część wsi przepływa pot. Tołczówka. Na płn. od niego płynie mały strumyk, dopływ Zubrzy. W do linie tego strumyka leżą zabudowania wiej skie. W płn. stronie obszaru wznosi sie wzgó rze 343 m. wys. , w stronie płd. lesistej docho dzi najwyższe wzniesienie 364 m. npm. Własn. więk. ma roli or. 402, łąk i ogr. 69, past. 19, lasu 223 mr. ; wł. mn. roli or. 707, łąk i ogr. 153, past. 18, lasu 4 mr. W r. 1880 było 657 mk. w gm. , 46 na obsz. dwor. między nimi 512 obrz. rz. kat. , 152 gr. kat. . Par. rz. i gr. kat. w Wołkowie. We wsi jest szkoła etat. 1kl. W r. 1552 zezwala Zygmunt August Rafałowi Halce z Milatycz pobierać mostowe i kopytkowe na mostach, wybudowanych w M. Arch. Bernardyn, we Lwowie, T. t. 15, str. 579. W r. 1638 rozgraniczają komisarze kró lewscy M. , Żyrawkę i Wołków ib. , T. t. 70, str. 1947. Lu. Dz. Milatyn 1. wś, pow. Ostrogski, o. 17 w. na wsch. od Ostroga, do 800 mk. ; należała do Firlejów, później była własnością Bertramów, od których przeszła do Radlińskich, Boskich i Daszyńskich, a w ostatku dostała się prawem spadku Krzyżanowskim. Wś ogromna, ciągnąca się 5 w. , ma 2 cerkwie paraf. i filialną; młyn parowy. W przeszłym stuleciu w środku wsi był zamek, na miejscu gdzie dziś stoi dwór murow. , a przy nim kaplica kat. , par. ostróg. W pewnem oddaleniu od dworu widać szczątki dawnych wałów. Dwór zbudowany na górze nad wąwozem, środkiem którego od wsch. ku zach. przepływa rzeczka, biorąca początek w lesie Kurasz ob, obraca ona 4 młyny. Po obu stronach rzeczki wyniosłe góry, na których rozłożyły się włośc. domy, od płn. , wsch. i płd. wyniosła równina, a ku zach. nizina, na której są łąki. Dworki 8miu dziedziców postawione w uroczych miejscach z pięknemi i obszernemi ogrodami. Ziemia glinkowata V klasy, rodzi pszenicę, żyto i inne ziarna; północna strona kamienista. Włościanie trudnią się rolnictwem, są jednak niezamożni, z powodu nałogu pijaństwa, na rozprzestrzenienie czego wpływa 8 karczem we wsi 2. M. , mko, pow. włodzimierski, na płd. wsch. od msta pow. , na granicy austryackiej, w 3 okr. polic, gm. Podberezy o 7 1 2 w. . W 1870 r. miał 23 dm. , 124 mk. , w tem 81 proc. izral. cerkiew, 2 żyd. domy modlitwy, 51 rzemieślników. Podług Echarda, słynęło cudownym obrazem P. Jezusa; należało wówczas do Skorupków. Por. Arch. J. Z. R. , cz. II, t. I, 10. Milatyn 1. wś w pow. gródeckim, zwana także M. Mały, 14 kil. na płd. zach. od sądu pow. w Gródku, 10 kil. na płd. wsch, od urz. poczt. , st. kol. i tel. w Sądowej Wiszni. Na płn. leżą Rodatycze, na wsch. Wołczuchy i Dobrzany, na płd. Putiatycze, na zach. Dołhomościska w pow. mościskim. Przez wieś płynie pot. Zamłyński al Wzduch, dopływ Rakowa. Wchodzi on tu z Dobrzan i płynie zrazu wzdłuż granicy wsch. od płd. na płn. , poczem skręca na zach. i płn. zach, , a płynąc środkiem obszaru wchodzi do Rodatycz. Od praw. brz. przyjmuje on w obrębie wsi pot. Kocowski, płynący od wsch. na zach. ; od lew. brz. zasila go inna struga, płynąca z Dołhomościsk od zach. na wsch. , rozlewająca się w mały stawek, a w końcu płynąca na płn. płn. aż do ujścia. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. od nich, na granicy Rodatycz, nad Wzduchem, przys. Bar a raczej oddzielna wioska, ob. , a we wsch. stronie u żródlisk pot. Kocowskiego przys. Baru, Koców z folw. i dworem. W płd. stronie wsi wznosi się wzgórze Milatyn do 285 m. znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 602, łąk i ogr. 199, past. 4, lasu 351 mr. ; wł. mn. roli or. 686, łąk i ogr. 102, pastw. 156 mr. W r. 1880 było w M. 486 mk. , w gm. , a 32 na obsz. dwors. , w Barze zaś 446 mk. w gm. , a 62 na obsz, dwor. między nimi 175 obrz. rz. kat. w M. a 359 w Barze. Par. rz. kat. w Milczycach, gr. kat. w Dołhomościskach, 2. M. Nowy i Stary po rus. Myliatyn Nowyj i Staryj, wś w pow. kamioneckim, 20 kil. na płd. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 10 kil. na płn. od najbliższej st. kolei Karola Ludwika w Zadwórzu, między 49 57 a 49 59 płn. szer. g. , i 42 7 a 42 10 30 wsch. dłg. od P. Na płn. zach, leży Żelechów Wielki, na płn. wsch. Rzepniów, na wsch. Kozłów, na płd. Kędzierzawce i Lisko, na zach. Niesłuchów. Wody płyną od zach. na wsch. i wpadają po za obrębem wsi do Bugu. Zach. częsć obszaru zajmuje M. Stary, część wsch. M. Nowy. Na płn. zach. od M. Starego leży folw. Owczarnia. Na płn. krańcu granicznym wznosi się wzgórze Peredsile do 256 m. , w stronie płd. wsch. Telacze do 259 m. Własn. więk. Hieronima Łodyńskiego ma roli or. 475, łąk i ogr. 190, past. 15, lasu 247 mr. ; wł. mn. roli or. 845, łąk i ogr. 165, past. 19 mr. W r. 1880 było w M. Nowym 441 mk. w gm. , 19 na obszarze dwors. , a w M. Starym 846 w gm. , 49 na obsz. dwors. między nimi w M. Nowym 434 obrz. rz. kat. a 23 gr. kat. , w M. Starym 670 obrz. gr. kat. a 93 obrz. rz. kat. . Par. gr. kat. w M. Starym, dek. buski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Par. rz. kat. w M. Nowym, dek. gliniański, archidyec. lwowska, założona w r. 1788 przez Teresę z Karsznickich Łączyńską, kasztelanową lwowską. Kościół murow. , konsekrowany w r. 1828. Do par. tej należą Duniów, Kędzierzawce, Ko Milchbude Milchaw Milawa złów, Lisko, M. Stary, Nowosiółki, Rzepniów i Woronówka. W XVIII w. istniał w M. przez czas jakiś klasztor kamedułów. W r. 1738 Teresa z Karsznickich Gałecka, z powtórnego małżeństwa Łączyńska, ofiarowała kamedułom miejsce w dobrach swoich. Kapituła zakonu wybrała na ten cel wś M. , na której fundatorka w r. 1742 zapisała eremitom 33, 000 złp. Już około r. 1740 przybyło tu kilku zakonników i utworzyło erem pod wez. ś. Krzyża. Gdy jednak w r. 1742 major zgromadzenia Klemens, Neapolitańczyk, zwiedzając Polskę, oglądał tę miejscowość i zauważył, że zakonnicy w kilku tu mieszkający, nie mogą ściśle wypełniać reguły, porozumiał się z arcybisk. lwowskim Mik. Wyżyckim, erem zniósł w r. 1745 i fundatorkę od zobowiązań aktem urzędowym uwolnił ob. Encykl. Kośc. , t. IX, str. 398. Taż sama Łączyńska sprowadziła tu około r. 1740 karmelitów bosych Encykl. Kośc, t. X, str. 50. M. jest miejscem odpustów i celem pobożnych pielgrzymek, w kościele bowiem znajduje się cudowny obraz P. Jezusa. Obraz ten przyniósł z Rzymu do Polski ks. Moczarski, dr. teologii, zakonu kaznodziejskiego prowincyi ruskiej prowincyał, i darował go p. Joannie Krzeczowskiej, wchodzącej w związki małżeńskie z Popławskim, pułk. wojsk. kor. Tą drogą przechodząc z rąk do rąk, dostał się do Sobieszczańskich, mieszkających w Nowym Stawie. Tu zasłynął cudami w r. 1745 i 1747, a właściciele ozdobili go srebrną koroną i sercem i umieścili w kaplicy, będącej w ich dworze. W r. 1747 przeniesiono obraz do pobliskiego M. i umieszczono w kościele karmelitów, a d. 12 czerwca r. 1791, po zniesieniu karmelitów, do nowego murowanego kościoła i umieszczono w wielkim ołtarzu. W 1830 r. wyszła we Lwowie książeczka p. t. Cuda i nabożeństwo obrazu P. Jezusa Milatyńskiego. W zbiorze rycin Pawlikowskiego znajduje się widok kościoła milatyńskiego pod Nr. 4261. Stęczyński umieścił w swem dziele Okolice Galicyi widok M. i kościoła. W M. Nowym jest urząd poczt. , szkoła etat. 1kl. , kasa pożycz. gm. z kapit. 509 złr. i szpital ubogich, założony w 1831 r. w celu utrzymania 4 ubogich miejscowych. Majątek zakładowy wynosi 2482 zł. W 1883 r. było 285 złr. dochodu. Przełożonym jest proboszcz miejscowy rz. kat. W M. Starym jest szkoła etat. 1klas. i kasa pożycz. gm. z kapit. 318 zł. W r. 1431 nadaje Władysław Jagiełło Janowi z Koniecpola miasto Boszcz t. j. Kulików, Zboiska, M. i Międzyhorce, jako nagrodę za wieloletnie służby i jako zastaw za pożyczone 300 grzywien. A. G. Z. , V, 65. W metryce kor. zaciągnięty jest Privilegium oppidi Milatyn in terra Leopoliensi jure theutonico magdeburgensi lo cati a. 1578 ob. rkp. w Bibl. Ossol. 2836, str. 162. W archiwum bernard. we Lwowie znajduje się regestr szkód, poczynionych przez wojsko koronne w r. 1657 w M. , Nowosiel cach i Lesku, dobrach dziedzicznych Piotra Ożgi, pokomorzego lwowskiego C. t. 405, str. 1318 i opisanie granic milatyńskich, dokona ne z okazyi sporu karmelitów milatyńskich, z Maciejem Skorupką, sędzią najwyższego try bunału, dziedzicem Milatyna i Bezbród w r. 1775 T. t. 148, str. 913. Lu. Dz. Milawa al. Mielawa, Meliawa, część Kamionki wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Milchaw niem. , ob. Michale, pow. świecki. Milchbude niem. 1. , os. , pow. fiszhuski, st. p. Fiszhuzy. 2. M. al. Kl. Kliewienen, dobra, pow. gołdapski, st. p. Gołdap, 4 1 2 włóki obszaru, 24 mk. w 1856 r. 3. M. , książęca posiadł. i folw. , pow. wystrucki, st, p. Gr. Bubainen 2 kil. odl. , obejmuje 199 42 ha roli or. i ogr. , 20 43 łąk, 16 34 past. , 127 41 nieuż. , razem 363 60 ha; czysty dochód z gruntu 2043 mrk. Właśc. ks. Leopold Fryderyk Franz Mikołaj Anhalt Dessau. 4. M, pow. wystrucki, st. p. Georgenburg. 5. M. , folw. , pow. welawski, st. p. Gruenhayn. 6. M. al. NeuKattenau, dobra stadninowe, pow. stołupiański, st. poczt. Kattenau, w 1856 r. 83 mk. 7. M. , folw. , pow. królewiecki, st. p. Seepothen. 8. M. , zakład mleczny śród łąk, pow królewiecki, st. p. Kobbelbude. 9. M. , zakład mleczny śród lasu, pow. łecki, st. p. Ełk, 9 mk. 1856 r. 10. M. , folw. , pow. gąbiński, st. p. Malwiszki, 33 mk. 1856 r. 11. M. , al. Disselwethen, dobra, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen. 12. M. , wś, pow. welawski, st. p. Puschdorf, okr. urz. stanu cywil. Buergersdorf, 27 mk. 1856 r. 13. M. , os. , pow. welawski, st. p. Tapiawa, 9 mk. 1856 r. 14. M. , karczma z przewozem przez rzkę Lienau, pow. malborski, st. p. Nowydwór, należy do wsi Neuteicherwalde. 15. M. , dobra rycer. , na Litwie prus. , pow. tylżycki, st. p. Tylża 6 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Winge. Obszaru 276 77 ha rola or. i ogr. 63 83 ha, łąki 127 66, past. 79 15, nieuż. 3 32, wody 2 81; czysty dochód z gruntu 6634 mrk. Właśc. Emilia Reimer; 93 mk, 1856 r. 16. M. , folw. do domeny fiskalnej Grumbkowkaiten, pow. piłkałowski, st. p. Willuhnen 6 kil. odl. Zawiera 257 26 ha roli or. i ogr. , 112, 71 łąk, 5 07 past. , 21 49 nieuż. , razem 396 53 ha; 41 mk. 1856 r. 17. M. , os. do Partheinen, pow. świętosiekierski, st. p. Wolitnik, 22 mk. 1856 r. 18. M. al. Schaberau, maj. chełm. , pow. welawski, st. p. Tapiawa 4 kil. odl. Zawiera 23 ha roli or. i ogr. , 9 łąk, 7 past. , 24 boru, 2 nieuż. , 1 wody, razem 66 ha; czysty dochód z gruntu około 770 mrk. Właśc. Nieswandt. 19. M. , zakład do Wesslienen należący, pow. 1 świętosiekierski, st. p. Balga, 5 mk. w 1856 Milatyn Milcie Milchow Milcicha Milczany Milchhof Milcza Milch Milawa r. 20. M. , 2 folwark, pow, rastemborski, st. poczt. Barty, 29 mk. i 4 mk. 1856 r. 21. M. , folw. pow. świętosiekierski, st. Boenkenwalde, w 1856 r. 26 mk. 22. M. , folw. , pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy, 43 mk. 1856 r. 23. M. , folw. ,pow. ragnecki, st. p. NeuSkardupoenen. Kś. Fr, Milchhof, folw. , pow. inowrocławski, ob. Zamczysko. Milchow niem. , dobra na Pomorzu, pow. kamiński. R. 1463 wystawia książę Eryk kuzynom Perlow list nadawczy na M. i inne dobra. Dan w Kamieniu Gesch. d. Lande Lauenhurg und Bütow Cramera, II, 244 245. Okr. urz. stanu cywil. Reckow. Kś. Fr. Milchpeter niem. , os. , pow. gdański, st. p. Gdańsk, należy do wsi Strohdeich al. Strohteich. M. służy Gdańszczanom za ulubione miejsce wycieczek i zabaw. Kś. Fr. Milchwalde niem. , folw. , pow. welawski, st. p. Alembork, 26 mk. w 1856 r. Kś. Fr. Milcicha, dawna nazwa strugi Liszki w pow. starogrodzkim. Ob. Milica, Liszki i Jonka. Milcie al. Milce, m. , pow. kowelski, ob. Mielce. Milcie, wś szl. , pow. wileński, 4 okr. polic, o 63 w. od Wilna, 5 dm. , 44 mk. kat. Milcieje, wś, pow. wileński, w 4 okr. polic, gm. Worniany, okr. wiejski Ryndziuny, o 18 w. od Wornian, 19 dusz rew. J. Krz. Milcz al. Milcza, dwie wsie z zarządem gm. i dobra nad kotliną rz. Wilii, pow. borysowski, w 3 okr. polic. dokszyckim, o 84 w. od Borysowa, obie wsie mają 25 os. włócznych, dwie cerkwie pounickie, z których paraf. , pod wez. Narodz. N. M. P. , fundowała w 1787 r. Agtonina Ogińska, sścina dorsuniska. Gm. milczańska składa się z 4ch starostw wiejskich, 40 wiosek, 2000 włościan płci męs. , szkółka wiejska. Miejscowość dość leśna. Grunta lekkie. Dawniej królewszczyzna, którą Stefan Batory podarował pewnemu śmiałemu szlachcicowi, gdy ten zastąpił mu drogę i domagał się zadośćuczynienia za rabunek przechodzących tędy wojsk królewskich na Moskwę w r. 1579. Król miał wyrzec Bierz tę ziemię na której stoisz i milcz; ztąd jakoby nazwa ob. Chodźko Obrazy litewskie, ser. 2, t. III, str. 32 33 i Eust. Tyszkiewicz Opis pow. borysowskiego, str. 50 52. Tyszkiewicz tamże, j str. 443 444 chce tu widzieć odwieczną sadybę słowiańskiego plemienia Milczan ob. Mołczany, co jest prawdopodobniejdze od przytoczonej legendy. W XVII w. M. z folw. Chocienie należał do Białłozorów, później do Ogińskich. W r. 1690 trzymali go zastawem niejacy Rodowiczowie, lecz najechani przez dziedziców i złupieni do szczętu, długo się o ten gwałt procesowali w trybunałach. W XVIII I w. M. należy do rodziny Tyszkiewiczów, od r. zaś 1869 dobra ziemskie przeszły na własność ks. Wittgensteina. Mają one około 160 włók obszaru. Za czasów poddaństwa liczyło się 550 dusz męs. Duchowieństwo miało też 7ciu poddanych. A. Jel. Milcz 1. wś i gm. , pow. chodzieski, niedaleko Noteci, 2 miejsc a M. , wś; b M. Neu Krug, karczma; 20 dm. , 175 mk. , 129 ew. , 46 kat. , 61 analf. Poczta i tel. w Chodzieżu o 6 kil. , gośc. o 9 kil. , st. kol. żel. Miasteczko o 8 kil. 2. M. , olędry, 3 miejsc a M. , olędry; wsie b M. Dreihaus; c M. Vierhaus; 21 dm. , 233 mk. , 175 ew. , 58 kat. , 35 analf. Poczta i tel. w Chodzieżu o 5 kil. , gośc. o 4 kil. , st. kol. żel. w Miasteczku o 9 kil. M. St. Milcza al. Milcze, dwie wsie Wielka i Mała M. , pow. dubieński, na płd. zach. od m. pow. , monaster prawosł. ; por. Arch. J, Z. R. , cz. III, t. 2, 397; cz. VI, t. 1, 344. Milcza z Mymonem, dwie gminy wiejskie, w pow. sanockim, tworzą jedną całość admin. , należą do par. rz. kat. w Besku. M. ma 490 mk. a Mymno 199 mk. rz. kat. Obydwie ra zem mają 969 m. obszaru, mianowicie więk. pos. 235 łąk i 23 mr. past. ; mn. pos. 229 roli, 66 łąk i 416 mr. past. M. leży w górskiej do linie 298 m. npm. , na lew. brzegu Wisłoka a praw. jego dopływu Murawy, skutkiem tego grunta są mokre i tylko mała część na płn. od wsi idzie pod uprawę, reszta zaś niższych ła nów, otaczających wieś półkolem, jest obrócona na łąki i pastwiska. Przez sioło prowadzi go ściniec z Krosna do Besku. Jest tu szkoła ludowa 1kl. M. graniczy na zach. z Wró blikiem szlacheckim, na płn. z Staszowem i Bzianką, na wsch. z Beskiem a na płd. z Po sadą niżnią, częścią Rymanowa. Mymoń, da wniej przysiołek, teraz osobna gmina, leży 4 5 kil. w linii powietrznej na płd. wsch. od Mil czy, na praw. brz. Wisłoka i graniczy na płn. z Beskiem, na wsch. z Zarszynem, na płd. z Sieniawą a na zach. z Posadą wyżnią, częścią Rymanowa, w której znajduje się rafinerya nafty. Mac. Milczany, wś i folw. , pow. sandomierski, gm. Samborzec, par. Sandomierz u ś. Pawła, odl. 4 w. Sandomierza. Wś ma 22 dm. , 184 mk. , 452 mr, obszaru; folw. ma 2 dm. i 143 mr. ; należy do dóbr Złota, własność Eleonory Kronholm. W 1827 r. wś rząd. 17 dm. , 173 mk. W XV w. własność biskupów krakow skich, ma 7 łanów kmiecych, 2ch zagrodni ków. Nie ma karczmy ni folwarku Długosz, II, 313. Br. Ch. Milczyce, po rus. Mylczyci, wś, pow. mościski, 26 kil. na płd. wsch. od Mościsk, 10 kil. na płd. wsch. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kolej. i tel. w Sądowej Wiszni. Na zach. leżą Orchowice i Nikłowice, na płn. Putiatycze w pow. gródeckim, na płd. wsch. Jatwięgi, na płd. Uherce Wieniawskie w pow. rudec Milchpeter Milcz Milcieje Milecina Milchhof kim. Płd. zach. część wsi przepływa pot. Wisznia. Wschodzi on tu z Jatwięg, a płynie na płn. zach. do Nikłowic. Na praw. brz. Wiszni leżą zabudowania wiejskie 279 m. , na wsch. od nich wznosi się wzgórze jedno do 302 m. wys. znak triang. , na lew. brz. Wiszni leży w lesistej płd. części wsi folw. Zręby wraz z leśniczówką. Własn więk. lwowskiej kapi tuły łaciń. ma roli or. 345, łąk i ogr. 57, past. 8, lasu 430 mr. ; wł. mn. roli or. 697, łąk i ogr. 198, past. 54, lasu 12 mr. W r. 1880 było 981 mk. w gminie, 35 na obszarze dwor. między nimi 798 obrz. rz. kat. , 90 grkat. . Par gr. kat. w Nikłowicach. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała arch. Par. rz. kat. w miejscu, dek. jaworowski, dyec. przemyska. Do par. należą wsie Bar, Lubaniowice, Hołodówka, Hodwisznia, Jatwięgi, Koczerzyn, Makuniów, Milatyn, Nikłowice, Orchowice, Putiatycze, Szołominice i Uherce. We wsi jest kościół pod wez. ś. Katarzyny, konsekrowany w r. 1718. O par. milczyckiej jest podanie, jakoby ona sięgała jeszcze czasów ś. Wojciecha, a założo ną była przez jakiegoś księcia de Bibellsam ob. Józefowicz Kronika miasta Lwowa, tłum. Piwockiego, str. 448 i nast. . Obszar tej parafii miał być tak wielki, iż do niej należały dzisiej sze parafie w Sądowej Wiszni i Stojańcu a paroch milczycki pobierał dziesięciny z miej scowości do tych parafij należących. W aktach biskupich znajdujemy pierwszą wzmiankę o par. milczyckiej pod r. 1477. Patronami beneficium i dziedzicami wsi byli w r. 1636 Wa cław i Stanisław Dubianiewscy, lecz wkrótce potem przeszła wieś wraz z patronatem na me tropolitalną kapitułę lwowską obrz. łacińs. W r. 1687 zniszczył pożar plebanią, a wraz z nią prawa i przywileje służące oddawna do użytku togoż kościoła i parafii. Józefowicz I. c. wspomina, że kościół, który on tu zastał, gdy w r. 1695 przyszedł na proboszcza do M. , był już trzecią lub czwartą z kolei bu dową na tem samem miejscu, gdyż pierwsze dla dawności poupadały Kościół dziś istnie jący wybudował swym kosztem Józefowicz, otrzymawszy od kapituły dęby z lasów milczyckich, a równocześnie także plebanią, wikaryą i szpital. W M. jest szkoła etatowa 1klasowa. Lu. Dz. Milczyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Szumsk, par. Giże, odl. 7 w. od Maryampola, ma 3 dm. , 70 mk. Milde, prawy dopływ rz. Biese, prawego dopływu rz. Alandu, wpadającego z lewej strony do Elby. Milde, jez. w pow. morąskim, ob. Libsztat. Mildenberg dok. , ob. Millenberg. Milduny, wś włośc, pow. wileński, w 3m okr. polic, gm. Malaty, okr. wiejski Czulsk, o 10 w. od Malat, 44 dusz rew, , należy do dóbr rządowycb Inturki. Midziuny, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Janiszki, okr. wiejski i dobra Baranowo, o 4 w. od Janiszek, 55 dusz rew. , własność ks. Piotra Wittgensteina. J. Krz. Mile 1. wś rząd. nad rz. Kuną, pow. swię ciański, w 1 okr. polic. , gm. Święciany, okr. wiejski M. , o 3 w. od Święcian, 8 dusz rew. i 19 dusz osadników w. ross. M. okrąg wiejski obejmuje wsie M. , Czepuki, Jacuny, Janczuny, Wysoka, Kaptaruny, Niewiarzyszki al. Hołoszyszki, Rynkiany, Wieliczki, Czeszuniszki, Jananiszki, Gasiuliszki, Troki, Hejdziszki, Wasiuliszki, Dzinkowszczyzna, Kobylni kiszki, Januszyszki, Cegielnia, Swiliszki, Hudzieniszki, Wogary, Cerkliszki, Bierźełaty, Zabajliszki, Ażurojstwie, Minieliszki; zaśc. Bartoszyszki, Holszyszki, Szczyty, Wygódka; przysiołki Popieliki, Rulewiszki, Asciszcze, Ługi, Hary. W 1866 liczył 420 dusz rew. włościan skarbowych, 90 osadn. w. ross. , 13 jednodw. , 68 włośc beznadziałowych. 2. M. , zaśc, pow. święciański, w okr. polic, gm. Łabonary, okr. wiejski Styrnie, 4 dusze rew. , należy do majątku Stachowszczyzna, Izmaiłowa, 3. M. al. Kiowlaremis, wś szl. i włośc, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 46 w. od Święcian, 6 dm. , 66 mk. , z tego 44 kat. , 22 starow. 4. M. , wś, pow. szawelski, w 2 okr. polic, gm. wiekszniańska, 92. dusz, 620 dz, zie mi 3go rzędu. J. Krz. Milechowniza, rz. pod Skarszewami, pow. kościerski, wspominana w dok. z r. 1198 ob. Perlbach P. U. B. , str. 8; płynie przez Dę blin do jez. Stenco, nad którem leży wś Obozin niem. Locken; ob. Zeitschr. des Westpr. Gesch. Ver. , X, str. 87. Ki. Fr. Milechowy, wś, pow. kielecki, gm. Zajączków, par. Bolmin. Milecina, rz. , dopływ Narwi z prawej strony. Mileczen dok. , ob. Mlecewo. Milejcie, zaśc. szl. nad jez. Ażikas, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 15 w. od Święcian, 3 dm. , 30 mk. katol. Milejczyce al. Melejczyce, mko nad rz. Kru pą dopł. Nurczyka, pow. brzeski, o 50 w. na płn. zach. od m. pow. , 1588 mk. 771 męż. , 817 kob. , w tej liczbie 627 żyd; cerkiew par. ; poprzednio kościół kat. par. , dziś skasowany. otoczone borami i bagnami, powierzchnia ni ska, grunt zły, piaszczysty. Par. prawosł. ma 2164 wiernych 1091 męż. , 1073 kob. ; oprócz cerkwi paraf. są 3 filialne i kaplica ua cmen tarzu grzebalnym. Por. Pamiat. Kijew. Arch. Kom. , t. II, cz. 2, 90. J. Krz. Milejewo, kol. , pow. słupecki, gm. Kaźmierz, par. Dobrosołowo, odl. od Słupcy w. 14; dm. 22, mk. 174. Mileczen Milejcie Milczyszki Midziuny Mile Milechowniza Milechowy Milejmańce Milejkuny Milejków Milejkińce Milejki Milczyszki Milejgany 1. dobra, pow. kowieński, okr. polic. janowski, par. Siesiki, o 16 w. od Janowa a 47 w. od Kowna; gorzelnia; gleba pszenna. Bo dóbr M. należą folwarki Tonkudoże i Torokiele. 2. M. , dobra, pow. wiłkomierski, par. Dziewałtów, własność Koziełły. 3. M. , wś, fol. i os. karcz. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , 29 w. od Trok, wś ma 23 dm. , 234 mk. kat. ; folw. 1 dm. , 30 mk. kat. ; os. karcz. 1 dm. , 5 mk. żyd. 4. M. , wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, gm. Żyżmory, okr. wiejski i dobra M. , par. Kietowiszki, o 10 w. od Żyżmor, 99 dusz rew. , własn. hr. Kazimierza Platera; 1500 dz. rozl. Okrąg wiejski M. obejmuje wsie M. , Gaj i Kudany oraz zaśc. Barole. J. Krz, Milejki, wś, pow. konstantynowski, gm. , par. i okr. sąd. Huszlew, poczta Międzyrzec, rozl. mr. 115, dm. 4, ludności 33. W 1827 r. 6 dm. , 43 mk. Rz. Milejki 1. al. Milejkowo, wś i dobra rząd. nad rz. Krewlanką, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, gm. Krewo, okr. wiejski Wierbuszki i Bojarskie, o 6 9 w. od Krewa a 34 w. od Oszmiany; wś ma 25 dm. , 212 mk. , w tej liczbie 24 prawosł. , 188 kat. 107 dusz rew. . W skład dóbr wchodzą wsie Malawicze 53 dusz, Nowosiołki 20, Koczany 45, M. , Przechody 42, Ogrodniki 12, Bojarska 104 i Krewlanką 4, w ogóle 387 dusz rew, 2. M. , wś rząd. , pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. Przebrodź, okr. wiejski Bielawce, o 47 w. od Dzisny a 13 od gminy; 10 dm. , 110 mk. 35 prawosł. , 75 katol. . 3. M. , folw. , pow. szawelski, par. poszwytyńska, własność Józefy Hanowej; 1 wł. rozl. J. Krz, , J. G. Milejki, Kętrz. , O ludn. pol. , str. 233; miejscowość w dawniejszym pow. olsztynkowskim, W urzęd. spisach nie ma tej osady. Kś. Fr. Milejkińce; wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. Kimeliszki, okr. wiejski i dobra Korkorzyszki, 21 dusz. rew. Milej kiszki 1. zaśc, pow. wileński, w 1 okr. polic. o 31 w. od Wilna, 2 dm. , 14 mk. kat. 2. M. , zaśc, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm, Mejszagoła, okr. wiejski Dukszty, o 5 w. od Mejszagoły, 6 dm. rew. 3. M. , wś, pow. wileński, ob. Dejnie, 4. M, , zaśc, pow. święciański, w 2 okr. polic. , gm. Kukuciszki, okr. wiejski Puczkaryszki, o 46 w. od Święcian, 2 dm. , 15 mk. kat. Należy do dóbr rząd. Czewile. J. Krz. Milejków, wś, pow. oszmiański; była tu kaplica kat. b. parafii Krewo. Milejkuny, dzierżawa królewska w dawnym pow. wileńskim ob. t. V, 338, będą to zapewne dzisiejsze Milkuny ob. . Milejmańce, wś rząd. nad jez. , pow. święciański, w 1 okr. polic. , 4 dm. , 44 mk. kat. Milejów 1 al. Milejew, wś, folw, , os. karcz. i młyn, pow. turecki, gm. i par. Tokary, odl. od Turka w. 14; wś dra. 21 i wraz z os. Stępka 286 mk. ; folw. dm. 9, mk. 95; os. karcz. dm. 1, mk. 4; młyn dm. 1, mk. 3. W 1827 r. w ogóle 22 dm. 9 244 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 68. Folw. i wś M. rozl. mr. 946 gr. or. i ogr. mr. 503, łąk mr. 145, past. mr. 59, wody mr. 5, lasu mr. 173, zarośli mr. 44, nieuż. i place mr. 18; bud. mur. 10, z drzewa 12; płodozmian 4polowy, wiatrak. Wś M. os. 47, z grun. mr. 350. 2. M. , wś, pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Rychwał, leży przy szosie konińskokaliskiej, na płd. Konina o 18 w. Ma 66 mr. obszaru i 74 mk. Grunt żytni, miejscami pszenny. Wś ta obecnie stanowi jednę nomenklaturę ze wsią Stara wieś Rychwalska. 3. M. al. Nowa wieś, część wsi Dobrosołowo, pow. słupecki, gm. Kazimierz, odłączona od niej jako oddzielna kolonia, ob Dobrosołowo. 4. M. , kol. , pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 15; dm. 28, mk. 161. 5. M. , wś majorat, nad rz. Luciążą, pow. piotrkowski, gm. Krzyżanów, par. Milejów, leży o milę na płd. od Piotrkowa, przy linii dr. żel. warsz. wiedeń. Posiada kościół par. drewniany, szkołę począt. M. poduch. wś, ma 28 dm. , 194 mk. i 300 mr. ziemi włośc. M. folw. majorat M. Fiediaja, 9 dm. , 130 mk. i 738 mr. 612 mr. or. roli. M. al. Aleksandrów, folw. majorat, 3 dm. , 23 mk. , 268 mr. 138 mr. roi. Os. prob. 2 dm. , 5 mk. , 6 mr. Dwie os. dozorców drog. , własn. rząd. , 4 dm. , 32 mk. , 4 mr. W 1827 r. M. wś rząd. , 95 dm. , 582 mk. M. stanowił uposażenie klasztoru sulejowskiego, jak o tem świadczy akt fundacyjny z 1176 r. Cod. Dipl. Pol. , I, 13. Klasztor ten był zapewne fundatorem kościoła i par. w M. w XIV w. Prawo patronatu posiadał z początku arcybisk. gnieźnieński, a następnie opaci klasztoru norbertanów w Witowie, ztąd proboszczami bywali tu norbertanie. Na miejscu kościołka odbudowanego w 1468 r. przez opata sulejowskiego, wystawił ks, Rakowski, pleban, zakonnik z Witowa, w 1791 r. nowy obecny kościół ob. Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 188. M. par. , dek. piotrkowski, 3106 dusz. 6. M. , wś i folw. nad rz. Wieprzem, pow. chełmski, gm. Brzeziny, par. Milejów. M. leży w pobliżu stacyi Minkowice dr. żel. nadwiślańskiej; posiada kościół par. mur. , piec wapienny, cegielnię, smolarnię, pokłady kamienia wapiennego i torf. Istniały tu znaczne plantacye tytoniu, zwinięte obecnie. W końcu XVII w. Verdum zastał tu piękny dwór z wielkim ogrodem Liske, Cudzoziemcy, 86. W 1827 r. M. należał do par. Łańcuchów, miał 42 dm. , 282 mk. Dobra M. składają się z folw. M. , Antoniów, Klarów, nomenkl. Trąba; wsi M. , Majdan Antoniów i Majdan Maryniów, rozl. mr. 2911 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 560, łąk Milejgany Milenko Milenowicze Milejowice Milenz Milerówka Mileszczewo Mileszewo Mileszewy Mileszki Mileńska Milejowskie Bujny Milejszuny Milemlin Mileńce Milenica Milenicze Milenitza mr. 275, past. mr. 34, lasu mr. 1002, nieuż. i place mr. 98, razem mr. 1969; bud. mur. 7, z drzewa 24; płodozmian 8polowy; folw. Antoniów gr. or. i ogr. mr. 464, łąk mr. 62, past. mr. 2, lasu mr. 58, nieuż. i place mr. 16, razem mr. 602; bud. mur. 3, z drzewa 7; płodozmian 5 i 6 polowy; folw. Klarów gr. or. i ogr, mr. 258, łąk mr. 60, past. mr. 14, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 339; bud. z drzewa 7, płodozmian 9polowy. Wś M. , os. 35, z gr. mr. 632; wś Majdan Antoniów os. 27, z gr. mr. 269; wś Majdan Maryniów os. 23, z gr. mr. 196. M. par. dek. chełmski, 1983 dusz. Br. Ch. Milejowice 1. wś, pow. radomski, gm. Za krzew, par. Cerekiew, odl. 6 w. od Radomia, ma 15 dm. , 137 mk. , 460 mr. ziemi dwors. i 90 mr. włośc. W 1827 r. 9 dm. , 112 mk. W XV w. własność Andrzeja Gościszewskiego h. Brochwicz; jest 9 łanów kmiecych i fol wark Dług. I, 308. 2. M. , wś, folw. , maj. i os. młyn. , pow. opatowski, gm. Boksice, par. Momina, odl. 15 w. od Opatowa. Ma 16 dm. , 156 mk. , 223 mr. folw. majorat gen. Furuhelma i 156 mr. włośc. ; os. młyn, 1 dm. , 5 mk. , 2 mr. W 1827 r. wś duch. , 12 dm. , 86 mk. W XV w. połowa większa wsi należała do klasztoru na Łysej górze, a drugiej połowy dziedzicami byli Mikołaj i Piotr Jastrzębczykowie Dług. II, 470. Dobra M. składają się z folw. i wsi M. i Bosz al. Bielicha rozl. mr. 937; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 327, łąk mr. 13, lasu mr. 184, nieuż. i place mr. 14, razem mr. 538; bud. mur. 5, z drzewa 7; pło dozmian 8polowy; folw. Bosz al. Bielicha gr. or. i ogr. mr. 305, łąk mr. 12, pastw. mr. 2, lasu mr. 72, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 399; bud. z drzewa 4. Wś M. os. 20, z gr. mr. 17; wieś Bielicha al. Bosz os. 7, z grun. mr. 5. Br. Ch. Milejowskie Bujny, pow. piotrkowski, ob. Bujny, Milejszuny 1. wś, pow. wileński, w 4 okr. polic, gm. Worniany, okr. wiejski Michaliszki, o 11 w. od Wornian, 9 dusz rew. ; na leży do dóbr Michaliszki Brzostowskich. 2. M. , folw. szlach. , pow. wileński, w 4 okr. po lic, o 62 w. od Wilna, 3 dm. , 30 mk. kat. 3. M. , zaśc szlach. , pow. wileński, w 4 okr. polic, o 65 w. od Wilna, 2 dm. , 15 mk. kat. 4. M. , wś, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. I Soły, okr. wiejski Daukszyszki, o. 7 w. od Soł a 21 w. od Oszmiany, 4 dm. , 36 mieszk. ka tol. ; należy do dóbr Daukszyszki Laszkiewij ozów. J. Krz. Milemlin dok. , ob. Miłomłyn, Mileńce, wś, pow. nowogradwołyński, ob. Meleńce. Milenica, niem Milenitza, wybud. gburskie do Warlubia należące, pow. świecki, st. poczt. Warlubie, par. kat. Komorsk, ew. Nowe, szkoła Płochocinek; 10 dm. , 50 mk. 30 kat. , 20 ew. w 1868 r. . Ki, Fr. Milenicze, ob. Meleńce, Milenitza, niem. , cb. Milenica. Milenko, kol. , pow. lubawski st, . p. Montowo, par. kat. Grodziczno, ew. Nowe miasto; 1 dm. , 10 mk. 4 kat, 6 ew. w 1868 r. . Milenowicze, ob. Milanowicze, Mileńska al. Mileszka, pow. suwalski, gm. Kuków, par. Filipów. Milenz, pow. malborski, ob. Mielenz. Milerówka 1. część Baczowa, pow. przemyślański. 2. M. , folw. w Lubowcu części wsi Kiemicy, pow. gródecki. 3. M. , folw. na obsz. dwors. Wiszenki, pow. mościski. 4. M. , dwór na obsz. dwors. Dobrowlan, pow. stryjski. Milerówka, ob. Millerówka. Mileszczewo dok. 1414, ob. Mileszewy. Mileszewo, ob. Mileszewy, Mileszewy al. Mileszewo, Miliszew, Miliszewo dok. 1222 Myleseuo, Milischau i Myleschau, do bra ryc, pow. brodnicki, st. p. i kol. Jabłono wo 8 kil. odl. , par. kat. Lembark, ew. Brodni ca, szkoła i okr. urz. stanu cywil. Lembark; 195 bud. , 82 dm. , 585 mk. 1868 r. , 488 kat. , 97 ew. Ludność wsi czysto polska. Obszaru mają 466 52 ha roli orn. i ogr. , 59 80 łąk, 35 05 past. , 79 15 boru, 11 84 nieuż. , razem 652 36 ha; czysty dochód z gruntu 4677 mrk. Cegielnia. Właśc Ignacy Łyskowski, członek izby poselskiej, znany agronom i zasłużony dla sprawy oświaty ludowej pracownik. W M. są stare okopy; że to przedkrzyżacka osada, wynika już ztąd, że ją wymienia przywilej łowicki z r. 1222 ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 56 i 85. Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 poniosły M. 1400 grzy wien szkody ob. Gresch. der Stadt u. des Kreises Culm. , str. 160, II. Ki. Fr. Mileszki, wś, folw. i os. , pow. łódzki, gm. Nowosolna, par. Mileszki. Leży w punkcie przecięcia się drogi bitej z Brzezin do Łoazi, z linią kolei fabr. łódzkiej. Posiada kościół par. drewniany. Wś ma 28 dm. , 263 mk. , 374 mr. ; folw. 4 dm. , 6 mk. , 250 mr. ; os. prob. 2 dm. , 2 mk. , 6 mr. i 5 os. pryw. , razem 5 dm. , 9 mk. i 134 mr. W 1827 r. 38 dm. , 343 mk. Kościół tutejszy istniał zapewne już w XIV w. , gdyż już w połowie XV w. Gruszczyński, arcyb. gniezn. , odłącza od par. Mileszki wsie Wiskitno i Chojny dla nowo założonej par. w Rzgowie. zdaje się, że rozporządzenia to wkrótce cofnięte zostały, gdyż Długosz wy mienia te obie wsie jako należące do par. Mi leszki I, 275. Już w 1493 r. istniał dla obszernej par. kościół filialny w Chojnach, mający osobneg kapelana. Tradycya odnosi założenie kościoła w M. do XI w. ; erekcya zaginęła. Obecny kościół wzniesiony z drze Milejgany Milejowice wa 1767 r. , odnowiony 1852 r. Według Lib. Ben. Łaskiego t. II, 383 do par. M. należały wsie M. , Więczeń Górny i Dolny, Bedow, Wiskitno, Stokowska Wola, Stoki, Mieczykowa Wola nieistniejąca i Chojno. Obecnie należy jeszcze 20 później powstałych wsi i kolonii. W początku XVI w. M. były wła snością Romiszewskich h. Jelita i Czajków. M. par. dek. łódzki dawniej zgierski, 4427 dusz. Br, CL Milew 1. wś, pow. nowomiński, gm. Chruścice, par. Kałuszyn. W 1827 r. 16 dm. , 109 mk. 2. M. , wś, pow. węgrowski, gm. Sinołęka, par. Kałuszyn. Ma 8 dm. , 56 mieszk. , 94 mr. Br. Ch. Milew, ob. Milewo. Milewce, wś, pow. dzisieński, ob. Gabryałowo. Milewek białodworny, folw. , pow. łomżyński, gm. i par. Śniadowo. Milewicze 1. zaśc. włośc, pow. wileński, w 5 okr. polic, o 29 w. od Wilna, 2 dm. , 9 mk. kat. 2. M. , wś na praw. brzegu rz. Słuczy, w płn. stronie pow. mozyrskiego, w 4 okr. polic lenińskim, w gm, Lenin, przy go ścińcu z mczka Lenina do mczka Starobina; cerkiew paraf. , 31 osad, miejscowość całkiem odludna, poleska; łąk, zwierzyny i ryb obfi tość; grunta lekkie. 3. M. , mały zaśc. nad bezim. potok. dopływem Usy, pow. miński, w okr. polic. kojdanowskim, przy drodze ze wsi Szpilki do wsi Kawerlany, w miejscowo ści wzgórzystej. A. Jel. Milewko, folw. , pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 22 w. od Sierpca. Ma 9 dm. , 169 mk. , 626 mr. gruntu dobrego, 1 nieuż. W 1827 r. 8 dm. , 89 mk. Folw. M. i Milewo z wsiami M. , Milewo, Mniew i Narty rozl. mr. 606 gr. or. i ogr. mr. 352, łąk mr. 56, pastw. mr. 97, lasu mr. 77, nieuż. i place mr. 24; bud. mur. 2, z drzewa 13; jest wiatrak. Wś M. os. 16, z gr. mr. 23; wś Milewo os. 23, z gr. mr. 169; wś Mniew os. 3, z gr. mr. 3; wś Narty os. 19, z gr. mr. 438. Br. Ch. Milewko 1. niem, Milewken, wś należąca do dóbr ryc. tejże nazwy, pow. kwidzyński, st. p. Nowe, tamże par. kat. i ewang. , szkoła w miejscu; okr. urz. stanu cywil. Kozielec, 5 dm. , 47 mk. , 18 kat, 29 ew. 1868 r. . 2. M. , dobra ryc, niem. Milewken, pow. kwidzyń ski, st. p. Nowe 4 Ml. odl. ; par. kat. i ewang. także Nowe. Obszaru 383 ha, 15 bud. , 8 dm. , 154 mk. , 104 kat. , 50 ew. Kś. Fr. Milewo I. wś włośc, pow. sierpecki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 22 w. od Sierpca. Ma 11 dm. , 116 mk. , 161 mr. gruntu dobrego, 5 nieuż. W 1827 r. 8 dm. , 130 mk. 2. M. , wś, pow. płoński, gm. Sochocin, par. Wierzbowiec, odl. o 5 w. od Płońska, posiada wiatrak, 22 dm. , 279 mieszk. , 785 nu, gruntu. W 1827 r. 6 dm. , 77 mk. 3. M. , okol. szlach. nad rz. Soną, w pow. ciechanowskim i przyległym mu makowskim szeroko rozpostarta. W obrębie jej znajdują się wsie w pow. ciechanowskim, gm. Zalesie, par. Krasne a M. Brzegędy, wś nad rz. Soną, odl. o 23 w. od Ciechanowa, ma 13 dm. , 116 mk. , 371 mr. gr. dobr. , 14 nie. ż. W 1827 r. 18 dm. , 108 mk. Mieszka tu drobna szlachta. b M. Bylice, os. nad rz. Soną, odl. o 22 w. od Ciechanowa, ma 1 dm. , 10 mk. , 54 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. ; o M. Gawory, wś nad rz. Soną, odl. o 22 w. od Ciechanowa, posiada szkoła początkową, 4 dm. , 17 mk. , 66 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. Drobna szlachta. d M. Kulki, wś, ma 2 dm. , 22 mk. , 70 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. W 1827 r. 4 dm. , 24 mk. Drobna szlachta. e M. Rączki, wieś nad rz. Soną, ma 16 dm. , 156 mk. , 360 mr. gr. dobr. , 7 nieuż. Należy do par. Zielona. W 1827 r. było tu 19 dm. , 116 mk. Drobna szlachta. f M. Ruszczyny, wś, ma 3 dm. , 25 mk. , 200 mr. gr. dobr. , 4 nieuż. W 1827 r. 4 dm. , 38 mk. Drobna szlachta. g M. Szwejki, wś i folw. nad rz. Soną, ma 10 dm. , 187 mk. , 560 mr. gr. dobr. , 7 nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 76 mk. Z całego obszaru 7 mr. należy do włościan 57 dusz, reszta stanowi folwark należący do dóbr Augustów hr. Ludw. Krasińskiego, h M. Byki, folw. , rozl. mr. 130; gr. or. i ogr. mr. 95, łąk mr. 19, past. mr. 14, nieuż. i place mr. 2; bud. z drzewa 7. W pow. mazowieckim, gm. Piszczoty, par. Kobylin, nad rz. śliną leżą i M. Zabielne, w 1827 r. 28 dm. , 84 mk. ; k M. Źółtki, w 1827 r. 6 dm. , 29 mk. ; 1 i M. Leśne. M. Zabielne wspominają dokumenta z 1442 r. , M. Leśne w 1516 też i M. Żółtki Gloger, Ziem. bielska. 4. M. , wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. Grabowo, par. Niedźwiadno. W 1827 r. 8 dm. , 47 mk. 5. M. Sokola łąka, wś szlach, i włośc. nad rz. Gać, pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. W 1827 r. 20 dm. , 153 mk. Wspominane w dokumentach z 1454 r. stanowiło jedną całość z M. Białodwory z 1444 r. i M. Wielkie. Było to gniazdo Milewskich. Folw. i wś M. Sokola łąka. W r. 1866 rozl. wynosiła mr. 300; gr. or. i ogr. mr. 159, łąk mr. 29, lasu mr. 41, pastw. i zarośli mr. 52, nieuż. i place mr. 20. Wś M. Sokola łąka os. 11, z gr. mr. 90. 6. M. Wielkie, wś szlach. , pow. ostrołęcki, gm. i par. Piski. W 1827 r. 14 dm. , 89 mk. 7. M. Wierzchonie, M. Wypychy i M. Malonki wsie szlach. , pow. makowski, gm. i par. Karniewo. M. Wierzchonie, w 1827 r. 5 dm. , 23 mk. ; M. Wypychy, w 1827 r. 3 dm. , 21 mk. ; M. Malonki 23 dm. , 86 mk. Br. Ch. Milewo, wś w b. ziemi bielskiej, w gub. grodzieńskiej. Milewo 1. zaśc, pow. oszmiański, w 4 okr. polic, gm. Bakszty, okr. wiejski Grabowo, 4 Milewko Milewicze Milewek białodworny Milewce Milew Milgowdzie Milgiedzie Milęcin dusze rew. , należy do dóbr skarb. Bakszty. ; 2. M. , wś rząd. nad rz. Isłocz, pow, oszmiański, w 3 okr. polic, o 76 w. od Oszmiany a 47 w. od Dziewieniszek, 14 mk. A. T. Milewo, os. , pow. inowrocławski, 2 dm. , 21 ink. , należy do dom. i gm. Dobrogościec. Pocz ta w Wielkiej Nowej wsi GrossNeudorf o 5 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. i tel. w Złotni kach o 7 kil. M. St. Milewo 1. al. Mieliwo, os. , pow. lubawski, st. p. Łąkorz, par. kat. Lipinki, ew. Biskupice, szkoła Ciche, 12 bud. , między tymi 5 dm. , 52 mk. , 51 kat. , 1 ew. ; należy do Konia ob. , 2. M. al. Mieliwo, dok. 1290 Mylwe, Melewe, Myleve, dobra ryc, pow. świecki, st. p. Nowe. 6 kil. odl. , tamże par. kat. i ew. , szkoła Zabudownia, 24 budyn. , 9 dm. , 172 mk. , 138 kat. , 34 ew. 1868 r. . Ma 335, 20 ha roli orn. i ogr. , 47, 49 łąk, 67, 92 pastw. , 411, 30 boru, 22, 37 nieuż. , 1, 02 wody, razem 885, 30 ha; czysty zysk z gruntu 3722 tal. ; gorzelnia. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył w 1880 r. 933 dusz; 1882 r. urodziło się 46 dzieci, zawarto 5 ślubów, umarło 22 osób. M. jest prastarą osadą. R. 1290 d. 24 kwiet. nadaje Mestwin, ks. pomorski, kaszt. newskiemu Adamowi i jego spadkob. hereditatem, quae Mylwe nuncupatur wraz z łąkami nowskiemi. Uwalnia go dalej od wszelkiej służby i dani ab omni prevot, a potvos, a podvorove, a naras, ab opole, a bove et vacca, a citatione et custodia castri, ab omni exactione et ab omni jure Pomeranico, ab expeditione, chyba żeby nieprzyjaciel kraj najechał. Nadaje mu także sądownictwo homicidia, membrorum mutilationes et omnes laesiones et furta in ipsa hereditate facta et omnia judicanda, judicibus tollendo fructus judicii qualescunque, liberam etiam habeat facultatem praefatam heriditatem donandi. .. . może także osadzić nowych osadników na prawie niemieckiem. Datum in Swetz; praesentibus Paulo palatino Swetzen. Gothardo dapifero, Preporta pincerna, Paulo subcamerario, Dalesio subdapifero. .. ob. P. U. B. Y. Perlbach, str. 417. R. 1295 nadaje bisk. kujawski Wisław kościołowi w Komorsku dziesięciny z Milewa ob. tamże, str. 468. R. 1428 wymieniają dok. Dawida von der Mylve Wagner Kr. Schwetz, str. 55, a 1448 r. Dyteryka y. d. M. Z M. pochodzą pewnie Milewscy, którzy w urzędowych dok. krzyżackich i książęcych nazywają się zwykle y. Milwe, Milbe, w innych zaś Milewscy, jak np. w aktach sztumskich około r. 1600 ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 199. W połowie XVIII w. utrzymywali tu kaplicę domową Zakrzewscy; oprócz M. posiadali Kozielec i Bochlin. Po nich nabyli te dobra Gurowscy z Poznania ob. Fankidejski Utracone kościoły, str. 266. W M. płacili według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, sędzina Pucka od 1 wł folw. i ogr. 1 flor. 16 gr. , Michał Wiecki od 1 wł. folw. 1 flor. , Żabiński od 1 wł. folw. 1 fior. . Piotr Stoliński i z Zawady 11 flor. 16 gr. , Zaleski Wincenty summatim 3 flor. 18, gr. ob. Roczniki to w. nauk. w Poznaniu, 1871, str. 176. 3. M. , niem. Millewen, wś, pow. łecki, st. p. Kalinowo, okr. urz. stanu cywil. Wierzbowo; szkoła, 424 mk. w 1856 r. Kś. Fr. Milewska, folw. , pow. uszycki, w 3 okr. polic. Nowo Uszyce Letniowce, gm. Pilipkowce, par. katol. Zamiechów, prawosł. Ka łówka. J. Krz. Milewski, strumyk w Módłkach, pow. niborski ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 347. Milewskie, zaśc, pow. słucki, przy drogach z Łognowicz do Ciecierowic i z Uznohi do Łubieńca, 15 osad, miejscowość dość leśna, grun ta dobre, około 48 włók obszaru, należą do ordynacyi kleckiej dóbr Radziwiłłowskich, od 1874 r. dołączony do ordynacyi nieświeskiej. A. Jel, Milewskie al. Dąbrowskie, niem. Milewsken al. Dombroffshen, Dombrowsken, wś, pow. ole ckowski, st. p. Margrabowa, tamże okr. urz. stanu cywil. Wawrzyniec y. Halle, starosta oleckowski, sprzedaje r. 1562 Stanisławowi Milewskiemu 4 włóki boru na sołectwo, włókę za 55 grzywien, celem założenia wsi dannickiej na 42 wł. nadanych prawem chełm. i 10letnią wolnością. W M. mieszkają r. 1600 sami Polacy ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 518. Kś. Fr. Milewskie 1. Budy, wś, pow. sierpeeki, gm. i par. Koziebrody, odl. o 18 w. od Sierpca, ma 18 dm. , 156 mk. , 509 mr. gr. dobr. , 15 nieuż. 2. M. Narty, pow. sierpecki, ob. Budy milewskie. Milewszczyzna 1. wś, pow. oszmiański, gm. Kucewicze, okr. wiejski Strypuny, 8 dusz rew. ; własność Chomiczewskich. 2. M. , folw. , pow. wiłkomierski, okr. polic. widziski, o 10 w. od Wiłkomierza. gorzelnia 1859. 3. M. , wś, pow. drysieński, par. kat. Oświej. J. Krz. Milęcin, wś i folw. , pow. błoński, gm. Helenów, par. Żuków. Folw. wchodził w skład dóbr Czubin ob. . Milgen niem. , dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. i kol. Kobbelbude 11 kil. odl. Zawierają 173, 60 ha roli orn. i ogr. , 43, 80 łąk, 50, 30 pastw. , 4, 80 nieuż. , 7, 90 wody, razem 280, 40 ha; czysty dochód z gruntu 4947 mrk. Okr. urz. stanu cywil. Mahnsfeld. Kś. Fr. Milgiedzie, wś, pow. nowoaleksandfowski, par. Aleksandrowo, należy do kilku właścicieli. Milgowdzie 1. dwór, pow. kowieński, w 2 okr. polic, w par. ejragolskiej, własność Sze Milewszczyzna Milewo Milew Milgen Milikówka Milguniszki Milhauwe Milica Milicz Miliczek Miliczka Milik Milikińce Milików Milin Miliniszki Milinów Miliów miotta. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. gawrańska, własność Szemiotta. Milguniszki, zaśc, pow. wileński, w 4 okr. polic, gm. i okr. wiejski Bystrzyca, o 2 w. od gminy; 1 dusza rew. Milhauwe dok. , ob. Młynary, Milica, wś, pow. konecki, gm. Blizin, par. Skarzysko, odl. 33 w. od Końskich, leży przy drodze bitej, ma 55 dm. , 315 mk. , 19 mr. ziemi rząd. i 498 mr. ziemi włośc W 1827 r. wś pryw. , 17 dm. , 137 mk. Wspomina tę wieś dokument z 1173 r. Cod. dipl. Muczk. . Milica al. Milcicha, strumień w pow. starogrodzkim; tworzy z Przerwanicą większy strumyk Szorycą może Skorzycą zwany, który wpada do Węgiermucy Jonki a z nią do Wierzycy, lewego dopływu Wisły. Nad M. leży wś Miliczki, nad Przerwanicą M. i W. Przerwanek, nad Skorzycą duża wś Skurcz. W starych dok. zowie się Miliska, Miliczka, Milceka, Mylcicha, obecnie po niem. Liske. . Pierwszą wzmiankę znajdujemy o niej r. 1274 ob. Perlbach P. U. B. , str. 211. Por. Jonka i Liszki, Kś. Fr. Milicz, ob. Mielice, Miliczek, niem. ob. Mieliczki Miliczka, ob. Milica. Milik, potok górski, wypływa w płn. zach stronie obszaru Szczawnika, w pow. nowosą deckim, nieopodal granicy z gm. Wierchomlą Małą; płynie na płd. po zach. stronie góry, Czerteżami zwanej 833 m. , poczem zwraca na wschód i w końcu przyjmuje kierunek po łudniowy, dalej zrasza obszar gm. Milika, przepływa tę wieś, a przyjąwszy od praw. brz. potok z pod Skałki 773 m. płynący, wpada do Popradu z lew. brz. Długość biegu wynosi 7 kil. Nad dolnym jego biegiem od zach. wznosi się Petruszyna 586 m. i Osiczno 639 m, . Przed ujściem swem przerzyna dro gę kol. żel. leluchowskiej. Br. G. Milik, wś, pow. nowosądecki, u ujścia potoku t. n. do Popradu z lew. brz. Zabudowana wzdłuż poo u, w dolinie 485 m. npm. wzniesionej, ściśniętej od wschodu wyżyną dzielącą wody potoku Milika od wód Szczawnika, a od zach, górą Skałką 773 m. bezwzględnej wysokości mającą. Górskie owsiane grunta tej wioski przecinają tory kol, żel. tarnowskoleluchowskiej między stacyami Żegiestowem a Muszyną. Z 626 mieszk. wykazują szematyzmy duch. 552 gr. katol. , 14 rzym. katol. , przydzielonych do parafii rzym. kat. w Muszynie i kilku izraelitów. Odl. od Muszyny 5 kil. Jest tu parafia gr. kat. dyec. przemyskiej, dek. muszyńskiego z cerkwią drewnianą i szkoła ludowa jednoklasowa. Do parafii jest dołączona Andrzejówka, ogólna zaś liczba mieszk. w całej parafii składa się z 977 gr. kat. , 14 rzym. kat. i 24 izrael. Uposażenie parocha tworzy 52 mr. roli i 165 zł. do datku do kongruy. Obszar tej włości, niegdyś biskupów krak. a teraz funduszu religijnegOj wynosi 1912 mr. , z których pos. więk. ma 48 mr. roli i 284 mr. lasu; pos. mniej. 1016 mr. roli, 115 mr. łąk i ogr. , 185 mr. past. i 264 mr. lasu. Morawski w Sądeczyźnie II 320, idąc za Długoszem, podaje wiadomość, iż w XV w, utrzymywano, że między tą wsią a Szczawnikiem mają być obfite żyły rudy złota. M. graniczy na płn. ze Szczawnikiem, na zach z Żegiestowem, na wsch. z Muszyną, a na płd. z Węgrami, Mac. Milikińce, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Gedrojcie, okr. wiejski W. Dwór, 7 dusz rew. Milików, niem. Millikau, wś, pow. jabłonkowski na Śzląsku austr. , par. kat. Jabłonków, ma 1594 mr. i 738 mk. Milikówka, góra lesista w Karpatach wschodnich, w tak zwanych Baligrodzkich górach, na granicy gm. Roztok dolnych od zach. a Mchawy od wsch. , w pow. Lisko, pod 48 55 44 wsch. dłg. g. F. , a 49 19 52 płn. sz. g. , po wsch. stronie potoku Mchawy. Stok południowy opada do doliny pot. Rab skiego, wschodni zaś do doliny pot. Hoczewki. Wznies. 710 m. npm. Br. G. Milin 1. kol, pow. koniński, gm. Wyso kie, par. Kramsk, leży na wsch. od Konina, odl. 13 w. , od rz. Warty 2 w. Ma 206 mr. obszaru, 14 dm. i 100 mk. Szkoła początko wa. Grunt żytni, podlega zalewom rz. Warty raz a czasem i dwa razy w roku; wylew je sienny zatapia zasiewy i czyni znaczne szko dy. Mieszkańcy, oprócz rolnictwa, trudnią się na wiosnę spławem drzewa. M. leży w nizi nie nadrzecznej i obfituje w łąki; mała rzeczka Wiercica, 8 w, długa a wpadająca do Warty z prawej strony, przepływa przez grunta tej kolonii. M. powstał w r. 1837 z ziemi do dóbr Wysokie należących. 2. M. , folw. , pow. lubartowski, gm. Samoklęski, par. Gar bów. J. Chor. Miliniszki, wś rząd. nad rz. Mereczanką, pow. trocki, w 4 okr. polic. , o 72 w. od Trok, 10 dm. , 126 mk. kat. Milinów, kol. , pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocice, odl. 18 w. od Konina, ma 25 dm. , 196 mk. , 426 mk. obszaru. Powstała w 1838 r. na gruntach dóbr Rusocice. Miliów, rus. Milijiw rum. Millie al. Milie, wś paraf. , pow, wyżnicki, na lewym brzegu Czeremoszu, graniczy od płn. wsch. i wsch. z Banillą Ruską, od płd. i płd. zach. z Ispasem, a od zach. z Rybnem w Galicyi. Zachodnią granicę tworzy rz. Czeremosz; wzdłuż wsch. granicy na niewielkiej przestrzeni płynie pot. Korytnica, napływająca z obszaru Ispasa z pod Ispasa majdańskiego 494 m. ; Milewo Milkowitz Milischau Milkowce Milguniszki Miliszewy Miliszki Militsch Militschek Milkendorf Milkersdorf Milkow Milkonty Milkinięta Milkiewicze Milkel Miliszew Milkowicze przepływa ona płd. wsch. obszar M. w kierunku płn. wsch. , poczem wzdłuż granicy na I płn. , w końcu przechodzi na obszar Banilli Ruskiej, gdzie zlewa swe wody do Czeremoszu. Oprócz tej wody obszar M. , i to zachodni zraszają Rozstoka, wschodnie ramię Czeremo szu, i Młyński pot. , wschodnie ramię Roztoki; oba potoki wpadają do Czeremoszu. Tędy wiedzie gościniec z Wyżnicy do Waszkowiec. Zabudowania legły przeważnie między tym gościńcem a pot. Roztoką, mniejsza część na wsch. od pomienionego gościńca. Wzniesienie wsi przy ujściu Roztoki wynosi 275 m. Dzieli się na trzy obszary, od swych właścicieli zwa ne M. Bohosiewicz dwór, folwark, gorzelnie i słodownia, M. Flondor I dwór, folwark i młyny i M. Flondor II dwór, folwark i młyny. Właściciele są spadkobiercy Teodora Romaszkana, Jerzy i Leon Flondorowie. Parafia greckonieunicka w miejscu. Liczba mk. na obszarze. gminnym 1741, dworskim Bohosiewicza 89, Flondora I 65, FI. II 29, razem 1924 1880 r. . St. poczt. Banilla Ruska. Br. G. Milischau dok. , ob. Mileszewy. Mlliska dok. , ob. Milica. Miliszew niem. , ob. Mileszewy Miliszewy, wś, pow. lipnowski, gm. Nowogród, par. Ciechocin, odl. o 20 w. od Lipna, ma 42 dm. , 449 mk. , 1312 mr. gr. dobr. , 30 mr. nieuż. , 204 mr. ziemi folw. rząd. Posiada szkołę początkową. W 1827 r, wś rząd. , 26 dm. , 231 mk Miliszki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 28 w. od Władysła wowa. Ma 12 dm. , 126 mk. W 1827 r. 13 dm. , 122 mk. Br. Ch. Miliszki 1. wś włośc. i zaśc, pow. trocki, w 3 okr. polic, gm. Jezno, okr. wiejski Wieżańce, o 8 i 9 w. od Jezna; wś ma 23 a zaśc. 7 dusz rew. 2 M. , folw. , pow. szawelski, par. krupiewska, 1 wł. rozl. , własność Limonta. J. Krz Militsch, niem. , ob. Mielice. Militschek niem. , ob. Mieliczki. Milken niem. , ob. Miłki Milkendorf, czes. Dochov, wś, pow. Freudenthal na Szląsku austr. Posiada szkołę ludową i zarząd leśny dóbr ks. Lichtensteina Milkersdorf niem. , ob. Górna. Milkel niem. , ob. Minakał łuż. Milki 1. dobra, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Jody, okr. wiejski M. , o 10 w. od Jod a 72 w. od Dzisny. Niegdyś należały do Ikaźni i były własnością ks. Sapiehów, od nich około 1754 r. przeszły do Stanisława Burzyńskiego, instygatora litew. , dalej syna jego Tadeusza, kasztel. smoleńskiego, wreszcie syna ostatniego Ignacego Burzyńskiego, ssty bracławskiego. Po bezpotomnym jego zejściu 427 spadły na rodzoną jego siostrę Teresę Jmndziłłową. Około 1818 r. przez eksdywizyę rozpadają się na części 1 Aliny Niezabytowskiej; 2 Otona Kopańskiego, 43 dusz we wsiach Stryżki 18 i Bieldziuki Bildziugi 25 dusz; 3 Trojanowskich 9 dusz we wsi Biel dziuki i 4 Giedrojciów 4 dusz we wsi Wory. O 1 w. jest kościół filialny murowany, blisko wsi Borodzienicze, pod wezw. ś. Józefa, w 1830 r. fundowany przez Józefa Łopacińskiego, rot mistrza kawal. narod, lit. , w którym są groby rodziny Łopacińskich. Okr. wiejski M. obej muje wsie Wory, Bieldziuki Bildziugi Tro janowskich, Bieldziuki Kopańskich i Strzyżki i ma 50 włościan uwłaszczonych i 6 beznadziałowych. 2. M. , wś, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Traby, okr. wiejski Gruszczeńce, 49 dusz rew. , należy do dóbr rząd. Traby. A. K. Ł. , J. Krz. Milki, ob. Miłki. Milkiewicze 1. wś, pow. nowogródzki, ka plica katol. parafii Nowogródek. 2. M. , folw. , pow. miński, 10 włók i 9 mr. ; od 1842 r. wła sność Pawluciów. A. Jel Milkinięta, wś, pow. oszmiański, w 4 okr. polic, gm. i okr. wiejski Wiszniów, 1 dusza rew. ; należy do klucza wiszniowskiego hr. Chrapowickich Milkonty, folw. szlach, nad rz. Komajką, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. Komaje, okr. wiejski Korolewce, o 22 w. od Święcian, 1 dm. , 24 mk. , z tego 6 kat. , 18 starow. ; własność Narwojszów Milkow niem. , tak zowią teraz dobra Brocz, w pow. wałeckim Milkowce, wś, pow. krzemieniecki, należały niegdyś do ordynacyi ostrogskiej, mocą ugody kolbuszowskiej ustąpione w 1753 r. przez SanguszkęCzartoryskiemu Milkowicze 1. wś i dobra poradziwiłłowskie w płd. stronie pow. słuckiego, nad rzeką Słuczą, w 1 okr. polic. starobińskim, w gm. starobińskiej, przy drodze wiodącej wzdłuż brzegów Słuczy ze Starobina do mka Lenina w Mozyrskiem; wś ma 16 osad, dobra przez wiano księżniczki Stefanii Radziwiłłowny prze szły w pierwszej ćwierci tego stulecia do ks. Wittgensteinów, mają około 786 włók obsza ru, w jednym obrębie leśnym, pełnym dzikie go zwierza i dobrego drzewostanu, grunta lek kie, łąk obfitość. 2. M. , wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic, gm. Mikołajewo, okr. wiejski i dobra Hołomyśl, o 7 w. od Mikołajewa, 22 dusz rew. ; własność Mirskich. 3. M. al. Miłkowicze, wś, pow. bielski, kapl. katol. , dawniej filia parafii Drohiczyn. 4. M. , ob. Miłkowicze, A. Jel, J. Krz. , Milkowitz, niem. , młyn na pols. prus. Ma zurach, pow. niborski, st. p. Koszelewki, 1856 r. 8 mk. Kś. Fr, Milkowszczyzna Milkowo, leśnictwo do dóbr Lubasz w pow. czarnkowskim ob. Lubasz, 2. Milkowszczyzna 1. Miłkowszczyzna, wś nad Niemnem, pow. grodzieński, o 41 w. od Grodna, przy drodze z Grodna do Wołkowysk, b. st. poczt. ; była tu kaplica katol. par. Kamionka. Należała niegdyś do ekonomii grodzieńskiej. Miejsce urodzenia Elizy Orzeszkowej 1842 r. . Włościanie zapłacili za ziemię 7602 rs. 32 kop. wykupu. 2. M. , wś, pow. oszmiański, w 4 okr. polic, gm. Wiszniów, okr. wiejski Wójtowicze, o 5 1 2 w. od. Wiszniowa a 45 w. od Oszmiany, 12 dm. , 68 mk. , w tej liczbie 35 prawosł. i 33 kat. 45 dusz rew, ; należy do klucza Wiszniewskiego hr. Chreptowieza. 3. M. , wś i dobra, pow. mozyrski, własność Oskierków. 4. M. , folw. , pow. lepelski, w 1 okr. polic, gm. Orzechowno; należy do Orzechowna, Hrebnickiego. Milkowszczyna albo Prawiednicka ziemia sofijskiego monasteru w Kijowie, dawna nazwa wsi Borszczahówka Sofijska, w pow. kijowskim, nad rzką Borszczahówką. Wieś należała niegdyś do monasteru ś. Zofii sofijskiego w Kijowie i w początku zeszłego wieku liczyła 3 chaty; w 1787 zabrana na skarb, liczyła 126 mk. ; obecnie ma 622 mx. , trudniących się przeważnie ogrodnictwem. J. Krz. Milkuńce, folw. pryw. nad rz. Rawdańką, pow. lidzki, 5 okr. polic, o 36 w. od Lidy a 16 w. od Ejszyszek, 9 mk. katol. , 4 mahometanów. Milkuny 1. wś rząd. , pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Dziewieniszki, okrąg wiejski M. , o 5 w. od Dziewieniszek a 33 w. od Oszmiany, 14 dm. , 134 mk. katol. 71 dusz rew. , należy do dóbr Jurgielany. M. , okręg wiejski, obejmuje wsie Plusty, Zabieliszki, Chomucie, Szurkizy, Rudnia, Leśna, Smoliszki, M. , Jurgielany, Jurgielaniszki; 153 włościan uwłaszczonych, 142 włościan skarbowych. 2. M. , wś nad rz. Świłką, pow. święciański, w 3 okr. polic, o 16 w. od Święcian, 14 dm. , 157 mk. , w tej liczbie 2 prawosł. , 2 katol. , 16 mahom. , 137 starowier. 3. M. , wś nad rz. Wartynką dopływem Poni, pow. borysowski, w 3 okr. polic dakszyckim, gm. witunicka, ma 30 osad włócznych, miejscowość lesista, w około niziny, grunta lekkie. J. Krz. , A. Jel. Milkurpen al. Klooschen ob. , wś i nadleśnictwo. Miłkuszki 1. zaśc. szlach. nad strum. Jodeliszki, pow. święciański, w 1 okr. polic, 2 dm. , 21 mk. kat. 2. M. , wś włośc, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. i okr. wiejski Hoduciszki, 25 dusz rew. 3. M. , zaśc rząd, nad pot. Intoka, pow. święciański, w 3 okr. polic, o 32 w. od Święcian, 6 dm. , 50 mk. katol. J. Krz. Milkwitz niem. , ob. Miłkecy łuż. . Millenberg, niem. dok. Mynnemberg, Mynnemherg i Mildenbergk, wś pod Ornetą, po w. brunaberski, st. p. Lichtenau, par. kat. i okr. urz. sta nu cywil. Migehnen. Miała 233 mk. w 1856 r. Henryk v. Luter vogt der Kirchen zu Ermland nadaje Hermanowi i jego spadko biercom wś Mynnemberg z 40 wł. Z tych ma Herman posiadać 4 wolne na prawie chełm. i sołectwo oraz karczmę we wsi. Daje mu także małe sądownictwo das mynste gerichte, więk sze zaś das do geet an Hals und an haut ma wykonywać syndyk biskupi, który pobierać będzie 2 3 kar sądowych, podczas kiedy trze cia część przypadać będzie sołtysowi. Posiedzicielom reszty włók dajemy 9 lat wolności, po których upływie będą nam płacili na św. Marcin 1 2 grzywny zwyczajnej monety i 4 kury od włóki. Świadkowie Jakób, prob. w Mynien; Jan Kristani, mieszczanin z Orne ty i inni. Dan r. 1338 d. 22 czerw. ob. Cod. dipl. Warm. , I, str, 79 80. W XVI w. ustąpił tę wś bisk. Fabian kapitule, w za mian za Schillgehnen pod Brunsbergiem tam że, str. 480 i 516, co potwierdza potem bisk. Moriz Ferber. Dawniej stał tu młyn III, 376. Kś. Fr. Millerów, wś, pow. gostyński, gm. Szcza win Kościelny, par. Trębki. Ma dm. 11, lu dności stałej 67, rozległości ziemi ornej, prze ważnie pszennej, 220 mr. W. W. Millerówka, wś, pow. mohylowski gub. po dolskiej, gm. i par. Szarogród, należy do dóbr Budne dra Dobrowolskiego; w 1868 r. miała 22 dm. ; ob. Budne. Lr. M. Millerowo, st. poczt. w okr. donieckim, ziemi wojska dońskiego, i st. dr. żel. woroneskorostowskiej, pomiędzy st. Malczewską 21 w. i Tarasówką 22 w. o 369 w. od Woroneża a 241 w. od Rostowa. Milleschoutz, Unter, ob. Słobodzia nad Suczawą, Milleszowce, OberMilleschoutz al. Milescheutz, Milischeutz, wś parafialna, w pow. radowieckim, na prawym brzegu Suczawy; gra niczy od płn. zach. z Badowcami, od płn. wsch. z Czybenami IstenSegits, od wsch. ze Słobodzią suczawską, a od płd. zach. z Jazłowcem. Cerkiew parafialna greckonieunicka i kościół ewangielicki w miejscu. Liczba mk. 2358 1880 r. . Własność rządowa. Stadnina końska i st. kol. żel. lwowskoczerniowiecko jaskiej, odl. 338 kil. od Lwowa. St. poczt. w Radowcach. Br. G. Millewen niem. , ob. Milewo. Minie, wś nad Czeremoszem, pow. wyżnicki na Bukowinie. Gmina ma 1741 mk. , sama zaś wieś ma trzy dwory i 183 mieszk. 1881 r. . Ob. Miliów. Millikau, ob. Milików. Millucken niem. , ob. Miłuki, Milkuny Milkurpen Millenberg Milkowo Milischau Millerówka Millerowo Milleschoutz Milleszowce Millewen Millikau Millucken Milkowszczyna Milkuńce Milkowo Milluhnen 1. niem. , wś na Litwie prusk. , pow. stołupiański, st. p. Stołupiany, 374 mk. r. 1856. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał w 1880 r. 2556 mk. R. 1882 urodziło się 110 dzieci, zawarto 25 ślubów, umarło 54 osób. 2. M. niem. , majątek chełm. na Litwie prusk. , pow. stołupiański, st. p. i kol. Stołu piany, 7 kil. odl. ; do dóbr tych należą folwar ki Kerstuppen, Junkerwald i Leegen; cały ten klucz obejmuje 612, 80 ha roli orn. i ogr. , 115 łąk, 15 nieuż. , razem 742, 80 ha; czysty do chód z gruntu około 6950 mrk. Właśc. Louis Donalies, członek izby poselskiej; w miejscu jest gorzelnia, browar, młyn wodny, olejarnia i cegielnia. W 1856 r. 77 mk. Kś. Fr. Millwyn, niem. , ob. Melwin, Milnica, przys, do Korszyłówka, pow. zbaraski. Milniki, wś, pow. święciański, w 1 okr. po lic, gm. i okr. wiejski Zabłociszki, 2 dusze rew. ; należy do dóbr Zabłociszki, własność Zeifertów. J. Krz. Milno po rusku Mylno z Bukowiną, wś, pow. brodzki, 42 kil. na płd. wsch. od Brodów, 7 kil. na wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Załoźcach, 24 kil. na płn. wsch. od najbliż szej stacyi kolej. w Jeziernej. Na wsch. leży Gątowa, na płd. Ditkowce i Mszaniec obie w pow. tarnopolskim, na zach. Blich, na płn. Gaje załozieckie al. roztockie część Załoziec. Płn. wsch. część wsi przypiera na przestrzeni 7 kil. do granicy gub. wołyńskiej, za którą leżą Baczuki i Aleksiniec w pow. krzemienieckim. W obrębie wsi nastają we wsch. stronie dwa strumyki, które się następnie łączą i tworzą pot. Huk ob. , dopływ Seretu, płynący na zach. do Blichu W dolinie Huku leżą zabudowania wiejskie, a mianowicie część wsi Bukowina, na zach. od niej Milno, dalej na zach Krasnowieczyzna, Podliski, Kamionka i folw. Halawa. Ha praw. brz. Huku, w płn. zach. stronie obszaru leży las Torebiec, a na płn. od niego wznosi się wzgórze Szwed do 418 m. znak triang. . Na płn. wsch. wznosi się w niwie Pod gruszą jeden punkt do 385, drugi do 351 m. Na lew. brz. Huku leży las Kamieniecka dębina, ze szczytem 377 m. wysokim. Własn. więk. ma roli orn. 549, łąk i ogr. 111, past. 69, lasu 1524 mr. ; własn. mniej. roli orn. 3049, łąk i ogr. 270, pastw. 100, lasu 8 mr. W r. 1880 było 2223 mk. w gminie, 76 na obsz. dwor. między nimi 1073 obrz. rzym. kat. , 1012 gr. kat. . Par. gr. kat. w Milnie, dek. załoziecki, archidyec. lwow. We wsi jest cerkiew. Do parafii należą Blich i Gątowa. Par. rzym. kat. w Załoźcach. Jest tu także kaplica, w której się niekiedy msza odprawia, i szk. etat. jednokl. Był tu niegdyś zamek, dziś stoją tylko ruiny. Marmurowe posadzki powyjmowano, ledwo kilka okruchów z nich pozostało. Z kamieni zbudowano stajnie i oficyny dla oficyalistów. Piwnice sięgają daleko w dziedziniec. W polu na Mogiłkach i Maniukach znachodzono dawniej rozmaite starożytności kamienne, bronzowe i żelazne, Lu. Dz. Milnyk, nazwa staroż. grodu ruskiego z epoki Daniela i Romana, wspominana często w latopisie wołyńskim. Gród wraz z zamkiem zniszczyli Tatarzy. Zajmował on prawdopodobnie część dzisiejszego Milna i Załoziec. Milobandze dok. , ob. Miłobądz. Milonki, niem. Milonken, wś, pow. kośclei ski, st. p. Pogódki, tamże szkoła i paraf. kat. , ew. Skarszewy. Zawiera 4 gburskie posiadł i 1 zagrodę, razem 240, 55 mr. obszaru; 5 dm. , 35 mk. w l868r. Odl. od miasta pow. 3 1 2 mili, od wsi paraf. kośc. 1 4 mili. Wś ta została wydana na własność zapisem z d. 23 paźdz. 1788 r. ,, Varia acta w Pelplinie wymieniają kolonię Milonki, położoną w kluczu pogódzkim, jako własność cystersów w Pelplinie str. 80. Mała ta osada jest otoczona cała lasem. Miloradesdorf dok. , ob. Mielenz. Miloschewo niem. , ob. Miłoszewo, Milow dok. , ob. Melanki, Milów, gajówka koło Podmanasterza na obsz. dwors. Romanowa, pow. bobrecki. Milowce 1. mylnie Mielowce, wś nad rz. Zbruczem, pow. kamieniecki, w 1 okr. polic. Zwaniec, gm. Rychta, par. kat. Czarnokozińce, prawosł. Kudryńce, 89 dm. , do 400 mk. , 309 dzies. ziemi włośc. Jest tu pograniczny posterunek; grunta górzyste; gips. Należała do Arciszewskiego, Łukanowskiego i Zelewskiego. 2. M. , ob. Malejowce. J. Krz. Milowe, bagno, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, ciągnie się od jez. Wiersnie na przestrzeni pięciu wiorst w lasach i jest siedzibą dzikiego zwierza, oraz wilków, które w tej okolicy dużo szkód zrządzają włościanom. Milowice al. Miłowice, wś, folw. i kop. wę gla nad rz. Brynicą, pow. będziński, gm. Gzichów, par. Czeladź. M. graniczą z Sosnowica mi i leżą w pobliżu granicy od Prus. W 1827 r. było tu 29 dm. , 164 mk. , obecnie wś ma 44 dm. , 725 mk. , 224 mr. ziemi; folw. 23 dm. , 60 mk. , 578 mr. 271 mr. ornej, własność Kuźnickiego. Do folwarku i jego właściciela nale ży kopalnia węgla Wiktor, w której w 1881 r. pracowało 323 ludzi, 7 maszyn o sile 745 koni i wydobyto 4, 712, 184 pudów węgla, pod czas, gdy w 1877 r. dobyto tylko 3, 434, 293 pudów i pracowało 197 ludzi. Prócz kopalni istnieje tu huta cynkowa, zajmująca 40 ro botników i produkująca za 17, 000 rs. rocznie. Tutejszy pokład węgla ma 30 stóp gru bości. Br. Ch. rozMilówka 1. mczko, pow. żywiecki, leży Ina prawym brzegu Soły, 446 m. npm. , w okolicy górskiej i lesistej. Dolinę, w której Milluhnen Millwyn Milnica Milniki Milno Milnyk Milobandze Milonki Miloradesdorf Miloschewo Milow Milów Milowice Milszlauken Milstrich Milsk Milowski potok Milluhnen Milsz siadło się mczko, zasłania od wsch. góra Prusów 1009 m. , od południowego wschodu Sucha góra 1041 m. , a po lewym brzegu Soły Zabawa 824 m. , od zach. Kiczera Mała 798 m. , a od płn. nad wsią Kamesznicą Małą Barania 658 m. npm. Te góry zamykają zupełnie widok. Naprzeciw mczka wpływa do Soły z prawego brzegu Nieledwia, samo zaś mczko przecinają małe potoki Tymówka, Milewski i dwa mniejsze bezimienne. M. ciągnie się długą ulicą po większej części drewnianych domów wzdłuż gościńca z Żywca przez Rajczę do Ujsoli. Koło kościoła oddziela się od tego gościńca droga do Kamesznicy, łącząca się z gościńcem prowadzącym do Jabłonkowa i Czaczy na Szlązku. Na wsch. od mczka ku granicy szląskiej ciągną się rozległe lasy na górach, pośród których znajdują się oddzielne grupy domów i hale zwane także Milówkami. Geologiczną budowę terytoryum M. badał i opisał Szajnocha Studya, Kosmos, 1884, str. 110 i 150 nast. . Rezultat poszukiwań jego następujący Nad kompleksem czerwonych iłów spoczywają muszlowate, strzałkowe, jasno szare łupki piaszczyste, bogate w łyszczyk, dalej wsuwają się twarde ławice piaskowców, ku górze coraz grubsze i liczniejsze. Można odróżnić ośmnaście ławic piaskowca z coraz większą grubością od 10 do 30 cali, a wreszcie rozpoczynają się kolosalne warstwy masywnego gruboziarnistego piaskowca. Każdą partyą piaskowca oddziela od drugiej gruba warstwa ilastych łupków. W piaskowcach trafiają się zwęglone resztki roślin i żyły kalcytu. Na dołączonej mapie oznaczył Szajnocha formacyą doliny M. jako eocen, wschodnie zaś wzgórza, jako oligocen. M. ma 2059 mk. rzym. kat. i około 300 izrael. Posiada kościół par. rzym. kat. , sąd powiat. , notaryat, urząd poczt. i telegr. , stacyą kolei podkarpackiej, szkołę dwuklasową i aptekę. Sądowi podlega 5 gmin i 1 obszar więk. pos. , z ogólną liczbą 25904 mieszk. Do podniesienia przemysłu i handlu służy stowarzyszenie oszczędnościowe i pożyczkowe p. t. Opatrzność. W r. 1883 miało to stowarzyszenie 391 członków z udziałami 5636 zł. w. a. i funduszem rezerwowym 682 zł. w. a. Koszta administracyi wynosiły 394 zł. , udzielono pożyczek 9908 zł. , a ruch kasowy wynosił 84579 zł. w. a. W mczku odbywają się co czwartek targi, a nadto dwanaście dorocznych jarmarków na płody góralskie. M. założona w państwie żywieckim przez Komorowskich, została 1623 r. nabytą wraz z temi dobrami przez królową Konstancyę, która w r. 1628 lub 1627 założyła tu parafią rzym. kat. i zbudowała drewniany kościół. Ten jednak obecnie nie istnieje. Teraźniejszy murowany pochodzi z pierwszej połowy b. wieku. Dzwony pochodzą z lat 1642 i 1663, a w zakrystyi przechowują ornat zwykłej roboty z r. 1598 darowany przy erekcyi parafii. Na cmenta rzu i przy drodze są dwie murowane, dosyć obszerne kaplice. Pierwotnie obejmowała pa rafia wsie Radeczki z Czułajowem, Sól, Ujsol, Rycerkę, Kamesznicę, Węgierską górkę, Nie ledwią, Szare i Cisiec. Później do r. 1844 miała filię w Rajczy, obecnie dyec. krakow ska, dek. żywiecki obejmuje Cisice, Kameszni cę, Nieledwią, Szare i Żabnicę, z ogólną liczbą 12681 rzym. kat. , 5 gr. kat. , 4 ewang. i 300 izrael. Obszar więk. pos. arcyks. Albrechta ma 6 mr. roli i 1458 mr. lasu; pos. mniej. 1200 mr. roli, 390 mr. łąk i ogr. , 1057 mr. pastw. i 338 mr. lasu. M. graniczy na płn. z Ciscem a na płd. z Rajczą. O tej miejscowości piszą Siarczyński, Rkp. Bibl. Ossol. , 1826; Jano ta Żywiecczyzna, str. 60, i Łepkowski Rocz nik Tow. nauk. krak. z r. 1861. 2. M. , wś, pow. brzeski, par. rzym. kat. , urząd poczt. i sąd powiat. w Wojniczu, odl. o 7 5 kil. Wś leży na wzgórzu 343 m. npm. , na lewym brze gu Dunajca, przy gościńcu z Wojnicza do Zakluczyna. Od rzeki oddziela tę wieś las Kazaniec, pokrywający wzgórza dochodzące 366 m. bezwzględnej wysokości, od płd. zaś ma obszerniejsze lasy zwane Podbuczyną. Liczy 451 mieszk. rzym. kat. Pos. więk. hr. Jana Stadnickiego ma obszaru 125 mr. roli, 4 mr. ogrodu, 3 mr. pastw. i 341 mr. lasu; posiadł. mniej. 299 mr. roli, 57 mr. łąk, 43 mr. pastw, i 22 mr. lasu. W lesie, w miejscu od wsi oddalonem, znajduje się fabryka prochu strzelni czego Tatomir Geogr. Galic, 101. M. gra niczy na zachód z Grabnem, na północ z Wiel ką wsią, a na płd. z Sukmaniem. Mac, Milowski potok al. Milówka, potok górski, wypływa w Beskidzie żywieckim, w obszarze gm. Milówki, w pow. żywieckim, ze źródeł leśnych, na płd. wsch. granicy tejże gminy z gm. Żabnicą; płynie na lekki płn. zach. parowem leśnym, nad którym od płd. wznosi się Sucha góra 1042 m. , a od płn. szczyt Prusów 1009 m. i koło zabudowań Maślonków zwanych w Milowce zlewa swe wody do Soły z prawego brzegu. Długość biegu 6 kil. Br. G. Milsk 1. al. Mylsk, wś, pow. łucki, m zach. od m. Sokula. Wspomina tę wś w swych pa miętnikach kn. Kurbski, t. I, 70. 2. M. No wy, w dok. Nowe Mylsko wś kośc. nad rz. Uście, pow. Ostrogski daw. w pow. łuckim, na płn. zach. od m. powiat. Por. Arch. J. Z. E. , cz. V, t. 1, 192, 193. J. Krz. Milstrich niem. , ob. Jitro. Milsukalns łotew. , ob. Huening, MilszKapaj łotew. , góry nad brzegiem Baltyku, między Libawą a Połągą, do których lud przywiązuje mnóstwo podań. Milszlauken al. Milschlauken niem. , wś na pol. prus. Mazurach, pow. wystrucki, st. p. Milsukalns Miluppa Milusy Milusze Miluszki Milutany Miluty Milwe Milwidowszczyzna Milwidy Milwlńska huta Milwin Milżyn Aulowoehnen, okr. urz. stanu cywil. Keppurlauken, 54 mk. w 1856 r. Kś. Fr. Milthalersberg niem. , dobra, pow. węgoborski, st. p. Węgobork. M. jest właściwie przedm. Węgoborka. R. 1730 d. 10 lipca na daje król Fryderyk Wilhelm I radnemu mia sta Janowi Gotfrydowi Dawidowi, który się zobowiązał na nowym rynku dom wystawić, rozgart i ogród warzywny, zawierające 2 wł. i 23 mr. , które stanowią dzisiejsze dobra M. Nazwę wzięły od jednego z późniejszych wła ścicieli, żyjącego pod koniec zeszłego stulecia i zowiącego się Milthaler. Kś. Fr. Miltitz niem. , ob. Miłocicy łuż. . Milucken al. Mylucken niem. , ob. Miłuki Milucken niem. , ob. Jurki, Miluńce 1. wś szl. , pow. święciański, w 2 okr. polic, o 71 w. od Święcian, 4 dm. , 35 mk. kat. 2. M. , wś włośc. i folw. , pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Siedlicko, okr. wiejski Hermaniszki, o 9 w. od gminy a 53 w, od Oszmiany; folw. M. , własność Rewkowskich, ma 9 mk. kai, 6 izrael. ; wś M. 15 dm. , 25 mk. kat. 3. M. , wś, pow. nowoaleksandrowski, okr, polic. rakiski, o 56 w. od m. pow. , 7 dm. , 60 mk. , dom modlitwy starowierców 1859. Miluniszki 1. wś włośc. nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, 5 okr. polic, o 29 w. od Lidy a 10 w. od Ejszyszek, 1 dm. , 5 mk. kat. 2. M. , os. karcz. nad rz. Dybnią, pow. trocki, w 1 okr. polic, o 52 w. od Trok, 1 dm. , 9 mk. żydów; młyn wodny drewniany. Miluppa, rz. w pow. Władysławowskim, po czyna się pod Sobiniami, płynie w kierunku płd. zach. przez Barzdy, Stogucie, Żardele, Janukiszki, Stoczki i pod Tumpejami wpada z praw. brzegu do Szeszupy. Długa przeszło 12 w. Przyjmuje z praw. brzegu pod Stoguciami i z lewego o parę wiorst powyżej, dwa strumienie bez nazwy. J. Bliz. Milusy al. Milusze, niem. Milussen, wś na pol. prus. Mazurach, pow. łecki, st. p. Prostki, okr. urz. stanu cywil. Borki. M. istniały już r. 1546 i czyniły 2 służby ob. Kętrz. , O ludn. pol, str. 265 i 463; mają szkołę ew. W 1856 r. 202 mk. Kś. Fr. Milusze, wś, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. aleksandrowska, okr. wiejski horodeński, 9 dusz rew. ; należy do dóbr Horodno sukcesorów hr. Maurycego Potockiego. J. Krz. Miluszki, wś, pow. chorolski, gub. połtawska, nad rz. Chorol, o 18 w. od m. pow. Ma 183 dm. , 1456 mk. F. S. Milutany, okol. , pow. trocki, w 4 okr. polic. , o 46 w. od Trok, 11 dm. , 69 mk. , z tego 67 katol. , 2 żydów. Miluty, wś i dobra skarbowe, w mścisławskiem, niegdyś sstwo niegrodowe, około 1740 r. we władaniu Ign. Łopacińskiego, 1757 Karola Święcickiego. Milwe, ob. Milewo. Milwidowszczyzna, folw. , pow. oszmiański, w 2 okr. polio. , o 36 w. od Oszmiany, 2 dm. , 15 mk. katol. Milwidy 1. okel. szl. , pow. wileński, w 5 okr. polic. 5 gm. Soleczniki, okr. wiejski W. Soleczniki, 2 dusze rew. jednodworcy, 20 dz. ziemi uprawnej; należy do dóbr rząd. Tarakańce. 2. M. , folw. i dwór nad rz. Szypetą, pow. lidzki, w 5 okr. pols. , o 55 w. od Lidy a 22 od Ejszyszek, 3 dm. , 30 mk. kat. 3. M. , os. karcz. , pow. lidzki, 5 okr. polic, o 46 w. od Lidy, 1 dm. , 9 mk. , kat. 4. M. , okol. szl. nad rz. Degutką, pow. lidzki, w 5 okr. polic, o 46 w. od Lidy a 32 od Ejszyszek, 10 mk. kat. 5. M. , ob. Melwidzie. 6. M. , lit. Milwida, dobra nad rz. Wentą, pow. szawelski, w 2 okr. pol. , par. Kurszany, o 23 w. od Szawel a 3 w. od Kurszan, folw. nie źle zabudowany, piękny sad owocowy, około 32 włziemi. Własność Anieli z Rodowiczów Grużewskiej. Por. szczegóły podane pod nazwą Melwidzie. 7. M. Kieciny, folw. 5włókowy, tamże, niegdyś Milwidów, dziś włościański. J. G. Milwidzie 1. wś, pow. szawelski, gm. janiska, 28 dusz, 345 dz. ziemi. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. niemoksztyńska. 3. M. , ob. Melwidzie. Milwin, ob. Melwin, Milwinowo, folw. szl. , nad rz. Dunaje, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, o 28 w. od Oszmiany, 1 dm. , 24 mk. katol. Milwlńska huta, ob. Melwińska huta. Milzig, wś i dobra, pow. zielonogórski na Szląsku pruskim. Posiada kościół kat. paraf. , szkoła ew. od 1753 r. , szkołę kat. W 1844 r. 79 dm. , 529 mk. 48 kat. . Do M. należy folw. Protzke. Par. ewang. i poczta Zabor niem. Saabor. Br. Ch. Milżyn wś i Milżynek, pow. włocławski, gm. Piaski, par. Zgłowiączka, odl. 24 w. od Włocławka. W 1827 r. M. 15 dm. , 117 mk. Milźynek zaś 6 dm. , 40 mk. Folw. M. z wsią M. i Zaborowo, rozl. mr. 563 gr. or. i ogr. mr. 454, łąk mr. 80, past. mr. 6, nieuż. i place mr. 23; bud. mur. 9, z drzewa 7; płodozmian 12polowy. Wś. M. os. 19, z gr. mr. 21; wś Zaborowo os. 8, z gr. mr. 335. Folw. i wś Milżynek rozl. mr. 443 gr. or. i ogr. mr. 335, łąk mr. 96, nieuż. i place mr. 12; bud. mur. 7, z drzewa 2. Wś Milżynek os. 9, z gr. mr. 13. MII. .. ., nazwy miejscowości tu się odaoszące a mepomieszczone, ob. pod Mil, Miła, wś, pow. konecki, gm. i par. Niekłań, odl. 15 w. od Końskich. Ma 9 dm. , 55 mk. , 24 mr. ziemi włośc i 8 w. ziemi dwors. , należącej do dóbr Niekłań. Br. Ch. Mila 1. rzka w pow. święciańskim, przepływa koło wsi Jacuny. 2 M. , rzka w wsch. str. pow. ihumeńskiego, bierze początek w le Miltitz Milthalersberg Milwidzie Milowski potok Milucken Miluńce Miluniszki Miłaczew Miła Mila Roskosz Miłachowice Miłachowo Mitajcie Miłaje Miłaków Miłaniszki Miłasze Miłaszewicze Miłaszewo Miłaszewszczyzna Miłaszki Miłaszyki Miłaszyszki Miława Milthalersberg sistych moczarach około wsi Zahacie, przecina drogę prowadzącą do wsi Dubna, wpada do Brusienki, dopływu Dołżanki; płynie w kierunku zach. płdn. wśród odludnego Polesia; długa około 1 mili. A. Jel. Miła, os. karcz. , pow. wileński, w 5 okr. polic, o 15 w. od Wilna, l. dm. , 5 mk. żydów. Mila Roskosz, ob. . Mołoczno, Miłachowice, ob. Głuchów 3. , mylnie podane za Miłochniewice ob. . Miłachowo, wś, pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Swierczyn, odl. 11 w. od Radzie jowa. W 1827 r. par. Kobielice, 15 dm. , 146 mk, Folw. M. rozl. mr. 412 gr. or. i ogr. mr. 234, łąk mr. 60, wody mr. 35, lasu mr. 60, zarośli mr. 15, nieuż. i place mr. 4; bud. mur. 5, z drzewa 5. Na obszarze folw. jezioro i sta wy, pokłady torfu. Folw. M. w r. 1873 od dzielony od dóbr Opielanka. Br. Ch. Miłaczew 1. kol. i folw. , pow. słupecki, gm. Kleczew, par. Złotków, odl. od Słupcy w. 22; kol. dm. 9, mk. 67; folw. dm. 3, mk. 22, Folw. M. rozl. mr. 273 gr. or. i ogr. mr. 210. łąk mr. 23, w dzierżawach wieczystych mr. 30, nieuż. i place mr. 10; bud. mur. 6, z drzewa 1; płodozmian 11polowy; są pokłady torfu. 2. M. , wś i folw. , i Miłaczewek, wś i folw. , pow. turecki, gm. Skarzyn, par. Malanów, odl. od Turka w. 12 1 2 Miłaczew wś, ma 8 dm. a wraz z kol. Józefów, Miłaczewek, os. Młyny Miłaczewskie i wś Miłaczewek ma 409 mk. ; fol. M. dm. 6, mk. 36; Miłaczewek folw. 3 dm. , 57 mk. W 1827 r. M. ma 26 dm. , 107 mk. a Miłaczewek 17 dm. i 155 mk. Por. Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 70. Dobra M. składają się z folw. M. i Miłaczewek, wsi M. , Miłaczewek i Potaźnia, rozl. mr. 986 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 470, łąk mr. 14, lasu mr. 164, nieuż. i place mr. 24, razem mr. 672; bud. murow. 9, z drzewa 10; płodozmian 12polowy; folw. Miłaczewek gr. or. i ogr. mr. 251, łąk mr. 22, lasu mr. 31, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 314; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodozmian 6polowy; wiatrak. Wś M. os. 30, z gr. mr. 637; wś Miłaczewek os. 16, z gr. mr. 113; wś Potaźnia os. 15, z gr. mr. 154. Br. Ch. ., A. Pal. Mitajcie 1. wś, pow. rossieński, par. gawrańska. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. girtakolska. 3. M. , okolica szl. , pow. szawelski, gm. podubiska. Joanna Grudzińska ma tu 3 wł. ziemi, Adolf Michniewicz 1 włokę. Miłaje, zaśc. szl. nad rzką t. n. ,; pow. święciański, 3 okr. polic, o 9 w. od Święcian, 1 dm. , 10 mk. katol. Miłaków 1. wś i os. młyn. , pow. piotrkowski, gm, Woźniki, par. Bogdanów. Ma 12 dm. , 116 mk. , 236 mr. ziemi włośc; os. młyn. , 1 dm. , 7 mk. , 6 mr. W 1827 r. 7 dm. , 68 mk. 2. M. , wś włośc, pow. konecki, gm. i par. Gowarczów ob, , odl. 10 w. od Końskich, ma 29 dm. , 215 mk. , 396 mr. W 1827 r. 16 dm. , 124 mk. Wspomina ją Długosz jako dziedzictwo Zuzanny Magierowej h. Rawa Dług. I, 334 a także i Lib. Ben. Łaskiego t. I, 695. Miłaniszki, folw. , pow. święciański, w 4 okr. polic, gm. , okr. wiejski i par. kat. Niestaniszki, o 8 w. od urz. gmin. , dawniej attynencya Niestaniszek, b. własność Napoleona Święcickiego, od 1858 Michała Kulwińskiego; do folw. należy wś Surgowce, 44 dusz rew. Miłasze 1. wś nad stawem, pow. oszmiański, w 4 okr. polic, gm. Wołożyn, okr. wiejski Suhwoździe, 56 w. od Oszmiany, 5 dm, , 38 mk. , w tej liczbie 29 prawosł. , 9 katol. 2. M. , pow. miński, w okr. polic. rakowskim, w okolicy pomiędzy Starem Siołem i wsią Dulicze, nad bezim. rzką wpadającą do Ptycza, w miejscowości wzgórzystej, 7 os. 2. M. , wś, pow. miński, na zach. od pierwszej, nad bezim. rzką wpadającą do Wołmy, 9 os. A. Jel. Miłaszewicze, wś i duże dobra nad rz. Uborć, pow. mozyrski, w 3 okr. polic turowskim, gm. Tonicz, przy drożynie z Głuszkiewicz do Słobody, Borowej i Rudni; we wsi jest cerkiew, 59 osad pełnonadziałowych i młyn. Dobra są dziedzictwem Bułhaków i ma ją około 706 włók; jest to najgłuchszy zaką tek w mozyrskiem. A. Jel. Miłaszewo 1. al. Miłoszowo, w spisach urzę dowych Miłotowo, wś nad jez. t. n. , pow. dzi sieński, w 3 okr. pol. , gm. Druja, okr. wiejski Idołta, przy trakcie z Dzisny do Drui, o 40 w. od Dzisny; 13 dm. , 119 mk. , w tej liczbie 34 prawosł, , 82 katol. , 3 żyd. 54 dusz rew. ; na leży do dóbr Idołta, Eugeniusza Miłosza. W M. jest zarząd gm. Druja, składającej się z 16 okr. wiejskich, 86 wsi i mającej 347 chat i 4843 ludności. 2. M. , folw. , pow. nowogródzki, 13 i pół włók rozl. , od r. 1860 własność Ju rewiczów. A. Jel. , J. Krz. Miłaszewszczyzna, folw. , pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Łoździeje, odl. 13 w. od Sejn, ma 6 dm. , 43 mk, W 1827 r. par. Berzniki, 2 dm. , 26 mk. Folw. M. rozl. mr. 1152 gr. or. i ogr. mr. 412, łąk mr. 152, past. mr. 50, wody mr. 4, lasu mr. 504, zarośli mr. 24, nieuż. i place mr. 7; bud. mur. 1, z drzewa 13; płodozmian 9polowy. Miłaszki, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Bohin, okr. wiejski Bohdanowo, o 18 w. od gminy, 50 dusz rew. Miłaszyki, wś pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 106 w. od Dzisny, 7 dm. , 26 mk. Miłaszyszki, dwór, pow. rossieński, par. niemoksztyńska, własność Dowiatta. Miława, wś, pow. mogilnicki, 17 dm. , 174 mk. , 1 ew. , 173 kat. , 65 analf. Poczta w Słowikowie o 3 kil. , gośc. o 3 kil, st. kol. żel. i tel. w Trzemesznie o 5 kil. Wspomina tę wieś por. Kamieniec Lib. Ben. Łaskiego t. I, I99. Miła Milawczyce, wś, pow. pińczowski, gm. Czarnocin, par. Stradów, leży na lewo od drogi bitej z Pińczowa do Skalbmierza. W 1827 r. 24 dm. , 152 mk. W XV w. dziedzicem Jan Nasion z Ostrowiec h. Topor. Jest tu 6 łanów kmiecych, 4 zagrodników, karczma. Płacą one dziesięcinę 9 marek prepozyturze wiślickiej, folw. zaś daje 5 mrk dziesięciny proboszczowi w Stradowie Dług. II, 418. W połowie XVII w. była własnością Stanisł. Szembeka, burgr. krakow. , od którego wziął. ją w dzierżawę w 1668 r. Pasek, autor znanych Pamiętników. Dobra M. składają się z folw. M. i Bieglów, attyn. leśnej Warszawa, wsi M. , Bieglów i Bugaj. Rozl. wynosi mr. 830 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 501, łąk mr. 46, past. mr. 11; las zwany Warszawa mr. 39, nieuż. i place mr. 30; w osadach karczem. mr. 9; razem mr. 636; bud. mur. 2, z drzewa 20; płodozmian 10 i 11polowy; folw. Bieglów gr. or. i ogr. mr. 180, past. mr. 2, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 194; bud. z drzewa 5; płodozmian 10polowy. Wś M. os. 38, z gr. mr. 114; wś Bieglów os. 11, z gr. mr. 48; wś Bugaj os. 3, z gr. mr. 10. Miłewkiszki, zapewno Miłejkiszki al. Miłkiszki, os. , pow. maryampolski, gm. i par. Balwierzyszki; odl. 38 w. od Maryampola, 1 dm, 13 mk. Miłkecy łuż. , niem. Milkwitz, Miłki, ob. Czaplice Miłki Milki, niem. Milken, wś na pol. prus. Mazurach, ze st. p. , pow. lecki, ma 4819 mr, obsza ru i leży 14 kil. na płd. wsch. od m. pow. , nad szosą z Jańsborga do Lecu, w okolicy górzy stej, obfitej w jeziora; gleba gliniasta, piaszczy sta i źwirowata; mieszkańcy mówią po polsku, trudnią się rolnictwem, hodowaniem bydła, głównie jednak rybołóstwem. W miejscu są 3 gorzelnie, cegielnia; poczta osobowa idzie z Jańsborka przez Miłki do Leca. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 2502 dusz. W 1882 r. ur. się 172 dz. , zawarto 35 ślubów, umarło 151 osób. R. 1475 nadaje Bernhard V. Balzhofen, komtur brandenburski. Miłkowi, sołtysowi z Kamionek Danzerau, 50 włók, celem założenia wsi na prawie chełm. R. 1481 został proboszczem w M. kś. Mikołaj z dyec. gnieźnieńskiej. W M. znajdujemy r. 1625 samą ludność polską ob. Kętrz. , O ludn. pols. w Prus. , str. 488. Z dok. fundacyjnego wy nika, że wś ta wzięła swe miano od pierwsze go lokatora. Wś ta miała pierwotnie ludność niemiecką str. 238, 243 i 277, co wynika z następnych słów przywileju Chcemy, by proboszczowi dawali dawniej dziesięcinę i ofia rę, jak inne wsie niemieckie naszego obwodu str. 277. Obecnie par. M. ma 3600 pola ków i 2136 niemców. Kś. Fr. Miłków 1. wś i folw. nad rz. Miłkowianka, pow. opatowski, gm. Bodzechowo, par. Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 66. Szewna, odl. 12 w. od Opatowa. Leży na sto kach gór stanowiących część pasma Łysogór, na wzniesieniu 756 stóp. Ma 27 dm. , 214 mk. W 1827 r. było tu 18 dm. , 104 mk. Górnik Schneider, wysłany przed 1830 r. przez ks. Lubeckiego dla poszukiwań górniczych, zna lazł tu rudę żelazną 35; glinkę ogniotrwa łą i węgiel kamienny. Urządzone przez dzie dziców M. Dowborów kopalnie rudy, były czynne przed 1860 r. , lecz dla napływu wody zostały opuszczone. Te same bogactwa mine ralne ma przyległy Rzuchów. Folw. M. z wsią M. i Jędrzejów rozl. mr. 717; gr. or. i ogr. mr. 283, łąk mr. 12, past. mr. 212, wody mr. 3, lasu mr. 66, nieuż. i place mr. 41; bud. mur. 7, z drzewa 4; wiatrak. Wś M. os. 35, z gr. mr. 189; wś Jędrzejów os. 4, z gr. mr. 110. 2. M. , wś i folw. , pow. radzyński, gm. Sucho wola, par. Parczew; ma 20 dm. , 333 mk. , 411 mr. W 1827 r. wś rząd. , 18 dm. , 111 mk. Dobra M. i Brudna z wsiami M. , Pohulanka i Brudna, podług wiadomości w 1866 r. rozl. folw. M. wynosiła mr. 1855, zaś attyn. Bru dna mr. 64. Wś M. os. 13 z gr. mr. 293; wś Pohulanka os. 7, z gr. mr. 82; wś Brudna os. 16, z gr. mr. 278. Br. Ch. Miłków po rus. Mylkiw z Hutą, wś, pow. cieszanowski, 20 kil. na płd. zach. od Ciesza nowa, 19 kil. na płn. zach. od sądu powiat. w Lubaczowie, 12 kil. na płn. zach. od urzędu poczt i st. kolei jarosławskosokalskiej w Ole szycach. Na płn. zach. leży Cywków, na płn. wsch. Oleszyce Stare, na wsch. Staresioło, na płd. Lichacze i Buczyna część Zaradawy, na zach. Mołodycz obie ostatnie miejscowości w pow. jarosławskim. Wś leży w dorzeczu Wisły. W płn. stronie mianowicie nastaje pot. Bechy ob. , dopływ Lubaczówki, wpadającej do Sanu, i płynie na płd. zach. , przybierając w Mołodyczu także nazwę pot. Kozianego. W obrębie M. zasilają go pomniejsze strugi, z których znaczniejsza pot. Figirowy, płyną cy od wsch. z Oleszyc Starych na zach. Na płn. zach nastaje pot. Ruczkałka al. Buczałka, ob. , dopływ Bechy. W dolinie pot. Be chy leżą zabudowania wiejskie; na płn. zach. od nich huta szklana, t. zw. Huta Miłkowska. W zach. lesistej części las Zapaśnie na płd. leży tartak i gajówka Ruczkałka. W tej czę ści obszaru wznosi się na płn. Siarkowe pole do 258 m. znak triang. . Własn. więk. ks. Sapiehy ma roli or. 135, łąk i ogr. 23, past. 6, lasu 1340 mr. ; wł. mn. roli or. 817, łąk i ogr. 222, past. 60, lasu 149 mr. W r. 1880 było 520 mk, w gm. , 83 na obsz. dwor. mię dzy nimi 169 obrz. rz. kat. , 320 obrz. gr. kat. . Par. rz. kat. w Oleszycach, gr. kat. w miej scu, dek. oleszycki, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew, szkoła fil. i kasa pożycz. gminna z kapitałem 210 zł. w. a. Lu. Dz. 28 Milawczyce Miłewkiszki Miłkecy Miłków Miłkowska karczma Miłków kąt Miłkowa Miłkowice Miłkowo Miłkowska Wola Miłniw Miłobądź Miłków kąt al. Miałkowy kąt, część Manastyrka i folw. , pow. Rawa Ruska. Miłkowa wyżna i M. niżna, dwie wsie, pow. nowosądecki, leżą na małej wyżynie 398 do 405 m. npm. wzniesionej, tworzącej dział Scierniowki i Przydonicy, dwóch małych dopły wów Dunajca z praw. brzegu i Spólnika do pływu Biały. Przysiołek M. niżna leży na płn. od wsi, nad Przydonicą, 398 m. npm. , na płd. od wsi Przydonicy. Obie osady należą do par. rz. kat. w Siedlcach i mają 380 mk. rz. kat. Grunta są żytnie średniej urodzajności. Pos. więk. Gust. Siemęńskiego ma obszaru 297 roli, 11 łąk i ogr. , 80 past. i 43 mr. lasu; pos. mn. 218 roli, 22 łąk i 83 past. Za Długosza Lib. benef. II, 245 był dziedzicem Klemens Korzeński, Miłkowa graniczy na zachód z Jelną, na południe z Siedlcami a na wschód z Jańczową. . Mac Miłkowice, wś, folw. i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Ostrów Warcki, par. Miłkowice, odl. od Turka w. 26. Ma kościół par. mur. Wś dm. 37 wraz z wsią Zaspy Miłkowskie 562 mk. ; prob dm. 1, mk. 2; folw. dm. 1, mk. 3; os. karcz. dm. 1, mk. 4. W 1827 r. 21 dm. , 195 mk. M. są gniazdem rodziny Abdanków Miłkowskich. W XIV w. Mikołaj z M. wziął za żonę Katarzynę z Remiszowic Remiszowice, pow. łódzki, i za nią w posagu otrzymał Remiszowice, Rajsko, Zbigniewice i inne Paprocki, Herby Ryc. 268 i 939. Akty konsystorza gnieźn. z XV w. wspominają ko ściół w M. jako dawny. W XVIII w. na miejscu starego wzniósł nowy kościół też dre wniany Ignacy Lipski, łowczy wschowski, dziedzic M. Po zniszczeniu 1849 r. , wystawio no nowy z pruskiego muru w 1850, obecnie mocno zrujnowany, W 1683 r. par. tutejsza miała 300 komunikujących, w 1877 r. było 580 ob. Lib. Ben. Łaskiego, t. I, 406. M. par. dek. turecki 1143 dusz. Dobra M. składają się z folw. M. i Strachocice, wsi M. , Zaspy Miłkowskie, Strachocice i Młyny Strachockie, rozl. mr. 2674 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 273, łąk 224, past. mr. 81, lasu mr. 1134, nieuż. i place mr. 163, razem mr. 1875; bud. murow. 12, z drzewa 11; folw. Strachocice gr. or. i ogr. mr. 769; nieuż i place mr. 30, razem mr. 799; bud. mur. 3, z drzewa 8, wiatrak. Wś M. os. 45, z gr. mr. 249; wś Zaspy Miłkowskie os. 51, z gr. mr. 179; wś Strachocice os. 27, z gr. mr. 234; wś Młyny Strachockie os. 13, z grun. mr. 229. Br. Ch. , A. Pak Miłkowo 1. wś, pow. czamkowski, 43 dm. , 338 mk. , 178 ew. , 155 kat. , 5 żyd. , 85 analf. Poczta i tel. w Lubaszu o 4 kil. , gośc. o 4 kil, st. kol. żel. we Wronkach o 12 kil. 2. M. , olędry, 11 dm. , 95 mk, 73 ew. , 22 kat. , 12 analf. Pod wsią odkryto i rozkopano cmentarzysko przedhistoryczne. 3. M. , niem. MiłBuchwerder, leśnictwo, 4 dm. , 54 mk. , na leży do dom. i gm. Lubasz. M. St. Miłkowska Wola, wś, pow. turecki, gm. Ostrów Warcki, par. Jeziorko, odl. 24 w. od Turka, 8 w. od msta Warty a 3 od rz. Warty, ma 960 mr. obszaru, w tem 141 mr. ziemi włośc. , 32 os. , 300 mk. Ziemi folwarcznej 819 mr. , w tem 540 mr. ornej, 156 mr. lasu, 35 mr. łąk. Miłkowska karczma, wś, pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, odl. 28 w. od Opatowa. Ma 18 dm. , 72 mk. , 764 mr. ziemi dwors. i 84 mr. włośc. Wieś ta wchodziła w skład dóbr Kossowice ob. . Miłniw rus. , ob. Mielnów. Miło al. Milno, folw. , pow. poznański, 4 dm. , 100 mk. , należy do gm. i dom. Wierzonka. Poczta i tel. w Owinikach, gośc. o 6 kil. , st; kol. żel. w Kobylnicy o 4 kil. M. St. Miłobądź, folw. , pow. sieradzki, gm. Dzierzązna Wielka, par. Rossoszyca, odl. od Siera dza w. 5, dm. 2, mk. 42. Folw. M. rozl. mr. 105 gr. or. i ogr. mr. 68, łąk mr. 17, past. mr. 17, nieuż. i place mr. 3; bud. mur. 1, z drzewa 2; są pokłady torfu. Br. Ch. Miłobądź, 1. niem. Mühlbanz dok. Mylovantz 1320, Milobandze, wś z kośc. paraf. , pow. gdański, st. p. i st. dr. żel. Pszczółki Hohenstein 4 kil. odl. , leży nad bitym traktem z Tczewa do Gdańska wiodącym, niedaleko linii kolei łączącej też miasta. Ma bardzo urodzajną glebę. Obejmuje 11 gburstw i 13 zagród, 3422 19 mr. obszaru. W 1868 r. 709 mk. , 652 kat. , 57 ew. , 51 dm. Odl. od m. pow. 3 1 2 mili. Par. ewang. Rębielcz. Tytuł kościoła ś. Małgorzaty. Przy kościele jest szpital dla 4 chorych urządzony r. 1851, dalej bractwo różańcowe już od r. 1719 istniejące i bractwo trzeźwości 1859 r. założone. Wsie parafialne są M. , Jetlanie Gütland, Maliniu, Żelisławki, Rębielcz, Kolnik, Pszczółki, Łukocin, Mieszczyn. Dąbrówka, Szpęgawy i Zajączkowo. Prócz tego należy do tutejszej par. filia Dalwin, 1 milę odl. , z kościołem ś. Mikołaja bisk. , zbudow. r. 1829. Patronami kościoła w M. byli dawniej biskupi kujawscy, dziś kolejno bisk. chełmiński i rząd. Szkoły kat. są w M. 81 dzieci r. 1866, w Dąbrówce, dokąd przyłączone są Zajączkowo i Szpęgawy 73 dz. , w Mieszczynie 36, w Malininie 93, w Dalwinie, dokąd uczęszczają i dzieci z Łukocina i z Rukocina 23; ewang. szkołę w Pszczółkach zwiedza i 29 katol. ztamtąd, w Kolniku 24, w Rębielczu 24, w Jetlaniu 52; naukę religii pobierają od katol. nauczycieli. Par. tutejsza należy do dek. tczewskiego i liczyła 1866 r. 3106 dusz, a 1970 komunikantów, zaś 1883 r. 3468 dusz. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał 1880 r. 1383 dusz; 1882 r. ur. się 55 dz. , um. 54 osób, zawarto 16 małżeństw. 2. M. , domena fiskalna tamże, zawiera 127 20 ha roli Miławczyce or. i ogr. , 72 66 łąk, 2 3 nieuż. , razem 202 16 ha; czysty dochód z gruntu 5943 mrk. W 1868 r. 83 mk. , 63 kat. , 20 ew. , 14 dm. ; podatek klasowy wynosił 39 tal. 15 sbr. M. jest jedną z najstarszych osad w tutejszej okolicy. Mieszkańcy natrafiają tu bardzo często na groby skrzynkowe, które zwykle burzą a przedmioty niszczą. Wiele takich kamiennych grobów znaleziono tu jeszcze około r. 1833 ob. Ossowski, Objaśn. do Mapy archeol. Prus Zach. , str. 57. R. 1250 podaje Sambor do wiadomości, że biskup kujawski Michał dał mu 300 grzywien, gdy był na wygnaniu, za to nadaje mu prócz innych wsi i Miłobądz. ob. Perlbach, Pom. Urk. B. , str. 111. W 1257 r. odnawia Sambor ten przywilej bisk. Wolimirowi, za co mu tenże dopłaca 100 grzywien str. 140. Podobnie wystawia Mestwin r. 1286 w Gdańsku dokument, w którym powiada, że powątpiewał o wolnościach i swobodach tych majątków, które stolica biskupia posiadała od Sambora, a którymi były M. , Czarnomino i Wysin z Skrzydłowem i Skrzydłówkiem. Z tej przyczyny kazał sobie przedłożyć przywileje Sambora, które wątpliwość wszelką usunęły, gdyż majątki te miały wszelką wolność, tak, że jemu, jako panu, nie należały żadne pobory, daniny i posługi albo prawa książęce jura ducalia, niemniej, że sądownictwo wielkie i małe do biskupów samych należało. Po tych dochodzeniach potwierdził książę wymienione swobody ob. Perlbach, tamże, str. 362 i Kujot, O majątkach bisk. , str. 50. R. 1286 zezwala Mestwin wystawić w M. na strumyku między wsią a Zajączkowem młyn i jaz, oddając rzeczkę całą z obu brzegami biskupom Kujot, tamże, str. 55. R. 1299 nadaje bisk. kujawski Wisław M. prawo niem. , rezerwując dla siebie 4 włóki i młyn ob. Perlbach, tamże, str. 525. Te 4 wł, stanowiły więc folwark biskupi, należący do klucza subkowskiego. We wsi była karczma prywatnej własności; karczmarz był iednak obowiązany brać piwo z dworskiego browaru miłobądzkiego. Siedział tu i sołtys na 2 wł. , który wybierał podatki od gburów i posłańca konnego z listami wysyłał; wś posiadała 29 wł. ob. Kujot, tamże, str. 58 59. Z wizyt bisk. Rozdrażęwskiego z r. 1583 dowiadujemy się, iż z M. , obejmującego 27 wł, pobierał proboszcz pół korca żyta i tyleż owsa; tak samo dawał Mieszczyn z 20 wł. , Malenin z 26; Koloninek z 30 dawał tylko 4 1 2 korce żyta i 3 1 2 owsa; Dąbrówka z 24 wł, , Łukocin z 35, daje tylko 7 kor. żyta i 5 1 2 owsa; Rębielcz z 26 wł. już od kilku lat nic nie daje; Pszczółki z 30 włók, od 4ch lat nic nie dają; Skowarcz z 40 wł, od 13 lat już nie wypełnia swego obowiązku; Spęgawa, wś opatów pelplińskich, z 10 wł. daje tylko 3 korce żyta. Do probostwa należą obecnie tylko 2 wł. ; łąka 6 mr. obejmująca, zwana Rozgarczek, z której się zbiera około 4 fury siana. Nowa wiara luterańska znalazła tu wielu zwolenników, tak dalece, że prawie ani jeden nie był prawdziwym katolikiem Dns Plebanus neminem merum incolarum asseruit esse catholicum. Dochodził dotąd nawet predykant luterski co trzecią niedziele z kazaniem z pobliskiego Dalwina ob. , którego dziedzice byli lutrami. Wizytacya bisk. Madalinskiegó z r. 1686 donosi, że tutejszy kościół a wieżą był cały murowany i pięknego kształtu tota murata eleganter et fere basilice, zawierał 4 ołtarze; na środku kościoła spoczywała mała wieżyczka ze sygnarkiem. Do kościoła należały 4 wł. Wsiami paraf. były M. , Koling, Pszczółki, Zelisławki, Rambielcz, Dalwin, Maleniu, Łukocin, Mieszczyn, Dąbrówka, Zajączkowo i Pastwisko Sobkowskie, które wszystkie dawały meszne; dusz liczono 600. Organista płacił czynszu 2 fi. ale mu go opuszczano. Zabudowania proboszczowskie były murowane; do probostwa należał także ogród na krańcu wsi położony. Prócz owych 4 wł. posiadał proboszcz jeszcze kawał roli z łąką, zwany Grodzisko, i łąkę 6 mr. obejmującą, Popówką zwaną. Organista i nauczyciel mają każdy dom i ogród; administratorem był wówczas Korpalewski str. 69 70. Po okupacyi wydał rząd wieś dawniejszym czynszownikom na własność, a folw. biskupi puścił jako domenę w dzierżawę. W Echo sepulcralis Borka są podane następne szczegóły o M. R. 1450 był tu proboszczem Mikołaj; 1473 Jerzy Struben, zarazem oficyał gdański; 1523 Maurycy Ferber, który potem został bisk. warmińskim. R. 1664 d. 9 lut. został tu prob. Marcin Śmiglewski, był zarazem dziekanem zblewskim i prob. w Dalwinie. R. 1682 do 1690 Wojciech Józef Korpalewski; 1691 Jan Paweł Gomoliński, potem bisk. kijowski; 1727 Jan Stanisław Kitowski, um. 1723 vir doctus et authoritativus; 1734 Dominik Sienińskr, zarazem oficyał gdański, um. 1744. R. 1744 Marcin Józef Zaleski, z zgromadzenia św. Wincentego a Paulo vir eximiae pietatis, eruditionis et zeli; 1525 Achacy Cema, zazazem prob. subkowski; 1645 Jerzy Mollerus, zarazem prob. w Giemlicach. Nagrobki mają między innymi Antoni Postel, sołtys w Zajączkowie i M. , ur. 1590, 1671; dalej Stanisław Czerniewski, 1575. Prócz tego znajduje się, jak czytamy w Obrazach cudownych Fankidejskiego str. 234, łaskawy obraz ś. Walentego w bocznym ołtarzu. Ś. Walenty jest przyozdobiony srebrną wyzłacaną sukienką, na głowę dano mu niewłaściwie biskupią mitrę, bo jest tylko kapłanem. W 1728 r. mówi o nim ówczesny wizytator kś. Narzymski, iż nosił piętno wysokiego wieku. Chociaż ołtarz i Miłków kąt Miłocice obraz ś. Walentego zdawna istniał w M. , jednak kościelne akta o jakiej nadzwyczajnej łaskawości nic nie donoszą. Dopiero w przeciągu przeszłego stulecia rozbudziło się powoli to nabożeństwo, które do dziś dnia się zachowuje. Najprzód wizytacya biskupia z r. 1728 wspomina, że na obrazie były 2 srebrne wota, a r. 1748 donosi wiz. Klińskiego, że do św. Walentego mieli wierni szczególniejsze nabożeństwo i że obraz tutejszy powszechnie uchodził za łaskawy; odpust zupełny w dzień ś. Walentego był wtedy udzielony na 7 lat. Prawie to samo pisze wiz. bisk. Ostrowskiego r. 1765, wotów znajdowało się już dosyć wiele na obrazie, z pomiędzy których wymienia jako ważniejsze dwie tablice srebrne, 1 tablicę mniejszą z wyobrażonem chorem dziecięciem i 5 większych tablic, które ofiarowała pani kasztelanowa Konarska. Nareszcie w r. 1780 donosi wizytator bisk. Rybińskiemu, że obraz ś. Walentego od wszystkich jest czczony, jako łaskawy. S. Walenty był wtedy obok ś. Małgorzaty drugim przybranym patronem kościoła. Ze względu na wielkie nabożeństwo, jakie wierni okazywali ś. Walentemu w M. , udzielił papież Pius VII r. 1802 odpust zupełny na wieczne czasy. Znaczna relikwia ś. Walentego znajdowała się w M. już w połowie przeszłego wieku. Za naszych czasów nabożeństwo do ś. Walentego w M. prędzej się powiększyło, niż oziębło. Odpust odbywa się jak dawniej w sam dzień 14 lutego. Wotów srebrnych znajduje się obecnie przy obrazie około 14 ob. Fankidejski, Obrazy cudowne, str. 235. Wydany świeżo drugi zeszyt Zabytków budownictwa i sztuki Prus zach. zawiera szczegółowy opis kościoła w M. wraz z 6 rycinami ob. str. 91 96. Wspaniała ta świątynia pochodzi z XIV w. , jest cała w cegłę murowana; jej główną ozdobę stanowi wysmukła wieża. Na wzmiankę zasługuje także kociołek do wody święconej z kutej miedzi i stara granitowa kropielnica. Oryginalnego pomysłu są kazalnica i chrzcielnica. Pierwsza przedstawia przednią część okrętu z masztami i żaglami według słów ewangielisty A on wstąpił w łódkę i t. d. Chrzcielnica zaś wyobrąża wijącego się w górę wieloryba, w którego otwartej paszczęce stoi Jonasz prorok, trzymający właściwą chrzcielnicę. W wieży wiszą 3 dzwony, z których największy został w bieżącym stuleciu przelany; drugie dwa zrobił Jan Anthony w Gdańsku r. 1763 i 1764. Na południowej stronie wieży widać jeszcze stary pręt chełmiński podobnie jak na ratuszu w Chełmnie. Proboszczów wspominają źródła historyczne już r. 1320, był nim wtedy Henryk ob. Script. rer. Prus. , I, 785; biskupi kujawscy, do których M. należał, częściej tu przebywali. Kś. Fr. Miłobędzin, wś i folw. nad rz. Wkrą, pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpc, odl. 3 w. od Sierpca. Leży w piaszczystej okolicy. Posiada kaplicę, młyn wodny, tartak, gorzel nię, cegielnię, 20 dm. , 272 mk. W 1827 r. 14 dm. , 107 mk. Folw. M. z wsią M. , Piaski i Kwaśno al. Budy Miłobędzkie, rozl. mr. 1029 gr. or. i ogr. mr. 398, łąk mr. 28, wody mr. 1, lasu mr. 374, zarośli mr. 185, nieuż. i place mr. 20, w osadach młyn. i karcz. mr. 23; bud. mur. 13, z drzewa 17; płodozmian 14polowy. Wś M. os. 33, z gr. mr. 168; wś Piaski os. 11, z gr. mr. 38; wś Kwaśno Budy Miłobędzkie os. 10, z gr. mr. 91. Br. Ch. Miłobędzkie budy, ob. Kwaśno. Miłobędzkiepiaski, wś, pow. sierpecki, gm. Białyszewo, par. Sierpc, odl. o 3 w. od Sierpca, posiada karczmę, 9 dm. , 108 mk. , 41 mr. gruntu. Miłochniewice, wś, pow. skierniewicki, gm. i par. Głuchów. Należy do dóbr Głuchów ob. i tam mylnie podana jako Michałowice. W r. 1827 wieś rząd, , 24 dm. , 189 mk. Wspomina M. Lib. Ben. Łaskiego t. II, 328. Br. Ch. Miłocice, wś, pow. miechowski, gm. Niedźwiedź, par. Słomniki. W 1827 r. wś rząd. , 21 dm. , 118 mk. Miłocicy łuż. , niem. Miltitz, Miłocin, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Wojciechów. Leży przy samej linii dr. żel. nadwiślańskiej, odl. 20 w. od Lublina. Na terytoryum tej wsi mieści się stacya tejże drogi między NowoAleksandryą z Lublinem, która pierwotnie nosiła nazwę Miłocin, obec nie zmienioną na Nałęczów ob. . W 1827 r. wś poduchowna, 10 dm. , 104 mk. Folw. i wś M. , rozl. mr. 1152 gr. or. i ogr, mr. 764, łąk mr. 98, past. mr. 58, lasu mr. 221, nieuż. i place mr. 11; bud. mur. 1, z drzewa 5; płodo zmian 4, 9 i 12polowy. Są tu pokłady kamie nia wapiennego i budowlanego. Wś M. os. 15, z gr. mr, 167. Br. Ch. Miłocin 1. folw. , pow. dąbrowski, leży w równinie nadwiślańskiej na płd, od Gręboszowa a na płn. od Lubiecka. Na wsch. graniczy z Żelechowską Wolą. Należy do Gręboszowa, 2. M. , wś, pow. rzeszowski, dawniej przysiołek do Staromieścia, odl. 5 kil. od Rzeszowa, leży w rozległej równinie 222 m. npm. wzniesionej, przy gościńcu z Rzeszowa do Głogowa. Wś składa się z kilkudziesięciu chat stojących po obydwóch stronach gościńca, z dwóch leśniczówek postawionych po zach. stronie torów kolei Karola Ludwika, karczmy zwanej, , Na klinach i kapliczki ś. Huberta. Podług spisu ludności z 1881 r. , liczy M. 187 mk. rz. kat. , z których 19 przebywa stale na obszarze więk. pos. Wykazu tabularnego osobnego nie ma ta wioska, ale jest objęta razem ze Staromieściem. Gleba jest urodzajną. Naj Miłobądź Miłobędzkie Miłochniewice Miłobędzkie budy Miłocicy Miłobędzin Miłocin Miłodroż Miłogaj Miłogóry Miłogoszcz 1 Miłograda ciekawszym budynkiem w M. jest kaplica ś. Huberta, zbudowana w stylu odrodzenia z kopułą i wejściami ze wszystkich stron, przypominająca w miniaturze bazylikę św. Piotra w Rzymie. W r. 1847 groziła zupełnym upadkiem, nawet posadzka była miejscami powyrywaną, otwierając widok do piwnic, w których widać było ułomki trumien. W o wym czasie zachowały się jeszcze na sklepieniach malowidła alfresco, przedstawiające Trójcę Św. , z których Stęczyński, malarz, dopatrywał się pracy niepospolitego artysty. W ołtarzu znajduje się dotychczas obraz ś. Huberta, patrona myśliwych z łacińskim napisem S. Huberte Venantium Patrone, Protege Bob Qui Te Colunt. Nad każdym wchodem do kaplicy sterczą rogi jelenie. Założycielem tej kaplicy miał być ojciec Jerzego Lubomirskiego, ożenionego z córką Mikołaja Ligięzy, kaszt. sandomier. , wielki lubownik polowania w XVII w. W następnych latach została kaplica ś. Huberta, z zachowaniem dawnego stylu, zrestaurowaną. Należy do par. rz. kat. w Śtaromieściu. Rysunek i opis znajduje się w Stęczyńskiego Okolicach Galicyi, str. 12. M. graniczy na płd. z Staromieściem, na zach. z Przybyszowem i st. kolei aro. Karola Ludwika Rudnem Wielkiem, na płn. z Zaczerniem a na wsch. z Trzebowniskiem. Mao, Miłocin, niem. Liebenswerde, dawniejsza czasowa nazwa mka Kęty w pow. bielskim na Szląsku ob. t. IV, 7. Miłodroż, wś, pow. płocki, gm. Brwilno, par. Proboszczewice, odl. o 16 w. od Płocka, ma 10 dm. , 55 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 320 gr. or. i ogr. mr. 287, łąk mr. 10, past. mr. 1, nieuż. i place mr. 22; bud. murow. 3, z drzewa 3; płodozmian 8polowy. Wś M, os. 14, z gr. mr. 42. A. Pal. Miłogaj, folw. , pow. nieszawski, gm. Czamanin, par. Mąkoszyn. Miłogóry al. Miłagóra, zaśc. szl. , pow. wileński, 2 okr. polic, gm. i okr. wiejski Mejszagoła, o 2 w. od Mejszagoły a 27 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. Miłogoszcz 1. niem. Mehlgast, wś, pow. wałecki, st. p. Ruszona, okr. urz. etanu cywil. Tuczno, tamże kościół par. ew. i kat. , szkoła w miejscu; obszaru ma 1152 77. W 1867 r. 62 bud. , 21 dm. , 255 mk. , 212 katol. , 43 ewang. 2. M. , niem. Mehlgast, dobra, pow. wałecki, st. p. Ruszona, 2 kil. odl; obejmują 536 20 ha roli or. i ogr. , 23 łąk, 255 30 past. , 127 70 boru, 2 55 nieuż. , 51 wody, razem 995 75 ha; czysty dochód z gruntu 3, 152 mrk. Właści cielem jest Louis Hotopf. Kś. Fr. Miłograda, dwa folw. nad Dnieprem, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, przy gościńcu pocztowym z mka Horwala do Rzeczycy, wraz z folw. Garłówką; własność kupca Filonczyka, jeden ma około 32 wł. , drugi 63 1 2 włóki; miejscowość wyborna, gleba dobra. Miłokisza, wś, pow. bałcki, ob. Mołokisz, Miłomłyn al. Liwski młyn i Miłomłynek, niem. Liebemühl dok. 1335 Liebemohle i Milemlin mto w t. z. Starych Prusach, w pow. ostródzkim, nad jez. Eiling i rzką Liwną Liebefluss, 12 kil. na płn. zach. od Ostrodu, nad bitym traktem z Ostrodu do Elbląga prowadzącym. Okolica M. górzysta i lasami pokryta, gleba po części piaszczysta, po części gliniasta, z pokładami torfu. W 1856 r. liczono 1800 mk. , 175 dm. ; 1878 r. było tu 2102 mk. ; w 1880 r. zaś 2254 mk. , po większej części ewang. ; trudnią się rolnictwem, uprawiają najwięcej żyto, które kanałem elbląskomazurskim idzie do Elbląga. Jest tu tartak parowy; handel drzewa z Ostrodem, Elblągiem i Królewcem bardzo ożywiony. Warsztat okrętowy i kilka cegielni, między temi jedna parowa; cegłę odstawiają do Królewca, Elbląga, Ostrody i Pr. Iławy. Jest tu i nadleśnictwo. Tutejszy okr. urz. stanu cywil, miał 1880 r. 2234 dusz. W 1882 r. urodz, się 101 dz. , umarło 76 osób, zawarto 8 małżeństw. Jarmarków odbywa się co rok 8. M. spotykamy po raz pierwszy w dok. z r. 1315 ob. Töppen Hist. comp. Geogr. , str. 193. Proboszcza w M. wymieniają już r. 1323, zwał się Ludwik. Za czasów krzyżackich należał M. do komturstwa kiszporskiego. Najstarszy znany przywilej tego miasta pochodzi z r. 1355. W nim nadaje komtur kiszporski Hartung T. Sonnenborn, sołtysowi Tyle z Herzogenwalde miasto M. Lybenmüle z 20 włókami na prawie chełmiń. Granice dy selbyn czwenczig huben sullen lygen jensyt der stąt vnd sullen sich anheben by dem wege czu der rechten haut vnd sullen gehen alzo nedirwert bys da dy Karbayn in dy lybe vełlet, vnd alzo wedir vf bys an das Pyluken vliz. Nadajemy im także wolne pastwisko po za owemi 20 wł. Sołtys będzie pobierał trzeci fenig od kar sądowych w mieście i na folw. Drugie 2 fenigi będą nam płacili. Mieszkańcy winni na M. B. Gromn. dawać co rok od włóki 6 fen. , tymczasem będą 13 lat wolni. Dochód z jatek piekarskich, szewckich i rzeźnickich, jako i z łaźni, ma do połowy wpływać do naszej kasy; jedna ćwierć zaś przypada sołtysowi, druga miastu. W sprawach sądowych mają się mieszkańcy udawać do Kiszporka. Sołtysowi i jego spadkobiercom pozwalamy piwo warzyć i sprzedawać. Dan r. 1335 w dzień ś. Sylwestra pap. ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , II, str. 205 206. Odpis tego przywileju z r. 1438 przechowuje się w archiwum tutejszem na ratuszu. Z wójtów miłomłyńskich znani są następni 1 Gotze v. Götz, 1334 37; 2 Rucker, 1338; 3 Ulryk Beme Böhm, 1341 45; 4 Ruprecht v. Werberg, 1347; 5 Wilh. Schott, 1471; 6 Ka Miłobędzin Miłokisza Miłomłyn Miłocin Miłocin Miłonice Miłonów sper v. Bochsdorf, 1492 94; 7 Hans v. Schart, 1494 95; 8 Henryk, 1305; 9 Otto v. Dryleiben, 1327; 10 Jan v. Winningen, 1328 34; 11 Mik. Skasche, 1388; 12 Jan t. Lorich, 1389 94; 13 Albrecht v. Hohenfeld, 1396 1399; 14 Kunz Sefeler, 1407; 15 Alf. v. Suren, 1412; 16 Jan v. Ottenbach, 1413; 17 Eberhard v. Wellenfels, 1413; 18 Henryk v. Plauen, 1414; 19 Eberhard y. Wellenfels, 1414; 20 Henryk Klotz, 1420 1421; 21 Herm. v. Schonenburg 1429; 22 Hernryk y. Plauen, 1429; 23 Konrad v. Oels, 1430 33; 24 Jost v. Strupperg, 1435; 25 Erwin Hug Y. Heiligenberge, 1441; 26 Helfrich y. Ac, 1443; 27 Hans Y. Schauenburg, 1447; 28 Hans Y. Gleichen, 1451 55; 29 Stefan v. Streitberg, 1464; 30 Erasmus v. Reizenstein, 1471; 31 Hans Y. Kokeritz, 1476; 32 Oswald Y. Schauenburg, 1490; 33 Lutold y. Schade ns, 1497; 34 Dyteryk y. Reizenstein, 1506 ob. Yoigt Namenscodex, str. 90 92. Roku 1414 zajęli Polacy M. i zniszczyli go Voigt Gesch. Pr. , str. 250. Ku końcowi XVI w. przemieszkiwali tu t. z. biskupi pomezańscy, wówczas już apostaci. D. 18 paźdz. 1633 r. zgorzał M. niemal całkiem, pozostały tylko 4 domy i kościół, W 1700 r. ocalały tylko 2 domy i kościół. R. 1710 panowało tu morowe powietrze, którego ofiarą padli nieomal wszy scy mieszkańcy. R. 1807 było miasto naprzemian zajęte już to przez Francuzów, już to przez Prusaków i Rossyan, przez co wtedy znacznie ucierpiało. Nazwa miasta pochodzi od młyna na Liwnie zbudowanego, co potwier dza i ta okoliczność, że herb miasta mieści koło młyńskie. R. 1574 d. 3 list. umarł tu biskup Jerzy Venediger. Tutejszy kościół pochodzi jeszcze z czasów krzyżackich; patronem jest ś. Bartłomiej. Na początku bieżącego stulecia liczyło miasto tylko 1000 mk, 141 dm. ; do jego wzrostu przyczynił się mianowicie kanał elbląskomazurski, który r. 1844 budo wać zaczęto, i bity trakt z Elbląga do Ostrodu 1853. Ki. Fr. Miłonice, wś i dobra, pow. kutnoski, gm. Krośniewice, par. Miłonice, leżą przy trakcie z Krośniewic do Grabowa. Przez obszar tych dóbr przechodzi szosa zgierskowłocławkow ska. Odl. 3 w. od Krośniewic, a 8 w. od st. dr. żel. warsz. bydgos. Ostrowy; posiadają kościół par. mur. , dachówką kryty, 17 dm. , 305 mk. W XV w. M. stanowiły dziedzictwo rodziny Sulimów Oporowskich z Oporowa w pow, kutnoskim pod Żychlinem. Gałąź tej rodziny mieszkająca w M. przybierała a nazwę Miłońskich. Władysław, podstoli łęczycki, był podobno ojcem zarowno Władysława z Oporowa, arcybisk. gnieźnieńskiego, jak i Jana z M, , kanonika kruszwickiego i kanclerza gnieźn. kapituły. Władysław arcybisk. 1448 53 wystawił w M. kościół drewn. i uposażył nową parafię, utworzoną z wsi M. i Łyczki, należących do Krośniewic. Śmierć nie dozwoliła mu ukończyć tego dzieła i dopiero następca jego na arcybiskupstwo Jan ze Sprowy, na prośbę Mikołaja z Oporowa Miłońskiego, który ofiarował na uposażenie parafii 2 łany roli i kawał łąki, wydał w 1457 r. w Łęczycy akt erekcyi nowej par. i nadał jej dziesięciny arcybiskupiego stołu ze wsi Perna i Kwilno; Zdaje się, iż w XVI w. na miejsce drewnianego wzniesiono obecny murowany kościół, kryty dachówką, 30 łokci długi, 15 szeroki i tyleź wysoki. Kościół ten został w 1868 r. odnowiony i zaopatrzony w nowe obrazy. Obraz N. P. Maryi w wielkim ołtarzu ma sławę cudownego ob. Lib. Ben. Łaskiego, t. II, 467. W końcu XVIII wieku M. zostawały w ręku Brochockich. W 1805 r. nabył je od Brochockich Józef Bagniewski. W 1817 r. Michał Walewski ożeniwszy się z Konstancyą Bagniewską, córką Józefa, nabył M, z folw. Wolą Nowską i częścią wsi Cudniki za 240, 000 złp. Synami tegoż Michała byli Cypryan, zasłużony zbieracz, bibliograf i Władysław, który nabywszyw drodze działow M. za 500, 000 zł w 1858 r. , zajął się gorliwie podniesieniem gospodarstwa. W 1862 r. rozmieścił kolonialnie gospodarzy ze wsi M. i Woli Newskiej na gruntach fol. Wymysłów. Na pozostałej zaś części gruntów tego folw. umieścił po 1864 r. , za dobrowolną u. godą bezrolnych, obdarowanych gruntami probostwa miłonickiego. Tym sposobem z folw. Wymysłów utworzyła się kolonia włośc, mająca 46 osad. Dobra M. obecnie składają się z folw. M. , Cudniki, Wola Nowska i Godziemby i mają 2176 mr. obszaru. Trzydziestoletnia niemal praca obecnego właściciela doprowadziła te dobra do stanu wzorowego porządku i zamożności. Liczny i wyborowy inwentarz, piękne i wygodne zabudowania gospodarskie, staranne gospodarstwo rolne i leśne wyróżniają zaszczytnie M. śród okolicznych majątków. M. par. dek. kutnoski, 425 dusz. Br. Ch. Miłonice Długie, ob. Długie Miłonice. Miłonów, Miełonów al. Miłowen, niem. Polnisch Muellmen, 1405 r. PolnischMelwayn, 1416 Milwano, wś, pow. nowomiejski na Szląsku. W 1844 r. 55 dm, 440 mk. katol. , młyn wo dny. Do M. należy kol. Hoinowitz Chojnowiec. Przyległa wieś Muellmen deutsch no si polską nazwę Wierzch, miała w 1844 r. 93 dm. , 652 mk. Br. Ch. Miłopajcie, zaśc, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. Melegiany, okr. wiejski Poles, 3 dusze rew. Miłopole 1. dwór, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gmina Wierzchnia, b. własność Późniaka; 37 dusz rew. , 304 dzies. ziemi. 2. M. , wś pryw. , pow, dzisieński, w 2 okr. polic. Miłopajcie Miłopole o 62 1 2 w. od Dzisny, 1 dm. , 10 mieszk. katol. J. Krz. Miłoradówka, st. dr. żel. rząd. ekateryńskiej, pomiędzy stacyami Bożedarówka a Dewladewo, odległa od obu o 21 w. Miłość, właściwie miłost, nazwa rossyjska nadawana niekiedy przez komisarzy włościańskich nowoutworzonym wsiom i osadom przy uwłaszczaniu włościan na mocy ukazu z 1864 r. Taki sam początek mają; nazwy Cardar, Carska łaska. Miłość 1. wś włośc, pow. będziński, gm. Koziegłowy, par. Koziegłówki, ma 30 dm. , 67 mk. , 104 mr. 2. M. Carska, wś włośc, pow. brzeziński, gm. i par. Bratoszewice, Posiada urząd gminny, 8 dm. , 24 mk. , 83 mr. Miłosław, miasto, pow. wrzesiński, nad strumykiem Szywrą, dopływem Warty, na wzgórzu, w okolicy płaskiej, o 45 kil. na płd. wsch. od Poznania. Gleba w okolicy częścią piaszczysta, częścią gliniasta, w niektórych miejscach znajduje się glina garncarska, na płd. są łąki torfowe i pokłady żwiru. W r. 1871 było tu 119 dm. i 1878 mk, 1266 kat. , 209 ew. , 403 żydów. W r. 1875 było 2065 mk. i tyleż mniej więcej w r. 1881 Mieszkańcy trudnią się głownie rolnictwem i chowem bydła; nadto prowadzi się handel zbożowy, handel miodem i trzodą chlewną, a wreszcie fabrykacya, cegieł. Siedziba komisarza obwodowego. M. należy do sądu okręgowego we Wrześni. Kościół katol. paraf. należy do dekan. miłosławskiego; kościół paraf. protestancki należy do dyecezyi szremskiej; synagoga. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 527 analf. W okolicy młyn parowy i dwie gorzelnie. Kasa pożyczkowa polska, licząca przeszło 200 członków. Do dom, należy wspaniały pałac, położony w pięknym parku, przy którym znajduje się bogata cieplarnia i ogród obfitujący w liczne gatunki róż. Urząd pocztowy trzeciej klasy; tel. , st. kol. żel. oleśnickognieźnieńskiej, pomiędzy Żerkowem a Wrześnią. W r. 1811 M. miał 144 dm. , 1107 mk. W r. 1837 było 1585 mk, 1033 chrześcian i 552 żydów. M. jest gniazdem rodziny Miłosławskich herbu Doliwa; w XV i XVI w. już przeszedł na własność Górskich herbu Doliwa; następnie dziedzicami byli Grabscy, od początku zaś wieku bieżącego właścicielami są hr. Mielżyńscy, z których hr. Seweryn nagromadził w pałacu piękną galeryę obrazów. Obok galeryi znajdowała się znaczna biblioteka i zbiór przedmiotów archeologicznych. Pragnąc, aby tę bogactwa nagromadzone z wielkim mozołem i znacznym nakładem pozostały w całości, przekazał je testamentem Tow. Przyjaciół Nauk Poznańskiemu, dołączając do nich jeszcze spadek również bogaty po baronie Rastawieckim, w którym się mieści zbiór rycin rzadkich, liczący kilkanaście tysięcy egzemplarzy. Obrazy miłosławskie tworzą obecnie w gmachu Tow. Przyj. Nauk Po znańskiego oddzielną galeryą i są ozdobą zbio rów wszystkich, mianowicie pod względem licznych nader pamiątek odnoszących się do przeszłości krajowej. Teraźniejszym właścicielem M. jest hr. Józef Mielżyński. Kościół parafialny założyli Miłosławscy zapewne w końcu XIV lub na początku XV w. Pierwsza wzmianka o nim znajduje się w księdze bisku piej pod r. 1445. W czasie reformacyi Gór ski, ssta wschowski, ówczesny właściciel M. , przyjąwszy protestantyzm około 1555 r. , rozkrzewiał go także w swem mczku i oddał ko ściół współwyznawcom. Kościół był drewnia ny i jeszcze r. 1610 protestanci w nim odbyli synod i obrali superintendentem zborów wiel kopolskich sławnego Samuela Dąbrowskiego. W r. 1620 Łukasz Górski kazał ten kościół rozebrać i w miejsce jego wystawił nowy mu rowany, który jeszcze do r. 1627 w ręku Lu trów pozostał. W tym bowiem roku Łukasz Górski powrócił na łono kościoła katolickiego i oddał kościół r. 1628 znowu katolikom. R. 1629 d. 2 stycz. poświęcił go biskup poznański Maciej Łubieński; pierwszym proboszczem po odzyskaniu był ks. Bucki. Z pomników znaj duje się w kościele tylko nagrobek Doroty z Wedlów Roszkowskiej, kasztel. przemęckiej, zmarłej 1612 r. , przeniesiony zapewne z da wnego drewnianego kościoła. Prócz kościoła paraf. znajduje się jeszcze w M. kościołek drewniany ś. Piotra i Pawła, wystawiony ze składek, a głównie kosztem N. Górskiej, dzie dziczki miasta; było to około r. 1654. Gdy w wieku b; kościół paraf. uległ wielkiemu zniszczeniu, i przez kilka lat był zamknięty, nim go z gruntu wyrestaurowano, odbywało się nabożeństwo parafialne w kościołku ś. Pio tra i Pawła. W 1848 r. d. 30 kwietnia w cza sie ówczesnych ruchów narodowych w W. Ks. Poznańskiem stoczoną została pod M. bitwa pomiędzy wojskiem pruskiem pod wodzą gener. Blumena, a oddziałami polskimi, którymi dowodzili Mierosławski i Białoskórski. W starciu tem, pomimo nierównych sił, wojsko pruskie poniosło porażkę. O tej bitwie wydał F. Rothenberg broszurę Gefecht bei M. , Berlin 1850 r. 2. M. , dom. , 14123 mr. rozl. , z których około 6000 mr. jest lasu, składa się z 9 miejsc a M. , dm. , folwarki b Bugaj, c Franulka, dominia d Białe piątkowo, e Kozubiec, f Chrostowo, g Kembłowo; folw. h Lipie, dom. i Gorzyce. Gorzelnia parowa, młyn parowy i cegielnia. M. par. dek. miło sławski, ma 2591 dusz. Miłosławski dekanat obejmuje parafie Bardo, Biechowo, Bieguno wo, Czeszewo, Gozdowo, Grabowo, N. Wieś, Kaczanowo, Kołaczkowo, Miłosław, Sokolniki, Winna góra, Wszembórz, Zieleniec, mające 15326 dusz 1873 r. . M. St Miłoradówka Miłość Miłosław Miłonice Miłostaj Miłostany Miłostow Miłostów Miłostowo Miłostowice Miłostówko Miłosza Miłosze Miłosławicze Miłosławice Miłoradówka Miłosławce ob. Miłosławicze, wś kośc, w pobliżu Kijowa, na lew. brzegu Dniepru, dobra zamkowe kijowskie; jak się zdaje dzisiejsza wś Wigurowszczyzna, pow. osterskiego, naprzeciwko Padołu kijowskiego. J. Krz. Miłosławice 1. dok. Milaslawycze, wieś, pow. wągrowiecki, 9 dm. , 63 mk. , 8 ew. , 55 kat. ; 38 analf. Par. , poczta i tel. w Mieścisku o 4 kil. , gośc. na miejscu, na trakcie z Gnie zna przez Kłecko do Wągrówca; st. kol. żel. w Gnieźnie o 26 kil. , w Rogoźnie o 24 kil Lib. Ben. Łaskiego t. I, 79 wspomina tę wieś. 2. M. , olędry i gm. , 7 miejsc a M. , b Zastawa, c Jaworówko, d Gólka, e Kludzlnko, I Strzeszkówko, g Ostrowo, 25 dm. , 201 mk. , 155 ew. , 46 kat. ; 56 analf. 3. M, dom. , 2150 mr. rozl, 13 dm. , 193 mk. , 17 ew. , 176 kat. ; 88 analf. Własność Gustawa Bilażewskiego. M. St. Miłosławicze, mko nad rz. Ipuć, pow. klimowicki, o 18 w. od Klimowicz, 63 dm. , 490 mk, , w tem 115 żydów; cerkiew, targi i jarmarki; od 1773 do 1784 r. było m. powiatowem. W M. znajduje się zarząd gminy wiej skiej, obejmującej 2245 dusz. J. Krz. Miłosna 1. wś i os. , pow. warszawski, gm. Wawer, par. Wiązowna. Leży śród piaszczy stych wzgórz pokrytych lasami, odl. 14 w. od Warszawy. Posiada stacyą dr. żel. warsz. teresp. , odl. 17 w. od Warszawy b. stacya pocztowa przy drodze bitej, idącej z Warsza wy do Brześcia i z Warszawy do Lublina. W 1827 r. było tu 15 dm. , 123 mk. Dobra M. składają się z folw. M. , Borków, Kaczydół i Żurawka, nomenklatur Pochulanka, Janówek i Zakręt, oraz wsi Zakręt rozl. mr. 6397; fol. M. gr. or. i ogr. mr. 364, łąk mr. 68, past. mr. 97, wody mr. 2, lasu mr. 1689, zarośli mr. 3482, nieuż. i place mr. 70; w osadach karcz. i wiecz. dzierż. mr. 21, razem mr. 5793; folw. Borków gr. or. i ogr. mr. 89, łąk mr. 109, pastw. mr. 103, lasu mr. 19, nieuż. i pla ce mr. 10, razem mr. 330; folw. Kaczydół gr. or. mr. 168, nieuż, i place mr. 23, razem mr. 191; folw. Żurawka gr. or. mr. 80, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 83; bud. murow. 13, z drzewa 58. Wieś Zakręt os. 19, z grun. mr. 71. 2. M. , os. karcz. , pow. kutnoski, gm. Krośniewice, par. Miłonice. Należy do dóbr Miłonice. Br. Oh. Miłostaj, niem. Milostai, wś, pow. brodni cki, st. p. Lidzbark, tamże par. kat. , ew. i urząd stanu cywil. , szkoła Cibórz, ma obszaru 346 83 mr. , 21 bud, , 7 dm. , 48 mk. 1868 r. , 36 katol. , 12 ewang. , odl. od Lidzbarku o 1 milę. Kś. Fr. Miłostany, wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 43 w. od Sejn, ma 10 dm. , 117 mk. W 1827 r. par. Sereje, wś rząd. , ma 13 dm. , 56 mk. Miłostow, wś nad rz. Klewą, gm. Pohost pow. ihumeński, w okr. polic. berezyńskim, w pobliżu drogi wiodącej do wsi Wiazy i mka Pohost; 33 osad pełnonadziałowych, grunta lekkie, łąki obfite. A. Jel. Miłostów, wś nad rz. Stublą, pow. rówień ski, na płd. od miasta Klewania; ob. Arch J. Z. R. , cz. I, t. 1, 476, t. 4, 362, 363; cz. TI, t. 2, 13. J. Krz. Miłostowo al. Mołostowo, wś, pow. łucki, na początku XVIII w. należała do biskupa łuckiego Zabokrzyckiego; ob. Tyg. powsz. z 1883 r. , 50. Miłostowice, wś, pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Piotrkowice. W 1827 r. 22 dm. , 113 mk. Miłostówko, niem. Milostufke, folw. , pow. międzychodzki, 1 dm. , 30 mk. ; należy do dom. Mnichy Małe. Poczta w Lewicach. M. St. Miłostowo, wś, pow. międzychodzki, 73 dm. , 545 mk. , 461 ewang. , 84 kat. ; 76 analf. Poczta na miejscu, gośc. o 5 kil. , tel. w Kwil czu o 6 kil. ; st. kol. żel. we Wronkach o 35 kil, w Buku o 30 kil. M. St. Miłostowo, wś zaginiona w pow. wejherowskim, pod Mrzezinem, na płd. od Pucka. Quandt Baltische Studien, XVI, 1 i 131 po czytywał mylnie M. za Miłoszewo pod Strzepczem ob. Kujot O majątkach bisk. , str. 39. M. leżało w dawnej kasztelanii puckiej. R. 1277 potwierdza Mestwin biskupowi kujaw skiemu, że wsie jego Miłostowo i inne są wol ne od wszelkich ciężarów. Actum et datum in Gdansk, jak to wykazują przywileje ojca jego Świętopełka ob. Perlbach P. U. B. , str. 245. Kś. Fr. Miłosza, jezioro w pow. święciańskim, nad brzegami jego leży zaśc. Justorod. Mitoszajcie mylnie podana wyżej p. n, Małoszajcie, wś nad Dubissą, pow. rosieński, w 2 okr. polic, o 10 w. od Rosień, 12 dm. , 80 mk. ; kośc. filialny par. betygolskiej, pod wez. Ukrzyżowania Jez. Chr. , wzniesiony z drzewa w 1785 r. przez Januszkiewicza. J. Krz. Miłosze, pow. garwoliński, gm. Ułęż, par. Żabianka. Miłosze 1. wś, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. Hoduciszki, okr. wiejski Stojaciszki, o 21 w. od Święcian, 6 dm. , 47 mk. katol. 2. M. , zaśc szlach. nad jez. t. n. , pow. świę ciański, w 3 okr. polic, o 30 1 2 w. od Świę cian, 1 dm. , 13 mk. kat. 3. M. , folw. , pow. miński, od 1856 r. własność Cywińskich; 15 włók i 9 mr. A. Jel. , 1. Kmiecy, wś, pow. przasnyski, gm. Chojnowo, par. Czernice, odl o 9 w. od Przasnysza, ma 7 dm. , 83 mk. , 501 mr. gr. dobr. , 4 nieuż. Folw. i wś M. Kmiecy rozl mr. 513 gr. or. i ogr. mr. 443, łąk mr. 39, pastw. mr. 17, nieuż. i place mr. 14; bud. Miłosna Miloszewszczyzna Miłosławce mur. 1, z drzewa 12; płodozmian 4polowy. Wś M. Kmiecy os. 15, z gr. mr. 43. 2. M. Ostafieje, wś, 1 dm. , 7 mk. , 96 mr. gr. 3. M. Toki, wś, odl. o 7 w. od Przasnysza, posiada wiatrak, ma 7 dm. , 50 mk. , 163 mr. gr. dobr. , 10 nieuż. W 1827 r. wszystkie te trzy wsie miały 20 dm. , 120 mk. Br. Ch. Miłoszewo al. Miłuszewo, wś, pow. nowogródzki, w 1 okr. polic. niehniewickim, przy drodze z Korelicz do Niehniewicz, miejscowość falista, całkiem bezleśna, ziemia pszenna. Miłoszewo, niem. Miloschewo, wś nad rz. Łebą, pow. wejherowski, st. p. Mirachowo 5 kil. odl, , tamże par. ew. , par, kat. Strzepcz. tamże urz. stanu cywil. Leży śród wyżyny bałtyckiej w malowniczem położeniu nad Łebą, o 3 3 4 mili od Wejherowa. Obejmuje 33 gburskich posiadł. i 1 zagrodę, razem 106 włók i 13 mr. obszaru; 421 mk. 1868 r. , 313 kat. , 108 ew. , 50 dm. , szkoła Strzepcz, odl. od miasta powiat. 3 3 4 mili. Na tym obszarze jest oddzielna posiadłość mająca 16 włók. Właśc. Franciszek v. Gerlach; cegielnia i krochmalKś. Fr. ma. Miloszewszczyzna, wś nad rzką Piereczutą, pow. miński, w okr. polic. kojdanowskim, przy drodze z Zubrewicz do Niehoreła, 16 osad, miejscowość dość leśna, grunta dobre. Miłoszowice, wś i folw. , pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Kiełczyna, odl. 18 w. od Opatowa, ma 29 dm. , 217 mk. W 1827 r. 24 dm. , 103 mk. W XV w. dziedzicami Krzesław i Stanisław h. Róża. Kmiecie dają dzie sięcinę archidyakonowi sandomir. , dwa fol warki zaś proboszczowi w Kiełczynie Dług. II, 328. Folw. i wś M. z attyn. Kiernica rozl. mr. 602 gr. or. i ogr. mr. 412, łąk mr. 34, pastw. mr. 32, lasu mr. 109, nieuż. , i place mr. 16; bud. mur. 2, z drzewa 13. Wiatrak. Wś M. os. 24, z gr. mr. 162. Br. Ch. Miłoszowice al. Miłszowice, rus. Myłoszowyczi z Winiawą i Zagórnianami, wś, pow. lwowski, 21 kil. na płd. zach. od Lwowa, 7 kil. na płn. wsch. od sądu powiat. , urzędu poczt i stacyi kolej. w Szczercu. Na płn. leżą Pustomyty i Podsadki, na wsch. Porszna i Chrusno Stare a mianowicie część wsi Derewacz, na płd. Chrusno Stare i Nowe, na zach. Siemianówka. Środkiem obszaru płynie pot. Szczerek, dopływ Dniestru. Wchodzi on tu od płn. z Podsadek, płynie na płd, , w pobliżu płd. granicy skręca na zach. i tworząc następnie granicę płd. od Chrusna wchodzi do Siemianówki. Wzdłuż granicy zach. płynie na znaczniejszej przestrzeni pot. Stawczanka al. Bartatówka, ob. , dopływ Szczerka od płn. na płd. W dolinie Bartatówki leżą na lewym jej brzegu zabudowania wiejskie 288 m. , na płn. wsch. od nich las z leśniczówką. Wsch. część obszaru lesista; las Derewacz sięga prawie aż po dolinę Szczerka. W tej części wsi leżą Podsadki górne, grupa domów, na płn. , na płd. od niej, na krawędzi lasu, leśniczówka, a dalej na płd. część wsi Winiawa al. Wieniawa. Na wsch. granicy wznosi się Podsadoczka do 366 m. znak triang. . Własn. więk. ma roli orn. 152, łąk i ogr. 105, pastw. 38, lasu 1051 mr. ; własn. mniej, roli orn. 625, łąk i ogr. 125, pastw. 28 mr. W r. 1880 było 647 mk. w gminie, 26 na obsz. dwor. między nimi 86 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Siemianówce, gr. kat. w miejscu, dek. szczerzecki, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew i szk. etat. jednokl. W r. 1570 rozkazuje Zygmunt August Mikołajowi Herburtowi z Fulsztyną, staroście lwowskiemu, ustanowić granicę między Miłoszowicami, wsią braci Kunatów, a dobrami królewskiemi Porszną i Sołonką Arch. bernard. we Lwowie, C. t. 334, str. 267. Toż samo poleca król w tymże roku Wojciechowi Starzechowskiemu, podkomorzemu lwowskiemu ib. , str. 281. W tym że roku poleca Zygmunt August Nikodemowi Łekińskiemu, kasztelanowi nakielskiemu, i innym lustratorom rozstrzygnąć spór Kunatów z M. z wsiami król. Porszną i Sołonką ib. , O. t. 397, str. 1814, 15 listopada rozstrzygnięto ten spór ib. ; 28 listopada poleca król Mikołajowi Herburtowi i Wojciechowi Starzechowskiemu rozgraniczyć te wsi do 4 tygodni ib. , C. t. 334, str. 346; 28 grudnia rozkazuje król Wojciechowi Starzechowskiemu na granicach, naznaczonych przez lustratorów, usypać kopce ib. , str. 428 a 30 grudnia uwiadamia Mikołaja Herburta, że zatwierdził granice ustanowione ib. , str. 426. W r. 1729 mianuje August II komisarzy celem rozgraniczenia Siemianówki i Chrusny od M. ib. , O. t. 570, str. 1392; w r. 1729 mianuje król komisarzy celem rozgraniczenia wójtostwa porszniańskiego od M. ib. , str. 1389. W r. 1730 uwiadamia August II Józefa i Ludwikę Potockich, dzierżawców Siemianówki i Chrusny o wysłaniu komisarzy celem rozgraniczenia tych wsi od; Miłoszowic i Pustomyt ib. , C. t. 570, str. 1413. Lu. Dz. Miłoszówka, wś, pow. nowoaleksandryjki, gm. Rybitwy, par. Prawno. Miłoszuny, wś poduchowna, pow. wiłkomierski, par. i gm. Dziewałtów o 6 w. , o 12 w. od Wiłkomierza po drodze do Kiejdan. . Miłoszyce 1. Wielkie, niem. Mühlatschütz gross al. M. Mittel, nieder i ober, 1266 Milatschuz, 1382 r. Miloschicz, pow. oleśnicki, odl. 2 3 4 m. od Oleśnicy, st. poczt. Bernstadt. Posiadają kościół par. ewang. , wystawiony 1479 t. pod wezw. Wszystkich Świętych, szkołę ewang. , zamek dziedzica. W 1844 r. w ogóle było 94 dm. , 737 mk. 21 katol. 2. M. Małe, niem. Miłoszewo Miłoszyce Miłoszuny Miłoszówka Miłszowice Miłoszowice Miłotka Miłoszyszki Miłoszyn Miłoszewo M. Klein, graniczą z M. Wielkimi, 35 dm. , 206 mk. Br. Ch. Miłoszyn, tak w dokum. ob, Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 1, 103 nazywa się Malatyn ob. . Miłoszyszki, zaśc. , pow. wileński, w 3 okr. polic. , gm. Malaty, okr. wiejski Biebrusy, o 13 w. od Malat, 2 dusze rew, ; należy do dóbr rząd. Inturki. J. Krz. Miłotka, rzeczka, płynie w pow. mławskim pod wsią Miłotki i Garkowo, w gm. Mostowo. Miłotki, wś, pow. mławski, gm. Mostowo par. Szreńsk, odl. o 27 w. od Mławy, ma 4 dm. , 72 mk. , 718 mr. gr. dobr. , 17 nieuż. Miłotowo, ob. Miłaszewo. Miłotyn, góra, wznosi się na płd. granicy gm. Laszek, w pow. jaworowskim, pod 41 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 49 5. płn. sz. g. , i do chodzi wys. 304 m, npm. Br. G. Miłowanie, wś, pow. tłumacki, odl. 16 kil. od Tłumacza a 12 kil. na płn. od Tyśmienicy. Leży nad potokiem, dopł. pobliskiego Dnie stru, graniczy na wsch. z Bukówna, na płd. i na zach. z Olszanicą, na płn. z Jurkówką. Ob szar pos. więk. gr. or. 388, łąk 70, pastw. 67, lasu 541; włośc. gr. or. 734, łąk201, pastw. 42, lasu 6 m. kw. Ludność rzym. kat. 15, pa rafia Tyśmienica; gr. kat. 909, par. w. miejscu. Cerkiew pod wezw. Podwyższenia św. Krzyża, filial. . Jurkówką z kaplicą, 256 parafian, razem 1165 gr. kat. ; dek. Uście Zielone, dyec. lwow ska. Wieś zabudowana w kształcie elipsy od wsch. ku zach. wydłużonej. Na płn. od wsi leżą dworskie zabudowania, piękny dwór i park na górze; gorzelnia. Od płn. wschodu i częścią od płd. otaczają tę wioskę lasy należące częścią do dworu w M. , częścią do dóbr sąsiednich. Zachodnią granicę stanowi potok płynący z Olszanicy w płn. wsch. kierunku, nad którego brzegami sterczą skały gipsowe, a zaraz za M. skręca ku Jurkówce ku płn. zach. . Właśc. pos. dwor. Jan Oharowicz. Sąd pow. i notar. Tłumacz, urząd poczt. i telegr. Ty śmienica, st. dr. żel, Jezupol dr. żel. lwow. czerniow. lub Tłumacz Patahicze Podkarpacka. Dawna to osada. W r. 1447 r. podpisał Fran ciszek z M. dwa dokumenta w Haliczu a mia nowicie a d. 27 lutego akt, mocą którego Ihnat z Kutyszcz, sędzia, i Ścibor z Wasiczyna, podsędek ziem. haliccy, poświadczyli, że Kle mens z Siemienkowic sprzedał wieś swoją Siemienkowce Piotrowi z Dobejowa za sto grzy wien zwykłej monety i b d. 1 maja, mocą którego powyżej wymienieni sędzia i podsę dek ziem. hal. poświadczyli układ o staw mię dzy Knyhyniczami a Wasiczynem zawarty za pośrednictwem rozjemców pomiędzy Mikoła jem z Knyhynicz a samym Ściborem z Wasi czyna A. G. Z. , wyd. Wydz. kraj. galic, t. IV, str. 154 i 1. 56. B. R. Miłowice, niem. Millowitz, 1262 r. Mileievich, wś i dobra, pow. kozielski, odl. 2 3 4 m. od Koźla; 1844 r. 46 dm. , 351 mk. kat. , par. Polski Nowy kościół. Do M. należą Gniewów i Ciepłydół. Miłowice Długie, ob. Długie Miłonice, Miłowidowo, st. poczt. , pow. rossieński na pograniczu szawelskiego, w pobliżu rz. Krożenty, na trakcie bitym z Mitawy do Taurogenu, między Bubijem a Carycynem, o 18 w. od Carycyna. Miłowidy, st. poczt. w pow. Słonimskim, na granicy gub. mińskiej, o 11 w. od stacyi Leśnej dr. żel. moskiewskobrzeskiej. Miłowidy Miłowidzie 1 dobra, pow. wi tebski, w 3 okr. polic, gm. chrapowicka, 40 włościan uwłaszczonych. 2 M. , dobra, pow. wieliski, w 2 okr. polic, gm. budnicka, 263 włościan uwłaszczonych. J. Krz, Milowinka, prawy dopływ Putiłówki, lewego dopływu Horynia, dopływu Prypeci. Miłowsze, ob. Miłusze, Miłoźeń, Mułozeń al. Osinowka, wś poleska nad Niesetą, dopływem Olsy, pow. ihumeński, gm. Brodzka, w okr. polic. berezyńskim, przy drodze z Maksymowicz do Kobylanki, ma osad 7, grunta lekkie, miejscowość odludna. Mitty, wś, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Mańkowicze, okr. wiejski Radźki, o 12 w. . od Mańkowicz a 62 w. od Wilejki, przy b. dr. poczt. połockiej, 25 dusz rew. , należy do dóbr Mańkowicze, ks. DruckichLubeckich. Miłucie 1. wś, pow. święciański, w 4 okr. polic, gm. Wojstom, okr. wiejski Łokacze, o 5 w. od Wojstomu, o 77 w. od Święcian, 9 dm. , 108 mk. kat. ; dawniej własność Szymkowicza, dziś włościan. 2. M. , folw. , pow. szawelski, par. kurtowiańska, 10 wł. rozl. , własność Ju liana Janowicza. J. G. Miłuciszki al. Miłujciszki, os. , pow, kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. 6 w. od Kalwaryi, ma 2 dm. , 7 mk. Miłuki I. niem. Millucken, dok. Melucken, wś, pow. ządzborski, st. p. Sorkwity, okr. urz. stanu cywil. Pasym. W. mistrz Winrych v. Kniprode nadaje braciom Kiersztanowi i Otonowi z Olszyn v. Oelsen na prawie chełm. 150 włók Sorkwity, Stama i Miłuki między jeziorami Galent i Stama, wraz z ostatniem jez. , oraz wolne rybołóstwo na potrzebę stołową. W sprawach sądowych z Prusakami, na pruskim prawie siedzącymi, odpowiadać mają przed komturem. Z tych dóbr czynią 5 służb konnych. Dan w Iławie w poniedziałek przed Wniebowst. Chrystusa Pana r. 1379. W. mistrz Ludwik V. Erlichshausen odnawia powyższy przywilej Janowi z Kremit, t. j. Janowi Przebędowskiemu i Mik. Ruszkowskiemu Rauschwe, zamieniając z nimi jezioro ich Stama na jez. Serwin i nadając im wolno rybołówstwo w jez. tapejmowskiem Tapeymoski. Miłotowo Miłotyn Miłowanie Miłowice Miłowidy Miłowidowo Milowinka Miłowsze Miłoźeń Mitty Miłucie Miłuciszki Miłuki Miłotki Miłyszki Miłuńki Miluny Milusie Miłusze Miłuszewo Miłuszowice Miłuza Miłżowlany Mlmaniszki Mimel Mimiszki Mimojnie Mimokolnia Mimole Mimowola Minąjcie Minajtowicze Minakał Minary Minauty Mińce Mincheid Minchenwalde Minciaki Miłoszyn Działo się w Malborku r. 1451 w piątek poi niedzieli czwartej po Wielkiej Nocy. R. 1469 Anzelm v. Tettau i Rul Bloschdorf, sstowie w Bartoszycach i w Knipawie królewieckiej, poświadczają, że Mik. Ruszkowski Raschow, Jan z Duven i Janik Przebędowski Jenicke Prebendofski, t. j. Jan z Kremit swe dobra Sorkwity, Stama i M. sprzedają Jerzemu Schlieben za 347 grzywien mniejszej wagi, z których pieniędzy 150 grzywien natychmiast ma być wypłaconych, reszta zaś na Zielone Świątki. Sprzedający ma mieć staranie, aby akt sprzedaży na najbliższym zjeździe ziem skim w Bartoszycach był wciągnięty do ksiąg ziemskich. Działo się w Królewcu w wilią Zwiastow. N. M. P. r. 1469. R. 1470 nadaje Henryk v. Richtenberg, w. komtur, rycerzowi Schlieben dobra M. , Stama i Sorkwity, które przedtem posiadali Jan z Kremit t. j. Przebę dowski i Mikołaj Ruszkowski Raschkaw. Schliebenowie sprzedali swe dobra r. 1599 Eglofsteinom ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 406 407. 2. M. , niem. Milucken al. Mylucken, wś na pols. prusk. Mazurach, pow. łecki, st. p. Ełk, okr. urz. stanu cywil. Siedli ska; 86 mk. w 1856 r. Istniały już około r. 1574 ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 464. 3. M. al. Niłuki, niem. Milucken, wś na pols. prusk. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. Pasym, tamże urząd stanu cywil. M. istniały już około r. 1414. Paweł v. Rusdorf W. M. odnawia Stefanowi, synowi Petela, Kiersztanowi, synowi Bartołta, Janowi, syno wi Klawka, Andrzejowi, synowi Mikołaja z Miłuk, przywilej na 10 włók chełm. tamże. Dan w szczytnie w sobotę przed ś. Pryska r. 1429 ob. Kętrz. O ludn. pols. w Prusiech, str. 397; 68 mk. w 1856 r. 4. M. , niem. Miluken al. Jorki i Jurki ob. , niem. Jurken, okr. urz. stanu cywil. Cichy ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 514. Kś. Fr. Miłuńki, w XV w. wś w par. Zadroże, pow. olkuski. Graniczyła z Zadrożem i Wielmożą, należała do klasztoru ś. Andrzeja w Krakowie Dług. , t. HI, 110, 330. Miluny, wś, pow. pułtuski, gm. Sieluń, par. Różan. W 1827 r. 10 dm. , 51 mk. Milusie, wś, , pow. rossieński, par. erzwiłkowska. Miłusze, w dok. Miłowsze, Miłosze, wś nad rz. Styrem, pow. łucki, na płn. zach. od miasta powiat. ; ob. Pamiat. Kij. Arch. kom. , t. IV, oddz. 2, 77, 111; Arch. J. Z. . R. , cz. II, t. 1, 6, 12. J. Krz. Miłuszewo, ob. Miłoszewo. Miłuszowice, ob. Miłoszowice. Miłuza Kętrz. , ob. Młynary. Miłyszki, folw. szlach. , pow, oszmiański, w 2 okrf polic, o 67 w. od Oszmiany, 1 dm. , 10 mk. katol Miłżowlany, wś, pow. rossieński, par. stulgiewska; jabłoń z przymieszką jesionu tworzy tu dość spore gaje. Mlmaniszki, zaśc. szlach, nad jez. Zaredzie, pow. wileński, w 3 okr. polic, o 45 w. od Wilna, 2 dm. , 9 mk. kat. Mimel, ob. Niemen. Mimiszki, folw. , pow. wiłkomierski, par. Dobejki, należy do dóbr Sterkańce, Łappów. Mimojnie, wś szlach, i dwór n. ad rz, Łankiessą, pow. wiłkomierski, par. Bukańce o 3 w. , okr. polic Pogiełoże o 19 w. , st, poczt. Szaty o 7 w. . Mimokolnia, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Giedrojcie, okr. wiejski Okmiana, o 4 w. od gminy, 24 dusz rew. ; należy do dóbr Okmiana, Jasińskich. J. Krz, Mimole 1. wś i folw. , pow. kowieński, par. i gm. Żejmy o 3 w. , st. dr. żel. Żejmy o 7 w. , przy gościńcu z Żejm do Szat, o 15 w. od mka Janowa; gleba pszenna. Folw. , własność Swolkienia. 2. M. , folw. i osada szlach. , pow. wiłkomierski, par. Szaty; folw. należy do Tu rowej. J. Krz, Mimowola, wś, pow. inowrocławski, 7 dm. , 59 mk. , w amp; zjsQj kat. ; 17 analf. Poczta, tel. , gość, st. kol. żel. w Inowrocławiu. M. St, Mina 1. wś, pow. radomyski, w pobliżu Korosteszowa ob. . 2. M. , dawna nazwa Motowilówhi ob. . Minąjcie 1. wś, pow. szawelski, w 1 okr. polic, gm. podubiska, 17 dusz, 50 dzies, ziemi. 2. M. , folw. , pow. szawelski, w 1 okr. polic, par. kurtowiańska, niedaleko rz. Dubissy, 2 wł. rozl. , własność Bogumiły Rodowieżowej, 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. kiryanowska, 17 dusz, 168 dzies, ziemi. 4. M. , folw, , pow. szawelski, w 3 okr. polic. Janiszki, należy do dóbr Gruździe, własność Naryszkinów, dawniej Zubowa. J. G. , J. Krz. Minajtowicze, wś i folw. rząd. , pow. lidzki, ob. Minontowicze, Minakał, niem. Milkel, wś łużycka, pow. budyszyński. Posiada kościół par. ewangielicki. Minary, zaśc, pow. święciański, w I okr. polic, gm. aleksandrowska, okr. wiejski Świrany, o 5 w. od gminy we wsi Żykojnie, 7 dusz rew. J. Krz. Minauty, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. po lic, gm. Druja, okr. wiejski Idołta, o 39 w. od Dzisny, 10 dusz rewiz. , należy do dóbr Idołta, Eugeniusza Miłosza. J. Krz. Mińce, wś, w b. ziemi bielskiej. Mincheid, niem. , ob. Mnich. Minchenwalde, niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Mehlauken, okr, urz. stanu cywil. AltSternberg. Kś. Fr. Minciaki, wś, pow. wołkowyski, na płn. zach. od Różany. Mincie, wś włośc. , pow. oszmiański, w 4 okr. polic, gm. i okr. wiejski Wołożyn, o 54 w. od Oszmiany, 14 dm. , 111 mk. , z tego 104 prawosł. , 4 kat. , 3 żydów. Minciszki, wś włośc. nad jez. Leśniki, pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. Rzesza, okr. wiejski Chalin Halin, o 8 1 2 w. od gminy a o 20 w. od Wilna, 3 dm. , 34 mk. ; należy do dóbr Bratyżewska Suderwa, Narzymskich, Minckquinn dok. , ob. Mingwy, Mińcza al. Mińcze, os. , pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. polic. Sołoki, o 35 w. od miasta powiat. , leży śród ogromnych lasów, mających do 4000 dzies. obszaru. M. ma 6 dm. , 67 mk. 23 kat. , 38 izrael. , 6 starowier. , młyn wodny i karczmę. Przed 863 r. była tu fabryka naczyń kuchennych i hamernia. Os. z lasem należy do dóbr Tauroginy, Wła dysława Pusłowskiego. Las, mimo znacznego przetrzebienia, zawiera jeszcze dosyć sztuk wybornej sośniny. J. M. Minczaki, wś włośc. nad jez. Miastro, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, okr. wiejski ostrowski, o 51 w. od m. Wilejki, 4 dm. , 20 mk. 6 prawosł, 14 katol. . Mińczanie, ob. Miczanie, Mińczany, wś, pow. radomyski, w pobliżu Korosteszowa ob. . Mincze, ob. Mińcza. Minczolski dział, grzbiet górski, w Karpatach wschodnich, w ich dziale dukielskoskol skim, ciągnie się od granicy Suchego potoku pow. Turka i Tysowca pow. stryjski, od szczytu bezimiennego, 1141 m. wys. , ku północnemu zachodowi aż po wieś Radycz, na przestrzeni 16 kil. Od pomienionego szczytu aż pa Wysoki Wierch 1177 m. stanowi granicę powiatów turczańskiego od zach. a stryjskiego od wsch. , zarazem gm. Suchego Potoku i Zawadki od zach. , a Tysowca i Dołhego od wsch. . Aż po Wysoki Wierch pokrywają grzbiet obszerne połoniny, ztąd też u dawnych pisarzy przychodzi p. n. Połonina. Szczyt Wysokiego Wierchu zowie się także Płajem rożenińskim. Od tego szczytu rozdwaja się grzbiet na dwie odnogi górskie. Wschodnia odnoga bieży wprost na płn. aż po ujście Rybnika Zubrzyckiego do Rybnika majdańskiego, granicą pow. drohobyckiego od wsch. i turczańskiego od zach. . W grzbiecie tym wznoszą się Mała Szebela 1170m. , Niedźwiedzia góra 1069 m. , Pohar 1123 m. i Lipowaty 941 m. ;. Odnoga zaś zachodnia bieży na północnyzachód granicą gm. Bachnowatego i Unika od strony zach. , a gm. Hołowska od strony wsch. Tu wznoszą się szczyty Kropiwniczek 1144 m. , Minczoł zubrzycki 1107 m. , Prypir 1068 m. i Minczoł radycki 1044 m. . Zachodnia stoczystość opada do doliny rzeki Zawadki al. Unika, prawego dopływu Stryja i wysyła owe wody do tejże Zawadki, między nimi znaczniejsze Krasec, Lechacz, Popów, Bachnowatkę i Frolicz. Na tym sto ku lesistym wznoszą się czubki Dudiał wirszok 982 m. , Boszeliwka 1026 m. , Kamien na góra 839 m. , Kiczera bachnowacka 959 m. i Kamieniec 793 m. , a rozpościerają się lasy Stodoła, Kiczera i Pliszka. Z stoczysto sci wschodniej, również lesistej, aż po Wysoki Wierch spływają wody Butywla, Herbowy, Szebela i Rybnik majdański. Tu wznosi się na wschód od grzbietu Stara Szebela 1220 m. , a na płn. od niej rozpościera się las Czar na góra. Między odnogą wschodnią a zacho dnią z pod Małej Szebeli wypływa Rybnik Zubrzycki, zabierający wody z wsch. stoku zach, odnogi, między innymi potok Czernoszów. Między wsch. odnogą a Rybnikiem majdańskim wznoszą się Pliszka góra 1096 m. , Pohar 1123 m. ;, Dziłok 970 m. ; między nią a Rybnikiem Zubrzyckim Niedźwiedzia góra 1069 m. , Rosohaczka 1044 m. ; wreszcie między Rybnikiem Zubrzyckim a odnogą za chodnią rozpościerają się lasy Jawornisty, Łabyciówka i Czeregna. Północny szczyt tego pasma górskiego, Minczoł radycki, wznosi się na obszarze gm. Radycza. Od niego wybiega ku północy dalsze przedłużenie tego pasma ze szczytami Szymoniec 1132 m. , Opalonek 1098 m. i Charuzowate 1021 m. . Od południa łączy się to pasmo z Kozim pa smem ob. . Br. G. Minczoł 1. al. Menczeł szczyt w Karpatach, na płd. wsch. granicy Libohory, w pow. stryjskim, na płd. od grzbietu Magóry ob. , pod 4P 14 20 wsch. dłg. g. F. , a 48 50 25 płn. sz. g. Wznies. 1175 m. Na płd. od M. wznosi się szczyt Czyrak al. Mageu, 1283 m. wys. Napłn. zach. stoczystosci nastaje w lesie pot. Różaneczka, dopływ Różanki; na wschodniej zaś nastaje potok Tichy al. Cichy, i liczne dopływy jego. Por. Sekul. 2. M. al. Menczul, szczyt w Karpatach wschodnich, w Beskidzie wyszkowskim, w pasmie skalistym, w obr. gm. Wyszkowa, w pow. dolińskim, na lewym zach. brzegu górnej Świcy; pasmo to ciągnie się od Czarnej Roztoki, dopływu świcy, od płd. wsch. ku płn. zach. aż po źródła Bahońki, dopływu Świcy, i Bahońskiego pot. , dopływu Mizuńki. Długość grzbietu wynosi 6 kil. W nim wznosi się najwyższy szczyt Minczoł, 1454 m. npm. , a na płn. od niego Pusty wierch 1358 m. . Z wsch. stoczystosci spływają wody, między nimi Jałowe pot. , do Świcy, z zach, zaś do Mizuńki, między nimi Roztoka. Por. Heczka, Gorgan wyszkowski i Jaworowa Kiczera. 3. M. al. Menczil, szczyt w Karpatach wschodnich, w obr. gm. Hryniowy, w pow. kosowskim, wznosi się na dziale wodnym między potokami Hrami Minczoł Minczolski dział Mincze Mińczany Mińczanie Minciszki Minckquinn Miłuńki Mińcza Minczaki Mindalów Mińczyki Minczuki Mincie Minelgi tnym Wielkim i Małym, pod 42 32 wsch. dłg. g. F. , a 47 54 45 płn. sz. g. Wznies. 1451 m. Miejsce znaku triangul. Grzbiet tego działu pokrywają pasmiste połoniny; na płn. od M. połonina Koszobeika wyżnia i niżnia 1282 m. z zabudowaniami halnymi. 4. M. al. Męczył, Menczyl; pasmo górskie i szczyt, w dziale Gropy al. Grofy ob. t. II, str. 855, 1, między ramieniem górskiem Zełeną Jaworyną od zach. a Grofą od wsch, , nad pra wym płd. brzegiem Mołody, Szczyty docho dzą wys. 1436 m. i 1470 m. 5. M. , pasmo górskie i szczyt w Beskidzie zachodnim, na pograniczu Orawy Węgry z Galicyą, na płd. zach. od Pilska 1557 m. ; najwyższe wznies. 1271 m. npm. , ob. Munczel i Munczyl, 6. M. al. Menczel, Menczeł, szczyt w Karpa tach wschodnich, w dziale dukielskoskolskim, w połudn. stronie obszaru gm. Hołowiecka, w pow. stryjskim; od płd. zach. i zach. opły wa M. Pszaniczny potok, prawy dopływ Hołowczemki; na płn. wsch. stoczystości spływa ją strugi w koryto pot. Grabowca. Wznosi się do wys. 1014 m. pod 4 4 wsch. dłg. g. F. , a 48 52 52 płn. sz. g. 7. M. Wielki al. Mun czel Wielki, szczyt góry lesistej, w Karpatach wschodnich, w dukielskoskolskim dziale, wich grzbiecie granicznym, na płd. od wsi Husnego wyżniego, w pow. turczańskim, pod 40 41 45 wsch. dłg. g. F. , a 48 50 44 płn. sz. g. Wznosi się 988 m. npm. Na płd. zach. od nie go, w tym samym grzbiecie, wystrzela w góry wyniosły Pikul al. Pikuj, 1405 m. wys. Z północnego stoku spływają wody do Szy dłowej, źródlanego pot. Huśnika ob. , jako też potok Krywka ob. ma tu swe źródła. 8. M. Zubrzycki, ob. Minczolski dział. Br, G. Minczuki, wś włośc. nad rz. Musą, praw. dopływem Wilii, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Muśniki, okr. wiejski Narwidziszki, o 4 w. od gm. a o 46 w. od Wilna, 4 dm. , 38 mk. katol, Mińczyki, wś, pow, radomyski, w pobliżu Korosteszowa ob. . Mindalów, folw. , pow. kutnowski, ob. Głogowa, Mindesfelde, niem. , wybud. do Starego Grabowa ob. , pow. kościerski, st. p. Nowa Karczma. Kś. Fr. Mindryno, zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 60 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. starowierców. Mindszent, niem. Betendorf, ob. Biacowce. Posiada dm. 97, mk. 684, obszar 2885 katastr. sążni kwadr. 1880 r. . Br. G. Minducie, wś rząd. nad potok. Wirintą, pow. święciański, w 2 okr. polic, o 66 w. od Święcian, 6 dm. , 62 mk. kat. Mindziany, wś rząd. nad stawem, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. Polany, okr. wiejski Bejkany, o 15 w. od gminy a o 18 w. od Oszmiany, 13 dm. , 169 mk. kat. Minejki 1. al. Minijki, Minujki, w dok, Minki, wś nad rz. Myką lew. dopł. Teterowa, pow. radomyski, gm. korosteszowska, na płn. od miasta Korosteszowa, o 1 1 2 w. od Starosiela, w miejscowości wzniesionej. O staro żytności osady świadczy sama nazwa, w której prawdopodobnie przechował się ślad prze bywania w tych okolicach plemienia Minczan, odnogi plemiennej Drewlan porów. Korosteszów, t. IV, 416 1. W M. są ślady dawne go zamczyska, t. j. miejsce otoczone wałem i rowem, pomiędzy któremi znajdują się zabu dowania dworskie. Podług przechowanych podań osada Minczan znajdowała się powyżej nad rz. Myką, w pobliżu Starosiela, w miejscu nazwanem Horodyszczem. W okolicach M. znajdują się uroczyska Sieliszcze, Łoskowacha, WielkieBłoto, SzutoweBłoto, Siniec, Żłoby, Krynczuki, Bylina i inne. Od Józefa Jaku bowskiego, podkom. żytom. , M. na mocy kon traktu zastawnego przeszły do oficyała radomyskiego konsystorza unickiego Michała Prymowicza, a następnie do krewnej Jakubowskiego Maryanny Pągowskiej. Od jej sukce sorów w 1803 r. nabył M. Krzysztof Czaj kowski, który w 1809 r. odstąpił je bratu swemu Kajetanowi; dziś stanowią własność syna ostatniego Prota. W 1783 r. było w M. 30 dm. i 171 mk. , dziś liczą tu 416 mk. i 1421 dzies, ziemi. Po drugiej stronie rz. Myki, na przeciwko wsi znajduje się cerkiew drewniana pod wezw. ś. Jana, wzniesiona 1752 r. i do 1796 paraf. dla wsi M. i słobódki Starosieleckiej. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 328, 341, 705; cz. III, t. 3, 404; cz. IV, t. 1, 535, 537. 2. M. , dobra, pow. szawelski, par. kurszańska, 25 włók ziemi, własność Narkiewiczówien. J. Krz. Minejkiszki, wś, pow. rossieński, par. gorzdowska. Minejszany, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. polic, gm. , okr. wiejski i dobra rzą dowe Łyngmiany o 4 w. , o 31 w. od Świę cian, 22 dm. , 152 mieszk. katol. 87 dusz rewiz. . J. Krz. Minejty, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. po lic, gm. Druja, okr. wiejski Malkowszczyzna, o 13 w. od gminy a 50 w. od Dzisny, 37 dusz rew. ; należy do dóbr Malkowszczyzna, Szanmanów. J. Krz. Mincie, wś, pow. szawelski, w 4 okr. polic Szadowo, gm. Ligumy, 12 dusz, 224 dzies. ziemi. J. G. Minelgi 1. wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. 2. M. , okolica szlach. , pow. szawel ski, w 1 okr. polic, par. Kurtowiany. Piotr Charzewski ma tu 3 wł. ziemi a Jatowtowa 2 i pół J. G. Minejty Minejszany Minejkiszki Minejki Mindziany Minducie Mindszent Mindryno Mindesfelde Mingincie Minczuki Mineliszki, wś włośc, pow. święciański, w 1 okr. polic, gm. Święciany, okr. Wiejski Mile o 2 w. , 10 dusz rewiz. , 1 osadnik w. ross. J. Krz. Minettensruh, kol. , pow. czamkowski, 20 dm. , 117 mk. ; należy do dom. i gm. Wielenia. Poczta i gośc. w DzierznieWielkiem, st. kol. żel i tel. w Wieleni. Minga, rz. , ob. Minia. Mingajcie, wś, pow. szawelski, w 3 okr. polic. Janiszki, gm. żagórska, 54 dusz, 357 dzies. ziemi. Minge, rz. , niem. , ob. Minia. Mingekrug niem. , dobra i karczma na Li twie prusk. , pow. kłajpedzki, st. p. Proekuls; tamże urz. stanu cywil. Kś. Fr. Mingen dok. , ob. Migehnen. Mingfen niem. , ob. Mingwy. Mingiele 1. wś, pow. szawelski, w 3 okr. polic Janiszki, gm. Gruździe, 33 dusz, 271 dzies. ziemi. 2. M. , wś, pow. szawelski, w 1 okr. polic. Kurtowiany, gm. Szawkiany, 17 dusz, 68 dzies. ziemi. J. G. Mingincie, folw. , pow. szawelski, w 1 okr. polic, par. kurtowiańska, 4 wł. rozl. , własność Jana Kiełłpsza. J. G. Minginhagen dok. 1583 r. , ob. Müggenhall. Mingosy 1. folw, , pow. węgrowski, gm. Sinołęka, par. Oleksyn, odl. 21 w. od Węgro wa, ma 17 dm. , 44 mk. , 344 mr. Dawniej była tu st. poczt, na trakcie z Warszawy do Brześcia Litew. , między Kałuszynem a Siedlcami, o 2 mile za Kałuszynem, odl. 67 1 2 w. od Warszawy a 16 1 2 w. od Siedlec. Folw. M. Sionna rozl. mr. 194 gr. or. i ogr. mr. 149, łąk mr. 1, lasu mr. 39, nieuż. i place mr. 5; bud. z drzewa 8; folwark ten w r. 1867 od dzielony od dóbr Polaki. 2. M. , pow. siedle cki, ob. DmochyMingosy, Br, Ch. Mingstimmehlen al. Plempeninken, niem. , wś, pow. piłkałowski, st. p. Kussen, okr. urz. stanu cywil. Spullen. W 1856 r. 89 mk. Mingstimmen 1. niem. , al. Juckstein, wś na Litwie prusk. , pow. ragnecki, st. p. Krupyszki, tamże okr. urz. stanu cywil. W 1856 r. 131 mk. 2. M. niem. , wś na Litwie prusk. , pow. piłkałowski, st. p. Kussen, urz. stanu cywil. Spullen. W 1856 r. 89 mk. 3. M. niem. , wś, pow. piłkałowski, st. p. Malwiszki. W 1856 r. 88 mk. 4. M. , ob. Juckstein. Kś. Fr. Mingwy al. Mingfy, niem. Mingfen dok. Minckguinn, wś na pols. prusk. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. i urz. stanu cywil. Rańsk. W 1856 r. 330 mk. Ma 56 włók obszaru. Ulryk v. Jungingen W. M. nadaje Fryderykowi z Sapot w pomoc jego dobrom jednę włókę i 2 mr. dąbrowy pod Mingwami. Dan w Elblągu w dzień ś. Augustyna 1408 r. Jakub, sołtys mingiewski, posiada 1484 r. 5 włók sołeckich na prawie chełm. M. mają r. 1602 prze ważnie polską ludność ob. Kętrz. O ludn. polskiej w Prusiech, str. 396. Z szlachty polskiej mieszka tu Rączkowski Jan 1625 roku. Kś. Fr. Minia, rz. , ob. Minina. Minia, Minga. al. Minoga, niem. Minge, rz. przymorska pomiędzy Niemnem a Dźwiną. Wypływa w pow. telszewskim z niewielkiego jez. Dziadowo, leżącego o 4 w. na wsch. od Żoran, płynie początkowo w kierunku płn. zach. , około Medyngiany, aż do ujścia rz. Sałanty, poczem skręca się nagle ku południowi, płynie kręto już to w kierunku płd. zach, , już też w płd. wschodnim, mija miasto Korciany, wś Szyszajcie i ubiegłszy w pow. telszewskim 130 w. , wchodzi za miastem Gorzdy w granice Prus przy Lentinnen, w pow. kłajpedzki i ma aż do Szernen płd. zachodni bieg, potem zwraca się na płd. i przy Bundeln przechodzi dopow. szyłokarczemskiego, gdzie pod wioską Minią wpada do zatoki kurońskiej. Za pomo cą M. i kanału króla Wilhelma łączy się Rusa, prawe ramię Niemna, z portemkłajpedzkim. Pod Gąbinem nazwano tę rzekę mylnie Mingą Słow. geogr. , t. II, str. 506. Płynąc obok zatoki kurońskiej, oddzielona od niej tylko ławami przymorskich pagórków, niesie z sobą zawały ciekłych piasków, które na ujściu osa dza, a kraina jej ujścia łączy się podmokłemi łęgami z niziną zaniemeńskich żuław. Naj większa szerokość M. w gub. kowieńskiej do chodzi do 40 saż. , głębokość zaś do 12 stop. Pomimo dość znacznej głębokości spław po niej jest nieznaczny. Pod Gorzdami znajduje się most łyżwowy. Brzegi ma pod Gorzdami wysokie i kręte; w Prusiech brzegi znacznie się obniżają i w miarę zbliżania się do ujścia sta ją się coraz bardziej błotniste. Na wiosnę i jesienią wylewa nietylko w Prusiech lecz i w gub. kowieńskiej i sprawia wielkie spusto szenia w nadbrzeżnych okolicach. Z dopły wów M. , oprócz pomniejszych strug, ważniej sze są z lewej strony 1 Ołonta al. Ałonta, uchodząca pod miastem Korciany a wypływają ca z błotnistego lasu, o 5 w. na płd. wsch. od mczka Kul; 2 Korcianka, powstająca z połą czenia 2 potoków, wypływających z błot; 3 Żwalsia, biorąca początek z błota pomiędzy miastem Andrzejowem a Retowem, i wpadają o 6 w. powyżej miasta Gorzdy; 4 Wiewirza ob. , z dopływami Szolpe i Aszwa; 5 Tenenis po niem. Tenne. Z prawej strony do M. wpadają 1 Suzdrawa; 2 Bobrunga ob. i 3 Sałanta ob. . J. Krz. Minia, niem. Minge, wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski, st. p. Kinten, tamże urz. stanu cywil. W 1856 r. 366 mk. Wieś Mineliszki Minettensruh Minga Mingajcie Minge Mingekrug Mingen Mingfen Mingiele Minginhagen Mingosy Mingstimmehlen Mingstimmen Mingwy Mineliszki Minikowo Minińska Rudnia Mininy Ministrówka Miniszcze Miniakowo Miniany 1 Minicze Miniewszczyzna ta leży przy ujściu rz. Minii do zatoki Kurońskiej. Kś. Fr. Miniakowo, wś w płd. zach. stronie pow. borysowskiego, ku granicy pow. wilejskiego, w okr. polic. łohojskim, gm. hajeńska, ma 5 osad, miejscowość falista, dość leśna. A. Jel. Miniany 1. wś, pow. rossieński, par. rossieńska. 2. M. , wś, pow. poniewieski, dawniej w pow. upickim, wspomniana w Pam. kn. Kurbskiego, t. I, 17. Minicze al. Miniczy, wś i. fol. nad rz. Szczarą, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. niedźwiedzicka, wś ma 23 osad pełnonadziało wych; folw. , dziedzictwo Nowakowiczów, 21 włók w glebie lekkiej, miejscowość falista i lesista, łąki obfite. A. Jel. Miniewszczyzna, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Krasnosiele, 2 dusze rew. , należy do dóbr rządowych krasnosielskich. Minięta, niem. Menthen, wś, pow. sztumski, st. p. Kiszpork, okr. urz. stanu cywil. Sporowo, par. kat. i ew. Kiszpork, szkoła w miej scu; obszaru ma 1658 6 mr. magd. , 62 bud. , 37 dm. , 318 mk. , 235 kat. , 80 protest. Przypu szczają, że wś ta nazywała się dawniej Poganste, i że tu zaszła bitwa między Prusakami a Krzyżakami w 1267 r. M. leży nad rz. Dzierz goń zwaną, która sie tu łączy z główną rzeką także Dzierzgoń zwaną a przychodzącą z pow. morąskiego. 2. M. , niem. Mienten, folw. , we dług innych źródeł dobra ryc, pow. sztumski, st. p. Mikołajki, okr. urz. stanu cywil. Krastuden. Par. kat. Nowy targ, ew. Rohdau, szkoła Krasna łąka. Ma 16 bud. , 6 dm. , 128 mk. kat. Razem z Zawalidrogą obejmują te do bra 420 98 ha roli or. i ogr. , 53 61 łąk, 4 60 past. , 15 34 nieuż, 0. 51 wody, razem 495 04 ha, które przynoszą czystego zysku 4926 mrk. Cegielnia. Stare dok. wymieniają te dobra pod różnemi nazwami, jako to r. 1288 Meynithen, 1509 Menetten, 1595 Minięta szenwie ska od Schönwiese, 1648 Miemięta, 1659 Minięta, 1773 Mehnten. Stary przywilej Got frydowi Kudryckiemu wystawiony, spalił się, dla tego odnowił mu go król Stanisław August d. 2 wrześ. 1772. R. 1294 otrzymał Minięta i Krasnąłąkę Szenwicz, Schönwiese Bogu sław Bogosla 1289, Prusak z polakiem imie niem, jak sądzi Kętrz, ob, O ludn. pol. w Pr. , str. 191. Kś. Fr. Minijki, ob. Minejki i Minki. Minikowo 1. wś, pow. poznański, 27 dm. , 246 mk. , 7 ew. , 239 kat. , 72 analf. ; folw. we wsi 183 mr. rozl. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 7 kil, gość o 2 kil. 2. M. , dom. , pow. bydgoski, 157 mr. rozl, , 2 miejsc a M. , dom. ; b dom szosowy; 5 dm. , 76 mk. , 42 ew. , 34 kat. , 36 analf. Poczta w Ślesinie o 2 kil. ; gośc. na miejscu; tel. i st. kol. żel, w Nakle o 10 kil. M. St. . Minikowo, jez. , pow. tucholski, 85 m. npm. nad niem leży wś tejże nazwy. Kś. Fr. Minikowo, dok. 1445 Nynneko i Ninikowo dawniej, wś, pow. tucholski, st. p. Bysław, tamże par. kat. 3i urząd stanu cywil. , szkoła w miejscu, par. ew. Kamienica. Obszaru ma 2393 mr. , 197 bud. , 89 dm. W 1868 r. 606 mk. , 464 kat. , 134 ew. M. leży nad jez. tejże samej nazwy. W dok. z r. 1445 wspomniany Jasko V. Nynneko, t. j. z Minikowa ob. Słow. geogr. t. III, 475 b. Według lustracyi z r. 1570 posiadał w M. Adam Żaliński 22 włóki, i karczmę. Potem zostało M. na fundacyą klasztoru panien benedyktynek w Bysławku nabyte r. 1602 przez ksienią Mortęską; po okupacyi dóbr klasztornych było r. 1772 przez rząd zabrane ob. Fankidejski Klasztory żeń skie, str. 124. Wś ta leży w sławnych borach tucholskich. Kś. Fr. Minina al. Minia, rz. w pow. lubartowskim, początek pod wsią Niemce, płynie w kierunku zach. płn. przez Nowy Staw, Dąbrówkę, Samoklęski, Kierzkówkę, Gawłówkę, gdzie tworzy wielki staw, potem koło Rawy, Wólki trzy mniejsze stawy i pod Ostrowem wpada z lew. brzegu do Wieprza. Długa 35 w. Przyjmuje pod Kierzkówką z praw. brzegu rzeczkę płynącą od os. Kamionki, z lew. strumienie pod Dąbrówką od Krasienina, pod Samoklęskami od Starościna. Ob. Lipniak 2. J. Bliz. Minińska Rudnia, wś, na prawym brzegu Teterowa, przy ujściu rz. Wilii, pow. radomyski; 87 mk. , po większej części mieszczan; w 1783 r. było 8 dm. i 37 dusz i znajdowała się huta żelazna. Należy do klucza korosteszewskiego, hr. Olizarów. J. Krz. Mininy, wś na lew. brz. Teterowa, pow. radomyski, 584 mk. ; w 1783 r. było 33 dm. i 155 mk. W 1833 r, fundował miejscowy mie szkaniec Bazyli Horbacz cerkiew drewnianą pod wez. ś. Mikołaja, przy której od 1862 r. znajduje się stały duchowny. W M. znajduje się starożytne zamczysko, mające 27 1 2 sążni długości a 17 1 2 szerokości. Na mocy umowy wykupnej włościanie nabyli w 1863 r. 683 dz. ziemi za 27, 500 rs. M. należą do korosteszew skiego klucza hr. Olizarów. J. Krz. Ministrówka, folw. , pow. hrubieszowski, gm, Miączyn, par. Grabowiec. Miniszcze, zaśc. szl. , pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 58 w. od m. Wilejki, przy b. drodze pocztowej z Młodeczna do granicy pow. mińskiego, 2 dm. , 13 mk. kat. ; w 1866 r. był tu młyn wodny. Miniszew, folw. , pow. turecki, gm. Zelgoszcz, par. Wieleniu, odl. od Turka w. 27, dm. 2, mk. U. Folw, M. rozl, mr. 112 gr. Minijki Minięta Miniuny Miniuszki Miniszewo Miniucewka Minjoten Minkiewicze or, i ogr. mr. 98, łąk mr. 11, nieuż, i place mr. 3, bud. mur. 4. Br. Oh. Miniszew 1. wś, pow. pleszewski, 7 dm. , 57 mk. wszyscy kat. , 24 analf. Poczta w Robakowie o 2 kil. , gośc. o 9 kil. , st. kol. żel. i tel. w Żerkowie o 14 kil. 2. M. , dom. , 1616 mr. rozl. , 3 miejsc a M. , dom. ; folw. b Żygówko, c Dąb, folw. i karczma; 12 dm, 135 mk. , 5 ew. , 130 kat. , 52 analf. Cegielnia, fabryka serów. Miniszewo dok. Mienischewo, wś, pow. wągrowiecki, 14 dm. , 148 mk. , 1 ew. , 147 kat. , 62 analf. Poczta, tel. i gośc. w Łopiennie o 4 kil. ; st. kol. żel. w Gnieźnie o 25 kil. Wspomina tę wś w par. Łopienno Lib. Ben. Łaskiego t. V, 86. M. St. Miniucewka, wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. polic, gm. Ostryno, okr. wiejski Łyczkowce, 14 dusz rew. ; należy do dóbr rządowych Ostryno; Miniuny, wś, pow. szawelski, w 4 okr. po lic. Szadowo, gm. Ligumy, 104 dusz, 114 dzies, ziemi, J. G. Miniuszki, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm. Mołodeczno, okr. wiejski Chożewo, o 4 w. od Mołodeczna a o 25 w. od m. Wilejki, przy b drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 3 dm. , 20 mk. ; należy do dóbr Helenów, Wasilewskich. Minjoten niem. , al. Galluswilpien ob. . W 1856 r. 98 mk. , urz. stanu cyw. Timstern. Minkele, wś rząd. nad jez. Minkele, pow. wileński, w 1 okr. polic, o 33 w. od Wilna, 4 dm. , 22 mk. katol Minki al. Meńki, część wsi Bordulki, pow. brodzki. Minki 1. wś, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, gm. i okr. wiejski Smorgonie o 1 1 2 w. , o 29 w. od Oszmiany, 10 dm. , 77 mk. , w tej liczbie 72 prawosł. , 5 katol. 2. M. , wś rząd. , pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 40 w. od Oszmiany, a 23 w. od Dziewieniszek, 10 dm. , 106 mk. prawosł. , 11 katol. 3. M. , folw. , pow. szawelski, w 3 okr. polic, par. starożagorska, 10 włók ziemi z lasem brzozowym i wiatrak. Należy do dóbr Liżyki ob. . 4. M. , wś, pow. szawelski, gm. zagórska, 8 dm. po 25 dz. i 4 zaścianki Plitnicza, Putniszki, Deksnie, Sturitys, 30 dz. roli i 30 dz. past. Razem 37 dusz, 260 dz. uwłaszczonej ziemi. 5. M. , wś, pow. drysieński, par. Zabiały. 6. M. , ob. Minejki J. Krz. Minki w dok. Minijki, Mienijki, Małe i Wielhie, 2 wsie nad rz. Zwizdal praw. dopł. Uszy, pow. owruoki, gm. Chabno, na płn. od m. Bazaru a na płd. zach. od Chabna; ob. Arch. J. Z. R. cz. III, t. 2, 136, 139; 224, 225; cz. III, t. 3, 530. Minkiewicze, wś nad bezim. rzką, prawym dopływem Łani, pow. słucki w okr. polic kleckim, ma 10 osad, gleba urodzajna, miejsco wość równa, bezleśna. A. Jel Minko, pot. górski, wypływa z pod góry Hyrlaty ob. , 1103 m. wys. , między nią a gó rą Rozsochą 1093 m. , na obszarze gm. Solinki, w pow. Lisko; płynie na płd. i zasila wo dami swemi górny bieg Solinki. Długość bie gu 3 kil. niespełna. Br. O, Mińkowce 1. dok. Mańkowce, Mieńkowce, wś, pow. zasławski, na wsch. od m. Sławuty, cerkiew, 2 cegielnie; należy do klucza sławuckiego ks. Sanguszki. Pomiędzy M. a Sławutą zaszła 10 maja 1863 r. potyczka pomiędzy powstańcami a wojskiem rossyjskiem. Uroczyska noszą nazwę Krowi bród, Kwiat cwiet las. Por. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 489; cz. VI, t. l, 440, 443; dodat. 263. 2. M. , w dok. Minniowa Wola, wś nad prawym dopływem Hujwy, pow. żytomierski, blisko granicy gub. kijowskiej, gm. koteleńska, na płd. wsch. od Kotelna; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1; dodatki, 153. 3. M. w dok. Minkowicze, wś kośc. nad rz. Ikwą, pow. dubieński na granicy pow. krzemienieckiego, do którego zaliczała się dawniej, na płd. wsch. od m. Werby; ob. Arch. J. Z. R. , cz, 1, t. 4, 158; t. z. Samowidzieć, t. IV, oddż. 2, 201, 207. Mińkowce, w dok. Meńkowa Wola j wś nad rzką Ataką dopł. Rastawicy, pow. skwirski, gm. Pawołoczą, o 10 w. na płd. od Pawołoczy; 560 mk. prawosł, i 20 katol. ; cerkiew paraf. drewn. , pierwotnie fundowana w 1726 r. , dzi siejsza pochodzi z 1794 r. , odnowiona w 1851 r. M. należały niegdyś do klucza różyńskiego ks. Lubomirskich. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I; dodatki, 153. J. Krz. Mińkowce, mko rząd. nad rz. Uszycą, pow. uszycki, w 1 okr. polic. Dunajowce, o 12 w. na zach. od m. pow. , o 20 w. od Dunajowiec, 19 w. od Mukarowca a 53 w. od Kamieńca, przy trakcie pocztowym z Kamieńca do Uszycy. W prześlicznem położeniu, na płaszczyźnie, wyniosłemi otoczone górami, dobrze zabudoVane, w pośrodku rynek w czworobok zabudowany, ratusz z wieżyczką, na której zachowała się miara minkowiecka. W 1868 r. 315 dm. , z których kilka piętrowych i 2082 mk. , w tej liczbie 940 włościan, reszta żydów. Ziemi włościan. 620 dz. Kościół paraf, katol. , dek. uszyckiego przedtem filia dunajowiecka, pod. wez. Podwyższenia ś. Krzyża, wymurowany w 1797 r. przez Marchockich, liczy parafian 1506, kaplica na cmentarzu grzebalnym, cerkiew mur. p. wez, ś. Michała, z 2307 parafian, 121 dz. ziemi cerkiewnej; synagoga żydowska, 2 domy modlitwy, 2 małe fabryki prostego sukna, 4 fabryki olejku anyżowego, który w tej okolicy obfite wydaje plony; targi co 2 tygodnie; apteka, lekarz; sąd pokoju, zarząd gminy w skład której wchodzą M. , An Minkele Miniakowo Mińkowce Miniszew tonówka, Baranówka, Chapanówka, Horodyska, Katerynówka, Kruszkowce, Kużelowa, Lastenia, Marchocice, Myślibory, Otroków, Pobujuia, Pobujanka, Przytulia zielona i murowana, Scibory, Siworogi, Staryki, Tymków, Wesoła, Zacisze, Zagłośna, Zarzecze i in. , w ogóle, 16 starostw, 1427 osad; ludność wiejska męż. 4020, kob. 4037, razem 8057; ziemi należącej do włościan 7439 dz. , w tej ilości ornej 5726 dz. , wypada więc na igo mieszkańca 0, 92 dz. Oprócz tego w obrębie gminy zamieszkuje innych stanów męż. 787, kob. 973, razem 1760 mk. ; ziemi prywatnych właścicieli 3639 dz. , w tem ornej 2105 dz. W ogóle więc w obrębie gminy mieści się ludności 9817 mk. i ziemi 18, 909. St. p. N. Uszyca, st. tel. Dunajowce. Przedmieścia Belmont, Marchocice i Wesoła otaczają miasteczko. Przedtem wieś dziedziczna Stanisławskich, z których Adam Stanisławski wyniosł je na miasto, uzyskawszy w 1637 r. od Władysława IV następujący przywilej Gdy dziedzic Adam Stanisławski świeżo założone na Podolu miasteczko M. wałami i fosami należycie obwarował, nadajemy przeto tej osadzie prawo magdeburskie, ustanawiamy jarmarki na Podwyższenie św. Krzyża i ś. Onufry, podług kalend. ruskiego, targ zaś co piątek. W późniejszych latach przechodząc z rąk do rąk należało w 1770 r. do Tarłów i liczyło wtedy zaledwo 80, a na przedmieściach 57 dm. Następnie władali mm Starzyńscy. Józef Starzyński, chorąży latyczowski, około 1794 sprzedał go kasztelanowi Ścibor Marchockiemu. Godzien wspomnienia przedostatni dziedzic M. hr. Ignacy Ścibor Marchocki, h. Ostoja, na M. , Belmoncie, Przytulii, Otrokowie pan, bo tak się tytułował, człowiek prawego charakteru, ale głośny dziwak; w dziwactwach jednak jego maluje się dowcip i szlachetność. Nosił długą brodę i purpurową, złotem obszytą długą szatę, ograniczył majątek swój słupami z napisami Granica państwa minkowieckiego od cesarstwa rossyjskiego. Odprowadzał rekwizyta rządowi do armii i dla tego przybrał tytuł Dux i Redux, i to początek jego dziwactw, czy też choroby. Ustawy i prawa w minkowieckiem państwie zastosowane były do obyczajów narodu; osobna moneta papierowa ze stemplem hrabiego, kurs miała w obrębie państwa. Przy osobie dziedzica była rada stanu, trybunał z kmiotków złożony, którego wyroki nie przypuszczały żadnej apelacyi. Na ławkach, suknem zielonem pokrytych, zasiadali sędziowie. Dux i Redux w purpurowej todze miał przeznaczone dla siebie szkarłatne krzesło i stolik szkarłatem pokryty; zbierano głosy i wyrok ogłaszany bywał. Na wysokiej górze stał zamek Otroków, z żelazną chorągiewką na szczycie; w Belmoncie była letnia rezydencya, Słownik geograficzny Tom VI Zeszyt 66. w Przytulii było także ulubione mieszkanie właściciela i tu najwięcej pamiątek zostawił; świątynia pokoju, świątynie Fenelona, Krasickiego, Wilhelma Telia upiększały przytuliskie ogrody, i tu dzieci hr. Ścibora, na wzór Emila Jana Jakóba, chowały się i rosły jak dzieci natury. Mko za jego rządów bardzo się podniosło, powstały liczne fabryki sukna, papieru, powozów, lakierów i drukarnia. Robiono tu saletrę i chodowano jedwabniki. Sukno tutejsze, . według Marczyńskiego, sprzedawane było po kilka rubli za łokieć, baje od 5 do 10 zł. Wełnę sprowadzano z Mołdawii, a przy fabrykach stale do 100 ludzi pracowało. Co rok na dożynki obchodzono w minkowieckiem państwie święto Cęrery. Dziewczyny ze wszystkich wiosek czysto poubierane, w białych sukienkach, uwieńczone złotemi kłosami pszenicy, otaczały młodą boginię zwykle jedna z córek hrabiego. Gospodarze z sędziami na czele, gromadzili się za pontyfikalnie ubranym Reduxem. Procesyą obchodzono pola dojrzałem zbożem pokryte, dziewice dźwigały na barkach swoich krzesło, na którem siedziała piękna Cerera, a ta wśród hymnów dziękczynnych prosiła o błogosławieństwo niebios na kłosy, źródło życia dla całego narodu. Uroczystość kończyła się ucztą, śpiewem i tańcami. Dziwactwa te Marchockiego długo były znoszone bezkarnie; nakoniec duchowieństwo miejscowe, upatrujące w święcie Cerery zabytki bałwochwalstwa, wytoczyło mu proces, w skutek którego dostał się do więzienia. W czasie przejazdu cesarza Aleksandra Igo w Kamieńcu, przed konie pojazdu rzucił się Redux w purpurowej szacie na kolana, uzyska natychmiastowe uwolnienie, lecz wkrótce amarł. Majątek ten, składający się z M. i 19 wsi, został po 1831 r. skonfiskowany synowi jego Karolowi i od tego czasu do rządu należy. Wkrótce mko zaczęło upadać; fabryki sukna wyniosły się do sąsiednich Dunajowiec, drukarnia po śmierci Marchockiego zamknięta, a drukarz Wagner przeniósł się do Kamieńca. Belmont rozsypał się w gruzy, na środku tylko rynku stoi wieżyca a na niej miara minkowiecka z kamienia wykuta. W Przytulii i Pobojnej ani śladu z rezydencyi, a w Otrokowie ruiny z zamku i ogrody zupełnie zdziczały; legenda jednak o Marchockim stale zachowuje się wśród ludu. Grunta górzyste, ziemia czarna, lasy rozległe. Kilka młynów na rzece Uszycy i Młynówce, glina na garnki, kamień na wapno, cios i fosforyty brzegiem Uszycy, Do parafii mińkowieckiej oprócz M. z przedmieściami, należa wsie Antonówka, Baranówka, Chapanówka, Głęboczek, Horodyszcze, Kapuściany, Katerynówka, Kruszkowce, Kużelowa, Kużelówka, Lastenia, Luboczek, Marchocice, Myślibory, Otroków, Pobujna, Pobujan29 Miniszew Minksztony Minksznawie Minkowskie Minkowizna Minkowice Minkowice Minkowice Minkowica Minnenrode Mińkowce Minneiken Minneiken al Minkwitz Minojty ka. Przytulia zielona i murowana, Salony, Scibory, Siworogi, Staryki, Tymków, Wesoła, Wygoda, Zacisze, Zagłośna i Zarzecze. O M. i Marchockim, ob. Encykl. Orgelbr. t. XVII; Dr. Józef Rolle w Gazecie Warsz. z 1883 r. , Przeździecki Podole, Wołyń i Ukraina, t. 2; Kowalski Pamiętniki; Kłosy 977 z 1884 r. ; Pr. także Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 doda tki, 408. Dr. M. Minkowica, rz. , ob. Mołoczna, Minkowice Dolnewś i folw. , M. Górne, wś, pow. lubelski, gm. i par. Mełgiew, posiada st. dr. żel. nadwiślańskiej, odl. od Warszawy 177 w. , od Kowla 137 w. , od Lublina 14 w. W 1827 r. wś poklasztorna, 28 dm. , 198 mk. , nosi nazwę Miękowice. Minkowice, wś, pow. brzeski, własność hr. Zdzisława Zamojskiego. Minkowice, niem. Menkewitz al. Menkwitz dok. Meinkowicz, Minkwitz 1292 r. , Meynkowicz około 1400, wś, pow. wejherowski, st. p. Kro kowo, par. kat. Żarnowiec, ew. Krokowo, tam że szkoła i urz. stanu cywil. Obejmuje 11 gburstw, 5 zagród, 36 wł. i 19 mr. obszaru; 23 dm. , 199 mk. , 13 kat. , 186 ew. w 1872 r. 208 mk. ; odl. od m. pow. 3 1 4 mili. Z niezupełnie wiarogodnego dok. z r. 1292 wynika, że wów czas już posiadał M. jakiś Gneommer Crockau Kriegsmann und Ritter, na co mu książę Mestwin wystawia nowy przywilej ob. Pom. Urk. B. von Perlbach, str. 435. Za czasów krzyżackich między r. 1309 1410 były Mzobowiązane do jednej służby. R. 1453 w dzień ś. Michała opuszcza komtur gdański Mikołaj Poster Jerzemu Jörgen v. Wickerode część csjynszu od dóbr minkowickich ob. Prutz Gesch. des Kreises Neustadt, Gdańsk 1872, str. 35, 54, 57, 68. KL Fr. Minkowicie 1. włość zamkowa owrucka, w pobliżu miasta, wspomniana w Arch. J. Z. B. , oz. IV, t. 1, 44. Prawdopodobnie omyłka zm. Miszkowicze, dziś Miszkowce, wieś, pow. owrucki, na zach. od Owrucza. 2. M. , ob. Mińkowce, pow. dubieński. Minkowizna al, Nakanowicza, os. młyn. , ob. Dąbrowa, str. 922. Minkowskie, niem. Minkowsky, w dok. 1389 r. Mykophsski, 1333 r. Mikoschki villa, wś i do bra, pow. namysłowski. Pałac i park, w któ rym leżą zwłoki gen. Seidlitza, mającego tu pomnik. Wś w 1844 r. 88 dm. , 598 mk. 59 kat. ,, szkoła ew. Do dóbr M. należą folw. Heflsenstein i NeuYorwerk. Br. Ch. Minksdorf, ob. Mięguszowce. Minksznawie, wś, pow. rossieński, par. botocka. Minksztony, wś, pow, szawelski, w 3 okr. polio. Janiszki, gm. Gruździe, 11 dusz, 41 dz. ziemi 2go rzędu. J. G. Minkwice, ob. Minkowice, pow. wejherowski. Minkwiczów, kol. , pow. koniński, gm. Piorunów, par. Wyszyna, odl. od Konina w. 12. Ma 5 dm. , 14 mk. i 115 mr. obszaru. Powstała w 1865 r. na obszarze dóbr Wyszyna. Minkwitz dok. , niem. ob. Minkowice, Minneberg, folw. do Peiskretschau, pow. ToszekGliwice. Minneiken, ob. JonDrucken. Minneiken al. . JonMinneiken, al. MinneikenJouj niem. , wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski, st. p. Jugnaten, urz. stanu cywil. Wieszen. W 1858 r. 332 mk. Kś. Fr. Minnenrode niem. , folw. do Dybrzna należący, pow. złotowski, st. p. Pr. Frydląd, tamże par. ewang. , katol. W. Buczek. Szkoła Bybrzno, 12 bud. , 60 mk. 1868 r. , 10 kat. , 50 ew. Folw. ten został założony w 1866 r. Minnigein dok. , ob. Migehnen. Minniowa Wola, ob. Mińkowce, pow. żytomierski. Minniska, al. Miniska, mała struga, dopływ rz. Odry, nastaje powyżej wsi Mućkowska, płynie ze wsch. na zach. , okolicą lesistą i podmokłym łęgiem, wpada do Odry więcej niż o milę poniżej Olawy dwoma ramionami. Minoga, Mninoga al. Mlinoga wś, pow. olkuski, gm. i par. Minoga, odl, 23 w. od Olkusza, 4 w. od Skały. Leży w wąwozie utworzonym przez wody strumienia Minożka, wpadającego do Dłubni, śród wyżyny olkuskiej. Posiada kościół par. mur. , dom schronienia dla starców i kalek, szkołę począt. ; obecnie 50 dm. W 1827 r. było tu 33 dm. , 230 mk. W XV w, M. nosi nazwę Mninoga, ma kościół par. drewniany Narodz. P. Maryi. Dziedzicami wsi są Marek i Mikołaj h. Nowina; plebanem zaś Jakób Nowina. Wś ma 35 łanów kmiecych, 6 zagrodników, 2 karczmy i 2 folwarki. Dziesięcinę pobiera proboszcz w wartości 30 do 40 mrk. Dłg. II, 42. Data założenia parafii nieznana. Obecny mur. kościół wzniósł w 1737 r. Antoni Felicyan Szembek, dziedzic M. Około 1800 r. M. należała do starościny Puszetowej z domu Załuskiej. W 1884 r. kościół został odnowiony z gruntu i rozszerzony przez dobudowanie kruchty i dzwonnicy. Dobra M. składają się z folw. M. , Pogorzelce i Przybystawice, wsi M. , Przybysławice i Nowa wieś. Podług wiadomości z 1866 r, rozl. wynosiła w ogóle mr. 1841. Była tu gorzelnia, piec wapienny, cegielnia, młyn i tartak wodny. Wś M. os. 38, z gr. mr. 225; wś Przybysławice os. 23, z gr. mr. 297; wś Nowa wieś mr. 18, z gr. mr. 336. M. par. , dek, olkuski, 2242 dusz, M. gmina, należy do sądu gm. okr, II w osadzie Skała, st. p. Michałowice, ma 11, 833 mr. obszaru i 4695 mk. 1867 r. . Br. Ch. Minoga, rz. , ob. Minia. Minojty, wś włośc, i folw. , pow. lidzki, w 1 Minkwiczów Minnigein Minniska Minkwice Minkowica okr. polic, gm. i okr. wiejski Gonczary, o 7 w. od gminy, a 10 od Lidy; przy trakcie no wogródzkim, wś ma 9 dm. , 80 mk. , folw. zaś o 1 w. odległy, 1 dm. , 33 mk. ; własność Godaczewskiej. J. Krz. Minokąt, ob. Kadłubiska 2 t. III, 661. Minontowicze, wś i folw. rząd. nad rz. Lebiodą, pow. lidzki, w 3 okr. polic, gm. Żołudek, okr. wiejski Dąbrowa, o 48 w. od Lidy, 9 dm. , 56 mk. 34 dusz rew. ; w spisach urzędowych podana pod nazwą Minaitowicze. Minostowice, wś, pow. stopnicki, gm. Maleszowa, par. Piotrkowice; wchodziła w skład dóbr Maleszowa. Minyocz, węg. Minyocz, wś, hr. ziemneńskie Zemplin, kościół paraf, gr. kat. , uprawa roli, 162 mk. Pinowici, część Nowosiółki, pow. przemyślański. Minówka, ferma rząd. , pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 47 w. od m. Wilejki, przy b. drodze pocztowej z Wilna do Mińska, 1 dm. , 11 mk. prawosł. Mińsk, urzędownie od 1867 r. NowoMińsk, mto pow. gub. warszawskiej, nad rz. Wiśniówką i Srebrną, odl. 36 w. od Warszawy, leży śród piaszczystej i lesistej wyżyny, wzniesionej do 600 stóp npm. Połączone z Warszawą linią dr. żel. warsz. teresp. i drogą bitą. Posiada kościół par. mur. , szkołę począt. , szpital ś. Teodora, dom przytułku na 8 osób, sąd pokoju okr. III dla M. i Kałuszyna, sąd gm. , urząd pow. , urząd miejski, st. kol. warsz. teresp. , st. poczt, i tel. Jest tu pałac właścicieli dóbr mińskich, położony śród rozległego parku. Z zakładów przemysłowych istnieją tu fabryka mydła i świec z produkcya na 9000 rs. , fabr. szrutu z prod. na 3650 rs. i fabr. octu z prod. 1000 rs. Dochody kasy miejskiej wynosiły w 1881 r. 2775 rs. a rozchód 2528 rs. W 1827 r. M. miał 66 dm. i 646 mk. W 1861 r. było 125 dm. 5 mur. i 1338 mk. , 692 żyd. ; w 1877 r. było 2797 mk. 1380 męż. i I417 kob. ; w 1880 r. 2940 mk 1462 męż. , 1478 kob. , 6 dm. mur. , 568 drewn. , 6 fabryk z prod. na 48, 900 rs. ; 6 jarmarków. Obocnie ludność dochodzi do 4000. W ostatnich latach dokoła st. ar. żel. warsz. tereap. i przy drogach łączących stacyą z miastem, wzniesiono znaczną liczbę willi i domków na letnie mieszkania dla Warszawian. Gniazdo starożytnej rodziny mazowieckiej Mińskich h. Prus, których przodkowie pisali się z Gościeszyc czy z Goszczańczyc; z tych Jan otrzymał od Jana Starszego, ks. mazowieckiego, przywilej około r. 1420 ma zamienienie wsi dziedzicznej Mensko, w pow. czerskim leżącej, na laiasto. Konrad, Kazimierz, Bolesław i Jan, książęta mazowieccy, na prośbę Ścibora, bisk. płockiego, Jakóba kaszt, warszawskiego, i Aleksego z Goszczańczyc braci, potwierdzając erekcyą 1468 r. , obdarzyli miasto prawem chełmiń. , ustanowili targi tygodniowe, trzy jarmarki do roku, pozwolili mieszczanom mieć łaźnię wolną od opłaty książęcej, pod warunkiem, iż dziedzice z rodziną i ich potomstwo raz na tydzień mogą się kąpać bezpłatnie. Wspomnienł bracia pisząc się z Mińska, stali się odtąd szczepem rodziny Mińskich. Następnie dobra były własnością Rudzieńskich, Borzęckich, Jezierskich, obecnie Dernałowicza. Pierwotni fundatorowie M. założyli tu w r. 1422 kościół paraf. drewniany, na którego miejscu w XVI w. wznieśli Mińscy murowany, do dziś istniejący. Na początku XVII w. kościół ten pogorzał i w czasie wizyty bisk. Goślickiego w r. 1603 jeszcze nie był całkiem naprawiony. Zawierał w sobie trzy kaplice i kaplicę Mińskich, którą założył Stanisław Miński, woj. łęczycki. Miała ona piękne i starożytne obrazy, mianowicie zasługiwał na uwagę obraz N. P. Maryi z Włoch sprowadzony. Druga kaplica Arynków, starożytnej rodziny mazowieckiej, mizia także piękne dawne obrazy, nareszcie kaplica Wolskich, założona w r. 1548 przez Mikołaja Wolskiego, kaszt, sochaczewskiego, który ustanowił i uposażył przy niej mansyonarzy. Kościół ten wyrestaurowiJ w r. 1629 Prokop Kostecki, kanonik warszawski, proboszcz miński, a poświęcił Stanisław Starczewski, sufragan i opat płocki. Było tu bractwo literackie. Bożego Ciała i rożańcowe. Uposażenie zaś tego od r. 1603, stanowi dotąd wieś Targówka. Prócz kościoła paraf. były jeszcze w Mińsku kaplica drewniana i kościół szpitalny p. t. Ś. Ducha, dziś nieistniejące. Była szkoła i szpital założony i uposażony przez Annę Mińską w r. 1557. Swięcicki w Opisie Mazowsza przedstawia M. jako najludniejsze w tych stronach miasto, posiadające dwa znakomitych panów pałace. Dobra M. składają się z folw. M. i Mikanów; nomenklatur i osad Goździk, Pohulanka, Jasionka, Stanikowizna, Stasinów, rozl. mr. 3510; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 574, łąk mr. 122, past. mr. 16, wody mr. 26, lasu mr. 2170, zarośli mr. 5, nieuż. i place mr. 45, w osadach czynszowych mr. 276, razem mr, 3234; płodozmian 13polowy; bud. mur. 19, z drzewa 62; folw. Mikanów gr. or. i ogr. mr. 242, łąk mr, 25, nieuż. i place mr. 9, razem mr. 276; bud. z drzewa 8; jest cegielnia, smolarnia, pokłady torfu; wody stanowią stawy, nad którymi 3 młyny wodne. Miasto M. os. 108, z gr. mr. 125; wś Niedziałka os. 19, z gr. mr. 146; wś Mikanów os. 17, z gr. mr. 126 wś Kędziorak os. 11, z gr. mr. 264; wś Dłuska os. 20, z gr. mr. 228; wś Arynów os. 12, z gr. mr. 227; wś Cielechowizna os. 7, z gr. mr. 111; wś Tartak os, 4, z gr. mr. 73; wś Gliniak os. 8, z gr. Minokąt Minontowicze Minostowice Minówka mr. 126; wś Huta Mińska os. 2, z gr. mr. 16; wś Małe Maryanki os. 2, z gr. mr. 63; wś Maryanka os. 20, z gr. mr. 258; wś Karlshof al. Budy Arynowskie os. 18, z gr. mr. 326; wś Anielina os. 15, z gr. mr. . 183; wś Karolina os. 25, z gr. mr. 308; wś Pruss os. 5 z gr. mr. 68; wś Chochoł os. 8, z gr. mr. 84; wś Wólka Mińska os. 7, z gr. mr. 97; wś Borek os. 5, z gr. mr. 67. Miński urzędowo nowomiński. powiat, gub. warszawskiej, utworzony został w 1867 r. . z 22 gmin dawnego stanisławowskiego pow. i 1 gminy Wiązowna dawnego pow. warszawskiego. Ma on 24 81 mil kw. obszaru. Graniczy od płn, z radzymińskim i, węgrowskim, od wsch. z węgrowskim i siedleckim, od płd. z łukowskim i garwolińskim, od zach. zaś z częścią pow. warszawskiego i Wisłą, na przestrzeni od ujścia Świdra pod otwockiem do Ostrówka, naprzeciwko Góry Kalwaryi. Przedstawia on wyżynę wznoszącą się stopniowo od brzegów Wisły w kierunku ku wsch. i wsch. płd. Poziom Wisły pod Karczewem ma 276 stóp wzniesienia. Osada nadbrzeżna Przewóz Karczewski wznosi się 350 st. , w Miłośnie wzniesienie dochodzi 392 st. ; w kierunku ku wschodowi wzniesienie wzrasta w okolicach M. , Mrozów, Siennicy dochodząc I do 600 st. Wzmaga się ono jeszcze więcej w kierunku ku płd. i dochodzi do 700 st. na płn. od Osiecka w pow. garwolińskim, niedaleko granicy pow. mińskiego. Cały ten obszar w niedalekiej przeszłości okrywały bory sosnowe, śród których nad brzegami dość li cznych rzeczek mieściły się rzadkie i nieludne osady M. , Ksiuszyn, Siennica, Cegłów, Kołbiel, Latowicz, Karczew, zawdzięczające swoją miejską organizacyą próżności dziedziców, nie zaś miejscowym potrzebom. Pomimo przeprowadzenia dwóch dróg bitych i dwóch linii kolei terespolskiej i nadwiślańskiej, osady te, zwyjątkiem Kałuszyna, nie mają warunków rozwoju dalszego. Mińsk, Mrozy i Otwock stały się miejscami letniego pobytu dla Warszawian, dzięki zdrowemu położeniu. Nazwy osad świadczą, iż obszar ten zaludniony został w ostatnich dopiero wiekach przez różnoplemienną ludność, śród której przeważył jednak pierwiastek mazurski. Główną rzeką powiatu jest świder, zabierający w powiecie z prawej strony Piasecznę, Sienniczkę i Mienię; z lewej Rudnię i wpadający na granicy powiatu pod otwockiem do Wisły. W północnej części przerzynają powiat Czarna z Długą i Rządzą, uchodzące do Narwi. Rzeczki te odprowadzały obfite wody leśne, lecz przy szybkiem wycinaniu lasów w pobliżu obu linii dróg żelaznych, istnienie ich dalsze jest wielce zagrożone. W 1880 r. powiat posiadał 39, 875 mr. lasów prywatnych nieurządzonych, 5, 284 mr. lasów urządzonych, 2786 mr. wyciętych lecz nowo obsianych, 11, 694 mr. świeżo wyciętych lecz niezadrzewionych, 627 mr. należących zdawna do włościan, 2, 955 mr. oddanych wło ścianom za serwituty, 924 mr. należących do osad miejskich. Ogółem obszar leśny wynosił około 64. 000 mr. Uboga gleba nie sprzyja po myślnemu rozwojowi rolnictwa, żyto i kartofle stanowią główne produkta rolne. Ogrodnictwo mało rozwinięte; w 1880 r. sady dworskie obejmowały 328 mr. , sady włośc. 185 mr. , w osadach. miejskich 14 mr. Mimo to nie zby wa powiatowi na większych staranniej prowa dzonych gospodarstwach Otwock, Stara Wieś, Wielgolas, Mińsk, Kuflew, Łatwość korzyst nego zbytu produktów i dochody z letnich mieszkań, wywołują tworzenie się licznych kolonij i folwarków, zwłaszcza przy liniach obu dróg żelaznych. Obfite pokłady torfów w otwocku pozwoliły założyć tam fabrykę przerabiającą takowe na proszek dezinfekcyjny i kilka innych produktów. Innych zakła dów fabrycznych posiadał pow. miński w 1877 r. 12, a w tej liczbie 2 gorzelnie z produk. na 36, 000 rs. , 2 browary z prod. na 2, 000 rs. , 1 dystylarnia z prod. na 32, 000 rs. , 3 cegiel nie z prod. 32, 746 rs. , 1 huta szklana z prod. 8, 000 rs. , 2 tartaki z prod. 2, 200 rs. i 1 gar barnia z prod. na 500 rs. Oprócz tego było 74 młynów i wiatraków z prod. na 158, 400 rs. Ogólna cyfra produkcyi dochodzi do 270, 000 rs. Zakłady te zatrudniały 140 robotników. Ludność powiatu wynosiła w 1867 r. 55, 022 dusz, a w 1877 r. 74, 714, w tem 37, 131 męż. , 36, 583 kob. O niskim stanie oświaty świad czy mała ilość szkół, których powiat posiadał 1883 r. 16, a mianowicie w Mińsku, Kałuszy nie, Siennicy, Karczewie, Latowiczu, Kołbieli, Cegłowie, Stanisławowie, Wielgolasie, Dębem W. , Rudzie, Kuflewie, Wiązownic, Jakubowie, Józefowie, lwowem. Pod względem kościelnym pow. miński stanowi dekanat dyec. warszaw skiej, składający się z 20stu parafii Cegłów, Długa Kościelna, Glinianka, Jakubów, Jeruzal, Kałuszyn, Karczew, Kiczki, Kołbiel, Kuflew, Latowicz, Mińsk, Pustelnik, Siennica z filią w miejscu, Stanisławów i Wiązowna, położone w pow. nowomińskim. Czerwonka zaś, Oleksin, Wierzbno i Wiśniew w węgrowskim po wiecie. Pod względem sądowym posiada sąd pokoju okr. III dla M. i Kałuszyna i dzieli się na 4 okręgi sądów gminnych Mińsk, Lato wicz, Glinianka, Stanisławów. Pod względem administracyjnym składa się z 2ch miast Mińska i Kałuszyna, 5ciu osad miejskich Cegłów, Kołbiel, Siennica, Latowicz, Stani sławów i 16 gmin wiejskich Cegłów, Chruścice. Dębe W. , Glinianka, Iwowe, Jakubów, Kołbiel, Kuflew, Latowicz, Ładzyń, Łuko wice, Mińsk, otwock, Siennica, Stanisławów, Wiązowna, Br. Ch. Minokąt Mińsk, zwany także Mińskiem Litewskim, w dokum, łacińskich Minscum, w słow. Mieńsk, Mińsko, w narzeczu ludowym Miensk, starożytny gród słowiański, za najazdu waregskiego stolica udziału w księstwie połockiem, wyniesiony następnie na stolicę wojew. mińskiego, a po drugim podziale rzeczypospolitej główne miasto powiatu i gub. mińskiej; rezydencya gubernatora, archireja eparchii mińskiej i do 1869 r. biskupa katol. dyec. mińskiej. Leży pod 53 34 płn. szer. i 45 46 geogr. dług. , po obu brzegach rz. Świsłoczy, przy ujściu do niej rzeczek Krupki i Stepni, a dawniej Niemihi, której koryto już wyschło i stanowi dziś ulicę tego nazwiska w niższej części miasta, z rynsztokiem pośrodku, gdyż woda silnie tu wzbiera podczas roztopów wiosennych. Leży w malowniczej miejscowości; poprzednio przy krzyżowych gościńcach pocztowych wileńskobobrujskim i, borysowskono wogródzkim, obecnie przy liniach dróg żelaz. moskiewskobrzeskiej i lipaworomeńskiej. Ma około 60000 stałych i niestałych mieszkańców, chociaż przed dwudziestu laty zaledwo połowę ich liczył. Żydów jest prawie 1 2. Wzrost nagły zawdzięcza zbudowanym kole jom. Liczy około 1600 dm. , w tej liczbie 1100 dm. murowanych. Ma pięć cerkwi prawosł. wraz z cmentarną na Stróżówce, 8 kaplic prawosł. przy różnych zakładach dobroczynnych i naukowych, 2 monastery prawosł. , od niedawna założone ob. Mińska Eparchia, 3 kościoły katol, , licząc w to dwie świątynie na cmentarzach Kalwaryi i ZłotejGórce, kaplica katol. przy szpitalu towarzystwa dobroczynności ob. Mińska Dyecezya, 1 kościół ewangielicki przy ulicy Zacharzewskiej, z muru w połowie obecnego stulecia wzniesiony, 1 meczet tatarski drewniany przy ulicy Tatarskiej; wspaniała synagoga żydowska przy ulicy Zamkowej i około 40 domów modlitwy. Pod względem przemysłu fabrycznego w 1883 r. było w M. 3 mydlarnie, 5 garbarni, 1 fabryka świec, 1 gorzelnia, 5 browarów piwnych, 2 miodosytnie, 1 tartak, 2 fabryki tytuniu, 14 cegielni, 1 fabryka kafli i ceramicznych wyrobów, 1 odlewnia żelaza, 6 fabryk zapałek, w ogóle 45 fabryk, produkujących na summę przeszło 265, 000 rubli i zatrudniających 206 robotników. Różnych rzemieślników miasto posiada około 800, w tej liczbie do 270 terminatorów i do 400 pomocników. Cech krawiecki prawie wyłącznie w ręku żydów, inne fachy rzemieślnicze dzielą się pomiędzy chrześcianami i żydami, przewaga jednak jest po stronie ostatnich. Handel cały pozostaje w rękach żydowskich i konkurencya z nimi bardzo ciężka. W ostatnim dwudziestoleciu nastąpiło całkowite przeobrażenie w obyczajach, mowie, stroju i moralności żydów; statystyka kryminalna zaznacza ich udział w zbrodniach i występkach w stosunku przerażająco postępowym. Za to tatarzy, od czasu Witolda tu osiedli, są wzorem obyczajności, pracowitości i uczciwego zachowania się; liczba ich nie przenosi 900 osób płci obojga, trudnią się przeważnie uprawą wybornych warzyw i garbarstwem; kroniki sądowe nigdy nie zapisały ich imion wśród występnych kryminalnie. M. jest odległy o 916 w. od Petersburga, 702 w. od Moskwy, 521 w. od Warszawy, 179 w. od Wilna, 252 w. od Pińska, 65 w. od Ihumenia, 161 w. od Bobrujska, 75 w. od Borysowa, 328 w. od Mozyrza, 300 w. od Rzeczycy, 204 w. od Słucka, 142 w. od Nowogródka. Odległości te obliczone podług dróg pocztowych lub kolejowych. Zakłady naukowe gimnazyum klasyczne męskie, dawniej ośmioklasowe, istniejące od 1805 r. w 1881 2 r. 522 uczniów, w tem 142 żydów; gimnazyum siedmioklasowe żeńskie około 400 uczennic, założone po 1866 r. ; szkoła realna siedmioklasowa, od kilku lat funkcyonująca, powstała ze składek szlachty i miasta w 1881 2 r. 59 uczniów, w tem 22 żydów; seminaryum duchowne prawosławne, wychowujące około 240 seminarzystów ob. Mińska Eparchia; szkoła powiatowa duchowna męska do 220 uczniów; szkoła organistów i chórzystów kościelnych, założona przed kilku laty przez ks. Sęczykowskiego; szkoła duchowna powiatowa dla panien do 100 uczennic; przytulisko i pensya dla sierot imienia Maryi, zwane Pryjutem, wychowuje do 60 dzieci; 3 szkoły rządowe niższe żydowskie. Zakłady dobroczynne i inne insiytucye puUkzm szpital gubernialny na 70 łóżek, z oddziałem dla cierpiących umysłowo na 20 łóżek; szpital towarzystwa dobroczynności, założony przez biskupa Dederkę ob. Mińska dyec. na łóżek 24, przed kilku laty jeszcze zawiadywany wzorowo przez siostry miłosierdzia szarytki, dziś już usunięte; szpital żydowski na 65 łóżek; szpitale w ostrogu, czyli więzieniu publicznem na 40 łóżek i wojskowy stały przy koszarach na 60 łóżek. Towarzystwo pomocy dla uczącej się młodzieży, od niedawna założone, lecz bardzo czynne i odznaczające się bezstronnością; towarzystwo dobroczynności, niegdyś bardzo świetne, dziś przeobrażone, podupadłe i mało czynne; towarzystwo rolnicze mińskie, założone w 1876 r. , służy do podniesienia stosunków ekonomicznych gubernii, urządza wystawy rolnicze, pośredniczy w zakupie maszyn rolniczych, nasion, w zbycie produktów i t. d. ; towarzystwo muzyczne, założone w 1880 r. , urządza peryodyozne zebrania muzykalne, proteguje artystów i t. d. ; towarzystwo wzajemnego ubezpieczenia od ognia w obrębie miasta, zaledwo od paru lat założone, funkcyonuje dobrze; towarzystwo wzajemnego Mińsk Mińsk kredytu, rodzaj spółki komandytowej, udziela kilkoterminowe pożyczki członkom swoim; bank handlowy; towarzystwo ratunkowe od ognia w obrębie miasta, z młodzieży dobrowolnie zaciągniętej, od lat kilku ukonstytuowane. Oprócz wzmiankowanego towarzystwa ratunkowego istnieje straż ogniowa, t. zw. Pożarna komenda, licząca 50 ludzi, z brandmeistrem na czele, 36 koni, 3 wielkie sikawki, 8 mniejszych, 15 beczek na kołach i inne przyrządy, urządzenie której kosztowało do 15, 000 rs. Od lat 10 ciu miasto posiada wodociągi z wyborną wodą źródlaną, sprowadzaną ze źródeł ogrodu miejskiego. Ta obfitość wody nietylko ważna pod względem sanitarnym, lecz i w czasie pożarów. Przed rozprowadzeniem wody źródlanej po mieście, gdy mieszkańcy zmuszeni byli używać wody ze Swisłoczy, zatrutej ściekami miejskiemi, M. , pomimo wzgórzystego położenia, słynął z pomorów peryodycznych, zwłaszcza w czasie cholery, która tu często i strasznie grasowała. Odtąd stan sanitarny polepszył się, ale rozbudowane w ostatnich czasach szeroko przedmieścia są wzorem nieczystości i ścisnąwszy miasto obręczą miazmatów, grożą zdrowotności jego coraz bardziej, zwłaszcza, że na bliskość cmentarzy, zły stan jatek w środku miasta, pranie bielizsny szpitalneja innej w zatamowanej przez 2 młyny rzece nikt nie zwraca uwagi. Zbiory naukowe i inne. Biblioteka gimnazyalna, składa się z 4000 dzieł ważnych, pomiędzy którymi nie mało starych i późniejszych druków polskich, zebranych z dawnych zakładów naukowych i bibliotek poklasztornych; posiada do 100 kart i atlasów geograficznych, do 300 Sztychów i rysunków, wiele historycznych tablic i inne rzeczy. Gabinet fizyczny i przyrodniczy przy gimnazyum męskiem posiada do 150 instrumentów i aparatów, do 400 modeli, do 700 minerałów. Muzeum archeologicznoetnograficzne przy miejscowym komitecie statystycznym gubemialnym, mieszczące się w gmachu gubernatora, posiada do 600 wykopalisk z epok kamiennej i bronzowej, około 1000 tomów dawnych druków polskich i łacińskich, z bibliotek poklasztornych zebranych, parę tysięcy okazów różnych wyrobów miejscowych odnoszących się do etnografii, nieco monet krajowych i różnych pamiątek, oraz zbiór czaszek ludzkich, pochodzących z kurhanów przedhistorycznych. Muzeum to przed dziesięciu laty zostało uporządkowane przez archeologa Henryka Tatura, zdolnego badacza, teraz z powodu przeniesienia do innego lokalu uległo zupełnemu pomieszaniu, a niema kompetentnej ręki, któraby ład naukowy tu wprowadzić mogła. Ciekawą jest w tym zbiorze nie wydana mapa archeologiczna gub. mińskiej, wykonana przez wzmiankowanego Tatura, na której są wykazane wszystkie miejscowości posiadające przedhistoryczne pomniki jako to kurhany, horodyszcza, okopiska, zamki, , kamienie pamiątkowe, żalniki i inne. Tatur podzielił wszystkie pomniki na 25 grup i wykazał w Mińszczyźnie do 30000 kurhanów i do 1000 horodyszcz i okopisk. Drugą pracą godną uwagi jest mapa gmin gub. mińskiej, przygotowująca się staraniem światłego członka Aleksandra Piestowa. Komitet corocznie ogłasza tak zwane statystyczne wiadomości, dotyczące gubernii Trudy min. gub. stat. komiteta, a jakkolwiek wydawnictwa te noszą na sobie cechę szablonowej, kancelaryjnej roboty, z tem wszystkiem zawierają nie mało cyfr, mogących rozjaśnić nie jedno zjawisko społecznych przeobrażeń i potrzeb istotnych mieszkańców. Dalej zaznaczamy biblioteki seminaryum prawosławnego i gimnazyum żeńskiego; archiwum centralne sądownictw i grodów dawnego wojew. mińskiego i gub. od jej ustanowienia, zwiezione tu przed kilkunastu laty i ulokowane w gmachu kościoła pobernardyńskiego. Gabinety fizyczny, nauk przyrodniczych, laboratoryum chemiczne i bibliotekę przy szkole realnej, które ciągle się pomnażają staraniem niezmordowanego pedagoga, dyrektora Jana Samojły, syna wykwalifikowanego medyka wileńskiej wszechnicy. Z gmachów ważniejsze są pałac gubernatorski, przy Wysokim Rynku, z dawnego kolegium jezuitów; pałac archirejski, przed kilkunastu laty przy skwerze, na tak zwanem NowemMieście wzniesiony, z pięknym ogrodem; pałac obrad szlacheckich przy tymże skwerze, po 1863 r. zamieniony na teatr miejski, od niedawna powrócony szlachcie; gmach wszystkich juryzdykcyi, przy Wysokim rynku; seminaryum prawosławne na Trojeckiej górze, gimnazyum męskie przy ulicy Franciszkańskiej i żeńskie przy ulicy Dominikańskiej, dobroczynność przy ulicy Felicyańskiej; szpitale na Trojeckiej górze i pod koszarami; więzienie w kształcie zamku z czterema basztami i wysokim murem obwodowym, przy ulicy Zborowej; koszary wojskowe w murach podominikańskich i pobernardyńskich; kasa i magistrat w murach pojezuiokich, przy Wysokim Rynku. Z prywatnych gmachów celuje architekturą pałac Hausmana, przy skwerze na NowemMieście. Tu mieści się klub miejski, posiadający czytelnią pism peryodycznych, nie wyłączając polskich, tudzież salon dla koncertantów i zarazem balowy. Miejsca rozrywek i przechadzek. Ogród zwany gubernatorskim, nad rzeką Świsłoczą, w prawdziwie uroczej miejscowości, założony niegdyś wielkim kosztem staraniem gubernatora Karniejewa, posiada piękne cieniste aleje, i ustronia nadwodne, pełne liściastych i świerkowych drzew lecz oddawna już nieposzanowany i bardzo zmniejszony przez wciskające się tu różne niestosowne zabudowania, jak łaźnie i zakłady fabryczne. Ogród ten opisała Ewa Felińska ob. Pamiętniki, t. II, str. 303 304. Dragiem miejscem przechadzki jest skwer na NowemMieście, obejmujący 8 mr. przestrzeni w foremnym kwadracie, poprzednio plac dla ćwiczeń wojskowych, obsadzony drzewami, w pośrodku ma basen z fontanną. Szkoda tylko, iż i to miejsce nie jest dostatecznie uszanowane przez publiczność. Teatrów było dwa; jeden na Wysokim Rynku na placu, w gmachu ratuszowym, przed dwudziestu kilku laty rozebrany; drugi przy tymże placu, własność prywatna, zgorzał w 1884 roku. W obu dawano naprzemian przedstawienia rosyjskie i polskie. Scena mińska szczyciła się nawet talentami dramatycznemi, jak komik Fedecki, Drozdowska i inni, a za czasem dyrekcyi Śniadeckiego, wnuka Jędrzeja, mianowicie w latach sześćdziesiątych, doszła do największego rozgłosu. Wystawiano nawet duże dramata i operetki, jak np. Konkurentów, utalentowanego kompozytora tych stron Floryana Miładowskiego. Polska scena nie. istnieje już od lat dwudziestu, co zaś do rossyjskiej, to niekiedy wędrowne trupy dawały tu i dają przedstawienia z powodzeniem. Księgarni istnieje w M. 5, z tych najważniejsze Zofii Sawickiej, przed kilkunastu laty brata jej Aleksandra Walickiego, i B. Godlewskiego, wraz z czytelnią. Inne należąc do żydów, trudnią się wyprzedażą szkolnych podręczników lub różnej zużytej zbieraniny. Drukarni jest 4, z tych jedna rządowa, ale po roku 1863 wcale nie tłoczą druków polskich. O czasie powstania dawnych drukarń polskich w M. nie wiedzą dobrze ani Bandtkie, ani Letewel, były jednak od dość dawnych czasów i wytłaczały przeważnie mało znaczące książki duchownej treści, panegiryki, kazania lub sprawy procesowe. W 1812 r. istniała drukarnia administracyi departamentowej, w której drukowano okólniki rządu tymczasowego, Gazetę polską mińską z buletynami i dramacik Jana Chodźki ob. Bandtkie Histor. drukarń, i II, str. 7. Przed rokiem 1822 powstała drukarnia Stefanowicza ob. Lelewel Ksiąg bibliogr. dwoje, t. I, str. 228, lecz bliższych szczegółów o jej działalności nie mamy; zdaje się, że została nabytą przez Jokiela Dworca, który z pomocą spółki księgarskiej wydawniczej braci Bejlinów w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, wydawał utwory białoruskie Wincentego Marcinkiewicza, polskie Michała Bohusza Szyszki, Mikołaja Łojki, Syrokomli i inne. Obecnie najlepszą jest drukarnia Salomona, wykonywująca przytem prace chromolitograficzne i litograficzne. Sklepów należących do miasta jest 25, prywatnych do 700, magazynów większych do 40, hoteli do 30, garkuchni 100, restauracyi 5, cukierni 3, z tych odznacza się Szeninga, na rogu ulicy Dominikańskiej przed skwerem, posiadająca czytelnią pism peryodycznych, niewyłączając i polskich; szynków wódczanych około 200, hurtowych składów wódki 8. Miasto jest zabudowano na pięciuset kilkunastu morgach, w przedmieściach posiada drugie tyle obszaru; wygonów i pastwisk, należy do miasta około 1900 mr. , pól i łąk wydzierżawianych około 5560 mr. ; przytem miasto ma około włóki lasu, dwa młyny i tartak na Świsłoczy. Dochody miasta w 1882 r. wynosiły 135000 rs. , wydatki zaś 145800 rs. , deficytu zatem było 10800 rs. Przed laty kilkudziesięciu sławnym był M. zjazdami obywatelskiemi na tak zwane kontrakta marcowe na św. Józef. Rozwielmożniony wtedy duch pieniactwa stwarzał tysiące procesów, tłumnie więc układano się z adwokatami o przewód spraw, zaciągano pożyczki, zawierano różne tranzakcye, załatwiano się kompromisami, kojarzono stadła i t. d. Dziś te kontrakty ze zmianą okoliczności zostały zaledwo w tradycyi. Równie świetnie do ostatnich wypadków sejmikowano tu na wyborach szlacheckich, zwanych elekcyami. Doba marszałkowstwa Leona Osztorpa, od 1823 do 1846 r. , była najpamiętniejszą ale zarazem najsmutniejszą w dziejach szlachty mińskiej, bo się nurzano w zbytku a lud poddańczy jęczał w ucisku. Ostatnie elekcye wypadły w 1862 r. ; wtedy okoliczności nastroiły obywatelstwo poważnie. Spisano pamiętny protokół, w skutek czego rozwiązano i zawieszono odtąd wszelkie wybory, a szlachta, straciwszy ostatecznie po 1863 r. wszystkie swe wyjątkowe przywileje, ograniczoną nawet została w prawach, których. dotąd nieodzyskała. Meteorologiczne spostrzeżenia pomiędzy 1849 a 1858 r. czynili w M. profesorowie gimn. Adolf Rodziewicz i Żbikowski, tudzież pastor Wiliams i Kupfer. Z ich spostrzeżeń okazuje się, że średnia temperatura bywa wiosną 3. 41, latem 14. 1, , jesienią 4. 1, zimą 3. 5, całego roku 4. 6. Położenie górzyste i szczególne topograficzne pochylenie kraju względem kotliny morza Bałtyckiego i prądów tędy płynących od bieguna północnego, powodują częste wiatry północnozachodnie lub zachodnie, które panują średnio około 260 dni w ciągu roku i czynią klimat wcale niedogodnym dla gospodarstwa, ogrodnictwa i pszczolnictwa. Izotermy M. równają się okolicom Prus północnych i północnych wybrzeży morza Kaspijskiego w stronie Guryewa nad Uralem; izotery okolicom Warszawy i Permu; izochimeny okolicom Rygi i Astrachania. W ostatnim dwudziestoleciu, w skutek wycie Mińsk Mińsk cia lasów okolicznych w szerokiem promieniu, klimat bardzo się pogorszył. Historya, Założenie M. ginie w pomroce wieków i o początku jego nic nie wiemy. Wprawdzie Jaroszewicz Obraz Litwy, t. I, str. 36 i Narbut Dzieje narodu lit, t. III, str. 228 nadmieniają z Latopisców Daniłowicza o założeniu M. pod 1066 r. , lecz jest to raczej data powstania nie M. , lecz dzielnicy mińskiej w ks. połockiem, ponieważ miasto wyprzedziło o wiele kronikarską dobę. Musiało ono istnieć w czasach przedhistorycznych i być ważnym grodem osiadłego tu plemienia słowiańskiego Krywiczan, praojców teraźniejszych tubylców, przezwanych niewłaściwie białorusinami, albowiem należą oni do grupy czarnorusinów. Kiedy przybysze skandynawcy, Waregowie zaczęli ujarzmiać ziemie północnej Słowiańszczyzny, wtedy niejaki Rogwołod, posunąwszy się w krainę Krywiczan, założył w X w. ks. połockie, aż po za M. daleko sięgające. Ten Rogwołod miał piękną córkę Rogniedę, zmówioną w małżeństwo Waregowi Jaropełkowi, wielkiemu kniaziowi kijowskiemu, starszemu bratu Woldemara czyli Włodzimierza, władzcy Nowogrodu, następnie Kijowa i całego zaboru Waregów, z normandzka przezwanego Rusią. Lubieżny, chciwy władzy i mściwy Woldemar, chcąc dokuczyć bratu, z którym się wodził o dzielnicę i zagrożony musiał uciekać do Skandynawii. Wracając z tułaczki około 980 r. wyprawił z Nowogrodu poselstwo do ks. połockiego z oświadczeniem, aby złamano słowo Jaropełkowi, którego nienawidził, i jemu oddano Rogniedę. Taka propozycya oburzyła ojca i córkę, żądającą Jaropełka, to też rozszalały namiętnością i zemstą Woldemar najeżdża z drużynami swemi Połock, stolicę Krywiczan, w perzynę obraca, zabija Rogwołoda i dwóch jego synów, a Rogniedę gwałtem sobie przywłaszcza wraz z dzielnicą Połocką. Poczem zabrawszy lud krywiczański idzie na Kijów, podstępem morduje brata swego Jaropełka, z pomocą zdrajcy Błuda, ulubieńca jaropełkowego, i zagarnia władzę wielkoksiążęcą. Rognieda, ofiara namiętności swego dzikiego pana, chociaż miała z nim czworo dzieci, znienawidziwszy go, pałając zemstą za śmierć ojca i braci, wreszcie za pozbawienie jej własnego szczęścia, zamierza go pozbawić życia. Zamiar się jednak nie udał, Woldemar z kolei postanawia uśmiercić Rogniedę i byłaby straconą, gdyby w ostatniej chwili pierworodny jej syn Izasteif Iziasław nierozbroił serca okrutnego ojca. Wtedy Woldemar darował życie Rogniedzie, wysłał ją z Kijowa wraz z Iziasławem w kraj Krywiczan pod Mińsk, do świeżo wzniesionego Zasławia ob. Zasław. Tu Rognieda pędząc dni smutne w zakonnej sukni na wygnaniu, około r. 1000 życia dokonała, a Iziasław zaledwo o rok przeżył matkę, zostawiwszy synów Wszesława i Wrotysława. Pierwszy umarł w wieku młodocianym około 1003 r, , Wrotysław zaś panował po ojou w Połocku i nad dzielnicą mińską. Ponieważ Woldemar nie lubił Iziasława, pomnąc jego przywiązanie do matki, ztąd mimo starszeństwa w rodzie, wydziedziczył go z posiadłości po mieczu i dał mu tylko udział po matce w ks. połockiem wraz z Mińskiem. Z tego więc powodu potomkowie Iziasława uważali się za pokrzywdzonych i w ciągu kilku pokoleń z rzędu rościli pretensye do młodszej linii kijowskiej i godności wielkoksiążęcej, przez co narazili się jej, wywołując nienawiść i ciągłe wojny. Dzieci i wnuki innych synów Woldemara kłóciły się z sobą i mordowały; ale w zaciekłości przeciw Iziasławiczom byli zawsze w zgodzie, czynili napady na ich udziały, pomiędzy którymi M. niejednokrotnie był zalany krwią i ogniem spustoszony. Wszesław Wrotysławicz z Dudutek 1051 1101 r. ; ob. Dudzicze, wierny tradycyi rodowej walczy z Iziasławem, w. ks. kijowskim, i braćmi jego, oblega Psków, zdobywa Nowogród, łupiąc cerkwie i zabierając mieszkańców w niewolę; nawzajem Iziasław korzysta z nieobecności wroga, pustoszy jego dzielnice, zdobywa i niszczy obronne miasto M. o którem kroniki po raz pierwszy wspominają z powodu tej pożogi. Wszesław spiesząc z pod Pskowa przybył zapóźno dla obrony swego grodu, lecz na zgliszczach onego stoczył krwawą choć niepomyślną dla siebie bitwę nad rzeką Niemihą ostatnich dni lutego 1067 r. , po zebraniu zaś resztki sił udał się na płd. pod Kijów, zmuszając Iziasława do spiesznego odwrotu dla obrony własnych posiadłości, Znużeni walką kniaziowie waregscy zapragnęli nareszcie pokoju. Nie zważając na godziwość środków, Iziasław zapewnia wszelkie bezpieczeństwo Wszesławowi i zaprasza go do obozu pod Smoleńskiem, tam zaś podstępnie więzi wraz z dwoma synami i odsyła do Kijowa, Wkrótce potem, wskutek przegranej bitwy z Połowcami, zbuntowani kij owianie zrzucają z tronu Iziasława, a na miejsce jego Wszesława obierają. Rządy tego w Kijowie, jako w. księcia, trwały żaledwie siedm miesięcy, gdyż Iziasław przy pomocy Polaków, pod dowództwem króla Bolesława śmiałego, nie zaś Krzywoustego, jak chce Syrokomla ob. Teka wileńska, 1857 r. , 1, str. 206 wrócił napowrót do Kijowa, Wszesław zaś ledwie zdołał zachować dzielnicę połocką, w której odtąd przez lat kilkanaście przebywał sposobiąc się do nowej wyprawy, zaszłej dopiero za panowania w. księcia Wsiewołoda. Wszesław uderzył powtórnie na Nowogród i Smoleńsk, lecz nawzajem doznał odwetu przez najście zbrojne Kijo Mińsk wian pod dowództwem syna w. księcia młodszego Woldemara Włodzimierza, zwanego później Monomachem, , który zniszczył znaczną przestrzeń ziemi Wszesława, przyczem Mińsk uległ znowu ruinie w 1084 r. W 1101 r. umiera Wszesław, po którym synowie dziedziczą. Zdaje się że jednego z nich Hleba 1101 1119 r. uważać należy za pierwszego księcia wyłącznie mińskiego. Podział ojcowizny stał się przyczyną nowych między kniaziami zamieszek, ponieważ Dawid, brat. Hleba, uważając siebie skrzywdzonym, wezwał pomocy odwiecznych wrogów rodu swego z Kijowa, którzy w Marcu 1104 r. najechali księstwo mińskie i same miasto obiegli. Tą razą jednak Mińsk, lepiej zapewne obwarowany, wytrzymał szturmy kijowskich zastępów. W dalszym ciągu swych rządów Hleb kierując się polityką ojcowska, wypowiedział posłuszeństwo Monomachowi który objął już władzę najwyższą w Kijowie, spalił miasto Słuck, ludność na przestrzeni między Prypecią i Dźwiną uprowadził w niewolę i wywołał tym sposobem wojnę z Monomachem w 1115 r. Wówczas sam w. książę ruszył pod Mińsk, syna zaś Jaropełka wysłał dla zniszczenia Drucka, należącego do dzielnicy Hiobowej. Groźna burza zawisła nad księstwem mińskiem, lecz tą razą jeszcze zażegnaną została. Zanosiło się na długie i prawidłowe oblężenie samej stolicy, gdyż Monomach tuż obok kazał budować warownią dla wygodnego pomieszczenia swego wojska, ogłodzenia miasta i stanowczego pokonania niesfornego kniazia. Hleb zatem widząc niepodobieństwo dalszej obrony złożył hołd Monomaohowi i przez tegoż utrzymanym został przy rządach księztwa. Ale w parę lat później Hleb podnosinowy rokosz, zostaje jeńcem Monomacha i umiera w Kijowie 13 września 1119 r. , zostawując synów Wszewołoda, Włodzimierza i Rościsława pozbawionych ojcowizny. Wczasie tej powtórnej wyprawy Monomacha Mińsk uległ siłom nieprzyjaciela i pozostał we wła daniu Monomacha, a następnie syna jego Mścisława; obszerną zaś dzielnicę połockomińską podzielili pomiędzy siebie bracia uwięzionego Hleba, i stąd potworzyły się coraz drobniejszo księztwa na Borysowie, Łohojsku, Gródku itd. , ujarzmienie których było łatwem zadaniem, dokonanem przez następcę Monomacha w. księcia Mścisława. Z jego to rozkazu 4 sierpnia 1127 r. wszyscy podwładni w. książętom kijowskim kniaziowie waregscy z różnych stron uderzyli na połocką dzielnicę. Nastąpiło zdobycie Borysowa i Łohojska, obrócenie w perzynę Zasławia, pojmanie pięciu kniaziów w niewolę, którzy z rodzinami swemi odwiezieni najprzód do Kijowa, następnie w 1129 r. wygnani do Carogrodu wysługiwać się musieli Cesarzom greckim. Tylko wyżej wspomniani synowie Hleba pozostali w kraju na łasce Mścisława, który synowi swemu Iziasławowi nadał szerokie posiadłości dawnych kniaziów połockich niewyłączając Mińska. Iziasław, po różnych kolejach, osięga tron wielkoksią żęcy w Kijowie w 1146 r. , na Mińsku zaś oczywiście z jego ramienia panują synowie Hlebowi, a mianowicie Rościsław, którego w 1151 r. powołują mieszkańcy Połocka dla objęcia rzadów w tem mieście, po wygnaniu i uwięzieniu podobno w Mińsku kniazia Rogwołoda, zięcia Iziasławowego, poprzedniego władcy Połocka. Ten akt samowoli Połoczan zatwierdzonym został następnie przez w. księcia Iziasława, który poprzestał na hołdownictwie Połocka z Rościsławem na czele, niepopierając sprawy zięcia. W Mińsku zaś po ustąpieniu Rościsława obejmuje rządy brat jego Wołodar 1151 1158 r. Gminowładztwo słowiańskie było w owej jeszcze epoce potęgą, której kniaziowie waregcsy ulegać musieli, i stąd wynikały częste stosunkowo zmiany rządów w miastach z dawna słynnych handlem i zamożnością mieszkańców. Właśnie do liczby takich grodów i Połock należał, skąd Rościsław po siedmioletniem panowaniu wypędzonym został w 1158 r. , miejsce zaś jego zajął niedawny jeszcze wygnaniec Rogwołod. To było hasłem nowej, długoletniej walki. Rościslaw z drużyną swą uchodząc poniewolnie z Połocka kraj niszczy po nieprzyjacielsku i wzywa pomocy brata Wołodora mińskiego; Rogwołod ścigając przeciwnika zajmuje po drodze Zasław, stolicę trzeciego z Hlebowiczów Wszesława Wiaćkiem w kronikach zwanego, oblega Mińsk chociaż bezskutecznie, zawsze jednak zmusza Hlebowiczów do układów pokojowych, przyczem Wołodar ustępuje dobrowolnie Rościsławowi dzielnicę mińską, sam osiadając na sąsiednim Gródku. W 1160 r. Rogwołod powtórnie kusi się o zdobycie Mińska i zniewala Rościsława do przyjęcia nowych warunkow pokoju. W 1166 r. zjawia się pod Mińskiem Rogwołod po raz trzeci, szturmuje twierdzę przez sześć tygodni, której wprawdzie niezdobył, wymógł jednak korzystną dla siebie i drużyny swej ugodę, a mianowicie oswobodzenie z więzienia swych krewnych, którzy czas jakiś posiadali Zasław, a następnie przez Rościsława i Wołodara pojmani, w kajdanach srogą cierpieli niewolę. Walka Hlebowiczów z Rogwołodem ciągnęła się dalej z rozmaitem szczęściem. Ten ostatni niemogąc zawładnąć Mińskiem, kusił się o zdobycie sąsiedniego Gródka, stolicy Wołodara; po otrzymaniu jednak niepomyślnych wieści z Połocka, którego mieszkańcy w nieobecności swego władcy powołali do sprawowania rządów kniazia Swiętosława Wasilkowicza, umknął czemprędzoj dla odzyskania swej stolicy. Wedle Pamia tnoj kniżki gub. mińskiej wydanie najnowsze córka Wołodara Hlebowicza, ks. mińskie. go, miała być poślubioną Waldemarowi I, kr. duńskiemu, w roku 1121, gdy jednak pierwszy monarcha tego imienin. panował w Danii zaledwie od 1157 1182. roku, . zatem, co najmniej, cytowana data owych zaślubin jest niezawodnie fałszywą. Dalsze dzieje księstwa mińskiego zaciemniają się coraz bardziej i poprzestać musiemy na urywkowych wzmiankach kronikarskich. Niewątpliwie jednak aż do zaboru litewskiego potomkowie Hleba utrzymywali się przy swych dzielnicach. Po zgonie Rościsława włada Mińskiem Wołodar Gródecki od 1183 r. , następnie pod rokiem 1186 r. znajdujemy wzmiankę o Wasilku, synu Wołodara rządzącego w Łohojsku, a może i w Mińsku jednocześnie. W roku zaś 1165 występuję na scenę dziej ową Wołodar, syn owego Wasilka, który najdłużej pono opierał się przemocy sąsiedniej Litwy. Lecz w tej porze kończył się okres dziejowego znaczenia dawnych krywiczańskich władców Połocka i Mińska, gdyż całe dziedzictwo potomków Rogniedy ulegać zaczyna kunigasom litewskim, pod skrzydła których chroni się dynastya połockomińska, z obawy przed potężniejącemi kniaziami suzdalskomoskiewskiemi, od których tyle ucierpiał sąsiedni Nowogród i Psków. Są pewne wskazówki, że około 1195 r. Mińskiem rządzi Mingajłło, następnie Ginwiłł, a później jeszcze Borys syn Ginwiłła, panujący też i nad Połockiem; około zaś 1220 roku widzimy tu Erdziwiłła, książęcia litewskiego. Nareszcie potężniejszy od swych poprzedników Ryngold, w. książę litew. , skutkiem zwycięstw, najprzód pod Mohylną o mil kilka od M. , ob. w 1235 r. nad sprzymierzonemi przeciw niemu kniaziami ruskimi, powtóre pod Kamieniem również w teraźniejszym pow. mińskim, na pograniczu oszmiańskiego w 1236 r. także nad Rusinami i rycerzami inflanckimi, wcielił ostatecznie ziemię Krywiczan do swego potężnego już wówczas państwa. Odtąd Mińszczyzna stawała się coraz bardziej rdzenną częścią Litwy, zwłaszcza że zamieszkujący ją Krzywiczanie od niepamiętnych czasów wyznając kult krewekrywejtów i mając z Litwą liczne stosunki przygotowani byli dobrze do unii politycznej z tym podwójnie sobie bliskim krajem. Jednak luźna jakaś zależność tych okolic od dawnych książąt ruskich jeszcze w lat kilka potem jest widoczną; kiedy bowiem Jarosław, zatwierdzony przez hana w godności w. księcia moskiewskiego, w 1243 r. przyjmował liczne deputacye ziem ruskich, znajdować się tam mieli mieszkańcy M. Mienianie. Następca Ryngolda Mendog al. Mindowe, późniejszy król Litwy, gromi pod Kojdanowem o 6 mil od M. Tatarów i kniaziów ruskich, zapewne na tem samem miejscu, gdzie wedle Stryjkowskiego książę żmudzki Skirmunt zniósł tychże samych najezdców jeszcze w 1241 r. W XIV w, za Witenesa i Gedymina władza w. książąt litew. coraz silniej się utrwalała na przestrzeni dzielnic podległych niegdyś berłu potomków Włodzimierza i Rogniedy; chociaż kroniki wzmiankują jeszcze Teodora Świętosławowicza, ks. mińskiego, hołdownika Litwy, który w imieniu Gedymina zawiera traktat pokoju z Nowogrodem i rycerzami inflanckimi w 1326 r. , jest to już ostatnia wzmianka o istnieniu tego księstwa, które zostaje nadal już tylko ziemią bezpośrednio od władzy w. książąt litew. zależną. Sąsiednie miasta Turów, Słuck, Borysów, Pińsk, stają się stolicami Gedyminowiczów; bliski od M. Zasław, po znanym w historyi przewrocie politycznym po śmierci Gedymina, kiedy Jawnuta strącony przez Olgierda i Kiejstuta z godności wielkoksiążęcej, tam osadzonym został, staje się stolicą nowej dynastyi kniaziów hołdowniczych, która aż do wygaśnięcia tego rodu w w. XVI spokojnie sprawowała rządy przeznaczonej sobie dzielnicy. M. zatem w tej epoce podrzędne miał znaczenie i mógł należeć do posiadłości Jawnuty Zasławskiego, lub też do Andrzeja brata Jagiełły, który dosyć długo sprawował rządy w Połocku, o czem jednak w kronikach pewnej wskazówki nie mamy. Dopiero przy schyłku XIV stulecia znajdujemy pewne ślady wypadków politycznych w tym kraju. Jagiełło na mocy przywileju z d. 28 kwietnia 1387 r. obdarza brata swego Skirgiełłę księstwem trockiem i wielu posiadłościami na Rusi litewskiej, w rzędzie których także pomieszczony M. , który jednak wprędce potem w r. 1392 dostaje się Witoldowi, na parę zaś lat przedtem Jagiełło funduje w tem mieście pierwszy kościół rzymskokatolicki. Mądre rządy Witolda asymilowały na zawsze zhołdowane prowincye metropolii, a chrześcijaństwo obrządku łacińskiego idąc z Wilna, jakkolwiek był tu już pierwej znany obrządek słowiański, tem silniej dopomogło zjednoczeniu się narodów. Następnie, prawdopodobnie na czas krótki, zawładnął M. znany wichrzyciel Swidrygiełło, o czem znajdujemy wzmiankę w historyi pod r. 1408. Nie ulega wątpliwości, że M. żadnego prawie nie miał znaczenia w tych czasach, nie był bowiem reprezentowanym na sejmie horodelskim i nie wysłał wcale swych wojowników do rozprawy z Krzyżakami pod Grunwaldem; przytem w historyi głucho o M. przez lat kilkadziesiąt z rzędu, i dopiero nową o tem mieście znajdujemy Wzmiankę w 1441 r. , kiedy Kazimierz Jagiellończyk po objęciu rządów jako w. książę, przywilejem wydanym w Brześciu Litewskim pomieścił M. w liczbie Mińsk celniejszych grodów litewskich, którym nada ne były pewne swobody municypalne. Aleksander Jagiellończyk w 1496 r. nadaje temu miastu przynoszącemu zaledwie 10 kóp groszy ówczesnych dochodu skarbowi w. książę cemu prawo magdeburskie. Helena, żona tego monarchy a córka Iwana III, w. ks. moskiewskiego, zapisuje na cerkiew woźniesieńską w M. sąsiednie od miasta dobra Trościeniec, stanowiące, jak się zdaje, jej przywianek crinile donatio propter nuptias, co następnie przez Aleksandra, będącego już królem polskim po śmierci Olbrachta, zatwierdzonem zostało przywilejem z 1502 r. O ile od X do XII w. M. będąc kością niezgody chciwych władzy kniaziów waregskich, stał się widownią bratobójczych walk pomiędzy pokrewnemi sobie plemionami, o tyle później ciągle już wzrastał w dobrobyt i cywilizował się. Dwa wielkie trakty handlowe, przerzynające M. , jeden północny, wiodący przez Łohożsk dzisiejszy Łohojsk, Borysów, Orszę, Smoleńsk ku Moskwie, drugi połudn. wschodni, przez Słuck, na Wołyń, Ukrainę, Wołoszczyznę ku Caro, grodowi i w prawo przez Brześć do serca krajów koronnych i dalej, były niby dwie wielkie wciąż tętniące arterye, mające tu swój zbiornik, czynnie rozsyłający życie do koła. Tędy płynęły bogactwa, tą drogą zawiązywały się dalekie stosunki, przenikało światło, lecz zarazem przychodziły mordy, pożogi i straszne mory, które nieraz dziesiątkując ludność nieszczęsną, samo mto zamieniały w kupę popiołów. Tak w 1506 r. . podczas najazdu Tatarów spłonął M. z wyjątkiem zamku, a w parę lat później zostaje w oblężeniu wojsk nieprzyjacielskich pod dowództwem buntowniczego warchoła kniazia Michała Glińskiego, władcy Turowa i Mozyrza, który cofnął się dopiero za nadejściem Mikołaja Firleja, wojewody lubelskiego, z wojskiem królewskiem. Zygmunt I ciągnąc na wojnę moskiewską odwiedza M. i udaje się stamtąd do Borysowa. Po zwycięztwie orszańskiem kraj niebył jeszcze wolnym od nieprzyjaciela, gdyż rozproszone oddziały wojsk w. księcia Bazylego, grasując na Rusi litewskiej, nieszczędzą też M. , który w 1513 r. obowiązanym był na wojnę moskiewską wysłać tylko 10 rycerzy konnych i opłacić 10 kóp groszy podatku. Namiestnikiem mińskiem był wówczas kniaź Bazyli Iwanowicz Zasławski z władzą ograniczoną, zupełnie zależną od woli królewskiej. Nieustanna wojna z w. księciem Bazylim IV za Zygmunta I była zawsze fatalną dla M. , położonego na szlaku nieprzyjacielskim. Wojska rossyjskie, chociaż porażone pod Połockiem w 1518 r. , najeżdżają Litwę w 1519 r. i w pochodzie zamierzonym na Wilno niemijają też Mińska. W 1528 hospodar multański jadący do Moskwy tu zatrzymanym został, nawzajem wielki książę Bazyli uwięził posłów polskich przy dworze jego bawiących. Pomimo klęsk tylokrotnych dobrobyt miasta wzrastać zaczyna; jakoż w, , Ustawie wojennej z 1529 r. M. zamiast 10 płacił już 50 kóp groszy podatku. Od 1541 r. pojawia się tu nowy urząd Horodniczych celem pilnowania całości miasta a mianowicie zamku. W 1552 r. Zygmunt August potwierdza i rozszerza przywileje miejskie, ustanawia przytem jarmarki, niezbędne w owej epoce dla rozwoju stosunków handlowych z Moskwą i sam parę razy M. nawiedza. Po utracie Połocka w 1563 r. wojska litewskie pod Januszem Radziwiłłem, hetmanem w. lit. , cofąją się do M. , a w następnym roku zjeżdżają się tu Panowie Radni dla obmyślenia środków obrony w wojnie z Rossją. W tych czasach wygasa ród Jawnuty Olgierdowica na Zasławiu, dziedziczący prawdopodobnie godność namiestniczą w Mińsku, odtąd już bowiem zamiast Namiestników spotykamy tu Starostów. Pierwszym z nich był Iwan Hornostaj, słynny statysta i podskarbi z czasów jeszcze Zygmunta Starego; dalej zaś znajdujemy na tej godności Dymitra Skumina Tyszkiewicza, marszałka litewskiego, potem syna jego Teodora, a nakoniec stryja tegoż Bazylego. W 568 r. z dawnego księztwa, a późniejszego namiestnictwa tworzy się województwo mińskie. Odtąd w senacie polskim zasiadują wojewodowie mińscy między inflanckimi i pomorskimi, kasztelanowie zaś między gdańskimi i także inflanckimi. Nowomianowani senatorowie podpisują akt unii lubelskiej w 1569 r. , t. j. wojewoda Gabryel Hornostaj, kasztelan Mikołaj Talwosz wespół z dawnym starostą przeduniowym Bazylim Tyszkiewiczem, Janem Kłopotem, deputatem województwa mińskiego i wielu innymi. M. jako stolica województwa staje się siedzibą władzy administracyjnej i sądowej. Tu się odbywają sejmiki, kadencye sądów ziemskich roki trzykrólskie, trójeckie i ś. michalskie, popisy rycerstwa szlachty zwykle we wrześniu od 8 11 tego miesiąca, nareszcie od 1581 r. kadencye trybunału litewskiego sądowego i skarbowego alternative z Wilnem i Nowogródkiem. Znany w dziejach unii brzeskiej Michał Rahoza, metropolita kijoiwski, mieszkał czas jakiś w M. jako archimandryta monastyru bazylianów p. tytułem Wniebowstąpienia Pańskiego, mianowany na tę godność przez Stefana Batorego w 1576 r. Zygmunt III zaraz po objęciu rządów, a następnie w r. 1592 przywilejem swym zapewnia miastu dawne jego swobody i nadto daruje place i grunta w około leżące, dozwalając mieszczanom zbudować młyn i papiernię na Perespie tegoż nazwania od strony traktu wileńskiego znajduje się przedmieście M. , nad Mińsk Mińsk niewielkim strumykiem pod samem miastem, tudzież drugi młyn na rzece Krupcu. Miasto swobodnem było wówczas od wielu ciężarów publicznych, natomiast jednak, jako położone na głównym trakcie między Moskwą, Wilnem i Warszawą, obowiązane było dawać podwody czyli stacye dla króla, dworu jego, tu dzież posłów swoich i obcych. Tu właśnie po zabiciu pierwszego Samozwańca w 1606 r. pospólstwo znieważyło księcia Wołkońskiego, wysłanego w charakterze poselskim do Krakowa. Zygmunt III wybierając się na wojnę ukończoną później tylko odzyskaniem Smoleńska, w przejeździe z Wilna staje w M. i tu przyjmuje hetmana polnego koronnego Stanisława Koniecpolskiego. Ustawy cechowe dla rzemieślników miejscowych już w tej porze istniały, gdyż cech szewców mińskich zyskał potwierdzenie swych praw na sejmie warszawskim w 1609 r. Tatarzy osiedlają się w M. jeszcze w XVI w. , a może i wcześniej, trudnią. się ogrodnictwem i przemysłem, lecz im zarówno jak i żydom handel w mieście był wówczas wzbronionym. Są ślady rozruchów w M. spowodowanych następstwem unii brzeskiej, wszakże krwawych scen zaszłych z tej przyczyny w Wilnie, Witebsku i Połocku, tu nie było. Znany w dziejach Melecyusz Smotrycki pisał w M. rozprawy swe przeciw unii. W początkach XVII wieku głód i mor grasuje na Litwie i M. z okolicami nieszczędzą, pożary również niszczą miasto kilkakrotnie; przechody wojsk, podwody, stacye uciemiężały mieszkańców, którzy na konwokacyi w Wilnie 1617 r. zanosili skargi zgromadzonym tamże senatorom. Z tej epoki datują się zatargi magistratu z władzą wojewodzińską i duchowieństwem unickiem o rozmaite krzywdy i zabory. Rycerstwo polskie wracając z wyprawy rossyjskiej uchwaliło między sobą składkę, zwaną kopytkowe, i zebraną stąd summą znacznie wspomogłoerekcyą kościoła i klasztoru dominikanów mińskich, fundowanych przez Zofią Służczynę, wojewodzinę inflancką. Bliższych szczegółów o zebranej wtedy sumie niema, lecz musiała być chyba znaczną, kiedy wzniesiono wspaniałą świątynię z wybornej cegły. Zakon skasowany po 1831 r. , mury przerobiono na seminaryum katolickie a po kasacie tegoż zajęto na cele wojskowe. Częste zatargi i bójki między unitami i dyzunitami w ciągu panowania Zygmunta III niepokoją mieszkańców i zniewalają króla rozstrzygać spory przez osobne komisye. Sobór unitów, zgromadzony w Mińsku pod przewodnictwem metropolity Józefa Weliamina Ruckiego w r. 1620 i budowa cerkwi nieunickiej na Niemizie w tymże roku, powodują nowe zamieszki między wyznawcami dwu przeciwnych obrządków. Te same zatargi, przy każdej sposobności ponawiane, trwały też i za Władysława IV, który postanowił rozstrzygnąć kwestyą ostatecznie rozdziałem cerkwi i parafii na unickie i nieunickie, głównym bowiem powodem waśni była samowola w tym względzie, objawiająca się naprzemian pomiędzy wyznawcami obu kościołów. Był tu nawet zjazd Piotra Mohyły, metropolity nieunitów, z Józefem Weliaminem Ruckim, głównym zwierzchnikiem unii, w 1625 r. Mądre zaś rozporządzenie Władysława IV pod względem rozdziału cerkwi w 1636 r. uspokoiło ludność miejscową, odtąd bowiem zamieszki religijne ustawać zaczęły. Zbór helwecki pod opieką możnowładców dysydenckich, mianowicie Radziwiłłów, istniał w M. już w XVI wieku. W następnem stuleciu znajdujemy coraz częstsze fundacye kościołów i zgromadzeń duchownych katolickich, a mianowicie bernardynów przez Jana Kęsowskiego, stę krasnosielskiego, w 1638 r. ; następnie benefaktorami byli Zawiszowie, Chmarowie i in. Zakon przetrwał aż do 1868 r. , w którym rozwiązano zgromadzenie za gwardyaństwa ks. Leonarda Moroza, kościół obrócono na archiwum, mury klasztorne na koszary wojskowe. Benedyktynki fundował Wojciech Sielawa, kanonik wileński, pleban derewieński, w 1633 r. , skasowane w 1843 r. za przełożeństwa Moszczyńskiej i przeniesione najprzód do Nieświeża, następnie do Słonima a na ich miejsce wprowadzone zostały czernice. Organ nabyty do zboru kalwińskiego w Kojdanowie. Bernardynki wprowadzone w 1633 r. przez Aleksandra Służkę, wojewodę trockiego, przetrwały do 1866 r. , potem oddano klasztor czerncom. Bazylianki osadzone przy kościele św. Ducha przy Wysokim Rynku przez Antoniego Sielawę, metropolitę unickiego, w 1645 roku, a uposażone przez Katarzynę Sapieżankę, zakonnicę i przełożoną, zapisem 100, 000złp. Po kasacie klasztoru około 1839 roku, na miejscu spalonej świątyni wzniesiono później sobór katedralny, do dziś istniejący. Ostatnią ksienią była głośna Makryna Mieczysławska, . która w Rzymie zakończyła życie. W przywileju Władysława IV z roku 1633 znajdujemy pierwszy ślad istnienia drukami w M. przy monasterze śś. Piotra i Pawła, dla drukowanija wszelakich knih i zachowanija w nich ludiej hodnych tak duchownych jako i swietskich. W przywileju Jana Kazimierza z 1650 r. zamieszczona między wielu innemi także cerkiew P. Trójcy w M. , której unici oddawna nieunitom zwracać niechcieli, a która tym ostatnim na mocy przywileju królewskiego przysądzona została. W 1655 r. , kiedy większa część Litwy zdobyta przez wojska rossyjskie nowy otrzymała zarząd, M. z ramienia cara Aleksego przyjął u siebie Teodora Arsenjewa wedle Syrokomli lub też kniazia Dymitra Chworostyna wedle Pamiatnoj kniżki gubernii mińskiej jako miejscowego namiestnika lub wojewodę. Być może, że obaj pomienieni wojewodowie jeden po drugim rządzili w M. , cała Litwa bowiem zaledwie w 1662 r. wróciła pod panowanie Polski. Wynikły stąd ucisk szlachty, spowodował wysłanie deputacyi do cara Aleksego w 1656 r. pod przewodnictwem Cedrowskiego. Deputacya wyjednała znaczne ulgi dla szlachty miejscowej, której dozwolono sądzić się dawnem prawem krajowem. Niemniej jednak ta ostatnia, lat kilka z rzędu trwająca wojna, straszliwie spustoszyła całą niemal Litwę. Rzeź mieszkańców, pożary kościołów i klasztorów, ruina miast, wsi i dworów była powszechną w całym kraju, M. zaś z powodu swego położenia geograficznego ucierpiał stosunkowo najwięcej, tembardziej kiedy mór trwający aż do stycznia 1658 r. grasować zaczął. W ciągu tej smutnej epoki zuajdujemy pierwsze ślady fundacyi jezuitów w M. za staraniem ks. Hieronima Sanguszki, biskupa smoleńskiego syna Kazimierza, wojewody mińskiego, który zapisał im kamienicę na Wysokim Rynku w Mińsku i 80, 000 złp. na dobrach Krupki, przeniesione potem na dobra Raków. Następnie jednak spadkobiercy biskupa starali się unieważnić zapisy jego poczynione na korzyść jezuitów, którzy w ciągu lat kilkunastu przy ograniczonych środkach materyalnych, pozbawieni byli w M. wszelkiego wpływu i znaczenia, dopóki nie zyskali opieki zamożniejszej szlachty miejscowej i duchowieństwa, a mianowicie ks. Oborskiego, prob. mińskiego i kanonika piltyńskiego, Żyżemskiej, ksieni benedyktynek, Stanisława Zabłockiego 14, 000złp. , Wojciecha Palczewskiego, Rdułtowskiego i innych. Kiedy wojna z Rossyą miała się ku końcowi, traktowano w M. o warunki pokoju lub zawieszenia broni. W tym celu przybyli do M. komisarze obu stron wojujących. Ze strony rzpltej działali wówczas Hlebowicz, sta żmudzki, Stanisław Sarbiewski, I wojewoda mazowiecki, brat poety, i Hieronim Wierzbowski, wojewoda sieradzki. Nagleni smutnem położeniem kraju komisarze polscy zabierali się podpisać twarde przedugodne warunki przyszłego pokoju, lecz świetne zwycięstwo Czarneckiego i Sapiehy pod Połonką 27 czerwca 1660 r. zmieniło postać rzeczy. Komisarze rossyjscy po otrzymaniu wieści o pogromie Chowańskiego umknęli z M. , polscy zaś, nic niewiedząc o losie bitwy, pozbawieni przytem wszelkiej pomocy zbrojnej, z trwogą oczekiwali dalszych wypadków. Wówczas to przezorny Czarniecki wysłał z pod Połonki dla ich bezpieczeństwa oddział jazdy złożony z 12 chorągwi, pod dowództwem Pawła Borzęckiego, zięcia woj. mazowieckiego. Pod osłoną tej eskorty komisarze polscy M. opuścili, udając się razem z wojskiem do obozu pod Lachowce. o szczegółach tego wypadku z właściwym sobie humorem wzmiankuje Pasek w swoich pamiętnikach ob. wydanie petersburskie 1860 r. , stron. 68 69. Ponieważ układy o pokój pomimo ciągłych rokowań nieprzychodziły do skutku, działania wojenne trwały dalej bez przerwy. Jan Kazimierz przybył do M. w towarzystwie Stefana Czarnieckiego, woj. ruskiego, i Jana Sobieskiego, chorążego koronnego, późniejszego króla. Tu powitał monarchę poseł rossyjski, z którym umówiono następny zjazd w Mohilewie nad Dnieprem, celem dalszych układów. Ponieważ te ostatnie spełzły na niczem, król wyruszył z Mohilewa 20 maja 1664 r. napowrót do M. , skąd udał się do Wilna, gdzie stanął zaledwie 15 czerwca. Przez cały ten przeciąg czasu zajmował się król przeważnie opatrzeniem wojska, a mianowicie dostarczeniem koni, które przemocą zabierano w okolicznych wsiach, dworach i miasteczkach. Wynikłe stąd narzekania mieszkańców spowodowały naznaczenie specyalnej komisyi likwidacyjnej, celem zabonifikowania mieszkańców. W owej epoce, przy braku zupełnym stosownych urządzeń sanitarnych, morowe powietrze było zwykłym, nieodłącznym towarzyszem długich i morderczych bojów. Ta klęska straszliwa opuściła M. zaledwie w 1658 r. , teraz zaś znowu gród ten nawiedziła razem z okolicą sąsiednią. Handel i przemysł wymykając się powoli z rąk ludności chrześciańskiej, zubożałej i przerzedzonej, koncentruje się w ręku żydów, którzy od tej pory coraz więcej wpływać zaczynają na rozwój życia miejskiego. W 1670 r. pod opieką Radziwiłłów birżańskich, za staraniem Krzysztofa z Żarnowca, jeszcze w 1668 r. przysłanego do Mińska kaznodziei, zaczęła się restauracya upadłego wskutek minionej wojny zboru wyznania helweckiego. W 1671 r. stanęła ta świątynia, której pastorem w tej porze naznaczonym został ks. Kossowski. Fundusz zborowy składał się z nieruchomości w mieście położonej i kilkunastu tysięcy złotych gotówki. Zawistna ręka nieprzyjaciół ścigała nieustannie tutejszych kalwinów. Najprzód spalono im kaplicę i dom przez nich nabyty, później, z obawy napaści żaków szkolnych jezuickich, odbywało się nabożeństwo już nie w zborze, lecz w domu księżny Radziwiłłowej, a w końcu około 1684 r. niebyło już tu stałego pastora, przybywający zaś do Mińska z parafii sąsiedniej, narażonym bywał na zniewagi ze strony fanatycznych przeciwników kalwinizmu, liczącego w Mińsku wyznawców zaledwie 60 dusz obojej płci w tej epoce źródła Teka Wileńska 1857, numer 1 2, także J. Łukaszewicza Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, Poznań 1843, tom 2, str. 46 48. W ostatniej ćwier Mińsk Mińsk ci XVII stulecia jezuici wzmagają się w Mińsku na siłach, otrzymują bogate zapisy, np. Cypryana Brzostowskiego, wojewody trockiego, w 1682 r. na 50, 000 złotych z ewikcyą na dobrach Niżyce, tudzież Maryana Ogińskiego, kanclerza w. litewskiego, na takąż samą summę na dobrach Hlewin i Upierowicze; odbywają solenne nabożeństwa, protegują uliczne bójki z dysydentami, nawracają inowierców, urządzają nareszcie szkoły, zatwierdzone ustawą sejmową w 1683 r. Jeszcze w 1690 r. do prac religijnych i nauczycielskich było w M. sześciu tylko kapłanów tego zgromadzenia, lecz w parę lat później już dwunastu. Z ważniejszych wypadków miejscowych przy schyłku tego wieku notujemy Jeszcze straszliwy pożar, który niezmierną klęskę sprawił miastu w 1694 r. , później dwukrotny pobyt poselstwa cesarza niemieckiego do cara Piotra w marcu i sierpniu 1698 r. , gdyż ambasada jadąc do Moskwy i napowrót wracając dwa razy M. odwiedziła. Następny 1699 r. opamiętnił się w dziejach miasta wzniesieniem nowych szkół jezuickich, najbardziej zaś uchwałą sejmową, która wyraźnie określiła, że Trybunał Główny litewski odtąd już tylko 20 niedziel w Wilnie miał zasiadać, a przez drugie 20 naprzemian w Mińsku i Nowogródku. Z początkiem XVIII wieku mnożą się w M. fundacye pobożne ziemian okolicznych, tak np. Anna Steckiewiczowa, chorążyna mińska, 23 kwietnia 1700 r. funduje benedyktynów, Antoni Teodor Wańkowicz karmelitów 1 grudnia 1703 r. zapisując im 9, 000 złp. sumy zastawnej na dobrach Wisłoczy a następnie 3 stycznia 1709 r. bonifratrów, którym przeznaczył 3, 000 złotych z ewikcyą na dobrach Sakowicze. Jezuici zakładają w 1700 r. fundamenta kościoła murowanego katedralnego od 1798 1869 r. , później zaś aż dotąd parafialnego. Przy erekcyi tej świątyni płyną zewsząd hojne składki ziemian okolicznych w ciągu lat kilku z rzędu, a mianowicie przy licznym zjeździe szlachty na kadencyą Trybunału w r. 1705. Zamieszki wojenne, już od lat kilku trwające, zniewoliły jezuitów do zamknięcia szkół aż do września 1706 r. Przy końcu tegoż roku Piotr Wielki na czele swej armii, jako sprzymierzeniec Augusta II wkroczył do M. , gdzie zajmował dom murowany dotychczas istniejący przy ul. Jurewskiej. Monarcha zaszczycał jezuitów względami, a nawet parę razy obiadował w ich klasztorze. Niemniej przychylnym dla jezuitów okazał się hetman Mazepa, który w gronie przedniejszej młodzieży kozackiej bywał u nich na kazaniach i nabożeństwach i wyłącznie u nich się stołował w ciągu pobytu swego w Mińsku. Przyjaznym dla jezuitów był również Szeremetjew, który w 1708 r. do kościoła ich ofiarował bogatą monstrancyą, najmniej 100 ówczesnych imperyałów wartującą. Wkrótce potem dawne klęski szerzyć się zaczęły, naprzód morowa zaraza a następnie pożar, który zniszczył znaczną liczbę domów. W 1708 r. 2 stycznia przybył do M. Konstanty Zieliński arcyb, lwowski, jako jeniec rossyjski, który wbrew woli papieża, pod naciskiem Szwedów koronował Stanisława Leszczyńskiego. Pomimo współczucia obecnych w M. dowódców wojsk rossyjskich i zabiegów jezuitów o jego wyzwolenie, Zieliński uwięzionym został do Moskwy, gdzie w niewoli życia dokonał. Tegoż roku 18 maja Karol XII z wojskiem swem wkroczył do M. , ciągnąc następnie przez Smiłowicze, Ihumeń, Białynicze do Hołowczyna. Miasto pomimo niedawnej pożogi i klęsk rozmaitych, musiało wnieść ciężką kontrybucyą. Nawet jezuici, owi mistrze w kaptowaniu ludzi, musieli zastawić dworek pod miastem położony za 1000 zł. , a także za 400 zł. podarowaną przez Szeremietjewa monstrancyą, dla zaspokojenia łakomego najezdcy i zyskania niezbyt gorliwej opieki kanclerza Sperlinga. Pomimo klęsk i niepokoju wojennego mury kościoła jezuickiego wznosiły się bez przerwy; tegoż roku po ukończeniu robót kościół został poświęconym w dzień ś. Ignacego, przy licznem zebraniu duchowieństwa i szlachty. Uroczystość przerwało przybycie gońca od hetmana Sapiehy, nakazującego pobór nowej kontrybucyi dla wojska szwedzkiego. Początek 1710 r. przy ostrej i śnieżnej zimie, upamiętnił się głodem i nowemi egzekucyami na potrzeby wojsk przechodzących. Wkrótce po ustąpieniu Szwedów i ich stronników, zajęły M. wojska rossyjskie pod dowództwem Szeremietjewa, Güntena, Brussa, Goltza, Wołkońskiego i innych. Wobec tych wodzów 16 marca Konstanty Brzostowski, bisk. wileński, konsekrował jezuicką świątynię, która i w późniejszych latach ofiarami duchowieństwa i szlachty znacznie uposażona została. Krzysztof Zawisza późniejszy wojew. miński ofiarował do tegoż kościoła przywiezione z Rzymu ciało ś. Felicyana męczennika, biskup zaś Brzostowski pomienione relikwie introdukował do świątyni, przy świetnej asystencyi duchowieństwa 1713 r. W 1714 r. jezuicka rezydencya w M. wyniesioną została do godności kolegium, superior zaś Antoni Brzostowski brat biskupa otrzymał tytuł rektora. Misya jezuicka znajdowała się w Błoniu, dziś w pow. ihumeńskim, fundowana przez słynnego wierszopisa Jana Bakę. Wedle konstytucyi sejmowej z 1717 r. podatki z miasta M. wynosiły pogłównego żydowskiego 2000 zł. , hyberny od żydów 602 zł. , od chrześcian 1460 zł. i juryzdyka zamkowa 20 zł. Na tymże sejmie ustanowiono pocztę stałą z Wilna Mińsk do granicy rossyjskiej przez M. i Mohylew, a w 1721 r. . pozwolono urządzić komunikacyą pocztową pomiędzy M. i Nowogródkiem, jako miastami trybunalskiemi. W następnych latach, kiedy po sejmie pacyfikacyjnym wrzawa wojenna ustała, znajdujemy częste ślady niesnasek i kłótni pomiędzy licznymi zakonami w M. , tak np. pomiędzy dominikanami i jezuitami w 1727 r. , przyczem młodzież szkolna zwykle czynny brała udział. Podobne rozruchy powtarzały się często, nawet przy zajściach uczniów z władzą świecką sądową w 1728 r. Tegoż roku jezuici obchodzili z wielkim przepychem uroczystość kanonizacyi śś. Stanisława Kostki i Aloizego Gjonzagi pod przewodnictwem bisk. Brzostowskiego. W 1730 r. przy pośrednictwie jezuitów nastąpiła zgoda pomiędzy rodzinami Zawiszów, Bykowskich i Wołodkowiczów, zdawna po waśnionych, poczem zwykłą koleją spłynęły obfite składki ze strony pojednanych ziemian na kaplicę ś. Felicyana. W parę lat później przybył jezuitom jeszcze nowy zapis obywatela Fursa na folwarczek Wiśnienkę, pod miastem położony, przezwany później Ludimontem. W czasie bezkrólewia po zgonie Augusta II w 1733 r. we wrześniu i pażdzierniku ciągnie przez M. liczna armia rossyjska wojsk regularnych pod dowództwem Wołkońskiego i Zaruskiego, a także liczne tłumy nieregularnej jazdy, złożo, nej z Kałmyków i Kozaków, pod dowództwem Grabianki i Lizoguba. Do zawiązanej na Litwie konfederacyi na rzecz Stanisława Leszczyńskiego, pod laską Marcina Ogińskiego, wojew. witebskiego, województwo mińskie dostarczyło dwie chorągwie wojska, t. j. petyhorską i pieszą, ostatnia pod dowództwem Jacewicza, oficera cudzoziemskiego autoramentu. Wodzami zaś petyhorców obranymi na sejmikach byli; Steckiewicz i Stanisław Piszczałło, poważni wiekiem i zasługami rycerskiemi, polegli następnie w potrzebie pod Wilnem. Oddział zaś Jacewicza wespół z piechotą z innych województw przysłaną, rozproszonym został przez wojska rossyjskie w potyczce pod Sielcem. W tych czasach szerzył na Litwie postrach ogólny szlachcic Adam Kroger, który na czele zuchwałej bandy zajmował się rozbojem, dopiero ordynowana przez hetmana w. litewskiego chorągiew rozproszyła tych opryszków i schwytanego Krogera odstawiła do M. , gdzie tenże za wyrokiem trybunału 1737 r. ściętym został. W tymże i następnym roku pożary znaczną stratę przyniosły mieszkańcom Mińska. Znany kś. Józef Baka, śpiewak niechybnej śmierci, dał się naprzód poznać w M. jako kaznodzieja, wygłaszając świetną mowę żałobną na pogrzebie Ignacego Zawiszy, marszałka nadwornego litews. , 18 września 1739 r. O przytułku dla chorych i starców w M. pamiętali ludzie dobroczynni już w XVII w. Obywatel miasta Łukasz Bohusz Szyszko testamentem z d. 4 lutego 1646 r. , w rzędzie innych zapisów z celem miłosiernym, przeznaczył 1500 zł. na wymurowanie szpitala, oraz 750 zł. na żywność i odzież dla pomieszczonych tam ubogich. Następnie z biegiem czasu, w skutek nieustannej wrzawy wojennej i klęsk rozmaitych pobożna ta fundacya upadła; wówczas potomkowie testatora szpital odbudowali i wedle możności opatrywali ubogich własnym kosztem. Tomasz Stecewicz założył szpital rochitów w 1752 r. , z czego skorzystali wnukowie Łukasza Szyszki, łącząc wspólnie i swoją fundacyą. Połączonemi więc siłami ofiarodawców stanął przy ulicy Kojdanowskiej porządny zakład miłosierdzia, z ładnym choć niewielkim kościołkiem rochitów i z funduszem wartości około 7000 rubli wedle dzisiejszej rachuby. Jednocześnie prawi bo w r. 1750 kś. Augustyn Antoni Lubieniecki, bisk. dyospolitański, opat konwentu mińskiego zakonu ś. Bazylego, zapisał dla bonifratrów przez Wańkowicza fundowanych w 1709 r. 8000 zł. z ewikcyą na dobrach Kajany w pobliżu M. położonych, w podobnym celu dobroczynnym. Zatem już w połowie XVIII w. szczycił się M. posiadaniem dwu porządnych zakładów dla cierpiącej ludzkości. Pod koniec smutnej epoki saskiej, M. staje się częstokroć areną wyuzdanej swawoli i hajdamactwa szlachty, mianowicie od tej pory, kiedy ks. Karol Radziwiłł panie kochanku napełniał całą Litwę wybrykami swej dzikiej, nieokiełzanej fantazyi. W rzędzie licznych uczestników hulanek Radziwiłła był Michał Wołodkowicz, wojskowicz miński, deputat i podskarbi trybunału głównego litewskiego, za wyrokiem tej najwyższej magistratury krajowej, rozstrzelany w M, w lutym 1760 r. Szczegóły tego krwawego epizodu z życia szlachty naszej, oparte na wiarogodnych źródłach historycznych, znajdujemy w Pamiętnikach Kwestarza, J. Chodźki, tudzież w rękopisach i zabytkach piśmienniczych z XVIII w. drukiem ogłoszonych. Tragiczny ten wypadek nie poskromił wcale swawoli, był nawet raczej podnietą do nowych zatargów i bójek ulicznych pomiędzy partyą Radziwiłłów, reprezentowaną głównie przez Wołodkowiczów, i Czartoryskich, przez Antoniego Przeździeckiego, referendarza litew. , i Antoniego Swiętorzeckiego, podczaszego mińskiego. Podczas sejmiku gromnicznego 1763 r. zakipiała bitwa na ulicach, legł jeden żołnierz, zabito kilka koni i zrabowano dworek Świętorzeckich. Te smutne zatargi trwały nie tylko do zgonu Augusta III, lecz ciągnęły się dalej podczas bezkrólewia. W M. starano się. po dwakroć zbrojną ręką wyrugować z koła przysięgłych już sędziów kapturowych. Mar Mińsk szałkiem trybunału litewskiego w 1763 r. był ks. Radziwiłł, podkomorzy w. litew. nie zaś ks. Karol panie kochanku, jak twierdzi Syrokomla w Tece Wileńskiej, 1857 r. 2, str. 123 i 124. W 1763 r. staraniem jednego z Wołodkowiczów podobno Michała, ssty hajeńskiego stanął w M. murowany kościół księży karmelitów; w natępnym zaś roku pożar uszkodził część miasta zwanego Trojecką Górą. Ucisk spokojnych mieszkańców powtarza się nieustannie w ciągu tej opłakanej epoki, kiedy wrzała walka konfederatów barskich z regalistami, tak np. w 1771 r, chorągiew Dominika Kossakowskiego wymogła u jezuitów mińskich 15 koni i osobną kontrybucyą pieniężną, t. j. 70 czerwonych zł. z kolegium i 320 złp. z posiadłości ziemskich. Liczba zakonów w M. istniejących powiększyła się w tym czasie przez fundacyą maryawitek, za staraniem Kunegundy z Matuszewiczów Ruszczycowej, starościny porajskiej. Rok 177. 3 pamiętny kasatą jezuitów, utworzeniem w M. szkół podwydziałowych z rozporządzenia komisyi edukacyjnej i wyborem Stanisława Mińkowskiego Bohuszewicza, jako posła województwa mińskiego na sejm warszawski, mający sankcyonować pierwszy rozbiór Polski. Bohuszewicz, kolega Korsaka i Tadeusza Rejtena, podzielał ich przekonania polityczne, i po bezskutecznym oporze na sejmie, zaniósł do akt grodzkich mińskich manifest do swych wyborców w d. 13 maja 1773 r. W 1775 r. tak zwana kadencya ruska trybunału głównego litewskiego z M. i Nowogródka przeniesiona do Grodna, w skutek starań podskarbiego Tyzenhauza. Po kasacie jezuitów mienie ich rozpraszała chciwość prywatna, zanim komisya edukacyjna zdołała uratować resztki. Okropne to były czasy, hańbą piętnujące ówczesną szlachtę, pomiędzy którą rej wodzili tacy ludzie, jak Poniński, Gurowski, Massalski, Kurzeniecki, Kossakowscy i inni. Spadek po jezuitach był dla nich wypadkiem nader pomyślnym. Już nie same dobra rwano. ale i srebra kościelne, które później świeciły nawet na zaprzęgach paradnych. W 1775 r. dobierano się nawet do srebrnej trumny ś. Felicyana w kościele pojezuickim w M. , przeciwko czemu położył protest gen. Kazimierz Zawisza, potomek Krzysztofa, w liście pełnym goryczy i wymowy do członka wydziału mińskiego komisyi edukacyjnej Zajarskiego, w którym przekładał całą szkaradę zamierzonego czynu list ten znajduje się w zbiorach Al. Jelskiego. Widocznie protest Zawiszy odniósł skutek, gdyż do dziś dnia kosztowny sarkofag pozostaje w kościele na miejscu, w ołtarzu kaplicy patrona. W 1798 r. kościół pojezuicki zamieniono na katedrę nowo utworzonej mińskiej dyecezyi ob. . Pierwszy biskup Jakób Dederko odnowił go wielkim kosztem, ozdobił pięknemi malowidłami, sprawił wielkie organy i znakomite na całą Litwę dzwony. Po kasacie dyecezyi w 1869 r. świątynia katedralna została parafialną, którą w 1884 r. zarządzał zacny kś. Wiktor Wojdak. W 1778 r. pożar zniszczył stary zamek miński, a w 1790 r. ponowiły się znowu burzliwe sejmiki, tą razą jednak bez krwi rozlewu, nareszcie konstytucyą 3 maja 1791 r. ustanowiono w M. sąd wyższy apelacyjny dla województw mińskiego połockiego i witebskiego. Niedługo już województwo mińskie miało pozostawać na dawnem prawie; w maju 1792 roku bowiem zajął je generał Michał Kreczetników w imieniu cesarzowej Katarzyny, ogłosiwszy wprzód odezwę do mieszkańców w Połocku, sejm zaś grodzieński w d. 22 czerwca 1793 r. fakt zajęcia potwierdził, przez co województwo mińskie, stawszy się prowincyą rossyjską, zamienione na namiestnictwo, później na gubernią, a M. jej stolicą zamianowany ob. Mińska gubernia. W 1803 r. szkołę podwydziałową zamienione na gimnazyum klasyczne 7klasowe, w którem wykład cały był polski oprócz języka urzędowego. Gimnazyum wtedy poddano władzy uniwersytetu wileńskiego; nieco później wizytatorem był zasłużony Kazimierz Moniuszko, brat Dominika. Zakład rozporządzał dochodem rocznym z funduszów, według etatu komisyi edukacyjnej w ilości przeszło 13, 000 rubli; uczniowie płacili wpisowego po 4 ruble, co 1845 r. podniesiono do 5 rs. W 1812 r. M. został zajęty przez wojska francuskie z korpusu Davoust a, zamianowany stolicą departamentu, pod zarządem gen. armii francuskiej Bronikowskiego, lecz w listopadzie, po rozgromie armii Napoleona pod Borysowem, wróciły władze rossyjskie, poczem ogłoszono amnestyą. Odtąd do r. 1819 był w M. dwukrotnie cesarz Aleksander I, przyjmowany świetnie balami przez szlachtę. Ostatnim koronowanym gościem w M. , podejmowanym równie wspaniale, był cesarz Aleksander II w 1859 r. Co do dochodów i rozchodów dawnych miasta, to wiemy, iż w 1717 r. dochody skarbowe wynosiły zaledwie 4, 682 złp. W 1758 r. przychód z czopowego 12, 107, z intrat miejskich 766 złp. , razem na sumę 12, 872 złp. z dokumentów archiwalnych. Podług instrukcyi do wybierania czopowego i solowego z 1765 r. opłacano a od beczki brahy, zawierającej 72 garncy cechowych, 5 złp. ; b za war piwa z 72 garncy słodu, płacono też 5 złp. ; c od miednicy, zawierającej 6 garncy cechowych miodu, po 1 groszu; d od garnca przywożonej gorzałki po 4 gr. ; e od beczki wina różnych gatunków miejscowi handlarze płacą po 18 złp. , a przyjezdni extra po tynfów 10; f od beczki soli 1 złp. ; g od beczki śledzi i wszelkich ryb zamorskich 2 złp. ; h od beczki piwa angielskiego J 8 złp. ; i od beczki piwa dubeltowego przywozowego 1 złp. ; k od beczki miodu przywozowego tłustego 5 złp. ; 1 od beczki miodu ordynaryjnego przywozowego 2 złp. 15 gr. ; ł od ryb słonych, świeżych i wędzonych, po ocenieniu, od 100 złp. po 5 złp. ; od jesiotrów ile zaważą w ważnicy, od kamienia po szostaku 1 bitym, alias po 12 gr. i 2 szel; m od różnych fruktów miejscowych cła nie brać, od ukraińskich zaś i wołyńskich po ocenieniu, od 100 złp. po 5 złp. ; n za piwo wyrabiane przez osoby magistratowe i dla studentów sic I opłat nie brać. Nadto przemycane towary i trunki w połowie szły na rzecz skarbu a w połowie na poborców. Pieniądze od wyrabianych trunków poborcy wybierali regularnie za każdą robotę, nie mając prawa dopuszczać zaległości. Poborcy i ich pomocnicy zaprzysięgali swój obowiązek juramentami, a za spełnienie obowiązku byli dopuszczani do połowy zysków od sumy, po wyręczeniu wprzódy 9000 złp. czopowego na rzecz skarbu. Po uiszczeniu tej normy, poborcy już tylko połowę oddawali skarbowi, resztę zatrzymując sobie. Musiały być jednak nadużycia, skoro 1766 r. magistrat in gremio oddał czopowe i sosowe sic dochody w arendę sławetnym mieszczanom i poborcom Stefanowi Kalinowiczowi, Hrehoremu Kozłowskiemu i Ignacemu Tarankiewiczowi, za poręką p. Jana Szejby, burmistrza, za opłatą roczną 9, 500 złp. Należy też zaznaczyć kilka nazwisk znakomitych ludzi, którzy w M. urodzili się lub zasłużyli działalnością. I tak, długo tu żył i umarł 1784 r. Michał Korycki, wyjątkowy cnotą i nauką jezuita, wierszopis, autor. Tu się urodził w 1797 r. poważny astronom i profesor Michał Hłuszniewicz; tu długo pracował i umarł 24 paździer. 1848 r. znakomity. filantrop, pedagog i obywatel Dominik Moniuszko; tu urodził się około 1830 r. znakomity uczony Włodzimierz Spasowicz i ukończył nauki gimnazyalne. Wacław Żyliński, późniejszy me tropolita, uczęszczał w M. do seminaryum; Jan Chodźko, zacny obywatel i autor, tu żył i umarł 10 listop. 1851 r. Do malarzy miejscowych należą Walenty Wańkowicz, Adam Szemesz, Jan Damel, Adolf Sawicki. Długo pracowali w M. Wincenty Marcinkiewicz, autor białoruski, i Adam Pieńkiewicz, dr. medycyny, autor i poeta, tudzież Ignacy Legatowicz, bibliograf i satyryk, i wielu in. Pierwotny herb był nadany miastu 1592 r. przez króla Zygmunta III; wyobrażał on stojącą Najświętszą Pannę z różczką w nimbie, w polu błękitnem, otoczoną sześciu aniołami. Herb ten po ustanowieniu gubernii mińskiej w d. 22 stycznia 1796 r. otrzymał potwierdzenie nowego rządu z tem, iżby spoczywał na piersiach dwugłoSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 66. wego orła państwowego. Przed kilku laty wyobrażenie N. Panny zmieniono na trzy wstęgi równolegle i poziomo w tarczy rozciągnięte, nad którą korona państwa. Wcale dobry, kolorowany plan obecnego Mińska, wykonał w 1883 r. zakład chromolitograficzny Salomona. Niegdyś całe miasto było opasane wałem ziemnym; okopy te miały najbardziej uledz. zniszczeniu w czasie wojen szwedzkich Karola XII; jeszcze 1480 były one znaczne wszędy, a do ostatnich czasów przetrwała reduta przy rogatce borysowskiej, w której przypadkiem uczniowie odkryli około 1840 roku zagwożdżonych 6 armat. Z bagniska około przedmieścia Komarówka w 1806 r. dyrektor gimnazyum Piotr Cejs wydobył niemało zabytków archeologicznych epoki bronzowej, a między innemi wytwornej roboty posążek Faustulusa pasterza. Wiadomość o źródłach dotyczących Mińszczyzny w ogóle, ob. pod artykułem Mińska gubernia. Miński Powiat od 1569 do 1795 r. w wdztwie mińskim, odtąd, w zmienionych granicach, w gub. mińskiej, pomiędzy 44 46 wschod. dług. i 53 55 płn. szer. położony, zajmuje północnozachodnią część gubernii i graniczy od północy z pow. borysowskim, od wschodu z pow. ihumeńskim, od południa z pow. ihumeńskim i nowogródzkim, od zachodu z pow. oszmiańskim i wilejskim gub. wileńskiej. Ma obszaru według Zieleńskiego 4, 429 w. kw. , według Schuberta 4, 600 2 w. kw. , czyli 95 08 m. kw. , według Fitinhofa 4, 572 w. kw. ; zwykle przyjmuje się 4, 465 w. kw. czyli 465, 100 dziesięcin. Grunta gliniaste i czarnoziemne, urodzajne, łąki, z powodu licznych rzek, wyjątkowo dobre, położenie wzgórzyste, malownicze, zachodzą tu bowiem ostatnie odrośla według jednych łańcucha gór Awratyńskich według zaś innych Wałdajskich. Najwyżej wzniesione punkta są pod wsią Zalesie 1, 091 2 st. ang. nad p. m. , w pobliżu wsi Sieczkowszczyzna 159 sąż. , pod zaściankiem Swierszczówka 1, 092 7 st. ang. . Łysa góra 1, 129 8 st. ang. , pod wsią Dubowo 1, 117 6 st. ang. , pod wsią Jezioro 722 3 st. ang. , pod wsią Adasiewszczyzna 687 8 st. ang. Miejsca których położenie oznaczono astronomicznie i trygonometrycznie są Jezioro, Iwiniec, Kojdanów, Mińsk, Więckowszczyzna i Zasław ob. Zieleńskiego, t. I, str. 51 52. Jezior właściwych prawie niema w M. pow. , oprócz pod wsią Jezioro, mające około 20 mórg przestrzeni; inne, jak Sołomereckie, Rudzickie, Gródeckie i Zaceńskie, są uformowane z zatamowania rzek Sołomereczy, Rudzicy, Wieśnianki i Cny i na nazwę jezior nie zasługują. Jezioro pod Mińskiem, w stronie przedmieścia Komarówka, oznaczone na dawnych mapach, jest już tylko bagniskiem. Wiele rzek biorąc początek na wzgórzach zra30 Mińsk Mińsk sza M. pow. obficie w kierunku dopływu Niemna, Berezyny i Prypeci; Mińszczyzna więc jest ważnym punktem wododziału baltyckoczamomorskiego. Ważniejsze rzeki i potoki w porządku alfabetycznym są Baranówka, BerezynaNiemnowa, CnaŚwisłocka, Czernica, Czerniawka, Chałajmówka, Dorowianka, Dubrawka, Derażna, Dublenczyk, Dziedzik, Dziegcierówka, Horodzica, Hołowienka, Isłocz, Jerszówka, Jaczonka, Jałówka, Kamienny Bród, Komylanka, Kułyta, Kamionka, Lucynka, Łoszyca, Łapcianka, Mituta, Malinówka, Mokasiczka, Moczyna, Małyszewka, Niemen, Niecieczka, Olchówka Isza, Olchowka 2ga, Pierekałka, Pogrebnia, Pierszajka, Ptycz, Piereozuta, Ratomka, Rudzica, Swisłocz, Suła Siermiażka, Szaciłka, Siwiczanka, Studzionką, Słouść, Starzynka, Sołomerecza, Tujka, Tehornica, Tołstucha, Usza, Usiaża, Usa lsza, Usa 2ga, Wołma 1sza, Wołma 2ga, Wialik, Wołka albo. Wolsza, Wołk, Wieśnianka, Wiacza, Wiazonka i Zasułka. Oprócz tych 67u tyleż prawie jest potoków bezimiennych. Pól uprawnych przeszło 367, 000 morg. ; lasów przeszło 294, 000 morg. ; łąk 60, 000 morg. ; błot i pastwisk około 7, 350 morg; piasków, wód, dróg 18, 000 morg. Podług Fitinhoffa znajduje się w M. pow. 9, 370 dzies. ziemi pod zabudowaniami, 233, 540 gr. orn. , 40, 100 łąk, 175, 310 lasów i zarośli, 210 pastwisk, 4, 900 błot, 1, 670 nieużytków. W posiadaniu rządu znajduje się przeszło 6, 300 morg. ziemi prawie cała w lasach; w posiadaniu b. włościan obywatelskich około 187, 000 m. ; b. włościan skarbowych przeszło 33, 700 m. ; duchowieństwa prawosławnego około 9, 100 m. a katolickiego około 322 morg. ; gruntów miejskich m. Mińska 2, 535 morg. ; we władaniu 222 ziemian prawosławnych znajduje się około 46, 730 m. ; we władaniu 993 ziemian polaków przeszło 351, 509 m. ; 16 ziemian protestantów przeszło 57, 800 m. ; 15 rodzin polskomahometańskich 1673 m. ; 5 żydów 217 m. ; we władaniu żołnierzy i in. osób przeszło 950 morgów; reszta pod drogami, wypasami i t. p. Obecnie jest do 157, 500 mieszkańców płci obojga, w tej liczbie do 88, 000 włościan szczepu krywiczańskiego, do 1839 r. prawie wyłącznie wyznania katolickounickiego obacz Mińska Eparchia, odtąd prawosławnego, i do 54, 000 katolików, przeważnie polaków. Bezstronny dość pisarz rossyjski Stołpianskij w opisie zachodnich gubernii podaje w 1866 r. w M. pow. 43, 029 katolików polaków, 7, 859 katolikówlitwinów, 403 katolików malorossyan, razem 51, 290 osób; do 15, 000 żydów; do 320 ewani gelików, reszta mahometanie. W M. pow. znajduje się 41 cerkwi prawosławnych, 91 kaplic prawosł. , 1 kościół ewang. reformowa ny, 1 ewang. augsb. , 23 synagog, 1 meczet. Kościół katolicki ma trzy dekanaty, 7 parafij, 6 filij i 25 kaplic, obsługiwanych zaledwo przez 10 duchownych, licząc w to i kapelana szkół w Mińsku bliższe szczegóły ob. Mińska dyecezya. Po 1863 r. zamknięto lub przerobiono na cerkwie następujące świątynie katolickie w Mińsku przy klasztorach bernardynów bernardynek, benedyktynek ob. Mińska Eparchia, oraz 9 parafialnych kościołów, mianowicie w Cholawszczyźnie, Dubrowach, Grodku, Iwieńcu, Mikołajewszczyźnie, Rubieżewiczach, Stołpcach, Wołmie i Zasławiu, 3 filie, w Annopolu, Chotowie i Nowosiołkach i 5 kaplic w Ignatyczach domowa, Łoszycy, Siemkowic, Sule i Stołpcach. W 1858 r. było duchowieństwa katolickiego w mieście Mińsku 39, w powiecie 32, razem 41, dziś jest 10; duchowieństwo prawosławne dziś reprezentowane jest w Mińsku przez 70 osób, a w powiecie 192, razem liczy 262 osób ob. Mińska dyecezya. Pod względem administracyjnym M. powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne stany, zarządy których znajduję się w Draznię, Rakowie i Kojdanowie; 19 gmin Białorucka, Horodecka albo Gródecka, Iwieniecka, Kojdanowska, Krzywicka, Ostrożycka, Pierszajska, Rudzicka, Rakowska, Starosielska, Siennicka, Siemkowska, Stołpecka, Swierżeńska, Słobodzka, Samochwałowicka, Wielkosielska, Zasławska i Zasulska; 45 starostw wiejskich, w których 617 wiosek i około 20, 600 włościan płci męzkiej. W powiecie oprócz m. guber. i pow. Mińska, jest 16 miasteczek, mianowicie Białorucz, Dubrowy, GródekChmarzyński, GródekTyszkiewiczowski, Iwieniec, Kojdanów, Kamień, Mikołajewszczyzna, Pierszaje, Raków, Rubieżewicze, Stołpce, Swierżeń, Słobódka, Samochwało wice, i Zasław; 808 wsi wielkich i małych, 246 zaścianków, 284 awulsów, oddzielnych siedzib, osad karczemnych, uroczysk, ferm, folwarków, leśnictw w ogóle do 13, 000 wszystkich osad, dymów. Niegdyś w 1857 r. było włościan płci obojga w majątkach pojezuiokich 327, poduchownych 146, skarbowych 7, 694, obywatelskich 62, 189. Rolnictwo jest głównem zajęciem mieszkańców wsi. Przeważnie sieją żyto, pszenicę ozimą i jarą, len, jęczmień, owies, oraz sadzą kartofle; zbiory nietylko wystarczają na miejscowe potrzeby, lecz są przedmiotem handlu wywozowego. Aby mieć pojęcie o produkcyi rolnej można przyjąć cyfry statystyczne z 1882 r. , ponieważ wyrażają mniej więcej prawdziwe dane dla przeciętnych urodzajów. I tak, wysiano pszenicy ozimej 4, 447 beczek beczka litewska ma 128 garncy, a zebrano 22, 235 beczek; żyta wysiano 26, 000 beczek, zebrano przeszło 129, 600 beczek; jęczmienia wysiano przeszło 14, 800 beczek, zebrano około 74, 000 beczek; gryki wysiano 3, 257 beczek, zebrano Mińsk około 16, 300 beczek; kartofli zasadzono przeszło 35, 000 beczek, zebrano około 210, 500 beczek; grochu, bobu, prosa i in. wysiano około 1, 826 beczek, zebrano około 9, 150 beczek. Lepiej urządzone gospodarstwa rolne są w Annopolu księż. Joanny Radziwiłłowej, w Chotowie Łęskich, w Joachimowie Protasiewiczów, w Łoszycy Lubańskich, w Rakowie Zdziechowskich, w dobrach Stańkowskich Czapskich, w Sule Łęskich, w Usie Czerwińskiego, w Wiazyniu Bohdaszewskich i in. Jakkolwiek rolnictwo stanowi główne zajęcie ludności, hodowla zwierząt domowych stoi na dość nizkim stopniu, inwentarza bowiem żywego wszelkiego rodzaju koni, bydła rogatego i nierogatego, owiec i kóz liczy się do 140, 000 sztuk. Pszczół jest do 2000 uli; rybołóstwo bardzo nieznaczne. Lasów w powiecie około 244, 500 morgów, w tem obywatelskich 226, 160 m. , a reszta należy do skarbu. Są. wskazówki o istnieniu niegdyś w puszczach tutejszych modrzewiów. W ostatnim dwudziestoleciu, w obec zamieszania stosunków ekonomicznych, cięcie lasów jest rabunkowe, więc nikną one gwałtownie. Pomiędzy różnemi gatunkami drzew rosną tu najbardziej dąb, sosna, jodła, osina, olcha i brzoza. Główny i jedyny spław odbywa się Niemnem do Królewca. Miasteczek portowych jest trzy Mikołajewszczyzna, Świerzeń i Stołpce. Zboża wodą i kolejami żelaznemi wywozi się średnio na 1, 500, 000 rubli; lasu i produktów leśnych w przeróbkach na 50, 000 r. , innych wytworów gospodarstwa na 20, 000 rub. Motorami handlu wewnętrznego są jarmarki, z których główniejsze w Kojdanowie 11 lutego, 23 kwietnia, 8 i 18 maja, 20 lipca, 1 października; w Swierżniu 29 czerwca, w Stołpcach 15 sierpnia, w Mińsku w piątek dziesiątego tygodnia po Wielkiejnocy i w następną niedzielę pod nazwą Dziesiętucha. Obrót na tych jarmarkach, dawniej bardzo świetnych teraz podupadłych, dochodzi zaledwo do 100, 000 rubli. Fabryk i warsztatów przemysłowych w 1883 r. było 45 w Mińsku, z produkcyą na 265, 253 rubli, zajmujących 206 robotników, 74 na prowincyi, produkujących za 647, 757 rubli i zatrudniających 212 ludzi. Mianowicie znajduję się 3 mydlarnie w Mińsku, 5 garbarni w Mińsku, 4 na wsi, 1 fabryka świec łojowych w Mińsku, 1 gorzelnia w Mińsku, 14 na wsi, 5 browarów w Mińsku, 5 na wsi, 2 miodosytnie w Mińsku, 9 fabryk pędzących smołę i terpentynę na wsi, 1 tartak do piłowania desek i w ogóle materyału leśnego w Mińsku, 1 na wsi, 2 fabryki tytuniu w Mińsku, 17 cegielni w Mińsku, 1 na wsi, 37 garncami na wsi, 1 huta szklana na wsi, 1 gisernia żelaza w Mińsku, 6 fabryk zapałek w Mińsku, 1 na wsi, 1 fabryka kafli w Mińsku, 1 na wsi. Powiat przerzynają dwie krzyżujące się drogi żelazne lipaworomeńska, ze stacyami Radoszkowicze, Zasław przyst. , Ratomka, Mińsk, Michanowicze, i smoleńskobrzeska, ze stacyami Kołodziszcze, Mińsk, Tanipol poprzd. Tokarowka, Czapska przyst. , Niehorełe, Stołpce, Trakty dawne pocztowe przechodzą z M. do Wilna na Radoszkowicze; do Ihumenia na Śmiłowicze; do Borysowa na Smolewicze; do Nowogródka i Nieświeża na Kojdanów. Trakty handlowe z M. do Rakowa i Iwieńca na Stare Sioło; do Łohojska przez Gródek Tyszkiewiczowski; do Słucka przez Krzyżyki, Mikołkę, Starzycę. Z Kojdanowa przez Stołpce, Wołmę do Rakowa. Oświata wyższa, ob. pod artykułem Mińsk. Oświata ludowa. Szkółek wiejskich, 35, w których uczący się 1600 chłopców i do 140 dziewcząt. Według statystycznych obliczeń z 1883 r. na 96 dzieci wiejskich uczy się jedno. Szkółek żydowskich 23, uczących się do 800, ale żydzi nieuczęszczający do szkółek prawie wszyscy otrzymują w domu naukę czytania, pisma i prawideł swej wiary. Zdrowotność lekarzy praktykujących na wsi 2, felczerów wiejskich 9, akuszerka wiejska 1; szpitalów wiejskich było 2 w Siennicy i Papierni, każdy na 20 łóżek, lecz teraz zamknięte, z powodu iż włościanie nie chcą ponosić kosztów. W 1882 r. chorowało na ospę 67, umarło 10, średni śmiertel. 14 4; na dyaryą 112, um. 15, średni smier. 17 4; na odrę 474, urn, 24, średni śmier. 4 7; na tyfus 517, urn. 39, średni śmier. 6. 5; na szkarlatynę 156, um. 32, średni śmier. 15; na dyfteryt 74, um. 16, średni śmier. 35; na koklusz wcale chorych nie było. W 1882 r. zawarto małżeństw 439 w M. , 1318 na wsi; urodziło się dzieci prawych 1748 w M. , 5795 na prowincyi; dzieci nieprawych 67 w M. , 247 na prowincyi; w ogóle 1815 w M. , 6042 na wsi. Umarło tegoż roku bardzo szczęśliwy, nieepidemiczny w M. 801 męż. , 673 kob. , razem 1474; różnica urodzin i zejść w M. 341; umarło na prowincyi 2014 męż. , 1862 kob. , razem 3876; różnica urodzin i zejść na wsi 2166. Dzieciobójstw w 1882 r. było 7 w M. , 11 na wsi; zabójstw w M. 1, na wsi 8. Pożarów w 1882 r. było w M. 3, na sumę 8465 rubli, w powiecie 62, na sumę 80, 177 rubli. Ponieważ poziom moralności się zmniejsza, przeto pożary zarówno pochodzą od nieostrożnego obchodzenia się z ogniem, jak i od podpalania przez zemstę. Statystyka wykazuje w 1882 r. 6 wypadków z ostatniej przyczyny, ale było ich nierównie więcej, bo zbrodnię trudno odkryć przy obecnych śledczych indagacyach. Co do środków ratunkowych od pożaru w M. ob. pod art. Mińsk, na wsi zaś, w gminach i miasteczkach nigdzie nie ma zorganizowanego ratunku i dla tego pożary coraz częstsze i ruj Mińsk nujące mieszkańców, a ponieważ i urodzaje ostatnich lat nie dopisały, więc z ubóstwem rośnie demoralizacya i niedobory podatkowe, jakoż z początkiem 1883 r. wynosiły one w samym M. 230, 559 rub. , na prowincyi 119, 111 rubli. Miński powiat obfituje w szlachtę zaściankową; są całe okolice, jak np. w obrębie Kojdanowa. Rubieżewicz, Stołpców, Swierżnia, na kilka mil w promieniu zasiane zaścian kami w dobrach obywateli i dziedzicznemi. Szlachta ta utraciwszy dziś wszystkie przywileje, prawie ryczałtem przyłączona do gmin lub mieszczan, nie mająca środków kształcenia się ani umoralnienia siebie, bez kościoła i szkoły, często uciskana przez chciwość dominiów, doszła do stanu niemal pół dzikiego i smutny przedstawia obraz ruiny kasty, gdyż duma i pewna zarozumiałość względem ludu cechują ją zawsze, nawet w ubóstwie. Dziś tłuszcza ta, niechętnie pracująca po za zagrodą, niebiorąca się do przemysłu, rzemiosł i służebnych obowiązków, śledzi chętnie za powiewem doktryn socyalnych i sięga po cudzą własność, zapomniawszy honoru szlacheckiego. Co do ludu, to ten z natury swej łagodny i patryarchalny, uległ jednak w ostatniem dwudziestoleciu znacznemu przekształceniu na gorsze. W wielu miejscach włościanie rzucają praktyczny strój narodowy, przebierają się kuso, kaleczą mowę ojczystą domieszką słów nowych, wymawianych karykaturalnie, porzucają pieśń dawną, rzewną i przyswajają erotyczne, obozowe, nie szanują rodziców starych, cudzej własności, dopuszczają się gwałtów. Moralność kobiet wiejskich w ogóle osłabła; występki, zuchwałość i nałogi zwiększają się, co potwierdza statystyka kryminalna ob. Mińska gubernia. Szczególnie miejscowości zbliżone do miasta gubernialnego i kolei żelaznych bardzo szwankują. Szkoła nie wywiera widocznie wpływu dodatniego, potrzebne więc są radykalne zmiany w sposobie wychowania ludu na obywateli kraju. Klimat, z powodu wyniosłego położenia i wycinania puszcz, w stosunku do powiatów południowych chłodny; wiatry panują zachodniopółnocne, a zimy bywają nadzwyczaj śnieżne. Według zdania tutejszego entomologa Jana Wańkowicza, w kilkomilowym promieniu w około M. fauna jego specyalności w skutek niskiej przeciętnej temperatury letniej, równa się miejscowościom południowej Finlandyi. Z tem wszystkiem rosną tu nie tylko jabłonie i grusze delikatnych gatunków, ale i śliwy, czereśnie i krzewy owocowe. Ogrodnictwo w ostatnich czasach zaczęło się bardzo rozwijać i wszędzie dbałość widoczna pod tym względem. Ważniejsze ogrody w Prusinowie, z ananasarnią przynoszącą kilka tysięcy rubli dochodu; w Annopolu, też ze znaczną ananasarnią; w Stańkowie; w Rusinowicach 4000 drzew owocowych; w Łoszycy Lubańskich, w Sule, w Wiazyniu, w Gródku Tyszkiewiczów, w Rakowie, Chotowie, Pierszajach, Przyłukach, Niehorełem; w Mińsku Goleniewicza, . Holasza, Smolskiego i in. Niegdyś, za czasów dobrego drzewostanu w puszczach, było bardzo wiele grubej zwierzyny, o czem świadczą nawet nazwy miejscowości, niedaleko położonych od M. Niedźwiedzin, Łoszyca, Wołczkiewicze, Lisowszczyzna i t. d. Dziś jeszcze, pomimo znacznego wyniszczenia lasów, znajdują się z czworonogich niedźwiedzie, łosie, sarny, wilki, zające, lisy, tchórze, kuny, nurki, łasice, borsuki, jeże, wiewiórki, wydry; z ptaków są orły, jastrzębie różnych odmian, głuszce, cietrzewie, pardwy, kuropatwy, jarząbki, dzięcioły, drozdy, czarne i żółte żołny, trznadle, sroki, wrony, i inne. Z ryb poławiają się rzadkie gdzieindziej i wyborne pstrągi, wielozuby albo wierozuby, wyłącznie w Świsłoczy, szczupaki, okonie, liny, karasie, leszcze, płocie, głownie, jazgarze, miętusy. Miejscowości dla zaprowadzenia sztucznych gospodarstw rybnych są wyborne, z tem wszystkiem nikt o tem nie myśli i rybołóstwo jest nieznaczącem, ryba zaś do M. sprowadza się z dalekich wód Polesia. Z płazów znajdują się żmije jadowite, czarne, czerwonawożółte i stalowe; węże szare, padalce, jaszczurki różnych odmian, ropuchy, żaby. Miejsca historyczne Mińsk, Kojdanów, Kamień, Przyłuki, Sołomerecze, Rubieżewicze, Wołma, Zasław. Miejsca w których znajdują się pamiątki, dzieła sztuki, księgozbiory lub archiwa Stańków Czapskich znakomite muzeum i gabinet numizmatyczny; Gródek Tyszkiewiczów; Siemków Chmarów; Łoszyca, pierwej Proszyńskich, teraz Lubańskich; Annopol Radziwiłłów; Wyhonicze Kruszwickich; Raków Zdziechowskich; Suła Łęskich; Wiazyń Bohdaszewskich; Ignatycze Jelskich księgozbiór; Rusinowicze Umiechowskich; Ślepianka Wańkowiczów; Dekszlany Wołodkowiczów; Sołomerecze Wołodkowiczów; Wołma Wańkowiczów i inne. Miejscowości godne uwagi przez urodzenie, śmierć lub pobyt zasłużonych krajowi ludzi Adamaryn, folwark w okolicy Dubrowy, miejsce urodzenia przyrodnika Benedykta Dybowskiego; Bucewicze, do 1863 r, własność publicysty Juliana Łapickiego; Dziahilna, miejsce pobytu do 1831 r. Eustachego i Adolfa Januszkiewiczów, tudzież miejsce śmierci ostatniego w 1857 r. ; Ignatycze, do 1863 r. miejsce pobytu i pracy obywatelskiej uczonego Włodzimierza Jelskiego; Kowalewszczyzna, niegdyś Słuszków, z grobami tej zasłużonej rodziny; Kojdanów, miejsce długoletniej pracy apostolskiej, wyjątkowej dobroczynności i śmierci ks. Zauścińskiego; Kalwarya, cmentarz pod M. z grobami Dominika Mińsk Moniuszki, niezrównanego filantropa 1848, Jana Damela, malarza, Mateusza Lipskiego, biskupa mińskiego, Heleny Kowalnickiej, zasłużonej w oświacie kobiet f 1884 i innych osób; Lucyna, miejcce pobytu znanego autora białoruskiego Wincentego Marcinkiewicza; Maćki, przed kilkunastu laty miejsce pobytu i własność Floryana Miładowskiego, kompozytora i pianisty; Mińsk ob. ; ŚlepiankaWiel ka, miejsce urodzenia entomologa Jana Wańkowicza; ŚlepiankaMała, niegdyś własność malarza Walentego Wańkowicza; Stańków, własność i miejsce pobytu Emeryka Czapskiego, numizmatyka; Wyhonicze, miejsce urodzenia, pobytu i własność Michała Kruszwickiego, kompozytora i deklamatora; Żukowy Borek, miejsce pobytu w latach młodocianych autora i publicysty Antoniego Pietkiewicza Adama Pługa. Rezydencye ważniejsze Annopol Radziwiłłów; Stańków Czapskich; Gródek Tyszkiewiczów; Łoszyca, do niedawna Proszyńskich, teraz Lubańskich; Siemków Chmarów; Wiazyń Bohdaszewskich; Trzaskowszczyzna Świętorzeckich; Przyłuki Czapskich; Raków Zdziechowskich; SlepiankaWielka Wańkowiczów; Wołma Wańkowiczów; Nowosiołki Zdziechowskich; Suła Łęskich; Rusinowicze Umiechowskich; Zasław, niegdyś Przeździeckich, Proszyńskich, teraz Chomentowskiego i inne. W 1795 r. , gdy ustanawiano gubernią mińską i powiaty, pierwszym marszałkiem powiatu mińskiego został wybrany Józef Wańkowicz. Aż do 1863 r. marszałkowie byli wybierani na sejmikach przez wota obywateli, odtąd są naznaczani od korony nominaci, gdyż elekcye pozostają w zawieszeniu. Ostatnim marszałkiem aktualnym był Ignacy Bogdaszewski. Mińska gubernia. Na obecnem jej terytoryum w czasach przedhistorycznych przemieszkiwały plemiona słowiańskie przeważnie. Nad Prypecią Drewlanie; nad Słuczą, Łanią, Moroczem Dregowiczanie; nad Niemnem, Świsłoczą, Berezyną Krywiczanie, a okolic Nowogródka sięgali Jadźwingowie. W X w. po ujarzmieniu miejscowej ludności przez Waregów, znajdujemy tu utworzone przez nich księztwa od wsch. i płd, wołyńskie, z dzielnicami Mozyr, Turow, Pińsk, Zasław, Łohożsk, Nowogródek. Ci zaborcy szarpiąc się wzajemnie o posiadanie zagarniętych ziem uczynili Mińszczyznę, na rozdrożu leżącą, widownią bojów i mordów. Z obszaru teraźniejszej Mińszczyzny, odnośnie do tamtego okresu, należą powiaty słucki, piński, mozyrski i rzeczycki do dziejów księztwa wołyńskiego, a powiaty miński, noj wogródzki, ihumeński, bobrujski i borysowski do dziejów księztwa połockiego. Mętna to całkiem przeszłość, bo w kronikach zaledwo podane niejasne wzmianki, wiadomo jednak, że po bitwie pod Mobilną ob. w 1235 r. stoczonej przez w. ks. litew. Ryngolda z połączonymi silami kniaziów waregskich i wygranej jego stanowczej, oba powyższe księztwa zostały zhołdowane Litwie. Organizacya pierwotna ziem słowiańskich Litwy nie jest dobrze znaną. W 1401 r. panuje tu Witold, w 1413 r. występuje województwo mińskie z grodem stołecznym Mińskiem, atoli dygnitarze onego zasiedli w senacie zaledwo od unii lubelskiej 1569 r. . Wtedy granice kraju mińskiego były całkiem inne niż obecnej gubernii. Gdy w 1793 r. województwo mińskie przeszło za kordon, przy drugim rozbiorze Polski, ustanowione zostało namiestnictwo mińskie, z rozmaitych części b. w. ks. litew. złożone, pod zarządem namiestnika gen. Tymofieja Tutolmina, który z Kijowa rozkazując miał do pomocy wicerządcę gener. Iwana Nieplujewa. Namiestnictwo składało się z 13u powiatów borysowskiego, bobrujskiego, dokszyckiego, dzisieńskiego, dawidgródzkiego, ihumeńskiego, mińskiego, mozyrskiego, nieswieskiego, pińskiego, postawskiego, słuckiego i wilejskiego. Na mocy ukazu cesarzowej Katarzyny z d. 3 maja 1795 r. po raz pierwszy zebrano szlachtę do Mińska celem wyboru urzędników według nowego regulaminu. Czynność ta odbywała się z wielką okazałością od 21 wrześ. do 8 paźdz. włącznie, przyczem wybrano marszałków szlachty, gubernialnego i powiatowych, prezydentów izb sądowych, asesorów sądowych, kapitanów sprawników naczelników policyi powiatowej i asesorów powiatowych, nadto urzędników do 2 departamentów i deputatów od szlachty. W 1797 r. , na mocy ukazu cesarza Pawła z d. 16 lutego, zwinięto powiaty dokszycki, dawidgródecki, nieświeski i postawski ten ostatni wszedł w skład nowo uformowanej gub. litewskiej a natomiast utworzono pow. rzeczycki, tak że w gub. było teraz już tylko 10 powiatów. W 1842 r. dwa powiaty dzisieński i wilejski włączono do gub. wileńskiej, a natomiast przyłączono do gub. mińskiej pow. nowogródzki, oddzielony od gub. grodzieńskiej. Odtąd gub. mińska pozostaje w tych granicach jakie dziś widzimy. Leży między 42 52 i 48 17 wsch. dług. geogr. od Ferro a 51 14 i 55 6 płn. szer. od równika. Graniczy od płn. z gub. wileńską i witebską, od zach. z gub. grodzieńską, od płd. z glib. wołyńską i kijowską, od wschodu z gub. mohylewską czernihowską. Obwód ten wynosi około 2030 wiorst, z czego na granicę z gub. mohylewską wypada 542 w. , z wileńską 487 w. , z witebską 68 w. , czernihowską 112 w. i kijowską 110 w. Podług obliczenia astronoma Schwarcza z 1832 1834 r. M. gub. ma obszaru 1622 mil kwadr. czyli 78500 w. kwadr. , albo 8177000 dzies. ; pułk. Strel Mińsk bicki przestrzeń gub. obliczył na 1659 m. kw. , czyli 80277 w. kw. , co czyni 8362187 dzies. Pułk. Zieleński w Opisie gub. mińskiej podaje 79103 w. kw, . Obszar jej posiada odrębne cechy charakterystyczne. Większa bowiem część powierzchni zajmuje tak zwane przez starożytnych Morze Herodotowe czyli Polesie ob. . Granice Polesia właściwie nie leżą w obrębie mińskiej gub. , gdyż od zach. wrzyna się ono w gub. grodzieńską, od płd. w gub. wołyńską a od wsch. w gub. mohylewską. Stosunkowo niewielka część płn. i płn. zach. mińskiej gub. w powiatach borysowskim, mińskim a nieco w ihumeńskim i nowogródzkim posiada wzgórza, ostatnie odrośle wyżyn ałauńskich i wałdajskich, stanowiące dział wodny zlewisk morza Czarnego i Bałtyckiego. Obszerne zaś powiaty ihumeński w części, bobruj ski, słucki, piński, mozyrski i rzeczycki są owem Polesiem, zajętem przez kotliny Berezyny, Prypeci, Ptyczy, Słuczy, Jasiołdy, Piny i nieskończonej liczby innych rzek i wielu jeziór, oraz obszary nizinne, lesiste. Oddzielne wzgórza w mińskiej gub. dochodzą do 160 saż. nad poziom morza. Najwyższy szczyt, t. zw. Łysa góra, znajduje się w pow. mińskiem i dochodzi do 161 m. nmp. ; obok niego znajdują się Zalesie 1568aż. , Dubowo 159 1 2 saż. i Świerszczówka 156 saż. . Wzgórza w pow. ihumeńskim i słuckim dochodzą tylko do 110 1 2 saż. npm. Na linii działu wodnego znajdują się jeziora Maniec, Pławią i Bereszto, wody których spływają zarówno do morza Bałtyckiego i Czarnego. Rzeki mińskiej gub. należą do dorzeczy Niemna ob. i Dniepru ob. . Bogactwa przyrodzone tej dziewiczej jeszcze krainy należą do przyszłości i gdy kultura i cywilizacya tu przenikną znajdą się niewyczerpane źródła dla przemysłu i rolnictwa. Wprawdzie lasy ciągle nikną, ale są jeszcze wielkie zapasy na budowle i opał, skarby zaś w torfowiskach, w rybołówstwie, w łąkach, przestrzeniach rolnych i pastwiskowych nie dadzą się dziś obliczyć i leżą jeszcze odłogiem. Niziny Polesia, chociaż osuszone już nieco pracami znanego ziomka naszego Żylińskiego i przecięte kolejami żelaznemi, przedstawiają jednak przestrzeń nieludna, oczekującą kolonizacyi wielkiej i kapitałów. Znakomity Tadeusz Czacki w swoim czasie ubolewał nad zapoznaniem bogactw Polesia. Dziś wprawdzie więcej mówią o Polesiu, ale mało się jeszcze robi w stosunku do możebnych olbrzymich rezultatów dla kraju. Ludność w 1883 r. wynosiła 1, 569, 342, w tej liczbie mężczyzn 784, 688, kobiet 784, 684; w 1884 r. zaś 1, 591, 767, w tem 799, 715 męż. i 792, 052 kob. , czyli o 7, 663 mężczyzn więcej niż kobiet, zjawisko nienormalne, w całej bowiem Europie na 106 kob. przypada 100 męż. W stosunku do przestrzeni populacya słaba, wynosi bowiem tylko 20, 2 osób na 1 w. kw. ; najgęściej są zaludnione powiaty nowogródzki 36 osób i miński 32, najsłabiej mozyrski 8 osób. Według narodowości Białorusinów i czarnorusinów około 60 polaków około 20 Erkert; Stołpiańskij liczbę ich podaje na 117, 000 prawie, żydów przeszło 18, Wielkorusów rozkolników około 0, 57 cudzoziemców około 0, 47 tatarów około 0, 2. Według stanów włościan około 63, mieszczan 25, 7 szlachty 3, 6 po roku 1863 wiele szlachty załączono do włościan, wojskowych 6, 6 duchowieństwa 0, 4, cudzoziemców i innych 0, 7. Podług danych urzędowych z 1884 r. Pamiatnaja kniżka na l885r. według wyznań ma być prawosł. 1, 109, 127, katol. 162, 442, czyli 10, 2, ewang. reform. i augsb. 5, 925, starowierców 8, 618, żydów 301, 347 i mahometan 4. 312. Według stanów szlachty 57, 169 osób, duchownych 6, 547 w tem wyznania prawosł. 6, 021, katol. 49, ewang. augs. 18, reform. 3, mojżeszowego 159 i mahom. 10, mieszczan i kupców 404, 437, włośc. 1, 009, 339, stanu wojskowego 109, 382, w tem wojska czynnego 13, 084, żołnierzy urlopowanych i ich rodzin 96, 298. W liczbie duchownych wyzn. prawosł. jest 3, 043 męż. i 3, 178 kobiet. Co się tyczy szlachty i rozkolników zauważmy, iż w 1816 r. w ośmiu powiatach gubernii bez nowogrodzkiego, który dołączono w 1842 r. zapisano szlachty płci męzkiej 58, 706; w 1857 r. , według obliczeń deputacyi, było już tylko 28, 155 a to wskutek ograniczeń wywołanych przez ukaz z 19 paźdz. 1831 r. , odnoszący się do procedury wywodowej. To utrudnienie legitymacyi odrazu prawie połowę szlachty wcieliło do klas podatkowych, mianowicie tak zwanych jednodworców i chlebopaszców. W tym czasie wylegitymowani w heroldyi ziemianie, w liczbie 1817 rodzin, posiadali 291, 000 poddanych osiadłych na gruntach, zaś 75 właścicieli bez majątków, posiadało do 270 poddanych nieosiadłych. Cała ziemska własność szlachty wynosiła wtedy 10, 425, 000 mr. Rozkolnicy od czasów cesarz. Anny osiedli w pow. bobrujskim i borysowskim jako emigranci, w niewielkiej liczbie, która nie wzrastała; w ostatnich jednak latach wskutek sprzyjających okoliczności i łatwości nabywania ziemi liczba ich coraz się zwiększa, bo kiedy w 1880 r. było ich 6, 508, to w roku następnym wykazy statystyczne podały już 7, 354 a w 1882 r. 7, 649. W 1882 r. zawarto 15, 649 ślubów, urodziło się 72, 649 dzieci, umarło 46, 830 osób, z tego 24, 385 mężczyzn i 22, 445 kobiet, liczba więc urodzin przewyższa liczbę zejść o 25, 819. Ziemi znajdowało się we władaniu byłych włościan obywatelskich około 2, 694, 430 mr. , Mińsk włościan skarbowych około 676, 000 mr. , żołnierzy i zagrodników około 10, 360 mr. , mieszczan około 13, 850 mr. , obywateli ziemskich w ogóle 6, 771, 423 mr. , pod drogami wszystkich rodzajów około 43, 250 mr. , skarb posiadał przeszło 1, 486, 500 mr. ; ziemie skarbowe powstały z własności poklasztornych i skonfiskowanych. Ostatnia kategorya wynosiła po 1863 r. 119, 000 dzies. ziemi i 134, 000 dzies. lasu, z czego do 1880 r. wyprzedano znaczną większość osobom pochodzenia rossyjskiego lub niemieckiego, tak że do skarbu z tej kategoryi należy jeszcze 6 majątków, mających 17, 449 dzies. ziemi i 42, 381 dzies. lasu. Nadto w rękach skarbu pozostaje dotąd 19 dóbr lennych, mających 37, 685 dzies. obszaru, i 33 dóbr pojezuickich, mających 175, 937 dzies. Z ogólnej przestrzeni lasów lennych i pojezuickich do skarbu należy jeszcze, jako niesprzedane osobom prywatnym, 159, 600 dzies. Według danych urzędowych w mińskiej gub. przed wydaniem rozporządzenia z d. 5 marca 1864 r. było 507 obywateli ziemskich pochodzenia niepolskiego, mających 1, 044, 091 dzies. , i 3, 259 właścicieli pochodzenia polskiego, posiadających 3, 064, 391 dzies. W d. 1 lipca 1870 r. było już 992 obywateli ziemskich pochodzenia niepolskiego, mających 1, 352, 426 dz. , i 2, 979 pochodzenia polskiego, mających 2, 801, 979. Niepolacy nabyli 220, 000 dz. z. wolnej ręki, 43, 000 dzies. z licytacyi, reszta od skarbu. W 1883 r. było własności tak zwanych rosyjskich 2, 445, posiadających około 3, 109, 400 mr. i własności polskich 3, 702, posiadających przeszło 3, 732, 230 mr. ; w r. 1881 polacy pozbyli się około 57, 860 mr. a w r. 1882 około 20, 900 mr. Własność polska wciąż opłaca około 110, 000 rs. kontrybucyi tytułem kary. Pod względem administracyjnym mińska gub. dzieli się na 9 powiatów miński, bobrujski, I borysowski, ihumeński, mozyrski, nowogródzki, piński, rzeczycki i słucki, 32 okręgi policyjne stany, 207 gmin wiejskich, obejmujących 1662 okręgów wiejskich starostw i 9, 084 wsi, 36 okręgów sądowych, 35 okręgów wojskowych, 14 leśnictw, mianowicie w pow. borysowskim dwa, z zarządami w Wilejce 54, 190 mr. i w Rudni przeszło 92, 800 mr. , w pow. ihumeńskim, w Teresdorfie, lasy łapickie około 86, 670 mr. , w pow. nowogrodzkim w Kołpienicy 64, 960 mr. , w pow. słuckim w Lachowiczach przeszło 66, 000 mr. , w pow. bobrujskim dwa w Lubaniczach około 71, 600 mr. i w Bobrujsku 130, 500 mr. , w pow. pińskim dwa w Wyszewicach około 131, 630 morg. i w Lubieszowie przeszło 102, 300 mr. , w pow. mozyrskim dwa, w Ozieranach przeszło 247, 830 mr. i w Bahrymowieżach około 67, 460 mr. , w pow. rzeczyckim trzy w Mozyrzu około 117, 200 mr, , w Rzeczycy przeszło 126, 900 morg. i w Muchojedach około 46, 140 morg. . Pod względem urządzeń kościelnych ob. art. Mińska dyecezya i Mińska eparchia prawosławna. Co się tyczy innych wyznań, to w M. gub. jest tylko 1 par. ewang. augsb. w Mińsku i 3 ewang. ref. Słuck, Kopyl, Kojdanów. Razem 665 dusz. Żydowskich domów modlitwy 520, synagog 44, szkół 232; mahom. meczetów 9. Ziemi ornej w 1883 r. było 4, 660, 000 morgów, najwięcej stosunkowo w pow. nowogrodzkim gdyż 58 całego obszaru; dalej idą pow. miński 51, słucki 37, rzeczycki 24, ihumeński 19, bobrujski 19, borysowski 19 piński 17 i mozyrski zaledwo 11 obszaru. Gospodarstwo wiejskie wogóle zaniedbane i postępuje zwolna naprzód; przeszkodą do rozwoju ekonomicznego są serwituty pastwiskowe, rozprzężenie w ogóle moralności klas niższych, brak egzekucyi sądowej za występki przeciwko własności, brak kapitałów obrotowych w gospodarstwach, zły stan dróg komunikacyjnych, brak kredytu, zbyteczne świętowanie, absolutne trudności zbytu produktów i dostania z pierwszej ręki potrzebnych rzeczy do melioracyi, wyzyskiwanie przekupniów, brak rzemiosł i fachowych rolników. Wszystko niezmiernie podnosząc koszt produkcyi, eksploatuje nieprodukcyjnie zapasy kapitałów, wreszcie w niedostatku ich zmusza właścicieli do sumarycznego wycinania lasów lub uciekania się o pożyczki do wyzyskujących instytucyj kredytowych. Z ogólnej przestrzeni własności prywatnej pozostaje w zastawie bankowym 1, 345, 685 dzies. , na summę 6, 471, 493 rs. Widzimy niezaprzeczony fakt, że pomimo najkorzystniejszego uwłaszczenia przed ćwierć wiekiem prawie, pomimo wielkiego zapotrzebowania rąk i wysokiej ceny za pracę, włościanie wcale się nie zbogacili, przeciwnie rozdrobniwszy zbytecznie własność, pochopni są do emigracyi, do sięgania po cudze, że dobra obywatelskie chylą się ku upadkowi i tylko wzbogacanie się żydów jest widocznem, w miastach bowiem cały handel i własność przeszły do ich rąk, na wsi roją się w majątkach jako zasobni dzierżawcy i właściciele dóbr warunkowo nabytych, lasy zaś prawie wszystkie są w ich ręku. Obecnie w całej gubernii zasiewa się około 266, 000 beczek zboża ozimego, 285, 000 beczek zboża jarego, 256, 000 beczek kartofli, średnia wydajność zasiewów wynosi około 4 1 4 ziarn ozimina daje 4 4 9 ziarna, jare 3 5 9, kartofle 4 5 9. Średnia cena ziemi w gub. jest 14 rs. 77 kop. za dziesięcinę. Pow. nowogródzki i w znacznej części słucki słyną z wybornej pszennej ziemi i stoją najwyżej pod względem urodzajności. Na wypadek nieurodzaju istnieje 1, 691 magazynów wiejskich, w których przechowuje się przeszło 168, 500 beczek żyta i przeszło 91, 500 beczek zboża jarego. Zapasowy kapitał głodowy, zlokowany w różnych instytucyach finansowych, wynosi do 244, 000 rubli. Przemysł wiejski reprezentowany dość słabo; włościanie prawie wyłącznie zajęci rolnictwem, a w miejscowościach wodnych flisactwem i rybołóstwem. Miejscowości lesiste, przecięte spławnemi rzekami w pow. pińskim, mozyrskim, borysowskim i ihumeńskim, dają znaczne zarobki włościanom przy wyrobie leśnego towaru i spławach onego. Do niedawna na Polesiu wyrabiano rogóżki rohoże lipowe i wysyłano je Niemnem i Dnieprem, ze zmniejszeniem się jednak lasów wyroby rogóżek i handel niemi upada całkiem. Wyrabianie płozow do sań, obodów do kół, pędzenie dziegciu i terpentyny praktykuje się tam, gdzie jest materyał pod ręką. Rybołóstwo na jeziorach Pohost, Wyganowskiem, Noblu, Lubiazi w pińskiem, na jeziorach Żyd, Rubcowskiem, Igra, Kragowo małe i wielkie; w mozyrskim, na rzekach Prypeci, Niemnie, Dnieprze, Sławecznie, Berezynie, Ptyczy i wielu innych, jest znaczne, atoli wyzysk rabunkowy, we wszystkich porach i wszelkiemi sposobami, nawet przez trucie ryb, niszczy je i uszczupla bogactwo kraju. Ó ile wiadomo w powiatach borysowskim, bobrujskim, rzeczyckim, pińskim i mozyrskim wyławia się na sprzedaż do 40, 000 pudów ryb na jeziorach i rzekach, lecz ilość ta zapewne musi się podwoić, gdy weźmiemy pod uwagę niezmierne połowy piskorzy na błotach Polesia, na pokarm przez lud używanych. W powiecie mozyrskim mieszkańcy wsi Puchowicze, Lacho wicze, KniaźJezioro i Dzianowicze wyłącznie zajęci rybołówstwem; mieszkańcy zaś miasteczek Kożangródek w pińskim i Dawidgródek w mozyrskim suszeniem lub soleniem ryb; produkt ten rozchodzi się do Słucka, Nieświeża, Nowogródka, Mińska, Żytomierza i Warszawy. W pow. pińskim i mozyrskim całe wsie trud nią się suszeniem szyjek rakowych i ten produkt wywozi się nawet zagranicę komunikacyą wodną. Przemyśł fabryczny w ogóle nieznaczący, skupia się jednak w Pińszczyźnie, powiat ten bowiem ma szczególne udogodnienia przez komunikacyą z zagranicą, mianowicie przez systemat Ogińskiego i Dnieprowy, a teraz przybywają mu koleje żelazne ob. Piński powiat i Pińsk. Na początku 1883 r. było w gub. 618 fabryk, z tych 137 w miastach, 481 w powiatach. Summa produkcyi fabrycznej wyniosła około 8, 312, 500 rs. , w tej liczbie produkcya Pińszczyzny około 1, 045, 560 rs. Szczegółowo przemysł fabryczny tak się przedstawia 6 mydłami z produkcyą 26, 280 rs. ; 38 garbarni z prod. 13, 619 rs. ; 6 fabryk sukna z prod. 262, 054 rs. ; 8 olejarni z prod. 322, 338 rs. ; 7 fabr. serów z prod. 18, 000 rs. ; 1 świec stearynowych z prod. 21, 630 rs. ; 5 świec łojowych z prod. 7, 950 rs. ; 141 gorzelni z prod. 6, 315, 743 rs. ; 49 browarów piwnych z prod. 137, 994 rs. ; 8 miodosytni z prod. 6, 121 rs. 1 fabr. krochmalu z prod 14, 000 rs. ; 39 terpentyniarni z prod. 37, 737 rs. ; 106 smolarni z prod. 123, 166 rs. ; 35 dziegciami z prod. 51, 623 rs. ; 4 młyny wyrabiające kaszę krupy z prod. 1, 200 rs. ; 2 fabr. powrozów z prod. 10, 500 rs. ; 8 tartaków z prod. 94, 500 rs. ; 4 fabr. tabaczne z prod 155, 600 rs. ; 10 młynów parowych z prod. 591, 050 rs. ; 2 fabr. szpilek z prod. 10, 716 rs; 49 cegielni z prod. 42, 720 rs. ; 74 garncami z prod. 5, 803 rs. ; 1 fabr. wapna z prod. 800 rs. ; 1 huta szklana z prod. 890 rs. ; 3 fabr. kafli z prod. 12, 750 rs. ; 2 odlewnie żelaza z prod. 9, 738 rs. ; 7 fabryk zapałek z prod. 15, 410 rs. ; 1 fabr. ćwieków drewnianych do obuwia z prod. 2, 550 rs. Wszystkie te zakłady zajmowały około 3000 robotników. Zauważyć należy, że mińska gub. zjednała sobie urzędownie smutną sławę z najwyższej defraudacyi w gorzelnictwie, to też zarówno podnosi się ilość zakładów gorzelnianych przez utajenie i suma wytworu spirytusowego. Podług danych z 1884 r. było 673 fabryk, zatrudniających 3417 osób, ogólna suma produkcyi wynosiła 7, 842, 823 r. Produkty zwierzęce przetwarzano na 79 fabrykach, przy których pracowało 733 robot. i suma produkcyi których wynosiła 667, 790 rs. Produkty mineralne dały zajęcie 501 robot. , pracując m na 167 fabr. , z produkcyą 113, 124 rs. Nakoniec produkty roślinne przerabiano na 427 fabr. , zatrudniających 2184 osób i produkujących rocznie za 7 milionów rs. W tej ostatniej rubryce główną kategoryą stanowią gorzelnie i browary, w ilości 204, które w 1884 r. wyprodukowały okowity i piwa za sumę 5 1 2 milionów rs. Inwentarz gospodarski wynosi około 225, 000 koni, w tem zdatnych do artyleryi 2, 130, do kawaleryi 400, do obozu przeszło 41, 200; około 659, 500 bydła rogatego; owiec prostych do 484. 000, owiec cienkowłosych przeszło 70, 000; nierogacizny do 500, 000 sztuk; pszczół liczą przeszło 80, 000 pni. Pszczolnictwo wyłącznie na Polesiu zapewnia dochód i tam też włościanie najwięcej hodują pszczół. Podatki rządowe w 1882 r. , oprócz miejskich, wynosiły około 1, 051, 000 rs. , dochód zaś z akcyzy 3, 801, 365 rs. , zkąd się okazuje, że wódka zasiliła skarb o trzy razy prawie więcej niż budżet podatkowy. Jarmarków w gubernii jest około 100, na które w 1882 r. przywieziono przeszło za 455, 000 rs. towarów, a sprzedano za 297, 000 rs. Przedmioty handlu wewnętrznego i wywozowego stanowią zboże, len, wódka, konopie pieńka, dziegieć, smoła, bydło rogate, konie, terpentyna, drzewo różnego rodzaju, spławiane Niemnem do Królewca i Memla Mińsk a Dnieprem na Niż. Handel wewnętrzny bardzo nisko stoi w skutek braku przemysłu miejscowego i upadku rolnictwa; handel zewnętrzny w ostatnich latach równie upada, w skutek małego zapotrzebowania tutejszych surowych produktów, i jeżeli dłużej potrwa stagnacya, wszystkie nakładowe gospodarstwa muszą się zrujnować. Zdrowotność. W d. 1 stycznia 1883 r. wszystkich lekarzy było 80, w liczbie których jedna kobieta; akuszerek 37, w tej liczbie 27 gminnych; felczerów i uczniów 103; aptek 39; szpitali, oprócz wiejskich, było w gubernii 23. Zaszczepiono ospę w 1882 r. 2, 182 dzieciom. Na syfilis w 1879 r. chorowało 990 osób, w 1880 r. 871, w 1881 r. 831, w 1882 r. 764; na dyfteryt w 1880 r. chorowało 189 osób, umarło 72, w 1881 r. chorowało 279 osób, urn. 100, w 1882 r. chor. 278 osób, urn. 100; na ospę w 1880 chor. 3, 074 osób, urn. 702, w 1881 r. chor. 8, 632, um. 1, 549, w 1882 r. chor. 1, 189, um. 168; na krwawą dysenteryę w 1882 r. chorowało 6, 443 osób, umarło l, 142; na odrę w 1880 r. chor. 5, 597 osób, um. 273; na tyfus w 1882 r. chor. 3, 150 osób, um. 203; na szkarlatynę w 1882 r. chor. 1098 osób, um. 162; na koklusz w 1882 r. chor. 687 osób, um. 52. Samobójstw w latach 1880, 1881, 1882 było 61, 37 i 53. śmierci spowodowanych pijaństwem w latach 1880, 1881, 1882 było 10, 22 i 24. Od epidemii księgosuszu w 1880 r. zachorowało 1, 875 sztuk bydła, padło 1, 570, w 1881 r. chor. 837, padło 800, a w 1882 r. chor. 7, 411, padło 6, 718 przeszło 90 śmierci. Zbrodnie i występki. W 1879 r. toczyło się 663 spraw kryminalnych, w 1880 r. było ich 729; pod sądem znajdowało się 994 osób, w tem 85 kobiet, 79 szlachty, 29 obywateli honorowych i kupców, 360 mieszczan, 127 wojskowych, 365 włościan i 34 innych stanów, pomiędzy którymi i duchowni. Z całej liczby obwinionych skazano 727 osób; uwięzionych było 8, 692; dzieciobójstw popełniono 24, zabójstw 40. W 1881 r, rozpatrywano 836 spraw więcej o 111, oskarżono osób 1110, w tem kobiet 88; obwiniono i osądzono 1090 osób, w tem 114 szlachty, 341 włościan, 34 obywateli honorowych, 408 mieszczan przeważnie żydów, 185 wojskowych, 28 innych stanów; uwięzionych było 6, 829 osób; dzieciobójstw było 20, zabójstw 40. W 1882 r. rozpatrywano spraw kryminalnych 847 więcej o 11, stawiono przed sądem 1, 120 osób, w tem kobiet 108 więcej o 20; osądzono i skazano osób 1, 072, w tem 30 szlachty mniej o 84, 15 obywateli honorowych i kupców, 365 mieszczan przeważnie żydów, 195 wojskowych więcej o 10, 467 włościan więcej o 126, 48 innych stanów; dzieciobójstw było 37, zabójstw 87 więcej niż podwójnie. Wszystkie te trzy lata liczyły się do urodzajnych, widocznie więc występki rosły w skutek demoralizacyi nie zaś niedostatku. Swiadczy o tem i statystyka pożarów, których było w 1879 r. 522; w 1880 r. 584; w 1881 r. 727; w 1882 roku 621. Dowiedziono, że po miastach żydzi podpalają wysoko ubezpieczone domy, będąc w spółce z agentami; po wsiach zaś rozpowszechnione pijaństwo i palenie papierosów przez dzieci, a zatem ciągłe obchodzenie się z zapałkami i ogniem powodują pożary, zwłaszcza iż podzieleni włościanie budują się gęsto na kupie, więc chyba poprawa moralności i lepsza administracya we wsiach, a ciężka kara na podpalaczy z powodu spekulacyi lub zemsty, mogą stan rzeczy poprawić. Oświąta. Wszystkich zakładów naukowych na początku 1883 r. było 501; uczących się 20, 515, w tej liczbie 17, 979 młodzieży męskiej i 2536 młodzieży żeńskiej. W stosunku do całej ludności procent uczących się wynosi 1, 3, na 1000 osób ludności męskiej uczy się 24 czyli 2, 3, na 1000 kobiet 3, albo 0, 3. Gimnazyów klasycznych 2 w Mińsku 522 uczniów w tem 142 żydów i Słucku 371 uczniów 72 żydów; gimnazyum żeńskie w Mińsku 386 uczenie; 2 progimnazya klasyczne w Mozyrzu i Bobrujsku 627 uczniów w tem 253 żydów; 2 szkoły realne w Mińsku i Pińsku 262 uczniów, 90 żydów; 1 seminaryum nauczycielskie, 74 uczących się; ochronka w Mińsku, uczących się chłopców 18, dziewcząt 16, razem 34; 1 szkoła miejska 4klas. męska, 203 uczn. ; 1 szkoła 3klaso wa, 107 uczn. i jedna 2klasowa, 91 uczniów; szkoły powiatowe 2klasowe, 123 uczn. ; 11 szkół 2klasowych miejskich w tem 3 w Mińsku 639 uczn. ; 10 szkół 2klas. miejskich żeńskich w tem 3 w Mińsku 764 uczenie; szkoła rolniczorzemieślnicza w pow. ihumeńskim, w Maryi Górze, założona w 1877 r. ze składek prywatnych, 30 uczn. bardzo ważny zakład, ciagle się rozwija; szkółek wiejskich ministeryum oświaty męskich 8, uczn, 351, żeńskich 6 uczenie 177; szkół wiejskich gminnych podlegających dozorowi szkolnemu dla obojga płci 279, uczn. 11, 339, dziewcząt 596; przy tych szkołach znajduje się oddziałów rzemieślniczych 6, z 43 uczn. ; szkółek wiejskich w dalekich od gmin miejscowościach 131, chłopców 1452, dziewcząt 42; szkółek parafialnych 2, uczn. 44; prywatnych pensyj żeńskich z subsydyami rządu 7, uczenie 189; szkółek przygotowawczych dla dzieci 2, chłopców 10, dziewcząt 26; seminaryum prawosł. w Mińsku uczn. 233; duchowna szkoła powiat w Mińsku męska uczn. 217, żeńska uczenie 88; żydowskie szkoły rządowe 2klasowa 1, uczn. 62; 1klas. 2, uczn. 126; prywatne TalmudTora 3, uczn. 533 w tem w Mińsku 1, . 73; męskich 2, uczn. 94; żeńskich 4, uczenie 154; Mińsk szkółka niedzielna męska w Klecku uczn. 32; szkółka rzemieśl. dla ubogich żydów w Mińsku uczniów 109. Wiadomo, że szkoły wiejskie w skutek nowej uchwały rządu przechodzą całkiem pod zawiadywanie duchowieństwa i będą się mnożyć dowolnie, a przytem chociaż w rubrykach wykazano ilość uczących się włościan, liczba ta jednak istnieje tylko na papierze, w rzeczywistości zaś znacznie jest mniejszą; co zaś do oddziałów rzemieślniczych przy szkółkach wiejskich, to te wcale nie istnieją faktycznie i tylko pozostają zamiarem nieurzeczywistnionym a tak niezlędnym dla rozwoju rzemiosł w kraju rolniczym. Środki komunikacyi lądowej, W 1871 r. zbudowano drogę żelazną moskiewskobrzeską, która przecina gubernią w kierunku z północy na południe, na przestrzeni 269 wiorst i ma na terytoryum gubernii 14 stacyj. Dr. żel. lipaworomeńska, zbudowana w 1873 r. , przecina gubernią w kierunku od zachodu na wschód i północ. wschód, na przestrzeni 226 w. i ma na terytoryum gubernii 13 stacyj. Trzecia dr. żel, żabińskopińska. zbudowana w 1883 r. , łączy Pińsk z dr. żel. moskiewskobrzeską. Inne, jak np. mająca połączyć stacyą Baranowicze dr. żel. moskiewskobrzeskiej z Wilnem i Pińsk z Równem są jeszcze w robocie. . Szosa moskiewskowarszawska przecina gubernią prawie na pół w kierunku zach. wsch. , przechodząc przez m. pow. Słuck i Bobrujsk. Po otwarciu dr. żel. moskiewskobrzeskiej szosa ta utraciła dawne znaczenie. Długość wszystkich dróg pocztowych wynosi 1185 w. ; najważniejszy trakt wileńskobobrujski po otwarciu dr. żel. lipaworomeńskiej został zamkniętym na znacznej przestrzeni. Na wszystkich drogach jest stacyj 70, utrzymujących 515 koni. Koszt utrzymania wszystkich stacyj w 1883 roku wynosił 68, 226 rubli. Mostów na wszystkich drogach pocztowych jest 402, promów 5. Stan utrzymania bardzo niezadawalniający. Komunikacya telegraficzna pomiędzy miastami Mińskiem, Bobrujskiem, Borysowem, Słuckiem, Nieświeżem, Pińskiem, Nowogródkiem, Mozyrzem, Ihumeniem, Rzeczycą i Telechanami obejmuje przeszło 1, 839 w. i ma 11 stacyj telegraficznych. W 1882 r. na mocy ustawy powołano do wojska 15, 499 młodzieży, wzięto po wybrakowaniu i udzieleniu ulg 3, 711 osób, w tej liczbie 2, 835 białorusinów, 455 polaków, 394 żydów, 16 roskolników i 7 tatarów. Klimat w skutek obszerności gub. mińskiej i jej topograficznego położenia bardzo niejednostajny i kiedy powiaty południowe i zachodnie piński, słucki, nowogródzki, mozyrski i rzeczycki cieszą się zwykle wcześniejszą wiosną i umiarkowańszym stanem powietrza, za to powiaty borysowski, miński, ihumeński i bobruj ski cierpią nie mało od chłodów i wiatrów. Nawet przysłowia ludowe dobrze stwierdzają klimat tutejszy. Przytaczamy niektóre Jurja skazau żyta urazu; Mikoła amkazau pażdży, palażu, to znaczy ś. Jerzy 23 kwietnia powiedział urodzę żyto, a ś. Mikołaj 9 maja odpowiada poczekaj, zobaczę jeszcze. Da Jurja pawinna być kormu i u durnia, t. j. do 23 kwietnia powinno być karmy i u głupca. Pryszou Maj, wałom daj i na piecz uciakaj, t. j. przyszedł maj, daj wołom i na piec zmykaj. Pryszou Piatrok, apau listok; pryszou Illja, apała i dwa, pryszou Spas tak i usiamu czas, t. j. przyszedł ś. Piotr i listek z drzewa opadł; na ś. Eliasza opadło dwa, a na Przemienienie Pańskie czas wszystkim liściom opadać. Ilja narobić hmilja, t. j. od ś. Eljasza mokra pogoda nagnoi zboża. Da lilii ksiondz prosić ab deszcz, a pa lilii i baba fartuchom nahonii, t. j, do ś. Eliasza ksiądz prosi o deszcz, a potem i baba fartuchem go napędzi. Kto z kalendara siejeć, toj mało wiejeć, t. j. kto według kalendarza sieje, ten mało odwieje, bo należy siać z praktyki, stosownie do stanu powietrza. Na Hramnicy zimy paławicy, t. j. na Gromnicę 2 lutego połowa zimy. Miej kormu do Mikoły, nia boj sia zimy nikoli, t. j. miej karmu do ś. Mikołaja 9 maja i wtedy nie bój sie zimy; więc zima jeszcze i w maju być może. Pamiętamy taką sami w latach około 1860 r. , tak że 15 maja gdy już zasiewy były w połowie dokonane, przez 3 dni jeżdżono saniami po głębokich śniegach. Kroniki zapisały nie mało tych zjawisk w stronach naszych, Teodor Jewłaszewski pod 1594 r. przytacza o spadnięciu zasp śnieżnych w tych stronach 20 maja ob. Pamiętnik, str. 60. Chociaż z drugiej strony bywają wybryki natury, więc zimy bardzo lekkie, a później przymrozki w czerwcu i nawet w lipcu. Trudno o niestalszy klimat. Wiatrów północnozachodnich bardzo wiele. W okolicach Mińska naliczono 260 dni wietrznych w ciągu roku. Zimy w ogóle bywają bardzo śnieżne. Czas zamarzania i puszczania lodów. Berezyna w Borysowie zamarza 12 listop, puszcza 28 marca; Serguta i górny bieg Berezyny w pow. borysowskim zamarza 17 listop. , puszcza 30 marca; Berezyna w Bobrujsku zamarza 24. 1istop. , puszcza 28 marca; Dniepr w Rzeczycy i Łojowie zamarza 16 listop. , puszcza 25 marcu; Niemen w Stołpcach zamarza 29 listopada, puszcza 21 marca; Jasiołda w Pińskiem zamarza 20 listop. , puszcza 26 marca; Ogińskiego kanał w Pińszczyźnie zamarza 18 listop. , puszcza 30 marca; kanał Dnieprowskobugski w grodzieńskiem terytoryum zamarza 24 listop. , puszcza 24 marca; Pina w Pińsku zamarza 25 listop. , puszcza 24 marca; Prypeć w Mozyrzu zamarza 9 grudnia, puszcza 25 marca; Styr w obrębie Mińsk Mińsk gub. wołyńskiej zamarza 8 listop. , puszcza 17 marca. Największe mrozy dochodzą do 28 R. , największy upał do 27 R. O obserwacyach meteorologicznych ob. Mińsk. Fauna gubernii. Niegdyś w puszczach tutejszych znajdowały się żubry, dzikie konie, rosomaki, sobole, bobry, jelenie, obecnie gatunki te wyginęły a pozostały niedźwiedzie, łosie, sarny, wilki, lisy, rysie, dziki, wydry, bobrów resztki, kuny, nurki, zające białe i szare, borsuki, łasice, wiewiórki i inne drobne. Z ptaków zasługują na uwagę miryady ptactwa błotnego przeróżnych gatunków latem; orły, jastrzębie, sokoły, głuszce, cietrzewie, jarząbki, pardwy, kuropatwy. W skutek osuszania w ostatnich latach błot poleskich przeszło na 700, 000 morgach, wiele miejsc dawniej niedostępnych, zostało użyte pod uprawę roli lub zamienione na łąki, co musi wpłynąć na wyniszczenie zwierzyny w ogóle, zwłaszcza, że nikt nie przestrzega praw policyjnych i wszyscy tępią ją w każdej porze wszelkiemi sposobami. Już w 1877 r. przez osuszenie Polesia otrzymano przeszło 105, 000 morgów łąk, a do dziś dnia ilość ta podwoiła się. W lasach rosną wszystkie gatunki drzew właściwe średniej strefie; w Pińszczyznie jednak można znaleść przy osadach domowych orzech włoski, białą akacyą, chiński jasion, brzoskwinie i nawet krzew winny. Szczegóły geograficzne, hydrograficzne i inne znajdują się pod opisem szczegółowych powiatów. Gubernatorami wojennymi byli Mikołaj Ignatjew 1812 1815 r. , Jafimowicz w 1861, Kuszelew 186162, Bazyli Zabołockij 1863 65. Gubernatorów było 21, mianowicie Iwan Nieplujew 1793 96r. , Zachar Karniejew 1796 1806, Herman Roding 1806 12, Paweł Dobrynskij 1812 17, Wincenty Gieczewicz polak 1817 31, Cyryl Tiufiajew w 1831 r. , Aleksander von Drebusz 1831 35, ks. Sergiusz Dawydow 1835 1839, Mikołaj Suszkow 1839 41, Gustaw Dopelmeyer 1842 44, Aleksy Siemionow wydawca dokumentów o Mińsku 1844 50, generał ks. Sergjusz Chercheulidzew w 1850, Fadiej Szklarewicz 1850 57, Iwan Rosset 1857 58, hr. Edward Keller 1858 62, Andrzej Kożewników 1862 64, gen. Paweł Szełgunów 1864 68, Jegor Kasinow 1868 69, Mikołaj Tokarew 1869 75, Walery Czarykow 1875 79, Aleksander Pietrow od 1880 r. . Marszalkowie gubernialni. Dotychczas było ich 11stu, mianowicie Ksawery Kazimierz Chomiński, b. wojewoda mścisławski 1795 1802 w r. 1796 był obrany Berkowicz lecz nie otrzymał nominacyi od rządu; Stanisław Wańkowicz 1802 1806, Józef Wołodkowicz 1806 1811, Ludwik Rokicki 1811 15, Michał Zenowicz 1815 23, Leon Osztorp 1823 46, Otton Horwat 1846 53, Ludwik Słotwiński 1853 59, Aleksander Łappa ostatni marszałek z wyborów 1859 63; Eustachy Proszyński pierwszym był nominatem 1863 1877; od r. 1877 do dziśdnia urzędnik Wasili Pawłow drugi z rzędu nominat, lszy z Rossyan. Z pomiędzy ludzi zasłużonych na rozmaitych polach, których miejscem urodzenia i działalności jest obszar dzisiejszej gub. mińskiej, ważniejsi są Bohuszewicz Stanisław poseł na sejm w 1793 r. , Borowski Leon prof. , Bartek Artur, Baka Jan wierszopis, Bukaty Franciszek mąż stanu, Bochwie Floryan filozof, Chodkiewicz Jan Karol hetman, Czeczot Jan poeta, Chodźko Jan, Chreptowiczowie Joachim i Adam, Chmara Adam ostatni wojew. miński, Czapski Emeryk numizmatyk, Domejko Ignacy przyrodnik, Dybowski Benedykt przyrod. i podróżnik, Felińska Ewa, Gołębiowski Łukasz, Geniusz Paweł ucz. przyr. , Horain Julian, Horwat Stanisław filantrop, Jeleński Antoni filantrop, Jelski Ludwik mąż stanu, Jelski Włodzimierz uczony, Jelski Michał muzyk, Jelski Konstanty przyrodnik, Januszkiewiczowie Adolf i Eustachy, Jaźwiński Antoni, Jewłaszewski pamiętnikarz, Korsak poseł nowogr. 1793 r. , Korsak Julian poeta, Korzon Tadeusz, Kondratowicz Ludwik Syrokomla, Krasiński Henryk, Kościuszko Tadeusz pobierał nauki w Pińsku, Legatowicz Ignacy, . Lejbowicz Herszko rytownik, Moszyński Antoni ucz. pijar, Maszkiewiczowie Samuel i Bogusław, Massalscy Tomasz i Józef, Moniuszkowie Dominik, Kazimierz i Stanisław muzyk, Marcinowski Antoni, Marcinkiewicz Wincenty, Mickiewicz Adam, Niesiołowski Józef, Nagórczewski Ignacy uczony jezuita, Naruszewicz Adam pobierał nauki w Pińsku, Ogiński Michał hetman w. lit. , Oskierko Aleksander, Obuchowicz pamiętnikarz, Pietkiewiczowie Adam Pług i Feliks, Prozor Karol, Przyborowski Karol, Rejtan Tadeusz, Skirmuntowie Konstanty i Kazimierz obywatele i filantropi, Skirmuntowa Helena rzeżbiarka, Siemiradzki Józef przyrod. , podróż. , Siemiradzki Henryk malarz, Spasowicz Włodzimierz, Swiderski Tytus, Szydłowski Józef Gulbi, profesor, Slizień Rafał rzeźbiarz, Szyszko Michał uczony, Szemesz Adam malarz, Wańkowicz Jan entomalog, Walicki Aleksander, Wodzyński Gabryel bisk. smoleński. Wannowski Leopold ucz. pedag, Zaleski Bronisław, Zdanowicz Aleksander hist. , Zan Tomasz, Zawisza Krzysztof pamiętnikarz, Zawisza Jan archeolog i w. in. Miejscowości historyczne lub do których przywiązane są wspomnienia różne Adamarin, Alba, Albrechtów, Annopol, Bielkiewicze, BohuszewiBryle, Borysów, Bucewicze, Bobrujsk, cze, Boratycze, Brahin, Berezyna, Baturynka, Mińsk Ciemkowicze, Chołopienicze, Chojniki, Czeszewla, Dziahilna, Dukora, Dudzicze, Duleby, Duszków, Darewo, Dawidgródek, Dziedziłowicze, Dobośnia, Górki, Hrozów, Hajna, Hłusk, Hruszowka, Horodyszcze, Hrebnia, Hrebionka, Ihumeń, Iwieniec, Ignatycze, Jurewicze, Kalwarya, Kowalewszczyzna, Korelicze, Krzywicze, Kojdanów, Kopyl, Kleck, Kamień, Koźangródek, Kocicie, Kosiejsk, Krystynów, Kuchcice, Lubcz, Lachowicze, Litwa, Lubieszew, Lucyna, Lada, Ludwinów, Łojów, Łachwa, Łohiszyn, Łunino, Łuczyce, Łopatyn, Ławryszew, Łoszyca, Łosznica, Mińsk, Mir, Mobilna, Mikołka, Mozyrz, Mysz, Milcz, Mściź, Miratycze, Nieśwież, Nowogródek, Nacza, Nobel, Niedźwiadka, Nadniemen, Obryń, Osowo, Oziercy, Olchów, Obrowo, Olesin, Połonka, Pińsk, Petryków, Przyłuki, Pocieczoło, Porzecze, Raków, Rzeczyca, Rubieżewicze, Ratkowszczyzna, Smiłowicze, Smolków, Stańków, Stołpie, Siołko, Swojatycze, Słuck, Stańkról, Świteź, Skryhałów, Szack, Sołomerecze, Studzionka, Stachów, Sierhiejewicze, Ślepianka, Turów, Trościeniec, Tuhanowicze, Trojczany, Usza rzeka, Ubiel, Użlany, Uchaloda, Widium Góra, Woronicza, Wojnowo, Wyhonioze, Wołma, Zausze, Zasław, Załucze, Zazierz, Żukowy Borek i in. Specyalnemi źródłami do dziejów i obecnego stanu gubernii M. są Skarbiec Daniłowicza, wydawnictwa rossyjskie mińskiego komitetu statystycznego, dokumenta ogłoszone przez gubern. mińskiego Siemionowa Akta mińskie i przez komisyą archeograficzną wileńską, tudzież monografia Zieleńskiego. Z polskich prac Kirkora Opiekun domowy z 1875 r. , Syrokomli Teka wileńska, 1857 r, , Eust. Tyszkiewicza Opis powiatu horysowskiego, Konst. Tyszkiewicza O zamkach i horodyszczach, Brzegi Wilii, Moszyńskiego Ant. Pińszczyzna, Al. Jelskiego liczne opisy w pismach peryodycznych warszawskich i niniejszym słowniku. Mińska dyecezya. Całe w. ks. litewskie, oprócz Żmudzi, która miała swoje biskupstwo, stanowiło dyecezyą wileńską, dzieje więc kościoła wszystkich dzielnic Litwy za rzplitej, a tem samem i Mińszczyzny, należą do historyi dyecezyi wileńskiej. Następnie gdy Białoruś po pierwszym podziale Polski przeszła pod panowanie Rossyi, cesarzowa Katarzyna II ukazem z d. l4 grudn. 1772 r. ustanowiła biskupstwo birioruskie, któremu poddane zostały Inflanty, wdztwa połockie, witebskie, mścisławskie i mińskie. Biskupstwo białoruskie pod koniec 1783 r. zamienione zostało na archidyecezya mobilewską. Po drugim podziale z woli cesarza Pawła uorganizowaną została 9 sierp. 1798 r. przez nuncyusza arcyb. Wawrzyńca Littę mińska dyec. w granicach ówczesnej gub. mińskiej, erygowana kanonicznie bulą pap. Piusa VI, datowaną z Florencyi d. 15 listop. 1793 r. Na obszarze około 78, 000 w. kw. dyecezya ta liczyła 93 parafii, które wymieniamy chronologicznym porządkiem ich założenia, przyczem nazwy drukowane kursywą oznaczają parafie dotąd istniejące, przyłączone następnie do dyec. wileńskiej z XIV w. Hajno, Mińsk, Pińsk; z XV w. Słuck, Kopyl, Chołchła, Kojdanów, Radoszkowice. Klech, Dubrowy, Miadzioł, Wołma, Lebiedziów, Pierszaje; z XVI w. Krasne Sioło, Buda al. Budsław, Ikaźń, Kamień, Postawy, Kurzeniec, Chozów, Niedźwiedzice, Dzisna, Nieśwież, Swierżeń, Pohost; z XVII w. Zodoroże, Lachowicze, Korzeń, Iwieniec, Dokszyca, Łohojsk, Bobrujsk, Mozyrz, Zadziów, Stołbce, Wołkołata, Zasław, Ostrohladowicze, Głębokie, Łachiszyn, Rzeczyca, Petryków, Ziembin, Miory, Berezyna, borysowka. Borysów, Udział, Berezyna druga, Druja, Cimkowicze, Dawidgródek, Zamoście, Mikołajewicze, Kościeniewicze, Kiemierzów. Parafianów, Raków, Hłusk, Uzda, Chotajewicze, Lubieszów, Prozoroki, Serafin; z XVIII w. Chołopienicze, Dołhinów, Kimbaróuwka, Olka, Spas, Ilia, Łużki, Jurewicze, Łachwa, Smiłowicze, Mołodeczno, Łuczaj, Krzywicze, Choro miec, Koroleszczewicze, Swisłocz, Kopatkiewicze, Bobownia, Mosarz, Omniszew, Okołów, katedra mińska, Dziedziłowicze, Ihumeń, Rubieżewicze; z XIX w. Grodek, Hrożów, Hermanowicze, Błoń, Do parafij tych zaliczało się nadto 48 kościołów filialnych i 174 kaplic. Klasztorów męzkich było 50, a mianowicie, benedyktyni w Horodyszczu, pod Nieświeżem kl. ś. Krzyża, w Mińsku; cystersi w Kimbarówce czyli Dolinie czarnej; trynitarze w Mołodecznem i w Krzywiczach; dominikanie w Stołbcach, Mińsku, Rzeczycy, Ziembinie, Pińsku do 1850 r. , Nieświeżu, Zasławiu, Rakowie, Duniłowiczach, Kłecku, Chotajewiczach, Chołopieniczach, Drui; franciszkanie w Pińsku, Postawach, Dziśnie, Udziale, Prozorokach, Iwieńcu, Serafińsku, Mińsku; bernardyni w Budzie al. Budsławiu, Nieświeżu, Mińsku, Mozyrzu, Drui, Słucku, Hłusku, Berezynie, Jurewiczach, Pińsku; kapucyni w Lubieszowie; karmelici bosi w Głębokiem, Pińsku, Miadziole, Mińsku; bonifratry w Mińsku; pijarzy w Lubieszowie, Łużkach; misyonarze w Smiłowieżach; komuniści w Pińsku i komandorya kawalerów maltańskich w Stwołowiczach. Klasztorów żeńskich było 10, mianowicie benedyktynki w Nieświeżu, Mińsku; cysterki w Dolinie anielskiej blisko Kimbarówki; bernardynki w Mińsku; siostry miłosierdzia w Mińsku; maryawitki do 1850 r. w Pińsku, Mozyrzu, Hłusku i Mińsku. Razem kleru zakonnego 425 osób, zakonnic 77. Poddanych w majątkach kleru świeckiego było 7220; kapitały tegoż kleru wynosiły 41, 104 rs. , rocz Mińsk ny dochód 17, 000 rs. Poddanych w majątkach kleru zakonnego było 8, 866, kapitały wynosiły 193, 120 rs. , roczny dochód 61, 544 rs. Wiernych liczyło się 231, 869. Pierwszym biskupem mińskim został Jakób Dederko, kanonik wileński, infułat ołycki, wyświęcony w Połocku przez Benisławskiego, koadyutora metropolity, w asystencyi biskupa Łopacińskiego i Butrymowicza, sufragana unickiego. Nowa dyecezya w. 1800 r. liczyła klasztorów 57, kościołów162, wyznawców 199, 597. Dederko nadzwyczajnie czynny w sprawach duchownych, porządkował gorliwie swą owczarnię; urządził kapitułę, konsystorz, wyrestaurował świetnie katedrę biskupią w pojezuickim kościele P. Maryi założył w 1805 r. w Mińsku towarzystwo dobroczynności i własnym kosztem wzniósł mury na zakład przy ulicy Felicyańskiej. Mianował sobie w 1805 r. koadyutora z prawem następstwa w osobie prałata Bonawentury Borzymowskiego, ale nie dopuścił do tego wrogi mu metropolita Siestrzencewicz i przysłał do Mińska na sufragana Maselet a, rodem Francuza. Po śmierci Borzymowskiego Dederko przybrał sobie za koadyutora ks. Mateusza Lipskiego. W 1812 r. Dederko uniesiony wypadkami przyjął czynny w nich udział przez publiczne ogłoszenie w katedrze w d. 19 lipca konfederacyi mińskiej ob. w ówczesnej Gazecie Mińskiej, Nr. 2. Za powyższy akces wpadł później w niełaskę u cesarza Aleksandra I i w 1816 r. usunięty od dyecezyi zamieszkał w Ołyce, gdzie zmarł 24 grudnia 1829 r. W czasie nieobecności Dederki na stolicy biskupiej administrowali dyecezyą od 1816 do 1824 r. prałat miński Stefan Poźniak; od r. 1824 do 1827 prałat Jozef Kamiński, a po nim do śmierci Dederki, za delegacyą tegoż, Mateusz Lipski, biskup aurepolitański. Po zgonie Dederki ubiegał się w 1829 r. o biskupstwo mińskie znany Stanisław Szantyr, prałat i proboszcz fary słuckiej, ale metropolita Siestrzencewicz, nieprzychylny Szantyrowi, zatrzymał Lipskiego na stolicy mińskiej, prekonizacya jednak nastąpiła w parę lat później, 25 lutego 1831 r. Lipski rządził w dobie reformy klasztornej, bo z 35 klasztorów M. dyec. w 1832 r. odrazu zamknięto 23. Za jego biskupstwa w 1835 r. było w dyecezyi duchowieństwa płci męzkiej 405 i zakonnic 95. Lipski umarł w Mińsku 21 listopada 1839 r. , pochowany w kościele zamiejskim na Kalwaryi. Po nim otrzymał nominacyą od rządu prałat miński Paweł Rawa, człowiek bardzo pospolity, ale mu stolica apostolska potwierdzenia nie udzieliła, pozostał więc nominatem do 1853 r. , w którym zamianowano aktualnego pasterza Adama Wojtkiewicza, rektora mińsko mohilewskiego. Ton obejmując dyecezya 22 lutego ogłosił piękny list pasterski, wraz z bullami stolicy apostolskiej. W chwili instalacyi Wojtkiewicza M. dyec. składała się z 12 dekanatów, 80 parafij, 21 filii na prawach parafii, 140 kaplic, 6 klasztorów męzkich i tyluż żeńskich; liczyła do 180, 000 wiernych, 190 osób stanu duchownego, 85 alumnów w seminaryum mińskiem i 15 alumnów w akademii duchownej. Parafie dzieliły się na pięć klas. Proboszcz parafii kl. 1ej pobierał 600 rubli rocznie, 2giej 500 rubli, 3ciej 400 rubli, 4tej 275 rubli i 5tej 230 rubli. Subsydya od rządu na pensye dla proboszczów wynosiły rocznie 21, 785 rubli, średnio na każdą parafią po 272 rubli. Mianowicie otrzymywało; 16 parafii w powiecie mińskim 4, 645 rs. , 13 par. w pow. borysowskim 3, 520 rs. , 7 par. w pow. ihumeńskim 1, 705 rs. , 4 par. w pow. bobrujskim 1, 190 rs. , 10 par. w pow. słuckim 3, 270 rs. , 3 par. w pow. rzeczyckim 1, 010 rs. , 6 par. w pow. pińskim 965 rs. , 4 par. w pow. mozyrskim 780 rs. , 17 par. w pow. nowogródzkim 4, 610 rs. Biskup otrzymywał 4, 480 rs. ; na utrzymanie katedry i probostwo katedralne 4, 720 rs. ; wizytor pobierał 400 rs. ; na konsystorz asygnowano 2, 500 rs. , na utrzymanie seminaryum 8, 595 rs. Cały budżet świeckiego duchowieństwa w dyecezyi wynosił 42, 480 rs. Zakonne duchowieństwo otrzymywało subsydya tylko w 10 klasztorach, mianowicie bernardyni w Mińsku 3, 185 rs. , bernardyni w Nieświeżu 3, 185 rs. , dominikanie w Nieświeżu 2, 220 rs. , benedyktyni w Nieświeżu 2, 220 rs. , benedyktyni w Horodyszczu pod Pińskiem 3, 185 rs. ., cystersi w Kimbarówce pod Mozyrzem 1, 540 rs. , benedyktynki w Mińsku 2, 765 rs. , dominikanki w Nowogródku 2, 765 rs. , cysterki w Kimbarówce 2, 155 rs. , benedyktynki w Nieświeżu 1, 455 rs. , razem 24, 675 rs. Ogólna suma roczna subsydyów w dyecezyi 67, 155 rs. , oprócz tego dla każdej plebanii zabezpieczono pewną ilość ziemi, nazwanej ugodje, wyrażonej w wizytach, a biskup posiadał młyn na Swisłoczy z fermą za miastem i place w mieście. W 1857 r. osób stanu duchownego płci męzkiej było już 266, a zakonnic 66. Nowicyaty zakonne dozwolono tylko w Mińsku u bernardynów i w Horodyszczu u benedyktynów, inne zawieszono. Do 1863 r. M. dyec. składała się z 11 dekanatów, mianowicie, oprócz dziś istniejących dziesięciu, był jeszcze dekanat stwołowicki; parafij liczyło się 81. Słabe rządy Wojtkiewicza nieodpowiedziały oczekiwaniom; niemoralność starszych duchownych wpływając przez czas długi na alumnów, przygotowała kościołowi tych ludzi, którzy w przyszłości, zjednawszy sobie smutną sławę, postawili kościół w Mińszczyźnie nad przepaścią. Po wypadkach 1863 r. Mińsk rozpoczęła się stopniowo redukcya parafii i kasata klasztorów; w 1869 r. zwinięto M. dyecezyą i seminaryum, biskup Wojtkiewicz uwolniony od obowiązków zamieszkał w Wilnie, gdzie w krótce zmarł d. 4 stycz. 1870 r. a sprawy kościoła katol. w gub. mińskiej oddano w zawiadywanie prałata Piotra Żylińskiego, rządcy dyecezyi wileńskiej. Niezwłocznie potem b. M, dyecezya została podzieloną na dwa wizytatorstwa, mińskie i słuckie. Pierwsze objął Ferdynand Sęczykowski, drugie Józef Jurgiewicz. Obaj zaczęli wprowadzać zmiany w rytuale. W skutek ugody z papieżem Leonem XIII kościoły gub. mińskiej, oddzielone zostały od dyecezyi wileńskiej i przyłączone do archidyecezyi mohilewskiej, dostały prawego pasterza w osobie metropolity Aleksandra Gintowta, Obecnie w gub. mińskiej pozostało 10 dekanatów, 50 parafij, 20 filij, 140 kaplic, klasztor panien cystersek w Kimbarówce, razem 221 świątyń katolickich, 58 duchownych, około 204, 000 katolików płci obojga; na jednego więc księdza wypada przeszło 3, 517 osób, nielicząc ludności niestałej w miastach. Z powyższych danych widzimy, że ilość wiernych znacznie wzrosła, środki zaś duchowne zmniejszyły się, przez co zachwiana przez okoliczności moralność coraz bardziej upada. W wielu miejscach bywa 20 mil do kościoła, zwłaszcza na Polesiu, rodzą się więc i umierają ludzie bez posług kościelnych; świątynie, z powodu niedbałości duchownych, są wszędzie prawie w strasznem opuszczeniu, oczekują wizyty pasterskiej, ręki coby powściągnęła smutne skutki pamiętnego interimu. Dekanatów, jak wspomniano wyżej, jest 10, mianowicie w pow. mińskim 1 dekanat miński miejski, z parafiami a Pokatedralną, z filiami w Kalwaryi, Wołczkiewiczach i Annopolu ta ostatnia niedawno przyłączona do Kalwaryi i 7miu kaplicami w Mińsku przy dobroczynności, w Dworzyszczu, Horodyszczu, Piotrowszczyznie, Przyłukach domowa, Siennicy, Szabuniach; około 14, 500 wiernych płci obojga; b Złotogórską, w której kś. Ferdynand Sęczykowski, w czasie swego probostwa zaprowadził nabożeństwo nierytualne, do dziś dnia utrzymywane przez następcę jego księdza Szymona Makarewicza około 4, 100 parafian. 2 Dekanat miński w powiecie, parafie a Kamień, przeszło 6, 500 wiernych, filia Dudki, 4 kaplice w Iwieńcu, Pokuciu, w Kulce i Naborowszczyźnie; b Raków, około 8, 400 wiernych, 6 kaplic w Borzdyniu, Kijowcu, Rakowie, Tupalszczyźnie, Wołmie i Zaniewszczyźnie; c Pierszaje, do 3, 100 wiernych, kaplica Walska. 3 dekanat nadniemeński; parafie a Kojdanów, do 12, 500 parafian; filia Wiazyń, 5 kaplic w Harbuzowie, Rubiłkach, Stankowie, Norejkach i Skorodnem; b Swierzeń do 5, 100 wiernych; filia w Prusinowie, kaplica Horodecka; c do dekanatu nadniemeńskiego należy nadto par. użdżeńska, w pow. ihumeńskim położona, do 7, 000 katolików; 5 kaplic w Tołkaczewiczach, Kuchcicach, Uździe, Rabinówce i Starzynkach. W pow. borysowskim 4 dekanat borysowski, parafie a Borysów, około 4, 000 wiernych, z kaplicami w Kalwaryi, Lubatowszczyźnie i Łozinie; b Korzeń, około 5, 000 wiernych; filia Haniewicze, kaplica w Kociołach; c Okołowo, około 3, 600 wiernych, kaplica w Omniszewie; d Chotajewicze, około 1, 500 wiernych, kaplica na cmentarzu grzebalnym; e Dziedziłowicze, około 1, 300 wiernych, kaplica w Mściżu; f Łohojsk, wiernych około 5, 400, z trzema kaplicami w Tadulinie, Łohojsku i Emilianowie; g Kiemieszewicze, wiernych około 1, 400, kaplic 2 w Starozaponiu i w Hrebieni; h Chołopienicze, wiernych około 1, 900, kaplic 2 w Dobrowodach i Chołopieniczach; i Berezyna, wiernych przeszło 1, 460; k Dokszyce, wiernych przeszło 2, 300, kaplic 3 w Dokszycach, Zamoszu i Zacześlanach. W pow. ihumeńskim 5 dekanat ihumeński, parafie a Berezyna, około 3, 000 wiernych; filia w Rawaniczach, kaplic 4 w Borozdeniu, Kieżgajłowie, Osmołówce i Przewozie; b Ihumeń, około 3, 200 wiernych, 2 kaplice w Śmiłowiczach i Ubielu; e Błoń, przeszło 3, 000 wiernych, kaplica w Międzyrzeczu; d Serafin, około 1, 400 wiernych, kaplica w Sucinie; e Koroliszczewicze, przeszło 5, 200 wiernych, 4 kaplice w Łoszycy, Obczaku, Zajamecznej i Dworzyszczu. Uździeńska parafia dołączona do dekanatu nadniemeńskiego w pow. mińskim ob. wyżej. W pow. bobruj skim 6 dekanat bobrujski, parafie a Bobrujsk, do 4, 000 katolików; filia Szaciłki, 6 kaplic w Malimonach, Paniuszkiewiczach, Wołczynie, Piotrowiczach, Horbacewiczach i Kisielewiczach; b Hłusk, przeszło 1, 600 wiernych, kaplica na cmentarzu grzebalnym; c Świsłocz, przeszło 3, 200 wiernych, z dwoma kaplicami w Albrychtowie i Rudobiełce. W pow. mozyrskim 7 dekanat mozyrskorzeczycki, parafie a Mozyrz, około 5, 300 wiernych; kościół przy klasztorze panien cystersek w Kimbarówce, 8 kaplic w Cholimach, Bokowie, Kapliczach, Barbarowie, Narowli, Hołowczycach, Nowinkach i Mozyrzu; b Petryków, około 3, 000 wiernych; kaplica w Doroszewiczach i Piotrowska na cmentarzu grzebalnym; c Kopatkiewicze, do 1, 000 wiernych; d par. Dawidgródek, dołączona do dekan. pińskiego, przeszło 1, 800 wiernych; filia w Turowie, kaplice w Kożangródku i Lachowie. W pow. rzeczyckim, dekanat wzmiankowany, parafie a Rzeczyca, przeszło 1, 100 wiernych, filia w Ło Mińsk jowie, kaplica w Rzeczycy na cment. grzeb. i 2 w Łojowie; b Ostrohladowicze, około 3, 000 wiernych. W pow. pińskim 8 dekanat piński, parafie a Lubieszew, około 400 wiernych, filia w Lubieszewie, w kościele pokapucyńskim; b Pińsk, przeszło 5, 600 wiernych; filie Pokomunistowska, Łunińska, Osowska, Telechańska; kaplice w Zawidczycach, Żytnowiczach, Stoszanach i Pińsku. W pow. słuckim 9 dekanat słucki, parafie a Słuck z filią Urzecze w pow. bobruj skim, przeszło 5, 000 wiernych, kaplice; w W łczycach, Słucku na miejscu dawnej fary. Winnicy, Czabusach, Pekliczach i Jurkiewiczach; b Nieśwież, około 6, 500 wiernych; kaplice w Słuckiej bramie, w Połośnej i Nowomiejska; c Kłeck, przeszło 4, 300 wiernych; filia Sołowie; kaplice w Janowiczach, Płaskowiczach, Dunajczycach, Zaostrowieczu, Jasieńcu, Lecieszynie i Radziwilimontach; d Cimkowicze, około 1, 800 wiernych, kaplica w Wasilczycach; e Kopyl, przeszło 4, 200 wiernych, kaplice w Kopylu na cmentarzu grzebalnym i Usowie; f Niedźwiedzica, przeszło 3, 500 wiernych, kaplica w Sawejkach; g Starczyce, do 1, 500 wiernych, kaplice w Miasiewiczach, Borze i Lutowiczach. W pow. nowogródzkim 10 dekanat nowogródzki, parafie a Nowogródek, przeszło 3, 400 wiernych; filia tamże; kaplice w Nowogródku, Milkiewiczach, Starojelni, Sworotwie, Horodecznie, Niebniewiczach, Chrolczycach; b Wsielub, przeszło 1, 860 wiernych; kaplice w Wsielubiu, Wereskowie i Beninie; c Worończa, przeszło 2, 400 wiernych; kaplice w Worończy, Tuhanowiczach, Serweczu i Kozłowiczach; d Korszyn, przeszło 2, 400 wiernych; kaplice w Zeleżnicy, Haciszczu i Arabinowszczyźnie; e Darewo, przeszło 3, 000 wiernych; kaplicą w Swojatyczach; f Połoneczka, przeszło 5, 300 wiernych; kaplice w Połoneczce, dwie w Mirze, dwie w Horodziej u, w Prościu, Zauszycach i Obryniu; g NowaMysz, przeszło 3, 700 wiernych; kaplice w Łozwieni, Piotrowiczach, Nowosadach i NowejMyszy. Po 1863 r. zamknięto lub przerobiono na cerkwie 10 kościołów przy klasztorach, 30 kościołów parafialnych, 26 filialnych i 80 kaplic, razem 146 świątyń; mianowicie w pow. mińskim w Mińsku klasztor i kościół bernardynów dziś koszary i archiwum, klasztor panien bernardynek z kościołem zamieniony na cerkiew i monaster czernców, klasztor panien benedyktynek z kościołem monaster i cerkiew czernic; kościoły parafialne w Cholawszczyźnie, Iwieńcu, Dubrowach, Wołmie, Zasławiu, Grodku, Rubieżewiczach, Mikołajewszczyźnie, Stołpcach; kościoły filialne w Annopolu, Chotowie, Naborowszczyźnie, Zaniewszczyźnie, Iwieńcu, Starzynkach, Nowosiołkach; kaplice w Łoszycy, Siemkowic, Ignatyczach domowa, Sule, Stołpcach i Podsuckiej par. użdzieńskiej. W pow. borysowskim kościoły parafialne w Hajnie, w Omniszewie; filie Zawiszyn, MałeDolce, Mściż, Krzyczyn; kaplice Hniezdziłów, Zajelniak. Pow. ihumeński parafie Śmiłowicze, Dukora, filie Leszno, Drażna w pow. mińskim, lecz była w dekanacie ihumeńskim; kaplice w Bohuszowiczach, Paszkiewiczach pow. miński, w Dukorze domowa, w Zamościu domowa, w Dudziczach domowa. W pow. bobruj skim kaplice w Omelnie, Janinie, Jasnym Lesie, Domanowszczyznie, Dobośni, Ksawerpolu, Radutyczach, Zawołoczycach, Dworcu, Borysowszozyźnie, Usterchach. W pow. mozyrskim klasztor cystersów w Kimbarówce; par. Łachwa; filia Kordyczew; kaplice w Skryhałowie, Zamoroczu, Horbowiczach, Peretrutowiczach, Kurzeniach, Grabowie, Dziakowiczach, Horodziatyczach, Komarowi czach, Nowosiołkach, Kopałkiewiczach, Saniukach, Koczyszczu, Józefowce, Kuźmiczach i Nowikach. W pow. rzeczyckim par. Jurewicze; filie Zaspa, Berezówka, Brahin, Chojniki; kaplica w Hliniszczu. W pow. pińskim parafie Łohiszyn i Karolin, klasztor z parafią i kościołem benedyktynów; filie Chworostów, Ochów, Pohost, Sożno, Bohdanówka; kaplice w Miastkowiczach, Krystynowie, Biżerewiczach, Tyrnowiczach, Gaju, Piasecznej, Berdunach, Kraszewiczach, Podhajcach, Duboju, Płoskini. Pow, słucki parafie Lachowieże, Bobownia; Hrozów, Zamość; filie Połośna, Nowosiołki; kaplice w Pohoście, Bołoczycach, Bielewiczach, Bieliczach, Wańkowszczyźnie, Raczkiewiczach, Berestach, Hołyńce, Rymiu, Doktorowiczach, Bobowni, Basławcach, Chrzanowie, Winniszczu; klasztory w Nieświeżu bernardynów, benedyktynów, dominikanów i benedyktynek z kościołami. W pow. nowogrodzkim klasztor dominikanek w Nowogródku; parafie Starojelnia, Mir, Niehniewicze, Krzywoszyn, Stołowicze, Iszkołdź, Swojatycze, Horodyszcze, Snów, Zadżwiej; kaplice w Horce, Karlicy, Wenskowie, Cycinie, Herodyszczu, Domaszewiczach, Użance, Zauszu, Rudawce, Studzionce, Stajkach, Burdykowszczyżnie i Lipie. Niektóre z tych świątyń istnieją, ale w spisach urzędowych nie są zamieszczone i są uważane jako zamknięte. W majątkach poduchownych, znajdujących się w obrębie gub. mińskiej, było niegdyś 15, 731 poddanych płci męzkiej i około 558, 050 mr. ziemi, Z tego w dobrach pojezuickich 12, 556 dusz i 482, 460 w dobrach klasztornych 3, 175 dusz i mr, 75, 580 mr. W 1819 r. było 30 szkółek parafialnych i 13 konwiktów przy klasztorach, liczba uczniów nie przechodziła 600. Obecnie stan duchowny w Mińszczyźnie posiada około 2, 160 mr. ziemi, oo zaś do szkółek parafial Mińsk nych, to przy kościołach ani jedna nie istnieje, a dzieci wieśniaków w ogóle, więc i katolików, otrzymują naukę w tak zwanych narodnych uczyliszczach, które obecnie są zamieniane na parochialne przy cerkwiach. Jan Chodźko zostawił w rękopisie, w dwóch poszytach Wiadomości o kościołach i klasztorach dyecezyi mińskiej, z której dwa wyjątki ogłoszono w Pamiętniku relig. moralnym nowa serya IV, 32 i 361. Mińska eparchia prawosławna, zawiera się w obrębie wszystkich dziewięciu powiatów gub. mińskiej. Wyznanie obrządku słowiańskiego przyszło na terytoryum obecnej gub. mińskiej od pierwszych zaczątków Rusi Waregskiej; władyctwo było wówczas w starożytnym Turowie, a następnie w Pińsku, za metropolią zaś zawsze uważany był Kijów. Wiarogodny niemiecki kronikarz Dytmar uważa za pierwszego apostoła stron nad Prypecią, współczesnego sobie biskupa kołobrzeskiego Reinberna, który przywiózłszy do Turowa Waregowi Światopełkowi żonę, córkę króla Bolesława Chrobrego, chrzcił lud pogański i bałwany jego topił w wodach księga VII, rozdz. 52. Losy władyctwa pińskoturowskiego, wiążąc się z dziejami całego kościoła Rusi, należą do specyalnej historyi ob. Bartoszewicza Szkic dziejów kościoła ruskiego, tu zaś jedynie należy zanotować kilka najwybitniejszych faktów tej ważnej sprawy. Po 1596 r. , kiedy większość wyznawców obrządku ruskiego przyjęła unią w skutek uchwały brzeskiej, pozostali tych stron dyzunici, nie mając uregulowanej hierarchii, porozumiewali się zwykle w rzeczach wyznania, prywatnie, z władykami po za krajem żyjącymi lub nawet patryarchą greckim w Konstantynopolu. Głównym punktem dyzunii mińskiej pod te czasy był Słuck, ochraniany tradycyjnie powagą rodu znakomitych władców Słuczyzny Olelkowiczów, a następnie ich spadkobierców, dysydenockich Radziwiłłów. W Słucku wtedy podobno istniały szkoła przepisywaczy ksiąg liturgicznych i przytulisko w monasterze spaskim na Trojczanach dla kształcących się przyszłych duchownych. Bądź co bądź, nie pomyślano z góry o nadaniu praw wyznaniu, które często podburzane kontrowersyami z jezuitami tem chętniej zwracało się po opiekę gdzieindziej; to też skutki tego objawiły się w pamiętnym akcesie słuckim w 1767 r. i zakończyły smutnie wynikami konfederacyi barskiej; a w 1785 r. cesarzowa Katarzyna II wymogła już na Stanach, aby wszystkie kościoły dyzunickie w rzeczypospolitej podlegały władzy zwierzchniej głośnego w dziejach Wiktora Sadkowskiego, z archimandryty słuckiego zamianowanego episkopem perejasławskim. Jak tylko w 1793 r. wojew. mińskie przeszło pod panowanie Rosyi, natychmiast zwinięto biskupstwo unickie pińsko turowskie, władyka Joachim Horbacki i jego wikary Józefat Bułhak usunięci z pensyą, a Wiktor Sadkowski 13 kwietnia 1794 r. otrzymał nominacyą na episkopa mińskowołyńskiego i koadyutora kijowskiej metropolii; jednocześnie zaś przy monasterze słuckim założono wielkie seminaryum, które tam przetrwawszy 47 lat, przeniesione zostało w 1840 r. do Mińska. W tej dobie wyznanie słowiańskie Mińszczyzny było przeważnie w unii. Wyznanie prawosławne liczyło 11 monasterów, 89 parochij, mianowicie w okręgach duchownych słuckim 45, pińskim 7, turowskim 8, mozyrskim 12, dawydgródeckim 12, petrykowskim 6. Wkrótce staraniem episkopa Wiktora, namiestnika mińskiego Iwana Nieplujewa i generałgubernatora Tymofieja Tutolmina do 100, 000 unitów przyłączono do kościoła panującego, przez co nowa eparchia mińska odrazu urosła, zwłaszcza na Polesiu. Ukazem z d. 6 wrześ. 1795 r. cesarzowa Katarzyna zawiesza władzę biskupów unickich w obrębie nowo ustanowionej gab. mińskiej. Ztąd więc mińskiej eparchii przybyło znowu dużo wyznawców. W 1796 r. biskupowi unickiemu białoruskiemu Herakliuszowi Lisowskiemu poddano unitów mińskich, którzy zaczęli tę zmianę tłumaczyć na swoją stronę, w skutek czego naczolnik gubernii okólnikiem z d. 4 marca objaśnił unitom płonność ich nadziei i polecił sprawę misyi kościoła panującego gorliwiej prowadzić, więc przyłączanie unitów nieustawało. W 1796 r. episkopa Wiktora przeniesiono na archiepiskopią czernihowską a jego miejsce zajął Job Potemkin i rządził do 1812 r. Job przyczynił się też nie mało do rozpowszechnienia swego wyznania w Mińszczyźnie. W 1797 r. unici poddani zostali jego jurysdykcyi w przedmiocie ksiąg metrycznych, w ozem dopomagał nawet wspomniany Herakliusz Lisowski, arcybisk. unicki połocki, ale konkordat w tymże roku zawarty ze stolicą papiezką utrzymał do czasu unię pozostałą. W 1799 r. archiepiskopowi mińskiemu nadano tytuł mińskiego i litewskiego W 1800 r. eparchia liczyła już 213 parafii, 10 monasterów i przeszło 262, 000 wyznawców. Od 1812 do 1816 r. rządził eparchia Serafin Głogolewski, późniejszy metropolita petersburski; odtąd znowu do 1832 r. był na eparchii. Antoni Maksimowicz; po nim do 1834 r. Eugeniusz I Bażanów, późniejszy egzarcha Gruzyi. Za Eugeniusza w 1833 r. zmieniono znowu tytuł Władyki przez wyrzucenie słowa litewski i zamianę na grodzieński. Następnie do 1840 r. rządził eparchia Nikanor Klementejewski, późniejszy metropolita nowgorodzki, petersburski i finlandzki. Za Nika Mińsk nora mińska eparchia w. 1839 r. przez działalność biskupów unickich Józefa Siemaszki, Bazylego Łuzyńskiego i Antoniego Zubki pozyskała wszystkich unitów Mińszczyzny, w liczbie 310, 371 płci obojga, z 322 parafiami, mianowicie w powiatach borysowskim 55 parafii, w nowogrodzkim 50 parafii, w pińskim 49 parafii, w ihumeńskim 46 parafii, w mińskim 37 parafii, w słuokim 33 parafii, w bobrujskim 29 parafii, w rzeczyckim 16 parafii, w mozyrskim 7 parafii. Po kasacie unii eparchią mińsko grodzieńską nazwano mińskobobrujską i zamianowano na episkopa eksunickiego biskupa brzeskiego Antoniego Zubkę. Zubko uwolniony od obowiązku w 1848 r. z pensyą 5, 000 rs. , mieszkał przez pewien czas pod Mińskiem, w folwarkuarchirejskim, a następnie przeniesiony do monasteru pokamedulskiego W Poźajściu, w kilka dni po odbytem 50le tnim jubileuszu biskupstwa w 1884 r. , prawie nagle życie zakończył. Po Zubce od 1848 r. rządził eparchią też eksunita Michał Hołubowicz. Chociaż autor obszernego katechizmu prawosławnego w języku polskim, jednak obojętny całkiem dla wyznania, człowiek nie małych zdolności, wykwintnego życia, wielbiciel i znawca sztuk pięknych, zgromadził znaczny zbiór obrazów i rzeźb w pałacu swoim. Uwolniony w 1868 r. z pensyą 5, 000 rs. , zamieszkał w klasztorze w Żurowicach, w gub. grodzieńskiej, miejscu kształcenia się swego w młodości, tam, zachowując ożywione, dobre stosunki ze współobywatelami, zmarł w 1883 r. Po Hołubowiczu rządzili do 1877 r. Aleksander Dobrynin, za władyctwa którego wielu katolików przyłączono do prawosławia, później Eugeniusz II, a od paru lat zostaje na episkopu Warlaam. Wszystkich więc władyków mińskich do dziś dnia było 11. W 1857 r. parochie podzielono na 5 klas, z pensyą dla parochów odpowiednią, od 140 do 576 rs. Wszystkich parochii liczyło się wtedy i teraz 535, mianowicie w powiatach mińskim 35, borysowskim 61, ihumeńskim 62, bobrujskim 59, słuckim 60, rzeczyckim 62, pińskim 85, mozyrskim 62, nowogródzkim 49. Dziś oprócz tych jest cerkwi nieparafialnych do 600, sobomych cerkwi 16 a wyznawców do 800, 000. W 1857 r. uposażenie roczne białego duchowieństwa wynosiło około 122, 000 rs. ; utrzymanie episkopa, seminaryum i konsystorza do 39, 000 rs. , razem około 161, 000 rs. Dziś suma utrzymania jest podwójną prawie. Oprócz pensyi duchowieństwo parochialne posiada ziemię, mianowicie w powiatach mińskim przeszło 7, 000 mr. , w borysowskim około 6, 980 mr. , w ihumeńskim przeszło 6, 090 mr. , w bobrujskim około 4, 860 mr. , w słuckim około 6, 300 mr. , w rzeczyckim przeszło 4, 800 mr. , w pińskim około 6, 760 mr. , w mozyrskim okoStownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 67. ło 7, 490 mr. , w nowogrodzkim przeszło 4, 700 mr. , razem przeszło 57, 000 mr. , a. średnio na każdą parochią przeszło po 106 mr. Klasztorne duchowieństwo ma przeszło 2, 000 mr. ziemi. Monasterów dziś w eparchii jest 6, mianowicie w Mińsku męzki Świętego Ducha, założony w 1872 r. w murach klasztoru bernardynek; żeński tamże. Przemienienia Pańskiego, założony w 1871 r. w murach klasztoru po benedyktynkach; w Słucku, Spaski, starodawny męzki na Trojczanach; w Pińsku męzki; w Ładzie, w pow. ihumeńskim, męzki, pobazyliański, z zakładem poprawczym dla duchowieństwa; w Wołnianach, w pow, nowogródzkim, żeński po bazyliankach. Nadto był monaster męzki w Hrozowie, w pow, słuckim, lecz zamknięty w 1862 r. Jeszcze w 1866 r. utrzymanie duchowieństwa zakonnego kosztowało około 11, 400 rs. , teraz budżet jest podwójny. W 1857 r. było w eparchii osób stanu duchownego płci męzkiej 3, 466; w 1864 r. 3, 060, w 1882 r. duchowny stan wynosił 4 w stosunku do całej ludności. W 1864 r. archimandryta klasztoru ładzieńskiego Mikołaj wydał interesującą, obszerną pracę Istoryczesko statisticzeskoje opisanje Mińskoj Eparchii, zawierającą dużo materyału dla badaczów. Z dzieła tego widzimy, że w obrębie jednej tylko teraźniejszej gub. mińskiej 360 erekcyi cerkwi lub monasterów zawdzięcza się duchowieństwu łacińskiemu lub ziemianom polskim. W tej liczbie duchowni fundowali 21 świątyń ruskich. Najgodniejszą jednak uwagi jest ta okoliczność, że nawet po ostatecznej kasacie unii, t. j. po 1839 r. , obywatele polscy pobudowali własnym kosztem przeszło 60 cerkwi prawosławnych, niektóre z muru, z wielkim nakładem. Cyfry te wszakże zgoła niewyrażają rzeczywistych, ponieważ wiele dokumentów zaginęło podczas wstrząsnień krajowych, o innych zaś erekcyach i dobrodziejstwach ustała trądycya. Na pewno można twierdzić, że bodaj ani jedna cerkiew wiejska nie została wybudowaną bez współudziału dziedziców, którzy zawsze chętnie dawali materyały budowlane, a dawne zapisy przodków regularnie uiszczają parochom. Mińskie namiestnictwo, ob. Mińska gubernia. Podług Storcha w 1794 r. miało 1731 m. kw. obszaru i liczyło 851, 000 ludności, czyli 492 mk. , na 1 m. kw. Mińskie starostwo grodowe, podług spisów podskarbińskich z r. 1668 zaliczało się wówczas do dóbr stołowych królewskich. W 1766 r. jako sstwo obejmowało miasto Mińsk, niegdyś rezydencyą udzielnych książąt z dwoma zamkami, wójtostwem i przyległościami. W 1771 r. posiadał je wraz z wójtostwem Antoni Przeździecki, opłacając zeń kwarty złp. 486 gr. 9, a hyberny złp. 2, 814. W czasie obudwu wo31 jen szwedzkich nadzwyczajnie to sstwo było zniszczone. Starostami grodowemi mińskiemi od r. 1401 do 1794 r. byli Brzostowicz Michla h. Strzemię 1782 r. , Hornostąj Jan h. Centaur 1547 r. , Iwanowski Ignacy Józef h. Rogala 1755 r. , Przeździecki Antoni h. Prus 1767 1779 r. , Przeździecki Dominik h. Prus 1779 1782 r. , ks. Radziwiłł Udalryk h. Trąby 1730 r. , ks. Radziwiłł Hieronim h. Trąby 1784 86, Sapieha Bohdan h. Lis 1401, Sapieha Bohdan h. Lis 1497, Tyszkiewicz Bazyli h. Leliwa 1561 r. , Tyszkiewicz Piotr h. Leliwa, Tyszkiewicz Teodor h. Leliwa, Wołodkowicz h. Radwan 1550 r. , Zawisza Andrzej Kazimierz h. Łabędź 1647 r. , Zawisza Jan h. Łabędź 1696 r. , Zawisza Krzysztof h. Łabędź 1652 92 r. , Zawisza Krzysztof Stanisław h. Łabędź 1697 1721 r. , Zawisza Ignacy h. Łabędź 1736 r. Mińskie województwo. Do wiadomości podanych w art. Litewskie województwa t. V, 339 należy dodać, że podług tablicy Moszyńskiego z 1790 r. miało 727 m. kw. obszaru i 422 mk. na 1 m. kw. Uszczuplone w swych granicach przy pierwszym podziale Polski w 1772 r. przez odpadnięcie miasta Rohaczewa z częścią pow. rzeczyckiego pod panowanie Rossyi, a w 1793 r. , całkowicie do tegoż cesarstwa wcielone, liczyło za rzplitej zawsze dwóch senatorów, t. J, wojewodę i kasztelana. Pierwszym wojewodą za przywilejem Zygmunta Augusta był Gabryel Hornostąj herbu Centaur, starosta kamieniecki, w 1598 r. , który w krótce potem postąpił na województwo brzeskolitewskie, ostatnim zaś Adam Chmara herbu Krzywda, z kasztelanii mińskiej posunięty na tę godność za przywilejem Stanisława Augusta z dnia 4 lutego 1784, zmarły w roku 1805 nie zaś 1809 r. jak chce Pamiatnaja Kniżka gubernii mińskiej wydanie 1878 r. . Pomiędzy tymi dwuma dostojnikami w ciągu 225 lat istnienia tegoż województwa notujemy następny szereg wojewodów mińskich Andrzej Sapieha 1569 1577, później wojewoda mścisławski, Mikołaj Sapieha 1577 1588, później wojewoda witebski, zmarły 1609 r. , Bohdan Sapieha 1588 1590, Jan Abramowicz 1590 1596, później wojewoda smoleński, Andrzej Zawisza 1596 1599, później wojewoda witebski, Jan Pac 1599, zmarły w Mińsku 1615 r. , Bohdan Sapieha w 1615 r. , zmarły w 1616 r. , Mikołaj Sapieha 1616 1617, później wojewoda nowogródzki, Piotr Tyszkiewicz 1617 r. , zmarły w Mińsku 1620 r. , Balcer Strawiński 1610 r. zmarły w Mińsku 1633 r. , Aleksander Słuszka 1633 1635, później wojewoda nowogródzki, Mikołaj Sapieha 1635 1638 później wojewoda brzeskolitew ski, Aleksander kniaź Massalski 1638, zmarły 1651 r. , Aleksander Ogiński 1641 1648, później kasztelan trocki, Kazimierz kniaź Sanguszko 1648 1654. Odtąd następuje kilkoletnia przerwa z powodu zagarnięcia większej części Litwy, przez wojska rossyjskie, wskutek czego w Mińsku sprawowali rządy namiestnicy czyli wojewodowie z ramienia cara Aleksego. Wówczas to słynny swego czasu warchoł, smutnej pamięci możnowładca Bogusław ks. Radziwiłł, koniuszy litewski, późniejszy wielkorządca Prus książęcych, od Jana Kazimierza otrzymał 1655 r. nominacyą na województwo mińskie, oczywiście tytularną z racyi ówczesnych stosunków politycznych ob. Dziejopisowie krajowi, Rudowski, tom II, stron. 51, Petersburg i Mohylów 1855. Po odzyskaniu Litwy przez Jana Kazimierza a nawet jeszcze przed zakończeniem wojny z Rosją, widzimy w dalszym poczcie wojewodów mińskich snadź po zrzeczeniu się Radziwiłła Krzysztofa Rudominę Dusiatskiego, wsławionego w bojach rycerza, zmarłego w 1659 r. Następcami jego byli Stanisław Rajecki 1659 r. , Kazimierz Białłozor, zmarły 1666 r. , Jan Zawisza, zmarły 1674 r. , Michał kniaź Siesicki 1674 1690 r. , później wojewoda mscisławski, Władysław Sapieha 1690 1699 r. , później wojewoda brzeskolitewski, Krzysztof Despot Zenowicz zmarły 1717 r. , Krzysztof Zawisza zmarły 1721, autor cennych pamiętników wydanych przez Juliana Bartoszewicza w Warszawie 1862 r. , Jan Żaba 1726 1744 r. , Jan August Hylzen 1754 1767 r. , Józef Hylzen 1767 1769, później wojewoda mscisławski, Tadeusz Burzyński 1769 r. , zmarły 1773 r. , Józef książę Radziwiłł, ordynat kiecki, 1773 1784r. , późniejszy kasztelan a naostatek wojewoda trocki. Kasztelanami mińskiemi byli Mikołaj Talwosz 1569 r. , Jan Hlebowicz 1574 1584, Paweł Pac 1587, Marcin Strawiński 1591 1595, Simeon Wojna, Jan Haraburda 1606 r. . Piotr Tyszkiewicz 1617 r. , Aleksander Słuszka 1620 26, Andrzej Zawisza 1629 r. , Jan Alfons Lacki 1634 r. , Gedeon Rajecki 1638 r. , Mikołaj kniaź Czartoryski 1658 r. , Stefan Kędzierzawski 1661 r. , Stefan Rusiecki zmarły 1671 r. , Aleksander Judycki 1677 r. , Andrzej kn. Puzyna około 1680 r. , Stanisław Rusiecki, 1691 r. , Wyhowski, Hieronim Kierdej, kn. Lubecki, Szczuka 1703 r. , Jan Sapieha, Antoni Teodor Wańkowicz 1709 r. , Daniel Wyhowski 1717 r. , Józefowicz, Michał Judycki 1741 54 r. , Jan Judycki 1758 76 r. , Michał Rokicki 1778 r. , Adam Chmara 1779 r. , Szymon Zabiełło 1724 r. , Michał Obuchowicz 1788 r. Historyą Mińska i Mińszczyzny skreślił Ad. Chmara, opis zaś miasta, tudzież powiatu, gubernii, dyecezyi i eparchii Aleksander Jelski. Przyp. Red. . Mińsk Minyocz Miny Minutowa Peter Minsterbech dok. , ob. Wystruć. Minszenide Żos, wś kośc. 0, i M. de Sus w dok. Monczeny, Munczeny, wś, paw. orgiejewski gub. bessarabskiej, w pobliżu Dniestru, na płn. od m. powiat. ; ob. Arch. J. Z. R. ., cz. VI, t. 2, 509. Minszeningken niem. ,, pow. kłajpedzki, st. p. Aglonen; na specyalnej mapie Reymanna niema tej osady. Ma 433 morgów obszaru i 35 mk. w 1856 r. Mintawa, rz. , ob. Zgłowiączka, Mintegeithen dok. , ob. Metgethen. Minten, niem. wś i folw. , pow, frydlądzki, st. p, i urz. stanu cywilu. Gallingen. Mintowszyszki, wś, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Kukuciszki, okr. wiejski Puczkaryszki, o 2 w. od gminy, 33 dusz rew. Minturyszki, zaśc, rząd. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. i okr. miejski Mejszagoła, o 4 w, od gminy; o 25 wiorst od Wilna, 1 dm. , 11 mk. katol. Mintwiese, niem. , folw. do dóbr ryc. Loecknick, pow. gierdawski, st. p. Nordenbork 9 km. odl. Cały ten majątek zawiera 201 ha roli om. i ogr. , 84, 70 łąk, 29, 20 pastw. , 50 boru, 10, 80 nieużyt. , 0, 40 wody, razem 376, 10 ha; czysty dochód z gruntu 2492 mrk. Właśc. Juliusz V. Zaborowski. Zaszlachty pol. mie szkali tu dawniej Kurowscy ob. Kętrz. O lu dności pol. , 583. Ki. Fr. Minty, szczyt w Karpatach bukowińskich, na południowej granicy gm. Płoski prywatnej, w pow. wyżnickim, zarazem na granicy pow. wyżnickiego i radowieckiego, pod 42 47 18 wsch. dłg. g. F. , a 47 52 8 płn. sz. g. Po krywają je lasy szpilkowe, wśród których le żą łąki z zabudowaniami halnymi. Na połudn. stoczystości wypływa potok Ropoczel, dopływ Suczawy; z półn. zaś stoczystości spływają wody do górnej Putylli. Wzniesie nie 1326 m. Na połd. zach. od M. rozlega się grzbiet górski Stywiory. Br. G. Minupie, piękna i zamożna wieś, pow. szawelski, w 1 okr. pol. , gm. Chwałojnie, par. Użwenty, przy trakcie bitym z Użwent do Łuknik, 72 dusz, 300 dzies. ziemi uwłaszcz. Należała do dóbr Użwenty ks. Druckich Lubeckich. MinuthenPeter al. Ridszen, niem. , wś, na Litwie prusk, , pow. szyłokarczemski, st. Wieszen, tamże urz. stanu cywilu. W 1856 r. 126 mk Minutowa wieś, al. Minutowo, niem. Minuthsorf, wś. , pow. inowrocławski, na trakcie z Inowrocławia do Bydgoszczy; 48 dm. , 371 mk. , 336 ew. , 26 kat. , 9 żydów, 125 analf. Poczta w Wielkiej Nowej wsi o 3 kil. , gość. na miejscu; st. kol. żel. i tel. w Złotnikach o 7 kil. M. St. Miny, os. i pustkowie, pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Czamca. W spisie wsi z 1827 r. podane są Jezioro i Miny, 4 dm, 25 mk; ob. Czarnca. Minyocz węg. , ob. Minowec. Miodara, zaśc. pow. borysowski, na pół drogi pomiędzy Sołodzieniewiczami i mkiem Hajną, w okr. pol. łohojskim, ma 1 osadę; miejscowość falista, dość leśna. Al. Jel. Miodne al. Miedna, os. leś. , pow. kozienicki, gm. Suskowola, par. Sucha. Os. rząd. , należąca do majoratu Suskowola. Miodobory al. Miodoborskie góry, przez lud w Galicyi zwane Toutry, gałęź gór karpackich, łącząca się z odłamkami Karpat w okolicach Oleska i Podhorza w Galicyi, przechodzi do gub. podolskiej między m. Satanowem i wsią Olchowcem, podniosłszy się najwyżej pod wsią Uwsiem, ciągnie się pod Iwachucwoami, Lanckoroniem. Białą, Nihinem ku Przewrociu. Wierzchołki tych malowniczych wzgórz w wielu miejscach złożone są z obnażonych skał i pokryte lasami. Od Przewrocia gałęź ta ciągnie się dalej oddzielnemi wzgórzami przez Humińce do Supruńkowicz, skąd bystro zniża sie jedną gałęzią ku Dniestrowi przez wieś Kulczyjowo i ginie pod wsią Suboczą pow uszycki, drugą zaś ciągnie się nad Dniestrem przez pow. uszycki i mohylowski, a także zachodnią część jampolskiego. Dla tego to rzeki wpadające do Dniestru potworzyły sobie bardzo głębokie i spadziste jary, są nadzwyczaj bystre i brzegi ich przy ujściu dochodzą miejscami od 80 do 110 sążni. Najwyższa wysokość M. gór, według Eichwalda, dochodzi do 90 sążni Uwsie, Supruńkowce; pod wsią Karaczkowce dosięga nawet do 163. 4 sążni. W okolicy wsi Uwsia są ślady działalności wulkanicznej. M. na obszarze wschodniej Galicyi zwane tam Toutry, poczynają się śród wyżyny zbaraskie i ciągną na długości 10 mil 75, 85 klm. przez okolice Skałatu, Grzymałowa i Toustego, ponad jarem rzeczki Gniłej ku Zbruczowi do granicy Galicyi. Liczne dolinki, zamknięte pomiędzy odstrzelonemi odnóżami tego pasma wzgórz, miejscami lesiste, miejscami nagie grzbiety, zawalone złomami głazów, lub sterczące ponad lasy ostre szczyty fikał, czynią okolice miodoborskie najpiękniejszemi na całem Podolu, zwłaszcza pomiędzy Krasnem a Kręciłowem. M. góry zasłaniają Kamieniec i miejscowości około niego leżące od północy, co rażąco wpływa na klimat w tych miejscowościach, dla tego też wiosna tu wcześniejsza, na polach dojrzewa kukurydza, winograd, rodzą się wszędzie melony, kawony i tytuń turecki. M. wspomina Wieliczko w swej Kronice pod nazwą Niedobor Nedobor, t. II, 412. Ob. Giżyckiego Fr. Ks. Podróż w górach miodoborskich. Krzemieniec 1809 r. ; Teisserge Wawrzyniec Der Po Minuthen Minupie Mintwiese Minturyszki Mintowszyszki Minten Mintegeithen Minszeningken Mintawa Żos Minszeni Minsterbech Mińsk Miodobory Miodne Miodara Miora Minsterberch Miory dolische Hügelzug der Miodoboren als ein Sarmatisches BryczoenRiff, w Jhb. d. k. k. geo log. Reichsanshalt, 1884 r. Dr. M. Miodowata, ob. Medowata. Miodówka, ob. Medowka. Miodówko, niem. Mniodowko, wś na War mii pol. , pow. olsztyński, st. p. Dorotowo, okr. urz. stanu cywil. Gryźliny, obszaru ma 998, 82 mr. , sąd okr. Olsztyn, par. kat. Gryźliny, ew. Olsztyn. W 1863 r. 24 dm. , 195 mk. , 171 kat. , 18 ew. , 185 Polaków, 10 Niemców ob, Gesch. des. Kr. Allenstein von Grunenberg, str. 142. Kś. Fr. Mioduchów, folw, , pow, wołkowyski, należy do dóbr Iwaszkiewicze ob. . Mioduchowo 1. wś w płd. zach. stronie pow. borysowskiego, w gm. łohojskiej, o 5 w. ku zach. od mka Łohojska, nieopodal granicy pow. mińskiego, ma 10 osad; miejscowość wzgórkowata dość leśna. 2. M. , folw. , pow. borysowski, w okr. polic. łohojskim, niegdyś Walickich, obecnie Ladzkich, 102 mr. obszaru; za poddaństwa było tu 18 włościan płci męskiej. 3. M. , 6 w pobliżu siebie leżących zaścianków, na płd. krańcu pow. bobrujskiego, w okr. polic. hłuskim, razem os. 10; prowadzi tędy nędzna drożyna z Leskowicz do Porzecza; głuche, odludne, zapadłe Polesie. A. Jel. Miodachowszczyzna, w pow. mińskim, ob. Jaukuny. Miodukszta, rz. , pow. wiłkomierski, dopł. rz. Łaukiessy dopływu Abeli. Mioduńskie, jez. , pow, ządzborski, w dobrach tej samej nazwy ob. Weiss Gesch. Lithauens und Masurens, II, str. 59. Jezioro to za pomocą wielu innych łączy się z Lewientynem ob. , Śniardwami w pow. leckim. Mioduńskie, niem. Mniodunsken al. Miedunsken, dobra na Mazurach, pow. ządzborski, st. p. i tel. Ryn 7 kil. odl. Obejmują 126, 54 ha roli or. i ogr. , 132, 66 łąk, 0, 88 pastw. , 1, 63 nieuż. , 2, 56 wody, razem 264, 27 ha; czysty dochód z gruntu 1724 mrk. Właściciel Wilh. Sommerey; hodowla bydła, koni i owiec. Okr. urz. stanu cywil. Szymonka. W 1856 r. 55 mk. Mioduska, rz. , inaczej Sierpienica ob. . Miodusówka al. Medysówka, wś nad rz. Żerdzią, pow, starokonstantynowski dawniej krzemieniecki, na wsch. od Białozierki; ob. Arch. J. Z. R. , oz. VI, i 1, 234, 235, 236. Miodusy 1. wś i folw. , pow. płocki, gm. Lelice, par. Bonisław, odl. 27 w. od Płocka, ma 7 dm. , 87 mk. , 475 mr. M. folw. należy do dóbr Lelice. W 1827 r. 9 dm. , 90 mk. 2. M. , wś, pow. lipnowski, gm. Czarne, par, Wielgie, odl. 14 w. od Lipna. Posiada ewang. dom modlitwy, szkołę począt. , 17 dm. , 78 mk. , 167 mr. ziemi dobrej i 29 mr. nieuż. W 1827 r. 8 dm. , 68 mk. 3. M. al. Miodusze, okolica szl. , pow. mazowiecki, gm. i par. Jabłonka. W obrębie jej leżą wsie Ml Litwa, w 1827 r. 8 dm. , 66 mk. ; M. Perki, w 1827 r. 5 dm. , 30 mk. ; M. Stasiowięta, 15 dm. , 89 mk. ; M. Stok, 24 dm. , 138 mk. i M. Wielkie, wś włośc. 35 dm. , 230 mk. , ogółem 87 dm. i 553 mk. Folw. i wś M. Litwa w 1866 r. miał rozl, mr. 366 gr. or. i ogr. mr. 225, łąk mr. 22, lasu mr. 16, past. i zarośli mr. 91, nieuż. i place mr. 12. Wś M. Litwa os. 7, z gr. mr. 12. Br. Ok Miodusy, trzy wsie szl. , pow. bielski, par. Pierlejewo 1. M. Dworaki, 12 dm. , 108 mk. , nad strugą Dunajek, gleba pszenna, łąki, lasu brak. 2. M. Junochy, 15 dm. , 81 mk. , gleba pszenna, łąki, zarosłe brzozowe. 3. MPo krzywne, 15 dm, , 82 mk. , gleba pszenna, łąki, lasu brak, pastwisko zwane Okrąglik, cmen tarzysko. W. Z. Miodziuś, ob. Miedziuś. Miokowicze, wś, pow. brzeski, b. własność Matuszewicza. A. K. Ł. Mionza, wś, pow. wągrowiecki, 17 dm, , 135 mk. , 10 ew. , 125 kat. , 35 analf. Poczta, tel. i gośc. w Janowcu; st. kol. żel. w Gnie źnie o 28 kil. M. St. Miora, rzka w pow. święciańskim, przepływa około wsi Górze, folw. Jezioryszki i zaśc. Kusiszki. Miorskie al. Miory, jez. w pow. dzisieńskim, do 6 w. dług. , 480 saż szerokie, do 4 saż. głębokie. Nad niem leży mko Miory i kilka wsi tejże nazwy. Miortwy nazwa czysto ludowa, mała ba gnista rzka w pow. słuckim, prawy dopływ Naczy, pomiędzy wsiami Łoktysze i Nacz; długość biegu około 3 wiorst. Al. Jel. Miory 1. mko nad jez. t. n. , pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. w miejscu, o 39 w. od Dzisny a 270 od Wilna, niegdyś własność Ryłłów. W 1640 r. Krzysztof i Helena z Wołków Ryłłowie sprzedali M. Sebastyanowi Światopełk Mirskiemu, sędziemu bracławskiemu, który w 1641 r. wybudował kościół paraf. drewn. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. Dziś M. należą do różnych właścicieli i liczą 96 mk. 50 męż. i 46 kob. . Par. kat. 4 kl. dek. dzisieńskiego, ma 4599 wiernych; kaplice w M. i Kamionpolu, dawniej także w Świętejwodzie, 2. M. , dobra, tamże, dzielą się na 4 części a M. 1sze, własność oddawna Mirskich, dziś Ludwika Światopełka Mirskiego, mają 57 dusz rew. i 138 1 2 dz. ziemi; folw. ma 1 dm. i 6 mk. kat. b M. 2gie, własność Bielikowiczów, od których przez wiano przeszło do Doboszyńskich, dziś Hipolita Doboszyńskiego, tu Jest kaplica; 136 dusz, 517 dz. ziemi. Folw. M. 2gie ma 681, 4 mr. rozl. 366, 6 mr. ziemi or. , 167, 7 lasu, 47, 65 łąk, 44, 85 zarośli, 40, 95 pod fermą i 13, 6. 5 nieuż. ; 83 mk. 30 męż. , 35 kob. i 18 dzieci; 10 dm. Leży przy gość. z Dzisny do Pokostu, odl. o 7 w. Miortwy Miorskie Miodusy Miodziuś Miokowicze Mionza Miodowata Miodówka Miodówko Mioduchów Mioduchowo Miodachowszczyzna Miodukszta Mioduńskie Miodu Miodusówka Miotki Mipaki Miodowata od Mior, o 28 od m. Drui a 45 w. od Dzisny. Na terytoryum folw. znajdują się jeziora Hofcy i Nalińka. Hoduje się 45 koni, 150 sztuk bydła, 80 owiec, 35 cieląt i źrebiąt. c M. 3cie, dziedzictwo Puciatów, z których Jacek około 1600 r. miał 3 synów Teodora, Iwana i Jana, dalej własność Tobiasza Puciaty. Miał on z Zofii Grużewskiej 2ch synów Jerzego i Władysława, zeszłych bezpotomnie, i córkę Maryannę Engelbrachtowę Klottówę, stolnikowę bracławską, która przekazała M. w dom Klottów; dziś własność Ignacego Klotta; 109 dusz rew. , 283 dz, ziemi; folw. ma 1 dm. i 8 mk. kat. d M. 4te, własność Reuttów, 27 dusz, 94 dz. obszaru; folw. 1 dm. i 7 mk. kat. . M. gmina, należy do 1go okr. pokojowego do spraw włośc. w Dziśnrie oraz do 3go cyrkułu powołanych do służby wojskowej z pow. dzisieńskiego w m. Miorach, gdzie znajduje się zarząd gm. Składa się z 13 okr. wiejskich i liczy 54 wsie, 194 dm. i 3219 włościan obojej płci. Okręgi wiejskie Kamienpol Wisława Światopełka Mirskiego; Staniulewo tegoż Mirskiego; M. Ludwika Mirskiego; M. Hipolita Doboszyńskiego; M. Ignacego Klotta; Kociołowo sukcesorów Hieronima Mirskiego; Horanie, dawniej Puciatów, dziś Mirskich; Bogudzienki Konstantego Wołosowskiego, nabyte od Lisowskich; Tumiłów Henryka Łopacińskie go, wprzód Wołosowskich; Nowy Dwór Rut kowskiego; Zaborze sukcesorów Bernarda Mirskiego, wprzód Sapiehów; Okułowo Adeli Zajkowskiej; Szczołno Stanisława Doręgowskiego. Okręgi wiejskie M. 1sze, 2gie i 3cie obejmują w swym obrębie wsie Pieczonki, Maciuki, Miśniki, Podjelce, Plejki, Rakowe, Tomki i zaśc. Ryżowszczyzna, Ostrów, Za rzeczny, Czerewiki i Kiłbowszczyzna w spi sie urzęd. Kieszbowszczyzna. J. Krz. Miotek, os. hutnicza do Zielonej, pow. lubliniecki. Miotki, folw. , pow, sokołowski, gm. Repki, par. Wyrozęby. Mipaki, wś, pow. nowogródzki, w 2 okr. pol, horodyszczańskim, na pół drogi z miaste czek Horodyszcza i Poruczyna do Raju, 14 osad, miejscowość wzgórzysta, mało leśna, grunta dobre. A. Jel. Mir, starożytne mko i dobra nad rz. Miranką, prawym dopł. Uszy, niegdyś w wojewódzdztwie a teraz w powiecie nowogródzkim, przy gośc. poczt. nieświeskonowogródzkim, o 45 w. od Nowogródka, o 16 w. od st. dr. żel. mosk. brzeskiej Horodziej a 105 w, od Mińska, w miejscowości wzgórzystej, bezleśnej w glebie urodzajnej. Miasto nędznie zabudowane z drzewa, brudne, ma około 700 dm. drewnianych, kilka murowanych i przeszło 4000 mk. płci oboj. Zarząd gminy i zarz. 4go okr. polic; szkółka wiejska, szpital wiejski, st. p. na b. trakcie NieświeżLida, o 28 1 2 w. od Nieświeża, i apteka. Pierwotne dzieje M. giną w pomroce przeszłości. Nazwa zdaje się oznaczać gromadę, wiec, radę, gminę, ale nie pokój, jak się domyślają inni, gdyż pokój w gwarze ludu tutejszego zwie się zamirennie, mirem zaś lud mianuje zawsze decydujące o sprawach publicznych zebranie ludowe jak Mir skaże, jak Mir asudzić, tak i budzie, mówi chłop tutejszy, t. j. jak gromada, gmina powie, osądzi, tak ma być. Mylną jest prawdopodobnie opowieść podana przez Tyszkiewicza o założeniu M. przez Krzyżaków, kiedy w czasach już historycznych znajdujemy M. we władaniu w. ks. litewskich. Pierwszą wzmiankę o M. spotykamy pod 1395 r. , w którym Krzyżacy, podtrzymując roszczenia Swidrygiełły przeciwko Witoldowi, najechali spuściznę Gedymina i oparłszy się aż o strony nowogródzkie, splądrowali M. do szczętu. W 1434 r. w. ks. litewski Zygmunt Kiejstutowicz, rozdając ulubieńcom i zasłużonym, alodyalne swe dobra, darowuje M. z przyległościami, na wieczne czasy, Siemce czyli Siemionowi Giedygołdowiczowi, późniejszemu kasztelanowi wileńskiemu. Dokument ten przytoczył Syrokomla z oryginału nieświeskiego ob. Wędrówki, str. 41. Siemko umierając bezdzietnie, zapisał M. swej przybranej a prawdopodobnie naturalnej córce Annie Butrymównie, ta zaś z kolei testamentem z 1476 r. przekazuje go dożywociem swej ciotce, żonie Siemka, Młochnie, a po jej zgonie na własność krewnemu swemu Jerzemu Illiniczowi. Ten Illinicz, późniejszy marszałek litewski i starosta brzeski, wzbogacony zapisem Butrymówny, dochodzi do znaczenia i zaniepokojony jakoby dwukrotnym napadem Tatarów perekopskich na strony nadniemeńskie i M. , jak niemniej potęgą wrogiego sobie i natenczas wszechwładnego w Litwie Michała Glińskiego, pod koniec XV i na początku XVI w. wznosi w M. wspaniały obronny zamek w stylu gotyckim, o 5ciu basztach. Mylnie więc przypisują budowę tej warowni w. ks. lit. Mendogowi lub późniejszemu właścicielowi ks. Mikołajowi Krzysztofowi Radziwiłłowi, bo ten tylko ozdobił i wzmocnił mury zamczyska mirskiego. Jerzy Illinicz umierając w 1520 r, zostawił dobra mirskie, znacznie pomnożone przez nabycie okolicznych włości czterem synom, z których Szczęsny Feliks przeżywszy braci, był w ostatku dziedzicem całej ojcowizny. Ożeniony z Zofią Radziwiłłówną, córką Jana Brodatego, kasztelana trockiego, zostawił jedynego syna Jerzego, którym po śmierci rodziców około 1541 r. zaopiekował się wuj jego Mikołaj Radziwiłł Czarny, brat królowej Barbary i oddał na dwór cesarza Ferdynanda II. Tam młody Illinicztak Miotek Miotek odznaczył się w zawodzie rycerskim, że cesarz, w nagrodę położonych zasług, w 1555 r. nadał mu tytuł hrabiego państwa rzymskiego na Mirze. Jerzy II Illinicz nie zawarł związków małżeńskich i nie mając potomków ani też żadnych bliższych krewnych, przez wdzięczność za doznaną opiekę, schodząc w 1568 r. ze świata, uczynił dziedzicem syna swego opiekuna, Mikołaja Krzysztofa, zwanego Sierotką. Tym sposobem M. wraz z tytułem hrabstwa przeszedł w dom radziwiłłowski około 1569 r. , a gdy ks. Sierotka. tworzył ordynacyą nieświeską, zatwierdzoną przez sejm 1589 r. , wtedy i M. do niej włączono. Ordynatów władających Nieświeżem i Mirem było siedmiu, mianowicie MikołajKrzysztof, założyciel, AleksanderLudwik, marszałek nadw. lit. , MichałKazimierz, podkanclerzy lit. , Karol Stanisław, kanclerz i hetman lii, MichałKazimierz, wojewoda wil. , KarolStanisław, sławny panie kochanku, Dominik, który odznaczył się w wypadkach 1812 i 1813 r. Był to ostatni ordynat władca Mirszczyzny, po jego śmierci bowiem, w skutek układu rodzinnego, potwierdzonego przez rząd, M. z innem dobrami, oddzielony od ordynacyi, przeszedł jako wiano na jedyną córkę Dominika, Stefanią, poślubioną ks. Leonowi Wittgensteinowi, a przez nią w dom Wittgensteinów, we władaniu których do dziś dnia pozostaje. Dobra mirskie mają obecnie około 1760 włók obszaru, składają się z 14 folwarków i 15 zaścianków; oprócz dochodów z dzierżawy gruntów, przynoszą z propinacyi i młynów około 10, 000 rubli. Wszystkie folwarki wypuszczone są w dzierżawę. Zamek mirski nie raz był widownią krwawych zapasów. W 1655 r. oblegany i zdobyty przez Szwedów, których tu naprowadził głośny renegat i awanturnik Bogusław Radziwiłł, koniuszy lit. , mając urazę do krewnego swego MichałaKazimierza Radziwiłła. Po raz drugi nawiedzili M. Szwedzi za Karola XII w 1706 r. i 27 kwietnia spalili zamek, miasteczko zaś ucierpiało od nich jeszcze w marcu. Po wojnach szwedzkich zamek był zupełnie wyrestaurowany i zamieszkały aż do 1794 r. Głośny był zwłaszcza za ks, Karola panie kockanku, przedostatniego ordynata, który w młodości po pierwszym związku małżeńskim z Lubomirską, od 1753 r. przebywał w zamku, hulał zapamiętale i popełniał rozmaite wybryki, co spowodowało rozwód z żoną Kotłubaj, Gal. Nieś. , str. 463. Kotłubaj z dokumentów nieświeskich opisuje sławny festyn z orgiami, wydany przez niego na zamku mirskim dla trybunału kadencyi mińskiej w czasie Bożego Narodzenia 1761 r. str. 467 468. We wrześniu 1785 r. był tu wspaniale podejmowany przez dziedzica król Stanisław August powracający z Nieświeża. W 1794 r. osaczony był tu oddział polski przez wojska rossyjskie, a zamek szturmowany uległ ponownemu zniszczeniu. Ostatnia klęska dla mińskiej warowni przypadła w lipcu 1812 r. , gdy cofający się generał Płatow z korpusem kozaków, stoczywszy gorącą utarczkę z oddziałem generała Tumy, pułk. Radzimińskiego i szefa Sumińskiego podpalił prochy, przez co wały i mury bardzo uszkodzone zostały. W d. 12 lipca król westfalski Hieronim Bonaparte miał główną kwaterę w M. W czasie całej kampanii 1812 r. miejsce to było punktem obserwacyjnym dla jazdy oddziału gen. Dąbrowskiego, demonstrującego pod Bobrujskiem, a 10 i 11 listopada, kiedy Czyczagow dążył na Mińsk do Borysowa, by zastąpić tam drogę zdziesiątkowanym klęskami Francuzom i przeszkodzić przeprawie przez Berezynę, zaszła pod M. żywa rozprawa. Od chwili tych wypadków zamek mirski już nie powstał i dziś tylko w jednej wieży narożnej, jako tako na mieszkanie przysposobionej, żyje pustelniczo stróż owej ruiny. Kościół farny w miasteczku pod wez, ś. Mikołaja cudotwórcy, wymurowany w ciężkim stylu gotyckim, niemiłym dla oka, o jednej wieży, założył w 1594 r. a w 1604 r. fanduszem opatrzył ks. Sierotka, konsekrował zaś tę świątynię w 1605 r. Benedykt Wojna, biskup wileński. Słynął tu cudami, według wiary ludności, obraz ś. Antoniego, patrona rzeczy straconych, i cały był obwieszony srebrnemi fotami, wyobrażającemi konie. Vota te specyalne miały swą naturalną przyczynę. Strony bowiem mirskie, posiadające wyborną glebę i rzadkiej dobroci łąki, zawsze się odznaczały pięknemi stadninami a zarazem i złodziejstwem zamieszkałych tu cyganów; widocznie więc wiara prostaczków szukała ratunku przez vota, ilekroć cyganie grasowali w okolicznych stajniach. Kościół farny około 1860 r. odnowiony z gruntu przez proboszcza i zarazem prałata katedry mińskiej Nowickiego, po 1863 r. zamieniony został na cerkiew. Dotychczas w dzwonnicy zachowano sławny dzwon, ofiarowany 1711 r. przez Karola Stanisława Radziwiłła, dziadka panie kochanku, dający temu ostatniemu wątek do kłamstw jowialnych. Opowiadają przesadne rzeczy o doniosłości głosu dzwonu mirskiego. Jest tu i druga świątynia chrześciańska, fundowana dla bazylianów w 1700 r. przez ks. Karola Stanisława Radziwiłła, kanclerza, po kasacie unii zamieniona na cerkiew prawosławną. Obecnie w M. znajdują się dwie kaplice katol. parafii Połoneczka dawniej osobnej parafii dekanatu nowogródzkiego, z kaplicami w Horce, Horodzieju, Prościu i Obrynie, Żydzi mirscy prowadzili znaczny handel rozmaitymi towarami, tak że sklepy ich obfitowały w dobór przedmiotów i ustaliły ich sławę szeroko; ztąd więc niegdyś zwyczaj całej okolicznej szlachty robienia w M. wypraw ślu bnych dla córek. Dziś handel upadł i pozostała tylko tradycya dawnych chwil szczęśliwych dla M. Kahał żydowski w M. opłacał w 1717 r. 900 złp. podymnego ob. Vol. Leg. TI, 183. Oprócz żydów od niepamiętnych czasów osiedli tu cyganie, wyznając niby religią katolicką, i M. stał się ich stolicą na Litwę, pod skrzydłem potężnych ordynatów nieświeskich, którzy mianowali starszych, tak zwanych przez lud mirskich królów cygańskich. Mieli oni prawo wglądania w postępki cyganów, karania występnych i wzbraniania handlu tym, którzy nie mając stałego siedliska, tułali się z miejsca na miejsce; sami mieli stałą rezydencyą, otaczali się pewną ostentacyą, wyprawiali uczty wspaniałe dla mecenasów, gmin zaś cygański wykonywał nędzne rzemiosła, bawiąc się przedewszystkiem kradzieżą i szacherką koni. Ostatnim królem cyganów litewskich był niejaki Marcinkiewicz, zmarły około 1790 r. , zaszczycony łaską ks. Karola Radziwiłła panie kochanku. O nim to pozostało najwięcej legend jak żył wspaniale, jak wyprawiał z rydwanami tryumfalne wjazdy do Zelwy na jarmark, jak ucztował. Po śmierci jego i zaszłych wypadkach krajowych cyganie mirscy wkrótce zaczęli się rozchodzić w różne strony, szczególnie zaś w 1794 r. , w skutek organizacyjnych rozporządzeń nowego rządu, kilku taborami wywędrowali do Bessarabii, Mołdawii i Wołoszczyzny. Za to żydzi jak i dawniej napełniający miasteczko, przejęli po cyganach tradycyą szacherek końskich, lub kupczą nędznym towarem. Prawdziwy kontrast względem żydów stanowią Tatarzy, osiedli tu od czasów bodaj Witoldowych w liczbie kilkunastu rodzin, trudniących się wzorową uprawą warzyw i garbowaniem skór; mają oni mały, ocieniony drzewami meczet i duchownego. M. jak Homel, Romno, Zelwa tradycyjnie sławił się jarmarkami na konie, w tych bowiem i sąsiednich żyznych okolicach bogate rodziny Chreptowiczów, Niesiołowskich, Rdułtowskich, Wereszczaków, Zabrzezińskich, Wojniłłowiczów, Rajeckich i inne miały piękne stadniny. Jarmarki razem z odpustami ustaliły się dwa razy do roku, na ś. Mikołaja, patrona fary katolickiej, mianowicie 9 maja i 6 grudnia i były na rękę hordzie cygańskiej. Cyganie znikli z M. a odpusty ustały, wszakże jarmarki końskie do dziś dnia istnieją, tem bardziej, że w stronach mirskich z powodu długiej konsystencyi stajni zarodowych rządowych i teraz podtrzymuje się rasa wydatnie dobrych kom. Nawet u włościan nie raz zdarza się, że za konia chłopskiego płacą w M. po kilkaset rubli, ale zarazem M. ma smutną sławę, jako gniazdo złodziei końskich, którzy fachowo zorganizowani, są plagą okolic w dalekim promieniu. Jakkolwiek M. był ważnym punktem handlu i sprzyjał rozwojowi mieszczaństwa, jednak nie posiadał Magdeburgu, o której mylnie podał pierwszą wiadomość, zkąd inąd poważny pisarz, Szymon Starowolski, dając mczku wspaniały ratusz murowany, jakoby wzniesiony przez ks. Sierotkę, co w rzeczywistości miało miejsce nie w M. lecz w Nieświeżu. Z przywilejów miasto posiada nadanie ks. Sierotki z 1579 r. , ubezpieczające własność mieszkańców. Przywileje te rozszerzyła ks. Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa w 1689 r. i dopełnił je w 1693 r. ks. Karol Stanisław, wojew. wileński. Należy tu wspomnieć o gen. Millerze, który w latach 1840 1850 dzierżawiąc dobra mirskie, prowadził w kilku folwarkach wzorowe na całą Litwę gospodarstwo i tą pracą mozolną dorobił się znacznej fortuny. Zajmuje on w historyi rolnictwa krajowego chlubne miejsce obok Tymienieckich, Brzostowskich, Chreptowiczów, Tyzenhauzów, Łappów, Skirmontów, Fiszerów, Świętorzeckich i in. W M. urodził się 4 maja 1799 r. Floryan Bochwic, autor dzieł treści. filozoficznomoral nej, 1856 r. i pochowany w Darewie. Gmina mirska składa się z 6 starostw wiejskich, 30 wiosek i liczy około 4, 200 włościan płci męzkiej. Okrąg 2gi policyjny mirski stanowią gminy; mirska, szczorsowska, niehniewicka, borodziejska, korelicka i jeremicka. Najważniejszą osobliwością M. są śliczne ruiny wspaniałego niegdyś zamku. Bliższe rozpatrzenie się w pozostałych częściach przekonywa, że zamek ten budowany był w różnych czasach. Ma on trzy rodzaje architektury; pięć wież i mur ciągły pomiędzy niemi są najdawniejsze, później dodano przy środkowej wieży od wjazdu w półkole mur obronny przed bramą, a wreszcie przy północnej i wschodniej ścianie, za czasów Radziwiłła Sierotki, przybudowane zostały a nawet tylko przerobione dwa skrzydła mieszkalne o dwóch piętrach z futrynami kamiennemi przy oknach i drzwiach, około 40 izb zawierające, niegdyś wspaniale sztukateryą ozdobione. Pod temi dwoma piętrami przyziemia, a pod niemi obszerne znajdowały się piwnice. Pierwsze piętro było sklepione, drugie nie. Przy południowej stronie znajdowały się zabudowania dworskie wewnątrz zamku, zewnątrz zaś pomiędzy wieżami przy ścianach naczelnych długie a wązkie przybudowania, które służyły na stajnie, składy i t. p. Mury pierwotne tego zamku olbrzymiej są grubości po 6 łokci mają, mocno czerwone, z bardzo dobrej i gładkiej cegły wystawione, opatrzone przy ziemi strzelnicami, których od południa dziś jest Mir Mirabelki Mirabela Mirabel Mirachowo Mirabelek pięć, od wschodu tyleż a od zachodu jedna. Po czterech rogach są wieże z murami niepożytemi i w ten sposób zbudowanemi, że można było ostrzeliwać z nich na całą długość zamku. Wieże północnozachodnia, północnowschodnia i trzecia wschodniopołudniowa, uległy znacznym zmianom w czasach późniejszych, dwie zaś południowozachodnia i środkowa po nad bramą, pozostały w pierwotnej swej czystości i są prawdziwym kwiatem średniowiecznego budownictwa zamków obronnych. Z wierzchu przyozdobione są mnóstwem wnęk na Mało tynkowanych, które przy ciemnej czerwoności cegły wielki czynią efekt. Wznoszą się one na cztery i na pięć piętr nad przyziemiem, każde piętro strzelnicami zbrojne, a niektóre z nich w górze mają otwory do zrzucania kamieni na oblegających przeznaczone. Jedno albo dwa piętra, a nawet i trzy pierwsze są kwadratowe, reszta aż do wierzchu ośmioboczna. Zamek otoczony był wysokim wałem, po części zburzonym, leży zaś nie opodal rzki Miranki. Po za wałem od strony północnej jest obszerny ogród, w guście włoskim, ze starożytnemi drzewami. A. Jel. , Mir Nowy, ob. Grodzisko t. II, 841. Mira, rzka w pow. kijowskim, prawy dopł. Horochowatki, bierze początek około mka Hermanówki, wsi Mirówki i wpada pod wsią Żydostawek; wspomina o niej Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 181, 199. Mirabel 1. zaśc. , pow. wileński, w. 3 okr. pol. , gm. Gedrojcie, okr. wiejski Kietutany, o 12 w. od gminy, 2 dusze rew. 2. M, , folw. szl. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 57 w. od Wilna, 1 dm. , 13 mk. kat. 3. M. , dobra nad rz. Kupą, pow. wiłkomierski, okr. polic. rogowski, par. Kupiszki, o 75 w. od Wiłkomierac, gorzelnia 1859; własność hr. Choiseul Gouffier. Mirabela, wś nad rz. Prudok, w płn. stronie pow. mozyrskiego, o 6 w. na płn. zach. od Mozyrza, okr. polic, skryhałowski, os. 8, położenie wzgórzyste, gleba żyzna. A. Jel. Mirabelek, folw. , pow. wiłkomierski, okr. pol. rogowski, par. Kupiszki, należy do dóbr Mirabel hr. Choiseul a. Mirabelki i Mitowo, dwa jeziorka pod miasteczkiem Skopiszki, w pow. nowoaleksandrowskim, gub. kowieńskiej. Mirachowo, Mirochowo 1583 r. , niem. Mirchau, Mirchow dok. Mirchaw, Myrgow wś włośc, dobra ryc. i leśnictwo, pow. kościerski. Wzniesiona 557 st. nad poz. morza, ma klimat ostry, ale glebę żyzną; w pobliżu płynie rz. Łeba. Odl. 44 kil. od Gdańska na zach. , od miasta pow. 2 mile, posiada st. poczt. 1. M. , wś, na własność przywilejem z d. 15 list, 1820 r. wydana, należała dawniej do sstwa mirachowskiego. Tutejsza karczmą została oddana na własność d. 19 grud. 1782 r. Bo wsi liczą się jeszcze 2 wybud. Ziegelscheune i Olszowe błoto. Obszar wynosi 964 mr. W 1868 r. było tu 10 gburskich posiadłości i 14 zagród; 316 mk. , 241 kai, 67 ew. , 8 żyd. W 1877 r. było 34 dm. i 409 mk. , utrzymujących się z rolnictwa i handlu gęsiami. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczają dzieci z Baczą, Nowej huty, Starej huty, Olszowego błota i Strzyżej budy 142 dz. r. 1866. Par. kat. Sianowo mili odl. , ew. Mirachowo. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. obejmował w 1880 r. 4426 dusz. . W 1882 r. urodziło się. 197, umarło 142, zawarto 43 małżeństw. Rządowenadleśnictwo mirachowskie obejmuje 28069 nar. obszaru, a w tem 3062 mr. nie zdatnych do zagajenia. Zagaje zaś są w Schwanau, w Mirachowie, Hagen, Staniszewie, Wygodzie, Kamionce i Smolniku. Kasa leśnicza jest w Kartuzach. Czysty dochód z gruntu obliczano 1880 r. na 9649 mrk. Poczta posłańcowa dochodzi do Miechucina. R. 1877 nadesłano do tutejszej st. poczt. 11400 listów i t. d. , wysłano zaś 5700. 2. M. , dobra ryc, mają 1466 mr. obszaru. W 1868 r. 176 mk. , 76 kat. , 100 ew. , 18 dm. Jest tu kościół ew. zbudowany r. 1860; cegielnia, młyn, tartak i szkoła ewang. Od r. 1806 1807 była tu siedziba sądu ziemiańskiego, który następnie przeniesiono do Kartuz. W 1856 r. 162 mk. 3. M. , os. leśna, należy do nadleśnego, 1 dm. , 3 mk. M. zaliczyć trzeba do najstarszych osad, czego dowodzą tutejsze wykopaliska. Förstemann donosi bowiem ob. Neue Prov. BL, 1852, str. 134 i Zeitsch. des Westpr. Gesch. Ter. , VI, str. 5 6, że w boru w głębokości 1 stopy znaleziono bronzową fibulę, dalej w torfisku 17 bronzowych pierścieni, widocznie resztki rękawa pancerzowego. Za czasów książąt pomorskich należało M. do kasztelanii gdańskiej i leżało w t. zw. ziemi chmielnińskiej Land Chmelno, gdzie był gród prastary. W 1253 r. był tu panem ks. Świętopełk. Gdy na początku XIV w. Krzyżacy i na lewy brzeg Wisły zapuścili swoje zagony, urządzili 1381 r. w M. wójtostwo, należące do komturstwa gdańskiego; zajmowało ono mniejszą część dzisiejszego pow. kartuskiego i wsuwało się daleko w dzisiejszy pow. wejherowski. Zachodnia granica była ta sama, jaka dziś dzieli Prusy zachod, od Pomorza; na wschód tworzyły granicę należące jeszcze do tegoż wójtostwa wsie Strzebielino, Milwin, Częstkowo, Smażyn, Łebno, Lewin, Będargowo, gdzie się rozpoczyna pow. kartuski; dalej Głusino, Staniszewo, Sianowo, Koziczkowo, Garcz, Łapalice i Prokowo. Tu przerywały granicę dobra duchowne od Grzebieńca do Brodnicy, Przewozu i do wschodniego brzegu jez. raduńskiego. Na zach. brzegu ciągnęła się granica Mira Mir przez należące jeszcze do wójtostwa mirachowskiego wsie Łączyn, Borucin, Żuromin, Stężycę. Na południe szła przez Niesiołowice, Ostrowite, Zdunowice, Silczno, Nakło i Jelonowo nad granicą pomorską. Z wójtów mirachowskich znany jest tylko jeden Heidenreich von Plettenberg 1393 r. ob. Voigt Namenscodex, str. 94. Na folwarku tutejszym w 1384 r. było 26 koni roboczych, 32 sztuk bydła rogatego, 121 świń, 5 źrebców jednorocznych i 22 klaczy. W M. odbywały się też za czasów krzyżackich roki Sądowe, o których ciekawe szczegóły zawierają odkryte niedawno temu w gdańskiej bibliotece miejskiej tablice sądowe woskiempowleczone. Ogłoszono je w 1884 r. w Zeitsch. des Westpr. Gesch. Ver. , zesz. XI. Na te sądy zjeżdżał wtedy komtur gdański. R. 1407 wymieniają owe tablice jakiegoś Czelke, karczmarza z M. , jako ręczyciela. R. 1414 zanosi Dirske, wdowa po Maczke, skargę o zabicie męża. R. 1414 podany Lancze z M. ; r. 1401 Marcin, sołtys; W 1399 r. zobowiązuje się Paweł Schroeter proboszczowi żukowskiemu nie wyrządzić żadnej krzywdy. W 1398 r. wnosi Paweł Josibowich z M. skargę o zabicie przyjaciela swego. W M. było także miejsce zbiorowe dla zobowiązanych do służby wojskowej, którzy razem czynili 38 służb. Wsi na prawie polskiem osadzonych i należących do wójtostwa tutejszego było 15, mianowicie Garcz, Głuszyno, Gowidlino, W. i M. Kamienica, Łapalice, Łysniewo, Miechucin, Mirachowo, Nakło, Prokowo, Silczno, Sierakowice, Stężyca i Żakowo. Na niemieckiem prawie były osadzone Załakowo. Sianowo, Staniszewo, Golczewo, Jamy, Parchowo i Żukówko. Lata 1400 1405 były tak niepomyślne dla wójtostwa, że zakon zobowiązanych do służby wojskowej zwolnił od tego ciężaru. Co się tyczy czynszu i innych ciężarów, to Łapalice, Łyśniewo i Nakło płacą 12 skojców scot od radła haken; Silczno 12 skojców i 3 korce owsa; Stężyce 13 skojców; Gowidlino i M. Kamienica 14 sk. ; W. Kamienica, Mirachowo i Prokowo 18 sk. ; Garcz i Głuszyno 1 grzywnę, Michucin 1 grzywnę i 4 korce owsa; prócz tego dostarczały wszystkie te wsie po 2 kury od radła, za co mogły płacić i 2 szelągi. Później ucierpiała okolica tutejsza wiele od Husytów, tak że w niektórych wsiach, jak w Jamach, Załakowie, Prokowie i Sierakowicach wielka część włók leżała odłogiem. R. 1450 składa wójtostwo M. hołd w. mistrz. Ludwikowi v. Erlichshausen w Lęborku. Za czasów krzyżackich płaciły dań następujące na polskiem prawie osadzone dobra Bacz 4 grzywny, Borucin 1 grz. , tak samo Brodnica, . Chośnica, Cieszenie, Grabowo, Grzebieniec, Kistowo, Koziczkowo było wolne; dalej Łączyn 1 grz. , tak samo Niesiołowice, Oppursikow niem. , pod Sierakowicami, Paczewo, Pałubice, Podjazy, Przewóz, Zawory, Zdunowice i Żuromin str. 56. Podczas 13letniej wojny 1454 1466 ustanowili Krzyżacy, którzy się na swojo zamki schronili, jako zawiadowcę jakiegoś Jenechen, który lud bardzo ciemiężył. Dla tego oddał zakon wójtostwo M. już w marcu 1454 r. radnemu Arntowi v. Telchten, który pilnował zamku w Bytowie str. 106. R. 1454 d. 12 grud. dał Kazimierz Jagiellończyk komturstwo gdańskie, a więc i wójtostwo M. , Gdańszczanom w zastaw, by wypłacić żołd żołnierzowi zaciężnemu str. 111. Odtąd stała ta okolica pod władzą radnego miasta Ratshauptmann Otto Brambeke str. 112. Ale pomimo tej silnej protekcyi ciągnące tędy oddziały wojskowe wiele mieszkańcom dokuczały, tak, iż nieraz opuściwszy pług z mieczem w ręku bronić musieli swego mienia, o ozem Hirsch w rzeczonem czasopiśmie ciekawe zestawił szczegóły str. 113 118. Po drugim pokoju toruńskiem 1466 należało M. do województwa pomorskiego. R. 1496 d. 28 stycz. sprzedaje Hektor Machewitz i żona jogo Anna przeorowi Antoniemu i całemu zakonowi w Kartuzach 24 grzywien ze wsi swej Borkveld pod Gdańskiem, które co rok na M. B. Gromniczną mają pobierać, za 300 grzywien, ale ze zastrzeżeniem wykupna, co potwierdzają rycerz Hans Wolkow i jego kuzyn Jurgen Jerzy Machewitz. Dan w Kartuzach. R. 1568 urządzono tu sąd ziemiański, ale sędziowie sprawowali swój urząd w Kościerzynie; tutejszo sstwo istniało także już w XVI w. Starostami M. byli 1 Mikołaj Szczawiński um. 18 kwiet. 1569 r. ; pochowany w Kartuzach. 2 Łukasz Konopacki. 3 Jakób Szczawiński 1576 r. 4 Jakób Szczepański, szambelan Zygmunta III, f 630 r. 5 Zygmunt Ferdynand Szczepański, syn Jakóba. 6 W 1560 r. Hadryan v. der Linde, nadburmistrz gdański dawniej, który wykrył osławione fałszerstwa dokumentów, któremi się trudnił Janikowski. 7 Reinhold Krokowski 1667 r. 8 Ferdynand Gabryel Szczepański, zarazem ssta grudziądzki, um. 22 mar. 1690 r. 9 Jan Jerzy Przebędowski, um. 1729 r. 10 Franciszek Bieliński, marszałek koronny, 1749 r. 11 Piotr Przebędowski, wojew. malborski, um. 1758 r. 12 Ignacy Przebędowski ob. Borek Echo sepulchralis, str. 247 249. Lustracya z r. 1565 donosi, że dzierżawa tutejsza, którą trzymał Mikołaj Szczawiński, liczyła wsi osiadłych 22 z 321 wł. ; osiadłych było 226, pustych 46, sołeckich 45 1 2, kościelnych 9 1 2; karczem na szynku 15, ogrodników 14, jeziór małych i wielkich 40, z których atoli mało było pożytku przez niedobre dojrzenie i zaniedbałe gospodarstwo, Młynów na miarze młyńskiej Mir (Nowy) Miradau Mirachowo Miradówko Miradowo postawionych liczono 12. Folwarki, chociaż na dobrym gruncie leśnym osadzone, nie przynoszą wielkiego pożytku przez zaniedbanie gospodarstwa; dochody z nich mogłyby się powiększyć w czwórnasób, potrzeba tylko pilności i nakładu. Puszcza obfituje w rozmaite drzewa, bukowe, dębowe, brzozowe; mógłby być z niej wielki pożytek, gdyby kto dołożył pracy i starania, bo wynosi w szerz i w długość około 8 mil i snadź nigdzie takiej puszczy niema w wojew. pomorskiem. Suma wszystkich prowentów pieniężnych i pospolitych, na pieniądze oszacowanych, wynosi 18196 flor. 22 gr. 10 1 2 den. Zamku niema w tej dzierżawie, tylko dwór drewniany w M. Wystawił go według Borcka Łukasz Konopacki, który umarł r. 1570. Podług lustracyi z r. 1664 zaliczały się do sstwa wsie Mirachowo, Miechucin, Garcz, Łapalice, Stajwiszewo, Sionowo czyli Ottenów, Gowidlino, Mitoszewska Huta, Strupcz, Kamienica, Liśniewo, Załakowo, Moisz, Pomięcino, Linia, Mitoszewo, Tłuczewo, 10 folwarków, 5 hut i 1 smolnik. W r. 1771 posiadał je Ignacy Przebendowski wraz z żoną Felicyą z Wielopolskich, którzy zeń opłacali kwarty złp. 6, 484 gr. 14, a hyberny złp. 1, 287 gr. 2. Przy pierwszym podziale kraju d. 13 wrześ. 1772 r. całe wojew. pomorskie, wyjąwszy Gdańska, przeszło pod panowanie pruskie. M. był niewątpliwie ludną i zamożną osadą, kiedy w XVI w. wybrany został za siedzibę sądu ziemiańskiego sstwa a także i dekanatu. Czy posiadał przywilej i urządzenia miejskie niewiadomo. Jednakże jeszcze w XVIII w. Dykcyonarz Echarda nazywa M. ludnem i handlowem miastem. Rzecz naturalna, że oddawna istniał tu kościół parafialny. Wspomina go Damalewicz c. 46. Musiał jednak wcześnie popaść w ruinę, gdyż pelplińskie najstarsze akta z XVI w. nic o nim nie wiedzą, choć jeszcze w połowie przeszłego wieku ogłądano po nim małe szczątki Borck, str. 246. Ssta Szczawiński wystawił, jak powiada wizyt. bisk. Rozdrażewskiego z r. 1583, kaplicę drewnianą w M. Stała w pięknym położeniu na wzgórzu loco amoeno et ad devotionem exercendam apto str. 175 i miała jeden ołtarz i tytuł ś. Jakóba, Musiała być dość obszerną, kiedy wizytatorowie często ją zowią kościołem. Z nabożeństwem przybywał tu proboszcz z Strzepcza, dokąd M. należało. Później podupadła ta kaplica, a w przeszłem stuleciu istniała już tylko mała kapliczka we dworze, którą urządził ówczesny zarządzca sstwa Jakób Kamiński ob. Fankidejski Utracone kościoły, str. 235 236. Po okupacyi pruskiej wydał rząd dobra starościńskie na prywatną własność, a wójtostwo przyłączono w 1818 r. do pow. kościerskiego. O cudownem objawieniu się Najśw. M. P. w M. opowiadają tu, że za bardzo dawnych czasów, kiedy w Sianowie jeszcze nie było kościoła, tylko drzewa i krzewy rosły na tem miejscu, ukazała się Matka Boska najprzód w M. , bo tam, jak mówią, przepłynęła przez jezioro i w wielkiej jasności znaleźli jej figu rę, dziś w Sianowie się znajdującą. Wtedy zaczęto kościół stawiać w M. dla tej cudownej figury. Ale w M. Matka Najśw. nie chciała pozostać, tylko potrzykroć przeniosła się do Sianowa. Tak tedy zostały tam tylko funda menta. Blisko wsi, między drogalni wiodącemi do Cieszeni i Kożyczkowa, znajduje się miejsce, dawniej nigdy nie orane, które zowią ludzie kapelczyskiem. Teraźniejszy właści ciel M. , zwożąc ziemię z tego miejsca, natrafił na mnóstwo kości. Zaraz w pobliżu kapelczyska ku wiosce dawniejszy właściciel wy dobył z ziemi fundament na 3 stopy głę boki. Przy wywożeniu ziemi znaleziono po dobno wielką księgę nieuszkodzoną. Kapli ca starościńska stoi jeszcze blisko dworu, używana jako gołębnik ob. Fankidejski Obrazy cudowne, str. 97. Do dekanatu mirachowskiego, także i kościerskim zwanego, należy 14 parafij Kościerzyna, Kartuzy, Chmielno, Goręcin z filią w Kiełpinie, Gowi dlino, Grabowo z filią w Rekownicy, Lipusz, Luzino, Parchowo, Sianowo, Sierakowice, Stę życa, Strzepcz i Sulęcin. Strzepcz i Luzin leżą w pow. wejherowskim; Koscierzyna i Lipusz w kościerskim, wszystkie inne w pow. kartuskim; za to Żukowo i Przywidz, choć le żą w pow. kartuskim, liczą się do dekanatu gdańskiego. W 1686 r. należało M. do parafii strzepskiej. W 1866 r. było w dek. M. 43305 dusz, między tymi 26337 komunikantów; r. 1883 zaś 48857 dusz. Dawniej obejmował tutejszy dek. jeszcze 3 obszerne parafie Bru sy, Wiele i Leśno, należące obecnie do tuchol skiego dek. ; pomimo to jest ze wszystkich dek. dyecezyi chełm. prawie największy Fanki dejski, tamże, str. 235. Z dziekanów mirachowskich wylicza Borek trzech, są nimi Łu kasz Stanisław Wodecki, prob. w Strzepczu r. 1700, Nickowski, Jerzy Słupecki, Andrzej Kazimierz Laurynowicz i Jan Wunderlich str. 247. W ciągu czasu utracił dekanat mirachowski 3 kościoły i to w M. , w Kartuzach kościół ś. Katarzyny i w Żukowie ś. Erazma, kaplic zaś 5 w Mirachowie, i f Kościerzynie św. Krzyża, w Węglikowicach, w Pucu i na Łysej Górze przy Kartuzach tamże, 235 239. Kś. Fr. Miradau, Gr. i Kl. , niem. , ob. Miradowo i Miradówko, Miradówko, niem. Kl. Miradau, pow. sta rogardzki; w urzęd. źródłach nie ma tej miej scowości, podaje ją Kętrzyński. Kś. Fr. Miradowo, niem. Miradau, dobra ryc, pow. Mirakowo starogardzki, st. poczt. , koi. i telegr. Zblewo 5 kil. odl; par. katol. Zblewo, ew. Borzecho wo szkoła w miejscu. Odl. od miasta pow. 1 1 2 mili. Ma 170 mk. , 99 kat. , 71 ew. , 13 dm. Zawiera 516, 20 ha roli orn. i ogr. , 22, 30 łąk, 29, 90 pastw. , 96, 50 boru, 16, 97 nieuż. , 11, 13 wody, razem 693; czysty dochód z grun tu 1800 mrk. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył w 1880 r. 858 dusz. W 1882 r. urodziło się 33 dzieci; zawarto 8 małżeństw, umarło 15 osób. Według taryfy na symplę z r. 1717 płaciło M. 20 grz. Kś. Fr. Miradz, niem. Mirau, nadleśnictwo, pow. inowrodawski, 7 miejsc a M. , nadleśnictwo; leśnictwa b Hochbrück; c Jaworowo; d Kurzybyła; e Młyny; f Ostrowo; g Ostrowo, dom nad łąką; 8 dm. , 64 mk. , 40 ew. , 24 kat. ; 18 analf. Poczta, tel. i gośc. w Strzelnie, st. kol. żel. w Mogilnie. M. St, Miradza, Mieradza gołuchowska, w dok. Nyeradza, wś włośc, pow. turecki. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. t. I, 410. Ma obecnie 4 dm. , 68 mk. Ob. Gołuchy. Miradze al. Mieradze, folw. i wś, pow. gostyński, gm. Rataje, par. Sokołów, odl. 7 w. od Gostynina. Ma 3 dm. i 42 mk. W spisie z 1827 r. podane są M. jako rumunek, mający 6 dm. i 32 mk. Obecnie folw. i wś M. rozl. mr. 423 gr. or. i ogr. mr. 269, łąk mr. 40, pastw. mr. 18, lasu mr. 48, zarośli mr. 37, nieuż. i place mr. 11; bud. mur. 4, z drzewa 3; płodozmian 13polowy. Wś M. os. 11, zgr. mr. 20. Br. Ch. Mradzino, wś, pow. bobruj ski, w 1 okr. polic, w okolicy wsi Paniuszkiewicz, o 4 w. od dr. żel. lipaworomeńskiej, pomiędzy stacyami Jasień i Bobrujsk; 11 osad. A. Jel. Mirahnen niem. , ob, Mirany. Mirakowo 1. w dok. 1667 r. Merhau, 1222 Mirche, Merke, Merkaw, dobra ryc, pow. toruński, st. p. Chełmża, 6 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Sławkowo. Razem z folw. Grodnem obejmuje 529, 16 ha roli orn. i ogr. , 92, 81 łąk, 9, 60 boru, 15, 92 nieuż. , 45, 71 wody, razem 693, 20 ha; czysty dochód z roli 6608 mrk. Cegielnia. Szkoła Kamionka, 21 bud. , 8 dm. , 182 mk. 1868 r. , 142 kat. , 40 ew. , 211 tal. podatek od gruntu; 14 bud. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że wś tę posiadał wtedy Andrzej Konarski, wojew. malborski; mesznego nie płacił, chociaż, gdy dobra te dzierżył Konopacki, dawano proboszczowi w Kiełbasinie 2 korce żyta i tyleż owsa. M. wzięło swą nazwę od założyciela, który się nazywał Mirak ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 60; zachodzi już w przywileju łowickim z r. 1222 tamże, str. 56. R. 1440 mieszka tu Wawrzyniec Franke str. 172. R. 1706 posiadał te dobra Czapski ob. wizyt. Potockiego, str. 129. R. 1607 wstępują Justyna i Zofia Konopackie z M. , córki Łukasza Konopackie go, do panien benedyktynek w Toruniu ob. Fańkidejski Klasztory żeńskie, str. 139. W 1881 r. Apolinary Działowski nabył M. zostające poprzednio w rękach niemieckich. 2. M. , os. do Rywałdzika należąca, pow. lu bawski, st. p. Łąkorz, par. kat. Płowęż, ew. Lisnowo, szkoła Rywałdzik, 10 bud. , 2 dm. , 13 kat. mk. Kś. Fr. Mirańce wś, pow. święciański w 1 okr. polic, gm. michałowska, okr. wiejski Sorokpol Zułowo, o 18 W. od gminy, 12 dusz rew. ; należy do dóbr Sorokpol Michała Soroki. Miranka, bystra rzeczka w pow. nowo gródzkim, bierze początek na mokrych bło niach pomiędzy wsiami Simokowo i Jucewicze; kierując się na płn. płynie około zaśc. Zapole, folw. Jucewicze, Wygoda, mczka Mir; tu ma staw i młyn; dalej płynie około zaśc Gorączki, po za nim przecina gościniec wiodą cy z Miru do ŻukowegoBorku i tu ma staw i młyn; koło wsi Przyłuki zwraca się pod prostym kątem na zach. , wpływa w nizinę łą czącą się z kotliną rzeki Uszy, dopływu Nie mna, i wpada do Uszy z prawej strony na przeciwko wsi Asznary. Długość około 3ch mil. Oprócz kilku strumyków nie posiada do pływów i zasila się tylko źródłami Wzgórzystych okolic, przez które przepływa w 3 4 całej swej długości. W czasie Wylewów często zrządza wielkie szkody w tamach i mły nach. A. Jel. Miranka, osada młynarska i karczemna nad rz. Uszą, pow. nowogródzki, przy drogach wio dących ze wsi WilczeBłoto i zaśc. Widnacze do mczka Miru; miejscowość malownicza ob. Syrokomli Wędrówki, str. 30. A. Jel. Miranowo, niem. Vordamm, folw. , pow. szremski, 1 dm. , 12 mk. ; należy do dom. i gm. Jaskółki. Poczta, tel. w Dolsku Dolzig; st. kol. żel. w Czempiniu. M. St. Mirany 1. al. Mirowice i Mironowice, Merenewicz dok. , niem. Mirahnen, wś, pow. sztumski; st. p. Mikołajki, okr. urz. stanu cywil. Watkowice. W dok. z 1334 r. Merone, w 1402 r. Myraan, w 1409 r. Meran, dalej w XV w. Myran, 1485 r. Merawn, Mirayno i Miragnew, 1492 r. Mirane, 1516 r. Moran, 1526 r. Meyran, 1536 r. Morain, 1773 r. Mirahnen. Wś tę osadził w. m. Luther v. Braunschweig na prawie pruskiem w 1334 r. w dzień ś. Wawrzyńca, nadając mieszkańcom 9 radeł po 10 mr. Kto posiada 3 radła, winien służyć w lekkiej zbroi na koniu, z tarczą i dzidą, zobowiązany jest także do obwarowania zamku. Kto nie posiada 3 radeł, temu ma być dodane tyle roli, ażeby doszedł do owej liczby. Tymczasem ma służyć zakonowi z 1 koniem, za co mu da mórg roli wolnej od czynszu i tłoki. Dziesięciny będą płacili od radła według pra Miradau Miradz Miradza Miradze Mradzino Mirahnen Mirańce Miranka Miranowo Mirany Mirkielisiki Mirau Mirchau Mirche Mircza Mireszówka Mirgiszki Mirgłon Mirgora Mirgorod Mirka Mirkau Mirkiany wa pruskiego. Majątek odziedziczać będzie po ojcu syn gdyby syn. umarł przed ojcem, odziedziczy go ojciec, a gdyby ten już nie żył, brat. Z szczególnej łaski zezwalamy, że nie zamężne córki po śmierci syna, dostaną tę sa mą część sprzętów jak rodzice; po śmierci ojca jednakowoż przypadną wszystkie sprzęty sio strom. Mimowolnie nie zostaną ci Prusacy nigdy wydaleni; mogą także sprzedać swoje dobra za zezwoleniem zakonu. Od r. 1592 są M. i Michorowo w jednem ręku. Posiadał je Kostka v. Stangenberg; 1864 r. Wilczewski ob. Schmitt Gesch. des Kr. Stuhm, str. 237. Według Kętrz, istniały M. już r. 1236, bo w tym roku nadaje zakon krzyżacki Dytrykowi z Dypenowe dziesięciny z Mirowic O ludn. pols. , str. 179 i 26. Z słowiańskiego nazwi ska tej wsi wnioskuję Kętrz. , że to była stara osada przez Pomorzan założona str. 26 27 i 180. 2. M. , niem. Mirahnen, folw. , pow, sztumski, st. p. Mlecewo. Kś. Fr. Miratycze, wś i 5 folw. , pow. nowogródzki, w 2 okr. polic, horodyszczańskim, niedaleko legendowego jeziora Świteź. Wś ma 28 osad pełnonadziałowych. Z folwarków jeden, od 1842 r. własność Wojnów, ma 27 1 2 włók ob szaru; drugi, od 1847 r. własność Hacickich, ma 10 włók obszaru; trzeci, własność Pio trowskich, ma około 4 1 2 włók; czwarty, wła sność Stef. Niezabytowskiego. Miejscowość malownicza, ziemia wyborna, łąki piękne. W pobliżu góra, mająca 120 sążni, czyli około 830 st. ang. wysokości npm. A. Jel Miratyn, ob. Mirocin, Mirau 1. niem. , ob. Miradz. 2. M. , ob. Mirowo, Mirchau, ob. Mirachów. Mirche dok. , ob. Mirakowo. Mircza, rz. , przepływa koło wsi Budy Kaczalskiej, wpada do Tali w pow. radomyskim. Mircza 1. wś nad rzką Mirczą, pow. ki jowski, o 12 w. od Szybennego, otoczona lasem, 158 mk. obojej płci; huta szklana. Na leży do dóbr Borodzianka hr. Szembeków. 2. M. , wś nad rzką Wyrwą, pow. radomyski, o 7 w. od Worsówki, 370 mk. ob. płci; należy do kilku właścicieli; Hołowińscy posiadają 406 dzies. , tyleż Jakubowscy. Kaplica katol. parafii Malin. J. Krz. Mircie, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm, i par. kat. Nabroż rus. Mircze, odl. 16 w. od Hrubieszowa, 63 w. od Chełmu, 10 w. od rzeki Bug. Posiada cerkiew murowaną parafialną, szkołę początkową, urząd gminny, cukrownią, dwa sklepy i 1500 mk. W 1827 r. było tu 121 dm. , 868 mk. Cukrownia tutejsza, należąca do właściciela dóbr M. , założoną została w 1845 r. , przerabia do 100000 kor. buraków rocznie, zatrudnia około 150 robotn. Wartość produkcyi dochodzi 200000 rs. Ogólny obszar ziemi włośc. wynosi 1500 mr. , dwor. 1130 mr. ziemi ornej, 153 mr. łąk i 153 1 2 mr. lasu. Do M. należy też folw. Marysiu, mający 303 mr. Nieużytki i wody zajmują 62 mr. Ogólny obszar dóbr M. 2102 mr. M. zostaje od 1826 r. w ręku rodziny Rulikowskich. Sta ranne i postępowe gospodarstwo, wydaje świe tne rezultaty. Dobra te produkują średnio do 25000 korcy buraków cukrowych, do 3000 korcy pszenicy, 400 korcy rzepaku i około 3000 korcy owsa. Z wysoką kulturą ziemi łączy się staranny chów inwentarza, przyno szący znaczne korzyści. Tutejsza cerkiew par. , niewiadomej erekcyi, w 1772 r. spłonęła, zaś w 1814 r. odbudowana z muru. Kaplica w Ła skowic. Folw. i wś M. rozl. mr. 1799 gr. or. i ogr. mr. 1130, łąk mr. 154, lasu mr. 453, nieuż, i place mr. 62; bud. mur. 17, z drzewa 31; płodozmian 6, 8 i 9polowy. Wś M. osad 106, z gr. mr. 1494. M. gmina należy do są du gm. okr. IV w Modryńcu, st. poczt. Hru bieszów. Obszaru ma 12673 mr. i 3350 mk. 1867 r. . W skład gminy wchodzą Modryń, Modryniec A i B, Wiszniów A i B, Rado stów. Br. Ok Mirena, st. dr. żel. OdessaKorneszty, między Kiszyniewem a Bulboką, o 155 w. od Odessy, 18 w. od Kiszyniewa. Mireszówka, leśniczówka w zach. stronie Bubszczan, pow. złoczowski. Mirgiszki, właśc. Mergiszki, folw. szlach. , pow. trocki, w 3 okr. polic, gm. Wysoki Dwór, okr. wiejski M. , 37 w. od Trok, 2 dm. , 43 mk. kat, Mirgłon, rz. , dopływ Szyszy z prawej strony, przyjmuje Gruzdupie. Mirgora, ob. Margóra. Mirgorod, miasto pow. gub. połtawskiej, nad rz. Chorolem, o 1240 w. od Petersburga a 137 od miasta gubern. ; 7152 mk. , 4 cerkwie, szkoła powiat. i elementarna, więzienia, st. poczt. ; 36 sklepów, 4 jarmarki. W 1658 r. zdobyte przez Kozaków pod wodzą hetmana Wyhowskiego; następnie od jego imienia nazwany był jeden z 10 pułków kozackich, chociaż głównem jego stanowiskiem było mczko Soroczyńce. W 1781 r. przeznaczone na miasto powiatowe namiestnictwa kijowskiego, od 1802 r. zaliczone do gub. połtawskiej. Wspominane często w źródłach ukraińskich; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3, 510; kronika Wieliczki na wielu miejscach i inne. J. Krz. Mirka, rzka, ob. Miranka, Mirkau, 1346 r. Myrekaw, 1351 r. Mirco, 1403 r. Mirkowicz, wś, pow. oleśnicki, odl. 2 mile od Oleśnicy. W 1844 r. 21 dm. , 160 mk. 13 kat. , szkoła ewang. Mirkiany, wś włośc, pow. wiłkomierski, par. Uciany, uwłaszczona z majątku Awiżenie. Mirkielisiki, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. Miradz Miratycze Miratyn polic, gm. Kucewicze, okr. wiejski Skirdzimy, o 6 w. od Kucewicz, 40 dusz rew. ; należy do dóbr Nowosiółki Czapskich. J. Krz. Mirkle, dwór Butkiewiczów i wś, pow. rossieński, par. rossieńska. Mirkliszki 1. folw. rząd. nad rzką Komajką, pow. święciański, w 3 okr, polic. , gm. Hoduciszki, okr. wiejski M. , o 38 w. od Hoduciszek, 38 dusz rewiz. i 26 osadników w. ross. M. , okr. wiejski, obejmuje wsie Warkaciszki, Hejbowice, Hajlusze, Girdanie, Gatowki, Gudziszki, Pustoszka, Źukiszki, Żwiry, Jociszki, Kozakiszki, Kaciekanie, M. , Świrki, Tataryszki i Trokiele; 387 dusz rewiz. ,. 31 osadnikóww. ross, i 5 jednodworców. 2. M. , wś włośc, nad rz. Ponarką, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, 18 wiorst od Oszmiany, 9 dm. , 147 mieszk. , z tego 5 prawosł. , 142 katol. ; młyn wodny. J. Krz. Mirków, ob. fabryczna nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Galewice, par. Wieruszów, odl. 32 w. od Wielunia. Osada ta leży na samej granicy od w. Ks. Poznańskiego, na gruncie stanowiącym dawniej część wsi t. n. leżącej z drugiej strony linii granicznej. Istnieje tu papiernia, należąca do akcyjnego towarz. mirkowskiej fabryki papieru, zawiązanego w 1874 r. Papiernia na małą skalę powstała tu przed 1825 r. , wyrabiała ona papier czerpany ręcznie; motorem fabrycznym była jednak mała turbina. Przez cały szereg lat była nieczynną i dopiero w 1865 r. nowonabywca dobudował i urządził fabrykę tak, że mogła produkować papier maszynowy. W 1871 r. zakupili fabrykę Leopold Kronenberg i Natansonowie i wtedy na nowo została ona rozszerzoną, nowe budynki postawiono, ustawiono drugą maszynę papierową, wielki motor parowy i kilka pomniejszych i od tego czasu fabryka czynną jest bez przerwy, rozszerzając i polepszając się nieustannie. Obecnie wyrabia ona wszelkie gatunki papieru od najzwyczajniejszych do najlepszego, brystole i t. p. , przeważnie jednak zajmuje się wyrobem papierów listowych, bibułek papierosowych i piśmiennych w lepszym gatunku. Materyały surowe fabryka sprowadza przeważnie z kraju, lecz że nie wszystkie są u nas wyrabiane, dla tego część ich sprowadza się z zagranicy. Polem zbytu produktów fabryki jest Królestwo i Cesarstwo. W 1871 r. fabryka zajmowała zaledwie kilkudziesięciu ludzi, dzisiaj pracuje przeszło 500 robotników krajowców stale. Produkcya w 1871 r. wynosiła tylko 225000 funtów, wartości około 30000 rs. , dzisiaj zaś wynosi 3 1 2 miliona funtów, wartości około 800000 rs. w r. 1874, gdy fabryka przeszła na własność towarz. akcyjn. , wyprodukowano 2 miliony funtów, wartości 300000 rs. . Siła motorów fabrycznych wodnych i parowych wynosi obecnie 420 koni. N. Mirków, w dokum. Mirkowicze, wś kośc. , pow. włodzimierski dawniej łucki, na płn. zach. od miasta Horochowa; ob. Pamiat. kij. , Arch. Kom. , t. IV, cz. 2, 77, 83, 112; Arch. J. Z. . R. , cz. VI, t. 1, dodatki 2, 3. J. Krz. Mirków, wś, pow. ostrzeszowski, na samej granicy królestwa kongresowego, 69 dm. , 553 mk. , 33 ew. , 508 kat. , 12 żyd. , 193 analf. Poczta, st. kol. żel. , tel. i gośc. w Podzamczu Wilhelmsbrück. Wspomina tę wś Lib, . Ben. Łaskiego, t. II, 147. M. St. Mirkowe, Niżne i Wyżne po węg Also, Felso Merk, dwie obok siebie leżące wsie w hr. szaryskiem Węg. , żyzna gleba, 345 mk. Mirkowice, wś włośc, pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Momina, odl. 11 w. od Opatowa, ma 21 dm. , 141 mieszk. , 442 mr. W 1827 r. 29 dm. , 144 mk. W XV w. dziedzicami Warsz Michowski i Andrzej Wojdak. Łany kmiece dają dziesięcinę prebendzie kieleckiej, folwarki zaś kościołowi w Mominie Dług. II, 471. Druga wieś t. n. istniała w par. Modliborzyce jeszcze w 1827 r. 24 dm. , 150 mk. , obecnie nieistnieje. Br. Ch. Mirkowicze, ob. Mirków. Mirkowiec, ob. Mierkowiec. Mirkówka, część Stróży, pow. myślenicki. Mirnej al. Mirney, nazwa zabudowań wło ściańskich w Kuczurmare, w pow. czermowieckim. Br. G. Mirochówka, część Budzowa, pow. myślenicki. Mirochowo, dok. , ob. Mirachowo. Mirocice, wś, pow. opatowski, . gm. i par. Słupia Nowa, odl, 30 w. od Opatowa, ma 59 dm. , 357 mk. , 741 mr. ziemi włośc i 1 mr. rząd. W 1827 r. wś duchowna, 16 dm. , 129 mk. M. należały od 1351 r. do klasztoru benedyktynów na Łysej Górze. W XV w. było tu 6 łanów kmiecych, dwóch zagrodników i karczma. Folw. nieistniał Dług. II, 490. Mirocin, rus. Miratyn, dawne nazwy Miraczyn i Nieraczyn, wś, pow. łańcucki. Leży przy gościńcu z Przeworska 6 kil. do Jarosławia, nad Chałupskim potokiem, uchodzącym z praw. brzegu do Mleczki, dopływu Wisłoka, w równinie urodzajnej, 245 m. npm. W 1881 r. miała 737 mk. , z których 58 na obszarze wiek. pos. ; szematyzmy duch. wykazują 492 rzym. kat. , 120 gr. kat. i 12 izrael. , razem 624. Jest tutaj parafia gr. kat, dyec. przemyskiej, dek. kańczuckiego, szkoła ludowa jednoklasowa i kasa pożyczk. gminna z kapit. 1252 zł. w. a. Pos. wiek. Alfr. hr Potockiego ma obszaru 276 mr. roli, 33 mr. łąk, 26 mr. pastw. i 15 mr. lasu; pos. mniej. 938 mr. roli, 30 mr. łąk i 47 mr. pastw. Par. gr. kat. obejmuje miasto Przeworsk, Rozdół, Budy Mirkliszki Miratycze Mirkle Mirocin Mirocice Mirochowo Mirochówka Mirnej Mirkówka Mirkowicze Mirkowe przeworskie i łańcuckie i siedm innych miej scowości, w których gr. kat. tylko małemi grupami się znajdują. Ogólna liczba parafian 406. Uposażenie parocha składa się z 70 mr. roli i z dodatku 16 sągów miękkiego drzewa i 147 złr. W spisie wsi należących do parafii przeworskiej u Nakielskiego podano, że mia ła 26 łanów kmiecych. W końcu XLV stule cia była ta wieś zamieszkałą przez ludność ru ską prawosławną, gdyż w liście nadawczym Jana z Tarnowa z 1394 r. , nadającym Miecho witom przeworskim meszne z Rozborza i Mirocina czytamy dum inibi veri Christiani habitabunt. M. graniczy na płd. z Ożańskiem, na zach. z Maćkówką, na płn. z Rozborzem a na wsch. z Wierzbną i Pełkinią. Mac. Mirociński potok, powstaje w obrębie gm. Ożańska, w pow. jarosławskim, na płn. wscho dnim narożniku lasu, pokrywającego wzgórze Cieszacinek 275 m. ; podąża na płn. , wchodzi w obręb wsi Mirocina, w pow. łańcuckim, przepływa tę wieś, następnie Rozbórz a prze rznąwszy tor kolei żel. Karola Ludwika, zrasza płn. wsch. obszar miasta Przeworska, poozem zwróciwszy się na zachód, przechodzi na łą ki Gorliczyny i w tejże wsi uchodzi do Mlecz ki z praw. brz. Długość biegu wynosi 11 kil. W dolnym swym biegu zwie się Chalupskim potokiem. Br. G. Mirock Mirockie, Mirocka wś nad rz. Mirką al. Mircza, pow. kijowski, na zach. od m. Hostomla, w glebie poleskiej, okolona borami, liczy 417 mk. Miejscowość odludna, poleska. Z dawnych wieków M. składał wraz z przyległą wioską Mikuliczami jedną dóbr całość. Już w XV w. należało to miejsce do dziedzictwa Połowców ze Skwira Rożynowskich, którzy wyprowadzali swoje pochodzenie jakoby od Tuhorkana, kniazia połowieckiego. Olelko Włodymirowicz, ks. kijowski, Michałowi ze Skwira Połowcowi, który dobrze służył nie litując zdrowia i majętności swej nadał, oprócz dóbr nad Teterowem, Zdwiżem i Irpieniem i wieś Mikulicze Opis pow. wasylk. , str. 35. W przywileju tym nadawczym nie ma wprawdzie wzmianki o M. , ale jak to wiemy zkądinąd, wś ta była bardzo wcześnie zamieszkaną i potem, po zniszczeniu przez Tatarów, zamieniona w uroczysko, nazwę sieliszcza Miroczczyzny długi czas nosiła. Michał Połowiec Rożynowski zostawił tylko syna Jacka i córkę Oksanę. Jacek stał się dziedzicem praojczystych włości i zmarł w 1536 r. a synowie jego Temion i Demian który był w jasyrze u Ordy zeszli bezpotomnie z tego świata. Do tej całej fortuny pp Rożynowskich, jako krwią z nimi złączony, miał najbliższe prawo spadku Józef Niemyrycz, syn Iwana. Jakoż tę mu sukcesyą przyznał i potwierdził Zygmunt August Opis pow. wasylk. , str. 36. Ale chyba imiennie został on tych dóbr dziedzicem, bo w istocie ani on ani sukcesorowie nie posiedli ich, bo zamienione w pustkę podczas tylokrotnych najazdów ordyńskich te włości, słusznie ozy niesłusznie, jedne do rozporządzenia hospodarskiego popowracały, inne już nie wiemy jaką drogą zapewne drogą dotacyi w rękach cerkwi i monasterów kijowskich się znalazły por. Chwastów, Kornin, Skwira, Radomyśl. Toż na dowód tego widzimy, że jeszcze w 1616 r. Stefan Niemyrycz, syn Józefa, nadaremnie o Radomyśl u archimandryty Pletelnickiego się upominał por. Radomyśl. A więc i Mikuliczom i Mirockowi taż sama się kolej dostała. Posiadł był te dobra monaster kiryłowski w Kijowie. Wasyl Krasowski w 1605 r. został wysadzony na ihumeństwo tegoż monasteru przez ks, Konstantego Ostrogskiego. Ihumen ten cerkiew ś. Kiryła w Kijowie, od zburzenia tatarskiego pustką stojącą pracą i kosztem swoim odbudował Zakrewskij, t. I, str. 151. Był to czynny człowiek. Widzimy, że się też stara, pracuje, zabiega. Wsie monasterskie były puste a więc Krasowski z wytrwałością rozpoczyna pracę osadniczą. Oto w 1611 r. następny wydaje dokument Ja Wasili Krasowski, ihumen monastyru Świętego Kiryła Kyiowskiego, ze wszystką iereo Chryste bracią Czerncami tegoż monastyru, Oznaymuiemy tym listem naszym, iż my z opuściałych gruntów cerkiewnych ŚwiętoKirylskich, chcąc do pożytku cokolwiek przywieść i cerkwi Bożej przywłaszczyć, mając sieliszcze starożytne, na imię Miroszczyzna, grunt własny nasz cerkiewny świętego Kiryłłą, o cztyrech milach od Kyiowa w położeniu swym będący, leżący koło rzeczky Mierky, tak iako się ony grunt w sobie ma; dali y pozwoliliśmy y tym listem Naszym pozwalamy, na tym gruncie naszym słobodę ludźmi osadzywać, młynek zbudować, y wszystkich pożytków używać, przyjacielu naszemu Panu Iwanu Putiacie, o czym osobliwie list nasz na to dany iest; ma y będzie wolny pan Iwan Putiata ten grunt ludźmi osadzywać, pożytków wszelakich na polach gotowych y w grunciech rozrobionych, w borach, dąbrowach rozszyrzać, przybawiać y ich na siebie używać; poddanych sadzić, rządzić y imi sprawować. A ieśliby pana Putiatę ktokolwiek o poddane, zbiegi swoje pozywać miał, lub o grunty jakie monastyrskie, tedy my za to powinni będziem odpowiadać, y swoim kosztem odprawować, A co się dotycze pól paszennych gotowych, y dani miodowej, którą z tey ziemi idzie, pozwoliliśmy tę dań Panu Putiacie na siebie brać, y te pola samemu pachać, abo komu z dziesięciny dawać. A nam do cerkwi Bożey za to wszystko groszmi gotowemi po cztery kopy groszy li Mirociński Mirkle Mirogoniewlce Mirohoszcz Mirolia Miroluby Mirociński Potok Miromino Miron tewskich w rok dawać; ku temu też pozwoli liśmy y tym listem swoim pozwalamy Panu Iwanu Putiacie, w tym gruncie naszym dwór pobudawać. A k temu dworu tych wszystkich pol i prorobków sic swych używać. A iesli byśmy, my Ihumen i bracia czerncy teraznieysze, y po nas będące, ten grunt od niego wziąć chcieli, tedy pierzwey mamy y powinni będziemy za dwor budowania iego, za oszaco waniem ludzi dobrych, oddać y zapłacić. Toż ten grunt y osadę pomienioną na siebie do cerkwi Ś. Kiryłła wziąć, y to sobie waruiemy, iż pan Putiata nie ma droższego budowania na dwor y młynek stawić i nakładać, coby przewyższało pięćdziesiąt złotych polskich I na to daliśmy Panu Iwanu Putiacie na osa dę tej słobody ten nasz list, pod pieczęcią na szą y z podpisem ręki moiey Ihumena, y nas braci, które pisać umieli. Pisan w Kyiowie w monastyrzu Ś. Kiryłła roku 1611 miesiąca maja. .. . Wasili Krasowski, archimandryt, ihu men Świętokirylski i Jordański w Kyiowu własną ręką. Swiaszczenno inok Kirylski Jiona ręką własną. Jewfimi Dyiakon Ciryllsky własną ręką w zb. Konst. Świdzińskiego. A więc na starem uroczysku zakwitła nowa osada M. Krasowski umarł 1. 616 r. , na stępcami jego byli z kolei Cypryan i Sofroni Żerebiłłowie Łobuńscy, Innocenty Giziel, Ła zarz Baranowicz. Atoli po traktacie Andru sowskim 1667 dobra Mikulicze wraz z M. stają się cząstką dóbr poleskich metropolitów unickich. W 1699 r. wszakże Hulewicz, woj ski Włodzim. , ad male narrata uformował był sobie u króla Augusta II na M. i Unin przy wilej Opis akt centr. arch. , M 22, str. 6. Ale metropolici niebawem dobra te od uzurpujące go je uwolnili. Odtąd rządzili oni tą majętno ścią albo sami przez swych zarządców, albo oddawali w dzierżawę. Za metropolity Kiszki trzymał w dzierżawie Unin Tołokoń a M. Jan Stecki. Ale ze śmiercią ostatniego metropoli ty Teodozego Rostockiego, zmarłego w 1805 r. w Petersburgu, dobra metropolitalne zosta ły zabrane na rzecz skarbu i M. , Mikulicze, Pilipowicze, Babińce, Proskoteń zostały nastę pnie darowane Karolowi vom der Osten Sa cken. Dziś te dobra są własnością wnuka te goż Karola. M. jest siedzibą właściciela. Nie daleko Mikulicz i M. znajduje się stare sieliszcze i przy nim ślady zamku, nad strugą Mircza czyli Kijanką, wpadającą do rz. Rekacza. Dużo tu mogił śród lasów. Obecnie do M. należą Mikulicze, Pilipowicze i Huta, na ob szarze wynoszącym 13, 540 dziesięcin ziemi po większej części leśnej. Do mirockiej wołości należą wsie Babince, Felicyanówka, Hawryłówka. Łubianka, Mikulicze, Pilipowicze, Szybenne, Szybeńska Rudnia. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 643. Edward Rulikowski. . Miroczyn, grupa domów, folw. i leśniczówka w Wierzblanach, pow. Kamionka Strumiłłowa. Mirogonice al, Mirogonowice al. Mirogoniewice, folw. i os. leśna, pow. opatowski, gm. Boksice, par. Waśniów, odl. 19 w. od Opatowa; folw. ma 9 dm. , 108 mk. , 471 mr. ; os. leś. 1 dm. , 8 mk. , 156 mr. W XV w. z łanów kmiecych szła dziesięcina dla bisk. krakowskiego, a z dworskich dla prob. w Waśniowie Dług. II, 473. Folw. i wś M. Wronów, rozl. mr. 822 gr. or. i ogr. mr. 595, łąk mr. 55, past. mr. 1, lasu mr. 150, nieuż, i place mr. 21; bud. mur. 1, z drzewa 37; płodozmian 16polowy. Wś M. Wronów os. 33, z gr. mr. 234. Mirogoniewlce, ob. Mirogonice i Mierogo niewice, Mirohoszcz, wś, pow. rzeczycki, własność Kiełczewskich, dawniej królewszczyzna, w wojew. mińskiem, pow. rzeczyckim, wspomniana w lokacyi wojskowej z 1717 r. , płaciła hyberny, czopowego i podymnego 66 zł. ob. Vol. Leg. , t. VI, str. 188, wyd. Ohryzki. Podług metryk litewskich mirochowskie starostwo niegrodowe obejmowało dobra M. i Jeziory i dla tego przezywane było także starostwem jeziorskiem. Od początku XVII w. posiadali je kolejno Jezierscy, Szebłowscy, Stetkiewiczowie, Kiełczewscy, Pleskoczewscy, Mołodkowiczowie, Sołłohubowie, Wołkowyscy, HlebiccyJózefowiczowie. Wreszcie z mocy przywileju króla Poniatowskiego z d. 22 listopada 1768 r. dzierżył je Antoni Mołodkiewicz, opłacając kwarty złp, 619 gr. 3. Mirohoszcz, w dokum. Mirohoszcza, Mirohoszcze, wieś cerkiewna, pow. dubieński, na wsch. od m. powiat. , kaplica kat. par. Dubno. Co do nazwy ob. art. Hoszcza t. III, 166. Por. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, oddz. 2, 126, 226; Arch. J. Z. R. , cz. II, t. 1, 10. Mirolia, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół filial. gr. kat. , lasy, pastwiska, 386 mk. Miroluby, dobra, pow. połocki, w 2 okr. polic, gm. Andrzejów, 33 dusz. Miromino, wś, dziś już nieistniejąca, pow. lęborski, w t. z. obwodzie sawulińskim Saulin, niem. . W 1378 r. potwierdza w. mistrz Winrych v. Kniprode Wyanowi, Kośmie Cosma i Gniewomirowi Gneomir, pół Miromina i pół Żelaznej. Dan w Gdańsku ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 68. Miron, wś, pow. kozienicki, gm. Suskowola, par. Sucha, odl. 20 w. od Kozienic, ma 9 dm. , 73 mk. , 566 mr. ziemi włośc, i 12 mr. rząd. , do majoratu Suskowola należącej. Jest tu młyn wodny i urząd gminny. Miron, wś nad Gawią, dopł. Niemna, pow. oszmiański, w spisach urzęd, niepomieszczona, Miron, przys. wsi Walesaki, w pow. suczawskim. Br. G. Miroczyn Mirogonice Mironówka Miroczyn Mirony Mironczyki 1. wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Bielany, o 2 1 2 w. od gminy, 32 dusz rew. ; należy do dóbr Bielany, Osiecimskiej. . 2. M. , wś tamże, gm. Prozoroki, okr. wiejski Błoszniki, o 8 w. od Prozorok, 13 dusz rew. ; należy do dóbr Błoszniki Hałdziewicza. Mironice 1. Myronycze w Lib. Ben. Łaskiego t. 1, 580, ob. Mieronice w par. Rembieszyce. 2. M, mylnie, zamiast Mirowice. Mironim, wś, pow. słonimski, b. st. p. między Słonimem a Czemiołami, o 19 w. od Słonima. Mironiszki, folw. , pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. 52 w. od Maryampola, 2 dm. , 14 mk. Fol. i wś M. w 1866 r. rozl. 166 mr. gr. or. i ogr. mr. 92, łąk mr. 69, nieuż. i place mr. 5. Wś M. os. 6, z gr. mr. 64. Mironowice ob. Mirany. Mironówka 1. dok. Mirony wś pow. kaniowski, po obu brzegach rz. Rosawy, do której wpadają tu dwa strumienie Mokry i Suchy Buteń. Wś ta składa się z 7miu różnemi czasy zasiedlonych części Sołomochówki, Niebytówki, Słobody, Okołotówki, Szafranówki i ostatniemi czasy 1857 r. zasiedlonej Rozmarynówki, tak nazwanej w pamięć RóżyMa ryny, żony i córki hr. Konstan. Branickiego. 01 w. od wsi, za jarem nazwanym Przerwany, znajduje się żywe źródło, dostarczające zdro jowej doskonałej i bardzo chłodnej w lecie wody; niedaleko od tego źródła, przy ujściu Mokrej Buteni do rz. Rosawy, znajduje się dawne zamczysko, otoczone podwójnemi, dosyć znacznemi wałami. Przy uroczysku, tak zwa nym Popowej grobli, widać parę wysokich mogił. M. ma cerkiew prawosł. drewn. pod wez. ś. Michała, założoną 1749 r. i liczy do 2200 mk. prawosł. oboj. płci i 30 kat. W 1790 r. było 103 dm. i 1020 mk. ; w 1740 r. tylko 20 dm. Włościanie posiadają 920 dzies. ziemi wykupnej. Grunta czarnoziem do 18 cali głę boki z podkładem gliniastym; lasów, oprócz 255 mr. olszyny pod wsią, nie ma wcale. Przez wieś przechodzi trakt pocztowy z Ka niowa o 33 w. do Bohusławia o 15 w. . O 1 1 2 w. od M. przechodzi dr. żel. chwastowska, ze stacyą M. , pomiędzy Olszanicą a Tahańczą o 97 w. od Chwastowa, przy której znajduje się poczta konna i listowa. W r. 1858 w osadzie Rozmarynówce założono fabrykę cu kru, która odbudowana po spaleniu się, prze rabia na cukier 180, 000 berkowców burakówStan włościan od czasów wybudowania cukro wni znacznie się poprawił; trudnią się oni głó wnie rolnictwem i dowozem towarów do przy stani na Dnieprze i st; dr. żel. W zeszłym wieku M. należała do starostwa bohusławskiego, następnie przeszła a na własność hetma na Branickiego. Przy rozdziale Białocerkiewszczyzny pomiędzy wnukami hetmana Branickiego dobra bohusławskie, położone w pow. kaniowskim, taraszczańskim i wasilkowskim, dostały się hr. Konstantemu Branickiemu, który już w 1869 r. sprzedał ministeryum dworu 31 folwarków z 44 wsiami, zostawiwszy dla siebie tylko 7 folwarków w pow. kaniowskim i przy wsi Uźmie. w pow. wasilkowskim około 1900 mr. stepu dla stadniny. Por. Arch. J. Z. B. , cz. VI, t. 2, 218. 2. M. , wś, pow, czerkaski, par. prawosł. Kurnej ki, o 1 w. na płn. od Kumejek, 76 mk. ; położona śród lasów, należy do majątku Kurnej ki hr. Branickich. 3. M. , wś nad rz. Morachwą al. Murafą, pow. jampolski, gm. Jampol, par. Dzygówka; 114 dm, 380 mk. , 718 dz. ziemi włośc, 657 dz. dwors. , pokłady kamienia wapiennego. Własność Sarneckich, dawniej Strzelskich. Mironpol, folw. pryw. , pow. lidzki, w 2 okr. polic. , gm. Beniakonie o 7 w. , okr. wiejski woronowski, o 33 w. od Lidy, 22 od Ejszyszek, 8 mk. kat. , 6 starcz. ; własność Mirona Rossudowskiego. A. T. Mirony, zaśc. nad bezim. dopływem Uszy, pow. miński, w okr. polic. kojdanowskim, w okolicy pomiędzy wioskami Wołowniki i Pousie, przy gościńcu kojdanowskowołmiań skim, 4 osady, miejscowość mocno wzgórzysta, bezleśna, grunta szczerkowatogliniaste. Mirony, wś nad rz. Kodymą, pow. bałcki, w 2 okr. polic, gm. Moszniagi, par. Bałta, na zach. od m. powiat. , 77 dm. , 248 mk. , 681 dz. ziemi włośc, 1055 dz. dwors. , kaplica katol. par. Bałta, cerkiew pod wez. ś. Mikołaja 484 parafian, 52 dz. ziemi. Należała do Rozałowskich, dziś gen. Mitkowa. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 278. Dr. M. Mirony, ob. Mironówka. Miropol 1. M. Nowy i Stary, mko i wś cerkiewna, na 2 górach, rozdzielonych rzką, wpadającą do Słuczy, pow. nowogradwołyński dawniej żytomierski, pod 50 7 szer. g. , na płd. od m. powiat. , o 13 1 2 w. od Połonnego, 10 od Czartoryi, 17 od Romanowa a 2 od przystanku dr. żel. kijowskobrzeskiej M. , w 4 okr. polic, gm. w miejscu, 250 dm. , do 700 mk. , przeważnie żydów; nadto w Nowym M. 485 włościan posiadających 487 dz. ziemi. Kościół kat. paraf. kl. 5 pod wez. ś. Antoniego Padewskiego, wzniesiony z muru w 1820 r. przez dziedziców Rostworowskich, konsekrowany w 1828 r. przez bisk. Podhorodowskiego. Par. kat. dek. zadawskiego liczy 2297 wiernych; kaplica na cmentarzu grzebalnym. Z zakładów przemysłowych M. posiada młyny na Słuczy ulepszonej konstrukcyi i największe w okolicy, gorzelnię, niewielką fabrykę sukienną żydowską, Wyrabiającą przeważnie koce, i fabrykę posadzek na małą skalę. M. w 1609 r. przy formowaniu ordynacyi ostrogskiej wszedł w skład Mironice Mironim Mironiszki Mironowice Mironpol Miros awice Mirosławka Mirosław Mirosławki Miroslauwendorf Miropole Mironczyki takowej i pozostawał aż do 1753 r. , w którym na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej darowany został przez ostatniego ordynata Janusza Ale ksandra ks. Sanguszkę Lubomirskim. W 1778 r. dziedzicem był Kajetan Miączyński, woje wodzic podlaski, poseł czernihowski, który celem polepszenia stanu mieszczan wyjednał u Stanisława Augusta przywilej t. r. ustana wiający targi co piątek i 12 jarmarków do roku. Od Miączyńskich M. przeszedł do Dzieduszyckich, następnie do Rostworowskich, od nich, drogą wiana, dostał się Maryanowi Czap skiemu, autorowi Historyi konia i do dziś dnia pozostaję w rodzinie Czapskich. Maryan Czapski wybudował pałacyk w stylu włoskim, otoczony prześlicznym parkiem, przypierają cym do samej rzeki, zaprowadził wzorową pa siekę, z przeszło 2000 uli systemu Dzierżona, oraz jednę z lepszych w kraju stajni, z końmi rasy arabskiej i angielskiej, pomiędzy któremi znajdował się do 1864 r. ogier czystej rasy polskiej, dziś zupełnie zaginionej. Stajnia ta dziś już nie istnieje. Do dóbr miropolskich należą wsie Chnurycz, Bułdyczew, Pilipy i Kamionka Miropolska, mające przestrzeni 7044 dz. ziemi dwors. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 776; cz. V, t. I, 287, 430, 431; cz. Vi, t. 1; dodatki 325, 330, 437. 2. M. , wś, pow. czerkaski, par. prawosł. Zawadówka o 4 w. , 326 mk. ; należy do dóbr Międzyrzecze, Par czewskich. J. Krz. Miropole, mto, w pow. sudżańskim, gub. kurskiej, o 1278 w. od Petersburga a 172 od m. gub. odległe; 10, 528 mk. , st. pocztowa. Miroslauwendorf dok. , ob. Morany, Mirosław 1. wś włość. , pow. płocki, gm. Bielino, par. Imielnica, odl. o 6 w. od Płocka, ma 16 dm. , 102 mk. , 218 mr. gruntu dobrego i 6 mr. nieużytków. Wchodziła w skład dóbr Gulczewo. 2. M. , wś nad Niemnem z lew. brzegu, pow. sejneński, gm. i par. Mirosław, odl. 49 w. od Sejn, 14 w. od Serej a 5 w. od Olity. Posiada kościół paraf. mur, założony w 1763 r. przez Antoniego i Teresę Ważyńskich z Bendr. Osadzono przy nim księży maryanów. Wś ma 42 dm. , 465 mk. i szkołę począt. W 1827 r. 33 dm. , 398 mk. Wchodziła w skład dóbr Gudzieniszki. M. par. , dek. sejneński dawniej łozdziejski, 6684 dusz. M. gm. ma 4407 mk. , 13877 mr. obszaru, sąd gm. okr. III i st. poczt. w os. Sereje. W skład gm. wchodzą Bałkosadzie, Bendry, Dziemieniszki, Giejsztorymałe, Giejsztorywielkie, Giejsztoryszki, Gudzieniszki, Mankunele, Mankuny wieś i folwark, Marciszkany, Masłowszczyzna, Miłostany, Mirosław, Mowszabole, Morgi, Naruny, Niemonajcie, Niepiuny, ObelicaGelertów, ObelicaŻeromskich, Obelija, Planta, Podziermieniszki, Poposadzie, Rowy, Siajluny, Siemioniszki, Serejacie, StrzeSłownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 67. mienne, Talkuny, Warstaciszki, Wasbudzie i Żylwa. Br. Ch. Mirosław, wś, pow. lidzki, własność Ważyńskich. Mirosław, wś, pow. nowogradwołyński, w 3 okr. polic, gm. Smołdyrew, 251 włościan, 986 dz. ziemi włośc. Należy do klucza smołdyrewsfciego hr. Alfreda Potockiego. L. R. Mirosław 1. wś, pow. chodzieski, o 2 kil. od Noteci; ma 9 dm. , 84 mk. , 39 ew. , 45 kat. , 26 analf. Poczta, gość. i tel. w Uściu, st, kol, żel. w Pile o 14 kil 2. M. , dom. , 2154 mx. rozl. , 7 dm. , 120 mk. , 40 ew. , 80 kat. , 26 analf. Mirosławice 1. wś, pow. kutnoski, gm. Wojszyce, par. Orłów, odl, 10 w. od Kutna a 6 w. od Pniewa, st. dr. żel. warsz. bydg. Ma 20 dm. , 280 mk. , ogólnej przestrzeni 1632 mr, , w tem ziemi or. mr. 1288, lasu mr. 280, łąk mr. 30, uwłaszczonych mr. 34. Gospodarstwo zamożne i staranne, chów bydła rasy holenderskiej. M. kol. , dm. 8, mk. 149, posiadają gruntu mr. 60. M. wspomina Lib. Ben. Łaskiego t. II, 490. 2. M. , wś i folw. nad rz. Ner, pow. łódzki, gm. Rżew, par. Kazimierz, odl. 14 w. od Łodzi. Wś ma 24 dm. , 183 mk. ; folw. 4 dm. , 49 mk. i os. młyn. 1 dm. , 6 mk. , 18 mr. W 1827 r. 24 dm, , 183 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 379 i Kod. dypl. Muczk. t. II, 393. Folw. M. z wsią M. , Stefanów, Ignaców, i kol. Ignaców, rozl. mr. 384 gr. or. i ogr. mr. 280, łąk mr. 19, past. mr. 50, wody mr. 4, wieczyste dzierż. mr, 18, nieuż. i place mr. 13; bud. murow. 9, z drzewa 4; płodozmian 12polowy. Wś M. os. 25, z gr. mr. 165; wś Stefanów os. 9, z gr. mr. 135; wś Ignaców os. 5, z gr. mr. 24; kol. Ignaców os. 4, z gr. mr. 60. W. W. , Br. Ch. Mirosławice, dom. i gm. , pow. inowrocławski, ma 1321 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. ; b Żołwiny, folw. ; 13 dm. , 200 mk. , wszyscy kat. , 83 analf. Poczta w Włostowie o 3 kil. , gośc o 2 kil. , tel. w Strzelnie o 7 kil. , st. kol. żel. w Inowrocławiu o 19 kil. , w. Mogilnie o 21 kil. Dawniejsza własność Ignacego Mirosławskiego, przeszła w ręce niemieckie. Mirosławice, ob. Morany. Mirosławiec al. Mirosławskie sioło, wś kośc. na prawym brzegu Dniepru, poniżej Kijowa, około brodu witiczewskiego. Mirosławka, wś nad lew. brz. rz. Berezyny, pow. ihumeński, w okr. polic. berezyńskim, gm. Brodziec, przy drodze z Boratycz do Brodźca, 26. os. pełnonadziałowych; miejscowość lesista, grunta lekkie, łąki obfite; lud trudni się rolnictwem i tkactwem. A. Jel. Mirosławki, wś nad jez. , pow. poznański, 16 dm. , 136 mk. , wszyscy kat. , 21 analf. Poczta i tel. w Stęszewie o 5 kil. , gośc. o 1 kil. ,st. kol. żel. w Buku o 7 kil. M. St. Mirosławki, wś, pow. sztumski dok. Mi82 Miros Mirosławice Mirosy roslauwendorf. 1323, ob. Kętrz. O ludu. pol. , str. 213. Leżały obok, wsi Mareine i zlały się z nią; dziś zowią się Morany. Kś. Fr. Mirosławskie sioło, ob. Mirosławiec. Mirosschin dok. , ob. Mieruszyn, Mirosso, ob. Miroszów, MirosyDługołęka, nad rz. Soną, ob. Długołęka 3. Miroszewice, wś, pow. łęczycki, gm. i par. Mazew, odl. 11 w. od Łęczycy. Ma dm. 9, mk. 88, ogólnej przestrzeni mr. 450, w tem ziemi ornej, pół żytniej pół pszennej mr. 334, lasu brzozowego mr. 62, łąk mr. 4, do uwłaszczo nych należy mr. 50. M. były własnością. Wa cława Aleksandra Maciejowskiego, uczonego historyka. M. są gniazdem rodowem Mieroszewskich Ślepowronów, którzy przybyli tu z ziemi ciechanowskiej. W początkach XVI w. , jak o tem świadczy Lib. Ben. Łaskiego t. II, 465, 6, siedzieli w M. cząstkowi właścicie le i obyczajem mazurskim cząstki te nosiły odrę bne nazwy Miroszewice Cypry, M. Bazylya i M. Szatanek. Znaczna liczba podobnych, dziś nie znanych nazw, podanych przez Lib. Ben. Łaskiego, świadczy, iż cała prawie par. Sławoszew, do której wtedy M. należały, zalu dnioną była przez drobną szlachtę mazowiecką. Folw. i wś M. rozl. mr. 400 gr. or. i ogr. mr. 293, łąk mr. 30, past. mr. 2, lasu mr. 62, nie użytki i place mr. 13; bud. mur. 2, z drzewa 7; płodozmian 13polowy. Wś M. osad 5, z grun. mr. 50. Br. Ch. Miroszka, folw. , pow. gnieźnieński, należy do dom. Niechanowa, tworzy oddzielną gminę. Ma 5 dm. , 108 mk. , wszyscy kat. , 42 analf. Poczta i tel. w Witkowie o 7 kil. , gośc. o 2 kil. , st. kol. żel. w Gnieźnie o 11 kil. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 21. Miroszów, wś, pow. miechowski, gm. i par. Racławice. W 1827 r. 24 dm. , 120 mk. Była to osada założona przez Mieroszewskich, którzy tu przenieśli się z Miroszewic w łęczyckiem. Miroszow 1. Niżni węg. AlsoMirosso, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół filialny gr. kat. 2. M. Wyżni, węg. FelsoMirosso, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół paraf. gr. kat. , razem z Niżnim Miroszowem 852 mk. Mirotki 1. kasz. Mjrotki, niem. Mirotken, wś, pow. starogardzki, st. p. Skurcz; o 6 kil. , zawiera 21 gburskich posiadł. , 16 zagród, razem 3033, 24 mr. obszaru, 525 mk. 1868 r. , 487 kat. , 38 ew. , 59 dm. , par. kat. Skurcz, ew. Barłóżno, kat. 2klas. szkoła w miejscu, urz. stanu cywil. Barłóżno, odl. od mta pow. 3 1 2 mili; wiatrak. Przez M prowadzi bity trakt. Znaczną część wsi, bo 226, 32 ha, i to 147, 77 roli or, i ogr. , 6, 94 łąk, 70, 59 past. , 1, 02 nieuż. , przynoszących razem 2373 mrk. czystego dochodu z gruntu, posiada Jul. Kurtius na starej Jani w pow. kwidzyńskim. Do tutejszej szkoły uczęszczają i dzieci z folw. Mirotek, Olschewitz niem. i z Miliczka. 2. M. niem. Mirotken, dobra, pow. starogardzki, z fol. Olszewkiem obejmują 1566 mr. obszaru czyli 399, 82 ha 330, 23 ha roli or. i ogr. , 16, 60 łąk, 44, 24 past. , 8, 75 nieuż. ; czysty dochód z grun tu 5137 mrk. St. p. Skurcz o 4 kil. odl. , par. kat. Barłóżno, ew. Skurcz, szkoła wś Mirotki W 1868 r. 154 mk. , 147 kat. , 7 ew. , 12 dm. , Odl. od Starogardu 3 1 4 mili. W wieczystą dzierżawę zostały te dobra puszczone w r 1824. Kś. Fr. Mirów 1. wś, folw. , os. młyn. i karcz, nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm. i par. Rędziny, odl. 5 w. na wsch. od Częstochowy, posiada szkołę począt. i młyn wodny. Wś ma 82 dm. , 622 mk. , 2019 mr. , w tem 1056 mr. or. ziemi; folw. 3 dm. , 50 mk. , 527 mr. majorat A. Sztadena; dwa młyny, 2 dm. , 5 mk. , 40 mr. i os. karcz. rząd. 1 dm. , 2 mr. W 1827 r. wś rząd. 68 dm. , 414 mk. W XV w. wś królewska, należy do par. Mstów, posiada łany kmiece i sołtystwo na 2 łanach. Dziesięcinę daje klasztorowi we Mstowie. Daną była przez Iwona bisk. krak. Dług. III, 156. 2. M. wś i folw. , pow. będziński, gm. Włodowice, par. Niegowa. Leży w malowniczem położeniu o 3 w. od Bobolic. Wś ma 25 dm. , 155 mk. , 324 mr. ; folw. 1 dm. , 213 mk. Należy do dóbr Kotowice. W 1827 r. 19 dm. , 126 mk. Jestto starożytna osada znajdująca się w otoczeniu skał, występujących tu na powierzchnią, ruiny zamku są szczątkami warownego grodu, który miał być założony tu wraz z zamkiem w Bobolicach i według podania łączył się z nim podziemną drogą. W 1378 r. otrzymał go wraz z innemi grodami w lennośó Władysław Opolczyk, lecz w r. 1396 utracił to nadanie. Jako włość koronna M; przeszedł do rąk Myszkowskich a następnie Męcińskich. Zamek od 1661 r. popadł w ruinę. Już Jan III obozując tu w 1683 r. w drodze pod Wiedeń, mieszkał w namiocie pod zamkiem. Dziś zostały tylko szczątki murów, którym oryginalnie nastrzępione dokoła skały dodają harmonizujące posępne otoczenie. Opis M. i rysunek ruin podał Tyg. Illustr. z 1874 r. No 349 w art; . Częstochowskie strony przez Ed. Chłopickiego. 3. M. Stary, wś, M. Nowy, wś, odl. 24 w. od Radomia, pow. radomski, gm. Rogów, par. Jastrząb. M. Stary majorat, 10 dm. , 201 mk. , 1061 mr. ziemi dwors. M. Nowy wś, 56 dm. , 353 mk. , 1588 mr. ziemi włośc. W 1827 r. wś rząd. , 41 dm. , 353 mk. Wś M. była własnością Długosz, Liber Ben. , 487 biskupstwa krak. a znajdowało się w niej 7 łanów kmiecych, 2 karczmy z gruntem i młyn, wyłącznie biskupich; folwarku, młyna, zagród, sołtystwa nie było tu. Wszelako w r. 1641 bisk. krak. Jakób Zadzik Mirów Mirotki Miroszow Miroszów Miroszka Miroszewice Mirosso Mirosschin Mirosławskie Miropole Mirówka Mirowlany Mirowo Mirowszczyzna Mirów Mirosławskie jeden ze swoich przywilejów dla probostwa Jastrząb z d. 2 sierpnia, wydaje w naszym dworze mirowskim. Wtenczas zatem był już jakiś folwark, bo niepodobna sobie wystawić ówczesnego dworu bez ziemi. 4. M. , dwór, pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki, leży na górze pod osadą Książ Wielki i stanowi rezydencyą właścicieli Książa margr. Wielopolskich. Zapewne na pamiątkę dawniejszej siedziby Myszkowskich w Mirowie pod Bobolicami w będzińskim pow. , zamek ten otzymał nazwę Mirowa. Wzniesiony został w początku XVII w. Ob. Książ Wielki. Br. Ch. Mirów, ob. Niemirów i Wały, Mirów, wś, pow. chrzanowski, leży na lew. brz. Wisły, 317 m. npm. , w lesistej równinie, należy do par. rz. kat. w Porębie, sąd pow. w Krzeszowicach, od urz. poczt. w Alwerni odl. o 8, 3 kil. Okolica M. pod względem geologicznym należy do formacyi jurasowęj. Są tutaj kopalnie glinki ogniotrwałej, używanej na tygle w hutach szklanych, którą sprowadzają do wszystkich hut w Galicy i jako najwytrzymalszą i najlepszą. M. ma 128 mk. rz. kat. , z których 27 przebywa stale na obszarze wiek. pos. Obok rolnictwa trudnią się włościanie garncarstwem i zbywają swe wyroby na targach w Krakowie, Alwerni i Krzeszowicach. Posiadł, wiek. spadkobierców Adama hr. Potockiego ma obszaru 260 mr. roli, 5 łąk, 50 past. i 217 szpilkowego lasu; pos. mn. 190 mr. roli, 33 łąk i 72 mr. past. Otoczona od zach. lasem, graniczy ta wioska na płn. z Brodłem a na wsch. z Oklęśnią. Mirowce, niem. Mireutz, część mta Suczawy, w pow. suczawskim. Br. G. Mirówek, folw. , pow. radomski, gm. Ro gów, par. Jastrząb. Należy do major. Mirów, ma 2 dm. , 12 mk. , 720 mr. Przed 50 laty by ły tu rządowe owczarnie zarodowe, po któ rych budynki murowane stanowią zabudowa nia folwarku Mirówek. Ig. J. Mirowice i Mirowska wieś, nad rz. Jeziorną, pow. grójecki, gm. Kobylin, par. Prażmów, odl. 5 w. od Grójca. W 1827 M. wś ma 12 dm. , 129 mk. Folw. M. z wś. M. , Lisowo i Lisówek rozl. mr. 739 gr. or. i ogr. mr. 387, łąk mr. 119, past. mr. 4, lasu mr. 170, nieuż. i place mr. 58; bud. z drzewa 16; płodozmian 5 i 7polowy. Wś M. os. 14, z gr. mr. 386; wś Lisowo os. 4, z gr. mr. 26; wś Lisówek os. 6, z gr. mr. 161. Mirowice, ob. Mirany. Mirówka, wś nad rzką Mirą, pow. kijowski, na płd. wsch. od Hermanówki, o 10 w. od Kahorlika, 1059 mk. , w tej liczbie 11 katol. i 13 żyd. ; 3134 dz. ziemi. Założona w połowie zeszłego wieku przez Jana Mira, sstę hermanowskiego, wchodziła w skład tegoż sstwa. W 1792 r. było w niej 68 dm. i 692 mk. Następnie własność Morzkowskich, obecnie Butowicza. Cerkiew drewn. 5 kl. pod wez. Przemienienia Pańskiego, wzniesiona 1800 r. przez Butowicza. Poprzednio była tu kaplica należąca do par. hermanowskiej. Włościanie za ziemię zapłacili 60541 rs. wykupu. W około M. na polach znajduje się wiele dawnych mogił. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 470, 471. Mirówka al. Mierówka, część Budek nieznanowskich, pow. Kamionka Strumiłłowa. . Mirówko, niem. Kl. Mirau, wybudowanie, ob. Mirowo, Mirowlany, wś, pow. grodzieński, własność Szczyttów. Mirowo, folw. , pow. chodzieski, 1 dm. , 27 mk. , należy do dom. Strzelce. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. Chodzież. M. St. Mirowo 1. niem. Gr. Mirau al. Mierau, do bra ryc. , pow. kościerski, st. p. Garczyn 3 kil. odl. Mają 586, 30 ha roli orn. i ogr. , 14 łąk, 31, 50 boru, 10, 28 nieużyt. , razem 642, 08 ha, które przynoszą 5266 mrk. czystego dochodu. Gorzelnia. Razem z wybud. Mirówkiem Kl. . Mirau ma 10 dm. , 187 mk. , 87 kat. , 100 ew. ; paraf. kat. i ew. Skarszewy, odl. od Koście rzyny 5 3 4 mili. Okr. urz. stanu cywil. Pawłowo. Prawa dóbr ryc. odebrało M. dopiero d. 25 lut. 1790 r. Według taryfy na symplę z r. 1717 płaciła dzierżawa M. 8 gro szy. Od niedawna budują tu kolej żel. łączą cą Kościerzynę z Wszczółkami, 2. M. , niem. Mirau, dok. 1318 Miraw, Myrow 1399, wś, pow. malborski, st. p. Nytych, okr. urz. stanu cywilu. Nytyska wś, par. kat. i ew. Ny tych, szkoła w miejscu, odl. od Malborka 2 1 4 mili. Zawiera 17 gburskich posiadłości, 9 za gród, 74 włók i 11 mr. obszaru. Ma 338 mk. , 115 kat. , 151 ew. , 72 menonitów; 35 dm. , 1868 r. Podatek od gruntu wynosił 641 tal. 23 sbr. 7 fen. , od bud. 35 tal. , od dochodu 42 tal. , klasowy 376 tal, , od procederu 10 tal. Dokument lokacyjny datuje z r. 1318; za cza sów krzyżackich płacili poddani od włóki 1 1 4 grzywny i 1 funt pieprzu, ob. Gesch, des Kreises Marienburg, 1868, str. 25. . 3. M. , niem. Mirau, dobra, pow. szczycieński, st. p. Dźwierzuty. Ki. Fr. Mirowszczyzna, pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Jaworzno. W spisie urzęd. z 1882 r. niezamieszczona, zapewne już nie istnieje. Mirowszczyzna, wś, pow. słonimski, była tu kaplica katol. parafii Zdzięcioł. Mirowszczyzna, obręb leśny w pow. słuckim, w okolicy pomiędzy wsiami Kołodzieżna, Kokurycze, Remezowszczyzna, Pociejki i Ku kowicze. Al. Jel. Mirsinke al. Mersinke niem. , ob. Mierzynko. R. 1392 mieszkali tu Jerogneff i Mykusch ob. Zeitsch. des Westpr. Gesch. Ver. , IV. str. 73. Mirowce Mirówek Mirowice Mirówko Mischlewitz Miruschin Miruszyn Mirutyn Mirwita Mirzec Mischor Mirów Mischpettern Mirszczyna, wś, pow. dzisieński, w 3 ok. pol. , gm. Leonpol. okr. wiejski Uzmiony dawniej gm. . Dryhucze, 14 dusz rewiz. Mirszczyma, zaśc. rząd. , pow. święciański, w 1 okr. polic. , gm. Swięciany o 16 w. , okr. wiejski Pokretona, 2 dusze rew. ; należy do dóbr rząd, Poszumeń. Mirtenhoff al. Myrthenhoff niem. , dobra chełmińskie, pow. wystrucki, st. p. i urz. stanu cywil. Berschkallen 4 kil. odl. Zawierają 144, 60 ha roli orn. i ogr. , 32, 50 łąk, 4, 70 pastw. , 3, 39 nieużyt. , razem 185, 19 ha. Mirtęga Mitręga struga, wypływa z ma łego jeziora koło wsi Szychowa w pow. toruń skim i płynąc najprzód od zach. ku wsch. , zasila się przy Bielsku wodami tamtej szych bagnisk. W dalszym biegu płynie przez łąki należące do folw. Chełmonia, gdzie sztu czne śluzy wodę jej po łąkach rozlewają. Za Chełmoniem, płynąc ku zach. , naraz zwraca się ku płd. i wpada w staw, należący do os. młyn. Kałdunka, ztąd płynie dalej i wpada w staw drugiej os. młyn. Leśnem zwanej. Potem słu ży znów do zalewania łąk i wpada nareszcie w kierunku płd. do Drwęcy. Ryb w niej podobno niema, za to są duże raki w wielkiej obfitości. Kś. Fr. Mirtuk, moczarzyste pastwisko w płn. zach. stronie Dorożowa, pow. Samborski, Mirtule, wś. rząd. , pow. wilejski, w 3 okr. polic. gm. Wołkołata, o 68 w. od Wilejki, 4dm. 37 mk. katol. Mirucie, jez. przy wsi t. n. w pow. szczuczyńskim. Leży śród piaszczystej wzgórkowątej wyżyny, przy samej prawie granicy od Pruss, na lewo od drogi bitej z Grajewa do wsi i komory Bogusze. Srednia szerokość i dłu gość jeziora wynosi około wiorsty. Wody je go mają, o ile się zdaje, komunikacyą przez bagna lesiste z rz. Łyk, płynącą w odl. 3 w. śród rozległych, bagnistych i niskich wy brzeży. Br. Ch. Mirucie al. Mierucie, wś włośc. nad jez. t. n. , pow. szczuczyński, gm. Bogusze, par. Grajewo, odl. 3 w. na płn. od Grajewa. Ma 31 osad i 582 mr. ziemi. Należała do dóbr Grajewo ob. Miruschin niem. , ob. Mieruszyn. Miruszyn, ob. Mieruszyn. Mirutyn, wś. i folw. , pow. zasławski, należy do klucza sławuckiego. Mirwita, rz. , dopływ Windawy ob. . Mirzec, wś. , fol. , os. leś. i os. młyn. , pow. iłżecki, gm. i par. Mirzec, odl. 14 m. od Iłży. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny. W 1827 r. była to wieś duchowna, miała 67 dm. , 449 mk. , obecnie 76 dm. , 498 mk. , 563 mr. ziemi włośc, 464 mr. ziemi dwors. , stanowiącej majorat radcy stanu K. Egera. Os. młyn. rządowa ma 1 dm. , 11 morg. ; os. leśna 1 dm. 15 morg, należy do towarzystwa zakładów Starachowieckich. W XV w. M. był zdawna własnością klasztoru wąchockiego. Kościół wtedy był drewniany ś. Leonarda. Pleban posiadał, prócz dziesięcin z okolicznych wsi, rozległe posiadłości w roli, których opis i wyliczenie szczegółowe podaje nam Długosz T. II, 479, 480. Obecny murowany wzniesiono w 1844 do 1850 r. M. par. dek. iłżecki, 4298 dusz. M. gm. ma 2872 mk. , 535 dm. , rozl. 8, 648 mr. , w tem ziemi dwor. 1267 mr. W gm. jest kopalnia rudy żelaznej. Sąd. gm. ok. VI st. p. os. Wąchock o 7 w. W skład gm. wchodzą Borki, Czerwona, Dziewiętniki, Gatka, Korzonek. Kowalików, Krupów, Krzewa, Malcówki, Mirzec, Osiny, Ostażenka, Trębowiec, Tychów, Tychowskie Niwy. Mirzhe dok. 1222, ob. Morczyny, MirzinkoGr. dok. , ob. Mierzyno, Misajcie, wś. , pow. rossieński, par. kołtyniańska. Misajłówka, wś. , pow. kaniowski, o 4 w. na zach. od m. Bohusławia, położona w górzy stej pozycyi, przy kilku bezim. strumieniach, wypływających z gór i wpadających o 1 w. do Rosi. Strumienie te na początku b. w. tworzyły 7 stawów, dziś wyschłych. M. ma 1964 mk. prawosł. , 4 kat. W 1790 r. było 100 dm. i 1158 mk. ob. płci. Część wsi poło żona w dolinie, nazywa się Rohozianką, górzy sta zaś Suchym siołem. Na mocy umowy wykupnej z 1863 r. włościanie nabyli 1784 dzies. za 92, 708 rs. Cerkiew drewniana na murowa nych fundamentach, pod wezw. Przemienienia Pańskiego, wzniesiona w 1844 r. przez para fian, w pobliżu dawnej, zbudowanej w 1705 r. , a odnowionej w 1740 r. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2. , 200. J. Krz. Misceniza al. Misteniza dok. , struga pod Sławnem na Pomorzu, pow. sławiński, wspo minana w dok. z r. 1275 i 1308 ob. Perlbach, P. U. B. , str. 224, 227 i 584. Kś. Fr. Mischau Gr. i Kl. niem. , ob. Mniszewo i Mniszewko, Mischen, ob. Misie. Mischeschewitz niem. , ob. Mściszewice. Mischke 1. , wś. , pow. czamkowski, ob. Mniszek. 2 M. Bobrówko, wś. i folw. , pow. bukowski, ob. Mniszek. M. St. Mischkenkrug niem. , ob. Mniszek. Mischkogallen al. Chatoull Odau, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Saugen. W 1856 r. 165 mk. Leży na Litwie prusk. Mischkowitz, wś, , należąca do dóbr Korschwitz ob. . Mischkowo, niem, , ob. Myszkowo; Mischlewitz niem. , ob. Myśliwiec. Mischor, st. poczt. , w pow. jałckim, gub. taurydzkiej, pomiędzy Jałtą i Sewastopolem. Mischpettern niem. , wś na Litwie prusko, Mirzinko Misajcie Misajłówka Misceniza Mischau Mischeschewitz Mischkenkrug Mischkogallen Mischkowitz Mischkowo Mirszczyna Mirszczyma Mirtenhoff Mirtęga Mirtuk Mirtule Mirucie Misiszki Misczischken Misdrcy Misedel Miserauer Mishor Misiajlówka Misiatycze Misiewicze Misimkowszczyzna Misiński Misiołki Misioły Misiorówka Misiówka Misipszczyzna Misiuczany Misiuki Misiukowicze Misiukowszczyzna Misiuniszki pow. tylżycki, st. p. Robkojen, okr. urz. sta nu cywilu. Nattkischken. Misczischken, al. Missichken, al. Kalweistschen niem. , wś. , pow. gołdapski, st. p. Mehlkehmen, okr. urz. stanu cywilu. Zitkiemy. Misdrcy niem. , osada z kąpielami nad Bał tykiem na Pomorzu, pow. UsedomWollin. W 1835 r. tylko 90 mk. , ale 1877 już 1042 mk. ew. Gości kąpielowych było 1875 r. 5900, w 1876 r. 5000, w 1877 r. 4211. M. jest też st. p. Ztąd a raczej z Latzig do Swinemuende idą parowce. Kś. Fr. Misedel, ob. Krzywińskie. Miserauer 1. Hof, fol. dóbr Pryszowice, 2. M. Muchle, os. młyn. do wsi Pryszowice, pow. toszyckogliwicki. Mishor, ob. Mischor, Misiajlówka, karczma koło Jaworowa na obsz. dwors. Borynia, pow. turczański. Misiatycze, wś, pow. piński, w gm. Lemieszewickiej, przy drodze z Błotnicy do Lemieszewicz; cerkiew, 24 osad. Miejscowość nizinna, ku kotlinie Prypeci pochylona; łąk, ryby niezmierna obfitość; lud trudni się rybactwem i flisactwem, a nie wiele rolnictwem. Misie, wś, pow. radzyński, gm. Misie, par. Międzyrzec. Ma 68 dm. , 427 mk. i 1512 mr. obsz. W 1827 r. było tu 62 dm. , 251 mk. M. gmina, graniczy z gm. Tłuściec, Zagajki, Żerocia. Szóstka i Kąkolewnica, ma. 2340 mk. , rozl. 7305 mr. , sąd. gm. ok. I Stołpno, st. p. Międzyrzec, urz. gm. we wsi Jelnica, od Radzynia 25 1 4 w. odl. Wskład gm. wchodzą Grabowiec, Jelnica, Misie, Pościsze, Pożary, Przygody, Rzeczyca i Strzakły. Br. Ch. Misie i. Wielkie i Małe niem. . Gr, i Kl. Mi schen, dobra ryc. i fol. , pow. fiszhuski, st. p. , tel. i kolej. Metgethen 11 kil. odl. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu. liczył w 1880 r. 924 dusz. W 1882 r. ur. się 33 dz. , umarło 31 osób, zawarto 7 małżeństw. Obszar dóbr wynosi 330, 76 ha roli orn. i ogr. , 83, 40 łąk, 113, 11 pastw. , 54, 93 boru, 9, 24 nieużyt. , 145, 52 wody, razem 736, 96 ha. ; czysty dochód z gruntu 6635 mrk. Dawniej mieszkali tu Gostkowscy, ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 582. . Przez W. Misie idzie bity trakt z Fuchsberg do oUkeim, w długości 13, 5 kil. 2. M. Małe, niem. Kl. Mischen, fol. , pow. fiszhuski, st. p. Schugsten. Kś. Fr. Misiewicze 1. , wś. nad rz. Lebiodką, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , o 34 w. od Lidy a 1 w. od Wasiliszek, 8 dm, 39 mk. kat. , 40 żyd. Była tu kaplica kat. paraf. Wawiorka, 2. M. , fol. , tamże o 33 w. od Lidy, 9 w. od Wasiliszek, własn. Ławrynowiczów, 24 mk. 3. M. , fol. , tamże, własn. Dąbrowskich, 7 mk. 4. M. , fol. , tamże, własn. Skindera, 12 mk. 5. M. , okolica szlachecka, tamże, 8 dm. , 38 mk. Ludność, katolicka. A. T. Misimkowszczyzna, wś. nad bezim. dopł. Niemna, w płd. str. pow. mińskiego, gm. NowoŚwierżeń, w okolicy pomiędzy mkami Mikołajewszczyzna i Nowy Świerżeń, 11 osad; miejscowość bezleśna, gleba dobra. A. Jel. Misio, rz. dopływ Buczy al. Buhy dopływu Irpenia w pow. kijowskim. Misiński, dworzysko w Kamionce wołoskiej, w Lipniku kamioneckim, pow. Rawa Ruska ob. J. III, 788. Misiołki, pow. kolneński, ob. Miesiołki i Lisy. Misioły, przys. Lachowic, pow. żywiecki. Misiorówka al. Misiurówka, w dokum. Musiorówka, Mysiorówka, wś w płn. zach. części pow. lityńskiego, o 55 w. od Lityna, gm. i par. St. Sieniawa na płn. zach. , na płn. wschód od m. Pilawy, należała niegdyś do dekanatu unickiego pilawieckiego; 107 dm. , 586 mk. , 789 dzies. ziemi włośc. , 989 dz. dworskiej, czarnoziem, była własność Gardlińskich, dziś Pogórskiego. Cerkiew p. w. ś. Anny, 1016 paraf. , 56 dzies. ziemi. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 576; cz. III, t. 3, 32. Dr. M. Misiówka, szczyt górski, i nazwa niwy w Mochnatem, pow. turczański ob. Krasne 2. Misiówka, os. w obr. gm. Soli, pow, żywiecki. Misipszczyzna, wś włośc, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , o 42 w. od Oszmiany, 5 dm. , 55 mk. , z tego 51 praw. , 4 katol. Misiszki al. Miszyszki os. , pow. suwalski, gm. i par. Wiżajny, odl. 38 w. od Suwałk. Ma 2 dm. W 1827. r. os. rząd. , par. Wierzbołów, 2 dm. , 30 mk. Misiszki. l. , wieś rząd. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , o 60 w. od Trok, 5 dm. , 38 mk. kat. 2. M. , zaśc. rząd nad Niemnem, tamże, o 65 w. od Trok, 5 dra. , 47 mk. katol. Misiuczany 1. , fol. szl. nad rz. Mireczanką, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Ilino, okr. wiejski Pawłowo, o 12 w. od Ilina, a 28 w. od Wilna, 1 dm. , 11 mk. , katol. ; własność Sokołowskiej 2. M. , wś włośc, tamże, 8 dm. , 67 mk. , z tego 82 katol. , 5 żydów. Misiuki, wś, folw. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Leonpol, atynencya dóbr Leonpol, Łopacińskich. Misiukowicze, wś włośc nad rz. Dudzianką, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Łogumowicze, okr. wiejski Mikołajów, 5 w. odgm. , 78 w. od Oszmiany, a 47 w. od Dziewieniszek, 22 dm. , 113 mk. prawosŁ, 72 katol. Misiukowszczyzna, wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Lack, o 2 1 2 w. od mka Dąbrowy zarząd gminny, 8 dusz rewiz. ; należy do majątku Woronki, Błażejewskiej. Misiuniszki, wś, pow. wileński, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Malaty o 8 w. , 2 dusze rewiz. ; należy do dóbr rządowych Roupiszki. Mirszczyna Misken Misiurówka Misiuny Misiury Missa Mispelwalde Mispelsee Miśnikowo Miśniki Mislawitz Misleneno Mislewitz Miśliwce Misłoboże Miśnia Miśniczki Misiuny Hryniewicza i Olszewskiego dwa fol. nad Niemnem, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Iłgowo, odl. 41 w. od Wła dysławowa a 1 w. od Niemna, 1y ma 61 mk. , drugi 29 mk. W 1827 r. 7 dm. 66 mk. O za łożeniu tych folwarków ob. Iłgów. Wchodzi ły one pierwotnie wskład dóbr iłgowskich. Fol. M. lit. A rozl. 112 mr. , gr. or. i ogr. mr. 55, łąk mr. 15, past. mr. 6, wody mr. 16, lasu mr. 7, zarośli mr. 4, nieuż, i place m. 9; budowli z drzewa 5 są pokłady wapna. Folw. M. lit. BC rozl. mr. 157 gr. or. i ogr. mr. 94, łąk m. 23, pa stwisk mr. 37, nieużyt. i place mr. 3; bud. mur. , z drzewa 11. Br. Ch. A. Pal. Misiuny, I. wś rząd. , pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Święciany o 9 w, 7 dm. , 62 mk. katol. 19 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Szwinta. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. girtakolska. Misiuny, wś, pow. dyneburski, około Krasławia, zamieszkała przez Litwinów. Misiurka, wś. i os. , pow. władysławowski, gm. Błogosławieństwo, par. Iłgowo, odl. 32 w. od Władysławowa. Wś ma 39 dm. , 273 mk. , os. 1 dm. , 7 mk. W 1827 r. 30 dm. , 117 mk. Misiurówka, ob. Misiorówka, Misiury, wś włośc. nad rz. Gawją, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Dokudowo, okr. wiejski Mielechowo o 21 w. od Lidy, 6 dm. , 59 mk. Misken niem. , ob. Myszki. Miskowitz, ob. Korschwitz, Mislawitz, Mięsławice, wś i dobra nad rz. Barycz, pow. mielicki. Zamek, folwark, sołtystwo, 222 mk. 15 katol. , szkoła ewang. Misleneno, Mislineno Mislinovo dok. , wś zaginiona, pod Słupskiem na Pomorzu, pow. słupski; w 1288 r. potwierdza ją Mestwin kla sztorowi Belboch Belbuk, wolną od wszel kich ciężarów. B. leżał pod Trzebiatowem Treptow. R. 1294 ustępuje arcybisk, gnie źnieński Jakób II pannom klasztornym w Słupsku dziesięciny w M ob. Perlbach P. U. B. , str. 390 i 454. Kś. Fr. Mislewitz, niem. ob. Myśliwiec. Miśliwce, wś, pow. dzisieński, ob. Mysłowce, Misłoboże, Mysłoboże, wś nad rz. Szczarą, przy ujściu do niej bezim. rzki, w zachd. str. pow. słuckiego, w 2 okr. polic. kleckim, 29 osad pełnonadziałowych, miejscowość falista, dość leśna. A. Jel. Miśnia, Myszny, niem. Meissen, margrabstwo założone w dzisiejszej Saksonii, na ziemi słowiańskiej, przez Henryka I. Pierwszym margrabią był Wiggert albo Wigbert około r. 968; po nim nastąpił r. 985 Ekkard I, zabity r. 1002, gdy się starał o cesarską koronę. Po jego śmierci Bolesław Chrobry opanował M. Przechodziła ona później przez różne ręce; nareszcie r. 1090, po zamordowaniu Egberta I, przypadła domowi Wittin i od r. 1127 stała się jego dziedzictwem. Otton I założył r. 965 biskupstwo miśnijskie, podległe pod względem duchownym arcybiskupom w Magdeburgu. Pierwszym biskupem był Burkhard, cesarski nadworny kapelan. W r. 1587 biskup Jan Haugwitz przyjął protestantyzm. Stolicą margrabstwa jest miasto Meissen, liczące 11, 000 mieszkańców, słynne z gotyckiego kościoła katedralnego, założonego, jak powiadają, przez Ottona I cesarza. Fabryka porcelany, Albrechtsburg, założona tu r. 1710, była pierwszą w Europie. Miśniczki, zaśc. szl. nad pot. Kamionką, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 35 w, od Dzisny, 7 dm. , 72 mk. , z tego 65 praw. , 6 kat. Miśniki 1. , wś nad jez. Miorskiem, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm, , okr. wiejski i par. kat. Miory, o 35 w. od st. dr. żel. dyneb. witebskiej Balbinowo a 37 w. od Dzisny; 9 dm. , 94 mk. , 48 męż. , 46 kob, , 323, 7 morgów ziemi włościańskiej. 2. M. al. Kowaleszczyzna, zaśc. szl. nad rz. Wołtą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Czeresss o 49 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. kat. Miśniki, folw. i zaśc. w dobrach Leonpol, pow. drysieński. Miśnikowo, wś, pow. drysieński, par. rosieka. Mispelsee niem. , al. Ammelin i Mispelsche, 1423, Jemiolowo i Jemiłowo, wś, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek, tamże okr. urz. stanu cywil. W 1856 r. 22 mk. Jemiołowo istniało już r. 1351. Wolf V. Sansenheim, komtur ostródzki, wystawia r. 1423 przywilej dla Jemiołowa; r. 1599 mieszkają tam sami Polacy ob. Kętrz, , O ludn. pol. , str. 375. Wś ta leży nad jez. tejże nazwy, ob. Jemiłowo. Kś. Fr. Mispelwalde 1. , niem. , ob. Jamielnik, pow. lubawski. Według Kętrz. O ludn. pol. , str. 88. należała za czasów Krzyżackich do wój tostwa bratyańskiego. Starzy kronikarze Dytmar i Jan z Pozylii donoszą, że w 1360 r. wi cher zrzucił dzwonnicę z dawniej tu istnieją cego kościoła Script. rer. Pruss. , III, 80 2. M. niem, , al. Bischwalde, ob. Biszwałd. Księgi szkodowe Krzyżaków z r. 1414 dono szą, że zabudowania wsi tutejszej zostały spa lone wraz z zbożem, kościół poniósł także szko dę wynoszącą 300 grzywien; cała szkoda wy rządzona dochodziła 1300 grzywien; jeden mieszkaniec został zabity ob. Schultz, Gesch, d. Stadt Kulm. II str. 155. Kś. Fr. Missa, Misse, rzka w pow. mitawskim, prawy dopływ Ekawy, prawego dopływu Aa, wpadającej do morza Bałtyckiego, długa 13 mil. Przyjmuje z prawej strony Falkę i Cennę. Missen, niem. , wś, na Litwie prusk. , pow. darkiejmski, st. p. Sodehnen, okr. urz. stanu cywil. Ballethen. W 1856 r. 85 mk. Kś. Fr. Miskowitz Misczischken Misterwald Misiuny Mistkowice Mistitz Misshof niem. 1. Kron M. łot. Krohna Misses Muischa, wś koronna w okr. bowskim, pow. mitawski w Kurlandyi, paraf. ekawska Ekau. 2. Adelich M. łot. Misses Muischa, wś pryw. , tamże. J. Krz. Missholm niem. , folw. dóbr Neusorgen w Kurlandyi, w okr. bowskim, pow. mitawski, paraf. ekawska Ekau. Misteczko 1. ob. Miasteczko. 2. M. , część Kolędzian, pow. czortkowski. 3. M. przysiołek Kisielicy, w pow. wyżnickim. Br. G. Misteczyn, al. Mestecin, Mestecze, karczma i zakład stadniczy dla poprawy rasy koni, w pobliżu Wojtynela, w pow. radowieckim. Mistek, mko w Morawii, naprzeciwko miasta Frydek na Szlązku. Misterwald dok. z r. 1717, niem. Minsterwalde, ob. Opalenie, Mistitz, Miestyce, wś i dobra, pow. koziel ski, odl. 2 3 4 m. na płd. od Koźla. W 1844 r. 73 dm. , 472 mk. katol. Do 1835 r. dobra M. należały do rodziny Czarneckich, od nich przeszły do Neumanna. Obszar dworski ma 1126 m. roli, 165 m. łąk, 35 m. zarośli, ogó łem 1362 m. Jest tu owczarnia 1500 owiec i gorzelnia. Wieś ma 747 morg. obszaru. Jest tu 5 gospodarzy, 23 ogrodziarzy i 38 komor ników. Młyn wodny. Br, Ch. Mistkowice Niestkowice w XVI w. , rus. Mystkowyczi, wś, pow. Samborski, 13 kil. na płn. wsch. od sądu pow. , urz. poczt. i st. kolej. w Samborze. Na zach. lożą Kowenice i Barańczyce Wielkie, na płd. Łanowice, na wsch. Żarajsko, na płn. Burczyce obie w pow. rudeckim. Wzdłuż granicy płn. płynie Błażewka ob. i zabiera wody z całego obszaru za pomocą małych strug, płynących od płd. na płn. Dolina Błażewki moczarzysta. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie 282 m. . Na płd. zach. od nich wznosi się wzgórze M. do 306 m. znak triang. . Na zach, narożnika wsi leży las Łazisko. Własn. więk. ma past. 19 mr. ; wł. mn. roli or. 909, łąk i ogr. 345, past. 235, lasu 156 mr. W r. 1880 było 631 mk. w gm. obrz. gr. kat. , z wyjątkiem kilku rz. kat. . Par. rz. kat. w Łanowicach, I gr. kat. w miejscu, dek. samborski, dyec. przemyska. Do tej par. należą Zarajsko i Kowenice. We wsi jest cerkiew. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do klucza kupnowskiego w ekonomii samborskiej a ziemi przemyskiej. W 1410 r. nadaje Włady sław Jagiełło Dobiesławowi ze Sprowy 50; grzywien na wsi Myestkowice in districtu Praemisliensi leżącej. Aż do wręczenia powyższej sumy ma pomieniona wś wraz z prawami jej przysługującemi znajdować się w posiadaniu Dobiesława, a wieśniacy obowiązani będą tylko do robót na zamku przemyskim. Po wypłaceniu powyższej sumy przechodzi wś ta w posiadanie króla lub jego następców Arch. Metr. lit. w Petersburgu, 104. W r. 1458 zapisuje Kazimierz Jagiellończyk 150 fi. węg. Dobiesławowi z Żyrawicy na wsiach Myesthkowice et Nowa wieś in distr. Praemisliensi, które po wypłaceniu rzeczonej sumy przejdą na własność króla ib. 159, W lustracyi z r. 1686 rkp. Ossol. , 1255, str. 112 czytamy Ta wieś ma łanów 5, nadto popowską ćwierć jedną. Robocizna w tej wsi jest taka Naprzód 2 dni orzą na jesieni, dwa dni na wiosnę na wymiar, to jest wyorać mają 12 wszerz lasek, a w lasce ma być łokci 8, a wzdłuż według dawnego zwyczaju żeby stajan nieprzyczyniano. Gnój dwa dni wozić od rana do wieczora, włóczyć na jarzynę dwa dni, w jesieni także włóczyć 2 dni zupełne, 2 dni kosić, 2 dni żąć, 2 dni zboże wozić, a to wszystko robić mają nie z chleba, ale z ćwierci każdej. Czynszu do tego gromada ogółem na ś. Marcin płaci zł. 470; pop płaci czynszu z ćwierci swojej na rok 2 zł. Soli powinni wywieźć z ćwierci po 6 beczek, z którejkolwiek żupy każą. A kiedy nie wożą soli, to płacą za każdą beczkę do dworu po gr. 24. Te tylko powinności ta wś pełni, a do innych, jako do moczenia konopi, przędziwa, stróży, dawania owsa z pustek i innych tu nieopisanych pociągani być nie mają. Do naprawiania tylko mostu według swoich dzielnic należeć będą. Więc i przy oddawaniu czynszu wyżej opisanego nie będą powinni dawać od każdego złotego, jako ich dotąd przymuszano, po groszu, ale tylko zupełny czynsz oddawać powinni będą bez żadnego groszowego. Pokazali popi mistkowscy Tymko i Iwan prawo na popostwo i pół ćwierci od najjaśniejszego Jana III, Pana naszego miłościwego, w Krakowie d. 29 kwietnia 1676 r. otrzymane, w którem od wszelkich robocizn i pańszczyzny, jako i podatków są uwolnieni; przytem onych zachowaliśmy. Sadzawkę, ponieważ zdawna do gromady należała, i teraz gromadzie oddajemy. Także łąk gromadzkich na dwor kosić p. dzierżawca nie powinien. W inwentarzu z r. 1760 rkp. w Bibl. Ossol. 1632, str. 165 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 5, co czyni ćwierci 20. Videlicet gromadzkich roboczych ćwierci 15 1 2 arendowanych 4 1 2, z osobna popowska jedna. Chlebnika ad praesens gromadzkiego znajduje się 54. Chałupników seu komorników 11. Zagrodę jednę trzyma Wasyl Mucha. Czynsze tej wsi Płacą ogółem na ś. Marcin 470, soli z każdej ćwierci z żupy którejkolwiek każą odwieźć powinni do składu po beczek 6, fecit beczek 120, lub za każdą płacą po gr. 24, t. j. 96 złp. Summa czynszu 566 złp. Powinności gromady tej wsi Dwa dni orzą na jesień, dwa dni na wiosnę, to jest wyorać mają lasek 12 wszerz, a w la Misteczyn Misteczko Neusorgen Kron Misses Mistkowice Mistrowitz Mistrz Mistrzejowice Mistrzewice Mistrzowice Mistycze Misshof sce ma być łokci 8, wzdłuż zaś według dawnego zwyczaju stajanie być powinno nic nie przyczyniając. Gnój dwa dni wozić, a w jesieni także dwa dni kosić, całe dwa dni zboże wozić, całe dwa dni żąć, a to wszystko mają robić nie z chleba ale z ćwierci każdej. Te tylko powinności ta wieś pełni, a do innych, jako do moczenia konopi, przędziwa, stróży dawania i innych tu nieopisanych pociągani być nie mają. Do naprawiania mostu błażewskiego i restaurowania według swoich da wnych dzielnic należeć ma, oraz za szarwark obory sztukę naprawiać. Łąk gromadzkich Jmp. dzierżawca na dwór kosić nie powinien, ale do gromady wszystkie należeć mają. Karcz ma skarbowa, która była opisana w inwenta rzu z r. 1749, zgorzała, inną zaś gromada mistkowska od lat 4 postawiła, jako to izba i ko mora z drzewa, sień z chrustu grodzona, w iz bie okna 3 w drzewo oprawne, piec z kafli zielonych. Ta karczma słomą pokryta, W bi bliotece przemyskiej kapituły obrz. gr. kat. znajduje się Triod postny a na nim następu jący napis Siju knyhu zowemuju Triod, kupył rab bożij błahorodnyj Wasilij Wołczynskij Wata Wołoszyn rachmystr Korolia myłosty z seła Mistkowycz za otpuszczenie hrichow swoich i. darował jej do cerkwy Kowynskoj do chramu Preobrażenia Hospoda i Boha Spasa naszego roku bożoho 1682 Petruszewycz, Swodnaja litopys, str. 204. Lu. Dz. Mistkowice, ob. Mystkowice. Misiów, wś i folw. , pow. nowomiński, gm. Jakubów, par. Mińsk, odl. 7 w. od Mińska. W 1827 r. 35 dm. , 322 mk. Folw. M. z wsia mi M. , Anielin, Katarzynów, Poręba i Marce lin rozl. mr. 726 gr. or. i ogr. mr. 320, łąk mr. 55, lasu mr. 334, nieuż. i place mr. 17; bud. mur. 1, z drzewa 19. Wś M. os, 56, z gr. mr. 681; wś Anielin os. 5, z gr. mr. 126; wś Katarzynów os. 17, z gr. mr. 255; wś Poręba os. 4, z gr. mr. 85; wś Marcelin os. 7, z gr. mr. 110. Ob. Kaplin. Br. Ch. Mistrowitz, ob. Mistrowice, Mistrz, magister, był to przełożony szkoły przy kościele katedralnym lub parafialnym. Wsie, które stanowiły uposażenie takiego magistra, czy też kanonika scholastyka, nosiły zwykle miano Mistrzowice. Mistrzejowice, ob. Mistrzowice. Mistrzewice, wś i folw. nad rz. Bzurą, pow. sochaezewski, gm. Młodzieszyn, par. Mistrzewice. Posiada kościół par. drew. i szkołę początkową. W 1827 r. wś rząd. , 36 dm. , 279 mk. M. wchodziły w skład dóbr rząd. Kampinos. Kościół i parafia niewiadomej erekcyi, M. par. , dek. sochaczewski, 311 dusz. Folw. M. rozl. mr. 564 gr. or. i ogr. mr. 322, łąk mr. 19, past. mr. 15, lasu mr, 184, nieuż. i place mr. 24; bud. z drzewa 15; folw. ten oddzielony został od dóbr Kampinos. Br. Ch. Mistrzów wyspa, ob. Herrmeisterholm. Mistrzowice al. Mistrowice, wś, pow. pinczowski, gm. i par. Opatowiec. W 1827 r. 19 dm. , 112 mk. W XV w. połowa wsi należała do proboszcza wiślickiego, który miał tu swój folw. i 3ch zagrodników; dziedzicem drugiej połowy był Jakób Koczyński h. Grabie; z tej połowy dziesięcina szła dla kościoła w Kocinie; z jednego zaś pola brał biskup krak. Dług. II, 413. 2. M. Mystrzowycze, wś nad Wi słą. Istniała w XV w. między Piotrowicami a Linowem, należała do par. ś. Trójcy w Za wichoście i stanowiła uposażenie scholastyka sandomierskiego. Za Długosza było tu tylko dwa łany kmiece, inne zabrała Wisła Dług, , II, 493. Obecnie nie istnieje. Br. Ch. Mistrzowice al. Mistrzejowice, wś, pow. kra kowski, należąca do par. rz. kat. w Raciboro wicach, odl. 7, 5 kil. od Krakowa. Leży w ró wninie na praw. brz. Dłubnicy, w glebie glin kowej i ma 154 mk. rz. kat. z których 45 przebywa stale na obszarze więk. pos. , 264 mr. roli, 30 łąk i 9 mr. past. ; mn. pos. 64 roli i 18 mr. łąk i ogr. Za Długosza Lib. benef. , II, 58 60 należały M. do kapituły krak. a mianowicie stanowiły uposażenie scholastyka. Kazimierz Jagiellończyk przeniósł je 1440 r. z prawa polskiego na magdeburskie; miały wówczas 7 łanów kmiecych. M. graniczą na płd. z Bieńczycami, na wsch. z Zasławicami, na płd. z Batowicami a na wsch. z Prądnikiem Czerwonym. Mac, Mistrzowice, wś, pow. cieszyński na Szląsku austr. , par. ka. Cierlicko, par. ew. Cieszyn; w pięknem położeniu, w dolinie, słynie z sadów owocowych; 544 mr. obszaru i 323 mk. Należy do gm. Koniaków. Gniazdo rodzinne znanych patryotów szląskich Ciencia łów, siedziba Jerzego Cienciały, posła ze Szląska do Rady państwa w Wiedniu. Mistycze al. Mistyce, rus. Mystyczi wś, pow. mościski, 12 kil. na płd. wsch. od urzędu poczt. w Mościskach, 10 kil. na płd. zach. od sądu powiat. w Sądowej Wiszni. Na płn. leżą Stojańce i Wołostków, na wsch. Wołczyszczowice, na płd. Podliski, na zach. Sanniki. Przez wś płynie potok Sanniki, dopływ Wiszni, od płd. wsch. na płn. zach. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. We wsch. stronie wznosi się wzgórze Glistek do 303 m. Własn. więk. ma roli or. 5, past. 1, lasu 94 mr. ; wł. mn. roli or. 574, łąk i ogr. 83, past. 62, lasu 23 mr. W r. 1880 było 451 mk. w gm. , 17 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. z wyjątkiem kilku rz. kat. . Par. rz. kat. w Radynicach, gr. kat. w Wołczyszczowicach. We wsi jest cerkiew pod wez. Narodz. N. M. P. i szkoła filialna. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych i tworzyła wraz z Sannikami i Ostrożcem dzierżawę, leżącą w ziemi przemy Miszelmonty Misundy Misuny Miswalde Miświecie Miszańce Miszawa Miszawa Miszczurowce Miszczykowa Wola Miszedel Miszeiken Miszejki Miszek Miszenki Miszewko Stefany Mistkowice skiej. W 1768 r. była ta dzierżawa w pos. Franciszki z Cetnerów Rzewuskiej, wojew. po dolskiego wdowy, z prow. 5137 złp. 16 gr. , z czego kwarta 1284 złp. 19 gr. Po zaborze sprzedana Hyacyntowi i Antonii Małachow skim za 24, 868 złr. wedle kontraktu z 1 lute go 1788 r. 3 Lu. Dz. Misundy al. Liponty, wś, pow. . dzisieński, w 4 okr. polic. , gm. Mikołajów, okr. wiejski Powianóżka, o 8 wł. od Dzisny, 5 dm. , 21 mk. , 17 kat. , 4 żyd. Misuny, wś włośc, pow. wilejski, w 3 okr. polio. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Piotrowo, o 45 w. od m. Wilejki, 12 dm. , 123 mk. ; należy dodóbr rząd. Miadzioł. Miswalde niem. , ob. Mieszwald Miświecie, wś nad rz. Bredejką, pow. wyłkowyski, gm. Olwita, par. Łankieliszki, odl. 7 w. od Wyłkowyszek, ma 20 dm. , 131 mk. W 1827 r. wś rząd. , 19 dm. , 156 mk. 3, os. karcz. rząd. , pow. wileński, w 6 okr. polic. , o 10 w. od Wilna, 2 dm. , 10 mk. żydów. Miszańce, wś włośc. nad jez. Konciarzyn, pow. święciański, w 3 okr; polic, o 29 w. od Święcian, 9 dm. , 100 mk. , z tego 90 katol. , 10 starów. Miszawa, rzka, dopływ Nidy, ob. Mierzawa. Miszawa, wzgórze, na płn. ed wsi Kochanówki, na płn. granicy z gm. Wilczą Górą, w pow. jaworowskim, pod 40 54 wsch. dłg. g. F. , a 49 59 48 płn. szer. g. Wznies. 251 m. npm. Miejsce znaku triangul. Br. G. Miszczurowce, wś, pow. lityński, podług lustracyi z 1616 r. należała do sstwa barskiego; ob. Hołowczyńce, Miszczykowa Wola zapewne Mistrzykowa Wola założona w ziemi czerskiej w 1458 r. , obecnie nie istnieje Ks. sąd. czersk. . Miszedel, niem. , ob. Krzywińskie. Miszeiken 1. niem. , dobra chełm. , na Li twie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. i koi. Carlsberg 4 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Buddeikehmen. Mają obszaru 619, 80 ha. 256, 40 roli orn. i ogr. , 20, 60 łąk, 269, 40 past. , 4710 boru, 18, 30 nieuż. , 8 00 wody; czysty dochód z roli 3313 mrk. W 1856 r. 161 mk. 2. M. Dargusz, niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda, okr. urzędu stanu cywil. Truschellen. W 1856 r. 59 mk. i 698 mr. obszaru. Kś. Fr. . Miszejki 1. wś, pow. szawelski, gm. ligumska, 15 dusz, 260 dzies. ziemi uwłaszcz. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. botocka. Miszek 1. wś nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. i par. Bobrowniki, odl. o 17 w. od Lipna, ma 6 dm. , 65 mk. , 395 mr. gr. dobr. , 49 nieuż. W 1789 r. wś ta należała do par. Czernikowo; włościanie płacili 120 zł czynszu. 2. M. , folw. , pow. lipnowski, gm. Obrowo, par. Osiek, odl. o 32 w. od Lipna, ma 1 dm. , 65 mk. Br. , Ch, Miszelmonty, zaśc. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, o 29 w. od Dzisny, 2 dm. , 18 mk. kat. Miszenki, wś włośc, pow. orszański, w 4 okr. polic Lubawicze, gm. Mikulin o 6 w. , zapasowy skład zboża wiejski. Miszewko 1. Strzałkowskie, , wieś włośc. , pow. płocki, gm. Bielino, par. Miszewko, odl. o 10 w. od Płocka. Posiada kościół par. murowany, 35 dm. , 213 mk. , 374 mr. gr. dobr. , 9 mr. nieuż. W 1827 r. 10 dm. , 78 mk. Kościół tutejszy i parafia erekcyi niewiadomej. Obecny drewniany konsekrował 1757 r. Jan Dębowski, sufragan włocławski. M. Strzał kowskie, par. dek. płocki 563 dusz. 2. M. Stefany, folw. , pow. płocki, gm. Bielino, par. Miszewko, odl. o 10 w. od Płocka, ma 3 dm. , 47 mk. , 600 mr. gr. dobrego, 59 mr. nieuż. W 1827 r. 9 dm. , 60 mk. M. Strzałkowskie al. Edzin i M. dolne al. Stefany, z wsią M. Strzałkowskie i M. Stefany rozl. mr. 675 gr. or. i ogr. mr. 578, łąk mr. 34, pastw. mr. 2, wody mr. 2, lasu mr. 46, nieuż. i place mr. 13; bud. mur. 9, z drzewa 7; płodozmian 10polo wy. Wś M. Strzałkowskie os. 22, z gr. mr. 202; wś M. Stefany os. 11, z gr. mr. 15. Miszewo 1. wś nad rz. Sonią, pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowemiasto, odl. o 18 w. od Płońska. Posiada młyn wodny i cegielnią, ma 32 dm. , 238 mk. , 760 mr. gruntu dobr. , 13 nieuż. W 1827 r. M. Średnie 6 dm. , 67 mk. Folw. M. Wielkie z wsią M. , Florentynowo i Julianowo rozl. mr. 557 gr. or. i ogr. mr. 430, łąk mr. 34, past. mr. 13, lasu mr. 26, nieuż. i place mr. 52; bud. mur. 3, z drzewa 15. Wś M. os. 48, z gr. mr. 179; wś Florentynowo os. 8, z gr. mr. 158; wś Julianowo os. 7, z gr. mr. 71. 2. M. Wielkie, folw. nad rz. Sonią, pow. płoński, gm. Modzele, par. Nowemiasto, odl. o 21 w. od Płońska, ma 4 dm. , 77 mk. W 1827 r. 10 dm. , 123 mk. Folw. M. lit. A rozl. mr. 90 gr. or. i ogr. , mr. 68, łąk mr. 15, lasu mr. 2, nieuż, i place mr. 5; budynków z drzewa 4, Folw. M. lit. B rozl. mr. 134 gr. or. i ogr. mr. 66, past. mr. 7, wody mr. 1, lasu mr. 58; bud. z drzewa 3. 3. M. Strzembiska, folw. , I dm. , 24 mk. , 150 mr. gr. 4. M. Dębiny, folw. , 1 dm. , 8 mk. , 117 mr. gr. 5. M. Czerne, os. nad rz. Sonią, 1 dm. , 8 mk. , 35 mr. gr. dob. , 3 nieuż. 6. M. Cegielnia, os. , 1 dm. , 19 mk. , 3 mr. gr. 7. M. Murowane, wś, pow. płocki, gm. Ramutówko, par. MiszewoMurowane, odl. o 16 w. od Płocka a 2 w. od Wisły. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową, urząd gminny, 25 dm. , 372 mk. , 1056 mr. gr. dobr. , 225 nieuż. W 1827 r. 16 dm. , 180 mk. Niegdyś gniazdo rodziny Miszewskich, potem ną Miszki Miszkas Miszkawica Misundy Miszkeniszki leżało do Jaszczołtów i Lasockich. Kościół parafialny tutejszy odznacza się oryginalną budową. Forma jego jest krzyżowa, ramiona zaś tego krzyża tworzą od wschodu presbiteryum, od północy zakrystyą, od południa kaplicę, a od zachodu babieniec czyli kruchtę. Sam środek kościoła łączy cztery ramiona krzyża, ma postać ośmiościenną i to stanowi właśiciwą nawe. Dach na tej nawie zbiega się do jednego punktu, małą zakończonego wieźyczką, na innych częściach kościoła jest zwyczajny. Założycielem tego kościoła był ksiądz Jakób Jaszczołt, proboszcz katedralny płocki dziedzic M. Wedle śladu w aktach miejsco. wych, budowa jego rozpoczętą była w r. 1441, a w r. 1446 ukończona. We dwa lata później, dopełnił poświęcenia Paweł Giżycki, biskup płocki, nadawszy poprzednio plebanowi dziesięciny na wsi Rękocicach, przez proboszczów płockich dawniej pobierane. Wnosząc z kształtu okien i wnęków, niemniej sklepienia nad częścią kapłańską, kościół ten wystawiony był w stylu ostrołukowym. Osobliwość jego polegała na ośmiobocznym kształcie nawy, której pierwotne sklepienie na jeden filar zebrane było. Sklepienie to runęło w skutek uderzenia pioruna i dziś prostym sufitem z desek jest zastąpione. Część kapłańska dochowała się prawie w całości, gwiaździste żebrowanie sklepienia zbiega się w niej do czterech punktów, herbownemi tarczami otoczonych. Na jednej z tych tarcz znajduje się herb Gozdawa, na drugiej Lubicz, na dwóch zaś stronach Przerowa. Równie dobrze zachowaną jest zakrystya, do której nie z części kapłańskiej, ale z nawy kościoła prowadzą drzwi żelazne z kamiennem obramowaniem. Wnętrze kościoła dziś nic starożytnego nie przedstawia. Ołtarze są nowsze, zgrabne jednak i niezłej roboty. W wielkim umieszczony jest krucyfiks z drzewa dłutowany, po bocznych obrazy ś. Katarzyny i Nawrócenia ś. Pawła, oraz ś. Anny, bardzo dawny, przez niejakiego Wojciecha Kosińskiego fundowany. Zwraca także uwagę starożytna gotycka ambona. Ma ona kształt ośmioboczny bardzo prosty, ściany zaś u góry i dołu pięknie rzniętym z drzewa filigranem przyozdobione. W zakrystyi były niegdyś bardzo ciekawe zabytki, z tych osobliwsze kielich z pateną, krzyż i monstrancya, a raczej szczątki tych sprzętów dotąd się przechowały. Kościół ten przez czas zrujnowany, restaurowany był w r. 1834, a następnie w 1860 i w 1880 r. kosztem parafian. W zachodniej stronie wsi znajduje się nie wielkie grodzisko, kopiec z wklęsłością na wierzchu. Obwód jego wynosi 120 kroków, wysokość może około 8 łokci, a otwór. czyli wklęsłość górna 8 kroków, w dłuższym 9 a 4 w krótszym kierunku wymierza. Przed kilkunastu laty właściciel wsi sadząc na tym kopcu drzewa, miał sposobnośó przekonać się, że wnętrze jego jest wypełniono gruzom. Lu dność tej wsi trudni się wyrobem sukna grubego. Tutejszy ogród dworski odznacza się malowniczem położeniem i piękną pasieką. Ogród ten założony został w 1750 r. M. Mu rowane, par. dek. płocki 748 dusz. Folw. M. Murowane z wsią M. Murowane, Biało brzegi i Klaczkowo. W 1866 r. rozl. fol warczna wynosiła mr. 1145. Wś M. Muro wane os. 28, z. gr. mr. 320; wś Białobrzegi os. 8, z gr. mr. 154; wś Klaczkowo os. 4, z gr. mr. 16. 8. M. Garwackie, wś, pow. płocki, gm. Ramutówko, par. Bodzanów odl. o 18 w. od Płocka. Posiada kościół filialny, ma 4 dm. , 137 mk. , 718 mr. gr. dobr. Dobra M. Garwackie składają się z folw. Krawięczyn, MiszewkoGarwackie i Stanowo wraz z karcz mą i młynem wodnym nad rzką Mutawą obej mują do 1498 mr. obszaru, w tem gruntu or nego 1244 mr. Kościół w M. Garwackim był erygowany w r. 1445 przez Jana Garwackiego z M. , a przez Pawła Giżyckiego, bisk. pło ckiego, r. 1452 erekcya onego potwierdzona. Był więc pierwiastkowe parafialnym i miał nadane przez tegoż Jana Garwackiego trzy ła ny chełmińskie ziemi i łąkę zwaną Okrąglica z miejscem na sadzawkę przydatnem, oraz dziesięcinę z wsi Miszewka i Małoszewa. Gdy jednak później dla szczupłego uposażenia, oso bnego plebana utrzymać nie mógł, dekretem konsystorza płockiego z 10 paźdz. 1784 r. zo stał do kościoła parafialnego w Bodzanowie przyłączony. W r. 1848 ówczesny dziedzic M, Garwackiego i Małoszewa, Onufry Bromirski, zamknąwszy kościół miszewski, pro boszczowi bodzanowskiemu obowiązków du chownych sprawować nie dozwalał i gruntów kościelnych wydać nie chciał. Br, Ck. Miszkaśce 1. zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 44 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. kat. 2. M. , wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, o 52 w. od Wilna, 4 dm. , 21 mk. 9 prawosł. , 12 kat. . Miszkas. genitiv miszko, po litewsku w narzeczu żmudzkim las. Miszkawica, węg. Miskarovicza, wś, hr. beregskie, kościół filial. . gr. katol. , lasy, 109 mieszk. Miszkeniszki, folw. szlach. , pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Szyrwinty, okr. wiejski Wazguny, o 14 w. od Szyrwint a 65 w. od Wilna, 1 dm. , 9 mk. kat. , własność Grabowieckiego. Do dóbr M. należą wsie Tomaszyszki i Tałucie, oraz zaśc. Wiesiołówka. Miszki 1. wś włośc, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Duniłowicze o 5 w. , okr. wiejski Pachowszczyzna, 18 dusz rewiz. ; na Miszucie Miszkańce leży do dóbr rządowych Pachowszczyzna. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. gawrańska. Miszki al. Myczki, wś, pow. zwinogrodzki, należała niegdyś do dóbr Lisianka ob. . Miszkiele i. wś włośc, pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. Niemenczyn, okr. wiejski Padziuny, o 7 w. od gminy, 11 dusz rewiz, ; należy do dóbr rząd. Giejany. 2. M. , zaśc. włośc. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 47 w. od Wilna, 1 dm. , 13 mk. kat. J. Krz. , Miszkiewicze, zaśc, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, gm. Siedlicko, okr. wiejski Paszele, o 6 w. od gminy, 5 dusz rew. ; należy do dóbr Gieranony, Korwina Milewskiego. Miszkiewicze al. Miszkowce, wś, pow. owrucki, na zach. od miasta powiat. ; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 32 34. Miszkińce 1. wś włośc, pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Niemen czyn, o 6 1 2 w. od gminy a 28 1 2 w. od Wil na, 4 dm. , 49 mk. kat. ; należy do dóbr Czarny Dwór, Parczewskich. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. Rzesza, okr. wiejski Niemenczynek, o 8 w. od gminy a 35 w. od Wilna, 1 dm. , 21 mk. kat. 4 du sze rewiz. . 3. M. , wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Podberezie, okr. wiejski, Wiżulany, o 7 w. od Podberezia, 16 dusz rewiz. ; należy do dóbr Pikieliszki, Rudolfa Pisanki. 4. M. , w spisie urzędowym Miszczkincy, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. i okr. wiejski Gedrojcie o 1 1 2 w. , 8 dusz rewiz. ; nale ży do dóbr okmiańskich Jasieńskiego. 5. M zaśc, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Ge drojcie, okr. wiejski Wielki Dwór. o 7 w. od gminy, 12 dusz rewiz. ; należy do dóbr Ambrożyszki, Bolesława Jeleńskiego. 6. M. , zaśc. szlach. nad bezim. potokiem, pow. wileński, w 3 oki. polic, o 37 w. od Wilna, 2 dm. , 14 mk. katol. 7. M. , zaśc. szlach. , pow. wileń ski, w 3 okr. polic, o 47 w. od Wilna, 2 dm. , 14. mk. kat. J Krz. Miszkinie, wś, pow. sejneński, gm. Hołny Wolmera, par. Berzniki, odl. 14 w. od Sejn, ma 52 dm. , 328 mk. W 1827 r. 25 dm. , 310 mieszk. Miszkinie 1. wś włośc, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. Polany, okr. wiejski Dziegieniewo, o 7 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; na leży do dóbr rząd. Tołociszki, 2. M. , wś, pow. rossieński, par. pogromoncka. 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. chwałojnska, 24 dusz, 88 dzies. ziemi. J. G. Miszkinis, jez. w pow. święciańskim, na wsch. od jez. Kretony. Miszkinis, wś, pow. szawelski, gm. podubiska, dusz 4, ziemi 65 dzies. Miszkiszki l. zaśc. włośc. nad jez. Żeżabry, pow. wileński, w 3 okr. polic. , o 70 w. od. Wilna, 3 dm. , 33 mk. kat. 2. M. , zaśc włośc, pow. wileński, w 3 okr. polic, o 64 w. od Wilna, 2 dm. , 28 mk. kat. Miszkowa góra, w płn. stronia Nowoszyna, pow. doliński, pod 48 54 30 płn. szer. a 4P 33 wsch. dłg. od F. , na praw. brz. Dziadycza, dopływu Mizuńki. Szczyt 576 m. Miszkowce, ob. Miszkiewicze. Misztowe pólko, wzgórze 322 m. wys. znak triangul. , pod 50 23 40 płn. szer. a 4P 5 wsch. dłg. od F. , w płn. wsch. stronie Kadłubisk, pow. cieszanowski. Miszkowice, węg. Miskolcz, st. dr. żel. ci skiej, o 87 kil. od Koszyc Miszkowska, gmina, pow. witebski, w 2 okr. polic, zarząd w Terespolu, 1162 dusz; poprzednio własność Aleksego Ciechanowskiego; dziś Kroneberga. Miszkucie 1. okol. szlach. , pow. oszmiań ski, w 1 okr. polic, o 10 w. od Oszmiany, 8 dm. , 37 mk. kat. 2. M. , zaśc szlach. , tam że, o 10 w. od Oszmiany, 2 dm. , 12 mk. kat. 3. M. , folw. , pow. miński, własność Krasow skich, razem z folw. Ojceniewo około 7 i pół włók. J. Krz. Miszkuciszki, okol. szlach. , pow. oszmiań ski, w 1 okr. polic, gm. Polany, okr. w. Oszmiana, 6 dusz rew. J. Krz. Miszlauken al. Pritzkehmen, niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. piłkałowski, st. p. Mai3wiszki, okr. urz. stanu cywil. Spullen. W 1856 r. 106 mk. Kś. Fr. Miszniewicze, . dobra u zbiegu Usyski z Obo lem, pow. horodecki, w 1 okr. polic, 7 okr. sąd. witebski, o 25 w. od Horodka; własność Skorobohatych, dawniej Galofów; 106 dusz i 790 dzies. ziemi dworsk. ; cerkiew pod wezw. św. Jana Chrzciciela. Jest tu zarząd gminy, liczą cej 1045 dusz. M. K. Miszniuny, wś rząd nad jez. Szeszole, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Szyrwinty, okr. wiejski Szeszole, o 12 w. od Szyrwint a 60 w. od Wilna, 34 dm. , 386 mk. kat. ; należy do dóbr rząd. Szeszole. Misztale, część wsi Lisiejamy, pow. ciesza newski. Miszten George al. Szaggattpurwen, niem. , wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Kukoreiten, okr. urz. stanu cywil. Lappienen. W 1856 r. 139 mk. Kś. . Fr. Misztołtany, wś, pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. Soleczniki, okr. wiejski Kamionka, o 6 w. od gminy a 37 w. od Wilna, 8 dm. , 55 mk. , w tej liczbie 52 kat. , 3 żyd. 38 dusz re wiz. ; należy do dóbr Trudy, Kurzątkowskich. J. Krz. Misztuny, wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Olkieniki, okr. wiejski Nopiszki, o 44 w. ód Trok, 18 dm. , 202 mk. kat. 94 dusz rewiz. . Miszucie l. lit. Myszutin, dwór nad rz. Mi Misztuny Miszkuciszki Miszkucie Miszkowska Miszkowce Miszkowa góra Miszkiszki Miszkinis Miszkinie Miszkińce Misztołtany George Miszniuny Misztale Miszniewicze Miszki Miszkiele Miszkiewicze Miszlauken Mitek Mitawa Miszki nią, pow. telszewski, okr. polic. sałancki, o 57 w. od Telsz, 53 mk. , gorzelnia 1859, 2. M. , wś, pow. rossieński, par. szyłelska. 3. M. , wś, pow. szawelski, b. własn. Ant. Żukówskiego. A. K. Ł. MiszurynRóg MiszurinRoh al. Horodek, w dokum. Miszuryna Słoboda, Mieszuryn Róg, Muszuryn, wś kośc. na praw. brz. Dniepru, pow. wierchniednieprowski gub. ekaterynosławskiej, na płn. zach. od miasta powiat. ; 3000 mk. , 2 cerkwie, 2 jarmarki, przystań; starożytna, niegdyś warowna i ważna pozycya strategiczna na pograniczu. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 745; Wieliczko, i III, 273, 284, 471, 483, 486. J Krz. Miszuty 1. wś rząd. , pow. święciański, w 4 okr. polic, gm. Wojstom, okr. wiejski ruskosielski, o 4 w. od gminy a 80 w. od Święcian, 10 dm. , 96 mk. , w tej liczbie 65 prawosł. , 31 kat. 35 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Wojstom. 2. M. , wś włośc, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Łucka, okr. wiejski Borejki, o 15 w. od gminy a 77 w. od Dzisny, 4 dm. , 55 mk. 28 dusz rew. należy do dóbr Borejki, Lubeckich. J. Krz. Miszuty al. Miszutyno, wś, pow. suraski, w 3 okr. polic, gm. wymniańska, 49 dusz. Miszutyno, ob. Miszuty, Mitak, prawy dopływ Zizi, prawego dopływu Prutu. Mitarce, Miturce Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 266, miejscowość w południowej części gub. kijowskiej, w pow. lipowieckim lub humańskim, ob. Ltpowiec, t. V, 287 1. Mitawa, po niem. Miau, po łot. Jelgawa al. Leela Jelgawa, niegdyś stolica ks. Kurlandyi i Semigalii, dziś miasto gł. gub. kurlandzkiej, nad rz. Aa, przy ujściu do niej Drykszny, na płaszczyźnie, często podlegającej zalewom; odl. o 41 w. od Rygi, 404 od Rewia, 587 od Pe tersburga a 661 w. od Warszawy. M. ma 23382 mk. w 1816 r. było tylko 9764 mk. , głównie Niemców i przeszło 5500 żydów w 1863 r. było 305 Polaków, dziś znacznie więcej, 200 sklepów, 26 fabryk, głównie wy robów z cyny i drutu. Prowadzi dość oży wiony handel przez Rygę, do której wysyła się produktów na 800000 rs. , przywozi zaś na 1 mil. rs. Handel ogranicza się głownie na lnie, zbożu i siemieniu lnianem Miasto ob szernie i pięknie zabudowane, posiada 6 kościołów, między temi cerkiew, 3 kościoły ewangielickie niemiecki św. Trojcy i łotew ski św. Anny, kościół reform. i kośc. katoli cki pod wezw. św. Jerzego, wzniesiony z muru w 1634 r. przez ks. Inflant, Kurlandyi i Se migalii paraf. dek. kurlandzkiego liczy 2550 wiernych; dalej 3 synagogi, gimnazyum, założone w 1775 r. przez Piotra Birona, ks. kur landzkiego w 1875 r. obchodzono stuletni jubileusz, z gabinetem fizycznym i przyrodni czym, oraz liczną biblioteką przeszło 25000 tomów, szkołę realną, szkołę okręgową ży dowską, 7 szkół miejskich, wiele prywatnych, szpital, dom dla obłąkanych, teatr, więzienie, muzeum prowincyonalne, 2 księgarnie i 3 dru karnie; trzy towarzystwa naukowe. M. jest rezydencyą gubernatora cywilnego, zarządu powiatu mitawskiego i okręgu dobleńskiego, komitetu szlacheckiego, towarzystwa kredy towego i towarzystwa wzajemnego ubezpie czenia od ognia, oraz 2 kas oszczędności. M. założona w 1271 r. przez w. mistrza Konrada von Mandern, zwanego Medem, który zbudo wał zamek, przebudowany następnie przez ks. Ernesta Jana Birona na wzór pałacu zimo wego w Petersburgu, była od 1566 1795 r, stolicą książąt kuriandzkich, poczem od 1795 r. zamieniona na miasto gubernialne. Na po czątku XIX w. żył tu przez lat kilka późniejszy król Ludwik XVIII ze swoim dworem. W 1812 r. była w M. przez czas niejaki głó wna kwatera marszałka francuzkiego Macdonalda. M. połączona jest dr. żel. z Rygą o 40 w. i st. dr. lipawskiej Możejki o 89 w. . Mitawski powiat ma na przestrzeni 4394 w. kw. 149000 mk. Dzieli się na 2 okręgi dobleński al. mitawski 2548 w. kw. i bowski bauski 1846 w. kw. Co do podziału na pa rafie ob. art. Kurlandya t. IV, 919 2. Mitawskie sstwo grodowe, leżało w księstwach Kurlandyi i Semigalii. Podług ustawy za sadniczej zarządu tych księstw, na sejmie w r. 1617 uchwalonej, do juryzdykcyi tego grodu należały miasta i zamki Mitawa, Bowsk, Nehogutr, Ekawa, Ealdona, Sessawa, Grentzhaff i Doblena. W r. 1794 wraz z całą Kurlandyą i Semigalią przeszło pod panowanie rossyjskie. J. Krz. Mitek al. Bronowizna, os. młyn. , pow. noworadomski, gm. Rząśnia, par. Pajęczno. Należy do Gawłowa ob. ; 1 dm. , 30 mr. Mitczenki, wś nad rz. Tytczą, pow. konotopski gub. czernihowskiej, o 19 w. od Konotopu, przy trakcie z Połtawy do Warszawy, 367 dm. , 3175 mk. ; gorzelnie, jarmark. Mitewszczyzna, urzęd. nazwa wsi Miciowszczyzna ob. . Mitiakiuskaja, stanica w ziemi wojska dońskiego, w okręgu donieckim, nad D3ońcem, 1400 mk. , cerkiew, jarmarki na bydło, stacya pocztowa, 45 w. na płn. zach. od stacyi Kamińskiej. Jedna z najdawniejszych osad na Donie. Mitianiszki, dobra, pow. wiłkomierski, w 1 okr. polic Pogiełoże o 23 w. , gm. , parafia i st. poczt. Szaty o 2 w. , przy gościńcu z Żejm do Szat, o 13 w. od st. dr. żel. lipaworomeńskiej Żejmy; 80 włók, grunta lekkie, żyzne, własność Montwiłłów. Do M. należą Mitianiszki Mitiakiuskaja Mite Mitczenki Mitarce Miszuryn Miszuty Miszutyno Mitak Mitkiszki 1 Mitków Mitkowa Mitkowe pole folwarki Szaty, Pawluki i Pakście. W Pakściach jest młyn parowy i wodny na Abeli. Mitki, folw. , pow. mozyrski, około 29 włók ziemi, własność Jabłońskich. Milki al. Nitki, niem. Mitken al. Nittken, wś, pow. jańsborski, st. p. Drygały okr. urz. sta nu cywil. Monety. Istniały już w 1481 r. Fryderyk v. Heidek, ssta piski, sprzedaje r. 1535 swym poddanym w Mitkach Łukaszo wi, Stankowi, Bojniowi Boyne, Szczepanowi Stzeppan, Witowi i Józefowi, braciom, Jagustynowi Jegustin, Mikołajowi, Brunakowi, Wawrzyńcowi, oraz Jakubowi i Stańkowi Bzu rom, tudzież Jakubowi Bzurze Bszchura i Stańkowi Bagińskiemu 2 włóki nadwyżki, włókę za 5 kop ob. Kętrz. O ludn. polsk. , str. 437. Kś. Fr. Mitkiany 1. wś, pow. święciański, w 2 okr. polic, gm. Kukuciszki, okr. wiejski Galiniszki, o 14 w. od Kukuciszek, 11 dusz rew. ; należy do dóbr Naniszki, Broniszów. 2. M. , zaśc. szlach. , pow. święciański, w 2 okr. po lic, o 64 w. od Święcian, 1 dm. , 13 mk. kat. 3. M. , zaśc. szlach. , pow. święciański, w 2 okr. polic, o 64 1 2 w. od Święcian, 3 dm. , 27 mk. kat. J. Krz. Mitkiewicze al. Mitkowicze, wś nad lew. brz. rz. Łani, pow. słucki, w gm. hrycewickiej, przy drodze wiodącej z Ostrowczyc do Łognowicz; ma osad 14, miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki obfite. A. Jel. Mitkiszki 1. w spisie urzęd. Miszkiszki, do bra rządowe, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Malaty, okr. wiejski Kazimirowo, o 4 6 w. od Malat. W skład dóbr wchodzi wś Kojrańce 29 dusz rew. i trzy zaśc. M. , z których jeden ma 12, drugi 20 a trzeci 14 dusz rewiz. 2. M. , folw. i wś, na lew. brz. Wilii, poniżej Kiernowa, pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Jewie, okr. wiejski Aleksandryszki, par. kat. Zośle dawniej Poporcie, o 11 w. od Jewia, 823 dzies. rozległ. , 45 dusz rewiz. Folw. ma 1 dm. , 17 mk. kat. , wś zaś 8 dm. , 110 mk. , w tej liczbie 4 prawosł. , 106 katol. ; własność Górskiej. Do dóbr M. należy jeszcze wś Łatysze. Od M. do Ordziszek liczne kurhany. Pod wsią miała miejsce potyczka w d. 24 mar ca 1863 r. pomiędzy powstańcami a wojsk, boss. 3. M. , zaśc. szlach. nad Wilią, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 23 w. od Trok, 1 dm. , 10 mk. kat. 4. M. , zaśc szlach. nad rz. Dumiek, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 33 w. od Trok, 1 dm. , 19 mk. , w tej liczbie 5 kat. i 14 prawosł. w. ross. . J. Krz. Mitków al. Mitkiw, Mistkeu, wś parafialna, pow. kocmański, na granicy Bukowiny z Galicyą, na prawym brzegu Dniestru, przy ujściu j pot. Kizy do Dniestru. Od zach. leży wś Brodek, od płd. zach. Okna, a od wsch. Onut i Samuszyn Zamuszyn. Przez obszar M. płynie pot. Kiza, napływający z ooszaru wsi Okna zwanej. Dwór, folwark i młyny. Liczy mk. na obszarze gminnym 787, dworskim 21, razem 808 r. 1880. W miejscu parafia grecko nieunicka. St. p. Okna. Właśc. G. i M. Missier i H. Aywas. Br. G. Mitkowa al. Mitkówka, os. nad rz. Pridołżek, pow. nowozybkowski gub. czernihowskiej, w 1670 r. przez starowierców założona. Ma 495 dm. , 3033 mk. , 2359 dzies. ziemi, 2 cerkwie. Mitkowe pole, miejscowość nad Wiedroszą, niedaleko Dorohobuża, pow. dorohobuski gub. smoleńskiej, pamiętna bitwą 1499 r. , w której ks. Konst. Ostrogski dostał się do niewoli. Mitkowicze 1. dobra, pow. połocki, w 1 okr. polic, 2 okr. sąd. o 60 w. od Potocka, przy drodze pocztowej z Lepla do Witebska. Ziemi 719 dzies. , własność niegdyś Piadziewiczów, następnie Spasowskich, dziś Czunichina. Była tu niegdyś kaplica katol. par. Bieszenkowicze. 2. M. , ob. Mitkiewicze, K. M, Mitkówka, właśc. Ckarkówka ob. . Mitkowo 1. w spisach urzęd. Miśkowo, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic. , gm. Prozoroki, okr. wiejski Błoszniki, o 9 w. od gminy; 9 dusz rew. ; należy do dóbr Błoszniki, Hałdziewicza. 2. M. , dobra, pow. połocki, w 2 okr. polic, gm. w miejscu, 150 dusz rew. ; gm. M. liczy 489 dusz. J. Krz. Mitkowszczyna, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Jody, okr. wiejski Rafałowo, o 7 w. od gminy, 12 dusz rewiz. ; należy do dóbr Rafałowo, Łopacińskich. Mitkowszczyzna I. wś włośc, pow. orszański, w 1 okr. polic Orsza, gm. wysocka o 6 w. , zapasowy skład zbożowy wiejski. 2 M. , wś nad rz. Ułą, . pow. lepelski; prze prawa promem przez Ułę. J. . Krz, Mitkuny, wś, pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Sapieżyszki, odl. 52 w. od Maryampola, ma 19 dm. , 199 mk. W 1827 r. par. Godlewo, 15 dm. , 81 mk. Ob. Freds Dolna. Br. Ch. Mitkuny, wś, pow. szawelski, gm. krakowska, 23 dusz, 253 dzies, ziemi. Mitkuszki 1. wś włośc. , pow. wileński, w 3 okr, polic, gm. i okr. wiejski Podberezie o 5 w. , o 30 w. od Wilna, 13 dm. , 214 mk. , z tego 16 prawosł. , 198 kat. , 42 dusze re wiz. ; należy do dóbr Podberezie, Ildefonsa Hurczyna. 2. M. , os. karcz. , tamże, 1 dm. , 10 mk. żydów. J. Krz. Mitłuszyno błoto, uroczysko około wsi Lipowo, pow. czehryński; ob. Arch. J; Z. R. , cz. VI, t. 2, 256. Mitoka 1. z przys. Mitoką i Dragomirną, wś paraf. , pow. suczawski, na pograniczu Bukowiny z Mołdawią; od płn. zach. leży wieś Kupareńko, od zach. Petrowce, Lipoweny i Miszuryn-Róg Mitkowicze Mitkówka Mitkowo Mitkowszczyna Mitkowszczyzna Mitkuny Mitkuszki Mitki Mitkiany Mitkiewicze Mitłuszyno Mitschullen Mittel Nowe Ickany; płn. część zajmują obszerne la sy i przys. Dragomirna, gdzie wznosi się kla sztor, 1602 r. przez metropolitę mołd. Anastazego Krymkę fundowany; zbudowany w stylu bizanckim, o pięknej wieży. Z lasów tych wypływa pot. Dragomirna; płynie na płd. przez przys. Dragomirna, następnie łąki mitockie, w dalszym biegu odgranicza obszar M. od Lipowen i Ickan Nowych i zlewa swe wody do Suczawy. Wzniesienie wsikoło cerkwi wynosi 372 m. Par. greckonieunicka w miej scu. St. p. także w miejscu. Liczba mk. 2540 r. 1880. Własność funduszu religijnego. 2. M. Ormiańska, niem. ArmenischMittoka, część miasta pow, Suczawy. 3. M. al. Mittoka, za kład stadniczy dla poprawy rasy koni i folw. , w obrębie gm. Fratowiec Nowych, pow. radowiecki. Br. G. Mitoszyn, węg. Marcalfalu, pusta, należąca do obszaru gm. Beseniowy, w hr. liptowskiem Węgry, na prawym brzegu Wagu, liczy dusz rz. kat. 13, ewang. 20, nieun. 3, żyd. 11, razem 47. Ob. Beseniowa. Br. G. Mitręga, rz. w pow. będzińskim; poczyna się przy osadzie Mitręga, na płd. zach. Ogrodzieńca; płynie w kierunku płn. zachod. pod Młynkiem, pomiędzy Łazami i Ząbkowicami, przerzyna drogę żel. warsz. wied. , płynie pod Chruszczobrodem i za Sulikowem, poniżej Sie wierza wpada z lew. brz. do Czarnej Przemszy. Długa 14 wiorst. J. Bliz. Mitręga, os. włośc. nad rzeczką t. n. , pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Ciągowice. Ma 6 dm. , 35 mk. , 20 mr. Mitrochówka, zaśc, pow. święciański, ob. Dworaniewo. Mitrofanówka, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Podberezie, okr. wiejski Adamejciszki, o 8 w. od gminy, 50 dusz rewizyjn. ; należy do fermy rządowej Żemajtele. J. Krz. Mitropolia, folw. , pow. nowogródzki, pod samym Nowogródkiem, około 80 mr. obszaru, w 1868 r. dany w nagrodę urzędnikowi Ragożynowi. A. Jel, Mitrowo, wś, pow. siebieski, w 1 okr. polic, gm. kamieniecka, 25 dusz. Mitrowszczyzna, 1. wś, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm. Radoszkowicze, okr. wiejski Głowacze Hołowacze, o 8 w. od gminy, 7 dusz rewiz. ; należy do dóbr Nowy Dwór, Wołodkowiczów. 2. , M. , folw. , pow. miński, 8 włók obszaru, od 1872 r. własność włościani na Kupryana. A. Jel. Mitrzyszki, w spisach urzęd. Mitryuszki, wś, pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. i okr. wiejski Muśniki o 6 w. , 7 dusz rewiz. ; należy do dóbr Muśniki, Siesickich. J, Krz. Mitschullen, niem. , ob. Miczuły. Mitszen al. Sassupsehnen, niem. , wś na Litwie prask. , pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, okr. urz. stanu cywil. Warnen. W 1856 r. 115 mk. i 1060 mr. obszaru Kś. Fr. Mittel niem. , znaczy średni, środkowy. Mittelber, dok. Mitlburg, nazwa góry nad N. Targiem, wymieniona w przywileju funda cyjnym tego miasta przez Cedrona, wojewodę krak. , r. 1238 jako dana słudze wojewody Al bertowi dla założenia osady Morawski, Sąd. I, 83. Z powodu najścia Mongołów osady nie założono. Mac. Mittelberg l. niem. , wyb. , pow. wejherowski, st. p. Kielno. 2. M. , niem. , wyb. do Warzna należące; pow. kartuski, st. p. Kielno. Mitteldorf, niem. , dobra ryc, pow. morąski, st. p. Zalewo 5 kil. odl. , okr. urz. stanu cywilu. Kuppen. Roli orn. i ogr. 168 ha, łąk 23, pastw. 20, bora 45, nieuż. 8, wody 1, razem 265 ha. Czysty dochód z gruntu 2595 mrk. Dobywanie torfu. W 1856 r. 78 mk. Mittelfelde niem. , dobra ryc na Pomorzu, ze st. p. , 15 kil. na płd. odm. pow. Dramburg. W górzystej okolicy, ma ostry klimat; gleba piaszczysta, w okolicy duże lasy. W 1878 r. 23 mk. ewang. Poczta osobowa idzie z Dramburga na M. do Callies. Kś. Fr. MittelFriedrichsberg, wś, pow. złotowski, st. Kujan, par. kat. Zakrzewo, ew. Złotowo, szkoła w miejscu; ma 616 73 mr. obszaru, 63 bud. , 20 dm. , 140 mk. , 13 kat. , 121 ew. Okr. urz. stanu cywil. Stawnica. Mittel Geyersdorf, ob. Dębowa łąka. Mittel Glomkau niem. , ob. Gołębiewo średnie i Rumianowo, Mittel Goldmansdorf, ob. Bzy pośrednie. Mittelgrat, ob. Grań pośrednia, . Mittelgrossen bohrau, ob. Barowo 3. MillelGrzibno, ob. Grzybno. Mittelgut niem. , wś. na pol. prusk. Mazurach, pow. ostródzki, st. p. Bieża, okr. urż. stanu cywilu. Olsztynek. W 1850 r. 116 mk. Miltellhaken niem. , wyb. pow. gdański, nad Bałtykiem, na Mierzei fryskiej, należy do Sztutowa, gdzie jest st. p. Kś. Fr. Mittelhof niem. 1. dobra koronne, w pow. i okr. mitawskim, par. zessawska Sessau. 2 M. , folw. dóbr. , AltAuz w pow. i okr. tukumskim, par. auceńska Auz. 3 M. , folw. dóbr Zirau, w pow. i okr. hazenpockim, paraf. zakonnohazenpocka OrdensHa senpot. 4. M. , folw. dóbr Laiden, tamże, par. neuhauzeńska Neuhausen. 5. M. , folw. dóbr GrosAswikken, tamże, par. amboteńska Amboten. 6. , M. , folw. dóbr Gaweesen, pow. hazenpocki, okr. grobiński, par. grobińska. Mittelhof 1. folw. do Polskiej Wierzbicy, pow. kluczborski. 2. M. , folw. dóbr Zalesie Salesche, pow. wielkostrzelecki. 3. M. , folw. do Ornontowic, pow. pszczyński. 4. M. , folw. do Mizerowa, pow. pszczyński. , 5. M. , folw Mitki Mitoszyn Mitręga Mitrochówka Mitrofanówka Mitropolia Mitrowo Mitrowszczyzna Mitrzyszki Mitszen Mittel niem Mittelber Mittelberg l Mittelhof Mittelmuehle Mittelmark Mittel Mitoszyn Mittelhuette do Gołaszowic, pow. pszczyński. 6. M. , al. Wymysłowice, folw. do Kobierzyc, pow. raciborski. 7. M. , zamek w. Giessmansdorf, pow. bolesławski. 8. M. , folw. do OberSchwirk lan, pow. rybnicki. 9. SI. , folw. do Hohenliebenthal, pow. szumowski. Br. Ch. Mittelhuette niem. , ob. Huta średnia, wyb. do Osia należ. , pow. świecki, par. kat. Płochocin, ew. Osie. Kś. Fr. MittelHufen niem. , ogrody służące mieszkańcom Królewca za ulubione miejsca wycieczek, leżą po za murami miasta. MittelJoduppe al. Jodupp, niem. może średnie Czarnówko wś na pol. prusk. Mazu rach, pow. gołdapski, st. p. i urz. stanu cywil. Gołdap, 144 mk. w 1856 r, Kś. Fr. Mittelmark, ob. Marchia. Mittelmuehle 1. młyn, pow. międzychodzki, nal. do dom. Mościejewa; ob. Średni Młyn, 2. M. , młyn, pow. czamkowski, nal. do gm. i kol. Karoliny; ob. Średni Młyn. Mittelmuehle 1. os. młyn. do Lubania, pow. lubański. 2. M. , do Sabschütz, pow. głupczycki. 3. M. , do Krapkowic, pow. opol ski. 4. M. , do Żórawia, pow. rybnicki. 5 M. , do Rozwodza, pow. wielkostrzelecki. 6. M. , do Szymiszowa, pow. wielkostrzelecki. 7. M, jeden ze Złotowskich młynów, pow. trze bnicki. Br, Ch. MittelPogabien niem. ob. Średnie Pogóbie. MittelPogobien niem. , ob. Średnie Pogóbie. MittelRuda, niem. , ob. Średnia Buda, folw. do Trzebielucha, pow. grudziądzki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Trzebieluch, pow. cheł miński. Kś. Fr, MittelSalpkeim niem. ob. Średni Salpik, wyb. , pow. ządzborski, st. p. Nakomiady. MittelScheikowen niem. , ob. Średnie Szwejkowo, Ki. Fr, Mittelthal, os. , pow. czamkowski; 2 dm. , 6mk. ; nal. do gm. i kolon. Karoliny. Poczta w Siedlisku, st. kol. żel. i tel. w Trzciance. Mittelthal niem. , wyb. , pow. rastemborski, st. p. Dryfort. MittelUpalten niem. , ob. Średnie Upalty, Mittelvorwerk 1. folw. do Neuhammer, pow, bolesławski, 2. M. , folw. do Seifersdorf. 3. M. , folw. do Techirne, oba w pow. bolesławkim. 4. M, folw. do Baumgarten, pow. kluczborski. 5. M. , folw. do Kochcic, pow. lubliniecki. 6. M. , folw. do Habendorfi fol. do Neudorf, pow. Reichenbach. Br, Ch, Mittelwald niem. , os leś. , pow. świecki, st. p. Nowe. Mittelwalde niem. , 1. ob. Międzybórz. 2. M. , ob. Mięciarzyn, 3. M. , ob. Kuwrózek i Mittenwalde, Mittelwalde, miasto nad rz. Nissą, w reg; wrodawskiej, pow. bystrzyckim Habelsohwerdt, pod 50 8 48 szer. i 39 21 16 długością na wzniesieniu 1256 st. par. nad poz. morza. Leży w odl. 1 2 mili od granicy Czech, 130 kil. od Wrocławia a 58 ML, od Kamenz. Po siada kościół par. katolicki, szkołę katol. , urząd miejski, główną komorę celną pograniczną, stacyą pocztową, st. dr. żel. górnoszląskiej. Fabryki tytoniu i płótna i handel płótnem. W 1840 r. 254 dm. , 1763 mk. , w tej liczbie tylko 51 ew. W 1870 r. było 2152 mk. W 1384 r. istniał tu już kościół parafialny. Hussyci spustoszyli M. w 1428 r. W 1590 r. protestanci zajęli kościół i osadzili swego duchownego, lecz już w 1625 r. powrócił katolicki proboszcz. W 1643 r. Swzedzi spalili ze szczętem miasto, które odbudowało się dopiero 1676 r. , Kościół tutejszy upiększony i rozszerzony w 1712 r. , otrzymał w darze obraz Madonny, przesłany przez Innocentego XI Sobieskiemu po odsieczy Wiednia. Obok miasta znajduje się majorat hr. Althann, z pięknym zamkiem, zarządem dóbr, gorzelnią 1 browarem. MittelWarkau niem. , wś, pow. wystrucki, St. p. Auloweehnen, okr. urz. stanu cywil. Budwethen; 149 mk. 1856 r. Mittenwalde 1 folw. , pow. krotoszyński, ob. Międzyborze. 2 M. , pow. bydgoski, ob. Dąbrowo Małe. Mittenwalde 1. al. Mittelwalde niem. , al. Kuwrózek ob. , dobra, pow. toruński, st. p. , Ostaszewo 4 kil. odl. Zawiera 146, 53 ha roli orn. i ogr. , 3. 07 łąk, 0, 63 pastw. , 4, 11 nieuż. . 1, 85 wody, razem 155, 90 ha; czysty dochód z gruntu 2226 mrk. Właśc. Ema Feldt w Toruniu. Par. kat. Świerczynki, ew. Chełmża, szkoła Brąchnówko. M. zostało założone w 1822 r. Ma 10 bud. , 4 dm. . 70 mk. , 38 kat. , 32 ew. 2. M. , kolonia, pow. wystrucki, st. p. Gruenheide. W 1856 r. 37 mk. 3. M. , leśni ctwo, pow. gąbiński, st. p. Malwiszki. W 1856 r. 12 mk. 4. M. , wś, pow. kłajpedzki, st. p. Lankuppen, okr. urz. stanu cywil. PluckenMartin. 5. M. oś. , pow. piłkałowski, st. p. Schorellen. W 1856 r. 23 mk. Kś. Er. Mittlau Mittel, Ober i Nieder, . w 1387 r. Mittelow, wś i dobra, powbolesławski. W 1844 r. Ober M. miało 79 dm. , 483 mk. i szkołę ew. od 1742 r. ; Mittel M. 42 dm. , 263 mk. , Nieder M. 25 dm. , 156 mk. Ludność przeważnie ewangielicka. Mittoka, ob. Mitoka. Mittoszin, węg. Marczalfava, wś w hr. liptowskiem Węgr, , 47 mk. Mitulin, wś, pow. złoczowski, 22 km. na płd. zach. , od sądu powiat. w Złoczowie, 5 km na płd. zach. od urzędu poczt. w Olszanicy. Na wsch i płd. leżą Nowosiółki Zahalczyne, na zach. Słowita, Krzywice i Przegnojów, na płn. zach. Przegnojów 3 ostat. miejsc. wpow. Mitulin Mittoszin Mittoka Mittlau Mittelwalde Kuwrózek Mittenwalde Mittelwalde Baumgarten Mittelthal Mizary Mizany Mitziken Mitzsko Mitzko Mixeln Mius Mitzdauken przemyslańskim. Wody płyną małą strugą, od płd. na płn. , a potem ną zach. i wpadają do t. zw. stawu Przegnojowskiego, utworzo nego przez pot. Przegnojówkę, dopływ Pełtwi. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie ob szaru. Jedna grupa domów zwie się Kowa lem, druga Na granicy. Przez wieś idzie gościniec lwowskozłoczowski. Własn. więk. maroli or. 138, łąk i ogr. 39, pastw. 69, lasu 59; wł. mn. roli or. 994, łąk. i ogr. 225, pastw. 43, lasu 4mr. Wr. 1880 było 861 mk. obszar dwor. Olszaca, między nimi 455 obrz. gr. kat. , 390 rzym. kat. Par. rzym. kat. w Gołogórach, gr. kat. , w. Nowosiółkach Zahalczynych. We wsi jest; Cerkiew, szk. etat. jednokl. i kasa pożycz. gm. z kapit. 376 zł. w. a. W polu zwanem Mogiłki przechowały się kurhany poniszczolie i pozaorywane, w których dawniej znachodzono czerepy i sprzęty kamienne. Także w po lu pod Babiną Kiernicą znaleziono popiel nicę i krzemienne piłki. L. Dz. Mituwa, rzka w gub. kowieńskiej, lewy dopł. rz. Ławeny Lawenaa, pr. dopł. Muszy. Mitwa 1. , rz. w gub. kowieńskiej, prawy dopł. Niemna, wypływa z niewielkiego błota pod wsią Grumkojnie, w pow. rossieńskim, około 5 w. od Dubissy, naprzeciw m. Ejragoły. Z początku płynie w kierunku płd. zchd; I przyjąw8zy z lewej str. rz. Gausantę, przybiera kierunek płn. zachodni, a potem wschodni, poczem, po połączeniu się z rz. Widawią, zwra ca się na płd. wschód i płynie w tym kierun ku do ujścia w Niemen pod Jurborgiem, powyżej którego opływa wś Smukucię. Długość Jej dochodzi do 90 w. ; przy ujściu szeroka do 10 sążni, a głęboka 7 stóp. Spławna na wio snę, na przestrzeni 30 w. od ujścia, poczyna jąc od st. Bardzie. Pod Jurborgiem urządzony jest na M. prom. Z lew. str. M. przyjmuje rzki Upie, Gausantę, Snietołę, Ontwardę i Imstrę z Jodkupką pod wyr. Imstra mylnie podano, że M. Jest dopływem Injstry. Prawe dopływy M. są Okmiena, Olsa, Tydyk, Jodupis, Widawia, Głoble i Kamie. 2. M. , prawy doptyw Prypeci, ob, Mytwa. J. Krz. Mityśce, wś kośc. nad rz. Bożkiem, pow. starokonstantynowski, na płd. zchd. od m. powiat. , ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 291, dodatki 354; 357. Mitzikaweitschen al. Szaiben niem. , wś na Litwie prus, , pow. stołupiański, st. p. Pillupoenen; okr. urz. stanu cywil. Podszohnen. W 1856 r. 174 mk. Mitziken, 1. al. MitzkoMandwill niem. , wś na Litwie prus. , pow. szyłokarczemski. 2. II. , al, IlgaudenPaul niem. , dobra chełm. na Litwie prus, , pow. kłajpedzki, st. p. dr. żel. i i okr. urz. stanu cywil. Proekuls o 7 kil. Razem z folw. Spenden mają 259, 10 ha roli orn. i ogr. , 114, 90 łąk, 12, 80 pastw. , 18 60 nieużyt. , razem 405, 40 ha; czysty dochód z gruntu 2469 mrk, Mlekarnia i hodowla bydła holend, rasy. W 1856 r. 45 mk. , Mitzsko niem. , skrócone, tyle co Mikołaj. Mitzko 1. Bajohr al. Alxnen niem, , wś naLitwie prus. , pow. kłajpedzki, st, p. Pliki okr. urz, stanu cywil. Gr. Jagschen. W 1856 r. 141 mk. , 980 mr. obszaru. 2. M. Mandwill niem. , ob. Mitzken. 3. M. Thewell al. Thewellen niem. , wś na Litwie prus. , pow, szyłokarczemski, st. p, Kallningken, okr. urz, stanu cywil. Spucken. W 1856 r. 90 mk. Mius, rz. , ob. Mijus. Mixeln. Gross al. Gr. Mixten niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Judtschen, okr. , urz. stanu cywil. Lolidimmen. W 1856 r. 99 mk. 2. M. Klein al. Kl. Mixten niem. , wś, pow. gąbiński, st. p. Nemmersdorf, okr. urz. stanu cywil. Austhinehlen. W 1856 r. 93 mk. Mixlauken al. Mitzdauken, Lutkus, Zmhertmchken niem. , majątek chełm. , pow. ragaecki, st. p. Lengwethen 4 kil. odl, okrąg urzędu stanu cywil. Pucken. Zawiera 95, 45 ha roli orn. i ogr. , 15, 32 łąk, 3, 57 nieuż. , 065 wody; czysty dochód z gruntu 771 mrk. Do M. należy także Ruddecken; obejmuje roli orn. i ogr. 10, 98 ha, łąk 1. 02, nieuż. 0. 58. Cały klucz razem ma 127, 61 ha. Kś. Fr. Mizalców, okr. wiejski, pow. newelski, w 3 okr. pol, gm. pieszczańska, 178 dusz. rew. Mizany, folw. w Inflantach, polskich na Ło twie katolickiej, pow. rzeżycki, par. wielońska, dek, rzeżyckołubańskiego, stanowił nie gdyś przyległość dóbr Wielony, które wraz z innemi po Rykach drycańskich odziedziczyli Manteufftowie Obecnie należy do bar. Ry szarda Manteuffla, dziedzica majętności Taunag, położonych w tymże powiecie. Na obsza rze tego folwarku są ślady starożytnego ło tewskiego horodyszcza po łotewsku Pileskalus, po niem. lettischer Burgberg, sięga jącego epoki przedhistorycznej, a z którego w dni pogodne widzieć się. daje wyraźnie 12 wież kościelnych parafii okolicznych, dwa miasteczka prywatne Wielony i Warklany i zwierciadło wód rozległego jeziora Łubanu, błyszczące na samym Już niemal widnokręgu. Mizańską górę zamkową zwiedzał w 1882 r. badacz Łotwy dr. August Bilenstein w towa rzystwie profesorów uniwersytetów krolewiec kiego i dorpackiego, drów Betzenbergera i Stiedy, a wycieczkę do M. opisał wyczerpu jąco w Baltische Monatsschrift str. 731 733. Zarząd gminny i policyjny w miastecz ku Wielonach. G. M. Mizary, wś, pow. łukowski, gm. Prawda, par. Stoczek. Ma 39 dm. , 365 mk. , 922 mr. W 1827 r. wś rząd. , 34 dm. , 232 mk. Mizdrza, rzka śród moczarów, w płd. stronie Polesia, w pow. rzeczyckim, bierze począ Mizalców Mitwa Mittelhuette Mituwa Mizdrza Mitzikaweitschen Miziureńce Mizlicina Mizniki Mizocz tek w okolicy zaśc. Brusiejki, przepływa oko ło wsi Muchojedy i po za nią łączy się z dru gą strugą równoległą, zwaną Kruciejka, która ginie bez ujścia w nizinach błotnych, zajmują cych niezmierną przestrzeń pomiędzy Dernowiczami nad Prypecią i Demidowiczami nad Sławeczną. A. Jel. Mizerka 1. wś i folw. , pow. sochaczewski, gm. i par. Kozłów biskupi, odl. 7 w. od So chaczewa. W 1827 r. 5 dm. . 29 mk. Obecnie folw. M. rozl. mr. 314 gr. or. i ogr. mr. 289, łąk mr. 15, past. mr. 1, nieuż. i place mr. 8; bud. mur. 1, z drzewa 4; folw. ten w r. 1873 oddzielony od dóbr Sucha. 2. M. , os. , pow. kutnowski, gm. i par. Rdutów, 1 dm. , 18 mk. , 1 mr. , należy do Rdutowa. 3. M. , os. , pow. kolski, gm. Drzewce, par. Dąbie, odl. od Koła w. 15, dm. 1, mk. 8. Br. CL Mizerna, pot. górski, spływa z płd. stoków działu Lubania, w pasmie Gorców, w obr. gm. Mizerny, w pow. nowotarskim, płynie górską doliną na płd, przerzyna wś Mizernę, a przyjąwszy od praw. brzegu potok Sygulinę, prze chodzi na wschodni obszar gminy Maniów, gdzie niedaleko młyna Cichorzyna zlewa swe wody do Dunajca z lew. brzegu. Długość bie gu 7 kil. Br. G. Mizerna, wś, w pow. nowotarskim, nad potokiem tejże nazwy, na płd. stoku działu Lubania, w pasmie Gorców, na wsch. od Maniów, a na zach. od Kluszkowiec. Zachodnią granicę tworzy pot. Sygulina, dopływ Mizerny. Zabudowania legły nad pot. Mizerną. Należy de par. łac. w Maniowcach. Do końca zeszłego wieku należała do sstwa czorsztyńskiego. W r. 1777 było tutaj dm. 25, mk. 132; r. 1799 dm. 31, mk. 198; r. 1824 dm. 31, mk. 202; wr. 1869 dm. 32, mk. 227 112 męż. , 115 kob. ; w r. 1880 mk. 237. Według lustracyi z r. 1765 było tu 7 zarębników; opłacali czynszu rocznego złp. 106 gr. 24. Wójtostwo w M. dzierżyły Józefa i Elżbieta Przedolszowskie za przywilejem Stanisława Augusta II z 22 marca 1765. Do r. 1824 M. była własnością rządową. obszar większej posiadłości obejmuje roli ornej 42, łąk i ogr. 13, past. 14, lasu 572 mr. ; mniejszej zaś posiadł. roli or. 186, łąk i ogr. 81, past. 69, lasu 1 mr. Właściciel Antoni Gerzabek. St. p. w Maniowach. Br. G. , Mizerów, niem. Misserau, wś i dobra, pow. pszczyński na Szląsku, odległe 1 1 23 mili od Pszczyny. Obszar dworski należy do dóbr księstwa pszczyńskiego Pless i składa się z folw. M. , Mittelhof i Kleinhof. M. ma 760 mr. roli i 400 mr. łąk; Mittelhof 300 mr. roli i Kleinhof 310 mr. roli i 100 mr. łąk. Gleba żytnia, położenie niskie, bagniste. Wś M. należy do par. kat. w Suścu a ew. w Pszczynie. Jest tu 6 gospodarzy, mających od 20 do 30 mr. roli, 19 ogrodziarzy 4 do 10 mr. i 22 koSłownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 67. morników. Pastwisko wspólne 200 mr. . i 50 mr. łąk. Do M. należą kolonie Borki i Widok. Mizery, wś, pow. sejneński, gm. . i par. Lejpuny ob. , odl 45 w. od Sejn, ma 4 dm. , 42 mk. Mizgała, pustk. , pow. sieradzki, gm. Gruszczyce, par. Wójków, odl. od Sieradza 18 w. ob. Jasionna, Mizgierze, wś, pow. rossieński, par. chwejdańska. Mizginy, wś, pow. rossieński, par. wewirżańska. Miziaków, ob. Miedziaków. Miziakowskie chutory, ob. Miedziakowskie futory. Miziowa, leśniczówka na obsz. dworskim Chlebowic Świrskich, pow. przemyślański. Miziureńce, w dok. Myziuryńce, wś kośc. nad bezim, dopł. Horynia, pow. krzemieniecki, na płd. wsch. od Zahajec; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 1, 79; Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 353. J. Krz. Mizlicina dok. , miejscowość pod Gnie wem, dziś już nieistniejąca, pow. kwidzyński; zachodzi w dok, z 1258 ob. Perlbach, Pr. U. B. , str. 149. Kś. Fr. Mizniki, wś włośc, pow. orszański, w 3 okr. pol. Babinowicze, gm. wysoczańska o 6 w. , zapasowy skład zboża wiejski. Mizocz, w dok. M. Wielki al. Nowy, Miczocz, mko nad rz. Stubłą lub Stubełką, pow. dubieński, w 1 okr. polic. Warkowicze o 14 w. , gm. w miejscu, o 26 w. na wsch. odDubna, a po 30 od Równego i Ostroga, o 12 w. od st. dr. żel. kijow. brzeskiej Zdołbunowo, 8 w. od st. Ozierany na linii ku granicy austr. . Ma 1795 mk. , 1303 mr. gruntów dwors. , 1721 mr. włośc, obszerne lasy sosnowe, dębo we, świerkowe i mieszane. W M. znajduje się cerkiew paraf. , kościół kat. filial. pod wez. ś. Jana Nepomucena, należący do par. Ostróg, synagoga pozwolenie na wybudowanie której dał Feliks Turski, biskup łucki, 12 grudnia 1774 r. , szkółka ludowa 2klas. , browar piwny, garbarnia, apteka, lekarz. Gleba urodzajna, czarnoziem z gliną, rodzi wszystkie gatunki zboża, szczególniej wybornąpszenicę sandomierkę; od 1875 r. plantacye buraków cukrowych. W samem mku jest 101 dm. , zamieszkałych przez żydów trudniących się handlem. Odbywa się tu 13 dorocznych jarmarków, na których sprzedają miejscowe produkty; ważny punkt dla handlu smołą. M. znajduje się w uroczem położeniu, lekko wzgórzystem, wśród gęsto rozrzuconych wsi, otoczonych owocowemi sadami, stanowiących obecnie bogactwo włościan, których w połowie XVIII w. nakłonił do tego ówczesny dziedzic Józef Karwicki, kaszt. zawichoski. Majętność, do której, oprócz mka M. , należą wsie Piwcze, Mizo33 Mituwa Mizerna Mizgała Mizgierze Mizginy Miziaków Miziakowskie chutory Miziowa czyk, Stubło, Bięłaszów, Wielka Moszczanioa, Stupno, folw. Kłopot i os. czynszowa Hurby, położona wśród lasów, jest obecnie w posiadaniu jego prawnuka Józefa hr. Dunina Karwickiego, sędz. honor. okr. dubieńskiego, któremu dostała się z działu familijnego, dopełnionego 1865 roku pomiędzy bratem Franciszkiem, dziedzicem dóbr połońskich, i siostrą Celestyną, zamężną za Alfredem hr. Wodzickim, właścicielką dóbr. lubarskich nad rz. Słuczą. M. posiada piękną rezydencyą murowaną, nad stawem, otoczoną dwoma piętrowymi pawilonami i obszernym cienistym parkiem, założonym w drugiej połowie zeszłego wieku. Miejsce to przed laty kilkudziesięciu słynęło z zabaw i zjazdów. Bywało tu wówczas wielu znakomitych mężów, między innymi często tu gościł Tadeusz Czacki. Za staraniem miejscowego dziedzica w M. stanęła w 1875 r. akcyjna fabryka cukru i rafinerya z systematem dyfuzyjnym, przerabiająca od 80 100, 000 12pudowych berkowców buraków. Fabryka ta podniosła dobrobyt w całej okolicy, tem bardziej, że urodzajność gruntów i bliskie położenie od st. dr. żel. Zdołbunowo i Oziera ny, przyczynia się wiele do ożywienia stosunków handlowych. M. jest bardzo starą osadą, w miejscowem archiwum znajdujemy ślady, że Roku od stworzenia Swiata 6830 Indicta siódmego, od Narodzenia Chrystusa 1322 d. 20 Decembiis Lubart Gedyminowicz, ks. łuckowłodzimierski, nadaje jako fundusz do zamku ostrogskiego dobra pod Łuckiem Różyszcze i Teremne, a pod Ostrogiem sioła Buszczę z dworzyszczem Borszczowieckiem, M. Wielki, M. Mały, Buderaż, Piwczę i Toczewiki, który to fundusz Aleksander, w, ks. litew. , w Grodnie 1498 r. aprobował. Fundusz ten do akt metryki koronnej d. 31 marca 1629 r. w Warszawie przyjęty. Następnie spotykamy donacyą na te dobra ur. Pawłowiczowi, od którego 3 maja 1594 r. kupił je ks. Janusz Ostrogski i do ordynacyi ostrogskiej przyłączył. Pod d. 5 stycznia 1711 r. przed aktami grodzkiemi krzemienleckiemi widzimy zeznanie ks. Aleksandra Dominika Lubomirskiego, ssty sandomierskiego, dożywocia na te dobra ur. Charbijewiczowi, pułkownikowi chorągwi tatarskiej ordynackiej. Około 1720 r. dobra te, jako posagowe, przeszły w dom Duninów Karwickich, na co jednak z powodu istniejącej jeszcze, choć tytularnie, ordynacyi ostrogskiej, nie można było spisać formalnej intercyzy; dopiero, jak widać, dlazlegalizowania tego posiadania spotykamy dokument z d. 17 lutego 1748 r. , obiatowany t. r. l9 lutego przed aktami grodzkiemi łuckiemi, już na imię syna podkomorzego sandomierskiego, autora Systemu reformy Rzeczypospolitej, a mianowicie na imię Józefa Dunin Karwickiego, regenta koronnego, i Heleny z Szembeków, wydany przez ks. Sanguszkę, miecznika w. ks. litew. Od tego czasu dobra te z przyległościami zostają w posiadaniu rodziny Karwickich. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1, 203, 207; cz. III, i 3, 19; cz. V, t. 1, 402 405. J. D. K. Mizoezyk al. Mizocz Mały lub Stary wś nad rz. Stubełką, pow. dubieński dawniej w pow. łuckim, o 2 1 2 w. na płd. wsch. od Mizocza; 202 mk. , 366 mr. ziemi dwors. , 433 włościan. , w bardzo dobrej glebie. Osada starożytna, sięgająca XIV w. , jak świadczy nadanie z d. 20 grudnia 1322 r. Lubarta Gedyminowicza, ks. łuckowłodzimierskiego ob. Mizocz M. należy do dóbr mizockich hr. Józefa Dunina Karwickiego. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1, 203, 207. J. D. K. Mizow, Mizowo, ob. Myzowo. Mizulicze, w spisach urzęd. NizuMoze, wś dawniej szl. a teraz włośc, nad jez. Świr, pow. święciańskij w 4 okr. polic. , gm. i okr. wiejski. Wiszniew o 7 w. , o 56 w. od Święcian, 6 dm. , 58 mk. kat. 21 dm. rew. .. Mizuń, rus. Myzuń z Pszenicznikiem, Kropiwnikiem i Nowym Mizuniem wś, pow. doliński, Główna część wsi M. Stary, odl. o 12 kil. na płd. zach. od sądu pow. i urzędu poczt. w Dolinie; grupa domów najdalej na płd. wysunięta Na Roskołach al. Roszkoło odl. 38 kil. na płd. zach. od Doliny. Cały ten obszar leży między 48 47 a 48 58 płn. szer. i między 41 15 a 41 35 wsch. dłg. od F. Na zach. od niego leży Kaina, na płn. Witwica i Kniaziołuka, na wsch. Nowosielica niżna i wyżną, Pacyków, Wełdzirz, Nowoszyn i Ludwikówka, na płd. Seneczów, na płd. zach. Różanka wyżna i niżna obie w pow. stryjskim. Cały obszar leży w Beskidzie lesistym, w dorzeczu Daiestru. Wzdłuż granicy wsch. płynie na małej przestirzeni Świca, dopływ Dniestru, od płd. na płn. i oddziela M. od Pacykowa i Nowosielicy. Do Świcy wpada w obrębie wsi Mizunka. Wchodzi ona tu od płd. z Seneczowa, płynie środkiem płd. części obszaru krętym biegiem, a w kierunku przeważnie płn. wsch, następnie tworzy na małej przestrzeni granicę od Kalnej, poczem skręca na wsch. i płynąc środkiem płn części obszaru przybiera kierunek płn. wach. , zatrzymując go aż do ujścia. Ze znaczniejszych dopływów przyjmuje Mizunka w obrębie wsi od praw. brz. potoki Jałowy, Sapolej, Sokolin, Pionkę z Trojanem od lew. bYz. , Łysyniec al. Lesenicę, Dziadycz ob. ; od lew. brz. Skoperszczak z Żarwyńcem też z lew. brz. , Sobol, nastający w płd. zach. narożniku wsi, a płynący aż do ujścia wzdłuż granicy od Kalnej w kierunku płn. wsch. , wsch. a w końcu płnwsch. wsch. , Hłuboki, Bystry, Falaczarski z pot. Migłym od praw. brz. , a Tersowanym i Roztoką od Mizow Mizulicze Mizerka Mizuń lew. brz. , Berny i Krajne ob. , zasiloną licznymi dopływami z praw. i lew. brz. , zbierającymi wody z całej płn. kończyny obszaru. Z ważniejszych grup i łańcuchów górskich wymieniamy po praw. brz. Mizunki od płd, ku płn. Kiczerka między Mizunką a pot. Jałowym szczyt 1113 m. , Dauszka ob. między pot. Jałowym a Sapolejem, ze szczytami Dauszka wyzna 1294 m. i Dauszka niżna 1097 m. ; Chom ob. ze szczytem 1347 m. wys. i Petriwec szczyt 1010 m. między pot, Sapolejem a Sokolinem; Szczawna szczyt 1176 m. między Sokolinem a Pionka i Trojanem; Pod Pianulskiem ze szczytem Pianulą 1003 m. między Pionka a Lesenicą; Tarnica 1060 m. i Łysa 1160 m. na praw. brz. Lesenicy. Na lew. brz. Mizunki wznoszą się w płd. stronie obszaru; Czyrak 1251 m. w narożniku płd. zach. , na granicy wsi, między Skoperszczakiem a Żarwyńcem; Pereniż Wielki 1000 m. , Pereniż Mały 956 m. . Krasna 1136 m. i Bukowec między Sobolem a Mizunką ze szczytem 1112 m. wys. ; w płn. zaś stronie wsi Przysłóp szczyt 1012 m. , Pisok 702 m. nad samą Mizunką, a na płn. od niego Czerkiszcze 1126 m. i Luta 1093 m. . W płn. krawędzi nakoniec, na lew. brz. pot. Krajnej, wznoszą się Zasiadka 644 m. , znak triang. , Czerteż 646 m. na granicy płn. . Osi garb 768 m. , znak triang. . Główna część zabudowań wiejskich, Mizuń Stary, leży u podnóża góry Os808, nad dobą Mizunką i nad dolną Krajną, zajmuje tedy płn. wsch. część obszaru 461 m. punkt najniższy. Na zach. od M. Starego leżą przysiołki Hołyszyn i Kropiwnik; na płd. na praw. brz. Mizunki, część wsi Pszenicznik; na zach. od Pszenicznika M. Nowy, między górami Luta a Łysą, na zach. od niego, w dolinie Mizunki, Sołotwina, kol. robotników; na płdzach. krańcu obszaru poszczególne domy Na Roskołach. Własn. więk. rządowa ma roli or. 8, łąk i ogr. 169, past. 235, lasu 26, 767 mr. ; własn. mn. roli or. 1415, łąk i ogr. 2438, past. 1761, lasu 9 mr. W M. są znaczne torfowiska u samych stóp Karpat, na pastwiskach po obu stronach Mizunki. Po lewej stronie, pod lasem, wynosi torfowisko, porośnięte karłowatą sośniną iświerczyną, do 50 mr. , a podobne rozległo się po prawej stronie, od granic Nowoszyna. Występują tu także torfowiska kompletne o formach wypukłych Hochmoore. Dawne tu są i obfite rudy żelazne. Z cetnara tej rudy wytapia się żelaza surowego 18 do 26 funtów. Gatunek żelaza dobry. Siarczyński, rkp. Ossol. 1825. W wielkiej ilości znajdują się t. zw. łupki ałunowe, t. j. iłołupki, zawierające znaczne masy cząstek organicznych, a oprócz tego przymieszki pirytu siarczku żelaza, sprawiające przy wietrzeniu tworzenie się ałunu i wytryolu żelaza. Znajdowano tu także bursztyn koloru zielonawożółtego. O nafcie czyt. Jahrb. der geol. Reichsanst. , 1881, str. 158. W r. 1880 było 2094 mk. w M. Starym, 90 w M. Nowym, a 122 na obsz. dwors, między nimi 296 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Wełdzirzu, gr. kat. w miejscu, dek. perehiński, archidyec. lwowska. Cerkwie są dwie w M. pod wez. Wznies, św. Krzyża, a w Kropiwniku pod wez. ś. Mikołaja. We wsi jest szkoła etat. lklas. , c, k. zarząd lasów i domen i 3 tartaki wodne. W jednym z nich, o 2 gatrach, 2 piłach zwyczajnych i 1nej cyrkularnej wyrabiają rocznie z 1700 mt. kub, drzewa świerkowego i jodłowego, 1100 mt. kub. desek, brusów i łat; w drugim, o 2 gatrach i 3 piłach zwyczajnych z 2500 mt. kub. drzewa 1600 mt. kub. desek, brusów i łat. W trzecim, o 1nym gatrze, 1nej pile zwyczajnej i 1nej cyrkularnej z 300 mt. kub. drzewa świerkowego i jodłowego 180 mt. kub. deszczułek rezonansowych. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do sstwa dolińskiego w pow. żydaczowskim. W lustracyi z r. 1662 rkp. Ossol. , 2834, str. 139 czytamy Ta wieś zasiadła na łanach 10, teraz osiadłych jest 8. Poddanych w tej wsi jest 80. Czynszu dają z łanu po zł. 40, fecit 320 zł. Owsa z łanu po mac 2, fecit zł. 8; za stróża i hajduka dają zł. 60; z młyna dają zł. 50, za karczmę zł. 100. Gęsi z łanu po 2, czyni 3 zł. 6 gr. , 3cia na pana podstarościego. Knr z łanu po 4; 2 z osobna na p. podstarościego. Jajec z łanu po kopie; drew z łanu wozów 6. Dziesięciny owczej 20stą owcę dawać powinni; teraz się dostało owiec 20, po zł. 2, czyni zł. 40. Dziesięciny pszczelnej 10 pień; teraz się dostało pniów 6, po zł. 2, czyni zł. 12. Dziesięciny świnnej od świń 60 po gr. 3, czyni zł. 6. Sarnę jedne dają. Dwa stogi siana zrobić powinni, Kolendy z łanu po gr. 4, czyni zł. 6 gr. 12. Pop daje zł. 2. Kniaź w tej wsi prawo pokazał. Suma prowentu z tej wsi czyni zł. 607 gr. 18. W lustracyi z. r. 1727 rkp. Ossol. , 1420 czytamy Wieś osiadła na łanach 10. Osiadłość poddanych 134 wołowych, podanych z nazwiska, jako to Bordonin, Kucion, Senienioz, Hawrycz, Saszczyn, Kuniczyn, Łabycz, Doczczyn, Czwarniak, Berczyn, Dulak, Pronicz, Kilczyn, Bodyn, Kierewauic, Dudczak, Kimizela, Klewetyn i t. p. ; 89 zagrodników, jako to Nahumowicz, Nagonin, Semaniazyn, Kubarycz, Bursztyn, Hodowanciow, Pryndzolak, Bdzonow, Bełzecki, Halicki, Puskow, Marczyszyn, Pacykowski, i t. p. Wdów dwie. W tej wsi są młyny, przyłączone do arendy zamkowej. Str. 33, , Powinnośoi poddanych tej wsi Pieniędzy czynszowych z łanu jednego po zł. 40, czyni 400 zł. ; za stróża i hajduka zł, 160; za siana stogów 4 winni opłacić zł. Mizoczyk Mizaśce Mizajtele Miżajcie Mizuń 240; kolendnych pieniędzy 8, rybackich 50, za dwie sarny 4, spisńego 10 zł. Kniaziowie płacić powinni za kozaka zł 120, za hajduka 15, z pól pustych. zaś 300 zł. Z gruntu do cerkwi należącego zł. 24. Owsa mac 20, gęsi 21, kur 42, jajec 10 kop; panu podstarościemu na sustentament z łanu jednego gęś jednę, kur 2, a drew na opał co potrzeba. Osobliwie ta wieś za robociznę płaci, jako się w sumaryuszu specyfikować będzie. Taż wieś dziesię cinę owczą, ś winną i pszczelną dawać powin na. Str. 43 zawiera sumaryusz rocznej intraty. Czyni ona 1872 zł. Na str. 49 czyta my Pstrągarnia w M. ze wszystkiem dobrze opatrzona, która zawsze od tej gromady po winna być pstrągami napełniona i pod strażą tamtejże gromady zostawać. W inwentarzu z r. 1758 rkp. Ossol. , 1419, str. 22 do 24 czytamy, j08iadłośc wsi M. 134 wymienia po nazwisku. Wołów 80, byków 46, krów 1J 6, jałówek 20, owiec 635. Powinności wsi Ta wieś że obrócona na pańszczyznę, z tej racyi są jej powinności opuszczone, jednakże dają hiberny złp. 280, , smolackich zł. 190, na koza ka zł. 75, pogłównego na rok cały zł. 58. Ta wieś osiadła na łanach 10. Pstrągów do sa dzawki kop 3. Iwaś Popowicz Mlzuński z grun tu gromadzkiego, którego używa, corocznie płacić ma zł. 40. Poddanych pociężnych znaj duje się 40; robi z nich każdy w tydzień po 2 dni, na rok robocizny wyniesie ciągłej dni 4160. Pieszych, robiących po dni 2, znajduje się 30; na rok wyniesie dni 3120. Pieszych, robiących po dniu jednym, , znaj duje się 50; na rok wyniesie dni 2600. Suma robocizny pie szych i pociężnych dni 9880. Rachując dzień robocizny tak ciągłej jako i pieszej po gr. 3, czyni zł. 1976. Str. 42 Gromada mizuńska na łąkach inwentarskich zrobiła siana stertę na wzdłuż sążni 5, na czole 2; w M. za hutą zrobiono wzdłuż sążni 15. Na str. 77 i nasi do 89 podany spis wydatków, jako to expens na kuźnice mizuńskie tudzież na majstrów i kuźniaków i innych rzemieślników; na kowa lów, sichtanów, na magistra, piecowego, fryszera; zapłata cieślom i parobkom; expens po toczna na restauracyą kuźnic mizuńskich; za płata rudy kopanej i zwiezionej z zamku; ex pens na rąbanie sążni do kuźnic. Fabrykę że laza w M. utrzymywał rząd do niedawna a w r. 1875 wzywał zarząd fabryki handlowoprzemysłową izbę lwowską, do udzielenia dat statystycznych, odnoszących się dofabrykacyi żelaza i towarów żelaznych w Galicyi, mając na celu rozszerzenie i przeistoczenie fabryki. Izba handlowoprzemysłowa odpowiedziała na wszystkie pytania, ale niebawem potem fabry kę zniesiono. Lu. Dz. Mizuńka, rz. , wypływa w obrębie gminy Wyszkowa, w Karpatach wschodnich, w dziale Beskidu Wyszkowskiego, z pod granicznego grzbietu karpackiego; płynie zrazu na wsch. , zabierając od praw. brz. dwa. górskie potoki bezimienne i opłukując płd. stopy góry Kalinowcami zwanej, 993 m. wys. Zasiliwszy się od praw. brz. wodami pot. Sidynowca, zwraca się na płn. doliną górską, a dobiegłszy do górnych chat Wyszkowa wygina się na płn. zach. ; przepływa obszar Seneczowa, i wreszcie w kierunku płn. wsch. przez obszar Mizunia podąża do Świcy z lew. brz. Od praw. brz. przyjmuje potoki Sidynowiec, Rostokę, Bohuńkę, Strymbę, Krzywicę, Tarnicę, Jałowy, Sapolej, Sokolin i Pioukę z Trojanem; z lew. brz. Bahoński pot. al. Bagna, Beskidowiec, Słowiankę, Seneczyn, Skoperszczak, Sobol, Hłuboki, Bystry, Falaczarski, Berny i Krajnę. Nad praw. brzegiem rzeki wznoszą się potężne działy górskie, tworzące dział wodny między Świcą a Mizuńką. Przedewszystkiem postępując od płd. ku płn. mamy szczyty Heczkę ll08 m. , Mińczoł 1454 m. , Pusty wierch 1358 m. , Bahonkę 1339 m. , pasmo Roztoki z szczytami Tomnatyk Mały 1235 m. i Tomnatyk Wielki 1204 m. , dział Dauszki 1264 m. , dział Chomu 1347 m. ; Szczawna 1176 m. , nareszcie Łysę 1160 m. . Niemniej górzystym jest brzeg lewy M. Wznoszą się tutaj szczyty Kalinowce 993 m. , Wepienek 903 m. , Buskowa 900 m. , Olszanowiec 1043 m. , Czyrak 1251 m. , Krasna 1136 m. , Bukowiec 1112 m. , Czarna 8echła 1188 i 1287 m. , Przysłop 1022 m. , Jaworzyny 1134 m. , Gorgan 1l33 m. , Przysłop 1012 m. , Luta 1093 m. , Czerkiszcze 1126m. , Pisok 702 m. , Zasiałki 644 m. i Hlubiczka. Spad wód okazują następujące liczby 1000 m. źródła, 847 m. ujście Sidynowca, 812 m. górne chaty Wyszkowa, 759 m. ujście Słowianki, 812 m. gór. na chaty Wyszkowa, 759 m. ujście Słowianki, 653 m. powyżej ujścia Sapoleja, 544 m. poniżej ujścia Pionki, 455 m. ujście. Wody Mizuńki przedstawiają w górnej części krainę pstrąga, a w dolnym biegu lipienia. Br. G. Miżajcie 1. wś, pow. szawolski, gm. radźwiliska, 56 dusz, 495 dz. ziemi. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. J. G. Mizajtele, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Mizaśce, wś, pow. sejneński, gm. Kudrany, par. Lejpuny, odl, 37 w. od Sejn, ma 14 dm. , 170 mk. W 1827 r. par. Liszków, U dm. , 68 mk. M. wchodziły w skład dóbr Kudrany ob. . Miżance 1. wś rząd. nad Niemnem, pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. Merecz, okr. wiejski Soleniki, o 14 w. od Merecza a 101 w. od Trok, 4 dm. , 62 mk. , z tego 49 katol, 13 prawosł. 19 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Miżance Merecz. 2. M. , wś rząd. nad rz. Rawdańką, pow. lidzki, właściwie Miezańcce ob. . J. Krz, Miiżany 1. dobra i wś, pow. trocki, w 2 okr. polic. , gm. Żyżmory, okr. wiejski M. , o 11 w. od Żyżmor, w widłach linii dwu dróg żel. pod Koszedarami się rozcho zących; 97 dusz rew. , własność hr. Benedykta Tyszkiewicza. Okr. wiejski M. obejmuje wsie. M. , Ejciekany, Wilany Gąsiewo i zaśc. Jodyszki, Szukiszki, Szymkowszczyzna. 2. M. , zaśc. szlach. , tamże, o 52 w. od Trok, 1 dm. , 4 mk. kat. 3. M, osada strażn. przy dr. żel. petersb. warszaw. , tamże, o 54 w. od Trok, 4 dm. , 21 m. katol. 4. M. , okol. różn. właśc. ; pow. oszmiański, w 1 okr. polic. 5 o 16 w. od Oszmiany, 9 dm. , 172 mk. kat. 5. M. al. Mieżany, okol. szl. , pow. lidzki, w 2 okr. polic. , o 48 w. od Lidy a 12 od Ejszyszek, 11 dm. , 79 mk. kat. Miżewicze, wś, pow. słonimski, b. st. poczt. , o 16 w. od Rożany a 20 od Słonima. M. w lokacyi 1717 r. wykazane jako wójtostwo w wojew. nowogrodzkiem, pow. słonimskim; nale żało wtedy do ekonomii Słonimskiej, płaciło hyberny, czopowego i podymnego 1240 zł. ob. Vol. Leg, VI, str. 187. Później zamiemione na sstwo niegrodowe. Gdy w 1776 r. ustawą sejmową podnoszono kwartę w ekono mii Słonimskiej, wspomniano sstwo miżewickie z przynależnemi do onego wsiami M. , Juchnowicze i Woronicze z przyległościami ob. Vol. Leg. , VIII, str. 574. W 1766 r. po siadał je Narbut, marszałek lidzki, opłacając kwarty 602 zł. 14. , A. Jel. Miżniuny, wś włośc, pow. wileńskie 5 okr. polic, gm. i okr. wiejski Szumsk o 3 4 w. , o 26 w. od Wilna, 17 dm. , 205 mk. , z tego 25 prawosł. , 178 kat. ; należy do dóbr Szumsk gen. Łabyncewa. Miżyki, wś nad rz. Wirwitą, pow. szawelski, gm. i par. łuknicka, 33 dusz, 161 dz. zie mi. Należała do Berżynian. J. G. Miżynlec al. Niżyniec rus. Miżynec wś, pow. przemyski, 16 kil. na płd. wsch. od Przemyśla, 9 kil. na wsch. od sądu pow. , i urz. poczt, i st. kol. w Niżankowicach, Na płn. leżą Boratycze i Stroniowice, na płn. zach. Drozdowice, na płd. zach. Zrotowice, na płd. Gdeszyce, na wsch. Radochońce w pow. mościskim. Przez wieś płynie pot. Warwa, dopływ Wiaru, wchodzący tu z Gdeszyc, a płynący na płn. zach do Drozdowie i zasilony w obrębie wsi małemi strugami. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie 249 m. . W płd. stronie, na lew. brzegu potoku, dwór, na płn. graniczy folwark; na płn. wsch. las Zwierzyniec, oparkaniony, a obok niego cegielnia. W tej stronie wsi wznoszą się poszczególne wzgórza do 318 i 391 m. wys. Własn. wiek. ks. Adama Lubomirskiego ma roli or. 574, łąk i ogr. 103, past. 67, lasu 541 mr. ; wł mn. roli or. 828, łąk i ogr. 165, past. 39, lasu 154 mr. W r. 1680 było 1022 mk. w gm. , 133 na obsz. dwors, między nimi 381 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat w miejscu dek. mościski, dyec. przemyska. Należą do niej Boratycze, Drozdowice, Gdeszyce i Stronowice. Dokument pierwszej erekcyi tej parafii zaginął. Wr. 1488 wznowili fundacyą Piotr Derśniak z Rokietnic cy i Jakób Kamieniecki z Nowodworu. Kościół mur. wzniesionymi konsekrowany w r. 1772 pod wez. W W. ŚŚ. Przy kościele istnieje brac two ś. Trójcy i wstrzemięźliwości od napojów gorących. Par. gr. kat. w miejscu dek. niżankowicki, dyec. przemyska. Należą do niej Zrotowice i Gdeszyce, ktore to wsie, jak się z dawnych metryk okazuje, tworzyły niegdyś osobne parafie. We wsi jest cerkiew pod wez. s. Bazylego, szkoła etat. 1klas. i szpital ubo gich, założony w 1758 r. przez Adama hr. Mniszka, w celu utrzymania 5ciu ubogich miejscowych. M. jest siedzibą głównego za rządu i punktem środkowym dóbr ks. Adama Lubomirskiego, administrowanych w własnym zarządzie. Dnia 1 grudnia 1877 r. puszczono w ruch gorzelnię, zbudowaną kosztem 16, 000 zł. w. a. Opis tej gorzelni wraz z planami umie ścił M. Zajączkowski w Dźwigni, Lwów 1878, 4, str. 28. . Lu. Bz. Miżyreczje, właśc. Międzyrzecz, wś, pow. wołkowyski, ob. Międzyrzecz 1. . Do wiadomości tam podanych dodać należy, że leży przy zlewie Saski, Bubówki i Zerdnianki, dopływów Zelwy. Mje. .. . nazwy kaszubskie tak się rozpoczynające oh. pod Mie, Mjedźwiez, po niem. Medewitz wś, właściwie złożona z dwóch części Medewitz i Birkenrode, w części serbska, na saskich Łużycach, w pow. budyszyńskim. W 1880 r. 47. dm. , 286 mk. , w tem 89 Serbów. Ä. J. P. Mjeliczkj, kasz. , ob. Miticzeh. Mjereszeno, kaszub, ob. Mieruszyn, Mjerkow, niem. Merka, wś serbska na saskich Łużycach, pow. budyszyński. W 1880 r. 23 dm. , 146 mk. , w tem 110 Serbów. A. J. F. Mjeszicy, Meschwitz al. Meschitz wś serbska na saskich Łużycach, pow. budyszyński. W 1880 r. 47 dm. , 271 mk, w tem 237 Serbów. Mkolyno, w Lib. Ben. Łaskiego, dzisiejsze Mąholno, Mladeizko, wś, pow. tropawski, na Szlązku austr. , ma 330 mk. Szkoła początkowa. Miakowatie, grupa zabudowań w okr. gm. Szypotu kameralnego, w przysiołku Hroby, w pow. radowieckim, Br, G. Mlatka, góra 946 m. wys. , pod 48 56 30 płn. szer. , a 40 59 wsch. dłg. , od F. , w płd. stronie Orawczyka, pow. stryjski. Miądz, wś, pow. nowomiński, gm. i par. Wiązowna. W 1827 r. 23 dm. , 216 mk. Mizuńka Mlecewo niem. , Mleczewo i Mletzewo, dok, Milecun MyUcz XV w. , Leczen 1498, Loetzen 1592, Mlietzen 1605, dobra ryc, pow. sztum ski, ze st. p. i tel. , 6 kil. na płn. wschód od m. pow. Leży w równinie z dobrą, pszenną gle bą. M. jest zarazem przystankiem kolei malborsko mławskiej, o 15 kil. od Malborga, Okr. urz. stanu cywil. Kołoząb, par. kat. Kał wa, ew. Sztum, szkoła Klecewo. Obejmuje 12389 ha roli orn. i ogr. , 16, 16 łąk, 3, 19 nieużyt. , 0, 39 wody, razem 143, 63 ha; czysty dochód z gruntu 2574 mrk. Właśc. Ignacy Tolkiemitt na Klecewie. W 1868 r. 12 bud. , 5 dm. , 57 mk. , 45 kat. 12 ew. Jest zamiar wzniesienia tu cukrowni 1884 r. . Tutejsza agentura poczt, liczy się do III klasy. M. wzię ło swoje miano zapewne od Prusaka Milczę, któ rego wymienia przywilej dla Polaszek wysta wiony w 1370 r. W 1490 r. wspomniany w dok. Olbrecht von Mletcz, Olbrycht z Mlecewa Ob. Kętrz. O lud. pol. , str. 195. Da lej wymieniają jako posiedzicieli M. Kalksteinów, obok nich Brantów i Milewskich. W po łowie XVII w. siedzi tu krótki czas Strembowski. Od tego czasu począwszy dzierżyli M. Szeliscy 1773. W 1804 r. posiada te dobra po rucznik Y. Hainski. Według taksy rządowej I oszacowano je na 13, 871 tal. Ob. Schmitt Gesch, des kr. Stuhm, 1868, str. 234. W 1858 r. był właśc. Woelk. Kś. Fr. Mlechow, wś nad rz. Możanką, dopł. Bere zyny, pow borysowski, w okr. pol. łohojskim, gm. łosznickiej, ma cerkiew; po uwłaszczeniu było 47 osad włócznych; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki obfite. Al. Jel. Mlecze, folw. , pow. mogilnicki; 6 dm. , 100 mk, 1435 mr. ; należy do gm. i domu Linowiec. Poczta i gośc. w Orchowie, st. kol. żel. i tel. w Trzemesznie. M. St, Mleczka, rzeka, powstaje z połączenia się dwóch znacznych strumieni, tj. Mleczki zachodniej i wschodniej, a. Ml. zachodnia nastaje we wsi Grzegorzówce al. Gregorówce, w pow. rzeszowskim; płynie od źródeł swych na północ między domostwami tejże wsi, poczem zwraca się na wschód; przepływa gregorowskie łąki śródleśne, gdzie od pr. brz. zabiera potok Bannę ob. ; następnie przechodzi na obszar Hidla szklarskiego. Tutaj płynie na płd. wsch. przez okolicę leśną, potem łąki, a przyj ąwszy z lew. brz. Tarnawkę, zwraca się na wsch. , następnie płn. wsch. , oddzielając Hadle szklarskie, od Hadla Kańczudzkiego pow. łańcucki. Wygiąwszy się znowu ku wschodowi, tworzy granicą między Zagórzem a Manastarzem. Od ujścia Turzego pot. w Zagórzu podąża ku płn. wsch. , przez łąki manasterskie, gdzie z lew. brz. przyjmuje znaczny strumień Hussów, od wsi Hussowa na płd. wsch. płynący. W dalszym swym płn. wsch. biegu zrasza obszar Siedleczki, gdzie z lew. brz. za biera pot. Siedleczkę, opływa miasteczko Kańczugę, wieś Niżatyce, zrasza płn. zach. obszar Krzeczowic i płd. wsch. obszar Urzejowic, gdzie od lew. brz. przyjmuje Markową pot. , a nieco poniżej łączy się od pr. brz. z Mleczką wschodnią, b Ml. wschodnia nastaje ze zle wu dwóch znaczniejszych strug leśnych, we Woli węgierskiej w pow. jarosławskim; wschodnia struga spływa z Wielkiego lasu, pokrywającego półn. stoki góry Bukowego Garbu 426 m. , zachodnia zaś z zachodnich lasów Woli węg. Oba te potoki łączą się we Woli. węg. , nieopodal pieca wapiennego, na wys. 249 m. npm. Płynie na północ doliną górską przez wieś Węgierkę, nad którą od zach. wznosi się rozłożysty grzbiet Iwa 406 m. , a od wsch. góra Smiagówka 389 m. . Przyjąwszy od lew. brz. pot. Pruchnik, zra sza łąki w Tyniowicach, następnie mija Więckowice i Bystro wice. W Cząstkowicach za biera znaczny strumień Jodłówkę ob. z lew. brz. Opływa od wsch. Cząstko wice i Pełnatycze, poniżej których zwraca się na płn. zach. ; płynie łąkami moczarowatymi popod Zarzyce, od której ta wsi przybiera nazwę Zarzyce Poczem płynie granicą Rożniatowa i Krzeczowic od płd. , a Łapajówki od płn i na gra nicy Urzejowic, Łapajówki i Krzeczowicz łą czy się z Mleczką zach. Odtąd Mleczka. połą czona płynie na płn. , tworzy granicę między gm. Mokrą Stroną od zach. , a Żurowiczkami długimi, Maókówką i obszarem Przeworska od wsch. . Opływa od zach. Przeworsk, prze pływa wieś Gorliczynę, wreszcie Gniewczynę, gdzie uchodzi do Wisłoka z pr. brz. Długość biegu M. zach. wynosi 25 kil. , M. w sch. również 25 kil. M. połącz. 16 kil. ; od źródeł więc, czy to zach. , czy też wsch. M. , do ujścia do Wisło ka, ma długości 41 kil. M. zach. zasilają z pr. brz. pot. Banna, Łęgi, Turzy, Łapuszka, z lew. brz. Tarnawka, Hussów, Siedleczka i Marko wa. Do M. wsch. z pr. brz. uchodzi p. Mokrzyska, al. Moczyska, z lew. zaś brz. Pru chnik, Jodłówka i Pantolówka. Do M. połą czonej zlewa swe wody od pr. brz. Mirociński, od lew. Grześka pot. Spadek wód M. zach. podają liczby 330 m. źródło; 304 m. las Iścizna w Grzegorzówce; 258 m. powyżej stawu w Hadlu szklarskiem; 235 m. ujście Turzego pot. ; 226 m. na dolnym końcu Manasterza; 214 m. ujście Siedleczki; 206 m. pod Kańczugą; M. wschodniej 249 m. połączenie strug źródlanych; 224 m. pod Ty niowicami; 212 m. ujście Jodłówki; 196 m. połączenie się obu Mleczek; 180 m. ujście do Wisłoka. W wodach tej rz. żyją ryby jelec, kiełb, lin, okoń, płotka, szczupak, śliz, węgorz, czasem. . Br, G. Mleczki, wś pryw. , pow. wilejski, w 2 Miżany Mletzewo Mlekówka Mlekarnia Mleczówka okr. pol. , gm. Dołhinów o 6 w. , okr. wiejski Suchobory, o 42 w. od m. pow. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z m. Dołhinowa do Wilejki, 7 dm. , 73 mk. , kat. ; należy do dóbr Suchobory, Hryniewskich. Mleczko Łąka ob. Łąka V, 633. Mleczków, wś i kol. nad rz. Bosak, pow. radomski, gm. Zakrzew kościelny, par. Cere kiew, odl. 8 w. od Radomia. Wś ma 29 dm. , 254 mk. , 301 mr. ziemi włośc, i 138 m. dwor. ; kol. ma 7 dm. , 41 mk. , 41 mr. W XV w, wieś królewska, płaci dziesięcinę z łanów kmiecych dziekanowi kieleckiemu, folwark zaś, zagro dnicy i karczma swemu proboszczowi Dług. L 444. Folw. i wś. M. z nomenkl. Zdzieohów, rozl. mr. 569 gr. or. i ogr. , m. 198, łąk m. 13, lasu m. 137, wody m. 1, zarośli m. 31, nieuż. i place m. 16, w wieczystych dzierżawach, m. 172. Bud. z drzewś 19, płodozmian 10 polowy, pokłady torfu. W 1874 r. odprze dano częściowym nabywcom mr. 300. Wś M. os. 20, z gr. mr, 174. Br. Gh. A. Pal Mleczkowa Mogiła, kopiec pod wsią Dunieliszki ob. , pow. poniewieski. ,, wś. , pow. inowrocławski, 25 dm. , 246 mk. , 218 ew. , 28 kat. , 55 analf. Po czta i gośc. w Dąbrowie o 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Gniewkowie o 18 kil. M. należało do dóbr Łask ob. . M. St. Mleczkowszczyzna 1. zaśc. włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. krasnosielska, okr. wiejski Granicze, o 8 w. od inka Krasne, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr rządowych Kra sne al. Krasne sioło. 2. M. , os. karcz. , pow. Wilejki, w 1 okr. pol. , o 44 w. od m. pow. Wilejki, przy b. drodze pocztowej, z m. Wil na do Mińska, 1 dm. , 7 mk. żydow. ; własność Swidy. J. Krz. Mleczna, rzeczka powstaje z połączenia się strumieni płynących od Kierzkowa, Jeżowej Woli, Godowa i Malczowa, w pow. radomskim, i łączących się pod Radomiem. Od tego miasta płynie ku półn. koło Lesiowa, pomiędzy Józe fowem i Owadowem i na wsch. Jedlińska wpada z praw. brz. do Radomki. Długa 18 w. Poniżej Radomia, porusza kilka młynów, po mimo że w górnym biegu w lecie prawie zupełnie wysycha ob. Tydzień Piotrk. 1873, 40. Pod Lesiowem przyjmuje od prawego brzegu Pacynkę. J. Bliz, Mleczna, wś włość. , pow, radomski, gm. i par. Radom, odl. 5 w. od Radomia, ma 8 dm. , 80 mk. , 148 mr. MlecznaDziura, pieczara, ob. Haligowce, Mleczne, jez. , jedno z grupy jezior leżących w dorzeczu rz. Pyrry, dopływu Kotry, w pow. grodzieńskim ob. t. II, 834. . Mleczówka wś, włośc, pow. rypiński, gm. Okalewo, par. Lubowidz, odl. 19 w. od Rypina. Posiada szkołę początkową, ma 24 dm. , 297 mk. , 738 mr. ziemi i 11 m. nieużytków. W 1827 r. par. Skrwilno, 9 dm. , 119 mk. ob. Kod. Dypl. Muczk. , II, 232. , Mlekarnia al. Melkarnia, kasz. Mlekarnjo, niem. MilohereiFscdtmstm albo DompsalU mten. M. wś, pow. świecki, st p. Nowe; par. kat. Komorsk, ew. Nowe, szkoła Pastwisko. Ma 7 bud. 6 dm. 1868 r. , 24 mk. , 7 kat. , 17 ew. ; według szematyzmu dyecezal. z 1867 r. 13 kat. Wś ta była dawniej własnością biskupstwa włocławskiego; jej dochody szły na psałterzystów przy tamtejszej katedrze, ztąd owa nazwa. Mlekówka Kętrz, miejscowość w pow. leckim; w spisach urzędowych niema jej. Mlenek, młyn, ob. Kadłub, pow. olesińskŁ Mletzewo niem. , ob. Mlecewo. Mlewiec, jezioro, niem. LehmerSee pow. toruński, między wsią Mlewiec a Nowym dworem, ma 420 mr. obszaru. Było tu przedtem 12, teraz tylko 6 toni ob. Wernicke Beschr. d. St. Thorn, str. 245. Należało dawniej do benedyktynek w Toruniu. Ponieważ Torunianie wzbraniali połowu, ustąpiły go miastu zakonnice za roczny czynsz 50 grz, wynoszący ob. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 165. Mlewiec 1. , niem. Hofleben, dok. Kl. Le wen 1222, Lewitz 1282, Leben 1527 gt; dawniej Kh Mlewo, dobra ryc, pow. toruński stacya poczt. Kowalewo 7 kil. odl. Zawierają 291, 38 ha roli orn. i ogr. , 68, 73 łąk 14, 84 nieużyi, 100, 63 wody, razem 275, 58 ha; czysty dochód z gruntu 5650 mrk. Par. kat Kiełbasin, ew. Kowalewo, szkoła Srebrniki, okr, urz. stanu cywilu. Rychnowo. Ma 20 bud. , 8 dm. , 131 mk. W 1868 r. 97 kat. , 34 ew. Cegielnia, w której wyrabiają dreny; hodowla bydła holend, rasy, trzoda chlewna poprawna. M. należy do starożytnych osad. Konrad z M. Conrad v. Lewitz zakłada r. 1282 nad jeziorem Łomem wieś Grutę Frankenhagen; ob. Kętrz, o ludn. pol. w Prusach. , str. 66. Za czasów krzyżackich należał M. do komturstwa toruńskiego; w komturskiej lustracyi zapisany jest M. jako posiadający 32 włók i płacący 19 grzywien czynszu. R. 1527 darował Zygmunt I. M. Toruniowi. Wtedy Niemcy zwali go dla odróżnienia od wsi Leben, t. j. Miewa, Höfleben. Później wydało miasto M. w wieczystą dzierżawę. W pierwszej połowie bieżącego stulecia obejmował M. 76 włók, 20 mr. i 40 prętów obszaru 8 dm. , 22 innych bud. i 93 dusz. Wizyta Strzesza z r. 1667 powiada, że M. był przedtem miejscem warownem quondam castrum muratum. ; mesznego nie płacił podówczas. M. wspominany już w przywileju łowickim z r. 1222 ob. Kętrz. o lud. pol. , str. 56. . Z wizyt Potockiego z r, 1708 dowiadujemy się, że M. pła Mleczna Mleczkowszczyzna Mleczkowa Mleczków Mlecewo Mlenek Mleczko Łąka Mlietsch Mlijów Mlęcin Mlęcka Mlice Koziki Mliczki oił dawniej 9 korcy żyta i tyleż pszenicy mesznego, teraz tylko po 3 korce. str. 129. . 2. M. , wybud. , niem. MlewiecAbbau, pow, toruń ski, st. p. Kowalewo, par. kat, Kiełbasin 1 m. odl. , ew. Kowalewo, okr. urz. stanu cywil. Rychnowo, szkoła Srebrniki; zawiera 661. 41 mr. magdeb. obszaru, 22 bud. , 7 dm. , 54 mk. , 47 kat. , 6 ew. 3. M. Neusasserei niem. , kolonia, pow. toruński, st. p. Kowalewo, par. kat. Kiełbasin, ew. Kowalewo, szkoła Mlewo, zawiera 250, 99 mr. , 17 bud. , 12 dm. 1868 r. , 101 mk. , 75 kat. , 26 ew. Okr. urz. stanu cywil. Rychnowo. Kś. Fr. Mlewo, dok. Lewen, wś. włośc. nad rz. Drwęcą, pow. toruński, st. p, Kowalewo, par. kat. Kiełbasin 1 4 mili odl. , ew. Kowalewo, szkoła kat. w miejscu, okr. urz. stanu cywil. Rychnowo. ; ma 3157, 57 mr. obszaru, 92 bud. , 41 dm. , 407 mk. 1868 r. , 390 kat. , 9 ew. M. zwało się dawniej za czasów krzyżackich z niem. Lewen; witytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że tu podówczas było tylko 3 gburów i 1 półgbur semicmetho; dawniej 12. , wś na leżałado m. Torunia i sołtys siedział na gburskich włókach, od włóki dawali mesznego 1 korzec żyta i tyleż owsa. Około 1838 r. li czono tu 117 włók, . 6 mr. , 17 dm. , 33 innych bud. i 63 mk. Według ksiąg szkodowych z r. 1414 poniosło M. w wojnie 600 grzywien szkody. Kś. Fr. Mlęcin, wś, pow, radzymiński, gm. Rudzienko, par. Wiszniew. W 1827 r. wś. rząd. , 17 dm. , 116 mk. Kaplicę tu wystawił kś. Ochabowicz, przeor, dominikanów warszawskich. Dobra M. składają się z folw. M. i Adamowa, wsi M. , Wiszniówka, Wólka Mlęcka, Gęsianka Borowa, Narty, Zebrówka i Strzebula; rozl. mr. 1164 gr. or. i ogr. mr. 596, łąk mr. 77, pastw. mr. 2, lasu mr. 448, nieużyt. i place mr. 41; bud. mur. 2, z drzewa 15. Płodozmiem 9 i 11 polowy; pokłady torfu. Wś M. os. 27, z gr. mr. 101; wś Wiszniówka os. 3, z gr. mr. 29, , wś WólkaMlęcka os. 10, z gr. mr. 123; wś Gęsianka Borowa os. 3, z gr. mr. 113; wś Narty os. 14, z gr. mr. 220; wś Zebrówka os. 39, z gr. mr. 726; wś Strzebula os. 18, z gr. mr. 210. A. Bil Br, Ch. Mlęcka Wólka, wś, pow. radzymiński, gm. Rudzienko, par. Wiszniew. W 1827 r. wś rząd 8 dm. , 61 mk. Mlice Koziki wś, M. Kostery folw. i M. Jarłuty, wieś, pow. płocki, gm. Majki, par. Łęg, odl. 23 w. od Płocka. M. Koziki wś, ma 5 dm. , 106 mk. , 310 mr. ziemi dobr. i 20 m. nieuż. M. Kostery, folw, 2 dm. , 18 mk. , a wraz z nomenklaturą Obory, rozl. mr. 312 gr. or. i ogr. mr. 230, łąk mr. 39, pastw. mr. 38, nieuż, i place mr. 6; bud. mur. 1, z drzewa 6. Co do wsi Mlice Jarłuty, ob. Łeżek T. T, 668. Mlichów, jezioro w półn. części pow. choj nickiego, niedaleko Widna. Kś. Fr, Mliczki, grupa zabudowań wiejskich w Woli rafałowskiej, w pow. rzeszowskim. Br, O, Mlietsch 1. w 1288 r. Mlesco, wś i dobra pow. wrocławski. 2. M. , wś. i dobra, pow. stynawski, posiada kościół par. ewang. , szkołę. W 1840 r. 73 dm, 553 mk. 18 kat. . Do dóbr należy folw. Guhl i dwa młyny wodne. Mlijów, w dok. Mihlijewo, Miglijewo Imglijewo, Mglijów i Mlejów, wś nad rz. Olszanką, pow. czerkaski, na płn. zach. od Smiły, ma 4269 mk. prawosł. , 10 katol, i 79 żydów. Rozlegle pobudowana wieś ta, rozsiadła się wzdłuż rzeczki Olszanki Olszanicy, o 4 w. od mczka Horodyszcz. W polu, pomiędzy tą ostatnią osadą a M. , znajduje się rafinery a cukru Jachnenka i Semirenka dziś w administracyi, założona w 1848 r. o 10 parowych prasach hydraulicznych. Wieś ta leży częścią w okolicy otwartej, częścią od strony Moszen oparta o pasma lasów, równolegle wkraczających tu długiemi odnogami. Jednakże dziś już wiele z tych lasów siekiera uprzątnęła. Położenie miejsca zewsząd malownicze rzeki, stawy, lasy i gaje, wzgórza łamiące powierzchnię w coraz nowe ustronia, nadają okolicy jakby postać ogrodu. Gleba tu żyzna. W przeszłym wieku w lasach mlijowakich kopano rudę żelazną. Jakiś fabrykant, cudzoziemiec oświadczył był ks. Lubomirskiemu, dziedzicowi tych dóbr, że ruda tutejsza na żelazo sztabowe byłaby zdatna i że widział on ślady rudy ziemnej w górach, nad jarami się ciągnących O kościele Smilańskim, Wilno, 1856, str. 22. Okolica ta już w X w. była zajętą przez Ruś kijowską. Istotnie na tejże przestrzeni w tychże czasach spotykamy ruskie grody, jako to Kaniów, Towarów dziś Międzyrzecz, Korsuń, Zarub, Rodnię daiś Piekary i Dwereń dziś Dereńkowiec; wszelako od połowy następującego stulecia widziemy już, że granica tejże Rusi od rzeki Rosi aż do Stuhny zaczyna się zwężać i cofać, a natomiast na tychże samych obszarach inne już, koczownicze a różnoimienne pokazują się plemiona. Widzimy tu koczujących na przemian to Połowców łukomorskich, to Torków, Berendejów lub Czarnych Hobuków. Toć w Dwereniu wódz Czarnych Kłobuków Kontuwdiej przebywa Ipat. let. , str. 453, a także i han Połowców Toglij. Itomglij ma tu swoje koczowisko i bodaj czy Mglijów lub Imglijów nie otrzymał od niego też swojego nazwiska Ipat. let. , str. 450. W 1240 r. , jak wiadomo, następuje najazd mongolski, który zarówno tuziemców jak i owych nomadów z tych kątów wymiata. Ze szczątków Czarnych Kłobuków, jak się domyślać należy, mogli też powstać późniejsi Ko zacy. Jednakże wiele jeszcze lat potrzeba było na to, aby na tutejszych pustych obszarach stalsza osiedliła się ludność. Dopiero przy schyłku XIV w. i w pierwszych dziesiątkach XV, po raz pierwszy ukazują się tu osiadłe miejsca, jako to Czerkasy, Zwinigródka, Moszny, Radywonowo, Łebedyn i Kiryłów. Toć królowie polscy i w. ks. lit. i z ich ramienia wielkorządco wie kijowscy Olelko 1443 1455 i Szymon 1471 ludziom rycerskim lub publicznej zasługi te miejsca puste lub słabo zaludnione, jako wysługę rozdają. Jakoż zrazu dość szczupły poczet nam się przedstawia owych obdarowanych wysłużonemi dobrami, albowiem z tych czasów miejscowe akta nadmieniają nam tylko o ks. Hlińskich i o jakichściś, nieznanych nam bliżej, Jerszewiczach i Waśkiewieżach. Ale że ich było niewielu, tem większe zatem mogli po siąść oni obszary. Toć widziemy np. , że Hlińscy posiedli wielce szeroką Radywońszczyznę, Jerszewicze Moszenszczyznę, a niejaki Fedko Waśkiewicz niemałe też Mihlijewo Mlijów a Orłowiczy a Lińczyncy Antonowicz Hramoty, str. 33. Z dokumentów atoli dowiadujemy się, że tegoż Fedka Waśkiewicza, następnie, na służbie hospodarskiej przebywającego, ubijają Tatarzy, więc z wdową jego Hryńko Waśkiewicz się żeni. Toć król Aleksander w 1499 r. na prośbę tegoż Hryńka Waśkiewicza przenosi na jego własność sieliszcze Mihlijewo, a Orłowiczy, a Linczyńcy, gdyż po Fedku żadnych naśledków nie było, z tem jednak, żeby tenże Hryńko, z tychże dóbr służbę ziemską służył. Przywilej ten wydany był w Krakowie 12 aprila, indikta 6 Ant. Hram. , str. 33. Ale było to już po napadzie Mendligireja r. 1489, który to napad, jak wiadomo, zemlu kiewskuju uczynisza pustu Nikon, letop. , VI, 118. M. uległ był zapewne takiemuż jak i reszta kraju losowi i z całą okolicą prawdopodobnie był zburzony, albowiem, jak to widziemy z wyżej wspomnionego przywileju króla Aleksandra, mianowanym on jest nie siołem, lecz sieliszczem, a rzecz wiadoma, że ten ostatni wyraz tyle dawniej oznaczał, co miejsce byłej wsi. Z trudnością wielką tedy, nader lękliwie tenże M. musiał się na nowo osiedlać, ile że leżał w stronie t. zw. Czarnego szlaku, którym nieledwie co roku teraz wpadali Tatarzy. Jakoż w 1527 r. spalili oni nieodległe od M. Horodyszcze ob. Horodyszcze. Jednakże M. mniej mógł być stosunkowo narażony na owe tatarskie zagony, bo wielkie w pobliżu lasy i nie przebyte topiele błót Irdyńskich, mieszkańcom jego bezpieczniejsze nastręczać mogły schronienie. W 1533 r. Hryńko Waśkiewicz już nie żył, a wdowa po nim, Anna, zostawszy mniszką inokinią, dobra mężowskie M. , Orłowioze i Leńczyńce, jak i własne wnioskowe Bachtowice nad Rastawicą zapisała zięciowi swemu Iwanowi Żubrykowi, który był ożeniony z jej córką Bohdanną. Miała ona wprawdzie i syna Kostja, ale ten był bezżenny Ant. , Hram. , 59. Iwan Żubryk przez zabiegliwośó. powiększył jeszcze swoję fortunę akwizycyą w 1537 r. sąsiednich, obszernych wielu dóbr Radywonowskich od kn. Włodzimierza Putywlskiego Hlińskiego, które to dobra przodkowie tegoż kn. Włodzimierza, Borys i Bohdan Fedorowicze, w dawniejszych czasach dzierżyli archiw. Smilańskie. Miały atoli już wkrótce nadejść czasy, w których partykularna własność w. tym zakątku, w obec dóbr hospodarskich, okalających ją dokoła, i gdzie żywiołu kozackiego, dzień za dniem wzrastającego, główne mieściło się ognisko, poczęła być coraz więcej niepokojoną. Owej własności prywatnej, szeroko rozpostartej w najbliższem sąsiedztwie swojem, Kozacy byli nieradzi oczywiście, bo jako pochodzący prawdopodobnie od owych niegdyś na tych obszarach panujących Czarnych Kłobuków, i tem samem poczytujący siebie za prawych jedynie tej ziemi ojczyców, ścierpieć nie mogli, aby kto z obcych im krwią, tu się obok nich sadowił i prawo swoje zakładał; toć pokąd byli mniej silni liczebnie, znosili to wszystko do czasu, ale skoro ujrzeli przewagę swoje liczebną, zaczęli też wręgować otwarcie z ziemianami tutejszymi, w małym tylko stosunku rozsianymi w okolicy. A na pobudkach do waśni i wrogowania z pewnością im niezbrakło. Toć widziemy jak około tego czasu Kozacy z Czerkas drapieżnie posiadłości sobie Iwana Zubryka zagarniają, jak zabierają jego uchody, pasieki i sieliszcza, z których tenże Zubryk jedne od przodków swych, drugie, zakupem trzymał. Naturalnie, iż Żubryk o tę krzywdę poskarżył się wojew. kijow. Niemirowiczowi, który, wszedłszy w tę sprawę, przysądził mu te posiadłości, a następnie Zygmunt I w 1541 r. posiadanie onychże zatwierdził Hram. , str. 67. Ale jednym z drobniejszych wprawdzie motywów waśni, niemniej wszakże powszedniej, było to, że Kozacy zawsze pragnęli jedynie dla siebie uchwycić monopol polowania. Toć na własnych obwodach łowczych nieprzestając, bez względu na czyje bądź prawo, za żywym łupem wydeptywali oni cudze stepy i lasy, gonili bobry i cudze rybne pustoszyli wody. Toć i M. w tymże z nimi zostawał przypadku. Iwan Żubryk już w tym czasie nieżył, ale widzimy znowu, jak syn jego Wasyl użala się na Kozaka z Czerkas Zdana Po witkę o to, że ten mu bobry na Rdeni pogonił ku niemałej krzywdzie i szkodzie jego. Sprawę tę z rozkazu króla Mlewo Mlijów Zygmunta I rozbierał i rozsądził na korzyść poszkodowanego ks. Michał Wiszniowiecki, ssta czerkaski Hram. 92. Wasyl Źubryk miał tylko jedną córkę Krystynę, która była pierwszymi śluby za Pilonem Bałakierem, powtórnymi za Fedorom Roznoszyńskim. Oba ci mężowie jej zginęli w bojach z Tatarami, a więc wyszła ona za mąż po raz trzeci za Andrzeja Pachułę Korzeniowskiego. Z pierwszym mężem, Bałakierom, miała ona syna Jana, z dwoma drugimi same tylko córki, z których jedna Nastazya była za Janem Przygodzkim, Maryna za Stanisławem Gostkowskim, trzecia, nieznana nam po imieniu, za Jerzym Czechowiczem. Nadto z dokumentów, które nam służą, okazuje się niemniej, że jedna z tych trzech córek Krystyny Pachucinej Korzeniowskiej miała córkę za Sokorem, ale która z nich nie wiemy. Wyżej zaś rzeczony Jan Bałakier miał córkę za Hrehorym Zdanem Deleszkanem, a ten syna Mikołaja i córkę za Janem Kostiuszkiewiczem Sumar. archiw. Lachowieckiego. Krystyna Pachucina Korzeniowska doczekała się też później starości i rojne nader grono dzieci, wnucząt i prawnucząt tę sędziwą niewiastę otaczało. Była ona panią szerokich bardzo, jak wiadomo, dóbr poojczystych, ale cóż z tego, kiedy po większej części pustych i mało co przynoszących, albowiem jak z jednej strony częste inkursye tatarskie wszelką w nich kolonizacyą i gospodarstwo tamowały, tak znów z drugiej Kozacy nieprzestawali je po staremu niepokoić. Ale tym razem Kozakom nie chodziło, jak dawniej, o owo pastwisko w lasach lub na stepach, o pasieki, tonie rybne i t. p. , ale szło im o coś więcej, bo występowali już z tytułem niby prawnym, tak do Jaśkowa późniejszej Smiły, jak i samego nawet Radywonowa. Czyli zaś te ich uroszczenia do dóbr owych były istotne lub urojone nie wiemy. Zdaje się jednak, że co się tyczy pretensyj ich do Jaśkowa, to takowe, jak to widzieliśmy, jeszcze w 1541 r. przez wojew. Niemirowicza były uchylone; Radywonowo zaś miało być później, bo w 1565 r. , jakoby przez Wasyla Żubryka wpierw niejakiemu Radusie Hubie, a potem przez tegoż mieszczanom czerkaskim sprzedane, ale list kupny na tę majętność, jaki Kozacy produkowali, nie był w prawną obleczony formę, lecz tylko przez Żubryka prywatnie, według tamtego starego zwyczaju zeznany Aleks. Jabłon. , Zródła dziej. , t. V, str. 224 5. Ale bądź co bądź, wszystko to w końcu musiało dojmująco dolegać dziedziczce M. i Radywonowa, która, jak się sama wyraziła, mając nieustannie wielkie dolewki od Kozaków pilnie też oglądać się. zaczęła za jakimściś takim nabywcą potężnym, któryby i żyć w sąsiedztwie z Kozakami odważył się i któryby im imponował. Na pograniczu tem właśnie naonczas, z obowiązku swego jako hetman, Stanisław Koniecpolski, dość często przebywał. Ale zapoznał się on z temi stronami nierównie wcześniej, bo jeszcze wtedy, gdy w 1617 r. wraz z teściem swoim hetm. Żołkiewskim na komisyą z Kozakami, tak zwaną olszańską, w dobrach Korzeniowskiej odbywającą się, był zjechał. Prawdopodobnie już wtedy mógł on otrzymać propozycyą od dziedziczki M. korzystnego dóbr nabycia; oczywiście interes nie był do odrzucenia, ale Koniecpolskiemu, jako mężowi rycerskiemu, dla spraw osobistych i domowych najzupełniej wówozas jeszcze niestarczyło czasu; jakoż istotnie widziemy jak przez lat wiele ciągle on jest na wyłomie, w ogniu, w bojach, jak kolejno walczy z Turkami 1620, znosi więzy u tychże, jak bojuje z Tatarami 1624 33, ze Szwedami 1627 28 i na reszcie z Kozakami 1623 25. Atoli chwilowa przerwa w bojach nadeszła i dała też możność Koniecpolskiemu nareszcie pomyśleć i o sobie. Jakoż widziemy, że w 1633 r nabywa on od Krystyny Pachucinej Korzeniowskiej dobra Mlijowskie i Radywonowskie za 24 tysięcy zł. liczby polskiej Orędownik nauk. , r. 1841, str. 340. Koniecpolski wsuwał się tedy w ten sposób w sam środek Kozaczyzny. Mamy ślad, że Kozacy w 1636 r. przed lustratorami sstwa czerkaskiego manifestowali się, iż in foro fori nieomieszkają windykować dóbr, do których rościli sobie pretensye w Radywońszczyznie Jabł. , Źródła dziejowe, V, str. 225. Wszelako czy zdobyli się na odwagę i czy poruszyli tę sprawę nie wiemy. Widzieliśmy już wyżej, że przecież dokumenta, na których się oni opierali, ani form prawniczych, ani słuszności urzędowej nie miały, a więc w każdym razie, gdyby się ta ich sprawa wytoczyła nawet na drogę sądową, już przez to samo z pewnością byłaby przegraną. Wiemy wszakże, iż Koniecpolski wkrótce po nabyciu dóbr M. i Radywonowa niemusiał być pewnym onych, kiedy swych dziedzictw potwierdzenia od Zygmunta III potrzebował Siarczyński Obr. wieku, I, str. 264, ale to prawdopodobnie było z innego powodu, a mianowicie z tego, że sukcesorowie Korzeniowskiej chcieli następnie uczynioną przedaż przez nią obalić, bo ich babka jak dowodzili nie miała prawa sprzedawać dóbr, których była tylko dożywotniczką Sum. arch. Lachow. . Ale w kilka lat po objęciu dóbr M. i Radywonowa przez Koniecpolskiego na sejmie w 1635 r. zarządzono wybudowanie twierdzy Kudak, w dzikich polach, nad jednym z porohów Dnieprowych i polecono przyprowadzić to do skutku Koniecpolskiemu. Jakoż wkrótce stanęła tam twierdza; miała Mlijów ona odtąd Kozaków hamować od morza, ile że ci morskiemi swojemi wycieczkami wciąż Rzplitę z Turcyą wadzili i na szwank zgodę i pokój dwóch państw narażali. Oczywiście Kozacy Kudakowi nie mogli nie złorzeczyć i czekali tylko sposobnej pory aby te krępującą ich ruchy zdruzgotać zaporę. Jakoż Kozak Sulima skorzystawszy z oddalenia się Koniecpolskiego na wyprawę pruską przypadł nagle pod Kudak, zdobył go i zburzył Beauplan. Zburzonej twierdzy przez jakiś czas nieodnawianoj ale kiedy nowy w 1637 r. bunt Pawluka wybuchnął, Koniecpolski udał się osobiście z 4000 ludźmi, podniósł ją na nowo i załogą osadził tenże. Okolski opowiada, że równocześnie z hetmanem przybyli byli na Kudak i ks. dominikanie, którzy od króla Władysława IV otrzymali byli w tem miejscu fundacyą swoją. Toć za ich przybyciem. w ciągu jednej nocy zbudowaną została kaplica i gdy w niedzielę z rana ozwały się dzwony, zwołujące lud na mszę świętą, Koniecpolski zdumiony tem śpiesmym krokiem udał się do zaimprowizowanej na prędce kaplicy, do której gdy wchodził, ojcowie pobożni zaśpiewali chórem Gaudeamus omnes in Domino. Hetman z radości rzewnemi zalał się łzami Okolski Russia flor. , fol. 328 i Chodykiewicz De rebus gestis etc. Pars secunda, libri septimi, Caput VII, de caenobio Kodacensi, fol. 710, rkpsm. Z postawieniem atoli twierdzy tej i z zaprowadzeniem nowej ordynacyi na Niżu w 1638 r. dla Ukrainy zawitał, jak cię wyrażano pokój święty i już umilknąć miały na jakich lat dziesięć surmy bojów kozackich. Zaczęła się przeto w najlepsze doba osadnictwa. Koniecpolski kupił włość spustoszała, ale żyzność i obfitość miejsca była wielką dla osiadających przynętą, ze wszystkich tedy stron garnęło się ludu co niemiara i w niedługim czasie, dzięki zachodom dziedzica, cały spory obręb Mlijowszczyzny i Radywonowszczyzny, magicznym prawie sposobem, zaczął się roić w mnogie wsi i miasteczka. M. do niedawna sam był maluczką osadą, ale przez skrzętne kolonizatorskie zabiegi nowego pana, z wioski na mczko wyrósł i tak rozszerzył swój obwód, tak się rozbudował, że obok Starego, stanął i Nowy. Zakładanie osad w owych czasach uskuteczniali tak zwani osadzcowie. Wkopawszy wolę czyli słup, na osadę zapraszający, pod warunkami korzystnymi wzywali osadników czyli tak zwanych słobodzianików, którym, oprócz gruntów, budowano na samym początku chałupę, oraz konie, woły i wszelką zapomogę dawano. ,, Wola zaś, czyli, , słoboda znaczyła wolność używania gruntów na pewien lat przeciąg do 15, 20 a czasem i 30 lat, przez właściciela osad zabezpieczony. Toć obok M. wkrótce stanęły z warunkami jak najrozleglejszej słobody następne włości, jako to Derenkowice na posadzie starożytnego Dwerenia, Wrzeszczówka, Walawa, Wiązowek, Hac, Olszana, Tarasówka, Kapustynna dolina, . Łebedynka, Woronówka. Kapitanówka, Zabotyn Radywonowo, Horodyszcze spalone, Konstantynów, Orłowiec, Bałaklej dawniej siedlisko Leńczyńce i Taśmin dawniej Jaśkowo, później Smiła; ob. archiw. Smilańskie. Nowonabywca odnowił przeto tę krainę, wlał w nią nowe życie, osiedlił i zaludnił; ziemia pusta nabrała teraz wartości. Lasy zaroiły się pasiekami, pełno w nich było miodu, wosku; towary też leśne, potaż, popioły, smelcuga spory dochód przynosiły. Na stepach wyrabiano saletrę. Stanęły młyny i stawy spustne. Podniosły się też arendy, Czerwiec coccus polonicus, zbierany po lasach i łąkach, zaczął stanowić wielce skrzętnego handlu artykuł. Zgłaszali się poń na targi tutejsze Turcy i Tatarzy. Ale i kmiecie świeżo tu osiedleni niemniej hojnym i pomyślnym cieszyli się bytem. Żyli oni tu słowa małoruskiego a więc niepodejrzanego tych miejsc i tych czasów świadka we wszelakich dostatkach, w bydłach, w pasiekach Letop. Samowidca, str. 7. Innemu zaś także kozackiemu kronikarzowi a niedalekiemu również tych czasów widzowi, takie znów wymyka się zeznanie Ukraina naonczas mówi on była jakby druga ziemia obiecana, miodem i mlekiem płynąca, tak tu we wszystko lud opływał, taka była niewyczerpana wszystkiego obfitość Wieliczko, t. I, str. 5. Posadami wielkich miast pisze znów inny współcześnie żyjący, Ukrainę Koniecpolski ozdobił, a tem w Ukrainę Tatarom drogę zawarł. Sprawił to Pan Bóg przezeń, że Ukraina tak była spokojna, jako które miasto w pośrodku Korony Pam. o Koniecp. , str. 179. W istocie Tatarom wejście do Ukrainy zagradzał teraz Kudak; jakoż odtąd nie mogąc oni swoich tu bezkarnie rozpościerać zagonów, wpadać zaczęli murawskim szlakiem na Zadnieprze. Toć w 1640 r. zaciekli się oni nazbyt głęboko, bo aż pod Przyłukę i Kijów. Koniecpolski za powracającymi z zagonu w pościg się puścił, ale niedopędził Akty J. Z. R. , t. III, str. 33; Jerlicz, I, str. 44. Koniecpolski, liczący już w innych stronach Rzpltej secinami wsi i miast, teraz na tem pograniczu, za pomocą starań swoich kolonizacyjnych przyszedł był nareszcie do rozległego nader i zwartego dóbr kompleksu, a jeżeli dorzucimy do niego jeszcze i dwa ogromne starostwa korsuńskie i czehryńskie, które syn hetmana Aleksander był w tych czasach posiadł, to można powiedzieć, że ten cały kraj w ręku potężnym tego magnata zo stawał. Toć widzimy jak w 1643 r. w październiku puszcza się Koniecpolski z Baru na oględziny tych swoich latifundiów ukraińskich, świeżo rozkolonizowanych. Zatrzymawszy się w Korsuniu u syna Aleksandra, przejeżdża on następnie wzdłuż całą w zbitej masie leżącą Mlijowszczyznę i Radywońszczyznę; wszędzie po drodze jednem nieprzerwanem pasmem snuły mu się spore miasteczka i osady, błyszczały tu i ówdzie stawy spustne, porozlewane szeroko; do M. nie zajeżdżał, ale był z kolei w Orłowcu, Bałakleju, Konstantynowie i Smile, następnie odwiedził Żabotyn Radywonowo i Medwedówkę. Z Medwedówki zaś wprost przez Czehryn do swego sstwa pereasławskiego za Dniepr się udał Kiewskaja Star. , Pam. Oświecima, 1882, zesz. I, str. 134. Tymczasem, oddawna niewidziani w tych stronach Tatarzy, w 1644 r. wpadli na Ukrainę. Koniecpolski dopada ich pod Ochmatowem i w krwawej bitwie d. 30 stycznia zupełnie znosi i rozprasza. Było to ostatnio ze świetnych dzieł rycerskich znakomitego hetmana. Pod wieczór życia ożeniwszy się z Opalińską osiadł w Brodach i aż do zgonu, który wkrótce nastąpił, już nieruszał się z miejsca. Na rok przed śmiercią, to jest w 1645 r. , nowym nabytkiem terytoryalnym swoje rozległe ukraińskie włości powiększył, albowiem od Stefana Łuczkiewicza nabył Łebedyn ob. Łebedyn. Piękna i szlachetna to była postać. Umarł hetman mówił współczesny poeta ani znajdziem drugiego, bo z nim umarli hetmani. Pacyfikator Kozaczyzny, niepobłażał swawoli, karcił ją energicznie ale sprawiedliwie. Mąż to był szerokiego poglądu i dojrzałej rady. Wiadomo, zb sprzyjając zamysłom królewskim, popierał je, ale doradzał nie wojnę z Turcyą, jak chciał Ossoliński, ale z Tatarami. I gdyby na podbicie Krymu był pchnął Kozaków możeby nie przyszło potem do wojen Chmielnickiego. Tymczasem umarł i wszystko poszło na marne. Ogromna fortuna, jaką zostawił, zlała się na jedynego jego syna, Aleksandra, chorążego kor. , ożenionego z Joanną Barbarą Zamoyską. Następca mienia i sławy rycerskiego ojca młody Koniecpolski, jako regimentarz pilnował granic. Jakoż już wnet po śmierci ojca widzimy go na Ukrainie. Był on stronnikiem zaczepnej wojny z Turcyą i zdaje się, że wyprawa, którą wkrótce miał on przeciwko Krymowi skierować, prawdopodobnie w ścisłym musiała zostawać związku z projektami królewskimi wciągnienia Rzplitej w wojnę z Turcyą, pod pozorem wojny z Tatarami. Jakoż w 1647 r. zjeżdża Aleksander Koniecpolski na Ukrainę i wziąwszy zastęp czterotysięczny w listopadzie wyrusza przeciwko Tatarom i aż pod Oczaków dociera. Atoli o tejże wyprawie dwie najsprzeczniejsze z sobą współcześni powtarzali wersye. Jedna z nich utrzymywała, że chorąży pogromił Tatarów, i z ogromnymi powrócił łupy, że bana krymskiego nastraszył Niesiecki, wyd. Bobrowskiego, V, str. 199 i dr. Ludw. Kubala Jerzy Ossol. , t. II, str. 144; Odymalski, str. 340; Księga Michał. , str. 5 6, druga przeciwnie, że ledwie z życiem uszedł z pogromu Szajnocha Dwa lata etc. , II, str. 10. Której że z tych dwóch wersyi mamy dać wiarę Zdaje się, że pierwsza jest prawdopodobniejszą, bo wylicza ona jak najskrzętniej ile chorąży uprowadził łupu, ile bydła, koni, owiec przed sobą przypędził, a kto taką zdobycz z ziemi nieprzyjecielskiej uprowadza, ten z pewnością nieucieka z pogromu. A więc jeżeli nie było, , pogromu, to też nie można innej zarówno współczesnej dopuścić relacyi, że Bohdan Chmielnicki miał jakoby ostrzedz Tatarów o gotującym się napadzie na Krym, i że w skutek tegoż ostrzeżenia Koniecpolski od nich miał ponieść w odwrocie klęskę i że w końcu ten ostatni przez zemstę za to miał następnie kazać pochwycić Chmielnickiego i wtrącić do więzienia Quatre annees de guerre des Polonais contre les Russes et les Tartares 1648 52, traduit de l hebreu Jaran Messoula, par Daniel Levy, Tlemcen, 1855. Tymczasem, jak godzi się przypuszczać, tak z napomknień samego Chmielnickiego, jak z niektórych zeznań kozackich, to rzecz ta miała się cokolwiek inaczej. Oto Pesta Kozak czyli cham, jak go sam Chmielnicki pogardliwie nazywał miał denuncyować przed chorążym Chmielnickiego, iż ten jakoby skrycie knuje bunt. Koniecpolski kazał go schwytać i trzymać pod wartą, aż się z tego obwinienia wywiedzie. Tymczasem sam wyruszył na wyżej wzmiankowaną wyprawę na Tatarów. Gdy zaś z niej wrócił, w Rużynie zabiegł mu drogę pułkownik Krzyczowski razem z Chmielnickim, i tam ten ostatni, w postaci pokornego suplikanta, upadł do nóg chorążemu o miłosierdzie prosząc Wójcicki Pam. do panow. Zygmunta III eto. , I, str. 271, i Ojcz. sporn. , II, str. 112. Koniecpolski nainstancyą starszyzny kozackiej oddał Chmielnickiego na porękę Krzyczowskiemu tamże. Wiadomo co się potem stało. Chmielnicki dosiadł rączego i zemknął na Niż. A więc Koniecpolski samochcąc z rąk go wypuścił. Toć współczesne krajowe głosy surowo mu to ganiły i całą winę nawet nieszczęścia na niego staczały Jerlicz, II, str. 32. Ale bądź co bądź rzucone były kości. Ludność wieśniacza Ukrainy jednym porywem chwyciła za broń, a Chmielnicki na czele Kozaków, we spółce z Tatarami, rozpoczął wojnę okrutną, sroższej której, ani krwawszej nigdy nie było Twar Mlijów Mlijów dowski. Pogrom korsuński 1648 r. spadł jakby grom z pogodnego nieba na bawiącego w Podhorcach chorążego Koniecpolskiego; zrywa się on wtedy do walki i na czele gotowych do boju hufców śpieszy na Ukrainę, ale w Brodach zapada na zdrowiu Ks. pam. Michał. str. 17. Ogromnych dóbr ukraińskich przyszło mu więc odstradać na zawsze; do śmierci już ich nieodzyskał. Ale za to życie mu odtąd całe miało zbiedz w krwawych, zapamiętałych z Kozakami, ze zmiennem szczęściem, walkach. Zobaczmyż teraz co się stało z Mlijowszczyzną. Oto Chmielnicki ją zagarnął. ,, Z Mlijowa, dóbr Koniecpolskiego obszernych, pisze współcześnie żyjący, za potasze Chmielnicki więcej 200 tysięcy talarów bitych wziął w Wołoszech, 70 miast i wsi bez liczby i pasiek co niemiara, z których była intrata niemała, wojną odebrano Koniecpolskiemu anonim Raczyńskiego, I, str. 110. W M. i po włościach usadowiła się sotnia kozacka do korsuńskiego należąca pułku, której setnikiem był w 1649 r. niejaki Martyn Maks. Soczyn. , I, str. 1686. Aleksander Koniecpolski, chor. kor. wda sandomierski, starosta pereasławski, kaniowski, korsuński, czehryński, doliński, umarł nagle ostatnich dni marca 1659 r. w Podhorcach. O dwa lata tylko przeżył Chmielnickiego. Zostawił on syna jedynaka Stanisława, oboźnego kor. , potem kasztelana krak. Wiadomo z dziejów, że po śmierci hetmana Chmielnickiego został obrany hetm. kozackim Jan Wyhowski. Gdy zaś tenże Wyhowski następnie przerzucił się na stronę Rzplitej i gdy w 1659 r. stanęła głośna tak zw. ugoda Hadziacka, sejm, dla ujęcia sobie kozackiej starszyzny, dozwolił królowi, aby sstwa ukrainne pomiędzy nich rozdał lennem lub dziedzicznem prawem. Ale hetman Wyhowski całą Mlijowszczyznę do dóbr królewskich zaliczył i jako taką do rozdania pomiędzy Kozaków przedstawił, snać przez złą wolę, bo jużcić nie mógł nie wiedzieć, do kogo te dobra jeszcze przed niedawnym czasem należały. Jeszcze tak świeżą tu była pamięć Koniecpolskich. A więc Taśmin czyli Smiłę nadano Danielowi, a Bałaklej i Orłowiec Konstantemu Wyhowskim; Kapustynną Dolinę zaś, Derenkowec z futorem Czerepinem Tymoszowi Nosaczowi, oboźn. zapor. , a sam M. Samuelowi Zarudnemu, byłemu sędziemu zapor. , za wierność i usługi jemu i potomstwu jego, lennem prawem Vol. leg. , IV, str. 360. Atoli w zapadłej na rozdanie tych dóbr konstytucyi sejmowej znajdowało się zastrzeżenie, iż jeżeliby te dobra były juris haereditaris evictum coram omnibus Regni haereditatem, tych, którzyby pretendowali na przyszłym sejmie komutacyą Rzplita uczyni. Stanisław Koniecpolski ujrzawszy się tedy w ten sposób od dziedzictwa odpadłym, o krzywdę mu wyrządzoną na sejmie podnosi głośne zażalenie. Jakoż w skutek tych jego skarg w 1662 r. dobra ukraińskie kazano mu zwrócić. Powrócił przeto Stanisław Koniecpolski do dziedzictwa dóbr mlijowskich, ale tylko imiennie, albowiem Ukraina była jeszcze wciąż zamieszana i nie było bezpieczeństwa własności. Nawet za hetmaństwa Tetery nie już sotnia, jak przedtem, ale cały pułk, tak zw. Mlijowski, rozlokował się był w tych dobrach. Pułkownikiem był Hrehory Hulanicki, który, nawet bez względu na prawa Koniecpolskiego, M, korsuńskiemu monasterowi był nadał Maks. Soczyn. , t. 1, str. 690. Ale nareszcie tak długie zamieszanie i wojny wydały swój owoc i najpiękniejszy kraj na nowo, dzień po dniu, w pustynię się obracał. Improwizowani co chwila nowi kozaccy wodzowie Ukrainy, aby dopiąć celów swoich, rozlewali krew; kraj ten dla własnych osobistych poświęcali widoków. Nastała tedy tak zwana Ruina i Zhon czyli przepędzanie gromadne ludu za Dniepr. Toż w 1674 r. hetman lewobrzeżnej Ukrainy Samej łowicz, wszystkich mieszkańców M. i Mlijowszczyzny na brzeg przeciwległy przepędził Letop. Samowidca, str. 64. Układ Zorawiński w 1676 r. zwrócił był Polsce Ukrainę naddnieprską, ale ta prowincya pomimo to długo była zawichrzoną; Stanisław Koniecpolski nie doczekał się faktycznego zawładania dobrami ukraińskiemi. Jako bezdzietny 1682 r. sporządził testament, mocą którego tak wszystkie swoje dobra, jak tractum bonorum Mhlihoviensium przekazał w spadku Janowi Aleks. Koniecpolskiemu jako najbliższemu z krwi domu swego Pam. o Koniecp. , 371 382. Atoli skończyło się panowanie Kozaków; pokój zawarty w Karłowicach 1699 r. położył koniec istnieniu ich w znaczeniu politycznej niepodległości. Z całej tak niedawnej jeszcze wrzawy ich nic nie pozostało. Ludność ukraińska częścią przez wojny wygnębiona, częścią wychodźtwem za Dniepr uszczuplona, do zera nieledwie zredukowaną została. Toż około tego czasu pisał hetman Mazepa, że z całej ludności Ukrainy zachodniej nie pozostało jak kilkanaście tysięcy wszystkiego Kostomarow, Mazepa, str. 206. A więc teraz dziedzicom ukraińskim przypadł na nowo trud kolonizowania pustek, przypadło staranie, które w obec dawniejszych tego kraju kolonizacyi, tyle razy przez nich na nowo wszczynanych a potem niszczonych, wyglądało zaiste na pracę Danaid. Aż nareszcie doczekawszy lepszych cokolwiek czasów i dziedzic Aleks. Koniecpolski, wysłany przez stany Rzpltej do uregulowania granic pomiędzy Turcyą a Polską, po raz pierwszy zawadził o M. Arch. Smilańskie. Było to w 1703 r. Z M. następni wraz z komisyą udał się w stepy gdzie 50 mil Polsce przyczynił i powrócił szczęśliwie Andr. Chrys. Załuski Epist. hist. famil. , III, f. 484, i Zieleźnicki Kazanie na pogrzebie Jana Aleks. Koniecpolskiego. Tymczasem sąsiadem o ścianę z M. był teraz ks. Jan Aleks. I Jabłonowski, chor. kor. , któremu sstwo korsuńskie jeszcze w 1687 r. ustąpił był ojciec i jego Stan. Jabłonowski, het. w. kor. Sumar. Arch Lachow. . Mlijowszczyzna nigdy, jak to wiemy, do korsuńskiego sstwa nie należaj ła, ale tylko podczas Chmielniczyzny, w ogólnem zagmatwaniu stosunków majątkowych, jakie wtedy panowało, tak sam M. jak i wiele z włości jego przyległych przez przywłaszczenie do niego wcielone zostało. Kozacy korsuńscy na obszarach mlijowskich miewali swoje pasieczyska i zajmiszoza. O wóż Jan Aleksander Jabłonowski, starosta korsuński, korzystając z tego w 1708 roku przez zajazd zagarnia Mlijowszczyznę. Jmć Pan chorąży koronny Jan Aleksander Jabłonowski pisał też w swoim testamencie z 1711 r. Koniecpolski, dalej od dwóch lat misit falcem in alienam messim, kiedy włośc moją Mlijowską sub specie królewszczyzny zajechał, i dotychczas mnie należące prowenta zabiera Pam. o Koniecp. , str. 411. Istotnie Jabłonowski posiadł był Miijowszczyznę nullo jure, a Koniecpolski tak ukrzywdzony musiał tylko na Smile i Łebedynie poprzestawać. Ale w 1719 r. tenże Koniecpolski, ostatni z rodu, umiera i ogrom majątków jego przechodzi naturalnem prawem na Walewskich t. j. na Aleksandra i Franciszka, urodzonych z Aleksandry Koniecpolskiej, wojewodzianki poznańskiej, i Zygmunta, kaszt. rozpierskiego; ci jednakże niebawem swoje prawa spadkowe do dóbr przelewają na dalekiego krewniaka swego Aleksandra Walewskiego, miecznika sieradzkiego, a od tego znów w 1723 r. nabywa wszystkie dobra po Koniecpolskich Jerzy ks. Lubomirski, oboźny kor. donacyą w grodzie chęcińskim feria tertia post Rogationem 1723. Nowonabywca rozpoczyna tedy z Jabłonowskim zatarg prawny o M. Ale sprawę z wielkiem zaognieniem z obu stron prowadzoną, Lubomirski w końcu wygrywa, i wiele włości przez tradycyą odbiera. Atoli w trakcie tego w 1733 r. Jan Aleksander Jabłonowski, ssta korsuński, umiera, i zajście o M. pomimo przegranej znowu występuje na jaw, ale już w nowej, odmiennej postaci. Oto Jan Kajetan Jabłonowski, wda bracławski i ssta czehryński, synowiec zmarłego Aleksandra, bierze na nowo w swe ręce tę sprawę, i, chcąc jej nadać inny zwrot, do M. , Derenkowca i Olszany praw od Zarudnego, Nosacza i Leśnickich nabywa Sumar. Archiw. Lachow. a do Zabotym od króla Stanisława Leszczyńskiego, któ remu jakoby po Koniecpolskich część spadku się należała. Ale pomimo to sprawy tej jednakże nie wygrał i dopiero po śmierci jego 1764, wdowa jego, wojewodzina bracł. , podstępną zgodą w Przybysławicach zakończyła ją, otrzymawszy dla siebie połowę dziedzictwa Zabotyna Fam. Ant, Barn. Jabłonowskiego. Za rządów Jerzego ks. Lubomirskiego, oboźnego kor. , wojew. sandom. , Mlijowszczyzna zaczęła się osiedlać, acz na małe jeszcze rozmiary. W 1741 i 1746 r. w M. 120 chałup rachowano. Po ks. Jerzym Lubomirskim w 1751 r. został właścicielem M. ks. Stanisław. Włości z dniem każdym rosły w ludność, ale zbójectwo, zagęszczone w tych czasach na Ukrainie, zakłócało ich spokojność. W pół dzikiej, nieugłaskanej jeszcze prowincyi, dawnego życia nałogi wracały, a hajdamacy przepełniali ją. Tu przychodzi nam zaznaczyć oryginalny szczegół. Oto niejaki szlachcic Słotwiński, dzierżawca czy zastawnik jednej z wiosek w Mlijowszczyźnie, powodowany chciwością obłowu, nie tylko opryszkom owym dawał u siebie przytułek, ale nawet płacił im pewną roczną gratyfikacyą, aby rabowali w okolicy na jego rachunek w Zb. Konst. Swidz. list Chojeckiego do ks. Udalryka Radziwiłła. Osobliwy był to specymen, jak widzimy, ówczesnego zdziczałego jakiegoś spekulanta z pogranicza Ohydne mordy hajdamackie z 1768 r. ogarnąwszy całą Śmilańszczyznę, obiły się z kolei i o M. Ryzuny wpadłszy do miasteczka, parocha cerkwi Przemienienia Pańskiego postrzelili i spisami skłóli Akta grodz. Lwow. , I, str. 167. Dziedzic M. Stanisław ks. Lubomirski, podstoli kor. , potem wda kijowski, w starych latach cierpiący na umyśle, za prośbą synów był wzięty w kuratelę, i już aż do śmierci do rządów majątkowych się nie wtrącał. Toż w 1776 r synowie jego zrobili między sobą dział majątkowy, mocą którego z dóbr ukraińskich ks. Michałowi dostały się klucze smilański, kamieński, rotmistrzowski i andrujanowski, a ks. Francisz. Ksaweremu klucz mlijowski. Jednakże potem ks. Michał swoją schedę odprzedał bratu. Ks. Frań. Ksawery Lubomirski był ożeniony z Teofilą Rzewuską, która wniosła mu w posagu przyległe Smilańszczyźnie dwa klucze moszeński i międzyrzecki. Ks. Fran. Ksawery przylgnął do tych żyznych ukraińskich włości i w ulubionej Smile zajął stałą siedzibę. Został też dóbr swoich urządzicielem i kolonizatorem na wielką skalę. Sprowadzał też ludzi dla osady, zkąd tylko się dało. Z futorów wsie pourastały. Smiłę, wpierw szczupłą wioskę, ks. Ksawery na mko przeistoczył, prawo magdeburskie w 1773 r. wyjednawszy dla niej. Odtąd, martwo leżąca ziemia w tej przecudnej okoli Mlijów Młaczowa Mładki Młanicze cy pługowi i pracy rąk ludzkich się poddała. Podrosły też w cenę niedawne jeszcze tych dóbr pustynie. Ale odkąd Smiła centralnym punktem administracyi dóbr została, M. stra cił swoje dotychczasowe znaczenie; z miasteczka na wioskę zamienił się i zeszedł na jednę z ekonomii, klucza horodyskiego. Jednakże tenże sam ks. Ksawery Lubomirski, z niezna nych nam bliżej powodów, całe to bogate dzie dzictwo, bo składające się z 9ciu miasteczek i 174 wsi, ks. Grzegorzowi Potemkinowi, feld marszałkowi wojsk rossyjskioh, w 1787 r. za dwa miliony rs. odprzedał. Ks. Potemkin Taurycki umarł w 1791 r. i smilańskle kolosalne włości przeszły naturalnem prawem na rzecz jego sukcesorów. Z tych generał Engelhardt, w skutek podziału, wziął na schedę swoją klucze olszański i horodyski te dwa klucze rozdzieliły się następnie na dwie odrębne sche dy horodyską, która przeszła w ręce hetma nowej Branickiej, i wiązowiecką, która dostała się na własność Tatianie Jusupowej. Klucz zaś kozacki wzięła ks. Galicynowa, klucz kiryłowski hr. Szepelowa a klucz mlijowski dostał się na rzecz Skawrońskiej. Następnie zaś od córki tej ostatniej hr. Litta, hetmanowa Branicka, z domu Engelhardt, nabyła klucz mlijowski i razem z moszeńskim i horodyskim oddała w posagu córce swej ks. Woroncowej. Na początku przeszłego wieku w M. było dwie cerkwie Uspeńska i Troicka W wizytacyi uniackiego smilańskiego dekanatu w 1741 i 1746 r. powiedziano, że Uspeńska zbudowana w 1746 r. koło starej cerkwi, a Troicka w 1738, również na miejscu dawnej. Z tych Uspeńska zamkniętą została w 1842 r. , istnie jąca zaś Troicka wzniesioną została na nowo z muru w 1827 roku przez parafian, przy po mocy ówczesnej dziedziczki Katarzyny Lit ta. Ob. Arch. J. Z. B. , cz. I, t. 2, 385 i dal sze; cz. I, t. 3, 52, 252, 255, 293, 295; cz. T, , t. 1, 552. Edward Rulikowski. Mlinarowce, węg. Mlinarocz, wś w hr. szaryskiem Węg. , kościół par. gr. kat, , 411 mk. Mlinek niem. , ob. Młynki Mlinicken niem. , ob. Młyniki Mliniec i Mlinietz niem. , ob. Młyniec. Mlinisken niem. , ob. Młyniska. minki, prawy dopływ Dniepru, w pow. chersońskim, na granicy ekaterynosławskiego, wpada do limanu Wielkie Wody; wspomina Wieliczko w Kronice, t. III, 477. Mlinok, ob. Młynek. Mlińsk al. Młyńsk, dwa zaśc. po obu stronach rz. Siewielgi, praw. dopł. Słuczy, pow. słucki, w 1 okr. polic, starobińskim, przy drodze z Czepielów do Carowców, w miejscowości dość leśnej, równej. Wielki M. . ma 29 osad pełnonadziałowych, Mały M. 10 osad. A. Jel. Mliny Nowe, mko nad rz. Sejmem, pow. 3i sośnicki, gub. czernihowakiej, o 15 w. od m. pow. , ma 480 dm. , 2166 mk. , znaczny handel zbożem. Mloetzen dok. , ob. Mlecewo. Mlosino al. Mlusino jez. pod Starą Kiszewą, pow. kościerski. Wspominane już w dok. z r. 1281 ob. Zeitschr. des Westpr. Gesch. Ver. , X, str. 97. Należało do wsi Kiszewa Stara ob. . Kś. Fr. Mlosty al. Mlostki, pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa. Podaje tę miejscowość Skorowidz Zinberga i dawniejsze spisy urzędowe, lecz nie wymienia jej spis wsi gubernii kaliskiej z 1881 r. MlynskerMühle niem. , ob. Młyńsk, Mta, jez. w pow. lidzkim, przez nie oraz jez. Dub. łączy się rz. Kotra ob. z rz. Osupką, płynącą do Mereczanki. Młaczki, ob. Polana Młaczki, Młaczowa, dopływ rz. Bobryk, wpadającej do Uszy. Młaczówka, wś, pow. radomyski, śród la su, przy drodze z Maksymowicz do 3Chabna, ma 234 mk. ; należy do paraf. praw. Maksymowicze. Mładki, mylna nazwa szczytu tatrzańskiego, zwanego powszechnie u Liptowian Hładki, także Gładki ob. t. II, str. 594. Br. G. Młaka, potok, lewy dopływ Lubaczówki w pow. cieszanowskim, przepływa przez wsie Łukowice i Krowicę lasową. Młaka, dopływ potoku Brzaza w pow. doliniańskim. Młaki 1. pot. górski, wypływa w płd. zach. stronie obszaru gm. Jasionki niżniej, w pow. turczańskim, z pod grzbietu górskiego Szaińskie jabłońskie zwanego, płynie na płn. wsch i wpada do Jabłonki ob. z praw. brz. Długość biegu wynosi niemal 4 kił. Z praw. brz. przyjmuje Wirikiwski potok. 2. M. , na zwa potoku Glinnego ob. , dopływu Dyrboka ob. . Br. G. Młaki 1. część Jabłonicy, pow. nadwórniański. 2. M. , karczma na obsz. dwors. Sianek, pow. turczański. Młanicze, folw. i wś, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, o 27 w. od Oszmiany; folw. ma 1 dm. , 6 mk. kat. , wś zaś 5 dm. , 32 mk. , z tego 16 prawosł. i 16 katol. Mława, miasto pow. gub. płockiej, leży na wyniosłości, pod 53 06 2 szer. i 38 05 6 dłg. geog. , odl. 112 w. od Warszawy, 83 w. od Płocka i 3 1 2 w. od rz. Mławki, połączone linią dr. żel. nadwiślańskiej z Warszawą a drogami bitemi z Płockiem, Przasnyszem i Sierpcem, tudzież Działdowem i Neidenburgiem w Prusach. Droga żel. nadwiślańska łączy się w Iłowie o 6 kil. od Mławy z linią, dr. żel. malborskiej, prowadzącej do Malborga 149 kil. i Gdańska. Miasto posiada kościół par. Mloetzen Mlosino Mlosty Mlynsker Młaczki Młaczówka Mlijów Mlinarowce Mlinek Mlinicken Mliniec Mlinisken Mlinok Mlińsk Mliny katol, mur. , drugi filialny, cerkiew, kościół ewang. augsb. , synagogę, szpital ś. Wojciecha na 20 łóżek, dom schronienia dla starców i kalek, ochronkę, dwie szkoły początkowe ogólne, szkołę miejską 2klas. męską, szkołę ewang. , szkołę prawosł. , szkołę żyd. elementarną, sąd pokoju okr. III, zjazd sędziów pokoju, urząd poczt. , st. telegr. , st. dr. żel. nadwiślańskiej o 1 2 w. od miasta. Z zakładów fabrycznych istnieją tu młyn parowy, browar, fabryki octu, narzędzi rolniczych, wód gazowych, 4 garbarnie, 5 olejarni, 3 fabryki mydła, 3 cegielnie, 8 wiatraków. Miejscowe potrzeby zaspakaja 150 drobnych sklepów, 4 handle sukna, 3 handle win i towarów kolonialnych, sklep fabryki żyrardowskiej, jeden dom handlowy, skład nasion, 28 szynków, 24restauracyi. Targi bywają dwa razy w tygodniu we wtorek i piątek. Jarmarki 6 razy do roku naliczniejsze na ś. Trójcę i śś. Piotra i Pawła. Do mieszczan należy 3893 mr. ziemi, w tem 1868 mr. roli ornej. Co do ludności, to w 1807 r. miała M. 800 mk. , samych chrześcian; w 1827 r. było 190 dm. i 2216 mk. ; w 1860 r. 261 dm. 33 mur. i 3838 stałych mk. w tem 1720 żyd. ; w 1883 r. było 472 dm. 70 mur. i 6989 mk. , w tej liczbie 3504 żyd. , 3331 kat. , 132 protest. i 22 prawosł. Obecnie ludność, wzrastająca szybko z otwarciem kolei, dochodzi do 8000. M. teraz jest jednem z porząd niej szych miast powiatowych. Ma regularne, dość szerokie, brukowane ulice z chodnikami asfaltowemi. Oświetlona 45 latarniami żelaznemi, naftowemi. Posiada trzy place targowe Stary rynek z kościołem i ratuszem, zbudow. w 1545 r. , a odnow, w 1878 r. ; 2gi niebrukowany, zwany Świńskim; 3ci Zielony, na którym r. 1856 założono skwer, zwany także ogrodem angielskim. Od czasu ukończenia drogi żel. nadwiślańskiej połączona z Warszawą i Gdańskiem, M. stała się miastem handlewnem. Głównym produktem handlu jest zboże, do przechowywania którego wzniesiono tu znaczną liczbę spichlerzy. W 1877 r. przewieziono przez M. do Prus 1, 932, 000 pudów. Boczny obrót średnio przedstawia do 500, 000 rs. wartości. Po zbożu idzie wełna, której dowóz wynosi do 2500 pud. , wartości przeszło 50, 000 rs. , i ryby przywożone w zimie, głównie z jezior pruskich a nabywane do Warszawy i Płocka. Przemysł rękodzielniczy stoi na niskim stopniu. Jest jednak 12 cechów, w skład których wchodzi 16 bednarzy, 10 białoskórników, 8 szklarzy, 23 krawców, 20 garncarzy, 6 kołodziei, 12 kowali, 13 kamieniarzy, 1 cukiernik, 8 młynarzy, 33 piekarzy, 26 rzeźników, 3 studniarzy, 6 siodlarzy i rymarzy, 2 jubilerów, 7 ślusarzy, 32 stolarzy, 180 szewców, 1 tkacz, 5 zegarmistrzów, 8 czapników i 6 kuśnierzy. W pamiątki przeszłości M. nie obfituje. Starożytny kościół parafialny stoi w środku Starego rynku. Fundamenta i pozostałe wnęki pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Kawał muru i płyta za wielkim ołtarzem noszą datę 1477 r. Kościół ten ulegał kilkakrotnym pożarom i przebudowaniem. Akt erekcyi zaginął. W aktach kościelnych zapisano, iż r, 1712 kościół oddanym został pod zarząd kś. misyonarzy, sprowadzonych z Chełmna pruskiego przez Kazimierza Bielińskiego sstę mławskiego, marszałka w. kor. Misyonarze pod przewodnictwem sufragana Seweryna Szczuki założyli wprost kościoła klasztor, w którym zamierzali utrzymywać szkołę, ale usiłowania te nie wydały rozultatu Po zniesieniu zgromadzenia w 1865 r. klasztor sam przeszedł na własność rządu i dziś mieści biuro powiatowe. Kościół, który po pożarze w 1792 r. ze składek odbudowanym został, coraz więcej popadał w ruinę, a od 1870 przez rok cały był zamkniętym. Z zebranych składek odbudowano go 1882 r. , lecz ze szkodą dla jego architektonicznych zalet. Z pięknej i okazałej świątyni zrobiono kościół niski, którego boczne ściany nie odpowiadają wysokiemu stosunkowo dachowi, a okna zbyt szerokie za wiele wpuszczają światła. Drugi kościołek ś. Wawrzyńca, obecnie przy cmentarzu miejskim, stoi na górze. Był on podobno pierwotnie parafialnym. M. otrzymała w r. 1429 przywilej lokacyjny, podpisany przez Ziemowita, Kazimierza i Władysława, ks. mazowieckich. Przywilej ten dawał prawo chełmińskie i pozwolenie posiadania własnej wagi i postrzygalni sukna. Gdy Mazowsze przyłączono do Korony, M. została sstwem niegrodowem, a Zygmunt I potwierdził wszystkie jej przywileje w r. 1543. Toż uczynili następni monarchowie Zygmunt August w r. 1565, Stefan Batory w r. 1576, Zygmunt III w r. 1602, Jan Kazimierz w r. 1667, August II w r. 1724, August III w r. 1745, nakoniec Stanisław August w r. 1779, przydawając wiele innych swobód. M. należała niegdyś do znaczniejszych miast mazowieckich, jak o tem przekonywa lustracya 1564 r. , która znalazła tutaj 424 domy i 22 niezabudowane siedliska, samych zaś rzemieślników oprócz szewców, wylicza 225. Święcicki w Opisie Mazowsza powiada o M. Otwarte miasto, ładnie zabudowane, dwa kościoły murowany i drewniany. Wojny szwedzkie przywiodły miasto do zupełnego upadku i lubo potem nastały długie lata pokoju, wrócić wszakże nie mogło do pierwotnego stanu. Ostatnia też lustracya, w r. 1765 odbyta, zaledwie 85 domów wykazała i podupadłych zupełnie rzemieślników. Dopiero od 1779 r. zaczęła się M. powoli odbudowywać. W r. 1783 straszny pożar zniszczył pięć ulic a z 83 domów pozostał tylko Mlinarowce popiół. Od r. 1795 M. przeszła pod zarząd pruski. Po utworzeniu księstwa warszawskiego mieszczaństwo, a szczególniej żydzi, zawiązawszy stosunki z pograniacznemi miasteczkami pruskiemi, trudnić się zaczęli przemytnictwem i przez to drobny handel bardzo się ożywił. W 1809 i 1812 r. przez M. przechodziły wojska francuskie. Po utworzeniu w 1815 r. królestwa kongresowego, M. z otwarciem komory celnej we wsi Mławce, oddalonej o 3 w. , oraz drugiej jeszcze komory o w. 17 w Pepłówku, zaczęło się znowu podnosić. Przez M. przeprowadzano z Prus towary kolonialne, cukier, wyroby bawełniane, wełniane, jedwabne. Wywożono zaś zboże, drzewo i skóry. W 1840 r. , przy nowym podziale królestwa kongresowego na gubernie, M. zaliczoną została do gub. płockiej i została stolicą powiatu. Odtąd poczyna się wzrost pomyślniejszy, Utworzone zostało biuro powiatu, a następnie sąd okręgowy. W tym samym czasie założono szkołę powiat. 4kl. W 1862 r. szkoła ta zniesioną została, a mimo przyrostu ludności dotąd M. nie ma wyższego zakładu naukowego. Obecnie mieszkańcy zamierzają z własnych funduszów urządzić szkołę realną. M. parafia dek. i n. ma 5582 dusz. M. folw. , pow. mławski, 23 dm. , 516 mk. , 263 mr. gruntu dobr. M. wójtostwo, wś, gm. Dębsk, par. M. 20 dm. , 251 mk. , 263 mr. Z historyą M. wiążą się ściśle dzieje sstwa mławskiego. Pierwszym starostą znanym był Jakób Glinka, który otrzymał je od Aleksandra Jagielończyka na zastaw sumy 1000 czerwi zł. Z początku sstwo to nie było grodowe; ssta nie przebywaj w niem a utrzymywał podstarostów, którzy mieszkali w drewnianem domostwie, zwanem dla odróżnienia od innych zamkiem. Podstarostowie zarządzali, odsyłając starostom dochody. Po Glince sstwo dzierżył Wojciech Kryski, dworzanin Zygmunta Augusta, podkomorzy płocki. Był on rodzonym bratem matki ś. Stanisława Kostki. Około 1567 r. należało sstwo do Olbrachta Łaskiego, wojew. płockiego, później sieradzkiego. W 1628 r. sstą mławskim był Zygmunt Opacki, podkom. warszawski. Dnia 24 lutego 1646 r. przez M. przejeżdżała i nocowała tu Marya Ludwika Gonzaga, zaślubiona Władysławowi IV. Podczas wojen szwedzkich sstwo wraz z miastem zniszczonem zostało. W 1662 r. otrzymał je Franciszek Bieliński, o którym Niesiecki powiada t. I, str. 95 że dostał je za zasługi, kiedy obersterem będąc w gwardyi rajtarskiej króla Jana Kazimierza, w najcięższych pod te czasy rewolucyach wiernie i mężnie służył krajowi. W tymże 1662 r. sstwo obejmowało folw. zwany Starostwo, wś Mławkę. Modłę, Nową Wieś, MłynyZawady i Rudę. Każdy zaś osadnik z tych wiosek dawał do zamku rocznie z Modły po 1 zł. , z Mławki Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 67. po gr. 18, z Nowej Wsi po 8 gr. ; przytem po 15 jaj, po 2 kapłony, a po 3 dni na tydzień pańszczyzny dworskim sprzężajem; włościanie zaś Mławki, oprócz powyższych, 1 dzień pieszo. Z miasta było czynszu z włóki po 24 gr. rocznie; szewcy wszyscy razem zł. 4, od rzeźników po kamieniu łoju i łopatki od wołu, zdun każdy po 2 garnki polewane 3 razy do roku; od piwowarów po miarce słodu i miarce piwa, od przekupniów po 8 gr. , od sukienników po 8 gr. , od żydów po gr. 15. Miastu zaś opłacano targowe, na każdy zaś ś. Marcin każdy przybywający z towarem po gr. 9 lustracja z r, 1616 zapisana w aktach miejskich. Na początku XVIII w. ssta był Jakób Przebendowski, stronnik Sasów, gromadzący w M. , jako w miejscu blisko granicy od Prus leżącem, posiłki dla stronników Augusta II. Z tych względów miasto nie mało ucierpiało, albo, wiem major Krajewski, stronnik Leszczyńskiego, zakwaterowawszy się na 17 niedziel w M. Akta miejskie z r. 1709 zabrał zboże, inwenta. tarz i wszelki prowiant przygotowany dla Piotra W. , spalił 3 folwarki starościńskie, zmusiwszy miasto do zapłacenia 17, 000 zł. Po śmierci Przebendowskiego od r. 1729 dochody z M. pobierała wdowa po nim pozostała jako o tem świadczy podpis jej, jako prawnie posiadającej sstwo mławskie, znajdujący się w aktach miejskich r. 1730 str. 235. Pani ta wyszedłszy wkrótce za Józefa Potulickiego, wojewodę czernihowskiego, przelała na niego swe prawa do sstwa. Hr. Józef Potulicki zmarł 1734, a sstwo prawem spadku dostało się siostrze jego Barbarze z Potulickich, wdowie po Czarlińskim, pośle z Pomorza. Wtedy to miasto odmówiło płacenia powinności starostom, na zasadzie, iż dochody miejskie wraz ze starostwem nadawane były tylko przez monarchów za zasługi, nie mogły więc przechodzić dziedzicznie. Barbara Czarlińska wystąpiła z procesem przeciwko miastu, a uzyskawszy posłuchanie u Augusta III, uzyskała i wyrok nakazujący dwoma królewskimi listami z r. 1742 i 1747 ażeby miasto wszelkie powinności opłacało, wsie zaś odrabiały przynależne robocizny, oddając w naturze oznaczoną przez poprzednich starostów ilość zboża, lnu, drobiu i bydła. Prócz tego listy królewskie nakazywały zupełne posłuszeństwo posiadaczce starostwa. Nakoniec za Stanisława Augusta sstą jest Adam Feliks Piotrowicz, panujący samowolnie w ziemi zawkrzyńskiej a uciskający ludność pobieraniem coraz to większych opła, zmuszaniem mieszkańców do nowych a uciążliwych powinności. Sejm 1775 r. , odbierając królowi prawo rozdawania starostw, skasował zarazem wszelkie sądy starościńskie, ozem ośmieleni mieszkańcy M. wytoczyli proces Piotrowiczowi, wnosząc akt oskarżenia za 34 Mława gwałty i nadużycia na nich popełniane. Zesłana na skutek tego komisya Akta miejskie 1776 r. nakazuje, ażeby starosta płacił czynsz miastu za to, że zamek drewniany stoi na gruntach miejskich, miasto zaś uwalnia odl opłat składanych staroście. Sejm z 1773 75 r. nadał sstwo mławskie w emfiteutyczne posiadanie Karniewskiemu, pisarzowi rożańskiemu. Ośmnaście lat swobody, jakiej doznawali mieszkańcy, nie wiele wpłynęło na podniesienie dobrobytu M. , to też kiedy po ostatnim rozbiorze kraju r. 1795 przeszła ona pod panowanie pruskie, posiadała zaledwie 83 domy, wioski zaś należące do sstwa nie tylko się nie wzniosły, lecz jeszcze więcej upadły, zaniedbując uprawę roli i chów nierogacizny, który był źródłem dochodów ludności Prócz tego Piotrowicz, straciwszy swoją starościńską władzę, , otrzymał od władzy pruskiej urząd landrata i stał się gnębicielem mieszczan. Starostalandrat zmarł 1801 roku, imię jego wypisane w pamięci mieszkańców. Wsie należąceniegdyś do sstów oddano w dzierżawę, jako dobra rządowe. Zabytkiem dawnego starostwa są tylko lipy stare pizy dominium, zwanem Starostwem, a będącem jakby przedmieściem coraz to więcej rozrastającego się dzisiejszego miasta. Starostwo to leży od strony południowej, od traktu dawnego warszawskiego, O sstwie mławskiem podaje wiadomość artykuł Mławskie starostwo, w BibL Warsz. 1856 r. t, III, 160. M. starostwo, wś, gmina Dębsk, par. , M. , 6 dm. , 192 mk. , 174 mr. gruntu. Folw. M. starostwo rozl. mr. 408 grunta, or. i ogr. mr. 166, łąk mr. 89, past. mr. 44, lasu mr. 6, zarośli mr. 99, nieuż. i place mr. 4; bud. z drzewa 14. Folw. ten w 1872 r. oddzielony od dóbr rząd. Mława. M. gmina należy do sądu gm. IV okr. , ma 593 dm. , 5103 mk. , 21, 638 mr. obszaru, w tem 679 mr. nieuż. W gm. znajduje się 2 kościoły, sąd gm. , urząd gm. , 5 młynów wodnych, 5 wiatraków, 6 posterunków straży pogranicznej, komora celna, browar. cegielnia, 1 kairczma. W skład gm. wchodzą następujące wsie i os BarakKukliński Piekielski, Bonisław, Bielawy, Cegielnia, ChmielewkoWąsosze, Chmielewo Wielkie, Ch. Małe, Długokąty Wielkie, D. Kobiałki, JabłonowoAdamy, J. Dy by, J. Maćkowięta, Krajewo, Kuklin, Kulany, Łęg, Michalinowo, Mławka, NowawieśWielka, Piekiełko, PepłowoWielkie, Pepłówek, Pogorzel, Ruda, Stanisławowo, Studzieniec, Szwab, Turowko, TurowoWielkie, T. Pakury, UniszkiGumowskie, U. Zawadzkie, Wieczfnia Kościelna, Wąsosze Wielkie, Zawady, Zakrzewo Wielkie, Zaranki, Z. Fruczki, Załęże, Zimnocha. Mlawski powiat gub. łomżyńskiej, utworzony został w 1867 r. z części dawnego pow. mławskiego. Ma on 27, 02 mil kw. obszaru. Graniczy od płn. z Prusami wschodniemi od wsch. z pow. przasnyskim i ciechanowskim, od płd. z ciechanowskimi i sierpeckim, od zach z sierpeckim i rypińskim. Pod względem układu poziomego obszar powiatu przedstawia wybitny kontrast między południową i zachodnią a północnowschodnią częścią. Zachodnia połowa i środkowa część przedstawiają równinę o średniem wzniesieniu 400 stóp, którą przerzyna Wkra, mająca niedaleko Radzanowa na wsch. płd. 240 st. wznies, w poziomie wody. W górnej części jej biegu, między Sinogórą, Bądayniem, Będominem i Brodnicami występuje obszar wzniesiony na 500 do 580 stóp pod Brodnicami 588, Sinogórą po prawym brzegu 510 stóp. Mławka, wpadająca pod Szreńskiem do Wkry, przerzyna także płaszczyzny mające 400 do 500 stóp wzniesienia i śród których, na obszarze między Szreńskiem, Mławą i wsią Żurominem przy szosie mławskiej, spotykamy dość liczne bagniste obszary, będące dnami jeziór, których wody spłynęły Mławka do Wkry. Na prawo od szosy prowadzące od Raciąża ku Mławie poziom zaczyna się szybko wznosić. Podczas gdy w Bogaszynie na lewo od szosy w pobliżu Mławy mamy 450 stóp, to po drugiej stronie szosy, o kilka wiorst od drogi w Wyszynach, znajdujemy już 935 stóp. Wzniesienie to stanowi dalszy ciąg wielkiego płaskowzgórza, które towarzyszy brzegom Bałtyku i zawiera w sobie liczne jeziora charakteryzujące całe pomorze baltyckie. Ta sama wyżyna w pow. suwalskim dochodzi 1000 stóp wzniesienia. W pow. mławskim zajmuje ona przeważną część obszaru wchodzącego klinem zwróconym ku płn. między Prusami a pow. przasnyskim. Jeziora dziś już tu. znikły, spłynąwszy wodami Orzyca, ale zostały po nich bagniste obszary. Bagna te, zwane Niemyje, ciągną się w płn. wsch. stronie od Mławy, między wsiami Grzybowo, Tańsk, Wola Dębska, Dębsk, Sławogóra. Kiedy wsie położone śród bagna Łaczyna i Pęcherzew pow. przasnyski wznoszą się na 480 stóp, a BrzozowoMaje tylko 404 stóp, to krawędzie zamykającej je wyżyny mają średnio 1050 stóp. Między Szydłowem i Nosarzewem, na prawo od szosy z Przasnysza do Mławy, spotykamy 1152 stóp. W kierunku ku południowi wyżyna ta ciągnie się wzdłuż prawego brzegu fcydyni i pod wsią Budy Bolewskie przy drodze z Ciechanowa do Szydłowa sięga jeszcze 1037 stóp, lecz odtąd obniża się szybko zarówno w kierunku zachodnim i południowym. Gleba na obszarze powiatu przeważnie piaszczysta lub sapowata, nadaje się głównie do uprawy żyta, owsa i kartofli. Przemysł w pow. mławskim mało rozwinięty; sąsiedztwo z Prusami, szeroko rozwinięte przemytnictwo, ubóstwo stosun kowe produktów surowych, brak miast i od Mława Mło nowa, wpada z lew. brzegu do Wkry. Długa mr. 38. W ostatnich czasach urządzono tu le dalenie od większych ognisk handlowych nie dopuszczają pomyślniejszego rozwoju produk cyi fabrycznej. Około 1880 r. było w powie cie 31 fabryk prócz młynów, z produkcyą roczną na 276, 341 rs. Główną rolę odgrywa ją tu cztery dystylarnie, wydające za 214, 941 rs. i zajmujące 20 robotników. Pozostałe za kłady są drobnych rozmiarów. W 7 browa rach pracuje 20 ludzi i produkują one za za 13, 000 rs. , 3 fryszerki zajmują 12 robotni ków i wyrabiają za 18, 440 rs. , 4 hamernie z 11 rob. wydają za 7, 200 rs. , 1 huta 12 rob. produkuje za 3, 800 rs. , 4 małe garbarnie mają 1, 800 rs. produkcyi a 8 cegielni wyrabiają za 9800 rs. Ludność powiatu w 1866 r. wynosi ła 53, 866 a w 1879 r. doszła do 61, 901 mk. 30, 308 męż. i 31, 593 kob. . Według wyznań było 51, 796 katol, 2459 żyd. , 1, 143 protest, 73 prawosł. O stanie oświaty nie szczególnie świadczy szczupła ilość szkół. W 1883 r. by ło w powiecie 4 szkoły miejskie w Mławie i 15 szkół początkowych gminnych we wsiach Dąbrowica, Gnojno, Jabłonowo, Janowiec, Kosino, Kowalewo, Kuczbory, Lubowidz, Niekłanin, Przeradz, Radzanowo, Szreńsk, Stupsk, Wojnówko, Zielonki. W 1879 r. w szkołach miejskich było 403 uczących się 228 chłop, i 175 dziew. , w gminnych 1036 uczniów 646 chłop. i 390 dziew. i w 3 kantoratach ewang. 64 uczniów 34 chłop. i 30 dziew. . Ogółem 1503 uczniów. Pod względem kościelnym po wiat mławski stanowi dekanat dyec. płockiej, składający się z 22 parafii Boguszyn, Dąbro wa, Dłutowo, Grzebsk, Janowiec, Kuczbork, Lipowiec, Lubowidz, Mława, Radzanów, Sar nowo, Słupsk, Strzegowo, Szreńsk, Szydło wo, Unierzysz, Wieczfnia, Wyszyny, Zielona Zieluń, Żmijewo i Żurominek Kapitulny. Pod względem sądowym powiat posiada jeden sąd pokoju III okr. w M. i dzieli się, na 4 okręgi sądów gminnych Brudnice, Szreńsk, Żuromi nek, Wieczfnia. Pod względem administracyj nym składa się z 1go miasta, 3ch osad miej skich i 14 gmin Dębsk, Dąbrowo, Kosiny, Mława, Mostowo, Niechłonin, Ratowo, Rozwozin, Słupsk, Szczepkowo, Turza, Unierzysz, Zielona, Zieluń. Opis i historyą M. podał Wł. Dębski w Korespondencie Płockim z 1878 r. Opis i widok M. zamieścił Tygodnik Ilustr. z 1872 r, , 232. Zof. M. , Br. Ch. Mława, nazwa dawana niekiedy rzece Mątawa al. Montawa ob. Rzeki i jeziora, tekst objaśn. do Mapy hydrograficznej dawnej Słowiańszczyzny, str. 21. Mławka, rz. w pow. mławskim, poczyna się na granicy od Prus pod wsią Kuklinice, płynie w kierunku zach. płd. koło Piekiełka, Mławki, Lewiczyna, Małej i Wielkiej Turzy pod Szreńsk i pod Ratowem, na zach. Radzaprzeszło 30 w. Przyjmuje z prawej strony pod. Turzą strugę od Kęczewa i powyżej Szreńska Przylepnicę, z lewej rzeczkę płynącą od Głużka, poczynającą się pod Otocznią a nazywa ną także Mławką, Około Radzanowa ma błotniste brzegi. J. Bliz. Mławka, wś włośc, i folw, nad rz. Mławką, pow. , inławski, 4 okr. , gm. Mława, par. Mława, odl. o 5 w, od Mławy. Są tu dwa posterunki straży pogranicznej, młyn wodny, karczma, 21 dm. , 146 mk. , 1164 mr. gruntu dobrego, 25 nieużytków. Mło. ., por. Molo. .. Młochów, wś i fol. , pow. błoński, gm. Młochów, par. Nadarzyn, odl. 28 w. od Warszawy. W 1827 r. było tu 20 dm. , 207 mk. ; obecnie 20 dm. , 239 mk. M. gmina należy do sądu gm. okr. II w Grodzisku, st. poczt. w Sękocinie, ma 21526 mr. obszaru w tem 6469 mr. lasu i 51 mr. zarośli i 5991 mk. , w tej liczbie 788 żyd. , 279 ew. W skład gm. wcho dzą Bieliny, Cesin, Czarnylas, Daniewice, Kajetany, Kopona, Kossów, Kossowska Wól ka, Kr. akowiańska Wólka, Krakowiany, Książenice, Lipnik, Mochów, Mroków, Mrokówska Wola, Nowa Wieś, Nadarzyn, Nowiny, Opypy, Olesin, Owczarnia, Parole, Paszków, , Pławy, Polesie, Ruszczyk, Rusiec, Rozalin, Stara Wieś, Siostrzeń, Szamoty, Urzut, Walentów, Wygryz, Władysławów, Wygoda, Zaborów, Żabieniec, Żółwin. Br. Ch. Młociny 1. wś nad Wisłą, pow. warszawski, gm. Młociny, par. Wawrzyszew, odl. 12 w. , od Warszawy za rogatką Marymoncką, przy drodze bitej do Modlina, po za Bielanami. Piękny pałac z ogrodem i parkiem nad Wisłąw bardzo malowniczem położeniu, odprzedany osobno został, a na to miejsce założono nowy folwark dalej za szosą. Obszar. dworski wynosi około 40 włók, ornej ziemi, do 60 włók lasu. W 1827 r. było tu 27 dm. , 155 mk. ; obecnie około 100 dm. i do 800 mk. Dobra M lit. A składają się z folw. M, i Laski, nomenklatur Syberya i Szmelca, wsi M. , Buraków Mały, Wólka Węglowa, Laski, Łomianki, Kępa Kiełpińska, Kiełpin; rozl. mr. 3834 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 673, łąk mr. 57, past. mr. 54, wody mr. 10, lasu mr. 1804, nieuż. i place mr. 1068, w wieczystych dzierżawach i osadach mr. 23, razem mr. 3698; bud. mur. 12, z drzewa 57; płodozmian 6 i 15polowy; folw. Laski gr. or. i ogr. mr. 93, łąk mr. 6, nieuż. i place mr. 37, razem mr. 136; bud. z drzewa 13; płodozm. 9polowy. Wś M. os. 22, z gr. mr. 75; wś Buraków Mały os. 13, z gr. mr. 195; wś Wólka Węglowa os. 23, z gr. mr. 415; wś Laski os. 6, z gr, mr. 11; wś Łomianki os. 24, z gr. mr. 259; wś Kępa Kiełpińska os. 27, z gr. mr. 414; wś Kiełpin oś. 18, z gr. Mława Mławka Młochów Młod Młodawin Młodawa Młodasko Młoda Młocka Młock Mława tnie mieszkania w umyślnie pobudowanych na ten cel willach i domkach. Niedawno powstały tu również zakłady fabryczne, jak warzelnia łoju Akwiliny z produkcyą na 120, 000 rs. i cegielnia z produkcyą na 10, 000 rs. ; zakłady te istnieją na gruncie kolonii lit. B oddzielonej od dóbr Młociny. M. zdawna należały do książąt mazowieckich, a następnie do starostwa warszawskiego. W czasie wojny szwedzkiej w r. 1655 spalone i zniszczone do szczętu, . a przez morowe powietrze wylu dnione tak, iż lustracya 1660 r. jednego tylko mieszkańca w całej wsi znalazła. Powstała jednak później, gdy w 1748 r. otrzymał M. Henryk Brühl, pierwszy minister i ulubieniec króla Augusta III. On wybudował tu wspaniały pałac i ogrody ku Wiśle ciągnące się, założył zwierzyniec, bażantarnie i t. p. i wy prawiał częste rozrywki myśliwskie, na któ rych król zawsze znajdował się. Po nim trzymał M. syn jego Fryderyk Aloizy, jako ssta warszawski. On to, jako generał artyleryi koronnej wprowadził zwyczaj urządzenia tu w lecie obozu dla artyleryi. W r. 1765 d. 27 sierpnia wyprawił tu hr. August Moszyński, stolnik w. kor. , na pamiątkę rocznicy elekcyi Stanisława Augusta, sławną, wielce koszto wną i szczególnego rodzaju zabawę, o której interesujące szczegóły opisują Thomische Wochentliche Nachrichten na r. 1765, 290. W r. 1774 M. i Buraków przemieniono no do bra ziemskie, posiadaczem zaś ich został Adam Łodzia Poniński, marszałek sejmowy, później w. podskarbi i w. przeor. zakonu maltańskiego, zmarły w nędzy 1798 r. w Warszawie. Młocińskie sstwo niegrodowe leżało w woj. ma zowieckiem, ziemi warszawskiej. Podług me tryk koronnych powstało z dawniejszego sta rostwa warszawskiego i obejmowało w r. 1712 wś M. z gruntami; Salamonowskie, czyli Wró blewskie, Giżyńskie, Ortemusowskie i 2 półwłóczki Salezego i Konieczny. W r. 1712 z mocy przywileju Augusta II, Herkules Plant, dworzanin królewski, ustąpił je Ma ksymilianowi Ossolińskiemu, regensowi metryki większej koronnej. W r. 1772 posiadał je Fryderyk Brühl, gen. artyleryi kor. , opła cając zeń kwarty złp. 218 gr. 24. Na sejmie z r. 1773 1775 stany rzpltej nadały to sstwo wraz z Burakowem na własność dziedziczną Adamowi Łodzia Ponińskiemu, marszał. tegoż sejmu. M. gmina należy do sądu gm. okr. I w Łomiankach, st. poczt. Warszawa, ma 10719 mr. obszaru i 3390 mk. 2. M. paw. makow ski, gm. Smrock, par. Szelków. Wymienia je tylko Skorowidz Zinberga; inne spisy nie podają. Br. Ch. Młock, wś nad rz. Łydynią, pow. ciechanowski, gm. Młock, par. Malużyn, odl. o 13 w. od Ciechanowa, Posiada młyn wodny i karczmę, ma 34 dm. , 322 mk. , 1933 mr. gr. dobrego, 11 nieuż. , w tem 559 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było 26 dm. , 222 mk. M. gmina należy do sądu gm. IV okr. w Gumowie, ma 719 dm. 6993 mk. , obszaru 24725 mr. , w tem nieuż. 605 mr. W gminie znajdują się, 3 kośc. kat. , 3 ew. domy modlitwy, 4 szkoły począt. , urząd gminny, 6 młynów wodnych, 1 wiatrak, cu krownia, 1 tartak, 4 cegielnie, 1 gorzelnia 1 fabr. żelazna, 1 browar, 6 karczem. W skład gminy wchodzą Bękowo, Brodymłockie, Budy malużyńskie, Budzinka, Budyrumockie, Dukt, Dzia ły, Garwacka wólka, Garwarz, Glinojeck, Grąd, Gostomin, Huta, Izabelin, Jakubowo, Janowo, Julisin, Juliszewo, Kałki, Kanigówko, Kamion ki leśne, Kowalewko, Kownaty borowe, Konradowo. Krusz, Luszewo, Luberadz, Luberadzik, Lipiny, Młock, Malużyn, Nowopole, Ostrowo Budy, Obręb, Ościsłowo, Przyrowo, Płaciszewo, Płaciszewko, Rumoka, Rycica, Sadek, Suchowierzbkamalużyńska, Sulerzyż, Śródborze, Szyjki, Wkra, Zalesie, Zarośle, Zawiłka, Żeleźnia. Br. Ch. MłockaWola, z os. Suchowierzbka wś, pow. ciechanowski, gm. Młock, par, Przasnysz, odl. 16 w. od Ciechanowa. Posiada ewang. dom modlitwy, szkołę początkową, kasę wkładowozaliczkową, urząd gm. i 2 karczmy, ma 88 dm. , 682 mk. , 1682 mr. gr. dobrego, 29 nieuż. W 1827 r. było tu 26 dm. , 166 mk. Młod. .. , nazwy tak się zaczynające, a tu nie pomieszczone oh. pod Mołod. .. Młoda 1. , szczyt w Karpatach lesistych, w grupie między źródłami Świcy i Łomnicy, 1700 m. wys. 2. M. , lesiste wzgórze, 243 m. wys. znak triang. , pod 50 32 10 płn. szer. , a 42 5 30 wsch. dłg. od F. , we wsch. stronie Steniatyna, pow. sokalski, blisko granicy. Młodasko 1 wś, pow. szamotulski, 3 dm. , 26 mk. , 1 ew. , 25 kat. , 8 analf. Poczta w Bytyniu o 3 kił. , gośc. o 1 2 kil, st. kol. żel i tel. w Rokitnicy o 15 kil. Pod wsią znajduje się nasyp, 40 stóp wysoki, z rowem, mający 160 kroków obwodu, u góry 11 do 13 krok. średnicy; było to zapewne dawne grodzisko. Ob. Program gimnazyum poznańskiego Fryderyka Wilhelma z r. 1880. 2 M. , dom. , 3148 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b leśnictwo, 12 dm. , 185 mk. , 12 ew. , 173 kat. , 56 analf. Własnośó Bronisława Gąsiorowskiego. M. St. Młodawa al. Mołodowa, wś, pow. dubieńskim pod mkiem Warkowicze, w 1 okr. pol. , na płn. wsch, od m. powiat. Na niej oparty dotąd znany zapis stypendyalny dra Lernet a. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 461. J. Krz. Młodawa, wzgórze, 227 m. wys. znak triang. , pod 49 58 płn. szer. , a 42 21 wschdłg. od F. , na wsch, granicy Buska, pow. Kamionka Strumiłłowa. MłodawinDolny, M. Górny i M. Wygiełzów wsie i folw. , pow. łaski, gm. Zapolice, par. Marzenin. M. dolny ma 12 dm. , 88 mk. , ziemi włośc. 60, dwor. 260 mr. ; M. górny 112 mk. , 12 dm. , ziemi włośc. 76, dwor. 426 mr. ; M. Wygiełzów ma 160 mk. , 15 dm. , ziemi włośc. 100, dwór. 324 mr. W 1827 r. było tu wogóle 29 dm. , 242 mk. W Lib. Ben. Łaskiego i I, 482 wymieniony jest M. górny al. pod borem i M. dolny, al. bieńkowski. Por. także Kod. Dypl Mucz. i Rżysz. II, 418. Folw, i wiś M. Górny rozl. mr. 406 gr. or. i ogr. mr. 325, łąk mr. 34, pastw. mr. 28, lasu mr. 6, nieuż. i place mr. 13, bud. z drzewa 14 płodo zmian 9; polowy. Wieś M. górny os. 21, z gr. mr. 76. ; folw. M. dolny rozl. mr. 253; gr. or. i ogr. mr. 217, łąk mr. 27, nieuż. i place mr. 11; bud. z drzewa 8. Br. Ch. i A. Pd, Młodecin, folw. koło Chmielna, pow. brodzki. Młodkowiee al. Młotkowice, wś, pow. konecki, gm. Roda maleniecka, par. Lipa, odl. 18 w. od Końskich, ma 62 dm. , 481 mk. , 201 mr. ziemi dwor. i 520 mr. włośc. W 1827 r. 28 dm. , 205 mk. W XV w. dziedzicem Floryan h. Jelita. Ma 4 łany kmiece, dające dziesięcinę prebendzie Jaśkowskiej i folwark dający ją miejscowemu proboszczowi Dług. I, 370. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. 1, 598. Młodnice al. Młódnice, wś i folw. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Przytyk, par. Mniszek, odl. 24 w. od Radomia, ma 21km. , 229 mk. , 536 mr. ziemi dwor. i 252mr. włośc. W 1827 r. 14 dm. , 117 mk. W XV w. dziedzicami są Mikołaj Młodnicki i Siostrzeniec Mozgowy Moszgowy h. Półkoza. Są tu łany kmiece, zagrodnicy, karczmy i folwark Dług. I, 307 i II, 532. Następnie część M. posiada Piotr Kochanowski, ojciec poety. W ostatnich czasach M. wchodzlły w skład dóbr Domaniew ob. . Folw. M. rozl. mr. 523 gr. or. i ogr. mr. 305, łąk mr. 98, pastw. mr. 50, nieuż. i place mr. 70; bud. mur. 2, z drzewa 11. Pokłady torfu i wapna. Folw. ten w r. 1872 oddzielony od dóbr Domaniew Br. Ch. Mlodochów, folw. , pow. kowieński, należy do dóbr Łabunów, własność Zabiełłów. MlodochoWj wś, pow. mielecki, leży w nizinie nadwiślańskiej, 167 m. npm. , 4, 5 ki od ujścia Wisłoki do Wisły, a 15 kil od Miel ca. Należy do par. rzym. kat. , w Gawłuszo wicach i ma 249 mk. , 240 rzym. kat i 9 izrael. Z tych 34 mk. przebywa na obszarze wiek. pos. Jadw. ks. De Ligne, mającej 343 mr. roli, 44 mr. łąk i 20 mr. pastw. ; pos. mn. ma 262 mr. roli, 58 mr, łąk, 88 mr. past. i 8 mr. lasu. M. i granicy na północ z Krzemienicą, na zachód I z Kłyszowem, na południe z Borkami, a na wsch i Jaślanami Mac. j Młodochowo al. Młodachowo, wś i folw. , pow. płocki, gm. Góra, par. Rogotwórsk, odl. i o 34 w, od Płocka, ma 16 dm. , 199 mk. , 1154 mr. gr. dobrego i 12 nieuż. ; do włościan należy 432 mr. ; os. karcz, rządowa. W 1827 r. 12 dm. 117 mk. Młoiocin 1. Mniejszy, wsi kol, , pow. radomski, gm. Orońsk, par. Kowala Stępocina, odl O w. od Radomia, ma 41 dm. , 210 mk. , 5O0 mr. kolonistów i 73 włośc. W 1827 r. U dm. , 70 mk. W XV dziedzicami są Mikołaj, Jakób i Albert h. Ślepowron. Łany kmiece dają dziesięcinę klasztorowi w Wąchocku, folwark zaś plebanowi w Kowali Dług. II, 520. Folw. M. . Mniejszy, z wsią M. Mniejszy i Kąty w 1866 r. rozl. mr. 633; gr. or. i ogr. mr. 464, łąk mr. 30, lasu mr. 127, nieuż. i place 22 mr. Wś M. Miejszy os. 18, z gruntem mr. 23, w. Kąty os. 4, z gr. mr. 34 2. M. Większy, wś i folw. , pow. radomski, gm, Wolanów, par. Kowala Stępocina. Odl. 14 w. od Radomia, ma 20 dm, , 142 mk. , 719 mr. ziemi dwor. , 155 mr. włośc. W 1827 r. 14 dm. , 66 mk. W XV w. dziedzicami są Nikiel Mikołaj, i Siestrzeniec h. Półkoza. Z sześciu łanów kmiecych szła dziesięcina do klasztoru w Wąchocku, z trzech folwarków zaś, 5 karczem i 3 zagrodników prob. w Kowali Dług. II, 520 i III, 419. Folw. i wś M. Większy rozl. mr. 292 gr. or. i ogr. mr. 233, łąk mr. . 45, wody mr. 1, lasu mr. 9, nieuż, i place mr. 4; biid. mur. 5, z drzewa 14; płodozmian 8polo wy. Wś M. Większy os. 22, z gr. mr. 154. Młodocin 1, wś, pow. szubiński, 8 dm. , 79 mk. , 15 ew. , 64 kat. , 27 analf. Poczta, gośc. i tel. w Barcinie o 6 kii, st. kol. żel w Chmiel nikach o 20 kii, w Inowrocławiu o 28 kii 2 M. , dom. , 2069 mr. rozl. ,. 6 dm. , 108 mk, wszyscy katol. , 43 analf. Własność Tytusa Skarbka Malczewskiego. Wspomina tę wieś Młodoczyno Lib. Ben. Łaskiego w par. Góra, t. I, 150. .. M. SU Młodojewo dok. Mbdujewo wś, folw, i os. młyn. nad strum. Meszną, pow. słupecki, gm. i par. Młodojewo, odl. od Słupcy w. 5. Posiada kościół par. drewniany, szkołę początkową ogólną. Wś ma 32 dm. , 214 mk. ; folw. dm. 6, mk. 148; prob. dm. 2, mk. 4; M. poduchowne dm. 2, mk. 27; os. młyn. dm. 1, mk. 7. W 1827 r. wś rząd, 31 dm. , 320 mk. M. należało niegdyś do biskupów poznańskich, którzy tu, prawdopodobnie w, XIV w. , założyli kościół parafialny, o którym, jako o dawnym, mówią już akta konsystorza gnieznieńs. z 1415 r. z okazyi układu. Jakóba, plebana w M. , ze Zbilutem, dziedzicem Szczepic, o dziesięciny. W 1875 r. dawny drewniany kościół rozprzestrzeniono. Około 1830, przyłączono do par. M. kościół niegdyś paraf. w Koszutach, wsi należącej dawniej do klasztoru w Lędzie. Do parafii M. należały w początku XVI w. ; wsie Drzązna i Marcewo Maczewo; od tego ezasm Młock Młodocin Młodecin przybyło tu 15 wsi i osad Lib. Ben. Łaski I go. 1. 1, 303. Dobro M, lit. A. składają się z folw. M. i Drążna i wsi niżej wymienionych, rozl. mr. 1611 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 798, łąk mr. 47, pastw. mr. l6, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 43, razem mr. 935; bud. mur. 26, z drzewa 6, płodozmian 4 polowy. Folw. Drą żna grunta or. i ogr. mr. 440, łąk mr. 26, pastw. mr. 77, lasu mr. 13, nieuż, i place mr. 16, razemmr. 572, bud. mur. 6, z drzewa 13, płodozmian 4 polowy; młyn wodny, pokłady torfu. Wieś M. os. 45, z gr. mr. 605; wś Kossowo os. 20, z gr. mr. 59; wś Kochowo os. 35, z gr. 601; wś Lipnica os, 10, z gr. mr. 136; wś Kierz os. 4, z gr. mr. 178; wś Budy. os. 2, 5 gr. mr. 116; wś Michałów os. 9, z gr. mr. 54; wś Meszne os. 11, z gr. mr. 210; wś Czesła wów os. 5, z gr. mr. 42; wś Szkudłówka os. 10, z. gr. mr. . 77; wś Zastawie os. 4, z gr. mr. 114; wś Rozalin os. 53, z gr. mr. 421, wś Karolinów os. 10, z gr. mr. 84; wś Marcewo os. 31, z gr. mr. 696; wś Marcewko os. 46, z gr. mr 933; wś Drążno os. 22, z gr. 709. M. par. , dek. słupecki, 2520 dusz. M. gm. , należy do sądu gm. okr. II w Dobrosławiu, urząd gm. w Marcewie, st. p. w Słupcy. Gmina ma 12294 mr. obszaru i 3562 mk. 1867 r. W gminie są gorzelnia, bro war, cegielnia, olejarnia, trzy młyny wodne, pięć wiatraków, kopalnia torfu, jedna szkoła początkowa Br. Ch. Miodów, wś, pow. nowosądecki, w okolicy lesistej górskiej, na lewym brzegu Popradu, 563 m. npm. , przy gościńcu ze Starego Sącza do Piwniczny i przy torze kolei tarnowskole luchowskiej, między stac. Rytro i Piwniczną. Dolina rzeki, w której się wieś rozsiadła, jest w tem miejscu ścieśniona przez szeroko rozło żone lesiste góry, zamykające zupełnie widok. Ta stara osada, wymieniona już w dyplomie fundacyjnym Piwniczny z r. 1348, jest od tej miejscowości o 4, 5 kil. oddaloną i ma 190 mk. rzym. kat. , zaliczonych do parafii w Piwniczny. Obszar więk. pos. należy do towarzystwa pro dukcyi leśnej w Wiedniu i ma 870 mr. lasu, pos. mn. 155 mr. roli, 68 mr. łąk, 105 mr. past. i 11 mr lasu. Gleba owsiana, nieuro dzajna. M. graniczy na północ z Obłazami a na południe z Piwniczną. Mac. Miodów, rus. Mołodiw z Antonikami, Burgau, Mokrzycą i Fylupami wś, pow. cieszanowski, 11 kil. na płd. płd. wsch. od Cieszanowa, na wsch. od sądu powiat. , urz. poczt, i st. kolei jarosławskosokalskiej w Lubaczowie. Na płn. leży Żałwie, na wsch. Basznia górna i dolna, na płd. Lisiejamy i Ostrowiec, na zach. Lubaczów. Wieś leży w dorzeczu Wisły. Wzdłuż granicy płn. mianowicie płynie pot. Sołotwa, od wsch. na zach, część płd. obszaru przepływa lilka potoków małych od płd. wsch. i płn. wsch. na zach. i łączą się tworząc pot. Zawadówkę, zwaną w dalszy biegu Wroznią, W Lubaczowie łączą się oba te potoki i tworzą Lubaczówkę. W środku obszaru leżą w dolinie jednej ze strug Zawadówki zabudowania wiejskie Młodowa i kolonii niemieckiej Burgau, w stronie płn. przysiołek Antoniki Antonyki, w bagnistej okolicy nad Sołotwą. Nazwę ma on od mieszkańców, których przeważna część zowie się Antonykami. Przodkowie ich, osiedleni z wielkimi przywilejami na gruntach starościńskich, bywali pachołkami wojskowymi. W części płn. leży jeszcze grupa domów Dąbrowa, Dubrawa, przysiołek Mokrzyca al. Mokrzyce, ob. i grupa domów; Pyłypy; w części płd. zaś grupa domów Zakącie Zakutie. W stronie płn. wynosi najwyższe wzniesienie 242 m. w niwie Krosznym zwanej; w Zakąciu wznosi się jedno wzgórze do 221 m. Przez wieś idzie kolej jarosławskosokalska i gościniec z Lubaczowa do Rawy. Własn. więk. ma roli or. 77, łąk i ogr 10, pastw. 66, lasu 652 mr. ; własn. mn. roli or. 1143, łąk i ogr. 335, pastw. 263, lasu mr. W r. 1880 było 1070 mk. w gminie, na obsz. dwor. , między nimi 429 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. i gr. kat. w Lubaczowie. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych w sstwie i pow. lubaczowskim a wojew. bełzkiem. W lustracyi z r. 1766 rkp. w Bib. Ossol. , 2835, str. 106 i 107 czytamy Kornagi reproduxerit prawo od JW. Lubomirskiego, koniuszego kor. , ssty lubaczowskiego, de dato julii a. 1664 w Lubaczowie, Błażejowi Konradze, podleśniczemu lubaczowskiemu, dane, którem pole, karczmarskiem nazwane, we wsi Młodo wie na Podłęziu poczynające się, kończące się po drogę Temno nazwaną, a dzielące się od dworu folwarkowego drogą niemirowską, przy którem polu łączki po krzakach, w drugiem miejscu dwie niwki, łozmy nazwane, w lesie borowym, za folwarkiem ostrowieckim, przy granicy Strzyłkowskiej, nad potokiem, nazywające się Nereje. Drugie prawo z d. 16 czerwca r. 1676 na niwę, nazwaną Sosnową, górą, z lasem na nowym korzeniu, łąkę między krzakami, Żukowa nazwaną i niwkę dziegciarską; i tem prawo z d. 19 sierpnia r. 1679 na ćwierć roli zagrodniczej, w Młodowie leżącą, cum onere pilnowania lasów lubaczowskich nadał, które to nadania Jan III aprobując tegoż Błażeja Kornagę i braci jego Jana i Michała przy wyż wyrażonych polach, łąkach, podług granic opisanych zachował, od wszelkich powinności zamkowych, miarek we młynach sstwa lubaczowskiego uwolnił, płacenie czynszu z pól młodowskich do prowentu starosty lubaczow. ostrzegł, a gdyby od pilnowania lasów relegowani zostali, jednakże przy tych łąkach J i gruntach zostawać owym że deklaruje, zapła Młodowice Młodynie ciwszy zwyczajną do zamku pensyą, salvisque oneribus reipubli. , których to Kornagów prawa wraz z innymi wyżej wyrażonemi pro revolutione do prześwietnej komisyi ekonomicznej odpisuje. Osiadłość i powinności wsi M Ta wieś, prócz obszarów dworskich, osadzona na łanach 10, t. j. ćwierci 40, po zagonów 12 mających i zagrodach 6; . z tych 2 ćwierci należą do cerkwi lubaczowskiej i świę tokrzyskiej. Reszta pod poddaństwem, do pańszczyzny i na czynsz poddanych, z dziesię tnikiem i leśnym znajduje się 60 osiadłych, za prawami siedzących i pola czyąszujących 24. Powinności te z całej ćwierci pańszczy zny dni 4 i szarwarku 4, czem kto ma, odby wają; czynszyku drobnego gr. 6, kurowego zł. 2, kapłona 1, jaj 5 oddają, a ze 3 zagonów pańszczyzny dzień i szarwarku dzień, a jeśli sprzężajem to pół dnia szarwarek, a jeśli pie szo to dzień cały odbywa i wszelkich danin czynszyku czwartą część dają, motków 8 przędą na arszenowe motowidło; z pustych ćwierci po zł, 20 czynszu płacą. Zakos, obkos, zażyn, obżyn i tłokę jedne latem, tudzież stró że koleją do zamku lubaczowskiego odbywają, czynszu ze staja ozimego po 1 zł. 6 gr. , z ja rego po gr. 8 płacą, krup hreczanych po kor czyku każdy wyrabia. Owies według ustano wienia pisarza dają, stróże robią, konopi każdy po garści 15 moczy, międli i do dworu wedle próby oddaje. Tkacze po pół setku wyrabiają, orzą, radlą, młócą, drwa wożą sposobem i zwyczajem w powinnościach przy Kobylnicy ruskiej opisanych. Intrata w r. 1764 wymie niona szczegółowo czyniła 2748 zł. I2 1 2 gr. Na reperacyą budynków szło z tego złp. 30. Po zajęciustwa lubaczowskiego w r. 1778 sprzedano wieś tę wraz z innemi w r. 1818 Brunickiemu t. V, str. 373. Lu. Dz. Młodowice, rus. Mołodowiczi, wś, pow. prze myski, 12 kil. na płd. od Przemyśla, 3 kil. na płn. zach. od sądu powiat. , urz. poczt, i st. kol. w Niżankowicach. Na płn. zach. leżą Kormanice, na płn. Darowice i Kupiatycze, na wsch. Zabłoóce, na płd. wsch. Niżankowiee, na płd. Sierakowice, na zach. Kłokowice. środkiem obszaru płynie pot. Górny, dopływ Wiaru, od zach. z Kłokowic, na wsch. do Zabłoniec. W dolinie potoku leżą. zabudowania wiejskie. W płn. stronie obszaru wznosi się jedno wzgórze do 242 m. , drugie, na granicy Zabłociec do 272 m. Własn. więk. ma roli or. 353, łąk i ogr. 43, pastw. 8; własn. mn. roli or. 347, łąk i ogr. 31, pastw. 20 mr. W r. 1880 było 362 mk. w gm. , 33 na obsz. dwor. między nimi 27 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Niżankowicach, gr. kat. w Kormanicach. We wsi jest cerkiew. Stąd wzięła na zwę jedna dzielnica Fredrów Młodowskich Bończów. Lu. Dz. Młodynie, wś, M. Górne i Dolne, folw. , pow. radomski, gm. Radzanów, par. Bukowno, odl. 25 w. od Radomia; wś ma 20 dm, ,. 209 mk. , 203 mr. ziemi włośc. ; M. Górne, folw. , 2 dm. , 27 mk. ; M. Dolne. 5 dm. , 26 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 662, Folw. M. Górne z wsią M. Górne i Dolne rozl. mr. 673 gr. or. i ogr. mr. 417, łąk mr. 22, past. mr. 1, lasu mr. 208, nieuż, i place mr. 26; bud. mur. 4, z drzewa 9; płodozmian 7 i 9polowy. Wś M. Górne i Dolne os. 43, z gr. mr. 144. Folw. M. Dolne rozl. mr. 705 gr. or. i ogr. mr. 387, łąk mr. 8, past. mr. 4. lasu mr. 168, Zarośli mr. 112, nieuż. i place mr. 26; bud. mur. 1, z drzewa 16; płodozmian 9polowy. Br. Ch. , A. . Ful. Młodynie, karczma na obszarze dwor. Charzewic, w pow. tarnobrzeskim. Br. G. Młodynin 1. Wielkie wś, pow. mławski, gm. Dębsk, par. Słupsk, odl. o 9 w. od Mławy, ma 11 dm. , 80 mk. , 234 mr. grun. 2. M. Mały wś nad rz. Giedniówką, pow. , mławski, gm. Dębsk, par. Słupsk, odl. o 9 w. od. Mławy, ma 8 dm. , 59 mk. , 107 mr. gruntu. Młodzawy, wś, pow, konecki, gm. Blizin, par. Skarzysko, odl. 34 w. od Końskich. Są tu łomy kamienia. Wś mą 16 dni, , 163 mk. , 150 mr. włośc. i 16 mr, dwor. , należących do dóbr Blizin. Br. Ch. Mtoiiianów, os. , pow. radomski, gm. Kowala Stępocina, par. Radom, odl. 2 w. od Radomia, 2 dm. , 50 mk. , 1 mr. , należy do, dóbr Żakowice. Młodizanów, folw. nad Dutnówką, pow. kowieński, par. Kroki, o 3 w. od st. dr. żel. Michelmont. Własność Grużewskiego. Młodzianówko i Młodzianowo, pow. pułtuski, gm. i par. Nasielsk. W 1827 r. 3 dm. , 18 mk. Młodzianowo 1. wś nad rz. Orzyc i Wągierką, pow. makowski, gm. Płoniawy, par. Wągrzynowo, odl. 4 w. od Makowa, posiada 2 młyny, tartak, browar, gorzelnię i cegielnię. W 1827 r. 12 dm. , 143 mk. Znaleziono lu cmentarzysko przedhistoryczne. Dobra M. składają się z folw. M. . i Kobylin Kmiecy, wsi M. . Obłudzin, Kobylinek, Zacisze, Cieciorki, Popielątki, Dybczyzna i os. Kobylin Nadrzeczny, rozl. mr. 3210 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 523, łąk mr. 72, past. mr. 64, wody mr. 22, lasu mr. 2225, zarośli mr. 54, nieuż. , place i os. mr. 42, razem mr. 3004; płodozmian 8polowy; folw. Kobylin Kmiecy gr. or. i ogr. mr. 141, łąk mr. 15, past. mr. 6, wody mr. 2, lasu mr. 35, zarośli mr. 3, nieuż, i place mr, 5, razem mr. 207; bud. w obu folw. mur. 9, z drzewa 44. Wś M. os. 21, z gr. mr. 146; wś Obłudzin os. 15, z gr. mr. 155; wś Kobylinek os. 6, z gr. mr. 18; wś Zacisze os. 11, z gr. mr. 167; wś Oiecierki os, 16, z gr. mr. Młodów Młodowice Młodziejowice 72; wś Popielatki os. 5, z gr. mr. 76; wś Dybczyzna os. 8, z gr. , mr. 17; os. Kobylin Nad rzeczny os, 1, z gr. mr. 1. 2. M. Jankowo ob. Jankowo, Br, Ch. , A. Fal, Młodziejewice wś, pow. wrzesiński, 8 dm. , 74 mk. , wszyscy kat. , 16 analf. Poczta i tel. w Strzałkowie o 7. 5 kil. , gośc. o 4 kil. ; st. kol. żel. we Wrześni o 12 kil 2 M. dom. 1594 mr. rozl. , 5 dm. , 121 mk. , wszyscy kat. , 47 analf. Własność Walerego Hulewicza. M. pod nazwą Mlodzyowicze, w par. Groboszewo, wspomina Lib. Ben. Łaskiego, 1. 1, 315. M. St. Młodziejów, wś i folw. , pow. lubelski, gm. i par. Piaski. Folw. jest własnością rządową. Młodziejowice, wś nad rz. Dłubnią, pow. miechowski, gm. Michałowice, par. Więcławice. Leży na płd. od Michałowic, na samej granicy od Galicyi, odl. 28 w. od Miechowa. W 1827 r. 16 dm. , 128 mk. ; obecnie 28 dm. , 230 mk. , 108 mr. ziemi włośc. , 419 mr. folw. Jest tu piękny ogród założony przez pułk. b. w. p. Franc. Sal. Gawrońskiego w r. 1820. Dwór duży w części murowany, ze sklepieniem starożytnej struktury, kiedyś podobno, według tradycyi, miał służyć za zbór aryański. Są. tu i groby aryańskie. Prusacy w czasie chwilowego zajęcia kraju zburzyli połowę dworu poszukując skarbów, które też mieli znaleźć. Wspomina tę wś Długosz Lib. Ben. I, 123 jako własność Stanisława Młodziejowskiego hr. Starykoń. Były tu wtedy 4 łany kmiece, dające dziesięcinę do katedry krakowskiej, i folw. , dający do kościoła w Porębie. Bo połowy XVIII w. M. były własnością Młodziejowskich, później Sylwestra Olszańskiego, mceregensa zamku oświęcimskiego, następnie Borzęckich, Ankwiczów, Gawrońskich, Delavaux, dziś Dyakowskich. Wątpliwą jest rzeczą azali kanclerz Młodziejowski był kiedykolwiek tej wsi dziedzicem, jak o tem pisze kś. Gosławski w swej monografii Więcławic. Folw i wś M. rozl, mr. 405 gr. or. i ogr. mr. 245, łąk mr. 32, past. mr. 31, lasu mr. 77, nieuż, i place mr. 20; bud. mur. 4, z drz. 12. Wś M. os. 25, z gr. mr. 105. Dąbr. , Br. Ch Młodzieniaszek, folw. , pow. łaski, gm. Widzew, par. Pabianice, ma 2 dm. , 35 mk. , 97 mr. Należy do dóbr Widzew. Mloiliesiyn, wś i fol. , Mlodzi 8zym kol. , i Młodzieszyńskie budy wś, pow. sochaczewski, gm. i par. M. Wszystkie te trzy miejscowości leżą na prawo od drogi bitej z Sochaczewa do Gąbina, w odl. 7 w. od Sochaczewa. Założone śród rozległych lasów puszczy rozciągającej się wzdłuż lew. brz, Wisły, poniżej i powyżej ujścia Bzury, skupiły, jak zwykle wsie górskie lub śród puszcz położone, znaczną ludność zajmującą się zarówno uprawą roli jak i przemysłem leśnym, ztąd przedstawiały korzystne warunki dla rozwinięcia przemysłu fabrycznego. Bliskie sąsiedztwo Wisły około 12 w. ułatwiało zbyt produk. przemysłowych. W 1876 r. M. folw. miał 483 mk. i 3947 mr. obszaru; M. os. fabr, 154 mk. , 40 mr. ; M. kol. 28 mk. 2 mr. ; M. Koło, wś, 102 mk. i 234 mr. W 1827 r. M, miał 76 dm. , 626 mk. , Młodzieszynek 15 dm. , 109 mk. Młodzieszyńskie budy, 44 dm. , 296 mk. Tutejszy kościół par. drewn. istniał już w XV w. Założył go w 1464 r. Jan ks. mazowiecki; obecny drewn. pochodzi z 1769 r. W 1850 r. wzniesiono tu cukrownię, stanowiącą obecnie własność spółki. Cukrownia ta w 1876 r. produkowała za 120, 000 rs. i zajmowała 120 robotników. Późniejsze sprawozdania podają cyfrę przerabianych buraków na 100, 000 korcy a wartość produkcyi na 364, 000 rs. W 1880 r. pracowało tu 598 robotników. Pożar zniszczył fabrykę w 1878 r. lecz została na nowo odbudowaną. Urządzono obecnie szkołę 2klas. , do której uczęszcza około 100 dzieci robot. , fabrycz. , i zorganizowano straż ogniową ochotniczą, mającą 4 sikawki. Jest tu także parowy młyn z produkcyą na 3900 rs. , dystylarnia, smolarnia i cegielnia. Rozległe lasy otaczające M. dostarczają cukrowni i smołami materyału na przeróbkę. Dobra M. rozl. mr, 861 gr. or. i ogr. mr. 678, łąk mr. 7, past. mr. 1, lasu mr. 126, nieuż, i place mr. 49; bud. mur. 15, z drzewa 38; płodozmian 4 i 11polowy. Dobra powyższe w r. 1870 oddzielone od dóbr Trojanów. Młodzieszyn par. , dekanat sochaczewski, 3054 dusz. M. gmina należy do s. gm. okr. I w Giżycach, st. p. w Sochaczewie, posiada 12922 mr. obszaru i 4267 mk. W gm. są dwie szkoły początkowe, trzy wiatrakij dwie cegielnie i zakłady wymienione w opisie Młodzieszyna. Młodzieszyńskie starostwo niegrodowe leżało w województwie rawskiem, w ziemi gostyńskiej. W r. 1771 składało się z dóbr M. z przyległościami, które posiadał Stanisław Dąbski, ssta kowalski, opłacając zeń kwarty złp. 589 gr. 15, a hyberny złp. 417 gr, 29. Na sejmie z r. 1773 i 1775 stanyrzpltejuchwaliły zamianę tego sstwa na wieś Piotrkówek, dziedziczną dotąd Augusta Dąbski ego, ssty gostyńskiego, i w tym celu oddzielna komisyja do tej zmiany wyznaczoną została. Br. Ch. Młodzikowo, 1 wś, pow. średzki, 9 dm. , 75 mk. , 23 ew. , 52 kat. , 19 analf. Poczta i st. kol. żel. w Sulencinie o 4 kil. , gość. o 8 kil. , tel. w Zaniemyślu o 8 kil. 2 M. , olędry, 10 dm. , 87 mk. , 60 ew. , 27 kat. , 30 analf. 3 M. , dom. , 2423 mr. rozl, 5 dm. , 113 mk. , 12 ew. , 101 kat. , 36 analf. Własn, dawniejsza Otockich, przeszła w ręce niemieckie. M. St. Młodzowa al. Mhdzowy Małe i Wielkie, wś i folw. nad rz. Nidą, pow. pińczowski, gm. Chroberz, par. Młodzowy, odl, 4 w. od Pińczowa. Posiada kościół paraf, murowany, dom Młodziejewice Młodzowy schronienia dla ubogich starców, szkołę po czątkową. W 1827 r. M. małe 25 dm. , 209 mk. , M. duże 33 dm, , 228 mk. M. należą do dóbr ordynacyi margrabiów Wielopolskich, do klucza Kozubów ob. . W XV w. M. wielkie były własnością Krzesława z Kurozwęk h. Róża, miały 11 1 2 łanów kmiecych, dających dziesięcinę prebendzie szydłowieckiej przy katedrze kieleckiej, toż i dwie osady zagrodnicze na gruntach kmiecych, zaś dwie drugie zagrodnicze osady, karczmy i folwark dają dziesięcinę kościołowi w Michałowie. M. małe, dziedzictwo Stanisława Młodowskiego skiego h. Toporozykj posiadały kościół par. drewniany. Z dwóch łanów kmiecych szła dziesięcina do Kielc, z trzech i pół innych i folwarku dla miej scowego kościoła Dług. I, 465 i II, 384. Obecny kościół stoi w malowniczem położeniu, na górze panującej nad doliną Nidy, zbudo wany na miejscu dawnego w 1749, konsekro wany 1769 r. Fundatorem był Mic ał Kozubowski, dzierżawca klucza Kozubów, należą cego do ordynacyi Myszkowskich. Cały z ka mienia ciosowego pińczowskiego, w formie krzyża, w stylu włoskim, sklepiony, ma 72 łokcie długości a 40 łokci szerokości. Mieści w sobie 9 ołtarzy. W wielkim ołtarzu obraz cudowny M. B. z dawnego. kościoła. Po bokach zakrystya i skarbiec a nad niemi loże. Skar biec tutejszy posiadał wiele kosztowności, złotych i srebrnych wotów, lecz wszystko mie li zabrać austryacy w 1807 r. Przy kościele był również księgozbiór, który w 1792 r. obej mował 192 ksiąg. Pod kościołem groby skle pione, w których w 1878r. dnia 18 maja zło żono zwłoki Aleksandra Wielopolskiego, na czelnika zarządu cywil. Królestwa w 1862 i 1863 r. Prócz tego w podziemiach tych mie szczą się trumny fundatorów i w wielkiej mar murowej trumnie zwłoki Myszkowskiego, ka sztel, sandomierskiego, zmarłego w 1727 r. , przeniesione tu z Szańca. M. , par, dek. pińczowski, 1714 dusz. Br. Ch. Młodzowy, kol. , folw. i os. , karcz. , pow. noworadomski, gm. i par. Radomsk. Leżą przy linii dr. żel. warsz. wied. Kol. ma 21 dm. , 141 mk. , 272 mr. włośc; folw. 4 dm. , 4 mk. , 236 mr. 194 ornej; os. karcz. I dm. , 2 mk. , 3 mr. i os. doz. dr. żel 3 dm. , 6 mk. , 3 mr. W 1827 r. wś rząd. , 12 dm. , 82 mk. Wspomi na tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 495. Sta nowiła ona uposażenie plebana w Radomsku. Przeszedłszy na własność rządu wchodziła w skład dóbr Gidle. Folw. M. z nomenk. Rozrazów rozl. mr. 241; gr. or. i ogr. mr. 175, łąk mr. 43, pastw. mr. 10, nieuż i place mr. 13; bud. z drzewa 7, płodozmian 11 polowy. Folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr rządowych Gidle. Br. Ch. Młogoszyn, w nad rz. Bzurą, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki, ma 21 dm. , 217 mk. , ogólnej przestrzeni 932 mr. , w tem 512 mr. ziemi ornej, przeważnie pszennej, lasu 210 mr. , łąk i pastw, nad rz. Ochnią mr. 210, uwłaszczonych mr. 32. Wieś M. położona jest przy trakcie z Kutna do Piątku, a prócz tego szosa fabryczna, przechodząca przez wsie Łęki, Szewce dolne, Szewce górne, Kamieniec, Bedlno, gdzie przecina szosę warszawskokaliską, łączy M. z cukrownią w Dobrzelinie. W 1827 r. było tu 20 dm. , 165 mk. Wspomina w aktach sądowych z 1465 r. i przez Lib. Ben. Łaskiego jako Mnogoschyn, t. II, 489, Młoszów, kol. włośc, pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Chorzęcin, odl. 18 w. od Piotrkowa. Posiada urz. gm, 24 dm. , 132 mk, 282 mr. gr. Młoszowa, wś w pow. chrzanowskim, na leżąca do par. rzym. kat. i urzędu poczt, w od ległej o 1, 5 kil. Trzebini, leży na południowym stoku tak samo nazwanej góry, liczącej 423 m. bezwzględnej wysokości, 373 m. npm. Grunta tej wsi przecina gościniec z Trzebini do Krzeszowic, tor kolei północnej cesarzaFerdynanda i potok Sioła, uchodzący do Chechła. Od północy zasłaniają osadę lesiste stoki Młoszowy, a od południa wielki las zwany Chechłem. Długosz w Lib. benef. II, 45 wymienia tę wieś. Obecnie liczy 765 mieszk. rzym. kat. z których 117 przebywa stale na obszarze więk. pos. p. Juliana Ozdoba Florkiewicza, mającej 337 mr. roli, 125 mr, , łąk i ogr. , 221 mr. pastw, i 985 mr. lasu. Po. mniej, ma 458 mr. roli, 71 mr. łąk i ogr. i 28 mr. pastw. Ta wieś graniczy na zach, z Traebinią, na wsch. z Karniowcami i Dubowa a na płd. z Bolęcinem. Ogłoszony został drukiem Krótki historyczny opis zamku młoszowskiego w ziemi krakowskiej odbitka z Wieńca, 1880 r. , Lwów, 1881 r. Jestto mistyfikacya, opowiadająca o rzadkich wykopaliskach i zabytkach, jakoby istniejących w fantazyjnie opisanym zamku młoszowskim. Mm, Młot, rzeczka w pow. człuchowskim. Młotki, rus. Mołotki, część wsi Bordulaki, pow. brodzki. Młotkowice, ob. Młodkowice. Młótkówko, niem. Seeburg, wś, pow. wyrzyski, 7 dm. , 92 mk. , 63 ew. , 29 katol. , 22 analf. Poczta, gośc. i tel. w Wyrzysku o 6 kil. , st. kol. żel. w Osieku o 12 kil. M. St. Młotkowo, wś nad rz. Sierpienicą, pow, sierpecki, gm. Kossemin, par. Jeżewo, odl. o 10 w. od Sierpca, ma 11 dm. , 67 mk. Folw. i wś M. i Zarzyce rozl. mr. 482 gr. or, i ogr. mr. 306, łąk mr. 24, pastw. mr. 2, lasu mr. 146, nieuż. i place mr. 4; bud. drzewa 7. Wś M. os. 15, z gr. mr. 25; wś Zarzyce os. 4, z gr. mr. 4. Br. Ch. Młotkowo Młot Młoszowa Młotkowo, niem. Kaisersdorf, wś, pow. wyrzyski, 25 dm. ,251 mk. , 148 ew. , 99 kat. , 4 żyd. , 35 analf. Poczta i gość. w Wysoce o 4 kil. , st. kol. żel. w Białośliwiu o 12 kil. Młudzyń al. Młódzyń, wś nad rz. Wkrą, pow. sierpecki, gm. Żuromin, par. Bieżuń, odl. o 25 w. od Sierpca, ma 22 dm. , 193 mk. , 530 mr. gr. dobr. , 124 nieuż. Mlyn jako najdawniejszy zakład przemysłowy do przeramania produktów rolnych ważną odgrywał rolę w stosiiiikacŁ roliiezych i ekonomieziyeh. Po wstaje on tam, gdzie większe aagromadzeniie ludności i wyższy stopień kultury śród tej ludności niepozwala posługiwać się pierwotnymi żarnami Klasztory, dwo ry książęce i osady miejskie dawały pochop do zakladania młynów, które przerabiały na mąkę zboże dostarczane jako dziesięcina kościelna lub sep od sypać książęcy a wreszcie wyprodukowane na fol warkach klasztornych, kościelnych i miejskich. Dla skuteczniejszego poparcia tej gałęzi przemysłu ksią żęta, duchowieństwo i założyciele miast wydzielają chcącym założyć młyn dość znaczne obszary ziemi, niekiedy kiika włók wynoszące, przyznają młynarzom charakter Judzi wolnych, podobnie jak sołtysom i wójtom i za pewnlają specyalne przywileje, z jakich wytworzyło sie podobno w XY w. odrębne prawo mły narskie, o ktorem wspomina Ostroróg. Na obszer nych gruntach nadawanych młynom powstają nie kiedy wsie cale Młyny, Młyńsko. Toż samo osa dnicy osiedleni w pobliżu młynów, obowiązkiem po magania w mieleniu ziarna książęcego czy kościelne go, stawali się zawiązkiem wsi Młynary, Mielniki. Osady młynarskie bywały albo wieczystemi dzierża wami własnością na prawie emfiteutycznym albo też bywały przez właścicieli dominium, do którego należały, oddawane w czasową dzierżawę lub administraeyą. Br. CL Młyn L Amerykan al. Wojcin, os. młyn. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Dzietrzkowice, par. Wojcin. 2. M. Artych, os. młyn. , pow. konstantynowski, gm. i par. Łosice, 1 dm. , 8 mk, , 16 mr. 3. M. Bugaj, os. młyn. nad strum. Bugaj, pow. piotrkowski, gm. Uszczyn, par. Piotrków, 1 dm. , 7 mk. , 78 mr. 4. M. Chełm, os. młyn. , pow, opatowski, gm. Grzegorzewice, par. Słupia Nowa, 1 dm. , 7 mk. , 10 mr. Należy do majoratu Słupia Stara, 5. M. Chrujty, os. młyn. , pow. opa towski, gm. i par. Iwaniska, odl. 15 w. od Opatowa, 1 dm. , 9 mk. , 5 mr. 6. M. Lenkow skij os. młyn. nad rz; Kamienną, pow. opatow ski, gm. Bodzechów, par. Denków, odl. 15 w. od Opatowa, 1 dm. , 13 mk. , 4 mr. 7. M. j Lepcik, 08. młyn. , pow. piotrkowski, gm. Grabica, par. Dłutów, 1 dm. , 5 mk. , 78 mr. ziemi. 8. M. Depcik al. Depott k, os. młyn. , pow. ła ski, gm. Dłutów, 1 dm. , 8 mk. , 106 mr. ziemi. 9. M. Lo eilski, os. młyn. , pow. piotrkowski, gm. Ręczno, 1 dm. , 4 mk. , 17 mr. Należy do dóbr Dobrenice. 10. M. i uiy i M. Mały, dwie wsie nad jez. Gopłem, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. 42 od Słupcy. M. Duży, wś włośc, ma 15 dm. , 110 mk. ; os. I karcz. , 1 dm. , 15 mk. M. Mały wś włośc. , 10 dm. , 68 mk. 11. M. Fryszerka, os. młyn. I nad rz. Radomką, pow. opoczyński, gm. i par. Skrzyńsko, odl. 30 w. od Opoczna, 1 dm. 8 mk. 29 mr. 12. MFryszerka, os. młyn. pow. lubelski, gm. i par. Chodel. 13. M. . Gerlacha os. młyn. nad rz. Drwęcą, pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, par. Ciechocin. Należy do folw. Młyniec. 14. M. Instytuto wy, os. młyn. , pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki. 15. M. Jastrzębski, os. młyn. nad rz. Prosną, pow. kaliski, gm. i par. Pamięcin. Należy do folw. Jastrzębniki. 16. M. Ki sielsk, os. młyn. , pow. garwoliński, gm. i par, Górzno, odl. . 7 w. od Garwolina. Os. M. rozl. mr. 26 igr. or. i ogr. mr. 7, łąk mr. 5, wody i place mr. 14; bud. z drzewa 2. Osada ta w 1881 r. oddzielona od dóbr Górzno. 17. . M. Kobiałki, ob. Kobiałki 18. M. Kozieł, ob. Kozieł, 19. M. KraazewszcitjZTmy os. młyn. w pow. kieleckim. Należała do ekonomii dóbr rząd. Kielce ob. t. IV, 26. 20. MrEńęży al. Dziewulin, os. młyn. nad rz. Rakówką, pow. piotrkowski, gm. Łękawa, 1 dm. , 8 mk. , 53 mr. 21. M. Księży al. Oleinih al. Groohalioe kol. , pow. piotrkowski, gm. Łękawa. Ma 38 dm. , 315 mk. , 350 mr. obszaru. Należy do mieszczan z Bełchatowa. 22. M. Moły, ob. M. Luzy. 23. M. Mąka al, Monka os. młyn. , pow piotrkowski, gm. Wadlew, par. Krupczów. Folw. al. os. M. rozl. mr. 128 gr. or. i ogr. mr. 62, łąk mr. 3, pastw. mr. 7, wody mr. 20, lasu mr. 32, nieuż, i place mr. 4; bud. z drzewa 5; płodozmian 4polowy. Młyn wodny. 24. M. Nowy, os. młyn. nad rz. Luciążą, pow. piotrkowski, gm. Ręczno, 1 dm. , 16 mr. 25. M. Nowy, os. młyn. nad rz. Pisią al. Grabówką, pow. łaski, gm. i par. Łask, 1 dm. , 3 mk. , 30 mr. 26. M. Nowy, os. młyn. nad rz. Radomką, pow. radomski, gm. Wolanów, par. Mniszek, odl. 19 w. od Radomia, 2 dm. , 21 mk. , 9 mr. Należy do folw. Łaziska. 27. MPodborne, ob. Podborne, 28. M. Pudłowski, os. młyn. nad iz. Ner, pow. sieradzki, gm. i par. Wierzchy, 1 dm. , 14 mk. 29. M. Średni, os. młyn. , pow. piotrkowski, gm. Parzniewice, 1 dm, , 4 mk. , 31 mr. 30. M. Staw hi, os. młyn. , pow. będziński, gm. Rokitno Szlacheckie, par. Ciągowice, 1 dm. , 6 mk. , 7 mr. Leży przy wsi Stawki. 31. MStel machów, pow. konecki, ob. Chlewiska, 32. M. Wójtowski, os. młyn. nad rz. Rakówką, pow. piotrkowski, gm. Łękawa, 1 dm. , 7 mk. , 20 mr. 33. M. Wójtowski, os. młyn. nad rz. Iłżanką, pow. iłżecki, gm. i par. Iłża, 4 dm. , 35 mk. , 35 mr. 34. M. , os. , pow. mazowiecki, gm. i par. Wysokie Mazowieckie. Br. Ch. Młyn 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 90 w. od Dzisny, 4 dm. , 49 mk. 2. M. , kilka osad wiejskich na praw. brz. Swisłoczy, pow. ihumeński, gm. dukorska, przy drodze z Dukory do wsi Bor; młyny na Młodzowy Młotkowo rzece należą do dom. Dukora; łąki wyborne, grunta lekkie. 3. M. Foiowski, 6 osad nad rzką Narowlanką, dopływem Prypeci, w zach. stronie pow. rzeczyokiego, w 2 okr. polic, ju re wickim; miejscowość lesista, grunta dobre. , łąki obfite. 4. M. Stary, zaśc. nad rzką Czar noczką, dopł. Hajny, pow. borysowski, w okr. polic, łohojskim, 2 osady. 5. II. , ob. Jfłyfiar. A. JeL Młyn 1. nazwa zabudowań wiejskich w Tu rzem polu, w pow. brzozowskim. 2. M. , za; budowania wiejskie i młyn w Koszycach Wielkich, w pow. tarnowskim. . 3. M. na I Kretówce, młyn na obszarze dworskim w Soj snowicach, w. pow. wadowickim. 4. M. Pfkty, niem. PęksaMUMe młyn i ttacz, w obr. gm. Czarnego Dunajca, w pow. nowotarskim. 5. M. po Mailmm i M. po Zawaze, młyny w Rzędzinie, w pow. tarnowskim. 6. M. , część Czukwi, pow. samborski. Br, G. Młyn 1. Słodowy w Dębnicy al. Damnicy, niem. BamnitzerMalimühie, pow. człuchowski, st. p. Człuchów, gdzie także jest katol. i ew. kościół paraf. ; szkoła Dębnica; w 1868 r. 9 bud. , 3 dm. , 31 mk. , 20 ew. , 11 kat. 2. M. al. Czarny młyn, Czamamr Muehley ob. Mieruszyn, Młyn hamerski EainmermühU pustkowie w pow. bydgoskim, ob. Łachowo 1. Młyn podlesiecki, pb. Mlymwee. Młyn iy Wodciycki, ob. LangnermühU. Młynaral. Miyn, zaśc. nad rzką Kamionką, dopł. Izledzi, pow. miński, w 2. okr. polic, rakowskim, przy granicy pow. oszmiańekiego; młyn wodny; miejscowość dość odludna, ni zinna. Młynarowo 1. wś pryw. pow. dzisieński, w 1 okr. Dzisny, 4 dm. , 23 mk. Był drew. 2. M. zaśc. pryw tamże, o 4 1 2 Dzisny, katol. Młynarowszczyina, wś nad rz. Drujką, pow. dzisieński. Młynary 1. kol. i os. karcz, nad rz, Moszczanioą, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice, par. Wolbórz. Posiada szkołę początkową ogólną; kol. ma 28 dm. , 233 mk. , 440 mr. ; os. 1 dm. , 3 mk. , 2 mr. , włas. rządowa. W 1827 r. wś rząd, , 14 dm. , 98 mk, Wsjpomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 175. 2. M. ,. wś w par. Czarnocin, pow. łódzki, istniała w po czątkach XVI w. ob. Lib. Ben. Łask. t. II, 185. Br. Ch. Młynary al. Młyny i Miłuza, niem. Möhlhatisen dok. 1349 Molhmin, 1329 Molhusen i Mölhamm Melhawas Miihauwe i Mulhawsen, miasto, dworzec kolei wschodniej i wybudonad rz. Donnę na płd. zach. od Brunsberka, zachód pagórkowatej, zresztą Ä. Id, nad rz. Jażnicą, polic, o 4 w. od tu młyn wodny nad rz. Jażnicą, 1 dm. , 13 mk. wanle, pow. pruskoholądzki, niem. , 23 kil w okolicy na równej i gliniastej. W 1877 r. 2363 mk. , w przeważnej części ewang, wyznania. Katolicy stanowią tylko 16 6Vo, żydzi 2, 8. Ludność trudni się głównie rolnictwem; len, wysełają ztąd. do Szląska i Czech. W pobliżu duże bory, dla tego kwitnie tu handel drzewa. M. mają sąd okręgowy i filią banku. państwowego. Są tu dwa browary i dwie cegielnie. Tutejszy okr. urz. stanu cywil, obejmował w 1880 r. 3313 dusz. W 1882 r. urodjgiło się 152 dzieci, umarło 104, zawarto 34 małżeństw. Bite trakty prowadzą ztąd do Schönberg i Krtckehnen. Jarmarków bywa 4, które po 2 dni trwają. Tutejsza parafia katol. , należąca do dekan. brunsberskiego, liczyła w 1878 r. 406 komunikantów. Kościół pod wezw. N. P. M. został zbudowany 1857 r. Patronat przysługuje biskupowi warmińskieÖIÜ. M. założył około r. 1327 Hermann ir. Oettingen, nadszpitalnik i komtur elbląski; pierwotny przywilej za. ginął jednak, posiadamy tylko odnowiony list nadawczy z r. 1338, wystawiony przez komtura elbląskiego Sygfryda t. Sitten. W nim potwierdza tenże na samprzod, że radni miasta cónsules civitatis Molhusen kupili sołectwo ze wszelkiemi prawami od Matyldy, wdowy po Mikołaju Kunim, dawniejszym sołtysie w M. Potem odnawia pierwotny przywilej, opiewający, że osadzenie tego miasta na prawie chełmińskim powierzył był wspomniony już Herm. y. Oettimgen Mikołaj o wiKunim, przeznaczając na ten cel 103. włók; z tych dla proboszcza wyznacza 4 wł. , prócz tego plac pod cmentarzem i 1 korzec żyta i tyleż owsa od każdej włóki czynszowej. Dla wspólnego użytku mieszczan przekazuje 12 włók wolnych od czynszu. Mikołajowi zaś nadajemy ratione locationis 10 wł. wolnych i sołectwo w M. i we wsi Loberg wraz z mniej szem sądownictwem aż do 4 szelągów solidi, większe zaś sądownictwo ut sunt colli et manu amputatio, vulnera sanguinum będą sądzili nasi bracia; z kar pobierać będzie, a my 2 3 sądownictwodrożne judicia supra viis et stratis publiois będą zakonowi przysługiwały. Spory między Prusakami i Polakami rozstrzygać będzie także zakon; jeżeli zaś ci ostatni będą mieli jaki spór z Niemcami, ma ich sądzić judex civitatis, jeżeli zaś Niemiec skarżyć będzie Prusaka lub Polaka, będzie zakon tę sprawę rozstrzygał. Wilkierz mogą zaprowadzić tylko za poprzedniem porozumieniem się z zakonem. Proboszcza nie wolno mieszczanom powołać bez zezwolenia zakonu; nikomu obcemu nie wolno nabywać gruntów w mieście, dopóki się w niem nie osiedli. Niewolno też mieszczanom w mieście lub po za miastem wznosić warowni bez wiedzy naszej. Czynsz z jatek piekarskich sukiennickich, rzeźnickich i t. d. wpływający dzielić się będzie na 4 części, jedną pobierać będzie sołtys Mikołaj, drugą miasto, dwie zaś zakon. Dla uznania naszego zwierzchnictwa będzie każdy mieszczanin od pół miejsca de qualibet area dimidia duos scotos płacił 2 skojce, a od całego 4 na ś. Marcin do zamku elbląskiego. Prócz tego będą posiedziciele 77 włók czynszowych płacili 1 2 grzywny i 4 kury od włóki na ś. Marcin do Elbląga, a od każdego radła wspomnianych wyżej dóbr 2 korce pszenicy i tyleżżyta. Jedną z owych 77. włók przeznaczyć winni mieszczanie na ogrody i będą za nią płacili ten sam czynsz, jak za inną. Miasto M. i wś Loberg mają tworzyć jedną całość ut sint annexa; ale włościanom wolno siedzieć tam, gdzie wieś pier wotnie została założona in prima villae locatione; nie wolno też ich przymusić, aby wieśzałożyli tuż pod miastem, jak poprzednio mia stu przyrzeczono; za to dają włościanie miastu 1 włokę na założenie ogrodów. Ale od tej włóki powinni włościanie nam płacić czynsz i czynić tłokę jak przedtem. W dobrach wy mienionych jednak będą nam należały młyny, ogród 1 2 morgi duży, drogi i stosowne dla nich miejsca, kopalnie soli, kruszców i drogich kamieni lapidum nobilium. Zastrzegamy sobie także cegielnię z ogrodem do niej przy tykającym i inny ogród 4 mr. obejmujący dla naszych koni, ten bowiem zapłaciliśmy miesz czanom gotówką. Przysługuje nam też pra wo kopania gliny i piasku dla naszej potrzeby w całem terytoryum miejskiem. Obsadzanie szkół w mieście należy się naszemu wielkiemu mistrzowi. Mieszczanom dajemy prawo uży wania dzwonów, ale za wiedzą i zezwoleniem proboszcza. Świadkami są Teodoryk y. Benzingenrode, podkomtur w Elblągu vicecomendator, braciszek Jan Wescke, Eccardus de ramis łowczy, fr. Konrad Ruffus i fr. Konrad Vasoldi. Datum in Eibingo XVIII Cal. Sept. ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , t. Ill, 11 i 9 po niem. i po łacin. i Cod, dipl. Warm. , I, Reg. , str. 172. Do parafii tutejszej należała aż do r. 1528 wś Schönenberg, a do r. , 1604 i Hewendorf, gdzie wystawiono kościół r. 1594 ob. Script, rer. Varm. , I, 409. R. 1481 był tu proboszczem Tomasz Fabri tamże, str. 369. Kś Fr. Młynarz, jeden ze szczytów tatrzańskich, w ścianie oddzielającej dolinę Białki od doliny Zimnej Wody. Leży on w zachodniej stronie tej ostatniej doliny, przy Cześkiem stawie, który otaczają turnie Ganku, Wysokiej, Ry sów i Młynarza. Szczyt M. wznosi się na 2170 m. Br. Ok Młynaric L wś, pow. makowski, gm. i par. Sieluń. W 1827 r. 15 dm. , 110 mk. Mieizka tu drobna szlachta. 2. M. , pow. pułtuski, gm, Somianka, par. Bprcice. Br. Ck iIły Arie, rus, MelnyM część wsi Stanina pow. Kamionka Strumiłłowa. Mlyiciyska, wś, pow. limanowski, odl. 18, 3 ML od Limanowy, należy częścią do par. rzym. kat. w Czarnym Potoku a częścią w Łukowicy, ma 609 mk. rzym. kat. Jestto gór ska osada, rozrzucona w dolinie Jastrzębskiego potoku, uchodzącego z praw. brz. do Dunaju, średnia bezwzględna wysokość wynosi 744 m. Od północnych wiatrów zasłania tę dolinę las Starowiejski, ze szczytem Ostrą górą, zniżają cym się z 928 na 888 m. , od płd. las Modyn z przedłużeniem zwanym Jasienczykiem a od zach. lesiste wzgórze Modun 1032 m. npm. Ku wschodowi obniża się teren dosyć nagle w dolinę sądecką, i, j. Popradu i Dunajca. Obszar więk. pos. , podzielony między pięciu współwłaścicieli, wynosi 88 mr. roli, 26 mr. łąk i ogr. , 28 mr. pastw, i 553 mr. lasu; , pos. mniej. 367 mr. roli, 107 mr. łąk, 362 mr. pastw. i 90 mr. lasu. Gleba leśna i zimna. Jest tu kasa pożyczk, gminna z kapit. 593 zł. w. a. M. graniczą na wschód z Łuko wicą. Mac. Młynczysto L os. nad rz. Strugą, pow. noworadomski, gm. Dmenin, par. Kodrąb, 2 dm. , 8 mk. , 34 mr. 2. M, , os. , pow. opoczyński, gm. i par. Studzianna, odl. 21 w. od Opoczna, ma 4 dm. , 29 mk. , 320 mr. włośc, i 2 mr. dwor. , należące do dóbr Studzianna. Młynec 1. część Wołczkowiec, pow. śniatyński. 2. M. , młyn wie, tenże powiat. Młynek 1. wś i os. gm. i par. Budziszewice, Jest tu młyn wodny. karczma w Tułukomłyn. , pow. rawski, odl. 33 w. od Rawy. Wś ma 7 dm. , 76 mk. , 51. mr, ; os. młyn. 1 dm. , 15 mr. 2. M. , folw. , pow. nieszawski, gm. Straszewo, par. Koneck, odl. 10 w. od Nieszawy. Ma 62 mk. , 427 mr. ziemi dwors, i 7 mr. włośc. Folw. M. rozl. mr. 438 gr. or. i ogr. mr. 357, łąk mr. 65, nieuż, i place mr. 16; bud. mur. 6, z drzewa 2; płodozmian 10polowy. Folw. ten w r. 1876 oddzielony od dóbr Konecko. 3. M. , os, młyn. nad rz. Bawoł, pow. kaliski, gm. i par. Brudzew, odl. 24 w. od Kalisza. Należy do dóbr Lipę. 4. M. , kol. i os. , pow. kolski, gm. Budzisław Kolski, par. Osiek Wielkij odl. od Koła w. 5; kol. dm. 17, mk. 222; os. dm. 1, mk. 11. W 1827 r. było tu 25 dm. , 240 mk. 5. M. , folw. nad rz. Ochlą, pow. wieluński, gm. Skrzynno, par. Rudlice, odl. od Wielunia w. 11, dm. 1, mk. 6. 6. M. , os. , pow. słupecki, gm. i par. Ostrowite, odl. od Słupcy w. 18; dm. 2, mk. 9. 7. M. , os. młyn. nad jez. Jadwiga część Gopła, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy w. 38; dm. 2, mk. 18. 8. M. , os. , pow. słupecki, gm. i par. Szymanowiice, odl. od Słupcy w. 23; dm. 2, mk. 24. 9. Młyn Młynarz M. Tomicki, os. leś. , pow. słupecki, gm. i par. Szymanowice, odl. od Słupcy w. 27, dm. 1, mk. 7. . 10. M. Pustkowie, os. , pow. piotrkow ski, gm. i par. Ręczno, ma 1 din. , 59 mk. , 34 mr. 11. M. Bor i ski, os. młyn. , pow. piotr kowski, gm. Łękawa, 1 dm. , 8 mk. , 30 mr. 12. M. , os. nad rz. Widawką, pow. łaski, gm. Chociw, 2 dm. , 8 mk. , 32 mr. ziemi włośc. 13. M. , 08. włośc, pow. noworadomski, gm. Żytno, par. Gidle, ma 6 dm. , 51 mk. , 48 mr. Wchodziła w skład dóbr Ciężkowice. 14. M. , folw. , pow. częstochowski, gm. Kamienica Polska, par. Poczesna, ma 2 dm. , 29 mk. , 294 mr. ; należy do dóbr Poczesna. 15. M. Roki cMj wś nad rz. Mitręgą, pow. będziński, gm. RokitnoSzlacheckie, par. Ciągowice, ma 28 dm. , 185 mk. , 278 mr. W 1827 r. 16 dm. , 92 mk. 16. M. pod Chechłem, kol. , pow. będziń ski, gm. RokitnoSzlacheckie, ma 2 dm. , 3 mk. , 130 mr. 17. M. , wś, pow. opoczyński, gm. Machory, par. Skórkowice, odl. 23 w. od Opoczna. Posiada fryszerkę żelaza, należącą do bar. Frenkla, właściciela Machor. Ma 9 dm. , 48 mk. , 57 mr. ziemi dwors, i 56 mr. włośc. 18. M. , os. włośc, pow. kozienicki, gm. Sarnów, par. Oleksów, odl. 26 w. od Sar nowa, ma 1 dm. , 6 mk. , 5 mr. 19. M. , pow. olkuski, gm. Cianowice, par. Smardzewice 20. M, pow. pińczowski, gm. i par. Czarno cin. 21. M. , os. , pow. augustowski, gm. Bargłów, par. Rajgród, odl. 18 w. od Augu stowa, ma 2 dm. , 12 mk. Br. Ck Młynek 1. al. Mlymh rz. w pow. niozyrskim, prawy dopływ Ptyczy Zaczyna się w lesistych moczarach zaśc Klasowa, płynie w kierunku płd. wsch. w pobliżu okolicy Kurytycze ob. , koło folw. Rog, wsi Bobryki; pod wsią Młynek przecina gościniec kopatkiewioko skryhałowski i wpada do Ptyczy koło folw. Bobrycze. Długość biegu około 5 mil. 2. M. al. Młynok0 tawm rzeczka w paw. borysowskim, bierze początek. w okolicach zaśc Mielniki i karczmy Sibirka; od źródła na prze strzeni 2 w. zwie się Borowląnką; pod osadą Borek zmienia nazwisko na M. ; wpada do Cimochówki, dopływu Dzwinosy, płynąc ciągle w kierunku północnym, wśród lesistych mo czarów. Długość około, 3 wiorst. 3. M. al. Mlmoh, rz. w pow. pińskim, zaczyna się w mo czarach około wsi Ostrowska, płynie w kie runku północnym około wsi Łoknicy, zaśc. Bierezin i wpada do rz. Strumienia przy wyj ściu jej z jez. Nobel; długość biegu około 2ch mil. 4. M. al. Mlynok rzką w pow. ihumeńskim, lewy dopływ Swisłoczy, wpada do niej naprzeciwko wsi Cel; płynie odludną miejsco wością w kierunku południowym, długa około 4oh w. Przecina gościniec wiodący z Orzesz kowic do Łapicz. A. Jel. Młynek 1. w spisie urzęd. Mi4nica zaśc włośc nad stawem, pow. wileński, 1 okr. polic. , gm. i okr. wiejski Niemenczyn o 6 w. , 28 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. kat 4 insze rew. ; młyn murowany. 2. M. , zaśc, pow. wileński, w 2 okr. polic. , gm. i okr. wiejski Szyrwinty o 6 w. , 2 dusze rew. ; należy do dóbr Rymucie Cieszejki. 3. M. , zaśc szl. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 5 w, od Wilna, 1 dm, 19 mk. kat. 4. M. , dwa zaśc, pow. wileński, w 5 okr. polic, gm. Ilino, ob. Mielnica 2 i 3. 5. M. ,dwie. wsie rząd. lsza 2. ga nad pot. Braźole, pow. trocki, w l okr. polic, gm. i okr, wiejski Jewie o 2 w. , 12 w. od Trok, mają razem 4 dm. , 26 mk. kat. 12 dusz rew. ; należą do dóbr rząd. Jewie; dawniej attyn. dóbr Strawienniki, b. własność Ogińskich, po 1831 r. skonfiskowana. 6. M. , zaśc, pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Jewie, okr. wiejski Strejpuny, o 4 w. od Jewia, 5 dusz rew. ; należy do dóbr Owsianiszki, Fiorentynich. 7. M. , zaśc szl. , pow. trocki, 2 okr. polic, 49 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk. ew. ; młyn wodny. 8. M. , os. karcz, nad rz. Brażolą, pow. trocki, w 1 okr. polic, o 12 w. od Trak, dm. , 4 mk. żyd. 9. M. , zaśc pryw. , pow. święciański, w 1 okr. polic, o 40 w. od Święcian, 3 dm. , 25 m. kat. 10. M. , dwie wsie po obu brzegach rz. Sołokuczy, dopływu Prypeoi, w zach. stronie pow. rzeczyckiego, w okr. polic Jurewickim, gm, narowlańska, w pobliżu mka Barbarów na płd. . Wierzehni M. ma 11 osad, młyn nastawie; NiżniM. 10 osad, mjynna stawie; miejscowość bogata, . w łąki, ryby i grunta; bliskość Prypeci daje ludności zarobek z flisactwa. 11. M. , nad rz. Mutwi. cą, w pobliżu ujścia jej do Myszanki, pow. nowogródzki, przy drodze wiodącej z Wołochwy do Bohusz, w 5 okr. polic snowskim; miejscowość dość leśna, wśród okolicznych nizin znacznie podniesiona. 12. M. al. M nok, 9 osad wiejskich nad rz. Młynek, prawym dopływem Ptyczy, pow. mozyrski, w 2 okr. polic kopatkiewiokim, przy gościńcu z Kopatkiewiez do Skryhałowa; miejscowość odludna, głucha, poleska, łąki obfite, grunta lekkie. 13. M. , wś, nad rz. Styrem, pow. piński, w 2 okr. polic, gm. Kuchecka Wola, 45 mk. , wła, sność Kraszewskiego. J. Krz. A, Jd, Młynek 1 wś włośc, pow. rohaczewski, w 3 okr. polic Czeczersk, gm. kormitóska o 10 w. ; zapasowy magazyn zbożowy. 2. M. al. TmracMwka wś, pow. rohaczewski, 541 dz. ziemi, w tem 433 dz. lasu, 54 past. , 10 łąk, 44 gr. or. ; 2 młyny wodne, folusz, wiatrak i karczma własność Słuczanowskiego. J. Krs. Młynek 1. karczma w Trzcinicy, w pow. jasielskim. 2. M. , młyn w Zatorze, w pow. wadowickim. 3. M. na Martynómee młyn pod Żabokrukami, na obszarze dworskim, Bako wiec, wpowiecie bobreckim. 4 M. Tur ski, grupa chat w Turzy, w powiecie gorli ckim. Br. G. Młynek 1. część przedmieścia w Starem Olesznie Rosenbferg. 2. M. , cztery miejsc. w pow. lublinieckim młyn w Jeżowy, młyn w Kochanowicach, pustk. w Lubszu, młyn w Powenkowie. 3. M. , niem. Mtlhlehen wś i folw. , pow. namysłowski. Młynek, młyn, pow, bydgoski, 4 dm. , 36 mk, wszyscy kat. , 11 analf. Poczta, tel. i gość. w Koronowie; st. kol. żel. . w Kotomierzu. Młynek 1. niem. MUmh al. Mlinhe i MeMke, wyb. do Maików należące, pow. kartuski, da wniej własność oo. kartuzyan. W 1599 r. żądają ojcowie od Jerzego a Werden, ssty nowskiego, za Młynek raiione molendini 4 grzywny rocznego czynszu. Tenże jednak usi łował z dokumentów przez krzyżaków wysta wionych udowodnić, że M. posiada wolny od wszelkiego czynszu. Zobowiązuje się jednak zapłacić raz pół korca żyta i rocznie 4 grzy wny na. Ś. Marcin. Za to zrzeka się klasztor wszystkich innych pretensyi do tej posiadło ści. Między świadkami wymieniony Reinhold Heidenstein, sekretarz królewski, znany hi storyk ob. Cod. dipl. Cartusiae w Pelplinie, str. 134. 2. M. , niem. Mitücen, dobra, pow. chojnicki, st. p. Rytela par. kat. Nowa cer kiew, ewang. Chojnice, szkoła Rytel, 5 bud. , 3 dm. , 38 mk. kat. , 864, 42 mr. obszaru, leży przy dr. żel. chojnickotczewskiej. 3. M. Ja hibowy al. Młyny niem. JakohammhU os. , pow. kwidzyński, st. p. Gniew, tamże szkoła, par. ewang, i katol. Ma 18 bud. , 4 dm. , 74 mk. , 38 kat. , 36 ew. 1868 r. . Na wyżynach nad brzeżnych doliny rz. Wierzycy znajduje się dobrze zachowany szaniec, przy którym, ró wnie jak i w samym obrębie jego wału, wyko pują często narzędzia kamienne neolityczne. Dwa takie narzędzia siekierki znajdują się w zbiorze gniewskiego stowarzyszenia oświa ty ob. Objaśnienia do mapy archeol. Prus Zach. przez Ossowskiego, str. 10. Dalej do nosi toż samo źródło, że na wyniosłościach le wego brzegu Wierzycy i po lewej stronie drogi wiodącej od tej osady do m. Gniewu, podczas niwelowania nowo położonej drogi, natrafiono nieopodal zabudowań folwarcznych na groby rzędowe. Wielka ilość wyrobów bronzowych i jedna czaszka od szkieletu znaj dują się w dziale antropologicznym muzeum Towarz. przyrodników w Gdańsku. Opis cza szki podał dr Lissauer w rozprawie swej Grania prussica Zeitschr. t EthnoL, 1874, VI, str. 208 209. Kś. Fr. Młynica 1. potok i dolina tatrzańska, na płd. stoku Tatr, w hr. liptowskiem Węg. , leżąca na płd. od doliny Hlińskiej, na zach. od Mięguszowieckiej, a na wsch. od Furkockiej doliny. Północną ścianę doliny, odgraniczającą ją od Hlińskiej doliny, tworzy grzbiet cią gnący się od Baszty Zadniej 2335 m. , przez Szczyrbską Turnię 2386 m. , aż ku Furkocie 2437 m. , narożnikowi dolin Młynicy, Hliń skiej i Newoyrki. Ścianę wsch. doliny two rzy potężny dział Baszty, z szczytami Basztą Zadnią 2335 m. , Sacynem 2377 m. , Ka miennym Żlebem, Basztą Pośrednią 2369 m. i Basztą Przednią 2204 m. . Zachodni zaś bok doliny tworzy grzbiet Soliska 2314 m. . W tej dzikiej dolinie, zwanej także Szczyrbską, legło 5 stawów. Najwyżej, pod samym grzbietem północnym, u płd. zach. stóp Szozyrbskiej Turni, rozlewa się staw Döllora, cokolwiek na płd. staw Sentywaniego 2019 m. , na wsch. , od niego dwa Kozie stawy 1963 m. , a na płd. stawów Nadskok 1806 m. . Z sta wu Nadskok wypływa potężny potok Młynica, który poniżej niego tworzy piękny wodospad Schleierwasser zwany, około 25 m. wysoki. Wody potoku giną wśród piargów, ale wkrót ce znów na jaw występują. Staw Nadskok, obejmujący 0, 79 ha, jest płytki, na jego zach. brzegu znajduje się z głazów i kosodrze winy sklecona buda pasterska. W okolicy Stawów Kozich 1963 m są liczne osady ta trzańskich zwierząt, świstaków. Stawki te leżą wpośród nader dzikiej okolicy, są głębo kie, wody czyste. Ciepłota wynosi 2 5 C. przy ciepł. pow. 6 9 30 czerwca 1877, o go dzinie 12 w płd. . Potok Młynica płynie na płd. , mija staw Szczyrbski od wsch. , a prze rżnąwszy drogę kolei żel. bogumińskokoszyc kiej, zlewa swe wody, na wsch. od wsi Szczyr by, do potoku płynącego od Szczyrby i two rzy Mały Poprad, Długość doliny wynosi 5 kil, potoku zaś 13 kil. Nad potokiem liczne młyny 1 tracze. Górny koniec doliny leży 2019 m. , średnia część 1963 m. , dolna część 1806 m. , ujście doliny 1515 m. npm. Ob. SzczyrMci staw. 2. M. , potok podtatrzański, wypływaw obr. gm. Ważca, w hr. liptow skiem Węg. , u płd. podnóży działu Krywa nia ob. , z pod góry Jamami zwanej 1565 m. , płynie na płd. ; opływa od zach. i płd. górę Hradek ob. , 1136 m. , następnie od zach. wzgórze Zajączkową, a przerżnąwszy drogę ko lei żel, bogumińskokoszyckiej zlewa swe wo dy powyżej Ważca do Białego Wagu. Przyj muje z lew. brzegu liczne strugi, między nie mi znaczniejszą Zadnią Wodę. Długość biegu wynosi 9 1 2 kil Br. G. Młyniea 1. struga, pow. wejherowski, wzięła nazwę od żarnowskiego młyna, który obraca, jest to odnoga, która się odłączyła od rz. Piaśnicy niedaleko jej wyjścia z jeziora. Płynie przez niskie łęgi żarnowskie ku morzu. W ryby różnego rodzaju była dawniej dosyć obfita, osobliwie gdy z morzą lub joziora tu przechodziły o pewnych czasach. Przy młynie Młynek Młynica Młynek urządzona była węgornia. Rzeczka ta należała do klasztoru panien benedyktynek w Żarnowcu. Ob. Fankidejski O klasztorach żeńskich, str. 196. 2. M. , niem. Mmhhngmbm struga pow. sztumskim, pod wsią Jurkowice. w 3. M. , niem. MmUmfliesB struga pod Jutrzenką ob. , pow. bytowski. Mlyniczia, potok tatrzański, dopływ Cichej wody ob. . Młyniec 1. wś i folw. nad rz. Drwęcą, pow. lipnowski, gm. Dobrzejewice, par. Cie chocin. Leży przy samej granicy od w, ks. poznańskiego, odl. 35 w. od Lipna. Jest tu posterunek straży pogranicznej. Wś ma 20 dm. , 238 mk. ;, zaś obszar dwor. 68 mk. We wsi Józefowo jest młyn. W dobrach tych są trzy jeziora, największe z nich Smolne. M. stanowił własność kapituły włocławskiej a potem je. zuitów. W 1789 r. jako wś pojezuicka w dzier żawie Jana Ośniałowskiego, który wysiewał tu 32 kor. żyta, 4 kor. pszenicy, czynszu misi 200 zł. W 1827 r. własność funduszu eduka cyjnego, ma 16 dm. , 169 mk. Jezuici wysta wili tu w 1750 r. . drewnianą kaplicę a raczej kościołek ś. Ignacego, zostający pod zarządem prob. w Ciechocinie. Folw. M. z os. młyn. Gerlach, wsią M. i Józefowo rozl. mr. 812 gr. or. i ogr. mr. 690, łąk mr. 75, wody mr. 8, nieuż. i place mr. 39; bud. mur. 11, z drzewa 9; młyn wodny, cegielnia, pokłady torfu. Wś M. os. 20, z gr. mr. 29; wś Józefowo os. 8, z gr. mr. 170. 2. M. , fol. , pow. bialski, gm. Lubienka, par. Łomny, odl. 12w. od Biały, rozl. mr. 302 gr. or. i ogr. mr. 56, łąk mr. 59, past. mr. , 18, lasu mr. 165, nieuż, i place mr. 4; bud. z drzewa 8. Br. Ch. Młyniec al. Sosnowiec, pot. w pow. żółkiewskim, płynie przez wś Kłodno ob. t. IV, 185. Młyniec 1. al. Na Młynkach, część Horodyszcza, pow. brzeżański. 2. M. , część wsi Słobódka leśna i folw. tąmże pow. kołomyjski. Młyniec. 1. niem. Mliniec, , dok. Lmnau mm Lmm wś, pow. toruński, st. p. Turzno, par. kat Gronowo, ew. Grębocin, szkoła w miejscu. Ma 1809 mr. obszaru, 79 bud. , 47 dm. , 501 mk. , 386 katol. , 110 ewang. , okrąg urzędu stanu cywil. Brzezinko. W M. odbywają się dwa jarmarki. W 1285 r. podają Jan, proboszcz w Kruświcy, i komendarz jego do wiadomości, że mistrz, ziemski Ludwik nadał im wś Młyniec Mlyn mą dożywocie, mają mu za to płacić funt wosku i. fenig koloński na ś. Marcin. Po ich śmierci ma ta wieś znów nałeżyć do zakonu. Datum in castro Thorun, ob. Urk. Buch des Bist. Culm, t. Woelky, 1, 1884, str, 52. M. należał dawniej do familii Klaukow, W 1382 r. był dziedzicem na M. Łukasz Russe ob. Kętrz, o ludn. , 172. W 1421 r. nabyły M. panny benedyktynki w Toruniu. dla szpitala ś. Ducha od Klauka wzamian za Dolne Brzeźno, wyjąwszy 5 włók przy Górnem Brzeźnie; trzymały one tu gburów na czynszu. Do wsi należał bór obszerny. W 1598 r. Achacy Plemięcki, ssta kowalewski, napadł las, z uzbrojonymi ludźmi i wyciął więcej niż potrzeba obszaru na dwa łaszty wysiewu zboża. R. 1609 ustąpiły panny kapitule chełmińskiej obszerny plac nad Drwęcą, począwszy od strugi Łąki do wsi od drogi publicznej; kapituła zwoziła tu drzewo z dóbr swoich, a najbardziej z kurzętnickich i spuszczała je dalej Drwęcą do Wisły ob. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 165. Wernicke powiada, że M. był dawniej własnością oo. jezuitóww Toruniu Gesch. d. St. Thorn, str. 309. O dawniejszśj kaplicy tutejszej czytamy w starej kronice tychże ojców co następuje R. 1611 zaczęto i ukończono budowę kaplicy. Pieniędzy wydaliśmy na nią 500 fiorenów. Biały ornat złotolity, nader pięknej roboty, podarowała wielebna ksieni chełmińska, Magdalena Mortęska. Pewna zaś pani z okolicy, która wiele łask doznawała w chorobach od ś. Ignacego, fundatora naszego, dała z wdzięczności potrzebne drzewo, jako też i kielich, ornat piękny i inne przybory i ozdoby na ołtarz. Prawdopodobnie urządzili przy tej kaplicy gorliwi zakonnicy osobny dom misyjny, o którym wyraźna jest wzmianka w późniejszych spisach jezuickich klasztorów ob. Fankidejski Utracone kaplice i kościoły, str. 59. 2. M. , niem. Kaempe od 1877 r. , podleśnictwo królewskie, pow. toruński, par. ew. i k, kał. . szkoła a jak wyżej. Ma 6387, 60 mr. obszaru, 3 bud. , 7 mk. , 4 kat. , 3 ew. ; okr. urz. stanu cywil. Chełmonie; należy do nadleś. Golub. Kś. Fr. Mtyniewo 1. osada, pow, bukowski, 3 dm. , 22 mk. , 8 ew. , 14 kat. ; 2 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Grodzisku o 2 kil. , gość o 1 kii. 2. M. , folw. , 5 dm. , 103 mk. ; należy do dom. Grodzisk ob. . M. St. Młynit, struga, pow. koniński, pod kol. Zo sinki i Salamina. Młynik 1. wś, pow. kolski, gm. Drzewce, par. Umień, odl. od Koła 16 w. , dm. 8, mk. 64, ob. Drzewce, 2. M. , pow. słupecki, ob. Młynek, 3. M. , wś, pow. łomżyński, gm. i par. Szczepankowo, W 1827 r. wś rząd. , 5 dm. , 34 mk. , obecnie ma 2075 mr. obszaru. Br. Ch. Młynik 1. al. Młymski, wś niedaleko jeziora, pow. odalanowski, 22 dm. , 191 mk. , 76 ew. , 115 kat. ; 54 analf. Poczta w Granówcu o 4 kil, st. kol. żel. w Ostrowie o 29 ML tel. w Odalanowie o 7 kil. , gośc. o 6 kil. 2. M. , młyn, pow. odolanowski, 1 dm. , 13 mk. ; nal. do dom. Masenowa. M. St. Młynik 1. niem. KMn FLoczyiznen al. Floczitzmn wś. na pol. prusk. Mazurach, pow. łecki, sti p. Ełk, . okr. urz. stanu cywil. Sofy. 2. M. , niem. Lasken al. Lotaken, wś, pow. ząr m Ę Młyniec Mły dzborski, st. p. Sorkwity, tamże urz. stanu cywil, Kś. Fr. Mlyniki 1. al. Mlynik, niem. Mlynki, Mehmdorf dok. po 1415 r. al. Mehkmdorf, wś pod Lidzbarkiem, w dawniej szem komturstwie brodnickiem, dziś już nie istnieje, bo w spisach urzęd. nie podana. Zawierała 45 włók, za czasów krzyżackich czynszowała w XV w. 1 grzywnę od włóki, wówczas było 15 obsadzonych włók, a 30 pustych ob. Schultz Gesch. des Kr. Kulm. , II, str. 112 i Kętrz. O ludn. pols. , str. 87. Księgi szkodowe Krzyżaków zr. 1414 donoszą, że Polacy zabrali tutejszemu sołtysowi 4 konie, które oszacowano na 20 grzywien, szkoda, którą ta wś wówczas poniosła, wynosiła 76 grzywien. 2. M. , niem. Mlinicken, wś na Mazurach, pow. gołdapski, et. p. Regellen, okr. urz. stanu cywil. Górne. Ma 50 włók obszaru. W 1856 r. 186 mk Młyniska 1. pow. nieszawski, gm. Czarnanin, par. . Mąkoszyn. 2. M. , wś nieistniejąca, par. Świedziebno, pow. rypiński. W 1789 r. właśc. And. Kozicki wysiewa 7 1 2 kor. żyta i ma 140 złp. czynszu. 3. M. , wś, pow. lubar towski, gm. i par. Rudno. Należą do dóbr Lubartowskich i są własnością Banku Polskie go w Warszawie. Jest tu 8 dm. , 50 mr. 4. M. , 08. leś. , pow. augustowski, gm. Szczebro Olszanka, par. Wigry, odl. 13 w. od Augu stowa, 1 dm. , 8 mk. 5. M. Oboziska. os. karcz. , pow. sokołowski, gm. i par. Kossów, 1 dm. , 60 mr. Br. Ch Młyniska al. Mlyński potok, także Mlynkzna, lub Młyniczny, potok tatrzański, na Podhalu nowotarskiem, wypływa w dolinie Strążysk, na obszarze gm. Zakopanego, u płn. podnóży Gie wontu 1900 m. ; spływa z górnej części doliny Strążysk, zwanej Pustą dolinką; wśród swego biegu tworzy piękny wodospad, 14 m. wyso ki. Siklawicą zwany, przepływa przez polanę 1040 m. , następnie, wydostawszy się z tego wąwozu górskiego, podąża pomiędzy polami w kierunku płn. i w Zakopanem zlewa swe wodę do Cichej wody z praw. brz. Przyjmuje potok Białą wodę ob. z pr. brz. Długość bie gu czyni 5 i pół kil. Wśród swego biegu przez Strążyska ginie często pomiędzy kamie niami, wydając tylko przygłuszony szum. Ob. Strążyska. Br. G Młyniska 1. al. Mlyniszcze, wś nad Dniestrem, pow. żydaczowski, o 14, 4 kil. na płn. od Żydaczowa, przy gościńcu prowadzącym z Rudy do stacyi dr. żel. Iwow. czern. w Bortnikach, w niskiej bagnistej okolicy. Obszar dworski gr. or. 289, łąk 108, pastw. 225, lasu 63; włośc gr. or. 473, łąk 230, pastw. 166 kw. m. ; lud, rzym. kat. 188, par. Żydaczów gr. kat. 405, par. w miejscu, dek. Żurawno, dyec. lwow. cerkiew ś. Mikołaja, fil. Żuraków z 171, razem 576 gr. kat. Granicę od wsch iły stanowi Dniestr, oddzielający M. od. Holeszowa, od płd. Smuhów, zach. Zabłotowce, płn. Bereznica Królewska i Żuraków. Sąd pow. , not. urząd poczt. i tel. Żurawno. Jest tu łacin. kaplica, w której czasem msza odprawianą by wa, szkoła fil o 1 nauczyc, nal. do r. szk. okr. w Stryju. Dawna toosada, gdyż w 1464 r. we Lwowie d. 13 grudnia podpisali Fedko et Steczko z Młyniszcz akt konfederacyi za warty przez szlachtę ziemi lwowskiej i pow. żydaczowskiego z miastem Lwowem, celem obrony wspólnych interesów a Hraschko z Młenyszcz podpisał, jako świadek, dokument wydany w Żydaczowie d. 5 marca 1435 r. przez Ziemowita, księcia mazowieckiego, którym tenże książę zwolnił właścicieli Obłaźnicy od wszel kich ciężarów, przenosząc ich z prawa poddań stwa na prawo ziemskie Akta gr. i ziem. , t VI, str. 105 i t. III, str. 203. Włość ta na leży do dóbr kapituły łaciń, lwowskiej. 2. M. , wś, pow. trębowelski, odl. 15 kil. na płd. od Trębowli, leży nad potokiem mającym swe źródła we wsi Kobyło włoki, na wsch. od M. leżącej. Potok ten płynie najprzód ze wsch. ku zach. , w M. skręca ku płn. , za wsią skręca znowu na zach. i na przedmieściu Janowa wpada do Seretu. Po skręceniu na zachód pły nie w głębokim parowie po dość bystrej spadzistości i na tej przestrzeni aż do swego uj ścia do Seretu, nosi ślady kilku grobelek, przy których niegdyś miały istnieć młynki wodne, i ztąd pochodzi nazwisko tej wsi któ ra graniczy na wsch. z Kobyłowłokami, na płd. z Budzanowem, na zach. z, Słobódką ja nowską a na płn. z Janowem. Obszar dwor. gr. or. 634, łąk 25, past. 11, lasu 566; włośc gr. or. 605, łąk 64, past. 24 m. Ludność rzym. kat. 476; parafia Janów o 3, 7 ML, gr. kat. 131, cerkiew pod wezw. N. P. M. , par. Kobyło włoki, sąd. powiat. , not. telegraf. Trębowla, urząd poczt. Janów, szkoła fil. o 1 naucz. , należ, do rady szk. w Trębowli. Da wniej M. z całym kluczem janowskim były majątkiem dziedzicznym rodziny Boguszów, później przeszły do Skarbków, obecnie są wła snością Pauliny z hr. Baworowskioh hr. Ło siowej, wdowy po hr. Włodzimierzu Łosiu. Na wsch. od wsi wznosi się piękny pałac z dużym starannie utrzymywanym parkiem, łączącym się z lasem będącym dalszym cią giem parku, w którym właścicielka wystawiła własnym kosztem kościół rzym. kat. i utrzy muje przy nim kapelana prywatnego w pała cu mieszkającego. Gleba dobra podolska, las piękny, częścią dębowy, materyałowy, częścią opatowy; w lesie dużo zwierzyny, szczególaiej zajęcy i sarn. 3. M. , część wsi Cześniki, pow. rohatyński. B. R Młyniska, niem. Minislen, os. , pow. ządz borski, st. p. Piecki. W 1856 r. 39 mk Młyniska Młyniczna Mlyniki Młyniska Młynisko 1 Młyniki Młynisko 1. wś, pow. radzymiński, gm. Strachówka, par. Jadów. 2. M. al. Stmiopol, wś, pow. radzymiński, gm. Małopole, par. Dąbrówka. Należała do dóbr Czarnów ob. . 3. M. , kol. włośc, pow. łaski, gm. Bałucz, par. Borszewice, ma 18 dm. , 128 mk. , 264 mr. 4. M. , wś, pow. kaliski, gm. Kamień, par. Dębe, odl. od Kalisza 17 w. , dm. 23, mk. 193. 5. M. , 0s. nad strum. Swędrnią, pow. kaliski, gm. i par. Koźminek, odl. od Kalisza w. 18. 6. M. , kol. , pow. kolski, gm. Sąpolno, par. Lubstówek, odl. od Koła w. 18; dm. 6, mk. 29. 7. M. , kol. i os. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm, Wichertów, par. Psary, odl. od Turka w. 14; kol. dm. 7, mk. 77; os. dm. 1, mk. 4. 8. M. , wś i Mlyniski folwark, folw. , pow. turecki, gm. Strzałków, par. Lisków, odl. od Turka w. 22; ob. Tomaszów. Folw. M. rozl. mr. 63 gr. or. i ogr. mr. 44, łąk mr. 13, pastw. mr. 4, nieuż. i place mr. 2; bud. z drzewa 6. 9. M. , wś i folw. , pow, wieluński, gm. Naramnice, par. Łyskornia, odl. od Wielunia w. 14; wś dm. 50, mk. 404; folw. dm. 5, mk. 5. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 152. Dobra M. składają się z folw. M. i Dębina, wsi M. , Przychody i Korytko, rozl. mr. 1749 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 441, łąk mr. 155, pastw. mr. 119, lasu mr. 856, nieuż. i place mr. 49, razem mr. 1620; bud. mur. 2, z drzewa 15; płodozmian 10polowy; folw. Dębina gr. or. i ogr. mr. 75, łąk mr. 11, pastw. mr. 32, lasu mr. 7, nieuż, i place mr. 4, razem mr. 129; bud. mur. 1, z drzewa 3. Wś M. os. 70, z gr. mr. 384; wś Przychody os. 6, z gr. mr. 54; wś Korytko os. 4, z gr. mr. 53. 10. M, ; Urbanice, os. , pow. wieluński, gm. Wydrzyn, par. Ruda, odl. od Wielunia w. 4; dm. 1, mk. 4. 11. M. Bolesławice, młyn. os. nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Bolesławiec, odl. od Wielunia w. 28, dm. 1, mk. 16. 12. M. Chobot, młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn, odl. od Wielunia 29 w. , mk. 19. 13. M. Chruscin, młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn, odl. od Wielunia 28 w. ; dm. 1, mk. 17. 14. M. Ciołuch młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. Bolesławiec, par. Mieleszyn, odl. od Wielunia w. 28; mk. 6. 15. M. Grobelne, młyn nad strum. b. n, , pow. wieluński, gm. i par. Bolesławiec, odl. od Wielunia 28 w. ; 4 mk. 16. M. Krupka, młyn nad rz. Prosną, pow. wieluński, gm. i par. Bolesławiec, odl. od Wielunia w. 28; dm. 1, mk. 12. 17. M. al. Piaski, os. , pow. wieluński, gm. Mokrsko, par. Chotów, odl. od Wielunia 10 w. M. wraz z folw. Chotów i pustk. Srebnica, ma 39 mk. 18. M. , os. nad rz. Miłkowianką, pow. opatowski, gm. Bodzechów, par. Denków, odl. 14 w. od Opatowa, ma 1 dm. , 14 mk. , 19 mr. Słownik geograficzny. Tom TI. Zeszyt 67. 19. M. , pow. ostrowski, gm. i par. Poręba. 20. M. , kol. , pow. suwalski, gm. Czostków; leży tuż przy trakcie bitym wiodącym z Su wałk do Prus, o 12 w. od miasta Suwałk. Rozkolonizowana; składa się z czterech osad, zamieszkałych przez 59 osób. Grunta żytnie; tuż obok na wzgórzu mały lasek świerkowy, odrośl dawnego lasu rządowego stoczonego przez robactwo. Budowle porządne; na jednej osadzie stoi spichlerz murowany z kamie nia. Br. Ch. Młynisko, część wsi Byrc w pow. oławskim. Młynisko al. Boruszyn, niem. Muehlchen, le śnictwo, pow. obornicki, 1 dm. , 8 mk. ; należy do nadleśnictwa Boruszynka. Poczta w Boruszynie wsi. M. St, Młyniszcie, jezioro w płn. stronie pow. rzeczyckiego, uformowane z rozlewu rzeki Be rezyny, w okolicy JakimowskiejSłobody, bar dzo rybne. A. Jel. Młyniszcze 1. Stare, zaśc. pryw. nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, w 2 okr. polic, o 17 w. od Lidy, 1 dm. , 9 mk. 2. M. , mały zaśc. nad rzką WisłowRów, rozlewającą się tu w je zioro, w płd. stronie pow. bobrujskiego, w okr. polic. paryckim, 2 osady; miejscowość odlu dna, poleska. A. Jel. Młyniszcie 1. las we wsch. stronie Rozłucza i w zach. stronie Wołosianki Małej, pow. turczański. Szczyt 738 m. 2. M. , dolina we wsi Siemakowice, w pow. kołomyjskim. Płynie przez nią pot. Cuculin ob. . Młyniuk, wzgórze na wsch. od wsi Nieźwisk, w pow. horodeńskim, pod 42 56 56 wsch. dłg. g. F. a 48 46 17 płn. sz. g. ; ku płn. opada stromo do koryta rz. Dniestru, a od zach. do dol. , w której legły zabudowania wsi Nieźwisk. Wznies. 324 m. npm. Br. G. . Młynka Kniaża os. nad strugą Młynka, pow. starodubski gub. czernihowskiej, o 15 w. od miasta powiat. a 993 w. od Petersburga, założona w XVII w. przez starowierców; 220 dm. , 1273 mk. , 1363 dz. ziemi. Młynka 1. potok, nastaje na płd. granicy Boratyna z Rokietnicą, w pow. jarosławskim; podąża na wschód, przepływa wieś Dobkowice, Zamiechów, wreszcie Ludków, gdzie przyjmuje kierunek północny, i na granicy Ludkowa z Łowcami wpada do Łęgu z praw. brz. W Dobkowicach przepływa znaczny staw. Tutaj, jako też w Ludkowie pędzi młyn. Długość biegu 7 i pół kil. . W Dobkowicach zasila się z praw. brz. wodami potoku Tapina. 2. M. , potok, wypływa z pól Pomiarkami zwanych 286 m. , w płd. wsch. stronie obszaru gm. Zalesia, w pow. czortkowskim; płynie na płn. zach. ; przepływa wieś Zalesie, gdzie zasila staw we środku wsi leżący, następnie przechodzi na obszar Uhrynia, gdzie 35 Młyniszcie Młyniszcie Młynisko Młyniuk Młynki zwraca się na płd. zach. i uchodzi z lew. brz. do Seretu. Nad prawym brzegiem wznoszą się wzgórza Skała 324 m. i Łysa. Długość biegu 10 kil. Br. O. Młynka, dawniej przys. do Nielepic, teraz osobna gmina, w pow. chrzanowskim, par. w Rudawie, odl. od Krzeszowic o 7, 6 kil. , le ży przy gościńcu z Krakowa do Krzeszowic, na prawym brzegu Krzeszówki, uchodzącej na obszarze M. do Rudawy. Okolica pagórko wata. M. ma 113 mk. rzym. kat. Zapisana w księgach katastralnych, razem z Nielepicami, z któremi graniczy na wschód. Na, płd. ma obszerne lasy, na zach. Nawojową górę a na płn. Pisary. Mac. Młynki 1. wś, pow. piotrkowski, gm. i par. Chabielice; ma 12 dm. , 92 mk. , 63 mr. obszaru 2. M. , os. młyn. rząd. i os. pryw. , pow. bę dzińskie gm. Bobrowniki; os. pryw. Plemiannikowa 1 dm. , 38 mr. ; dwie os. młyn. rząd. 3 dm. , 14 mk. , 56 mr. 3. M. , pust. nad stru mieniem bez nazwy, pow. wieluński, gm. Mierzyce, par. Działoszyn, odl. od Wielunia w. 19; ob. Bobrowniki, 4. M. Kraśnickie, trzy os. młyn. nad strum. bez nazwy, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Kawnice. Stanowią ozęść wsi Kraśnica ob. . Jest tu 28 mk. i 23 mr. ziemi; odl. 5 w. od Konina. 5. M. Piekarskie, kol. , pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl. od Turka w. I8 1 2, dm. 20, mk. 171. 6. M. Skęczniewahie, wś nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Piekary, par. Skęczniew, odl od Turka w. 20 1 2 dm. 11, mk. 76. 7. M. , wś, pow. opatowski, gm. Malkowice, par. Iwani ska, o 15 w. od Opatowa, 3 dm. , 19 mk. , 36 mr. ziemi włośc. 8. M. Poduchowne os. , pow. piotrkowski, gm. i par. Ręczno; ma 2 dm. , 14 mk. , 35 mir. ziemi włośc. 9. M. , pow. kiele cki, gm. Zajączków, par, Małogoszcz. 10. M. wś, pow. nowoaleksandryjski, gm. NowoAle ksandrya, par. Końskowola. W 1827 r. było tu 43 dm. , 294 mk. W XV w. dziedzicem Jan Koniński z Konińskiej Woli dziś Końskowoli h. Rawa. Łany kmiece płacą dziesięcinę kośc. w Gołębiu; folwarku nie ma Dług. II, 572. 11. M. Kraszewskie, młyn wodny do dóbr Kra szewice należący, pow. nowoaleksandryjski, gm. Karczmiska, par. Opole, 2 dm. , 4 mk. 12. M. Wronowskie, wś, pow, nowoaleksan dryjski, gm. Wronów, par. Chodel. 13. M. , wś i folw. , pow. siedlecki, gm. i par. Wody nie, ma 4 dm. , 84 mk. , 85 mr. Folw. należy do dóbr Wola Wodyńska. Br. Ch. Młynki 1. część Dąbrowicy w pow gródeckim. 2. M. , część Werchraty, pow. Rawa Ruska. 3. M. , przedmieście Oleska w pow. złoczowskim. 4. M. al. Dumka, karczma w Podhorkach, w pow. kałuskim. 5. M. , ob. Łuh. 6. M. , ob. Na młynhach. 7. M. Harasymowe, grupa domów w Raniowicach, w pow. drohobyckim. 8. M. Siwkowe, grupa domów w Modryczu, w pow. drohobyckim. 9. M, Szkolnikowe al. Szkolniki, po rus. Szklinyki grupa domów w Modryczu, w pow. drohobyckim. Młynki, folw. , pow. wągrowiecki, 1 dm. 12 mk, należy do dom. i gm Stawiany. Pocz ta w Kiszkowie. M. St Młynki 1. niem. Muehlenkawel, dobra, pow. złotowski, st. p. Więcbork 6 kil. odl. Zawie rają 250 ha roli or. i ogr. , 45 łąk, 3 past. , 4 nieuż. , 2 wody, razem 304 ha; czysty dochód z gruntu 1812 mrk. Par. kat. i ew. Więcbork szkoła i okr. stanu cywil. Jastrzębiec; 14 bud. 4 dm. , 94 mk. kat. Niemiecki wyraz Muehlenkawel jest z polskiego wzięty i oznacza kawał czyli część ziemi z młynem. Być może, że do bra te należały dawniej do młyna w Jastrzęb cu, Gdy r. 1810 zostały wydane w wieczy stą dzierżawę, stanowiły folw. do Jastrzębca się liczący. Właśc, był przedtem Dominik v. Radziecki, do którego należały także dobra ryc. Przepałkowo; po nim Krakowskich spadko biercy. Dominik y. R. zapisał mocą testamen tu z d. 5 paźdz. 1850 r. 1000 tal. jako stypendyum dla abituryentów Polaków w Chełmnie ob. Schmitt Der Kr. Flato w, str. 265. 2. M. al. Młynek, niem. Mlinek, młyn, pow. chojnicki, st. p. Szwornigac, należy do dóbr ryc. Cheł mami zwanych, własność Sikorskich. Par. kat. Brusy, ew. Friedrichsbruch, szkoła Wielkie Chełmy; ma 5 bud. , 1 dm. , 32 mk. kat. 3. M. , niem. NeumühlKöniglich, królewska domena z młynem i tartakiem nad Czarną wodą, pow. starogardzki, st. p. i tel. Lubichowo, tamże urząd stanu cywil. i par. kat. 3 8 mili odl. , par. ew. Borzechowo, odl. od mta pow. 2 1 2 mili; ma 3 dm. , 25 mk. 1868 r. 40 mk. , 31 ew. , 9 kat. . Zawiera 58, 81 ha roli or. i ogr. , 3, 44 łąk, 55, 81 pastw. , 4, 18 nieuż. , razem 122, 24 ha; czysty dochód z gruntu 184 mrk. 4. M. al. Mlyńsk, niem Mehlken, dobra, pow. kartuski, st. p. Żukowo, 4 kil. odl, oki. urz. stanu cywil. Przodkowo, par. kat. Przodkowo, ew. Kartuzy. Leżą 433 stóp npm. i obejmują 90, 40 ha roli or. i ogr. , 34, 78 łąk, 3, 71 nieuż. , 1, 46 wody, razem 130, 35; czysty dochód z gruntu wynosi 847 mrk. Jest tu młyn i pie karnia na wielką skalę. Najbliższa st. kolei żel. Oliwą 15 kil. odl. Obok wioski płynie struga Słupianka Stolpe, uchodząca do Raduni; odl. od Kartuz 1 3 8 mili, ma 63 mk. , 50 kat. , 13 ew. i 5 dm. 5. M. , kasz. Młinkj, niem. Mehlken, wybud. , pow. wejherowski, st. poczt. Wejherowo, należy do wsi Gniewowa ob. i jest o 1 milę od miasta pow. odległe; sądzą, że sie dawniej 1339 r. nazywało Melescow ob. Prutz Gesch. des Kr. Neustadt, str. 48. Kś. Fr. Młynków 1. wś. , pow. nowoaleksandryjski, gm. Irena. Jest to obok przewozu pro Młynisko Młynka Młynki Mtynkówka Młynów mem przez Wisłę wieś bezrolna, a raczej jedno z przedmieść fortecy Iwangrodu, złożone z bud nędznie pobudowanych i osiadłe przez wielce mieszaną ludność. Ma kilka szynków. 2. BI. , os. fahr. , pow. garwoliński, gm. Pawłowice. par. Stężyca. Jest tu browar, cegielnia i młyn wodny, 7 dm. , 21 mk. , 10 mr. obszaru. M. stanowi attynencyą dóbr Gułów ob. . Mtynkówka, młyn przy Pomianowej, nale żący do obszaru dwors. w Jasieniu, w pow. brzeskim. Br, G. Mlynkowo 1. wś, pow. obornicki, 112 dm. , 813 mk. , 139 ew. , 657 kat. , 17 żyd. , 219 analf. Poczta w miejscu, gośc. o 7 kil, tel. w Połajewie o 7 kil. , st. kol. żel. Wronki o 22 kil. 2. M. , niem. Moehlingen, folw. wolne sołtystwo, 616 mr. rozl. , 7 dm. , 146 mk. , 57 ew. , 89 kat. , 63 analf. 3. M. , niem. Moehlingen, królewszczyzna, pow. obornicki, 3587 mr. rozl. z folw. Wielkim Kroszynem; bez folwar ku zaś ma 7 dm. , 146 mk. , 57 ew. , 89 kat. , 63 analf. Poczta w Młynkowie, tel. w Połajewie o 6 kii, gośc. o 7 kil. , st. kol. żel. w Oborni kach o 22 kil. , we Wronkach także o 22 kil. 4. M. , wś, pow. szamotulski, 16 dm. , 124 mk. , 56 ew. , 61 kat. , 7 żyd. , 10 analf. Poczta w Du sznikach o 4 kil. , gośc. o 3 kil. , st. kol. żel. i tel. w Szamotułach o 18 kil. i w Buku o 12 kil. Pod wsią odkryto grodzisko, którego krąg u góry ma 30 kroków średnicy ob. Program gimnazyum Fryderyka Wilhelma w Poznaniu za 1880 r. . 5. M. , niem. Augusenhof, kró lewszczyzna, 611 mr. rozl. , 4 dm. , 72 mk. , 11 ew. , 61 kat. , 18 analf. M. St. Młynna, pot. w hr. liptowskiem, wypływa z pod Dżumbiru ob. i wpada do pot. Jarahy. Młynne 1. wś w pow. limanowskim, na lewym brzegu Łososiny, pobocznej rz. Dunaj ca i przy gościńcu z Wiśnicza do Limanowy 6 kil. , w okolicy lesistej, podgórskiej, 454 m. npm. M. należy do par. rz. kat. w Łososinie Górnej i ma 680 mk. rz. kat. , posiadających kasę pożyczkową gminną z kapitałem 303 zł. w. a. obszar wiek. pos. ma 249 roli, 18 łąk i ogr. , 74 past. i 55 mr. lasu; pos. mn. 374 ro li, 81 łąk, 175 past. i 124 mr. lasu. Rola jest żytnia, średniej urodzajności. M. graniczy na zach. z Wołową górą, na płn. z Makowicą, na wsch. z lasami należącymi do Sowlin, porasta jącymi wzgórza, dochodzące w szczycie Ostra do 871 m. npm. a na płd. z Łososiną górną. 2. M. , część Ochotnicy w pow. nowosądec kim, nad pot. t. n. , dopływem Ochotnicy, wpa dającej z lewego brzegu do Dunajca i równo legle z nim płynącym bezimiennym potokiem. Leży na zach. od wsi Ochotnicy i ma w stro nie płn. lesiste wzgórza zw. Babieńcem, dzie lące wody Kamiennej i Ochotnicy a dochodzą ce w szczycie Gorou do 1229 m, bezwzględnej wysokości. Mac, Mlynny potok al. Młynne, pot. górski, wy tryska w płn. wsch. obszarze rozległej gm. Ochotnicy, w pow. limanowskim, w części wsi zwanej Młynnem, na płd. stoku pasma Gor ców, z pod Gorca 1229 m. , szczytu wznoszą cego się w tym grzbiecie; płynie zrazu na płd. wsch. , poczem zwraca się na płd. , przepływa Młynne i w Ochotnicy zlewa swe wody do Ochotnicy z lewego brzegu. Liczne, krótkie przytoki zasilają go. Długość biegu 7 1 2. kil. Ujście 486 m. npm. Br. G. Mlynok 1. ob. Młynek. 2. M. Ostawin, ob. Młynek, Młynów, os. fabr, nad rz. Moszczenicą, pow. łęczycki, gm. i par. Piątek, odl. od Łęczycy 20 w. ; ma 10 dm. , 202 mk. Jest tu cukrownia, własn. Aleksandra Flaka i spółki właścicieli cukrowni Dzierzbice. Zajmuje około 120 robotników i produkuje średnio 1874 78 za 140, 000 rs. mączki cukrowej. M. wchodzi w skład dóbr Pokrzywnica. Młynów 1. mko nad rz. Ikwą i wielkim stawem, pow. dubieński, w 2 okr. polic, ołyckim, gm. w miejscu, o 15 w. na płn. zach. od Dubna, 62 dm. , 203 mk. , w tem 38 żydów, cerkiew, kościół kat. par. pod wez. Wniebo wzięcia N. M. P. , wzniesiony w 1785 r. przez hr. Janusza Chodkiewicza; dom modlitwy ży dowski, szkółka, browar, st. p. , piękny pałac, zbudowany w końcu XVIII w. , ogród, most i przystań na Ikwie. Osada starożytna. Król Aleksander dawał M. i Piekielewo Pakałów Moskwicinowi Bobrowi, po bezpotomnej śmier ci którego król Zygmunt I. przywilejem z 1508 r. nadał go Jakubowi Michajłowieżowi Montowtowiczowi, namiestnikowi krzemienieckie mu, z obowiązkiem dawania 3ch służb z M. z Piekielewa. Dziś własność Chodkiewiczów. Śtan. August na przełożenie panów ra dy ustanowił w 1789 r. w mku dziedzicznem Józefa i Aleksandra hr. Chodkiewiczów, sy nów nieletnich Jana Mikołaja, ssty żmudzkiego, . i Ludwiki z Rzewuskich, jarmarki na ś. Mikołaj, ś. Trójcę, ś. lilią proroka i Przemie nienie Pańskie podług kalendarza rus. W M. pracował i zmarł 24 stycznia 1838 r. hr. Ale ksander Chodkiewicz, gen. brygady, senator kasztelan, chemik i poeta, który zebrał dobo rową bibliotekę. Par. kat. od 1676 r. dek. dubieńskiego, liczy 1072 dusz; filia w Koblinie, kaplica w Dobratynio. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. 4, cz. II, 74, 84, 108, 129, 140; Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 111, 114; Pamięt. kn. Kurbskiego, t. I, 185, 187. 2. M. , ob. Młynówka i Młynowce, J, Krz. Młynów, folw. , młyn parowy i gorzelnia na obszarze dwors. Smarzowa, pow. brodzki. Młynów, dom. , pow. odoianowski, par. Szczury, 1646 mr. rozl. , 8 dm. , 101 mk. , 8 ew. , 93 kat. , 44 analf. Poczta, gośc. i tel. w Skal Młynka Mlynok Mlynny Młynna Mlynkowo Młynkówka mierzycach o 7 kil. st. kol. żel. Biniew o 4 j ML, Ostrowo o 11 ML; własn. Tadeusza Za krzewskiego. Pod wsią rozkopano cmentarzysko pogańskie, gdzie się znajdowała wielka j liczba urn, z których wydobyto niektóre przedmioty brązowe. Wieś tę wspomina Lib. j Ben. Łaskiego t. II, 45. M. St Młynowa, struga, lewy dopływ Prypeci w pow. mozyrskim, uchodzi pod wsią Deresze1 wicze powyżej Bobrycza; około 3 w. długa. Młynowce 1. w dok. Młynówka, wś nad Horyniem, pow. krzemieniecki, w 2 okr. polic, gm. Wiśniowce, na płd. zach. , od Wiśniowca. Szczątki dawnego pałacu i źródła wody mine ralnej żelaznej. W XVIII w. należała do klu cza nowowiśniowieckiego. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 525. 2. M. , w dok. Młyn Podlesiecki, wś nad rz. Ikwą, pow. krzemieniecki, na zach. od mta pow. ; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. 4, cz. II, 218. J. KrzMłynówce, rus. Młyniwci 1. część Winnik w pow. lwowskim. 2. M. al. Młynówka Uniów Stary część Uniowa w pow. przemyślańskim. 3. M. z Grabkowcami, wś w pow. złoczowskim, 22 kil. na płd. wsch. od Złoczo wa, 4 kil. na płn. od sądu pow. i urzędu poczt. w Zborowie. Na płn. zach. leży Meteniów, na płd. wsch. Kabarowce, na wsch. Kudobińce, na płd. wsch. Zborów, na płd. zach. Prysowce. W płn. wsch. stronie wsi łączą się dwa poto ki, wchodzące w system Strypy, a tak utwo rzony strumień płynie odtąd na płd. wsch. do Zborowa. Na praw. brzegu Strypy leżą zabu dowania wiejskie, w stronie płn. przys. Grabkowce Hrabkiwci. Wzdłuż lew. brz. Stry py biegnie kolej Karola Ludwika i ma tu stacyą Zborów z dworcem w płd. stronie wsi. Zach. część wsi przebiega gościniec złoczowsko tarnopolski. Najwyższy punkt obszaru wzno si się do 383 m. Własn. wiek. Juliusza hr. Dzieduszyckiego ma roli or. 795, łąk i ogr. 16, past. 1 mr. ; wł. mn. roli or. 927, łąk i ogr. 77, past. 53 mr. W r. 1880 było 652 mk w gm. , 72 na obsz. dwors, między nimi 58 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Zborowie, gr. kat. kapelania w Grabkowcach, dek. Zborow ski, archidyec, lwowska. Do kapelanii należy Meteniów. W Grabkowcach jest cerkiew pod wez. ś. Dymitra, szkoła etat. 1kl. i kasa po życzk. gm. z kapit. 972 zł. W płd. stronie wsi, na polu, niedaleko gościńca wiodącego ze Zborowa do Złoczowa, jest mogiła, a na niej stoi kamienny, starodawny krzyż, w ziemię wklęsły. Lu. Dz. Młynowica, uroczysko we wsi Deszkach, pow. kaniowski; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2, 212, 213. Młynowiecki las, w płd. zach. stronie Huciska Pieniackiego, pow. brodzki. Młynowięta, ob. KłoskiMłynowięta. Młynówka, rz. , lewy dopływ rz. Bobra, uchodzi poniżej Karpy. Młynówka, rzka w pow. uszyckim, zaczy na się pod wsią Pobojną, płynie obok wsi Ły siec, wpada z praw. strony do Uszycy między Tymkowem i Kryniczkami. Do M. wpada bez imienna struga, płynąca koło lasu zwanego Kostianicha. Dr M. Młynówka al. Młynów, wś nad rz. Niemiją, pow. mohylowski, w 2 okr. polic. , gm. i par. Łuczyniec, 224 dm. , 720 mk. , 681 dz. ziemi włośc, 632 dz. dwors. Należała do Uruskich, Sobańskich, od których dostała się drogą sprzedaży przymusowej Łaszkiewiozom. Młynówka 1. pot. , powstaje we wsi Przewrotnem, w pow. kolbuszowskim, z połączenia dwu strug; płynie na płn. wsch. , potem na płn. , tworzy na niewielkiej przestrzeni granicę gm. Przewrotnego i Huciska, przerzyna obszar Raniszowa, gdzie z praw. brz. zlewa swe wody do Zyzogi. Długość biegu 7 kil. Z praw. brz. przyjmuje pot. Gadkę ob. . 2. M. , pot. , wypływa z pod wzgórza 399 m. , na którym wznosi się kościół ś. Maryi Magdaleny, w obr. gm. Malawy, w pow. rzeszowskim; płynie na płn. po pod Budy, chaty Kraczkowy, tworząc granicę między Malawą a Kraczkową; przeszedłszy na obszar Malawy zwraca się na zach. ; na granicy M. z Krasnem zabiera od lew. brz. mały potok bezimienny, nad którym legła wieś Malawa; następnie przepływa wieś Słocinę, poniżej której zwraca się na płn. i na grdnicy Rzeszowa z Pobitnem zlewa swe wody do Wisłoka z praw. brz. Długość biegu 11 kil. 3. M. , pot. podgórski, wypływa z lasu Borsuczyna, w płn. stronie gm. Rozkurcza, w pow. stryjskim, u zach. podnóża wzgórzy Hranicznycli 679 m. ; płynie na płn. i we wsi Rozhurczu zlewa swe wody do Stryja z praw. brzegu. Długość biegu wynosi 5 kil. 4. M. al. Czernowa, rzka, wypływa na płn. wsch. od wsi Raszkowa, w pow. horodeńskim, ze stawu, u wsch. podnóża Czehorza 356 m. ; płynie na płd. wsch. przez obszar mta Horodenki łączkami mokrawymi, przepływa Horodenkę a dostawszy się do Serafmiec, łączy się z pot. Hurkałą i tworzy rz. Lemnicę, prawy dopływ Dniestru. Długość biegu 14 kil. Ob. Lemnica, 5. M. , potok, wypływa z łączek w wsch. stronie obszaru wsi Kułaczkowieo, w pow. kołomyj skim, płynie na płn. zach. , a na obszarze Chomiakówki zwraca się na zach. , płynie pomiędzy chatami tejże wsi, zasila mały staw, nad którym pędzi młyn, poczem zwraca się na płd. zach. i na granicy tejże gm. z Gwoźdźcem Małym zlewa swe wody do Czerniawy z lew, brz. Długość biegu 6 kil. 6. M. , pot. , nastaje w płn. wsch. stronie wsi Stecowej, w pow. śniatyńskim, z połączenia się dwóch strug, północnej polnej, spływającej Młynowa z pola Caryny 294 m. , drugiej południowej wsiowej, ze Stecowej płynącej; przy połączeniu się tworzą znaczny staw 231 m. ; odtąd płynie na wsch. i wkrótce przechodzi na obszar Malatyniec, w pow. kocmańskim Bukowina; tu płynie na płd. wsch. przez pola Hrynoikowy i zasila w Malatyńcach znaczny staw; opuściwszy go, opływa od płn. zach. domostwa malatynieckie i na granicy wsch. tejże gm. z Jużenicami, zlewa swe wody do Stawu Górnego, przerzniętego rzeką Sowicą, dopływem Prutu, tak, że ten potok uważać należy za prawy dopływ Sowicy. Długość biegu 8 kil. 7. M. , nazwa średniego biegu rz. Topolówki ob. , zwanej w dolnym biegu Bełełuuą ob. . Przyjmuje ona potok Krzywy w pow. kołomyjskim. 8. M. , nazwa górnego biegu strumienia Białegostoku. Ob. Białystok. 9. M. , pot. , ob. Biała, 1. I, str. 173, nr. 4. 10. M. , ob. Niedzielczyna, 11. M. , rzka, ob. Potoczek 13. M. , pot. , dopływ Kamionki, dopływu Orawy, w pow. stryjskim. Ob. Korostow, Krzemieniec góra i Lipa 2. . 13. M. , pot. , dopływ Stynowki, dopływu Stryja, ob. Lubieńce, 14. M. , pot. w pow. łańcuckim, przyjmuje potok Węgliski, ob. Krzemniki. 15. M. , rzka, pow. gródecki, ob. Kakurka, 15. M. , pot. , pow. lwowski, ob. Klin. 17. M. , rzka pod Haliczem, ob. Halicz. 18. M. , dopływ Swini, pow. żółkiewski, ob. Lipina V, 260. 19. M. , rzka, pow. kałuski t. III, 726. 20. M. , rzka pod Bolechowem, pow. doliniańaki, ob. Bubniska, 21. M. Losowa pot. , dopływ Hanaczówki ob. , pow. przemyślański. 22. M. , ob. Mlyński patok. Br. O. Młynówka 1. wś, pow. borszczowski, nad Zbruozem. Leży na granicy Galicyi i podolskiej gub. , graniczy na wsch. ze Zbruczem, na płd. z Kudryńcami i Michałówką, na zach. z Iwaniem Pustem, od którego ją szeroki pas lasów oddziela, na płn. z Zalesiem i Nowosiółką; wioska to wciśnięta między lasy i rzekę Zbrucz, od płd. i zach. otoczona lasem, a na płn. łączy się z Nowosiółką, z którą prawie jedne stanowi osadę i jedne gminę katastralną; ludn. rz. kat. 210, par. Krzywcze o 11, 5 kil. na płn. , gr. kat. 305, filia Zalesie. Należy do dóbr Germakówka, będących pierwej własnością Gust. hr. Bluchera de Wahlstad, obecnie Władysława hr. Baworowskiego. 2. M. , rus. Młyniwka, część Wysocka wyżnego, pow. turczański. 3. M. , ob. Melnkzeńko. B. R. Młynówka, niem. Ludwigsdorfer Wasser, rzka w pow. kluczborskim, dopływ Stobrawy, ob. Kujakowice. Młynówka 1 Malborska, niem. Marienburger Mülheknal, kanał, pow. malborski, opisany pod Malborkiem t. V, str. 944. Por. jeszcze Oelrichs Statist. Mittheilungen ueber den R. B. Danzig, str. 25. 2. M. Tczewska al Młyńska Łacha, al. Młyński Kanał Teczewski, niem. Dirschauer MuehlenFliess, struga, pow. staro gardzki, płynie przez Lubiszewskie Jezioro i uchodzi pod Tczewem do Wisły. Dok. z r. 1364 nazywa ją Molner Lache ob. Taria acta, manuskr. w Pelplinie, str. 30 b. Jej długość wynosi 1 1 2 mili. Kś. Fr, Młysk, ob. Mlińsk. Młyńsk 1. niem. Mlinsk, nad Czarną Wodą, majątek chełmiński, pow. starogardzki, st. p. i urząd stanu cywil. Frankenfelde; zawiera 677, 72 mr. obszaru; ma 33 mk. , 18 kat. , 15 ew. , 3 dm. 3 par. kat. Zblewo 1 1 4 mili odl. , ew. Borzechowo, szkoła kat. Iwiczno, odl. od mta pow. 3 mile. Roli or. i ogr. ma 70, 46 ha, łąk 14, 54, pastw. 66 63, boru 15, 57, nieuż. 3, 06, wody 2, 55; czysty dochód z gruntu 1150 mrk. Właśc. Edward Schneider. Młyn i tartak. Wizytacya z r. 1687 r. donosi, że M. miał dawać proboszczowi od włóki korzec żyta i tyleż owsa. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacił M. 1 zł. 2. M. niem. Mlinek al. Mlynsker Mühle, młyn, pow. chełmiński, st. p. i tel. i par. kat. Lisewo 5 kil. odl. , szkoła i okr. urz. stanu cywil. Dubielno. Obejmuje 121, 80 ha roli or. i ogr. , 8, 20 łąk, 3, 40 past. , 2, 50 nieuż. , 1, 20 wody, razem 137, 10 ha; czysty dochód z gruntu około 2340 mrk. Hodowla bydła ho lenderskiej rasy. Ma 11 bud. , 2 dm. , 42 mk. 1868 r. , 24 kat. , 18 ew. M. wspomniany już r. 1265 pod nazwą Młyna. Wizyt, z r. 1767 przez Strzesza spisana donosi, że M. płacił mesznego korzec żyta i tyleż owsa, ale pod ówczas stał pusto. M. leży nad jeziorem mającem 45 mr. obszaru. 3. M. , niem. Mlinsk, wś, pow. kartuski, st. p. Mirachowo, tamże par. ew. , kat. Sianowo, tamże szkoła; zawiera 288 mr. obszaru, 6 gbur. posiadł. , 1 zagrodę, 54 kat. mk. , 7 dm. 1868 r. , odl. od Kartuz 1 1 2 mili. M. należał dawniej do sstwa mirachowskiego. 4. M. , niem. Mlinsk, dok. Mimke, Mehlkey wybud. do Maików należące, pow. kartuski. Kś. Fr. Młyńska Małe i Duże, wś i folw. , pow. rypiński, gm. Czermin, par. Sadłowo, odl. 12 w. od Rypina; ma 4 dm. , 18 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 212 gr. or. i ogr. mr. 132, łąk mr. 36, past. mr. 39, nieuż. i place mr. 5; bud. mur. 1, z drzewa 5; pokłady torfu. Wś M. os. 6, z gr. mr. 88. Młyńska 1. struga, niem. Münterwalder Mühlenfliess, pow. kwidzyński, płynie koło Opalenia Münsterwalde, Aplinek i Jazwisk i uchodzi naprzeciw Kwidzyna do Wisły ob. Słown, geogr. V, str. 25 a. 2. M. Struga, pow. świecki, wypływa z Warlubskiego je ziora, pędzi przy Komorsku młyn i uchodzi do Mątawy a z nią do Wisły. Kś. Fr, Młyńska Wota, majątek biskupstwa łu Młynówka Młynówka 1 Młysk Młyńsk Młyńska Młyński ckiego, przytoczony w Pamięt. kn. Kurbskiego, t. II, 185. Młyńska 1, wschodnia, dopływ Noteci z lewego brzegu, niedaleko Nakła. 2. M. zachodnia, dopływ Noteci z prawego brzegu, płynie z płn. na płd. , pod wsią Drasko łączy się z Notecią o pół mili przed połączeniem się Dra wy z Notecią. M. St. Młyńska, zabudowania wiejskie w Ślemieniu, w pow. żywieckim. Młyński 1. potok, powstaje w obrębie gm. Chłopiatyna, w pow. sokalskim, ze zlewu trzech strug, jednej nadpływającej od płd. ze wsi Chłopiatyna, drugiej od zach. z pod kar czmy Siedliska, trzeciej od płn. zach. z pod karczmy Majdana. Potok płynie na wsch. podmokłymi łąkami przez obszar Mycowa, gdzie od pr. brz. zabiera przytok od wsi Mycowa; poczem tworzy granicę między Mycowem a Dłużniowem; zwróciwszy się na płn. zrasza obszar Dłużniewa; we Winnikach tworzy roz legły staw; następnie przepływa w Hulczu staw, a wypłynąwszy z niego dostaje się na obszar Liwcza. Tutaj płynie przez płn. zach. narożnik wsi i tworzy w pobliżu płn. granicy wsi stawek, z którego wypłynąwszy, wpada do Sulimówki, dopływu Bugu, pod Horodyszczem. Połączenie strug źródlanych leży 230, ujście 209 m. npm. 2. M. potok, pot. górski, po wstaje u płd. wsch. podnóża Pisanego Kamie nia 1224 m. , góry wznoszącej się na granicy Jasionowa górnego i Białoberezki, w pow. ko sowskim, z połączenia się dwóch strug leśnych, w płn. zach. narożniku obszaru gm. Białobe rezki, płynie przez obszar tej gm. na płd. wsch. jużto lasem, jużteź łąkami i na płn. krańcu wsi uchodzi do Czeremoszu z lew. brz. Zabie ra strugi obustronnie, przeważnie jednak od pr. brz, , spływające z płn. wsch. stoku góry Moralowej 1224 m. , tworzącej prawy bok doliny tego potoku. Pędzi kilka młynów. Długość biegu 6 kil. 3. M. potok, pot. górski, powstaje u zach. podnóża tejże samej góry co poprzedni, na obszarze gm. Jasionowa górnego; płynie na płd. zach, i w Jasienowie górn. zlewa swe wody do Czeremoszu Czarnego. Długość biegu 3 kil. 4. M. potok, nazwa dolnego biegu rz. Samca, dopływu Zbrucza. Ob. Samiec, 5. M. potok, ob. Młyniska, 6. M. potok, ob. Łozówka, pow. trębowelski t. V, 769. 7. M. potok, ob. Kałusz t. III, 726a. Br. G. Młyński 1. potok, także Młynówką, jako też Baninówką zwany potok; jestto raczej wschodnia odnoga Czeremoszu. Ód wsch. ramienia Czeremoszu, zwanego Rostoką, we wsi Miliowie, w pow. wyźnickim, odrywa się znaczna struga, podążająca równolegle z biegiem Czeremoszu, pod powyższą nazwą, przez obszar Miliowa na płn. , a następnie między domostwami Banilli ruskiej na płn. wsch, i wreszcie dosięgnąwszy Banilli słobodziej, rozdziela się na dwa ramiona, z której lewe zaraz zlewa swe wody do Czeremoszu, a prawe, p. n. Banilówka, podąża na wsch. i na granicy Waszkowiec Bukowina z Załuczem Galicya uchodzi do Czeremoszu z pr. brz. Długość biegu 20 kil. Od licznych młynów, które pędzi, nosi swe miano. 2. M. potok, pot. podgórski, w hr. spiskiem Węgry; wypływa w Beskidzie spiskim, na wsch. stoku góry Hradziska 935 m. , w zach. stronie wsi Pawian; płynie na płd. wsch. , tworząc na większej części swego biegu granicę gm. Pawian i Łuczki, i na obsz. gm. Łuczki zlewa swe wody do Łuczańśkiego potoku ob. , Długość biegu 4 kil. Ujście leży 557 m. 3. M. potok, pot. liptowski, jest to raczej zach. mniejsza odnoga rz. Białej liptowskiej, odrywająca się od głównego koryta poniżej Przybyliny, przepływająca wieś Wawryszów i ś. Piotr, poniżej którego łączy się znowu z Białą liptowską. Długość biegu 6 kil. We Wawryszowie i ś. Piotrze pędzi młyny. Br. G. Młyński Potok, niem. , Muehlenbach, wś w hr. spiskiem Węg. ; Leży u podnóża Tatr, ma kościół katol, paraf. , ew. filial. Dobra uprawa. roli, tartaki i młyny wodne, 453 mk. Młyński rów, niem. MuehlenGraben, ma ły dopływ Węgiermucy, w pow. starogardz kim, bierze swój początek w stawie skórzeckim i obraca młyn. Kś. Fr. Młyńskie, attyn. wsi Bydlin, w pow. olkuskim. Młyńskie, grupa zabudowań w Kaniowie starym, w pow. bielskim. Młyńskie jezioro w pow. kartuskim, pod wsią Cieszonki o 1 1 2 m. od Kartuz, ciągnie się wąskem pasmem na wyżynie wzniesionej 462 st. nad poz. morza. Wody jeziora odprowadza rzka Osusznica. Por. także szczegóły podane w art. Kartuzy t. V, 885. Młyńskie olądry 1. niem. MlymkerHau land, olędry, pow. babimostski, blisko Obry; 3 miejsc a M. , olędry; b Stary Młyn; o Nowy Młyn; 16 dm. , 114 mk. , 95 ew. , 19 ka tol, 20 analf. Poczta i tel. w Wolsztynie o 5 kil. , gośc. o 1 kil. , st. kol. żel. Grodzisk o 15 kil. 2. M. Olędry, leśnictwo i karczma, 1 dm. , 6 mk. ; należy do dom. Komorowa. Por, Borny i Komorowo. M. St. Młyńskie olądry, ob. Krebel Młyńsko, pow. kolski, ob. Przybyłowo. . Młyny 1. kol. nad strum. t. n. , pow. wieluński, gm. i par. Rudniki, odl. od Wielunia w. 17. Posiada cztery młyny wodne, 25 dm. i 263 mk. W 1827 r. 14 dm. , 141 mk. 2. M. Strachockie nad rz. Wartą, wś karcz. , pow. turecki, gm. Ostrów Warcki, par. Miłkowice, odległa od Turka w. 25; wś, 12 mk. ob. Strachocice; karcz. dm. 1, mk. 9. 3. M. Mi łaoeewskie, folw. , pow. turecki, gm. Skarzyn, Młynówka Młyńskie olądry Młyny Młynyszcze Mniastko Młyńska par. Malanów, odl. 15 w. od Turka. Ma 4 dm. , 68 mk. , młyn wodny. Folw. M. Miła czewskie rozl. mr. 721 gr. or. i ogr. mr. 382, łąk mr. 18, lasu mr. 310, nieuż. i place mr. 11, bud. z drzewa 12 płodozmian 12polowy. 4. M. Pekarskie i M. Skęczniewskie, ob. Młynki 5. M. , wś, pow. opoczyński, gm. i par. Przy sucha, odl. 27 w. od Opoczna. Posiada młyn wodny, walcownię blachy żelaznej, należącą do dóbr i zakładów w Przysusze. Wś ma 19 dm. , 208 mk. , 52 mr. ziemi należącej do dóbr Przysucha i 88 mr. włośc. 6. M. Dziebałtow skie, wś włośc, pow. konecki, gm. Grodziska par. Końskie, odl. 7 w. od Końskich, ma 25 dm. , 170 mk. , 267 mr. 7. M. , wś, pow. stopnicki, gm. i par. Szaniec, odl. 21 w. od Sto pnicy. Leży przy drodze bitej z Chmielnika do Buska, posiada pięć młynów wodnych, po kłady torfu i wapienia. W 1827 r. 46 dm. , 360 mk. Folw. M, i Pomyków z wsiami M. i Pomyków rozl. mr. 1170 gr. or. i ogr. mr. 627, łąk mr. 121, pastw. mr. 177, wody mr. 11, lasu mr. 197, nieuż. i place mr. 37; bud. mur. 5, z drzewa 30; płodozmian 11po lowy. Wś M. os. 54, z gr. mr. 648; wś Po myków 0s. 4, z gr. mr. 105. 8. M. Borowe, wś nad rz. Łydynią, pow. mławski, gm. Stupsk, par. Szydłowo. Ma 5 mieszk. , 32 mr. gruntu dworskiego; młyn wodny i wia trak. . Br. Ch. Młyny 1. wś nad rzeką Żerewem, pow. owrucki. 2. M. Białe, płd. część wsi Łaszczo wa, pow. humański. 3. M. Nowe, mczko nad rz. Sejmą, pow. sośnicki gub. ćzernihowskiej, na płd. wsch. od miasta powiat. ; 2200 mk. , 3 cerkwie, 4 jarmarki, znaczny handel zbożem. Wspominani są setnicy nowomłyńskiej sotni kozackiej Iwan Jewtuszenko i Stiepan Pedorow, ob. Kronika t. zwana Samowidca, 81, 82. J. Krz. Młyny 1. wś, pow. jaworowski, 26 kil. na płn. płn. zach. od Jaworowa, 9 kil. na płn. płn. zach. od sądu powiat. i urz. poczt. w Krakowcu. Na zach. leży Chotyniec, na płd. wsch. Gnojnica, na wsch. Budzyń, na płn. Kobylnica wołoska i ruska obie w pow. cieszanowskim. Płn. część wsi przepływa potok Szkło od wsch. na zach. , zasilony w obrębie wsi od lew. brz. potokiem Stawisko. Najwyższe wzniesienie w płd. stronie wsi wynosi 229 m, Część płd. przebiega gościniec, wiodący z Jaworowa do Radymna. Wieś składa się z następujących części Czołasze al. Ozołaszy, Kolasy, Małysze na Kącie, Mielniki Mełnyki, Pany, Pawliny, Pod Buczyną al. Buczyna, Pod Olszyną al. Olszyna, Olszany, Wliczany, Seniowe, Waczki i Wiry. Własn. wiek. ma roli or. 169, łąk i ogr. 23, past. 4; własn, amiej. roli or. 1078, łąk i ogr. 280, past. 309, lasu 7 mr. W r. 1880 było 939 mk. w gm. , 4 na obsz. dwor. między nimi 24 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Krakowcu, gr. kat. w miejscu, dek. jaworowski, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew i kasa pożyczk. z kapit. 250 zł. w. a. Metryki cerkiewne sięgająr. 1772. 2. M. Strzeleckie, część Strzyłek w pow. staromiejskim. 3. M. Zahireńskie M. za gó rą, poszczególne domy i młyn w Staniłej, w pow. drohobyckim. 4. M. Zarickie M. Za rzeckie, ob. Zarika. Lu, Dz. Młyny 1. wś, pow. inowrocławski, 60 dm. , 595 mk. , 20 ew. , 575. kat. ; 258 analf. Poczta, gośc. i tel. w Strzelnie o 4 kil. , st. kol. żel. w Mogilnie o 20 kil. 2. M. , folw. , niem. Muhlgrund, 7 dm. , 169 mk. ; należy do dom. Strzelna. 3. M. , niem. Mühlgrund, leśnictwo, pow. inowrocławski, 1 dm, 9 mk. Poczta, tel. i gośc. w Strzelnie, st. kol. żel. w Inowro cławiu; należy do gminy i nadleśnictwa Myradz. M. St Młyny, niem. Muehleun przedmieście Gnie wu, pow. kwidzyński. W wizytacyi bisk. Rozdrażewskiego czytamy, że istniał tu dawniej kościół; proboszcz posiadał przy nim znaczny kawał roli i stodołę. W czasie reformacyi ko ściołek spustoszały obalono, a rolę probosz czowską ustąpił magistrat jakiemuś Tomaszo wi Myk, który dom mieszkalny na niej wy budował. Na gruzach zaś kościoła pozwolono kilku mieszczanom wystawić sobie 3 stodoły. Pomimo to stare kamienne fundamenta kościoła wyraźnie jeszcze można było rozpoznać. Imio na owych 3 mieszczan są Marcin Fogel, Mi chał, rzeźnik i Marcin, notaryusz miejski. Bi skup daremnie dopominał się o odbudowanie tegoż kościoła ob. Fankidejski Utracone ko ścioły, str. 256. Kś. Fr. Młynyszcze, wś nad Hujwą, pow. żytomierski, poniżej Leszczyna. Młynyszcze 1. młyn koło Michałowic, pow. drohobycki. 2. M. , tartak w Jaworze, pow. turczański. Mn. .. , w wielu nazwach tak zaczynających się mamy właściwe mazurom wtrącanie brzmienia n, sku tkiem czego nazwy takie jak Mniszek, Mniszewo, Mniszki uważać należy najczęściej za Miszek, Miszewo, Miszhiy Myszki. ,. , i wyprowadzać od źródło słowu Mich. Stwierdza to zresztą, pisownia tych nazw w dawnych dokumentach. W niewielu razach i to głównie po za obrębem Mazowsza, trafiają się na zwy od źródłosłowu mnich monaehus utworzone, na dawane zwykle wsiom klasztornym. Br, Ch. Mniastko kaszub. , ob. Miastko. Mnich, wś i folw. , pow. kutnoski, gm. Oporów, par. Mnich. Posiada kościół paraf. murowany, 28 dm, i 466 mk. W 1827 r. 30 dm. , 345 mk. Ogólnej przestrzeni mr. 2566, w tem 1217 mr. gruntu ornego, lasu 464 mr. , łąk i pastw. 214 mr. , do uwłaszczonych należy 88 mr. Wieś porządnie zabudowana; gospodarstwo zamożne, ogród wzorowo utrzymywany, owczarnia folwarczna ma do 2800 owiec Młyny Mnichowa Biesiadka Mnichowie Mnichowice Mnich Mnichówka negretti. Kościół paraf. erygował tu w 1399 r. Stefan z Ciechomic. Obecny, z 1536 r. , muro wany p. Stefana z Kutna Kucińskiego. Wspo mina tę wieś jako kościelną Lib. Ben. Łaskie go II, 485. Należała wtedy parafia do dyecezyi płockiej. Dobra M. składają się z folw. M. i Grotowice; wsi M. i kol. Stanidawów M. paraf. , dekanat kutnoski 1160 dusz. W. W. , A. Pal, Mnich 1. turnia nad Morskiem Okiem czyli Rybiem jeziorem, w Tatrach nowotarskich, w grupie skał otaczających ten staw tatrzań ski od strony południowej. Wzniesienie 2075 m. szt. gen. . 2. M. , szczyt tatrzański w Ta trach liptowskich, po południowej stronie głó wnego grzbietu, pod 37 18 50 wsch. dłg. g. F. , a 49 10 52 płn. sz. g. , po zach. stro nie doliny potoku Jałowieckiego, w grzbiecie odrywającym się od szczytu Siwego 1806 m. szt. gen. , wznoszącego się w gł. grzb. ; wznie sienie 1462 m. Co do jaskini mieszczącej się na stokach tej góry ob. Liskowa. 3. M. , szczyt w Tatrach nowotarskich, nad doliną chochołowską, na wsch. od Hrubego Wierchu czyli Bobrowca 1664 m. . Br. G. Mnich, wś, pow. strumieński na Szląsku austr. , par. kat. Strumień, par. ewang. Drahomischl. Posiada szkołę początkową, 702 mk. i 1451 mr. obszaru. Mnich, os. do Rywaldzika należąca, pow. lubawski, st. poczt. Biskupice, par. kat. Płowęż, ew. Lisnowo 9 bud. , 5 dm. , 39 mk. , 23 kat. , 16 ew. 1868 r. . Kś. Fr. Mnichów 1. wś nad rz. Wartą, pow. sieradzki, gm. Męka, par. Sieradz, odl. od Sieradza w. 9. Leży na wyspie rz. Warty, ma dm, 33, mk. 208. W 1827 r. 23 dm. , 144 dm. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 429. Folw. M. i Sucha, z wsią M. i Sucha, rozl. mr, 338 gr. or. i ogr. mr. 177, łąk mr. 102, pastw. mr. 51, nieuż, i place mr. 8; bud. mur. 1, z drzewa 9. Wś M. os. 37, z gr. mr, 495; wś Sucha os, 36, z gr. mr. 340. 2. M. właściwie Michów, wś nad rz. Nidą, pow. jędrzejowski, gm. Brzegi, par. Mnichów. Leży przy drodze bitej z Jędrzejowa do Chęcin, o 8 w. od Jędrzejowa. Posiada kościół par. drewniany i kilka zakładów przemysłowych a mianowicie gorzelnię, młyn wo dny, tartak, cegielnię, piec wapienny, pokłady kamienia wapiennego. Istniał tu niegdyś obronny zameczek, oblany zewsząd wodą. W 1827 r. wś pryw. , 13 dm. , 77 mk. W XV w. istnieje tu kościół parafialny. Są tu łany kmiece, karczmy, zagrodnicy, młyn, folwark. Dziesięcinę bierze miejscowy pleban. Dziedzicem Marcin h, Rawa. Wieś sama nosi nazwę Michów, a dziedzic jej Michowski Dług. II, 486. Kościół obecny wybudował 1770 r. Stefan Dunin na Smogorzewie Wąsowicz. Do 1836 r. był on filią par. Mokrsko. Dobra M. składają się z folw. M. , Ujazd, Ossowa i Mzurowa; nomenkl. Rudka, Wyspa, Malinówka i Kozie drogi; wsi M. , Ossowa, Mzurowa, Miąsowa, Wygoda, Bizerendki, Szczepanówj Smy ków i os. włośc. Zielonka, rozl. mr. 5909 folw. M. z attyn. Rudki gr. or. i ogr. mr. 594, łąk mr. 242, pastw. mr. 125, lasu mr. 3846, nieuż. i place mr. 128, razem mr. 4935; bud. mur. 6, z drzewa 26; płodozmian 13polowy; folw. Ujazd gr. or. i ogr. mr. 200, nieuż, i place mr. 4, razem mr. 204; bud. mur. 2, z drzewa 2; płodozmian 8polowy; folw. Ossowa gr. or. i ogr. mr. 366, łąk mr. l1, lasu mr. 15, nieuż, i place mr. 23, razem mr. 415; bud. mur. 2, z drzewa 5; płodozmian 9polowy; folw, Mzu rowa gr. or. i ogr. mr. 331 łąk mr. 8, lasu mr. 1, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 355; bud. mur. 1, z drzewa 2; płodozmian 7polo wy. Wś M. os. 77, z gr. mr. 491; wś Ossowa os. 31, z gr. mr. 124; wś Mzurowa os. 47, z gr. mr. 333; wś Miąsowa os. 41, z gr. mr. 286; wś Wygoda os. 2, z gr. mr. 23; wś Bi zerendki os. 4, z gr. mr. 50; wś Szczepanów os. 19, z gr. mr. 81; wś Smyków os. 2, z gr. mr. 23; os. Zielonka 1, z gr. mr. 6. M. par. , dek. jędrzejowski, 1275 dusz. 3. M. , pow. opatowski, ob. Mychów. Br, CA. Mnichów, ob. Mnichówka, Mnichów, pow. sycowski, ob. Miechów. Mnichowa Biesiadka al. wprost Biesiadka, wś nad rz. Krasiuczką, pow. taraszczański, na płd. zach. od Stawiszcz; cerkiew pod wezw. ś. Michała Arohan. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 3, 743. Mnichowice Mnichovycze wś w par. Wysokiennice. Tak nazywa Lib. Ben. Łaski. II, 300 dzisiejsze Michowice w pow. skierniewieckim. Mnichowie, niem. Muenchwitz, 1250 r. Chosno, 1276 r. Chosnen, 1290 r. Coschno, 1372 r, Kosochno, wś, pow. sycowski. Do 1810 r. własność klasztoru wrocławskiego na Piasku. Ma kościół katol. filial. Bralina, katol. szkołę. Kazania polskie. W 1843 r. 76 dm. , 547 mk. 2 ewang. . Dwa sołtystwa. Br. Ch. Mnichówka al. Mnichów, wś rząd. , pow. kamieniecki, gm. i par. Smotrycz; 246 mk. , 226 dzies. ziemi włośc. Książęta Jerzy i Aleksander Koryatowicze nadali M. dominikanom smotryckim, którzy ją zasiedlili. Lustracya 1616 r. pisze Zakonnicy zakonu ś. Dominika kościoła P. Maryi konwentu smotryckiego pokazali przed nami przywilej od Aleksandra Koryatowicza, księcia litew. i podolsk. de dato w Smotryczu na Boże Narodz. 1376 r. na młyn w Smotryczu i na miejsce dla osadzenia poddanych z polem i połowicą dąbrowy, która jest między Chodorowem siołem a Smotryczem, którego młyna granica górą z Smotryczem do Mniechen Mnień Mnierziewen Mnin mostu z jednej a na dół z Smotryczem z dru giej strony, które iż im odjęte są przez dzier żawców mka Smotrycza i przez pp. Potockich dzierżawców teraźniejszych, względem extenuacyi przed nami świadczą z prawem swem Źródła dziejowe, Jabłonowski. Dr. M, Mnichono 1. wś, pow. gnieźnieński, nad małem jeziorem; 2 miejsc a M. , wś, b M. , kolonia, 52 dm. , 509 mk. , 111 ew. , 398 kat. , 258 analf. Poczta, tel. i st. kol. w Gnieźnie o 7 kil. , gośc, o 4 kil. 2. M. , olędry, 6 dm. , 45 mk. , wszyscy ew. , 10 analf. Por. Kod. dypl. Muczk. Rzysz. t. II, 503 i Lib. Ben. Łask. I, 12. M. St. Mnichowskie, jezioro niem. MoenchsSee, pow, chojnicki, leży tuż przy Chojnicach w płd, strome miasta; zwało się podubno pierwotnie Zielone. ob. Chojnice. Husyci spuścili je po części, by ułatwić zdobycie miasta. Nazwę mnichowskiego przybrało od klasztoru 00. Augustynów, leżącego nad jego brzegiem. Mnichy, wś nad rz. Dzitwą, pow, lidzki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Żyrmuny, o 5 w, o 22 w. od Lidy, 4 dm. , 47 mk. , 31 dusz rewiz. , należy do dóbr Orzeliszki, Pileckich. Mnichy 1. Wielkie, niem. Grossmuenche, dom. , pow. międzychodzki, 5400 mr. rozl. , 3 miejsc a M. , dom. , folwarki b Grolewo, c Papiernia, d Wilhelmshof; 34 dm. , 399 mk. , 94 ew. , 300 kal. 5 żyd. , 85 analf. Gorzelnia parowa, cegielnia, młyn. Poczta i gośc w Kamiennie o 3 kil. , st. kol. żel. i tel. w Nowym Tomyślu o 30 kil. i we Wronkach o 33 kil. 2. M. Małe, niem. KleinMuenche, dom. , pow. międzychodzki, 4480 mr. rozl. , 3 miejsc a M. Małe dom. ; b Tuczempy, wś; c Miłostówko, folw. , 30 dm. , 368 mk. , 168 ew. , 200 kat. ; 65 analf. Gorzelnia parowa. Poczta i gocć w Kamiennie o 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Nowym Tomyślu o 29 kil. , we Wronkach o 34 kil. Mnichy, Mniszewo, niem. Moenichhof, wś, I pow. cieszyński na Śzlązku austr. , rozl. mr. 328, ludn. 231. Kś. F. Mniechen niem. , pow. lecki, ob. Kurczątka Mniedsien niem. , os. leśna, pow. łecki, st. p. Ełk. Mniegacz, niem Mniegatz Kętrz. ; miejscowość w pow. grudziądzkim, nie podana w spisach urzędowych. Mnień, ob. Mień. Mnierziewen niem. , ob. Mirzejewo, Mniew al. Mniewo, wś kośc nad Dnieprem i rzką Rieczyszczą, pow. czernihowski, gub. czernihowskiej, na zach. od Czernihowa; wła sność monasteru Pieczerskiego w Kijowie; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, i 1, 386. J. Krz. Mniewo, wś, folw. , młyn, pow, kolski, gm. Karszew, par, Pieczew, odl. od Koła w. 20. Wś ma dm. 21, mk. 374; folw. dm. 8, mk. 81; wiatrak dm. 1, mk. 4. Na folwarku gorzel nia. W 1827 r. 20 dm. , 243 mk. Wspomima tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 438, 454. Folw. M. z nomenkl. Józefka i wsią M. rozl, mr. 981 gr. or. i ogr. mr. 549, łąk mr. 51, pastw. mr. 16, wody mr. 4, lasu mr. 300, za rośli mr. 20, nieuż. i place mr. 41; bud. mur. 17, z drzewa 9; płodozmian 11 polowy. Wś M. os. 47, z gr. mr. 168. Br. CL Maików, wś z Mnikowaką doliną, pow. kra kowski, leży pod 37 22 30 wach. dłg. od Ferro i 50 3 30 płn. szer. , u zlewu potoku zwanego Konietopem z pot. Zaleskim, odl. 6, 1 kil. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Lisz kach a 10, 5 kil. od Krakowa, ma 970 mk. rzym. kat. Obszar wiek. posiadł własność ks. Kamedułów na Bielanach, ma 138 mr. roli, 63 mr. łąk, 24 mr. past. i 158 mr. lasu; pos. mniej. 473 mr. roli, 172 mr. łąk i 122 pastw. Par. rzym. kat. w Morawicy, w M. jest pry watna kaplica, w której się msza święta cza sem odprawia. Bujne łąki i pastwiska rozle gają się nad potokami, w płn. zach. stronie od wioski rozciągają się lasy, pokrywające małe wyniosłości. Tutaj znajduje się urocza doli na, będąca celem wycieczek dla krakowian. Dolinę tę utworzyły dwa rzędy skał wapien nych z licznemi skamieniałościami drobnych muszli, ciągnące się nieprzerwanie i zdumie wające rozmaitością kształtów. Przypominają one skały Ojcowa, ale są od nich mniejsze. Opisy tej doliny można czytać w Wężyka Okolicach Krakowa, Grabowskiego, Kraków i jego okolice 1866, str. 245. Jest tutaj szkoła ludowa jednoklasowa. Wś ta istniała już w r. 1384, w XV w. był jej dziedzicem Frykacz Długosz, Lib. Ben. II, 44, Grani czy na zach. z Czułowem, na płn. z Morawicą, na zach. z Cholerzynem a na południe z Kaszowem. Mac. Mnin, w dok. Mynyn wś i folw. , pow. konecki, gm. Pijanów, par. Mnin, odl. 26 w. od Końskich, leży przy drodze bitej stanowiącej odnogę szosy idącej z Włoszczowy do Kielc i łączącej cały szereg kopalni i zakładów górniczych. Położona w górzystej okolicy w pobliżu granicy pow. kieleckiego, posiada pokłady kamienia wapiennego. Jest tu kościół par. murowany, szkoła początkowa gorzelnia i piec wapienny, 106 dm. , 703 mk. , 1877 mr. ziemi włośc. i 828 mr. folw. W 1827 r. było 57 dm. , 402 mk. Jarosław arcyb. gnieźnieński przeznaczył w 1347 r. na uposażenie prebendy św. Jerzego w katedrze krakowskiej, między innymi funduszami, dziesięciny z M. płacone przedtem katedrze gnieźnieńskiej. W XV w. istnieje już w M. kościół par. drewniany. Część łanów kmiecych i 4 karczmy płacą dziesięcinę do Krakowa, druga część Mniewo Mniew Mnich Mnichowskie Mnichy Mniegacz Mniszawa Mnichowo nowo powstała i folwark dają miejscowemu proboszczowi. Dziedzicem jest Jakób Jelita Dług. I, 596, 599. Lib. Ben. Łask. I, 594 nazywa tutejszy kościół starym. Obecny murowany kościół wystawił w 1824 r. Aleks. Walewski dziedzic M. Dobra M. składają się z folw. M. , attyn. Rudniki; wsi M. , Rudniki, Huta Jabłonowa I Mokre rozl. mr. 2131 gr. or. i ogr. mr. 656, łąk mr. 141, past mr. 81, lasu mr. 1188, nieuż, i place mr. 66, bud. murow. 12, z drzewa 15; płodozmian 9 i 12polo wy. Wś M. os. 82, z gr. mr. 810; wś Rudniki os. 10, z gr. mr. 195; wś Huta Jabłonowa os. 9, z gr. mr. 110; wś Mokre os. 4, z gr. mr. 36. M. par. , dek. konecki 3300 dusz. Br. Ch. Mnina, rzeczka w pow. lubartowskim, pod wsią Kozłówka. Mniodowko, ob. Miodówko, Mniodunsken niem. , ob. Mioduńskie. Misiów, wś i dobra, pow. kielecki, gm i par. Mniów, odl. 19 w. od Kielc. Leży przy szosie prowadzącej z Piotrkowa do Kielc. Posiada kościół par. murowany z XVI w. , stacyą pocztową, ostatnią przed Kielcami na drodze od Piotrkowa, szkołę początkową, urząd gminny. Położona w górzystej okolicy posiada łomy czerwonego piaskowca. W 1827 r. było tu 34 dm. 245 mk. Z zakładów fabrycznych w dobrach M. są dwa wielkie piece z machinami parowemi, walcownia żelaza, trzy fryszerki, gisernia, piec wapienny, fabryka cegły ogniotrwałej, kopalnia rudy żelaznej, kamienia wapiennego, glinki ogniotrwałej, dwa młyny wodne. Według Lib. Ben. Łaskiego I, 591 M. w początku XVI w. należał do par. Chełmce, posiadał ludność wyłącznie szlachecką, drobnych posiadaczów, którzy zamiast dziesięciny dawali proboszczowł na św. Marcin unam sexagenam. Kościół par. murowany założył tu w 1596 r. Jakób h. Rawa Gawroński, dziedzic M. ; konsekracya nastąpiła dopiero 1798 r. Dobra M. składają się z folw. Pogłodów, Krasna Błażków; nomenklatur Kopytow. Płaczków, Kamionka, Hucisko, Trzęsawka i Hutka rozl. mr. 12038, w tem samego lasu około 9800 mr. Folw. Krasna gr. or. i ogr. mr. 381, łąk mr. 362, wody mr. 120, lasu mr. 3659, zarośli mr. 200; w osadach mr. 45, nieuż, i place mr. 50, razem mr. 4172; folw. Pogłodów gr. or. i ogr. mr. 189, łąk mr. 116, wody mr. 20, lasu mr. 1599, zarośli mr. 400, w osadach mr. 195, nieuż. i place mr. 68, razem mr. 2597; folw. Błażków gr. or. i ogr mr. 167, łąk mr. 172, wody mr. 100, lasu mr. 4240, zarośli mr. 390, w osadach mr. 120, nieuż. i place mr. 79, razem mr. 5268; bud. mur. 14, z drzewa 93. W skład tych dóbr wchodziły następujące wsie Wś M. os. 45, z gr. mr. 491; wś Węgrzynów os. 28; z gr. mr. 395; wś Stachura os. 13, z gr. mr. 173; wś Malmurzyn os. 11, z gr. mr. 129; wś Odrowąż os. 45, z gr, mr. 407; wś Błaszków os. 30, z gr. mr. 174; wś Serbinów os. 50, z gr. mr. 430; wś Pardołów os. 35, z gr. mr. 376; wś Komorów os. 53 z gr. mr. 631; wś Pięty Płaczków os. 32, z gr. mr. 276; wś Rogowice os. 34, z gr. mr. 472; wś Świeżów os. 43, z gr. mr. 389; wś Wołów os. 24, z gr. mr. 197; wś Nowki os. 12, z gr. mr. 113; wś Krasne os. 38, z gr. mr. 161; wś Bień os. 13, z gr. mr. 46; wś Nieborów os. 17, z gr. mr. 60; wś Podhyby os. 19, z gr. mr. 80. wś Raszówka os. 5, z gr. mr. 39; wś Piaski os. 7, z gr. mr. 65; wś Murawki os. 7, z gr. mr. 73. M. paraf. , dekanat kielecki 2300 dusz. M. gmina, należy do sądu gm. okr. V w Samsonowie, ma 15876 mr. obszaru i 4100 mk. Br. Ch Mnisko, wś rząd. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 113 w. od Dzisny, 6 dm. , 57 mk. prawosł. Mnisza puszcza, tak zwano jeszcze r. 1605 zarośla ciągnące się między Gąsiorkami a Królówlasem, należącym do opactwa pelplińskiego ob. Acta Granicierum bonorum clavis Pelplinensis. w Pelplinie. Kś. Fr. Mniszany, mylnie Minszany, wś i folw. nad bezim. dopł. Lucynki, w zach. płn. stronie pow. mińskiego, w 2 okr. polic. rakowskim, gm. i par. kat. Pierszaje. Wś ma 18 osad peł nonadziałowych; folw. , od 1856 r. dziedzictwo Suszczyńskich, ma 14 włók obszaru, miejsco wość falista, dość leśna. A. Jel. Mniszawa, wzgórze, ob. Jaworów str. 526. Mnisze 1. część przedmiiseścia lwowskiego w Przemyślu. 2. M. al. Misztale, przys. do Jarosławia, na praw. brz. Sanu, przytyka do Leżajskiego przedmieścia i graniczy na wsch. z Selną, a z innych stron z Sanem. Mae. Mniszek 1. wś, pow. gostyński, gm. Szczawin Kościelny, par. Trębki. Ma dm. 12, mk. 92, ziemi ornej żytniej mr. 60, łąk lądowych mr. 20. Znajduje się w tej wsi młyn wodny bez cylindra o dwóch gankach. Należsia do dóbr Trębki. 2. M. , dwór nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Czołowo, par. Koło, odl. od Koła w. 3; dm. 2, mk. 8. 3. M. , kol. , pow. kolski, gm. Kłodawa, par. Przedecz, odl. od Koła w. 25; dm. 5, mk. 25. Wś M. należała do dóbr sstwa kolskiego ob. t. IV, 275. 4. M. , wś przy zbiegu rzeczek Garlicy z Korzeniówką uchodzącą tu do Radomki, pow. radomslti, gm. Wolanów, par. Mniszek, odl. 18 w. od Radomia. Posiada kościół par. murowany z XVII w. , 43 dm, , 312 mk. , 920 mr. ziemi włośc. W 1827 r. wś duch. , 17 dm. , 116 mk. Wieś ta pierwotnie stanowiła własność klasztoru ś. Krzyzkiego na Łysej Górze. Mieszkał tu jeden z zakonników, pełniący obowiązki administratora i proboszcza za Mniodowko Mniodunsken Mnisko Mniszany Mnina razem. W XV w. zamienił klasztor ŚtoKrzy ski, tę wieś na Jeżów z klasztorem wąchockim, który odtąd stał się właścicielem. Był tu wtedy folwark klasztorny, którego zarządca był zarazem plebanem, młyn i łany kmiece. Kościół ówczesny był z drzewa Dług. II, 532. Obecny kościół wystawił z drzewa w 1630 r. ks. Andrzej Gładysz, przeor wącho cki. M. par. dek. radomski 2716 dusz. 5. M. i M. Dziadowo, wś, pow. jędrzejowski, gm. i par. Złotniki. W 1827 r. wś poduchowna, 18 dm. , 139 mk. , ob. Długosz, t. III, 372. Przeszedłszy na własność rządu należała do ekonomii Jędrzejów. 6. M. , wś i folw. , pow. janowski, gm. Kosin, par. Borów, o 35 w. od Janowa, o 20 w. od Kraśnika. Wś ma 32 dm. , 218 mk. , 348 mr. ziemi, gleba licha, piaszczysta. W 1827 r. było tu 40 dm. , 295 mk. W XV w. wś ta była własnością kla sztoru franciszkanów w Krakowie i stanowiła część dóbr klasztornych Borów. Z jednego dawnego łanu szła dziesięcina dla scholastyka sandomierskiego, toż z dawnego łanu sołtysie go. Z nowych łanów sołtys miał ich cztery płacił proboszczowi w Borowie. Kmiecie na nowo wykarczowanych łanach w liczbie 12 płacili dzies. biskup krakow. Karczmy dwie, młyn i zagrodnicy czterej płacą scholastykowi sandomirskiemu Dług. I, 332. W 1880 r. przez rząd sprzedana, i folw. M. , oddzielnie od dóbr Borów nabył na licytacyi za 25000 rs. Albert Wallerstein. Ogólna rozl. folw. 600 mr. , dm. 3, bud. 7. Obok roli piaszczystej posiada dobre łąki nad Wisłą stanowiące wraz z zaroślami oddzielną attyn. Dębiny, 90 mr. przestrzeni. Br. Ch. E. P. Mnisiek, dok. Mnyschek, wś nieznana obecnie, istniała w początku XVI w. w. par. Mogilno, w pow. gnieźnieńskim ob. Lib. Ben. Łask. I, 189. Mniszek 1. niem. Einsiedel, węg. SzepesRermete, łac. Domus Heremitae, mczko górnicze, w hr. spiskiem Węgry, w pow. górniczym, w dolinie rz. Hnilca, przy ujściu Smolnika do Holnica, w okolicy górskiej, wśród Rudaw spiskich, na zach. od Helcmanowiec, na wsch. od Szwedlara, na płn. od Smolnika; od miasta Gielnicy na płd. zach. 15 kil. odległe. Wzniesienie mczka 419 m. npm. Wzdłuż płn. granicy wznoszą się szczyty Karaban 1100 m. , Dachsenhubel 1063 m. , Adlerbrunnen 1049 m. , Bafcenkopf 1022 m. . Płn. obszar zraszają liczne potoki, spływające z płd. stoków tych gór, jak Dürrenseifen, Roestengrund, Kaliohseifen, wszystkie dopływy Hnilca. Powstało w XIII w. Niejaki Heckul z Gielnicy, otrzymaj w r. 1284 od Władysława IV, opuszczony las, dawniej zamieszkały przez pustelników i zwany Einsiedel Domus Heremitae, do wykarczowania i osadzenia. Z osady tej powstało z czasem górnicze miasto tejże nazwy. Jako miasto villa wspominane w dokumentach pod r. 1368. W r. 1338 Karol I, Robert, tak miastu Gielnicy, jak nowopowstałemu m. górn. Smolnikowi nadał jako wspólną własność włości Szwedlas górny, średni i dolny i M. wraz z prawem wolnego wyboru co rok sędziego, ut montana nostra. .. , non destruantur. W r. 1375 w osnowie przywileju Ludwika I, zatwierdzającego posiadłości Gielnicy ob. , między innymi włościami widzimy także M. W r. 1432 M. ma już wła snych przełożonych górniczych bergmeister. W r. 1556 w skutek gwałtów i niepokojów możnych panów ob. Gielnica górnictwo tak w M. , jak w sąsiednim Szwedlarze zupełnie podupadło. W r. 1696 Gielnica i M. znajdują się w rękach Franciszka Csaky ego. W tym czasie M. i Szwedlar zostały podniesione do rzędu miasteczek górniczych. Dzisiaj posiada M. 8 kopalni, które w r. 1876 dostarczyły rudy miedzianej z dwóch gór 905 klg. , rudy żelaznej z 1 góry 352602 klg. Kopalnie te leżą w płd. wsch. stronie obszaru M. na płn. stoku góry Hutnej Holi 1096 m. . Zowią się one Scheibengruben, SchieberEisen Gruben, Eidechsengruben, Neufeldgruben, Stirkenberger Eisengruben, Schieferstollen. O stosunkach geol. czytaj L. Zejsznera, Opis skał plutonicznych i przeobrażonych wraz z ich pokładami metalicznymi w Tatrach i pasmach przyległych. W Rocz. tow. nauk. krak. , t. XX 1851, str. 460 463. Według obliczenia z r, 1880 było dm. 361, mk 1981, narodowości słow. i niem. ; obszar obejmuje 6853 kwadr. sążni katastr. W miejscu kościół parafialny łac. i ewang. Kościół ewang. założony r. 1636, metryki pochodzą z r. 1682. Należy doń wieś Helcmanowice. St. poczt. w miejscu. Własność rodziny Csaky ch. 2. M. , wś słow. , w hr. spiskiem Węgry, w pow. popradzkim, w dystrykcie lubowelskim, nad Popradem, na lewym jego brzegu, przy ujściu Granastowa ob. do Popradu, nad granicą Śpiża z Galioyą, w okolicy górzystej. Na zach. granicy wznosi się Gomulaczka góra 823 m. , Dychawka 750 m. , a na płd. Soliwka 829 m. . Nad Popradem legły przysiołki M. , Kacze Kacse Międzybrodzie, Krendzelówka i Zawodzie. Posiada według obliczenia z r. 1880 obszaru 1853 kwadr. sążni katastr. , dm. 83, mieszk. 449. W miejscu wznosi się piękny kościołek parafialny pod wezw. św. Krzyża, erygowany r. 1787. Metryki poczynają się tymże rokiem. Do parafii tej należą wsi Granastów, Krempcut, Pilhów i Sulin. W samej wsi M. według szem, dyec. spiskiej z r. 1878 było dusz rzym. kat. 53, gr. kat. 6, nieun. 9, żydów 5, razem 73; w Kaczem rzym. kat. 185, gr. kat. 3, niem. 19, żyd. 12, razem 219; w Między Mnina Mniszek Mnisiek Mniszew Mniszek brodzin rzym. kat. 5, gr. kat. 150, żyd. 8, ra zem 163; w Krendzelówce gr. kat. 31; w Zawodziu gr. kat. 64, razem w obr. Mniszka rzym. kat. 243, gr. kat. 254, nieun. 28, żyd. 25, razem 550. W całej zaś parafii było dusz rzym. kat. 882, gr. kat. 1519, nieun. 248, żyd. 42, razem 2691. Urząd podatk. i sąd pow. w Lubowni Starej. Stacya pocztowa w miejscu. Br, G, Mniszek, niem. Mischke, wś nad rzką Bukno, dopł. Noteci, pow. czarnkowski, 8 dm. , 105 mk. , 104 ew. , 1 kat. 4 analf. Poczta, gośc, tel. , st. kol. żel. w Wieleniu o 4 kil. 2. M. Bobrówko, niem. Mischke, wś, pow. bukow ski, 4 dm. , 26 mk. , wszyscy ewang. ; 2 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Nowym Tomyślu. 3. M. Bobrówko, folw. , 2 dm. , 55 mk. ; należy do dom. i gm. StaregoTomyśla. M. St. Mniszek 1. al. Mniszki, Miszek al. Myszka, niem. Mischke, dok. Messek, wś, pow. świecki, st. p. i kol. żel. Grupa, okr. urz. stanu cywil. Sartowice, par. kat. Swiecie, ew. Grupa, szkolą w miejscu. Obszaru ma 2129, 65 mr. , 67 bud. i 39dm. ,; 281mk. ; 1868 r. 9 kat. , 272 ew. Za czasów krzyżackich należał M. do komturstwa radzyńskiego. M. leży nad koleją żelazną, łączącą Grudziądz z Laskowicami. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacił M. 28 gr. i 9 denarów ob. Codex Belnensis. 2. M. , niem. Mischkenkrug al. Mischke dok. Mniski karczma, pow. grudziądzki, st. p. Grudziądz, tamże paraf. kat. i ew. , szkoła Rządź. W 1868 r. 7 bud. , 4 dm. , 30 mk, , 2 kat. , 27 ew. Karczma ta należała dawniej do sstwa grudziądzkiego. W końcu XVII w. wszczął się o nią spór między starostą a miastem, które utrzymywało, że ta karczma leżała jeszcze w obrębie terytoryum miejskiego. Według lustracyi z r. 1765 posiadał wtedy M. prawem emfiteutycznem właściciel Rządza na 27 lat; na co wykazał potwierdzony przez Augusta III przywilej datowany z d. 24 czer. 1754 r. Kanonu płacił 250 fi. za 88 wytoczonych beczek piwa a 3 H. 254 fl. ; za 1 1 2 beczki gorzałki a 35 fl. , 52 fi. 15 gr. Z topografii Goldbecka z r. 1789 dowiadujemy się jeszcze, że i tedy M. wydany był na cmfiteuzę, należał do Rządza i miał tylko jeden dym ob. Fröhlich Ges. d. Graudenzer Kreis, str. 216. Mniszew, wś nad rz. Wisłą, o 2 w. od ujścia Pilicy, pow. kozienicki, gm. Rożniszew, par. Mniszew, odl. 35 w. od Kozienic, o 19 w. od Góry Kalwaryi a 17 w. od st. Pilawa dr. żel. nadw. Leży przy drodze bitej idącej z Warszawy na Górę Kalwaryą do Kozienic, w samym prawie krańcu powiatu, na granicy a pow. grójeckim. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową. staoyą pocztową była dawniej, cukrownią, gorzelnią i fabrykę serów. Kościół tutejszy drewniany z 1630 r, odnowiony w 1768 r. M. ma 95 dm. 7 murow. , 456 mr. ziemi włośc, i 280 mr. folw. , 1300 mk. W 1827 r. było tu 44 dm. , 358 mk. M. dawniej był uważany za mczko ob. Dykc. . Echarda, obecnie jest wsią. Pałacyk tutejszy wystawiony został przez Stanisława Augusta w czasie nieobecności wła ścicielki Morsztynowej, by ją wybawić z kło potu, jaki sprawiała zapowiedziana wizyta kró lewska w skromnym dworku drewnianym. Dobra M. składają się z folw. M. , Podole, attyn. Rękowice; wsi M. , Jaszczysko, Podole stare, Podole nowe, niemieckie, Górki, Wice stare, Wice wschodnie, Tatarczysko, Sambodzie, Wodanówka i Rękowice rozl. mr. 1919; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 393, łąk mr. 101, . past. mr. 211, lasu mr. 194, nieuż, i place mr. 325, razem mr. 1224, bud. 2, z drzewa 20; folw. Podole gr. or. i ogr. mr. 218, łąk mr. 3, past. mr. 44, nieuż. i place mr. 431, razem mr. 695; bud. mur. 1, z drzewa. 9. Wś M. os. 42, z gr. mr. 368; wś Jaszczysko os. 9, z gr. mr. 63; wś Podole stare os. 23, z gr. mr. 137; wś Podole nowe, niemieckie os. 18, z gr. mr. 456; wś Górki os. 6, z gr. mr. 75; wś Wi ce stare os. 20, z gr. mr. 134; wś Wice wschodnie os. 18, z gr. mr. 242; wś Tatar czysko os. 20, z gr. 174; wś Sambodzie os. 7, z gr. mr. 32; wś Wodanówka os. 2, z gr. mr. 15; wś Rękowice os. 14, z gr. mr. 124. Cu krownia w M. jest jedną z pierwszych w kraju, założył ją dr. Malcz, b. właściciel dóbr M. w 1837 r. Od r. 1853 cały ten majątek i fabryki należą do Michała Kassmana i jego synów. Cukrownia i związane z nią fabryki zatrudniają w zimie do 400 robotników i dają przeciętnie czystego dochodu rocznego 40000 rs. Od r. 1881 ma być wprowadzony w cu krowni system dyfuzyjny. Obok cukrowni istnieje tu rafinerya i gorzelnia. Oświata lu dowa w M. zaniedbana, szkółka istnieje do piero od 1876 r. M. par. , dek. kozienicki 2006 dusz. Br. Ch. , S Gr. Mniszewko, ob. Myszewko. Mniszewo al Myenyssewo wieś istniała w par. Szymanowice, w pow. słupeckim Łaski, Lib. Ben. II, 24. Mniszewo ob. Myszewo, Mniszki 1. pow. nieszawski, gm. Wierzbie, par. Sompolno. 2. M. , właśc. Miszki, Myszki, wś i folw. i M. Nowe, wś nad rz. Gnidą, pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Leżnica Wielka, odl. 8 w. od Łęczycy; M. wraz z wsią M. No we i folw. , mają 7 dm. , 108 mk. i 360 mr. obszaru. M. graniczą na płn. z wsią rząd. Jankowem, na wsch. z Wichrowem i Krzepocinem też rządowe, na płd. z Krzepocinem i Krzepocinkiem, na zach. z Połczyskami. M, należą do najstarszych wsi w okolicy, jak tego dowodzi cmentarzysko przedhistoryczne tu się znaj Mniszek Mniucica Mniucin Mniuto Mniszek dujące. Wieś tę pod nazwą Myski wspomina Lib. Ben. Łask. t. II, 363 i 364. Miała ona wtedy świeckiego dziedzica, kmiecie płacili dziesięcinę do par. w Zgierzu. Ziemia na M. bardzo dobra, przeważnie pszenna, przez łąki przechodzi strumyk do rz. Neru wpadający. W łąkach są okopy Szwedzkiemi zwane; czę sto znajdują tu kule armatnie, zamki od kara binów, ostrogi, miecze i pieniądze z czasów Jana Kazimierza. Dawniej M. stanowiły je dną całość z wsią Karkosy. 3. M, , dwie leś. os. i post. pogr. straży nad granicą pruską, pow. słupecki, gm. Skulska Wieś, par. Skulsk, odl. od Słupcy 45 w. ; leś. os. dm. 1, mk. 9; leś. os. dm. 1, mk. 14 pogr. post. dm. 1, mk. 8. Przy osadach tych jest 1200 mr. ziemi, w tem 960 mr. lasu. Br. Ok Mniszków w dok. Mnyskowo, wś i folw, , pow. opoczyński, gm. Radonia, par. Sławno; odl. 16 w. od Opoczna. Posiada urząd gm. , 23 dm. , 232 mk. , 1022 mr. folw. i 400 mr. włośc W 1827 r. 20 dm. , 164 mk. , ob. Dłu gosz t. I, 505 i por. też Lib. Ben. Łask. t. II, 633. Folw. i wś M. rozl. mr. 1164 gr. or. i ogr. mr. 399, łąk mr. 53, lasu mr. 691, nieuż. i place mr. 21, bud. mur. 3, z drzewa 15; płodozmian 8 i 10polowy. Wś M. os. 38, z gr. mr. 259. Br. Ok Mniszonc łuż. , niem. Moenchswalde, Mniszów u Dług. Miszów, wś, pow. mie chowski, gm. Kowala, par. Brzesko Nowe, na lewo od drogi z Proszowic do Brzeska Nowe go. W 1827 r. wś rząd. , 35 dm. , 238 mk. W XV w. należy do par. w Brzesku Starym. Jest tu pięć folwarków szlacheckich, mających oddzielnych dziedziców i szósty do klasztoru w Brzesku do Opata należący. Prócz tego 4 łany kmiece, 2 zagrodników. Folwarki szla checkie, karczma i jeden łan kmiecy dają dzie sięcinę plebanowi w Brzesku, łany zaś kmie ce i zagrodnicy archidyakonowi krakowskiemu. Wieś samą Długosz zwie Miszów Dług. I, 76. Następnie M. należał do dóbr klasztoru w Heb dowie i z kolei do dóbr rządowych poklasztornych. Br. Ok Mniszy las, las otaczający kościół oo. bernardynów w m. Leżajsku. MniszyOstrów, niem. Moenschwerder, ob. Chojnice. Mniszyn, wś kośc. nad Horyniem, pow. Ostrogski, na granicy rówieńskiego, o 35 w. na płn. od Ostroga, na płn. zach. od Hoszczy, cerkiew paraf. i szkółka wiejska. Niegdyś własność ks. Sołomereckich, przez których nadaną została bazylianom w Hoszczy, a po ich skasowaniu w 1832 r. zajęta na własność państwa. Gleba glinkowata, pszenna, po nad Horyniem wyborne łąki. Włościanie trudnią się przeważnie rolnictwem i są zamożni, do czego przyczynia się większa trzeźwość jak w innych wsiach. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. I, cz. 3, 396; Arch. J. Z. , cz. II, t. 1, 7. Mniuchy, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. i okr. wiejski Czeress o 6 w. , o 32 w. od Dzisny, 15 dusz rew. ; należy do dóbr Czeress ks. Radziwiłłów. Mniucica, rzka w pow. dzisiańskim, przepływająca około mczka Łużki, folw. Mniucin i dóbr Mniuta, prawdopodobnie toż co Mniuta ob. . Mniucin, folw. pryw. nad rz. t. n. , pow. dzisieński, w 1 okr. polic. , gm. Łużki okr. wiejski Hermanowicze, o 10 w. od gminy a 45 w. od Dzisny, 1 dm, , 9 mk. katol. ; własność Rymszy. Mniuta, prawy dopływ Dzisny, lewego dopływu Dźwiny. Minuta 1. dobra, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Plissa, o 4 do 6 w. od gminy, 1185 dzies. ziemi, własność hr. Brzostowskiego, składają się ze wsi Krzywicze, W. Wielec. Sawienki i Suchlino, stanowiących też skład okr. wiejskiego Mniuta I. 2. M. , dobra, tam że, nad rz. Mniucicą, o 6 do 12 w. od gminy, byłe dziedzictwo Orzechowieńskich, później Potrykowskich, składają się ze wsi Chwojniakowo, Domasze, Drabowszezyzna, Sierpmcie, Siniawszozyzna, Sołno, Struje, stanowiących zarazem okr. wiejski Mniuta II. J. Krz. Mniuto, jezioro w płd. krańcu pow. słuckiego, pomiędzy rzekami Łań i Morocz, w okolicy wiosek Gawrylczyce iWieliczkowi cze, wśród odludnych moczarów i puszcz; długości około 1 w. , szerok. około 1 4w. A. Jel. Mnoha, hyłe dobra zadnieprskie ks. Wiśniowieckich. Czyt. Stecki Wołyń, II, 231. Mnohowierszcz, wś, pow. rzeczycki, w 3 okr. polic. kalinkowiekim, o 12 w. ku. płn. od mczka Domanowicz, 34 osad, miejscowość od ludna, poleska; lasy lipowe, dębowe i sosno we, grunta lekkie. A. Id. Mobcz, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 22 w. od m. Wilejki, 4 dm. , 39 mk prawosł. MocarzeBudne, wś włośc. i M. Dziubiele, wś szlach. i włośc nad rz. Biebrzą, pow. kolneński, gm. Jedwabne, par. Burzyn. W 1827 r. M. Budne, wś rząd. 8 dm. , 56 mk; M. Dziu bele wś rząd. 22 dm. , 136 mk. ; M. Bartki ob. Bartki, wś rząd. 35 dm. , 238 mk. Br. Ch. Mocewieczę, wś i folw. nad rz. Hańczą, pow. sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. 32 w. od Sejn. Wś ma 13 dm. , 98 mk. ; folw. 2 dm. , 10 mk. W 1827 r. 12 dm. , 70 mk Folw, i wś M. rozl. mr. 935 gr. or. i ogr. mr. 162, łąk mr. 74, past. mr. 24, lasu mr. 583, zarośli mr. 30, nieuż. i place mr. 62, bud. z drzewa 7; cegielnia. Wś M. os. 11, z gr. mr. 144. Br. Oh. Mocha, os. młyn. i tartak nad rz. Czarną, pow. opatowski, gm. Rembów, par. Szymsko, Mniszów Mniszy Mniszonc Mniszyn Mniszy las Mniuchy Mochlin Mochnacz Mochnacze Mochnaczka Mochimczka Mochainen Mochała Mochlanów Mochau Mochbern Mniszków odl. 32 w. od Opatowa, ma 5 dm. , 28 mk. , 25 mr. ziemi dwors. , należącej do dóbr Szumsko i 24 m. włośc. Mochainen dok. , ob. Mokiny. Mochała 1. niem. Mochalla, część wsi Wierzbic w pow. lublinieckim. 2. M. , część wsi Chwostek. 3. M. , część wsi Droniowice w tymże powiecie. Mochlanów, las w płd. zach. stronie Jastrzębie, pow. sokalski. Mochau, ob. Muchowo. Mochbern, Gross i Klein, ob. Muchobór. Mochel I. niem. Mocheln, wś, pow. bydgoski, 5 dm. , 46 mk. , 34 ew. , 12 kat. ; nie masz analf. Poczta w Trzeszczynie o 4 kil. , gośc. o 4 kil. , st. kol. żel. i tel. w Bydgoszczy o 14 kil. 2. M. , dom. , 3923 mr. rozl, 4 miejsc a M, , dom. ; b Chmielewo, wś, folwarki; c Pietrówko; d Neurode, 45 dm. , 403 mk. , 158 ew. , 245 kat. ; 94 analf. M. St. Mochel al. Mochle ob. Muchel, obszerne jezioro w pow. złotowskim, ma 594 mr. 15 prętów obszaru, leży 114 m. npm. Nad jeziorem stoi młyn Obkaz, a nieco dalej na zach. miasto Kamień. Dawniej leżała nad tem jeziorem wś. Mochle ob. Por. Schmitt der Kreis Fiatów, str. 6. Rzeka Kamionka przepływa przez to jezioro i odprowadza jego wody. Mochelek 1. al. Mocholek, olędry, pow. ino wrocławski, 1 dm. , 10 mk. , nal. do kol. Jorda nowa. 2. M. , dom. , 1089 mr. rozl. , 5 dm. , 86 mk. , 31 ew. , 55 kat. , 51 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Złotnikach o 5 kil. , gościniec o 3 kil. M. St. Mochle 1. al. Machle i Mochel, wś pod Kamieniem, pow. złotowski, dziś już nie istniejąca. W 1236 r. d. 26 grudnia nadaje książę pomorski Swiatopełk wsie Kruszewo Crusevo, Mochle i Wordel arcybisk. gnieźn. Fnlkonowi, za usługi i przychylność sobie okazaną, niemniej na uczczenie ś. Wojciecha. Chcąc dostąpić tem łatwiej odpuszczenia grzechów, postanowił książę nadto, iż mieszkańców tych wsi nikt nie miał pociągać do zwyczajnych na Pomorzu robocizn, danin i posług, oraz przed sędziów swoich pozywać ich zabronił, wyznaczając im jako forum arcybiskupa lub jego zastępców. Datum in Słupsk ob. Perlbach P. U. B. str. 50. R. 1268 d. 18 marca potwierdza papież Klemens IV, tę darowiznę str. 187. R. 1273 d. 1 paźdz. nadał tę wś książę Mestwin przez pomyłkę Chalimirowi, przyznał ją jednakowoż na powrót arcybiskupowi r. I284d. l3wrz. str. 210, 340 i Kujot Majątki biskupie, str. 62 i 63. Wieś tę przypomina jeszcze dziś jezioro przy Kamieniu po niem. MochelSee zwane. 2. M. , dok. , ob. Mokre, 3. M. jezioro, ob. Mochel, Kś. Fr. Mochlin niem. ob. Machliny, Mochnacz, dawniejsza nazwa wsi Białki ob. lub Biłki, por. także Kornin t. IV 4091. Mochnacze, ob. Machnacze, Mochimczka, niewielka błotnista rzka w pow. skwirskim, o 2 w. od wsi Mochnaczki, pod wsią Biłki, wpada z pr. strony do rz. Irpień. Nadbrzeżne błota pokryte były do niedawna mchem, skąd tak rzeka jak i wieś otrzymały nazwę. Mochnaczka, wś nad rzką t. n. , pow. skwirski, o 2 w. od wsi Białki, 1081 mk. prawosł. , 8 kat. , 4790 dzieś. ziemi w części piaszczystej i pokrytej lasem. W pobliżu wsi znajduje się starożytny wał. W XVII w. M. należała do Proskurów Suszczańskich; następnie zawładnął nią Palij, poczem należała do biskupów kijowskich kat. Lecz Proskurowie rozpoczęli proces z biskupami, w skutek którego M. w pierwszej połowie XVIII w. została im przywróconą i pozostawała w ich posiadaniu do początku b. wieku. Do 1826 r. należała do Berewskich, następnie do Jana Chojeckiego, a od 1840 do Walentego Burczak Abramowicza, po śmierci którego w 1850 r. objął ją w posiadanie syn jego Seweryn. Cerkiew par. pod wez. ś. Trójcy, zaliczona do 6 klasy i ma 37 dzies. ziemi; wzniesiona na miejscu kaplicy istniejącej w 1746 r. , jak o tem świadczy wizyta dziekana pawołockiego, , We wsi M. pro tempore pozwolono kaplicę wystawić, przy której titulo wikarya ks. Jan persistit; parochian ma circiter 40. Do par. mochnackiej należy wś Suszczanka. J. Krz. Mochnaczka niżna i M. wyżna dwie wsie pow. nowosądecki, oddal. o 11, 3 kil. od sądu pow. i urz. poczt. w Krynicy. Pierwsza z nich ma par. gr. kat. i szkołę ludową jednoklasową i 645 mk. , druga 464 mk. gr. kat. Obie leżą w dolinie górskiej potoku Mochnaczki, nazywanego także Piorunką, dopływu Muszynki. Na obszarze tych wsi jest kilka mniejszych strumyków wlewających się do Piorunki; znaczniejsze z nich są Czertyż w M. wyżnej, Fałatowski pot. i Mrokowiec w M. niżnej. Dolina ta objęta od płn. wzgórzami stanowiącemi dział wodny Popradu i Biały ze szczytami Karniaków Werch727 m. Koryszowski Werch 770 i Polanki 786 mr. , a od płd. górami Jasiennik 796 m. , Kotylnica 788 i Czertyż 866 m. npm. wznoszącemi się nad zdrojami kąpielowymi w Krynicy. Prowadzi przez tę dolinę gościniec z Nowego Sącza do Tylicza. Wzniesienie M. niżnej wynosi 638, M. wyżnej 650 m. npm. Wiek. pos. funduszu religijnego ma obszaru 67 mr. roli, 18 mr, łąk, 4 mr. pastw. i 256 mr. lasu; pos. mn. 1440 mr. roli, 261 mr. łąk, 85 mr. pastw. i 70 mr. lasu. Cerkiew par. drewniana; parafia należy do dek. muszyńskiego, dyec. przemyskiej i obejmuje tylko obie wsie. Gleba górska, owsiana. Oby Mochelek dwie M. graniczą na zachód z Krzyżówką i Słotwinami, na płn. z Czyżną, na wsch. z Izbami a na płd. z Tyliczem i Krynicą. Mac. Mochlinata Łozka, uroczysko około wsi Czopowicz, pow. radomyski, ob. Arch. J. Z. R. , cz. IV, t. I 183. Mochnate, potok górski, wypływa w płn. stronie gm. Mochnatego, u płd. stóp góry Magóry 1013; płynie na płd. doliną górską, w której nad potokiem legły zabudowania tejże wsi; od zach. zamknęły ją Wysocki horb 618 m. i Berdeczko 792 m. , wsch. grzbiet Czownia 890 m. , odrywający się od Magó ry ku południu. Uchodzi do Smorzanki z pr. brz. poniżej kościoła mochnackiego. Długość biegu 5 kil. Br. G. Mochnate, wś, pow. turczański, ob. Maików. Mochiny, wś, pow. zwinogrodzki, inaczej Dowha hrebla ob. Mochnya, ob. Hningani. Mochocice, wś, pow. kielecki, ob. Mąchocice, Mochiolek, ob. Mochelek, Mochlolza, niem. Mochholz, wś łużycka, pow. rozborski na Szląsku pruskim. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc. W 1843 r. 24 dm. , 138 mk. ew. , szkoła niemiecka, par. Daubitz. Do M. należą osady Publika 6 dm. , 30 mk. i Styrydubów Viereichen niem. 19 dm. i 123 mk. wraz z kol. Zamost Zweibrück. Br. Ch. Mochów, ob. Mechow. Mochów, niem. Mochau, w 1358 r. Mochow, wś, pow. prądnicki, odl. 2 3 4 mili od Nowego Miasta, a 1 2 mili na zach. od Głogowy wyż szej, składa się z 3ch części 1 M. Freiherrlich, należy do par. w Leśniku, ma szkołę kat. , 13 gospodarzy, 20 ogrodziarzy, 8 komorni ków, 700 mr. roli, 30 mr. łąk i 50 mr. ogro dów. Gleba żyzna; młyn wodny. 2 M. Pauli ner, wś, ma 17 komorników, 160 mr. roli, 3 mr. łąk i 15 mr. ogrodu. 3 M. Gräflich, wś, ma 1 gospodarza, 3 ogrodz. , 5 komorn. 90 mr. roli, 6 mr. łąk i 8 mr. ogr. ; młyn wo dny. Ogólny obszar M. wynosi 1737 mr. , z czego dochód do opłaty podatku obliczony na 5609 talarów. Br. Ok Mochowate, jez. około wsi Sosonki, pow. Winnicki. Mochowicze 1 wś rząd. , pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, okr. wiejski Piotrowo, o 6 w. od gminy a 45 w. od m. Wi lejki, 14 dm. , 120 mk. prawosł. 2. M. , wś rząd. , pow. lidzki, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Tarnowszczyzna o 1 1 2 w. a 11 w. od Lidy, 12 dm. , 139 mk. kat. J. Krz. Mochowidy, pow. słonimski, b. st. poczt. , w gub. grodzieńskiej, na szosie brzeskomo skiewskiej. Mochowisko Dolne, nazwa niw i wzgórz lesistych w płn. stronie Kopysna, pow. dobromilski. I Mochowo 1. al. Machowo, wś i folw. , pow. I sierpecki, gm. Lisewo, par. Mochowo, odl. o 12 w. od Płocka, przy trakcie z Płocka do Skę pego. Posiada kościół par. drewn. niewiado mej erekcyi, obecny z 1783 r. Jest tu karcz ma, kuźnia, cegielnia i dwa sklepy. Wś M. wraz z kol. Budy Mochowskie ma 55 dm. , 385 mk. ; folw. M. ma 9 dm. , 99 mk. W 1827 r. 30 dm. , 263 mk. Folw. M. rozl. mr. 705 gr. or. i ogr. mr. 557, łąk mr. 45, lasu mr. 73, nieuż. i place mr. 30, bud. mur. 10, z drzewa 8, płodozmian 7 i 9polowy. Wś M. os. 48, z gr. mr. 316; wś Budy os. 2, z gr. mr. 32. M. par. , dek. sierpecki dawniej raciąski, 1405 dusz. 2. M. al. Budy Pieśchrogi, ob. Czajki i Pieściorogi. Br. Ch. Mochre al. Mochry, dobra i wś, w zach. stronie pow. pińskiego, w 2 okr. polic. lubieszewskim, przy gośc. poczt. z Pińska do Lubieszewa a dalej do Równego, pomiędzy st. Duboja i Lubieszew, o 43 w. od Pińska. Do bra, od 1873 r. własność Dewela, mają prze szło 84 włók obszaru, wieś 34 osad; cerkiew pod wez. śś. Piotra i Pawła. Grunta piaszczy ste, w okolicach moczary. Dawniej zarząd gminy liczącej 790 dusz, która następnie po łączona z gm. brodnicką, stanowi gminę Duboje. Por. Dolsk. J. Krz. Mochry, ob. Mochre. Mochty, wś nad rz. Wisłą, pow. płoński, 4 okr. gm. Załuski, par. Zakroczym, odl, o 24 w. od Płońska, ma 5 dm. , 96 mk, 114 mr. gr, Mochly L, niem. Manche, nadleśn. królewskie i folw. , gm. i wś nad błotami Obry, pow. babimostski; nadleśnictwo ma 13, 232 mr. rozl. ; folw, zaś 388 mr. ; 2 miejsc a M. , wś, b Vincenthorst, kol. , 177 dm. , 1138 mk. , 55 ew. , 1083 kat. , szkoła element. kfikoklasowa, 149 analf. Poczta, gośc. na miejscu, tel. w Starym Klasztorze czyli Kaszczorze AltKloster o 5 kil, st. kol. w Wickowie o 25 kil. 2. M. , folw, 4 dm. , 52 mk. M. St. Mociale, wś włośc. , pow, święciański, w 3 okr. polic, o 47 1 2 w. od Święcian, 6 dm. , 93 mk. ,, z tego 80 kat. , 13 starow. Mociasy 1. wś, rząd. , pow. wilejski, w 3 okr. polic gm. Kniahinin, gm. Niwki, o 5 w. od gminy, 21 dusz rew. , należy do dóbr rząd. Niwki. 2. M. , w spisach urzęd. Motiary, wś, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Kniahinin, okr. wiejski Koweniów Kowieniewo, o 6 w. od gminy, 33 dusz rew. ; należy do dóbr Knia hinin, Koziełłów. J. Krz. Mociąż, jez. i struga w pow. siebieskim, gub. witebskiej, spływają do jez. Nieczeryce Nieczoroco. Mocica, rzka, w pow. dzisieńskim, przepływa około wsi Gregorewszczyzna i zaśc. Koniecpol. Mocidlani, węg. Mocsolya, wś w hr. sza Mochly Mochlinata Łozka Mochnate Mochiny Mochnya Mochocice Mochiolek Mochlolza Mochów Mocidlani Mocica Mociąż Mochainen Mochowate Mochowicze Mochowidy Mociasy Mociale Mochowisko Mochre Mochry Mochty Mochnata Łozka Mockainen Mockelkeim Mockenwald Mocker Mockupie Mocówka Mocsarmany Mociewce Mocsolya Moczadła Moczadło Moczalica Moczara Moczarani Moczarka Moczarki 1 Mociewczuki Mockabudzie Mociejewo ryskiem, kościół filialny kat. , uprawa żyta, łąki, pastwiska, lasy, 386 mk. Mociejewo, wś nad rz. Omniszewką, lew dopływ Wilii, pow. borysowski, 20 osad włócznych, grunta lekkie. A. Jel. Mociewce, Mociowce al. Mocjówce 1. wś, pow. lidzki, w 3 okr. polic, gm. Szczuczyn, okr. wiejski Iszczołna, o 8 w. od Szczuczyna, 12 dm. , 158 mk. ; należy do dóbr Iszezołna, Skarbków Ważyńskich, 2. M. , wś włośc, tamże, 17 dusz rew. , należy do dóbr rząd. Waeiliszki. Mociewczuki, wś włośc nad rz. Lebiodą, pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. Orla, okr. wiejski Lipiczanka, o 46 w. od Lidy, 6 dm. , 54 mk. ; należy do dóbr Lipiczanka, Uruskich, Mociewicze, wś włośc nad rz. Niemnem. pow. lidzki, w 2 okr. polic, o 48 w. od Lidy, 28 dm. , 296 mk. Mockabudzie pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. 29 w. od Władysławowa, ma 6 dm. , 48 mk. W 1827 r. 6 dm. , 65 mk. Mockainen niem. , ob. Mokiny, Mockelkeim niem. , folw. , pow. rastemborski, st. p. Szępopel. W 1856 r. 59 mk. Mockenwald niem. , księgi szkodo we Krzy żaków z r. 1414 powiadają, ze wś ta w wojnie została spalona, dobytek zabrał nieprzyjaciel, wyrządzona szkoda wynosiła 300 grzywien ob. Gesch. d. Stadt Kulm, Ton Schultz, II, str. 152. Wś ta leżała w komturstwie kowalewskiem, ale pod tą nazwą dziś już nie istnieje. Kś. Fr. Mocker dok. , zapewne Mokra, struga pod Gniewem, pow. kwidzyński; podana w przy wileju tego miasta z r. 1297 ob. Perlbach, P. U. B. str. 496. Kś. Fr. Moćkiewicze al. Maćkowiocze, wś nad rz. Wdową al. Wuswą, lew. dopływem Morocza, pow. słucki, gm. kijewicka, w pobliżu szosy mosk. brzeskiej, 49 osad pełnonadziałowych; gleba i łąki dobre. Przy szosie st. poczt. tegoż nazwiska o 14 1 2 w. od Siennicy. A. Jel. Mockrau niem. , ob. Mokre. Moćkunie, mylnie zamiast Moćkupie, podane w t V, 160. Mockupie, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Syntowty, odl. 12 w. od Władyrfawowa, ma 14 dm. , 158 mk. Mocówka, folw. , pow. zamojski, gm. i par. Łabunie, odl. od Zamościa w. 8 i od gm. w. 4. Ma 1 dm, 12 mk. i 719 mr. rozl. , t. j. ziemi ornej 462 mr. , łąk 15 mr. i lasu wraz z pastwiskiem 242 mr. Gospodarstwo staranne, gleba lekka, urodzajna; owczarnia. Folw. ten oddzielony został w 1874 r. od dóbr Łabunie. Moscar, ob. Moczarjani. Mocsarmany Moczarmań, wś w hr. szaryskiem Węg. , żyzna gleba, 371 mk. Mocsolya, ob. Mocidlmi. Moczadła 1. os. , pow. słupecki, gm. Kaźmierz, par. Dobrosołowo, odl. od Słupcy w. 13, dm 1, mk. 15. 2. M. , wś, pow. lipnowski, gm. i par. Skempe, odl. , o 14 w. od Lipna. Ma 6 dm. , 71 mk. , 251 mr. gruntu. Br. Ch. Moczadła, niem. Moczadlo, wś, pow. brodnicki, st. p. i par. ew. Brodnica, kat. Szczuka, szkoła kat. Kominy, ew. i okr. stanu cywil. Gorzenica. Ma obszaru 615, 68 mr. , 35 bud. , 16 dm. , 120 mk. 1868 r. 95 kat. 25 ew. Moczadło, odnoga wielkiego jez. raduńskiego ob. Kartuzy, str. 885. Kś. Fr. Moczalica, mała rzka w pow. borysowskim, w okolicy wsi i dóbr Lipsk, wpada do Osowiny, prawego dopływu Berezyny, kierunek ma wschodni, długość biegu około 3 w. A. Jel. Moczany, wś i folw. nad rz. Wiaczą, pow. miński, gm. Białorucka, 15 osad włócznych, łąki i gleba dobre. A, Jel. Moczar, pot. podgórski, nastaje na polach w płn. wsch. stronie obszaru wsi Katyny, w pow. dobromilskim, płynie na płd. wschód przez wś Katynę, zasilając się obustronnie silnemi strugami; przeszedłszy na obszar Łopusznicy, zabiera od praw. brzegu potok Łopuszankę, i w tym samym kierunku podąża do Strwiąża, do którego wpada na płd. wsch. krańcu wsi Łopusznicy, którą przerzyna. Od połączenia się z Łopuszanką, zowią go także Łopusznicą. Długość biegu wynosi 8 kil. Spad wód podają liczby 525 m. źródło, 434 m. powyżej kościoła w Katynie, 391 m. poniżej kościoła w Łopusznicy, 381 m. ujście. Moczar 1. część Bohordczan Starych. pow. bohorodczański. 2. M. , leśniczowka na obszarze dworskim Korszowa, pow. kołomyjski. 3. M. , młyn na obszarze dwors. Chomiakówki, pow. tłumacki. Moczara, część Borysławia, pow. drohobycki. Moczarani 1. po węg. OroszMocsar, wś w hr. ungwarskiem; kościół filialny gr. kat. obszerne lasy 201 mk. 2. M. , węg. Moscar, wś, hr. ziemneńskie Zemplin, Węg, uprawa roli, 626 mk. Moczarka Wełyka, góra lesista w Karpa tach bukowińskich, na obszarze gm. Szypotu prywatnego, w pow. wyźnickim, na prawym brz. Seretu, nad ujściem pot. Lostuna do Sere tu, pod 42 59 30 wsch. dłg. F. , 48 2 18 płn. sz. g. Wzniesienie 004 m. npm. Na po łudniowy wschód od niej wznosi się Moczarka Mała 1034 m. wys. Br. G. Moczarki 1, grupa chat we wsi Przyborowie, w pow. żywieckim, na płd. zach. stoku Jałowca 997 m. , nieopodal granicy Koszarawy. 2. M. al. Boczarki także Baczarka, przys. gm. Gnojnika, w pow. brzeskim, zajmujący wschodnią część obszaru tej wsi. Wza. 332 na. npm. 3. M. al. Karczma na Moczarkach, karczma na obszarze dworskim wsi Osieka, w pow. jasielskim. Br. G. Moczarmań, ob. Mocsarmany, Mociarny, pot. , wypływa z Wielkiego Lasu na płd. zach. obszarze gm. Wojniłowa, na granicy ze Słobódką, w pow. kałuskim, pły nie na płn. i na zach. granicy Wojniłowa, uchodzi do Siwki z prawego brzegu. Długość biegu 4 kil. Br. G. Moczarny młyn, na obszarze dwors. Bolechowa, pow. doliński. Moczary 1. góra, wznosi się na północy gm. Kotowa, na granicy gm. Kotowa, Piątkowej i Jasienicy Sufczyńskiej, w pow, dobromilskim, pod 49 44 35 płn. sz. g. , a 40 5 wsch. dłg. g. F. ; stoki płn. pokrywają lasy, płd. pola orne. U płd, stóp wytryska pot. Kotówka al. Rudawka ob. , lewy dopływ Stopnicy. Od płn. spływają wody do Jawornika ob. . Na płd. wschód wznosi się Piaskowa góra 474 m. . Wznies. 439 m. npm. 2. M. , dolina górska, w Karpatach wschod. , w dziale dukielskoskolskim, ciągnąca się wzdłuż rzeki Solinki, dopływu Wetliny, na przestrzeni 7 klm. Od płd. wznoszą się nad nią graniczne czubki Karpat, jak Kremenaros 1214 m. , Hrubki 1185 m. , Czerteż 1076 m. , Borsuk 1000 m. , Czoło 1157 m. i Rabia skała 1168 m. , od wsch. zaś Rawka 1303 m. , Rawka Mała 1269 m. , od płn. dział ze szczytem Myntiw 1042 m. , a od zach. Paportna 1193 m. i Sękowa 1022 m. . Górny koniec doliny leży 1100 m. , dolny 653 m. npm. Ob. Solinka i Moczyrka, 3. M. , wzgórze na płd. zach. granicy gm. Nowosiołki z Zalesiem, w pow. borszczowskim, pod 43 54 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 38 59 płn. sz. g. Wznies. 313 m. npm. Miejsce znaku trian. Br. G, Moczary 1. wś w pow. liskim, 11, 3 kil. odl. od sądu i urzędu poczt. w Ustrzykach Dolnych, ma cerkiew drewn. , przyłączoną do par. gr. kat. w Jałowem; leży w okolicy górskiej, lesistej, 561 m. . npm. , nad dopływem Jasionki, uchodzącej z prawego brzegu do Strwiąża. Poziom wznosi się silnie ku płd. i w tej stronie dochodzi w szczycie Na buczkach do 761 m. , słabiej ku płn. , gdzie dosięga 632 m. , Te wzgórza są pokryte lasami. Kilka chat w płn. stronie osobno pod lasem zbudowanych, ma nazwę Dodatnik. Podług spisu ludności z r. 1881 liczą M. 383 mk. Szematyzm duch. dyec. przemyskiej gr. kat. wykazuje 3 rz. kat. i 491 gr. kat. Obszar wiek. pos. ma 7 mr. roli i 216 mr. lasu; mn. pos. 709 roli owsianej, 137 łąk, 85 past. i 6 mr. lasu. Ta wś, niemająca dotąd szkoły, graniczy na zach. z Hoszowem, na płd. z Rabem, na wsch. z Bandrowem a na płn. z Jałowem. 2. , M. , folw. na obsz. dwors. Kopytowej Wielkiej, w pow. krośniońSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 68 skim, leżący w wsch. części tejże wsi, u płn. stóp Bukowej góry 374 m. . Mac. i Br. G. Moczary 1. grupa domów w Rozpuciu, w pow. dobromilskim. 2. M. , część Załuża, w pow. cieszanowskim. 3. M. , grupa domów w Brodkach, w pow. lwowskim. 4. M. , os, na obsz. dwor. Smolina. 5. M. , część Dziewięcierza, pow. Rawa Ruska. 6. M. , poszczególne domy w Laszkach murowanych, w pow, staromiejskim. 7. M. , poszczególne domy w Płuchowie, w pow. złoczowskim. Lu, Dz. Moczawka, mały awuls na odludnem Po lesiu, pow. mozyrski, w okr. polic. skryhałowskim, o 3 w. ku płn. od wsi Wysokie, po między tą wsią i wsią Remezy; miejscowość głucha, piaszczysta. A. Jel. Moczerady, wś, pow. mościski, 12 kil. na płd. zach. od sądu powiat, i st. dr. żel. w Mo ściskach, 3 kil. na płn. wsch. od urzędu poczt. w Hussakowie. Na płn. leżą Balice i Koniu szki Nanowskie, na wsch. Myślatycze, na płd. Złotkowice, na płd. zach. Hussaków i Bojowice, na zach. Nowosiołki w pow. przemy skim. W płn. stronie wsi powstaje pot. Sołotwina, dopływ Buchty, uchodzącej do Wiaru, i płynie na płd. do Złotkowic. W dolinie So łotwiny leżą zabudowania wiejskie. W stro nie płd. zach. wznoszą się Dworzyska do 303 m. znak triang. . Własn. wiek. ma roli or. 336, łąk i ogr. 29, past. 5, lasu 14 mr. ; wł. mn. roli or. 548, łąk i ogr. 38, past. 62, lasu 13 mr. W r. 1880 było 433 mk. w gm. , 23 na obsz. dwors. między nimi 37 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. i gr. kat. w Hussakowie. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, W r. 1837 znalazł tu włościanin, orząc pole, należące niegdyś do gościńca, maleńką urnę, którą płu giem rozbił w kawałki. W urnie tej znajdo wały się monety z czasów Trajana, Wespazyana i Marka Aureliusza Rozmaitości, 1837, str. 335. Lu. Dz. Moczerny, pot. górski, wytryska w Karpatach czarnohorskich, z działu Ludowej ob. , w obrębie gm. Hryniawy, w pow. kosowskim, w dolinie górskiej, nad którą od płd. wznosi się Kopiłas Wielki, a od płn. Kopiłam Mały 1499 m. . Płynie na płn. doliną górską, którą od zach. zamyka grzbiet górski Odzirniński ze szczytem Tarnicą 1558 m. , a od wsch. Komareczny 1229 m. . Uchodzi w Hryniawy do Probiny z praw. brz. Długość biegu 7 kil. Mócziska, kasz. , ob. Mościska, Mocznianka, pot. górski, wypływa kilku strugami z płd. wsch. stoku Wajdowa gronia 677 m. , w płn. stronie obszaru Kurowa, wsi położonej w pow, żywieckim; płynie górską doliną na płd. wsch. przez obszar Kurowa i Lachowic, gdzie wpada do Lachówki ob. z lew. brz. Ujście 424 m. npm. Długość bie gu 3 kil. Br. G, 36 Moczarmań Mociarny Moczarny młyn Moczary Moczawka Mociejewo Moczerady Moczerny Mocznianka Moczuły Moczuly Moczuny Moczurka Moczybród Moczychwost Moczychwosl Moczulec Moczulice Moczulina Moczulińce Moczuliszcze Moczulna Moczulnia Moczulno Moczuła Moczułka Moczarmań Moczolga, węg. Macsola, wś w hr. beregskiem, kościół par. ew, , 426 mk. Moczorani, węg. Mocsar, wś w hr. ungwarskiem Węg. , średni grunt, lasy, 351 mk. Moczula, wś nad rz. Mostwą, dopł. Stwigi, pow. mozyrski, w 3 okr. polic. turowskim; odludne, zapadłe Polesie. A. Jel. Moczulanka, os. szl. , pow. rowieński, należy do dóbr Hubków ob. . Moczulec, fol. , pow. kaliski, gm. i par. Godziesze, odl. od Kalisza w. 21, dm. 2, mk. 12. Folw. M. , z nomenkl. Bugaj, rozl. mr. 275 gr. or. i ogr. mr. 107, łąk mr. 2, zagajniku mr. 155, nieuż. i place mr. 11; bud. z drzewa 4; płodozmian 6 polowy; Folw. ten w 1871 r. oddzielony od dóbr Przystajnia. Br. Ch. , A. Fal. Moczulice 1. wś nad rzką GniłyRuczaj, lewym dopł. Naczy, pow. borysowski, ku granicy pow, orszańskiego, w 1 okr. polic. chołopienickim, gm. Chołopienicze, przy gościńcu chołopienickim, 21 os. ; miejscowość nizinna, dość leśna. 2. M. , ob. Moczuliszcze. A. Jel. Moczulina, rz. , dopływ Rosi Niemnowej. Moczulińce, wś, pow. proskurowski, gm Sarnów, par. i okr. polic. Felsztyn; 434 mk. , 402 dz, ziemi włośc, 502 dz. ziemi dwors. , da wniej Zgliszczyńskich, dziś spadkobierców Bo lesława Zaleskiego. Dr. M. Moczuliszcze 1. wś rząd. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic; o 67 w. od Dzisny, 3 dm. , 25 mk. prawosł. 2. M. , folw. , pow. dzisień ski, w 1 okr, polic, gm. i okr. wiejski Zalesie, o 21 1 2 w. od gm. 3. M. al. Moczulicze, wś, pow. miński, gm. sienicka, w pobliżu dr. żel. lipaworomeńskiej, pomiędzy st. Mińsk a Michanowicze; 28 os. pełnonadziałowych; miej scowość falista, bezleśna, grunta glinkowate. 4. M. , rybne jez. we wsch. stronie pow. rzeczyckiego, w okolicy wsi Jołczy, połączone z Dnieprem dwoma strugami; długie 3 4 w. , szerokie około 1 4 w. 5. M. , zaśc w płn. stronie pow. mińskiego, przy drodze z Moczan do Białorucza, 2 os. , miejscowość dość leśna. 6. M. , wś, pow. sieński, 757 dz. obszaru, w tem 212 dz. gr. or. , 359 lasu, 109 past. , 38 łąk; młyn wodny i karczma; własność Schlipenbacha. A. Jel. , J. Krz. Moczulna, wś, pow. wołkowyski, kaplica kat. par. Roś dek. wołkowyskiego. Moczulnia, wś, pow. owrucki, na płd. zach. od Korczówki. Moczulno, folw. , pow. nowogródzki, około 7 1 2 włók, od 1867 r. własność Borowskich. Moczuła 1. zaśc. szl. , pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. Ejszyszki, okr. wiejski Hornostaiszki, o 48 w. od Lidy a 12 od Ej szyszek, 2 dm. , 17 mk. kat. 2. M. , uroczysko pod wsią Gudziski w pow. lidzkim. A. T. Moczuła, las w płn. stronie Radwaniec, pow. sokalski. Moczułka, rz. w pow. hajsyńskim, prawy dopływ Udycza. Dr. M. Moczułka 1. Wielka, wś nad rz. t. n. , pow. hajsyński, gm. Miahkohody, par. Granów, 337 dm. , 2016 mk. , w tem 93 jednodworców, 2215 dz. ziemi włośc, 144 cerkiewnej. Własność niegdyś Hioba Grocholskiego, następnie Potockich zaliczona do klucza bubnowskiego, dziś Aleksandry hr. Potockiej, 20, 661 dzies. ziemi używalnej. 2. M. Mała, wś nad rz. t. n. , pow. hajsyński, gm. Miahkochody, par. Granów, 174 dm. , 1030 mk. , w tem 40 jednodw. , 1363 dz. ziemi włośc, 66 dz. cerkiewnej. Fol. należący do dóbr Teplik, ma 790 dz. rozl. Należy do Aleksandry hr. Potockiej. Dr. M. Moczuły 1. folw. szl. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol. o 8 w. od Oszmiany, 2 dm. , 23 mk. kat. 2. SI. , folw. szl. , tamże, o 14 w. od Oszmiany, 1 dm. , 13 mk. kat. Moczuly, pow. brodzki, ob. Maczuly. Moczuny, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 41 w. od Maryampola. Ma 36 dm. , 328 mk. W 1827 r. wś rząd. 15 dm. , 128 mk. Moczuny, zaśc pryw. , pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 43 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm. , 5 mk. kat. Moczurka al. Wysoka, góra lesista, nad północno zachod. granicą wsi Wysokiej, w pow. wadowickim, pod 37 15 wsch. dłg. g. F. , a 490 55 płn, sz. g. Stoki płd. opadają stromo do doliny pot. Wysokiej Wody; zach. stoki przechodzą łagodnie w obręb wsi Babic, płn. zach. zaś w obrębie gm. Lgoty. Płn. wsch. podnóże opływa pot. Brodawka, dopływ Wisły. Wznies. 440 m. Miejsce znaku triang. Moczybród, wś, pow. zwinogrodzki, od 1720 r. należała do dóbr Lisianka ob. t. Y, 305 2. Moczychwost, struga w pow. lityńskim, wpada do Bohu pomiędzy rzekami Ikwą a Ru dą Wielką Domachą. J. Krz. Moczychwost, uroczysko w pobliżu mta Kodnia, w pow. żytomierskim; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I, 232. Moczychwosl, pot. , nastaje na płd. brzegu lasu Chorosny, w płn. stronie obszaru gm. Tłumaczyka, w pow. kołomyj skim, przepływa pastwiska a przyjąwszy od lew. brz. Demny potok. , tworzy granicę między tą wsią a Szeparowcami i zlewa swe wody w Szeparowcach do Prutu z lew. brzegu. Długość biegu 7 kil. Kierunek południowowschodni. Br. G, Moczydła 1. wś włośc i kol. , pow. nowomiński, gm. i par. Jakubów. W 1827 r. M. huta, 8 dm. , 86 mk. ; obecnie ma 24 os. , 203 mk. , 377 mr. obszaru. M. kol. w 1853 r. oddzielona od dóbr Łaziska. 2. M. , os. włośc, I pow. brzeziński, gm. Lipiny, 5 dm. , 44 mk. , Moczolga Moczorani Moczula Moczulanka Moczolga Moczydło 90 mr. 2. M. Kodrąbskie, wś, pow. noworadomski, gm. Dmenin, 13 dm. , 41 mk. , 40 mr. 4. M. , wś włośc, nad rz. Wartą, pow. noworadomski, gm. i par. Brzeźnica, ma 6 dm. , 28 mk, 66 mr. Wchodziła w skład dóbr Prusiecko. 5. M. , folw. dóbr Jaroszewice Rychwalskie, w pow. konińskim, gm. Dąbroszyn. 6. M. , wś, pow. janowski, gm. Brzozówka, par. Blinów, odl. 20 w. od Janowa. Niegdyś rozdzielona na M. Górne i Dolnenależała do ordynacyi zamojskiej. Gleba nieurodzajna, gliniastosapowata. Ma 38 dm. , 297 mk. , 475 mr. ziemi. W 1827 r. 18 dm. , 120 mk. Br. Ch. i R. P. Moczydło, jez. w pow. zamojskim, w mokrej nizinie, w pobliżu rz. Pór, między Bodaczowem a Niedzieliskami. Ma 10 mr. obszaru i do 8 stóp głębokości. Moczydło 1. wś i folw. , pow. warszawski, gm. Wilanów, par. Służew; leży na lewo od drogi bitej z Warszawy do Piaseczna, grani czy z Natolinem. Ma 131 mk. , 683 mr. ziemi dworsk. i 65 mr. włośc. W 1827 r. 7 dm. , 80 mk. 2. M. , wś włośc, pow. będziński, gm. Niegowa, par. Staromieście. Ma 23 dm. , 185 mk. , 480 mr. W 1827 r. 19 dm, 139 mk. 3. M. , os. górn. , pow. opatowski, gm. Bodze chów, par. Benków, odl. 12 w. od Opatowa; ma 3 dm. , 27 mk. , 40 mr. ziemi należących do dóbr i zakładów górniczych w Bodzechowie. Jest tu kopalnia rudy żelaznej. 4. M. , wś, pow. miechowski, gm. i par. Książ Wielki. Leży w dolinie, w pobliżu drogi bitej z Wodzisławia do Książka Wielkiego. Posiada szkołę początkową. W XV w, dziedzicem był Jan Rabsztyński h. Topór. Wś miała łany kmiece, dające dziesięcinę wartości 26 mrk. bisk. krak. i folwark Dług. , II, 86. Wspomina też tę wś Kod. dypl. Muczk. Rz. I, 80. Br. Ch. Moczydło, wzgórze, wznoszące się w płn. stronie Zagórza, w pow. chrzanowskim, na granicy tejże wsi z Pogorzycami, od zach. i płn. pokryte lasem, pod 37 4 13 wsch. dłg. g. F. , a 50 6 płn. sz. g. , stanowi zachodnią kończynę pasma wzgórzy, ciągnącego się od Bronowie pod Krakowem ku zachodowi po nad Balice, Alwernią i Babice, aż po dolinę rz. Chechła. Wzniesienie 397 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Moczydło, wś, pow. chrzanowski, par. rz. kat. w Lubiążu Wielkim, tworzy jedne całość z Libiążem Małym i ma 261 mk. rz. kat. Przez wś prowadzi gościniec z Krakowa przez Al wernią i Libiąż na Szląsk. M. graniczy na zach. z Libiążem Małym, na wsch. z Żarkami, od płd. zaś i płn. jest zasłonięte przez ob szerne lasy. Mac. Moczydło, pot. w hr. liptowskiem, ob. Lupczanka, Moczydłów, wś i folw. , pow. grójecki, gm. Kąty, par. Góra Kalwarya, odl. 28 w. od Grójca, a 3 w. od Góry Kalwaryi. Leży na wyniosłej krawędzi doliny Wisły, która od Góry Kalwaryi odl. 2 w. od Moczydłowa oddalając się coraz bardziej od koryta rzeki, tworzy rozległą nadwiślańską nizinę, ciągnącą się aż do Warszawy, gdzie znowu wyniosły brzeg doliny zbliża się do samego koryta rzeki. Na krawędziach tej wyżyny mieszczą się od Warszawy począwszy Wierzbno, Mokotów, Natolin, Jeziorna, Słomczyn, Brzeście i Moczydłów. Wyniosły ten brzeg wznosi się na 80 do 90 stóp nad Poziom Wisły a około 70 stóp nad poziom nadrzecznej doliny, która z tego powodu podlega częstym zalewom, wrazie przyboru wód Wisły i uszkodzenia ochronnych wałów, niestarannie utrzymywanych. Nizina rozciągająca się w okolicy Moczydłowa szczególniej podlega tym zalewom. M. wś i folw. ma 212 mk. , 437 mr. ziemi dwors. i 516 mr. włośc. W 1827 r. było tu 21 dm. , 196 mk. Folw. M. rozległy mr. 373 gr. or. i ogr. mr. 275, łąk mr. 29, past. mr. 15, lasu mr. 30, nieuż. i place mr. 24; bud. mur. 2, z drzewa 8; płodozmian 10polowy; folw, ten w r. 1874 oddzielony od dóbr rząd. Moczydłów. Br. Ch. Moczydłowska nizina nad Wisłą, . ob. Moczydłów. Moczydly 1. Jakubowięta, par. Jabłońko ścielna, i 2. M. Stanislawowieta, par. Dąbrówka kościelna; obie wsie szlacheckie, pow. mazowiecki, gm. Szepietowo. W 1827 r. M. Jakubowięta 15 dm. , 105 mk. M. Stanisławowięta, 12 dm. , 84 mk. 3. M. , pow. mazowiecki, ob. DąbrowaMóczydły t. I, 923. 4. M. , wś, pow. augustowski, gm. Dowspuda, par. Janówka, odl. 24 w. od Augnistowa, ma 22 dm. , 167 mk. W 1827 r. 18 dm. , 109 mk. Moczydly, kilka wsi szl. w pow. bielskim gub. grodz. , par. Pierlejewo 1. M. Stare, al. Chowiązły, 10 dm. , 43 mk. , gleba żytnia, łąk mało, lasu brak, staw. 2. M. Pszczółki, przy wielkim trakcie wojennym, 10 dm. , 76 mk. , gleba żytnia, łąk brak, lasu mało, staw. 3. M. Dubiny, tamże, 18 dm. , 87 mk. , gleba żytnia, niziny, łąk brak, las sosnowy opałowy. 4. M, Kukiełki, 13 dm. , 87 mk. , gleba żytnia, łąk brak, las jak wyżej. W. Z. Moczydolki, pow. mazowiecki, ob. Gąsówka. Moczyna, rz. , lewy dopływ Swisłoczy, początek bierze w pow. wilejskim, w lesistych moczarach około wsi Kosacze, płynie naprzód w kierunku zachodnim, potem pomiędzy wsiami Hołowacze i Puchlaki, rozlewa się w jeziorko pod Puchlakami, zwraca się na płd. , wchodzi w pow. miński, stanowiąc na przestrzeni kilku wiorst granicę tegoż, dalej płynie koło wsi Żuki, za Zbarowiczami przecina dawny trakt pocztowy wileński, przyjmuje w siebie z prawej strony rz. Gujkę, a około Żuków z lewej bezimienny strumień, płynie Moczydly Moczydolki Moczyna Modis Modien Moder Moczynowszczyzna Modelsdorf Model Moddrow Moddien około wsi i folwarków; Dejnarowicze, Horoszki, Łoszany, Nadrezki i pod Woronkami, przyjąwszy bystrą rzeczkę z lewej strony, wpada do Świsłoczy. Długość biegu przeszło 3 mile, brzegi wysokie, bystra z powodu znacznego spadku. A. Jel. Moczynowszczyzna, wś, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Mołodeczno, okr. wiejski Mojsicze, o 7 w. od Mołodeczna, 48 dusz rew. ; należy do dóbr Izabelin, Norgalewiczów. Moczyrka, nazwa pot. Solinki, dopływu Wetliny. Ob. Solinka. Br, G. Moczysta, niem. Mocziska, przystanek kolei górnoszląskiej, o ćwierć mili od Sławęcic. Służy do ładowania produktów leśnych, spławianych tu przez liczne kanały i drogi wodne tej okolicy, stanowiącej podmokłą nizinę. Moczysko, niem. Moczisko, os. pojedyncza i szklanna huta, pow. niborski, st. p. Zimna Woda; obejmuje 45 ha roli or. i ogr. , 5 łąk, 4 past. , 4 nieuż. , 1 wody, razem 59 ha; czysty dochód z gruntu 141 mrk. Moczyszcze, wś, pow. nowogródzki, pomię dzy wsiami Łohotki i Siemieżyce, 6 os. ; miejscowość falista, grunta dobre. A. Jel. Modajka, rzka w Kurlandyi, lewy dopływ Abawy Abau, prawego dopł. Wenty. Moddien niem. , wś, pow. iławski, st. p. Uderwangen, okr. urz. stanu cywil. Gr. Lauth. W 1856 r. 76 mk. Kś. Fr. Moddrow al. Modrow niem. , ob. Modrzewo, Model, folw, i os. fabr, nad rz. Przysową, dopł. Bzury, pow. gostyński, gm. i par. Pacy na. Folw. ten utworzony został w 1825 r. Wcielono do niego grunta folw. Lenkowiec. Ma on obecnie 1858 mr. gleby pszennej prze ważnie. W tem jest 300 mr. łąk z pokładami torfu, 12 mr. zarośli, 40 mr. zagajników. Są tu również cztery sadzawki zarybione. Istnie je tu cukrownia bez rafineryi, która w 1880 r. wyprodukowała za 200, 000 rs. i zajmowała 357 robotników. Ogólna ludność folw. i os. fahr. wynosi przeszło 700 dusz, mieszkających w 15 murowanych domach. W. W. Model, niem. Model, 1408 r. Modił, wś nad Czarną wodą, pow. boledawski. Posiada kaplicę kat. , szkołę ew. , fryszerki, młyny wodne. W 1843 r. 102 dm. , zamek, 668 mk. ew. Modelów 1. wś, pow, radomyski, o 4 w. od Horbulowa, na urodzajnej równinie, otoczonej lasami i bagniskami; 675 mk. prawosł. , 32 katol. , w 1783 r. było tylko 250 mk. i 32 dm. M. należał wówczas do Feliksa Potockiego, łowczego owruckiego; dziś własność Michałowskiego. Cerkiew pierwotnie była wzniesiona w 1781 r. pod wez. ś. Laurentego męczennika i stanowiła filią horbulewskiej; od początku b. w. jako oddzielna parafia poświęcona pod wez. ś. Dymitra. Do 1839 r. była unicką. 2. M. al. Modylew, w dok. Molodców, MołdyUwy wś kośc. pow. żytomierski, na płn. zach. od m. pow. ; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t 1, 212; cz. VI, t. 1, 570, 571. J. Krz. Modelsdorf, 1253 r. Modeconici, 1353 Medeligsdorf, 1410 Modlainsdorf wś i dobra ryc, pow. hajnowski; posiada kościół par. ew. , zbudowany na miejscu dawnego w 1830 r. W 1843 r. 70 dm. , 600 mk. 6 kat. , szkoła ew. , młyn wodny, olejarnie. Hodowla owiec. Br. Oh. Modelka 1. wś włośc. , pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 15 w. od Ciechanowa, ma 21 dm. , 220 mk. , 503 mr. gruntu dobrego, 8 nieuż. 2. M. Józeowo, wś, pow. ciechanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 14 w. od Ciechanowa, ma 2 dm. , 42 mk. , 84 mr. gruntu. 3. M. , folw. , pow, ciecha nowski, ob. Julianowo Modelka. 4. M. , por. Modła. Br. Ch. Moden, fol. dóbr Ugalen, w Kurlandyi, pow. goldyngski, okr. windawski, par. piltyńska. Moder FIuss niem. , ob. Modra. Moderkrug, karczma, pow. czamkowski, 1 dm, 8 mk. , należy do gm. i kol. Buohwerder. Poczta i tel. w Czarnkowie. M. St. Moderówka z Budziszem i Białkówką, wś, pow. krośnieński, należy do par. rz. kat. w Szebniach, leży przy gościńcu z Jasła do Krosna, 254 m. npm. , na granicy pow. jasielskiego i ma kilkomorgowy staw na płd. stronie tej drogi, w pobliżu zabudowań wiek. pos. Przy siołek Budzisz leży na płd. wsch. od wsi ku wsi Jaszczewie a folw. i przys. Białkówka na płd. , blisko Brzozówki. M. została założona w r. 1383 jako wójtostwo. Szczygielski w historyi Tyńca przywodzi przywilej z tego roku dany wójtowi z M. przez Jana opata tyniec kiego. W M. mieszka 234 osób we wsi a 24 na obszarze wiek. pos. , w Białkowce 181 a na folw. 67, w Budziszu zaś 251; razem 756. Podług wyznania jest w Białkowce 230 rz. kat. i 27 izrael. , w Budziszu 242 rz. kat. i 9 izrael. a Moderówce 221 rz. kat. i 27 izrael. ; razem 756 rz. kat. i 63 izrael. Znajduje się tu kasa pożyczk. gminna z kapit. 878 zł. w. a. Wiek. pos. ma piękny dwór zamieszkały od wieku przez rodzinę Gorayskich i obszaru 695 mr. roli, 91 łąk, 49 past. i 59 lasu; pos. mn. 368 roli, 94 łąk i 55 mr. past. M. graniczy na płn. z Chrząstówką, na płd. z Brzozówką, na zach. z Szebniami, a na wsch. z Jaszozewiem. Mac. Modesin, pow. radzymiński, ob. Drupia, Modgarben niem. , dobra, pow. rastemborski, st. p. i urz. stanu cywil. Doenhofstacdt, mają 317 ha roli or. i ogr. , 65 łąk, 17 past. , 10 nieuż. , razem 409 ha; czysty dochód z grun tu 8937 mrk; hodowla bydła. Kś. Fr. Modien dok. , ob. Mojtyn Kętrz. , O ludu. pols. w Pr. , str. 399. Modis al. Modys dok. 1337, jez. pod War Moderówka Moczydło Modelka Moczyrka Moczysta Moczysko Moczyszcze Modajka temborkiem na Warmii, na terytoryum dóbr Szyprami zwanych, pow. olsztyński ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 465. Kś. Fr. Moditten niem. , wś i dobra, pow. królewiecki, st. p. , tel. i kol. Metgethen 1 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Judyty. Dobra M. obejmują 45, 50 ha roli or. i ogr. , 15, 80 łąk, 35, 80 past. , 8, 60 boru, 4, 40 nieuż. , razem 110, 10 ha; czysty dochód z gruntu 867 mrk. Kś. Fr. Modła, jezioro, pow. złotowski, wspominane w dok. z r. 1467 ob. Der Kreis Fiatow, Schmitta, Toruń 1867, str. 292. Kś. Fr. Modła dok. , ob. Motława. Modlą, ob. Modła. Modlainen, dok. 1384 r. Madelęyn, 1404 r. Madeleynen, niem. wś we Warmii, pow. reszelski, st. p. Siegfrieds walde, okr. urz. stanu cywil. Voigsthof. W 1856 r. 129 mk. R. 1409 d. 22 marca odnawia Henryk, bisk. warmiński, przywilej dóbr Modlehnen w kameracie jeziorańskim. Granice stanowią Siffridswald, Frankenow, Tłokowa Locow, Wuxteniken Lichtenhagen, Welkekaym i Potriten; za udzielone na prawie chełm. 28 1 2 włók należą się 4 służby konno i zwykłe podatki. Mieszkańców osady tutejszej i graniczących wyżej wymienionych wsi będzie sądził nasz wójt eccl. , we wszystkich sprawach, , et coram eo et non coram judicio bannito vasallorum ecclesiae nostrae, quod vulgariter lantding dicitur, in omnibus et singulis suis causis juri parere et de justitia respondere debebunt. Datum in castro Seeburg ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 449. Kś. Fr. Modlau, niem. Model wś, pow. głogówski. W 1844 r. 17 dm. , zamek, 143 mk. 45 ewang. . Par. w Jacobskirch. Modiibogowice, wś i os. młyn. , pow. koniński, gm. Dąbroszyn, par. Grabienice. Leży przy trakcie z Rychwała do Pyzdr, odl. od Konina w. 15 wś ma dm. 19, mk. 137 i 164 mr. ziemi; młyn dm. 1, mk. 5. Folw. M. mający 1505 mr. obszaru uległ wraz z dobrami Kuchary Borowe paroelacyi i zamieniony został na kolonie. M. wspomina Lib. Ben. Łask. I, 285. Modliborek, wś, pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka; 2 dm. , 17 mk. , 10 mr. ziemi. W 1827 r. 16 dm. , 110 mk. Modlibórz, wś i folw. , pow. włocławski, gm. Kłóbka, odl. 24 w. od Włocławka i 6 w. od Kowala, st. dr. żel. warsz. bydg. , dm. 20, mk. 141. Folw. Ant. Racięckiego ma 434 mr. ziemi, 60 mr. lasu; wś ma 21 os. i 45 mr. gruntu. Należy tu os. Szadkowizna 1 dm. , 40 mr. W 1827 r. M. 4 dm. , 31 mk. X M. Modliborzyce 1. właśc. Modlibożyce od. imienia Modlibóg; Długosz pisze tę nazwę Modkiboziyce pow. opatowski, gm. i par. Modliborzyce, odl. 10 w. od Opatowa, leży między Opatowem a Iwaniskami. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny, szkołę początkową, dom przytułku dla ubogich. W 1827 r. było tu 24 dm. , 148 mk. , obecnie M. mają 40 dm. , 397 mk. , 430 mr. ziemi folw. majorat pułk. Uszakowa i 514 mr. włośc. M. poduchowne mają 8 dm. , 36 mk. i 75 mr. włośc. Wieś ta stanowiła własność klasztoru benedyktynów na Łysej Górze. Klasztor zapewne był fundatorem kościoła parafialnego, który zbudował tu z kamienia mistrz Bartłomiej z Opatowa w XIV czy XV w. . Opaci klasztorni byli kolatorami kościoła. Uposażenie proboszcza stanowił folwarczek mający trzy łany, rola w Piskrzynie i trzy łąki w Modliborzycach, Rudnikach i Stobcu. Wieś miała ośm i pół łanów kmiecych, trzy karczmy z rolami i folwark klasztorny. Dziesięcinę z nich, wartości 10 marek, pobierał proboszcz Dług. , t. II, 328 i 9. W drugim, nieco odmiennym opisie t. III, 235 i 5, podaje Długosz, że we wsi był młyn, staw i sadzawka, że wartość dziesięciny wynosiła 8 marek, a z nowo wykarczowanych ról dziesięcinę pobierał klasztor. Każdy kmieć dawał klasztorowi z łanu markę bez czterech groszy, odrabiał jeden dzień w tygodniu wozem lub pługiem, dawał dwa kapłony, 30 jaj, sery. W XVII w. M. były widownią dość ciekawego faktu dziejowego. W 1657 r. d. 11 kwiet. stanął tu obozem Karol Gustaw, król szwedzki. Zawiadomiony, iż wieczorem przybędzie Jerzy Rakoczy, ks. siedmiogrodzki, uszykował wojsko na przyjęcie tyle upragnionego sprzymierzeńca. Przed ozdobnie przybranym namiotem, z uniżonością powitał Rakoczy króla, który nieszczędził mu oznak życzliwości Wzajemna radość przerwaną została śmiercią Adolfa, ks. nassauskiego, przypadkowo czyli też umyślnie ugodzonego postrzałem. Po odbytym przeglądzie wojska, strawiono część nocy na biesiadzie, nazajutrz zaś na radzie wojennej postanowiono przeprawić się przez Wisłę pod Zawichostem. M. par. , dek. opatowski 1502 dusz. M. gm. , należy do sądu gm. okr. I w Opatowie, st. p. Iwaniska. Obszaru ma 12023 mr. , w tem 7352 mr. ziemi dworsk. , 3806 mk. i 460 dm. 9 mur. . W skład gm. wchodzą Bełcz, Biskupice, Bratków, Bukowiany, Gołoszyce Wyższe, Gołoszyce Niższe, Jagmin, Kaczkówka, Kochów, Kobylany, Kobylanki, Łęźyce, Modliborzyce, Michałów, Oziembłów, Piskrzyn, Rudniki, Romanów, Strzyżowice, Szczegło, Truskolasy, Tudorowiec. Wojnowice, Worowice, Wymysłów, Żerniki. 2. M. , os. miejska, przedtem mko, nad rzką Sanną, pow. janowski, gm. i par. M. Leży przy trakcie bitym kraśnickojanowskim, odl. od Janowa 8 w. , od Kraśnika 20 w. , od Lublina 63 w. Posiada kościół paraf. mur. , Moditten Modlą Modlainen Modlau Modiibogowice Modliborek Modlibórz Moczynowszczyzna synagogę, dom przytułku dla starców, urząd gminny, warzelnią miodu z prod. na 500 rs. , 113 dm. , w tem 6 mur. , 1962 dusz, w tej liczbie 959 izrael. i 4 prawosł. Ludność chrześciańska trudni się przeważnie rolnictwem, a w części tkactwem i szewctwem. M. należą do rzędu wsi założonych na obszarach prawego brzegu Wisły i dorzecza Sanu przez osadników małopolskich. Świadczy o tem nazwa. Wś ta pierwotnie należała do kościoła paraf. w Słusztowie dziś pow. ropczycki. Gdy tamtejszy kościół uległ zniszczeniu, wzniesiono w 1412 r. drewniany kościół w M. i założono tu parafią. . Fundatorem był Jan Dłuto ze Słupi. W 1642 r. dziedzic M. Stanisław Wietecki, chorąży bełzki, uzyskał u Władysława IV przywilej na podniesienie M, do rzędu miast, a raczej na założenie w tych dobrach miasta na gruncie wsi Dąbie Słupie. Tenże Wietecki w 1664 r. wzniósł dzisiejszy okazały kościół murowany, pod wez. ś. Stanisława, i pierwiastkowe miał zamiar fundować tu klasztor kanoników regularnych lateraneńskich, potem zmienił swój zamiar i przy kościele osadził oddzielnego prebendarza, który miał swe pomieszkanie w frontowej części kościoła. Pierwiastkowy kościół paraf. z drzewa modrzewiowego, stojący nad łąkami bliżej wsi Dąbia, pomimo że parafia przeniesioną została do nowej murowanej świątyni, przetrwał do ostatnich czasów, i dopiero przed kilkoma laty rozebrany został. Na pamiątkę przeniesiono do dzisiejszego kościoła dwoje starożytnych oddrzwi modlrzewiowych i wmurowano je w przedsionku. Po doprfnieniu konsekracyi nowego kościoła murowanego w r. 1668 przez ks. Mikołaja Oborskiego, sufragana krakowi skiego, w lat kilkanaście później zniesiono oddzielnego prebendarza, mieszkanie jego wcielono do kościoła, a tym sposobem kościół znacznie rozszerzono i powiększono, pozostały jedynie pamiątką dolne i piętrowe okna w nawie kościelnej, dające wiele światła i okazałości tej świątyni. Na frontowej ścianie kościoła pozostało sześć nisz w murze, gdzie dawniej umieszczone były obrazy świętych. Kościół zbudowany jest w formie krzyża, z wieżą umieszczoną na sklepieniu, nad presbyteryum. Na szczycie wieży metalowa chorągiewka z wyobrażeniem ś. Stanisława wskrzeszającego Piotrowina. Z pamiątek przeszłości kościół posiada piękny rzeźbiony krzyż umieszczony na tęczy i sześć lichtarzy starożytnych bronzowych z XVII w. Pod kościołem w grobach kościelnych znajdują się zwłoki fundatora i jego rodziny, z powodu suchego miejsca dobrze zachowane. Kościół przetrwawszy bez zmiany przeszło dwa wieki, potrzebował gruntownej restauracyi i obecnie staraniem miejscowego proboszcza, a wyłącznym kosztem parafian, którzy złożyli przeszło 12, 000 rs. , przed dwoma laty starannie został odnowiony wewnątrz i na zewnątrz, pokryty blachą cynkową, a na nowo poświęcony przez biskupa dyec. lubelskiej ks. Kazimierza Wnorowskiego w d. 11 września 1884 r. M. dopiero w ostatnich czasach szybko wzrosły w ludność. W 1827 r. było tu 128 dm. i 893 mk. , w 1860 r. 108 dm. i 998 mk. , gdy obecnie jest 1962 mk. Pożary w 1814 i 1841 r. zadawały ciężką klęskę ubogiej mieścinie. Par. M. należy do dek. janowskiego dawniej zaklikowski, obejmuje wiernych 5175 dusz, w skład jej wchodzą os. M. i dobra M. z folwarkami, a nadto wsie Ciechocin, Dąbie, Kalenne, Lute Doły, Lute, Majdan Modliborzycki, Michałów, Świnie, Świnki, Wolica, oraz kilka wsi z gm. Brzozówka Majdan Obleszcze, Pasieka, Polichna Dolna i Górna, Putyk i Bilsko, Węgliska, Wierzchowiska i Wojciechów. Grunta stanowiące uposażenie tutejszego probostwa i obejmujące 176 mr. ornej ziemi wraz z łąką, przeszły na własność rządu i zostały sprzedane komisarzowi Popowowi, który tu wzniósł cztery nowe budowle i założył ogród owocowy. Tym sposobem utworzony nowy folwark M. Plebania, zawiera gruntu or. 133 mr. , łąk 15 mr. , past. 9 mr. , zarośli i nieuż. 32 mr. , położony na granicy granicy gruntów miejskich i wsi Słupie. Dobra M. składają się z osady t. n. , z folw. Zamek, Janówek i Lute Doły, ogólnej przestrzeni 6493 mr. , w tem 4836 mr. lasu, 1336 mr. roli, 105 mr. łąk, 63 mr. past. , i 14 mr. wody. Dobra te obecnie należą do spółki obywatelskiej pod firmą Przanowski, Łempicki i kilku innych. Nabyte przez tęż spółkę w 1866 r. od Towarz. Kredyt. Ziems, za 54, 000 rs. ; poprzednio należały do Gorzkowskich, dawniej Dolińskich. Dobra M. miały dawniej rezydencyą w drewnianym zameczku o wiorstę od osady, w folwarku t. n. zbudowanym, z którego obecnie ani śladu nie pozostało, a tylko nazwa folwarku głównego Zamek i stare drzewa około dzisiejszego dworu rosnące, wskazują miejsce gdzie stał dawny zameczek. Folw. Zamek ma rozl. 350 mr. , dm. dwors. 3, bud. 7; folw. Janówek, od którego znaczną część gruntów przed kilkunastu laty zakupili mieszczanie modliborzyccy, ma rozl. 150 mr. , dm. i bud. 2; folw. Lute doły ogólnej przestrzeni 300 mr. , podzielony na 10 morgowe kolonie, jest wydzierżawianym miejscowym włościanom na lat 12, po rs. 2 z morgi czynszu. Do dóbr należą papiernia w Dąbiu, zatrudniająca 12 ludzi, z produkcya roczną 3, 000 rs. , dwa młyny, cegielnia w Ciechocinie, łomy kamienia wapiennego. Gmina M. należy do sądu gm. 3 okr. w Potoku Wielkim. W skład jej wchodzą dwie par. r. 1. Modliborzyce i Potok Wielki i następujące miejscowości Brzeziny, Moditten Modliborzyce Ciechocin, Dąbie, Dąbrowica, Dąbrówka, Grójec, Gwizdów, Huta Józefów, Kalenne, Lute, Lute Doły, Majdan Modliborzycki, Maleniec, Michałów, osada M. , dobra M. z folwarkami Ossówek, Potok Stany, Potok Wielki, Potoczek, Badwanówka, Słupie, Stańki, Stawki, Stojeszyn, Świnie, Świnki, Świdry, Wola Potocka, Wolica i Zarajec. Ogólna ludność w gminie M. 7248 dusz, t j. 3581 męż. , 3667 kob. , w tem katol. 6170, prawosł. 5, żyd 988 i protest. 85 dusz, którzy należą do sekty anabaptystów i mają w Potoku Wielkim swoją szkołę i dom modlitwy, a należą do par. Lublin. Nadto w gm. M. od lat 20 osiadło wielu kolonistów polskiego pochodzenia, przybyłych z Galicyi, stanowiących ludność niestałą, około 3000 dusz, którzy zakupili znaczne przestrzenie gruntów dworskich, jako to całe dobra Potok Stany, Dąbrówkę, Radwanówkę, Wolę Potocką, Potok Wyszomirski, Lute, Michałów i wiele osad włościańskich. W gminie znajduje się kasa pożyczkowa dla włościan z kapit, do 8000 rs. Większą połowę obszaru gminy M. stanowią lasy sosnowe około 18000 mr. , na gruntach piaszczystych i bagnistych rosnące, a należące do dóbr Modliborzyce, Potok Wielki, Potoczek i Stojeszyn. Lasy te są obciążone Wielkiemi serwitutami włościańskiemi, zatem nie mogą być urządzone i znajdują się w smutnym stanie. Wyjątek stanowią dobra Potoczek, w których właściciel mimo serwitutów zaprowadził gospodarstwo leśne. Podług najnowszych poszukiwań geologicznych inżyniera Łubieńskiego, od M. ku Janowowi i Frampolowi ciągną się formacye mioceńskie, dające wskazówkę, że w tej miejscowości znajdować się mogą pokłady soli kuchennej, wyłącznie w tych formacyach odkrywane. Oprócz tego znajduje się tu obficie kamień wapienny muszlowy, dający doskonałe wapno, i glina zdatna na wyrób cegły i dachówek, lecz przemysł ten jest jeszcze w kolebce. Rzeka Sanna, przepływająca przez gminę M. od samego źródła pod wsią Wierzchowiskami, przez Wolicę ku Modliborzycom w kierunku z płn. wsch. na płd. zach. , pod M. tworząc kolano, zmienia kierunek na płn. zach, i płynąc dalej przez Dąbie, Słupie, Stojeszyn, Brzeziny, Potoczek, w których to miejscowościach obraca kilka młynów i dwa tartaki, pod Łysakowem wchodzi w gminę Zaklików i pod wsią Łąźkiem na przestrzeni 3 wiorst stanowi granicę od Galicyi, poczem zwraca swe wody do Wisły. Nad tą rzeką, wszędzie gdzie przepływa, znajdują się dobre łąki, a w dobrach Potoczek zasila swemi wodami obszerne i liczne stawy i sadzawki, w których urządzone jest gospodarstwo rybne na przestrzeni około 400 mr. wód zarybianych przez właściciela tychże dóbr A. Przanowskiego, dające około 6000 rs. rocznego dochodu. Nadto gm. M. posiada fabrykę mączki kartoflanej w Potoczku, papiernię w Dąbiu, browar piwny w Potoku. Br. Ch. i R. P. Modliborzyce, niem. Modliborzitz, dom. , pow. inowrocławski, 3980 mr. rozl. ; 10 dm. , 290 mk. , 35 ew. , 255 kat. , 168 analf. Poczta w Parehaniu o 2 kil, gośc. o 5 ML, tel. i st. kol. żel. w Inowrocławiu o 11 kil. M. St. Modlica 1. kol. , nad rz. Wolborką, pow. łódzki, gm. Gospodarz, par. Tuszyn. W 1827 r. wś rząd. , 48 dm. , 354 mk, ; obecnie wś włościańska, 55 dm. , 525 mk. , 1205 mr. 853 mr. ornej, ob. Gospodarz. 2. M. , wś nad rz. Prosną, post. pogr. straży, pow. słupecki, gm. Dłusk, par. Pyzdry, odl. od Słupcy w. 22; wś dm. 6, mk 62; post. pogr. dm. 1. Modlin 1. urzędownie Nowogeorgiewsk, forteca nad Wisłą z prawego brzegu, przy ujściu Narwi do Wisły, pow. płoński, odl. 31 w. od Warszawy, leży pomiędzy Nowym Dworem, os. miejską nad Narwią z przeciwnego brzegu, a Zakroczymiem, miastem nad Wisłą z praw. brz. , odl. 3 w. od Modlina. O 4 w. powyżej M. wpada Wkra do Narwi z praw. brz. Kolej żelazna nadwiślańska i dwie drogi bite wojenne z praw. i lew. brz. Wisły łączą M. z Warizawą. Wielki most żelazny zbudowany dla kolei nadwiślańskiej łączy brzegi Narwi. W miejscu gdzie się wznosi dzisiejsza twierdza była pierwotnie przystań wiślana i skład soli na gruntach wsi M. ob. Verduma podróż, Liske, Cudziemcy. Strategiczne znaczenie tego punktu wyzyskali najpierwsi Szwedzi W 1655 r. stanął tu obozem gen. Stenbok i okopał się. W następnym roku stanowisko to zajmowai falcgraf Adolf Jan i ztąd król szwedzki wraz z elektorem brandeburskim wyruszyli po moście rzuconym na Narwi w 32, 000 ludzi pod Pragę w d. 27 lipca. Napoleon I odebrawszy Prusakom prowincye polskie, zwrócił uwagę na ważność M. i polecił wznieść tu fortecę. Od 1807 do 1812 r. tysiące rąk pracowało nad budową twierdzy, którą jej komendant generał holenderski Dondell poddał wojskom rossyjskim w d. 25 grudnia 1813 r. Po utworzeniu królestwa kongresowego M. przeszedł pod zarząd ówczesnej władzy wojskowej. W kampanii 1831 r. a raczej w strategicznych planach kierowników akcyi wojennej, M. odgrywał ważną rolę. Zajęty przez wojska rossyjskie, M. został z czasem znacznie rozszerzony i umocniony. Fortyfikacye sięgnęły i na przeciwne brzegi Narwi i Wisły. Obręb wałów fortecznych wynosi 9 kil. Szereg fortów otacza twierdzę w kilkowiorstowym promieniu. W twierdzy mieszczą się główne składy pontonierskie, wielkie magazyny intendentury, więzienie wojskowe, wielki młyn parowy i około 8000 załogi. Pod fortecą zał ożono kołonie zaludnione przez sprowadzonych ze środ Modlica Modlnica Modlken Modliszowice Modliszewice Modliszewko Modliborzyce kowej Rossyi osadników. 2. M. Stary, wś, pow. płoński, 4 okr. , gm. i par. Pomiechowo, odl. o 36 w. od Płońska; posiada st. dr. żel. nadwiślańskiej, 2 dm. , 52 mr. ziemi. 3. M. Nowy, kol. włośc, pow. płoński, 4 okr. gm. Pomiechowo, par. Nowy Dwór, odl. o 33 w. od Płońska, posiada ewang. dom modlitwy, szkołę, karczmę, 33 dm. , 446 mk. , 697 mr. gr. dobrego, 44 nieuż. 4. M. al. Nowy Rynek, wś, pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Je lonki. 5. M. , os. , pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. Br. Ch. Modliszewice, wś i folw. , pow. konecki, gm. i par. Końskie, odl. 3 w. od Końskich, przy drodze bitej, mają 43 dm. , 277 mk. , 760 mr. ziemi dwors. , 445 mr. włośc. Folw. nale ży do dóbr Końskie. W 1827 r. było tu 27 dm. , 209 mk. M. wspominane są już w doku mentach z XIII w. ob. Kacice i w Lib. Ben. Łaskiego t. I, 701. W XV w. M. są dzie dzictwem Andrzeja Łabędzia Modliszowskiego. Łany kmiece dają dziesięcinę prebendzie san domierskiej bielej owskiej i kustodyi; karcz my, zagrodnicy i folwark plebanowi w Koń skich Dług. 1, 346 i 360. Br. Ch. Modliszewko, dom. , powiat gnieźnieński, 3492 mr. rozl. , własność Szołdrskiego; 11 dm. , 186 mk. , wszyscy kat. , 73 analf. ; kościół kat. paraf. Poczta na miejscu, gośc. na miejscu; tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 10 kil. Tutej szy kościół par. istniał już w początku XV w. Wtedy M. zwano Modliszewo, a dzisiejsze Modliszewo nazywano Wielkiem. Jan pleban z Modliszewa występuje jako świadek w spra wie o dziesięciny w Mieleszynie w 1414 r. Acta Consist. , f. 10b. Filip Kołudzki, dziedzic M. , wzniósł nowy kościół drewn. na początku XVIII w. W 1776 r. wystawiono dwie ka plice i wieżę drewn. W 1877 wzniesiono no wą wieżę z kopułami. Szkoła istniała tu już na początku XVI w. Plebanem wtedy był Paweł z Kalisza, a dziedzicem wsi Boguchwał Jezierski. W skład parafii wchodziły Modli szewo, Modliszewo Wielkie, Mielno, Nowoszyce, Świątniki Wielkie, Dębłowo. Obecnie przy było jeszcze pięć miejscowości Lib. Ben. Łask. , I, 96. M. par. , dek. gnieźnieński, ma 1425 dusz 1873 r. . M. St. , Br. CL Modliszewo, dawniej M. Wielkie, dom. , pow. gnieźnieński, 3349 mr. rozl. , 3 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Koreczno, c Anielewo; 22 dm. , 294 mk. , wszyscy kat, 153 analf. Poczta w Modliszewku o 2 kil, gośc na miej scu, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 8 kil. Własność Józefa Żychlińskiego. W okolicy rozkopano cmentarzysko, w którem napotkano urny ustawione rzędami bez pokryw kamien nych. M. St. Modliszowice, ob. Modliszemce. Modlken niem. , ob. Módlki. Modlna, wś dwie części, folw. , prob. , pow. łęczycki, gm. Lesmierz, par. Modlna, odl. od Łęczycy 16 w. ; posiada kościół paraf. drewn. Wś ma dm. 22, mk. 115; folw. dm. 7, mk. 12l; prob. dm. 2, mk. 13. W 1827 r. 24 dm. , 224 mk. M. była gniazdem rodu Modleńskich Modlińskich h. Tępa Podkowa, z których pochodził Alberyk z M. , kanonik gnieźn. i archidyakon warszaw. 1430 i Benedykt z M. , kau. i oficyał gener. gnieźn. 1434. Kościół istniał tu już zapewne w XIV w. , gdyż akta gnieźn. z drugiej połowy XV w. mówią o nim jako o starożytnym. Potwierdza to i przechowana dotąd chrzcielnica z kamienia. Pierwotni dziedzice Modlińscy byli zapewne fundatorami, mieszkali tu oni jeszcze w XVI w. W 1576 r. mieszka tu dwóch Modlińskich Jakób i Joachim, Mikołaj Pasek, mający część po Marcinie Modlińskim i Ambroży Boczkowski. Są jeszcze 3 łany i karczmy królewskie Pawiński, Wielkopolska, t. II, 61. Kto wzniósł kościół obecny, niewiadomo. Kaplica przy kościele jest fundacyi Piotra Warszyckiego, kaszt. łęczyckiego 1603, który tu ma swój grobowiec. Kościół odnowiony z gruntu 1876 r. Lib. Ben. Łask. , t. II, 412. Folw. M. z wsią M. , Katarzynowo, Celestynowo i Ostrówek, w 1866 r. rozl. dominialnej miał 1004 mr. Wś M. os. 32, z gr. mr. 137; wś Katarzynowo os. 17, z gr. mr. 377; wś Celestynowo os. 15, z gr. mr. 223; wś Ostrówek os. 2, z gr. mr. 10. M. par. , dek. łęczycki, 3316 dusz, Br. Ch, Modlna, ob. Modła. Modlnica al. Modlnica Wielka z Modlntozhą, al. Modlnica Małą, dwie wsie, pow. krakowski, dek. bolechowski. Leżą w pasie granicznym, tworząc jedne gminę katastralną, odl. od Krakowa na płn. zach. o 8 kil. , przy drodze z Krakowa przez Szyce do Olkusza. M. graniczy od płn. z Szycami, w królestwie kongresowem, od zach. z Tomaszowicami, Brzeziom i Zabierzowem, od płd. z Rząską i Bronowicami Wielkiemi, od wsch. z Toniami i Giebułtowem. Modlniczka leży od Modlnicy o 1 1 2 kil. na płd. obie mieszczą się na południowych stokach wyżyny olkuskiej, stromo tutaj opadającej do. doliny Wisły. Wzniesienie kościoła w Modlnicy wynosi 290 m. ; punkt na granicy galicyjskiej komora rosyjska 323 m. ; wzgórze na płd. od dworu, kaplica 304 m. Wzniesienie Modlniczki 262 m. npm. Od zach. opływa Modlnicę pot. Wedonka, nadpływający od stawów tomaszowickich, następnie przepływa Modlniczkę, zasilając kilka większych, rozlewających się wśród wsi w liczbie 4, i spływa na łąki 247 m. , podążając do Rudawy. Na płn. zach. od Modlniczki rozpościerają się wzgórza Rudki 279 m. , których najwyższy punkt na granicy tomaszowickiej loży 291 m. npm. W płd. zach. stronie przy gościńcu krze Modliszewo szowickim leży grupa domów Plecionka al Lipie zwana; wznies. jej wynosi 238 m. ; folw. Podchróście 282 m. ; płd. wsch. róg ogrodu dworskiego w Modlnicy 305 m. ; komora austryacka Pokrątka 315 m. npm. ; cmentarz modlnicki, na płn. od wsi, jadąc ku granicy, 304 m. npm. Ze wzgórzy modlnickich piękny widok na okolicę krakowską, dolinę nadwiślańską, aż po Tatry, które w dni pogodne zarysowują się na horyzoncie. Grupa chat w Modlnicy na wsch. granicy, zowie się Szydło; na płn. od dworu jest Pokrątka, austryacka komora celna; na płd. zaś przysiołek z folw. Podchróście. W Modlniczcze znów mamy przys. Budzyń, na płd. od wsi; we wsi zaś grupę chat, Lisie zwaną, wreszcie grupę chat Plecionkę al. Lipie w płd. zach. stronie przy gościńcu krzeszowickim. Cały ten obszar ma większej posiadłości roli or. 536, łąk i ogr 87, past. 263, lasu 46 mr. ; mn. pos. roli or 591, łąk i ogr. 107, past. 44 mr. austr. 1869 r. . Modlnica jest własnością Juliana Konopki, Modlniczka zaś zakonnic norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem. W Modlniczce piękne gospodarstwo rybne. Według obliczenia z r. 1869 było w Modlnicy zabudowań dwors. 11, wiejs. 53; w Modlniczce dwors. 3, włośc. 48, z czego przypada na Budzyń 17, na Lisie 2; w Modlnicy mk. 495 221 męż. , 274 kob. , w Modlnicze 328 158 męż. , 170 kob. , z czego na Budzyń przypada 106 53 męż. , 53 kob. , na Lisie 18 10 męż. , 8 kob. . Według obliczenia z r. 1880 było w Modlnicy mk. 537, w Modlniczce 351. W Modlnicy jest kościół katol; pod wez. ś. Wojciecha. Do par. należy Modlniczka, Tomaszowice i Zabierzów. Cała parafia ma dusz rz. kat. 2010, akat. 1, żyd. 55 1883 r. . Tak Modlnica jak Modlniczka sięgają odległych czasów. O Modlniczce wspomina przywilej Bolesława Wstydliwego, wydany 30 maja 1254 r. w Korczynie, jako o własności premonstratensek zwierzynieckich; wkrótce potem wś ta należeć musiała do kapituły krakowskiej, gdyż według przywileju z 5 kwietnia 1263 r. odstępuje klasztor tychże zakonnic kapitule krakowskiej wieś Garlicę duchowną, a odbiera od niej Modlniczkę Modlnicia; czyt. Piekosińskiego, Kodex dypl. kat. krak. , I, 53 i 89. W XIV w. dziedzicami Modlnicy są Czaderowie, zwłaszcza pod r. 1364 jako dziedziców spotykamy tutaj Andrzeja Czadera i Pechnę Czaderówną, dzieci Świętosława Czadera, również dziedzica tej wsi. W r. 1450 byli tutaj także Czaderowie ob. dr Janota, Dyplomata Clarae Tumbae. Podług Długosza Lib. ben. Wierzbięta, dziedzic Ruszczy i Branic w w. XV miał być także dziedzicem tej wsi; po nim Minocki, po tym, jak wskazuje inwentarz tych dóbr z r. 1582, przeszła M. do rąk Salomonów, od których nabył ją Stanisław Fogelweder, królewski sekretarz, poseł hiszpański. O późniejszych dziedzicach mało wiemy. W XVII w. byli nimi Kucharscy. We wspomnianym inwentarzu, będącym własnością obecnego dziedzica, a noszącym tytuł Spisanie imienia Modlnicze wielkij i czenszczy do niei w mały Modlniczcze bendączey, zey wszelakym grunthem, pożytkiem, . ossadą, budowaniem, i sprzenthem w dworze bendączym, jako ssie zastało, po oddaniu, wiecznym urzendownie podaniem od pothomkow niebośczyka p. Mikołaja Salotnona młodego Jego Mczy Panu Stanisławowi Fogelwedrowi, K. Jego M. Seoretarzovj a na then czasz poszlovj Jego K. Mczy, u Krolja Hiszpaińskiego etc. etc. Die quinta Septembr. Anno Domini 1582 znajdujemy ciekawo spisy pożytków gospodarskich, rady gospodarskie, stan ówczesnego gospodarstwa wyjaśniające. Czytamy w nim, ze kmiotkowie rolni, w liczbie 9, płacą czynszu kmiecego złp. 28 gr. 24; zagrodnicy, w liczbie 7, czynszu rocznego złp. 6 gr. 12, chałupnicy 3, złp. 9, razem złp. 44 gr, 6. Komorników jest 11, ale niestałych, ,, jako przy Krakowye pewna lidżba ich bycz nie może, jedne odchodzą, drugie zasz przychodzą Dań kmieca i zagrodnicza jednaka; każdy nad czynsz daje po 2 kapłony i 20 jaj. Kmiecie obok innych mniejszych powinności mają 4 dni pańszczyzny. Tak kmiecie, jak zagrodnicy winni owce zeprać, międlić i 6 łokci przędziwa oddać, kapustę sadzić, stróżę we dworze czynić i dwa razy iść, do czego należą. Kmiecie mieli wówczas po 30 i więcej morgów gruntu i zwykle pańszczyznę swą odbywali parobkami, których trzymali. Nazwy pól Kopanina, Pokrątka, ku Szydłu, Podgaj. Podanie głosi, iż po lipę, przy starej drodze z Modlnicy do Krakowa stojącą, w pobliżu której stała niegdyś wierzba, lud krakowski odprowadzał udającego się do Prus ś. Wojciecha i tu go żegnał. W miejscu tem przy starej drodze wystawiono kapliczkę, a za górą idąc odKrakowa leżącą wieś Zagórze, wtedy od modlenia się Modlnica nazwać miano. Kapliczka ta dziś nie istnieje, wizerunek jej posiada p. Roman Konopka, dziedzic sąsiedniej wsi Tomaszowic. Dziś w tem ndejscu rośnie kilka lip świeżo posadzonych. Co do wspomnionej wierzby, o której wspomina znany inwentarz, to runęła r. 1830 od wiatru; kapliczkę zaś zburzono za administracyi ks. Michała Poniatowskiego, który miejsca pamiątkowe, od wsi oddalone, poznosić kazał, zapobiegając, aby w nich guseł nie odprawiano. Pod wspomnioną lipą znaleziono w ziemi popielnice i pieniądz rzymski z czasów Trajana. Przy inwentarzach tej wsi znajduje się mapka pól modlnickich wykonana r. 1758 przez X, Włyńskiego. Istniejący tutaj kościół Modliszewice Módłki Modła Modlnica pod wez, ś. Wojciecha, znajdował się w r. 1582 w zupełnie dobrym stanie, gdyż go dzierżawca Zabierzowa, niejaki Szlaskowski, i dziedzic Modlnicy Salomon odnowili. Dzisiejszy kościół drewniany stoi na podmurowaniu i posiada piękną murowaną kaplicę. Obok wielkiego ołtarza znajduje się obraz przedstawiający zdjęcie z krzyża Chrystusa pędzla Jana Nepomucena Danielskiego. W ołtarzach mieszczą się obrazy ś. Wojciecha i Antoniego W kaplicy murowanej są dwa wielkie obrazy, na jednym z nich śś. Filip i Jakob, drugi odnowiony, oba nabyte dla tego kościoła z zburzonej krakowskiej świątyni ś. Filipa. Z pomników uwagi godnym jest grobowiec rodziny Konopków. W kaplicy widać marmurowy, ozdobny rzeźbami i popiersiem rycerza wypukłorzeźba pomnik Jakóba Kucharskiego, r. 1619, dziedzica Modlnicy. W posadzce jest kamień grobowy Stanisława Kucharskiego, 1648. Kaplicę tę fundowała r. 1622 Katarzyna z Przybysławie Kucharska, żona Stanisława Kucharskiego, jak świadczy napis na płycie marmurowej, umieszczonej nad wejściem do kaplicy. Jest tu piękna nowa szkoła ludowa 1klas. St. p. Zabierzów. Por. także Bibl. Krasińskich, t. II, 290 i Lud O. Kolberga S. V, 1871 r. , str. 353. Br. G, Modła 1. al. Modlą, wś nad rz. Jeżówką, pow. skierniewicki, gm. i par. Słupia. Tu powstaje rzeczka Jeżówka z połączenia się dwóch strumieni. Wś M. wchodziła w skład dóbr rządowych Głuchów ob. . Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. II, 336. 2. M. , wś, pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Suserz. Ma 4 dm. , 39 mk. , 55 mr. . obszaru. 3. M. , wś i folw. , pow. kaliski, gm. Staw, par. Chlewo, odl. od Kalisza w. 28; wś dm. 4, mk. 29; folw. dm. 4, mk. 20. W 1827 r. 7 dm. , 52 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łaskiego t. II, 60. Folw. i wś M, rozl. mr. 236 grunta or. i ogr. mr. 206, łąk mr. 25, nieuż, i place mr. 5; bud. mur. 2, z drzewa 13; pokłady torfu. Wś M. os. 10, z gr. mr. 9. 4. M. , wś, pow. kaliski, gm. Marchwacz, par. Rajsko, odl. od Kalisza w. 14; dm. 10, mk. 92. W 1827 r. 8 dm. , 60 mk. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. t. II, 9. Wchodziła w skład dóbr Marchwacz. 5. M. Krókwska al. Wielka, w dok. Modlna, wś i folw. , pow. koniński, gm. i par. Stare Miasto, leży nad strum. Pokrzywnicą, przy szosie konińsko kaliskiej, o 6 w. na płd. od Konina. Ma 25 dm. , 240 mk. Polaków i Niemców, 784 mr. ziemi żytniej, szczerkowatej. Kopalnia gliny i cegielnia. W 1827 r. 11 dm. , 130 mk. Według regestrów poborowych z 1579 r. należy do sstwa konińskiego i ma 8 łanów Pawiński, Wielkop. I, 238. Folw. M. Królewska rozl. mr, 439 gr. or. i ogr. mr. 383, łąk mr. 43, past. mr. 48, nieuż, i place mr. 15; bud. mur. 6, z drzewa 2; są pokłady torfu. Folw. ten w r. 1868 oddzielony od dóbr Stare Miasto. 6. M. Księża al. Mała, w dok. Modlna, nad strum. Pokrzywnicą Pową, pow. koniński, gm. i par. Stare Miasto Konin, odl. od Koni na w. 7, dm. 17, mk. 103 i 247 mr. ziemi W 1827 r. wś rząd, , 10 dm. , 90 mk. Wś ta stanowiła uposażenie proboszcza par. Stare Miasto Konin. Por. Lib. Ben. Łask. t. 1, 241. 7. M. al. Wydyrka, wś, pow. koniński, gm. i par. Rzgów, odl. 15 w. na zach. płd. od Konina, o 4 w. od rz. Warty. Ma 28 dm. , 229 mk. , 48 mr. ziemi. Był tu przedtem folw. do dóbr Rzgów należący, dziś rozdrobniony. Gle ba żytnia. W regestrach poborowych z 1579 r. nosi nazwę M. Bienna może od Benedykta, właściciela jej w 1507 r. . Było tu wtedy 6 właścicieli. Jeden miał 2 łany, jeden 1 łan i czterech po pół łanu. Do karczmy należało ćwierć łanu Pawiński, Wielkop. , I, 236. W spisie z 1827 r. podana p. n. M. Bienna, miała 15 dm. , 178 mk. 8. M. , wś, pow. cie chanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 14 w. od Ciechanowa. Ma 42 dm. , 383 mk. , 1140 mr. gr. dobr. , 42 nieuż. W 1827 r. 23 dm. , 141 mk. Folw. M. i Modelka, z wsiami M. , Modelka i Józefowo Modelki. W 1866 r. rozl. dominialna wynosiła mr. 1449. Wś M. os. 55, z gr. mr. 309; wś Modelka os. 21, z gr. mr. 487; wś Józefowo Modelki os. 4, z gr. mr. 26. 9. M. , wś włośc, pow. mławski, gm. KosinyStare, par. Mława, odl. o 2 1 2 w. od Mławy. Posiada urząd gm. , ma 26 dm. , 255 mk. , 625 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 12 dm. , 76 mk. Br. Ch. Módłki, niem. Modtken, Modlken, dok. Mottilkau, Molcken, wś na pol. prus. Mazurach, pow. niborski, st. p. Muszaki, okr. urz. stanu cywil. Bartoszki. M. wspominane w księgach czynszowych już 1436 r. Wilhelm v. Eisenberg, w. komtur, odnawia r. 1498 mieszkańcom list, nadający im 18 włók na prawie chełm. Dan w Królewcu, w środę po rozesłaniu śś. Apostołów r. 1498. W M. otrzymał Jerzy Blumenstein Kwiatkowski 1565 r. 15 włók i 2 mr. na prawie lennem. Strumyk w M. nazywał się Milewski. W M. mieszkali r. 1600 sami Polacy ob. Kętrz. , O ludn. pol. w Pr. , str. 347. W 1856 r. 133 mk. M. leżą tuż nad granicą królestwa kongresowego. Kś. Fr. Modłowa, wś nieistniejąca obecnie, wspominana w Lib. Ben. Łask. t. II, 27 jako należąca do par. Czermin w pow. pleszewskim. Modra, niem. Moder Fluss, lewy dopływ Brdy, do której uchodzi przy leśn. Fortbrueok w pow. człuchowskim. Do M. wpływa struga HonigFluss niem. . Kś, Fr. Modra kraina, niem. Das blaue Laendchen, tak nazywają czasem Kaszuby, mianowicie pow. kościerski, kartuski i wejherowski. Na Modłowa Modła Modrycz Modrówka Modrowa góra Modritz Modreniny Modre zwa ta, zresztą u ludu pol. prawie wcale nieznana, ma pochodzić od modrego ubioru Kaszubów, według innych zaś od błękitnej powierzchni licznych jezior kaszubskich. Kś. Fr. Modre, część Dąbrowy szczutkowskiej, pow. cieszanowski. Modreniny, góra w hr. spiskiem Węg. na płd. wsod. od Lubowni Nowej, między Jakubianką pot. od zach. a Lubownym pot. od wsch. , pod 38 22 45 wsch. dłg. g. F. , a 49 15 54 płn. sz. g. Wznies. 819 m. npm. Miejsce znaku triang. Br, G. Modritz niem. , Modrzyce, 1426 r. Modericz wś, pow. kożuchowski Freistadt w 1843 r. 60 dm. , 423 mk. 92 kat. , par. ew. Neusalz, szkoła w miejscu. Modrowa góra, wzgórze wznoszące się na płn. od wsi Krowicy Lasowej w pow. cieszanowskim, pod 40 50 28 wsch. dłg. g. F. , a 50 5 52 płn. sz. g, , dochodzi 261 m. npm. Modrówka, al. Mądrówka. Modry staw al. Niebieski, niem. Blauer See, węg. Kesmaski Kektó, staw tatrzański u płd. stóp Jagnięcego wierchu Weisseseespitze, 2235 m. , w dolinie kieżmarskiej, w zach. jej części, w dzikiej kotlinie, między Jastrzębią turnią od płd. a Jagnięcym wierchem od płn. . Staw ten jest daleko mniejszy od Czarnego stawu, w tejże samej dolinie leżącego, na płd. wsch. od M, zawiera bowiem 0, 17 ha. Należy do gm. miasta Kieżmarku. Br. G. Modrycz z Młynkami Siwkowemi i Szkolnikowemij wś w pow. drohobyckim, 6 kil. na płd. od sądu pow. , st. kol. i urz. poczt. w Drohobyczu. Na wsch. leży Solec, na płd. Tustanowice, na zach. Hubicze i Dereżyce, na płn. Drohobycz. Płn. zach. krawędź wsi przepływa Tyśmienica, od płd. zach. na płn. wsch. , poczem skręca na wsch. , płynie wzdjuż granicy płn. , a w końcu wchodzi na obszar Droho bycza. Środkiem obszaru płynie dopływ Tyśmienicy, pot. Wisznica, z Solca od płd. wsch. na płn. zach. Płd. zach. część wsi przepływa pot. Żółty, lewoboczny dopływ Wisznicy, płynący od płd. z Tustanowic, na płn. , poniekąd wzdłuż granicy zach. Na praw. brzegu Wisznicy leżą w środku obszaru zabudowania wiejskie; na płn. od nich wznosi się wzgórze Modrycz do 376 m. znak triang. ; na granicy płn. leżą przysiołki Młynki Siwkowe i Szkolnikowe. W stronie płd. lesistej, wznosi się na granicy Tustanowic góra Malinicz do 398 m. Własn. wiek. rządowa ma roli or. 8, łąk i ogr. 7, past. 11, lasu 645 mr. ; wł. mn. roli or. 612, łąk i ogr. 286, past. 564 mr. W r. 1880 było 835 mk. w gminie między nimi 8 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Drohobyczu, gr. kat. w miejscu, dek, drohobycki, dyec. przemyska. Do par. należy Solec. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Dymitra męcz. W dokumencie wydanym przez Jana Kazimierza d. 26 paźdz, r. 1663 oryginał znajduje się w aktach skarbowej prokuratoryi Iwows. dla cerkwi i duchownych w M. , czytamy, , Joannes filius Demetrii et Theodoris Zaszybajło cum filiis suis penes hanc ccclesiam conservantur, donatis fundis, messaliis, agris, hortis libera incisione lignorum in silva et libera coctura cereTisiae. Okazuje się tedy, że artykuł komisy i hadziackiej był zastosowany do cerkwi i beneficyów sstwa drohobyckiego już w tym roku Szaraniewicz. Rzut oka na benef. ruskie, str. 54. W M. jest szkoła etat. 1klas. i kasa pożycz. gm. z kapit. 459 zł. w. a. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do sstwa drohobyckiego. W sumaryuszu dokumentów rkp. w Bibl. Ossol. 2837 czytamy na str. 133 A. 1552 confirmat Sigismundus Augustus rex actum granicialem commissorialem inter bona regalia Truskawiec, Solec, Modrycz, Hubicze in terra Praemisl. sita, ac terrestria Tustanowice, nobilium Tustanowskich haereditaria, accedente collateralilate bonorum Borsław in loco campestri differentiarum 1525 expeditum ob. Medenice, dok. Zygmunta I z r. 1533. W lustracyi z r. 1686 czytamy rkp. Ossol. 1255, str. 35 o żupie modryckiej, którą za czasów austryackich zniesiono Wieża jest dobra z komorą do sypania soli. W tej wieży jest panew wielka o kluczach 100, stara i po części zła; do niej kluczów dobrych teraz jest tylko 63. Druga wieża z komorą nową, niedawno zbudowaną, w której jast panewka mała o kluczach 60, a teraz nie masz tylko kluczów 33 i to bardzo złych. Wołów para do kieratu, ale trzeba drugiej pary. Kierat dobry, z którego surowica do panwi i panewki dochodzi. Skarbnica ma stary budynek z komorą i piekarnią pod jednem pokryciem. Remanentu zostało soli beczek 322. Inwentarz ekon. sambor. z r. 1760 rkp. w Bibl. Ossol. 1632, str. 8 i 9 podaje o tej żupie następujące szczegóły Z przyjazdu od wieży starościńskiej kierat z drzewa budowany, dachem gontowym pokryty, i okno surowiczne niezłe; koła kieratne z liną, koszami et aliis requisitis dobre. Wieża stara, z drzewa budowana, dachem gontowym pokryta, drzwi do niej na biegunach z zasuwą drewnianą. Panew o kluczach 100 w roku przeszłym in octobri założona, kadź surowiczna niezła, komora na sól z drzewa budowana, drzwi do niej na biegunach z wrzeciążem i skoblem ab intra. Wieża druga i rezydencya kwotnikowska przedtem były, teraz funditus zrujnowane i rozebrane; plac około żupy płotem dobrym ogrodzony z chrustu, w nim wrota proste z deszczek. Podsadkowie tej żupu Michał Nabijacz, Maksymicka wdowa, Matwij, Stefan Pachołek, Stefan Bednarz, Mi chał Bednarz, Andrzej Bednarz, wójt, każde z nich ma chałupę i ogródek; Lejzor Bujnowicz i Bujniczka wdowa. Ci wszyscy, prócz wójta, każdy zosobna płacą pogłównego na rok ogólnie zł. 12. Tę zupę skończona administracya JmP. hetm. polu. subarendowała ad diem primam julii 1761 za sumę 3500 złp. W tejże żupie za panew nową, potrąciwszy używanie onej przez kwartał, benifikowano przeszłej administracyi 1100 złp. Siarczyński pisze w dykcyonarzu rkp. Ossol. 1825 Studnia wody słonej jedna używana, dwie opuszczono. Jej głębokość 25, a wysokość wody 10 sążni. Sto funtów surowicy wydaje 24 fun. soli. Na 1 cerunie i 2 panwiach warzy się rocznie 22, 400 centn. soli. Dobywanie soli zostało zaniechanem w 1839 r. Lu. Dz. Modryń, dawniej Modryń Wielki, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. Mircze, par. r. 1. Hrubieszów, r. g. Modryń, odl. od Chełma 62 w. , od Hrubieszowa 16 w. , od Bugu 10 w. Posiada cerkiew paraf. i szkołę począt. Osad włośc. 65 było w r. 1864, teraz jest 78 i zajmują one przestrzeń 721 mr. Ziemi cerkiewnej 92 mr. W 1827 r było tu 65 dm. i 368 mk. Dworska przestrzeń całości wynosi 2221 mr. , z którego to obszaru oddzielony został hypotecznie w 1882 r. folw. Anusiu rozl. mr. 410 ziemi or. i ogr. mr. 368, łąk mr. 42. Folw. ten ma dom mieszkalny drewn. , budynki dla służby, gospodarskie 2 bud. mur. i 5 drewnianych. Folw. główny M. ma ogólnej przestrzeni 1811 mr. ,, a w tem ogr. 27 mr. , pól or. 730 mr. , łąk 150 mr. i lasów 904 mr. Budynków gospodarskich mur. 10, drewn. 7. Dwór nowo wzniesiony mur. , oficyny drewn. , domów dla służby 5 drewn. , stary dwór w połowie mur. , zajazd mur. , cegielnia, wiatrak, wapniarka w której wapno marglowe hidrauliczne wypala się do 10 pieców rocznie. Grunta wszystkie są co do położenia faliste, położenie niskie, oszuszone doliny stanowią wyborne łąki, ziemia bardzo przepuszczalna; pod warstwą 3ch stóp czarnoziemu znajduje się szczery ziarnisty piasek; w części płd. , więcej wyniosłej, grunta przeważają gliniaste, w stronie płd. zach. od folw. borowina na przestrzeni 60 mr. , w warstwie półtory stopy grubości, z podłożem z marglu, jest to ziemia najurodzajniejsza, która na 15letnim nawozie wydaje 8 do 10 ziarn pszenicy. Za czasów austryackich przez M. szedł trakt solny, którym na płn. wieziono sól z Galicyi i wino z Węgier, teraz przechodzi trakt fabryczny, komunikujący cukrownie Mircza i Poturzyna z Hrubieszowem i koleją w Chełmie. Cukrownia mirecka oddalona o w. 3 a od folw. Anusiu w. 2, dla której rozwiniętą jest plantacya buraków. M. jest bardzo starą osadą, należał on do sstwa hrubieszowskiego a następnie, w początkach XVIII w. , przyłączonym został do sstwa grodowego grabowickiego. Za rządów austryackich M. sprzedanym został i od tego czasu stanowi prywatną własność. Na gruntach M. znajdują się mogiły sięgające odległej starożytności; na granicy Mircza wysoka mogiła z której podobną widać w Moniatyczach w odległości 3 1 2 mil, w lesie w części zachodniej na przestrzeni dość znacznej rozrzuconych mniejszych i większych mogił kilkadziesiąt. Gdy w r. 1879 właściciel wybrał miejsce na nowy dwór na polu przy folwarku, sądził że wybrany wzgórek był naturalnem wzniesieniem, tymczasom przy kopaniu fundamentów w głębokości 3ch łokci natrafiono na kości ludzkie i końskie i cały wzgórek okazał się nasypom; pomiędzy kośćmi znaleziono garnuszek bardzo gruby, innego jak dzisiejsze kształtu. M. był kilitakrotnie niszczony, najbardziej za Jana Kazimierza; Szwedzi spalili wszystlcie budynki i cerkiew, w następnych latach podług lustracyi sstwa wysiewano tylko tak u włościan jak w dominium 7 ćwierci żyta i 10 ćwierci owsa. Wykazy urzędowe z r. 1787 wskazują, że pod osadami włościaóskiemi było tylko użytków mr. 347 i dopiero w tym wieku M. został więcej zaludnionym a włościanom oddaną została ta przestrzeń jaką dziś posiadają. Około 1825 r. właściciel M. Michał Koźmiński, pułkownik wojsk pols. , zaczął regulować majątek, następny dopiero nabywca Władysław Milowicz ostatecznie urządził dobra, pobudował nowy folwark Anusin i podniósł kulturę; dzisiejszym właścicielem M. i Anusina jest Kazimierz Milowicz. Ostatnim ssta grabowieckim był Wilga; rezydował on w Łokaczach, w M. zaś zarządzał przez swego komisarza; siostra jego panna wymurowała swoim kosztem cerkiew w M. i kazała się pochować przed drzwiami głównemi. Cerkiew tutejsza założoną była pierwotnie przez Władysława Jagiełłę w 1406 r. Modrynlec, dawniej Modryń Mały, wś, pow. hrubieszowski, gm. Mircze, par. r. 1. Hrubieszów, r. g. Modrzyń, odl. od Chełma 60 w. , od Hrubieszowa 14 w. , od Bugu 10 w. Hypotecznie rozdzielony na dwie połowy, stanowi dwie odrębne własności 1 M. lit. A miał w r. 1864 osad włośc. 35, dziś 41, należy do nich 268 mr. ziemi, dwor. , zaś przestrzeni jest w ogrodach i polach or. 607 mr. , w łąkach 97 m. , w lasach 226 mr. W 1827 r. było tu 71 dm. i 405 mk. Budynków gospodarskich mur. 7, drewn. 7, oprócz tego dwór mur, , oficyny drewn. i 3 domy dla służby, młyn, wiatrak i cegielnia. 2 M. lit. B miał w r. 1864 osad włośc. 36, dziś jest 43, zajmują one przestrzeń 322 mr. , dwors. ogrody i pola 420 mr. , łąki 109 mr. i lasów 340 mr. ; bud. gospodar. mur. 3, drewn. 7, dwór i oficyny mur. , domów dla Modryń Modrynlec Modre Modryń Modrza Modrzany Modrzejew Modrzejów Modrzejowa Modrząiowice służby 5. Ziemia w całym M. jest czarnoziemem z przepuszczalnem podłożem, położenie faliste z naturalnemi spadkami, w ogóle niskie, wśród pól rozsiane jeziorka, które rowami osuszone, stały się wybornemi łąkami. M. jest bardzo starą osadą, w miejscu dzisiejszego folwarku M. lit. B. był kiedyś obronny zameczek, którego ślady pozostały w resztkach wałów i kanałów; w XVII w. był własnością rodziny Modryńskich. W XVIII w. stanowi kolokacyą 17 właścicieli, nareszcie w połowie tego wieku Olszewski skupuje części i tworzy jeden folwark, a od córki jego wr. 1797 kupili M. bracia Milowiczo i pomięijzy siebie rozdzielili, tworząc dwa folwarki. W początkach bież. wieku w M. były 2 młyny wodne, z dochodem zr. 100, które wszystkie łąki zalewały i tworzyły bagna i błota; wówczas całej ziemi ornej było tylko 120 mr. Z tego czasu przechował się na gruncie kontrakt dzierżawny arendy, którym właściciel zobowiązuje arendarza do utrzymywania przy karczmie dwóch par wołów do wyciągania podróżnych z błota. Po spuszczeniu stawów, łąki stały się wybornemi a drogi się poprawiły. Niegdyś na gruntach M. istniała wś nazywana Żabokruki, która następnie uległa zniszczeniu. W dokumentach z XVI w. już o niej nie ma wzmianki, choć dziś lud miejsce gdzie wieś ta stała, nazywa Żabokrukami. Modrza, tak zowie się w średnim biegu potok Bełchówka ob. . Br G. Modrzany, wś, pow. pińczowski, gm. i par. Książnice Wielkie. W 1827 r. wś duch. , 11 dm. , 111 mk. W XV w. własność w poło wie opactwa tynieckiego, ma 8 łanów kmie cych i daje dziesięcinę kolejno biskupowi krakow. i proboszczowi miejscowemu Dług. II, 168 i III, 213. Br. Ch. Modrze 1. wś, pow. poznański, 44 dm. , 522 mk. , wszyscy kat. , 216 analf. Kościół kat. par. należy do dek. bukowskiego. Poczta na miejscu, gośc. o 5 kil. , tel. w Stęszewie o 7 kil. , st. kol. żel. w Czempinie o 12 kil. w Buku o 18 kil. Obszar dworski ma 4345 mr. rozl. , 19 dm. , 389 mk. , 53 ew. , 336 kat. , 202 analf. M. należy do rzędu starożytnych grodów książęcych wielkopolskich. Z grodu tego nic ma dziś śladu, tylko znalezione w okolicy cmentarzysko stwierdza starożytność osady. W grodzie tym zakończyła życie d. 9 stycznia 1265 r. Elżbieta księżniczka Szląska, żona Przemysława I, ks. wielkopolskiego. Baszko mówi o tym zgonie In villa sua Modersz migravit ad Christum. M. stanowiło później także królcwszczyznę, należącą do sstwa kościańskiego. Jeszcze w r. 1771 dzierżawił ją Ignacy Twardowski. Po rozbiorze kraju zostało własnością prywatną. W pierwszej połowie naszego stulecia dziedziczką była pani Engestrom z Chłapowskich, która dla zbytkowego życia zmuszona była sprzedać tę majętność w ręce niemieckie. Przy schyłku XIII w. stał już kościół w M. , gdyż Andrzej Szymonowicz, biskup poznański, ustanawiając r. 1298 archidyakonaty w swej dyecezyi, już o nim wspomina. Kościół ten poświęcony ś. Idziemu, pierwotnie drewniany, jak o tem kil kakrotnie wizyty wzmiankują, groził w końcu wieku upadkiem. Wówczas proboszcz miej scowy ks. Jerzy Chudzicki, prof. w szkole akademickiej poznańskiej, wystawił w 1784 r. nowy kościół z cegły palonej. Wszystkie da wniejsze grobowce w kościele zniszczały. Obecnie jest tylko skromny nagrobek z r. 1815 Antonelli z Zakrzewskich Potockiej, ka sztelanowej rogozińskiej. W okolicy M. wy kopano urny. M. par. dek. bukowski, 2725 dusz 1873 r. . M. St. Modrzejew, Modrzejewo, ob. Modrzejów, Modrzejowo, Modrzejewski, wyb. , pow. człuchowski, st. p. Lipienice, par. kat. Borzyszkowo, 1 1 2 mili odl. , ew. Sępolno, szkoła Lubonie. Ma obszaru 1539, 98 mr. , 8 bud. , 3 dm. , 27 kat. mk. 1868 r. . Według szematyzmu dyecez. z r. 1867 było tu 42 dusz. Kś. Fr. Modrzejów, dawn. Modrzew dykc. Echarda, os. miejska, przedtem mko, nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Górnicza, par. Zagórze Niwka. Leży na samej granicy od Galicyi i w. ks. krakowskiego, pomiędzy So snowicami a Niwką, wpobliżu punktu, w któ rym się schodzą granice królestwa kongreso wego, Szląska pruskiego i Galicyi. Po dru giej stronie granicy leżą Mysłowice. Odl. od Sosnowic 4 w. , od Będzina 9 w. Posiada ko morę celną 3ej klasy, 34 dm. , 676 mk. i 106 mr. ziemi należącej do mieszczan. Folw. ma jący 43 mr. należy do dóbr hr. Renarda. Po przednio M. był wsią zwaną Mrowisko, w ks. siewierskiem, którą przywilej Augusta II w 1706 r. wyniósł do rzędu miast pod obecnom nazwiskiem. Dawniej na M. szedł trakt handlowy z Krakowa do Prus. W pobliżu ist niała kol. fahr. Henryków, a miasto posiadało magazyn solny. Mimo to stan jego nigdy nie był pomyślnym. W 1827 r. było tu 32 dm. , 229 mk. ; w 1860 r. 55 dom. 4 mur. i 433 mk. w tem 375 żyd. . Jarmarki ustanowił tu w 1762 r. przywilej Augusta III, potwierdzo ny jeszcze w 1810 r. przez Fryderyka Augu sta, ks. warszawskiego. Br. Ch, ModrzejowaWólka, wś i folw. , pow. iłżecki, gm. Rzeczniów, par Grabowiec, odl. 19 w. od Iłży. Ma 38 dm. , 249 mk. , 529 mr. ziemi włośc, i 588 mr. folw. , należącej do Banku polskiego w Warszawie. Modrząiowice al. Antonów, wś i folw. , pow. radomski, gm. Zalosio, par. Skaryszew, odl. Modrzewek Modrzejówka 17 w. od Radomia, ma ziemi dwors. 585 mr. , włośc. 1244 mr. , 63 dm. , 651 mk. Jest tu młyn wodny. Folw. stanowi majorat gen. lejt. Ottona Fumhelma. W 1827 r. wś rząd. , 37 dm. , 343 mk. Modrzejówka al. Modrzejowica, rzka, lewy dopływ Iłżanki, w pow. iłżeckim; płynie od wsi Pakosławia w gm. Błaziny przez Modrzejowice w pow. radomskim i pod Osuchowem wpada do Iłźanki. Przyjmuje zlew. brzegu Kobylankę, płynącą przez Skaryszów. Ob. Chotcza, Iłżanka, Kobylanka. Br. Ch. Modrzejówka, os, należała do dóbr Makarowskich, t. j. znajdowała się w dzisiejszym pow. kijowskim, lub w sąsiedniej części radomyskiego; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3, 663. Modrzew 1. al. Modrzewy, wś, pow. gostyński, gm. Szczawin Kościelny, par. Trębki, dm. 16. , mk. 126, ziemi or. mr. 200, łąk lądowych mr. 76. Wchodziła w skład dóbr Trębki. 2. M, dawn. Modrzewie, wś i os. leśna, pow. łódzki, gm. Łagiewniki, par. Zgierz. Ma 14 dm. , 184 mk. , 251 mr. włośc; os. leś. 1 dm. , 4 mk. , 2 mr. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. II, 386. Wchodziła w skład dóbr Łagiewniki ob. . 3. M. , wś, pow. siedlecki, gm Pióry Wielkie, par. Zbuczyn. Posiada szkołę począt. ogólną, 46 dm. , 261 mk. , 802 mr. W 1827 r. 40 dm. , 218 mk. 4. M. al. Modrzewie i Modrzewek, dwie wsie, folw. i os. młyn. , pow. opoczyński, gm. Kuniczki, par. Kraśnica, odl. 8 w. od Opoczna. M. ma 17 dm. , 365 mk. , 750 mr. ziemi dwors. i 699 mr. włośc. Modrzewek ma 21 dm. , 132 mk. i 312 mr. ziemi; os. młyn. 1 dm. , 7 mk, 25 mr. W 1827 r. M. miał 39 dm. , 220 mk. ; Modrzewek 1 dm, 3 mk. Wspominana w Lib. Ben. Łask. pod nazwą Modrzewie t. I, 637. 5. M. , os. włośc, pow. słupecki. Należy do dóbr Kleczew ob. . 6. M. , nomenkl. dóbr Kluczewsko ob. , w pow. włoszczowskim, par. Kuszelów. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. I, 546. Br. Ch. Modrzewek 1. wś i folw. , pow. rawski, gm. i par. Budziszewice, odl. 23 w. od Rawy, a 7 od Budziszewic. Wś ma 10 dm. , 148 mk. , 223 mr. rozl. włośc. Folw. 1 dm. , 11 mk. , 600 mr. , należy do Węgrzynowic W 1827 r. było tu w ogóle 15 dm. , 96 mk Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask II, 324. 2. M. , właści wie Modrzewie, wś i folw. , pow, piotrkowski, gm. Golesze, par. Wolborz, leży 3 w. na płd. od Wolborza, w podmokłej nizinie. Wś ma 12 dm. , 99 mk. , 78 mr. gr. włośc; folw. 6 dm. , 27 mk. , 375 mr. Folw. M. z wsią M. , kol. Leonów i Apolonka rozl. mr. 386 gr. or. i ogr. mr. 293, łąk mr. 60, nieuż. i place mr. 33; bud. mur. 4, z drzewa 8. Wś M. os, 19, z gr. mr, 92; kol. Leonów os. 10, z gr. mr. 254; kol. Apolonka os. 6, z gr. . mr. 15. M. uważany jest za siedzibę rodową Modrzewskich, przodków głośnego reformatora i ztąd podawa ny często za miejsce jego urodzenia. O istnie niu tej wsi w początku XVI w. świadczy Lib. Ben. Łask. II, 175. Blizkość Wolborza, w któ rym dziad i ojciec Andrzeja zajmowali dzie dziczne stanowisko wójtów miejskich, czyni to przypuszczenie prawdopodobnem. W odle głości około dwóch mil od Wolborza leży po dany powyżej drugi Modrzewek al. Modrze wie, sąsiadujący niemal z miejscem wiecznego spoczynku naszego reformatora. Ów Malcz który nabył w ostatnich latach życia, w któ rym umarł i został pochowany ob. monografią Dylewskiego o Modrz. , str. 155 jest to niewąt pliwie dzisiejszy Małecz w pow. rawskim na karcie woj. topogr. nosi nazwę Malcz. W pobliżu tej wsi leżą właśnie owe Węgrzynowice, których dzierżawczyni prowadziła z Modrzewskim proces o łąki ob. Dylewski 156. W Małeczu tym, czy też Malczu, był od XIV w. kościół par. , przy którym został Mo drzewski pochowany. Kościół ten już w XVII w. przestał istnieć. Br, Ch, Modrzewie 1. wś, pow. iłżecki, gm. Tarczek, par. Świętomarz. Ma 14 dm. , 93 mk. , 220 mr. dwors. i 70 mr. włośc. W XV w. dziedzicem połowy 2 łany jest Nagorski, druga połowa 2 łany należy do bisk. krak. Dziesięcinę bierze pleban w Waśniowie Dług. II, 474. 2. M. , kol. włośc, pow. rypiński, gm. i par. Gujsk, odl. o 24 w. od Rypina, ma 26 dm. , 257 mk. , 343 mr. obszaru, w tem 189 mr. roli. 3, M. , ob. Modrzew. Br, Ch, Modrzewie, folw. , pow. wągrowiecki, 1 dm, 29 mk. , należy do gm. i dom. Stępuchowa. Poczta i tel. w Janowcu. Wspomina tę miej scowość por. Kozielsko Lib. Ben. Łask. t. I, 140. M. St, Modrzewie pole, łan we wsi Kłomnice, pow. noworadomski ob. Lib. Ben. Łask. , I, 519. Modrzewiec 1. os. , pow. wieluński, gm. Skrzynki, par. Cieszęcin, odl. od Wielunia w. 35, dm. 4, mk. 5, Tartak dla lasów węglewickich. 2. M. , folw. , pow. piotrkowski, gm. Kleszczów, par. Sulmierzyce. Ma 2 dm. , 7 mk. , 183 mr. Br, Ch, Modrzewina, os. włośc, pow. kozienicki, gra. Grabów nad Pilicą, par, Stromiec, odl. 33 w. od Kozienic, 2 dm. , 197 mr. Była tu kopalnia rudy żelaznej, czynna w 1826 r. Dobywano około 4500 kibli rudy 31 dającej. Modrzewo, niem. Moddrow, dobra, pow. bytowski. R. 1345 d. 19 kwiet. nadaje Kazimierz z Tuchomia, rycerz miles, słudze swemu Henrykowi Rosen lasy między Wikowem a Ritasetz i łąkę circa Camentz z wielkiem i małem sądownictwem. Po osadzeniu tych dóbr będzie nam płacił 8 szel. co rok i służył na koniu wartującym 10 grzywien. Przywilej ten potwierdza r. 1576 ks. Barnim Modrza Modrzewo Modrzewina Modrzewiec Modrzewie Modszadowo Modrzywie Modrzyce Modyń Modrzejówka Modymie Modyszki Modzele krewnym braciom Bartusowi, Michałowi, Pawłowi i Andrzejowi Rosen; tejże samej łaski doznają r. 1607 od ks. Franciszka, Krysztof i Michał Stendek, Jakób i Tomasz. Marek i Pa weł Riges, Tomasz Zinne i Maciej Pacholke, a r. 1621 od ks. Bogusława XIV familie Sten dek, Zinne i Riges. R. 1515 nadaje Bogusław X w Szczecinie Jerzemu Mieścinie, Stendekowi i Marksowi von der Mudderow wś Mudderow i las między Wikowem a Rithasatz wraz z łąką w granicach jak je posiadali przodko wie, czynsz i służba jak wyżej ob. Cramer Gesch. der Lande Lauenburg u. Biitow, II, 174 176. R. 1437 płaciło M. od 40 włók 8 szelągów czynszu i czyniło 1 służbę, prawo zaś miało chełm. tamże 303 i 304. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, płacili w M. possessores od wł. folw. 20 i od 3 ogrod. 20 flor. 24 gr. ob. Roczn. Tow. Nauk. w Pozn. 1871, str. 199. Ks. Fr. Modrzyce, wś, na miejscu której założoną została twierdza Iwangród, w pow. nowoaleksandryjskim. Wieś tę przeniesiono na grunta wsi Rycice. Modrzywie, wś, pow. lipnowski, gm. Skępe, par. Ligowo, odl. o 21 w. od Lipna, ma 7 dm. 42 mk. , 90 mr. gruntu dobrego. Modszadowo, odnoga wielkiego jez, raduńskiego, pod Łączyńską hutą w pow. kartu skim ob. Program realnej szkoły gdańskiej ś. Jana z r. 1869, str. 20. Kś. FrModymie, ob. Modyń, Modyń a. Modymie, góra lesista i szczyt w paśmie Jasieńczka ob. , w dziale Mogilnicy, na granicy pow. limanowskiego i sąde ckiego, a na granicy gmin Zalesia, Młynczysk i Woli Kosnowej, pod 38 2 40 wsch. dłg. F. , a 49 37 21 płn. sz. g. U płn. stóp wytry ska pot. Jastrzębski, dopływ Dunajca, i potok Zbłudzki, płynący zrazu na zach. , potem na płd, do pot. Kamienicy. Na południowej stoczystości ma swe źródła Czarna Woda, dopływ Dunajca. Wznies. 1032 m. Miejsce znaku triangul. Br. G. Modyń al. Modynia, przysiołek mczka Łącka, w pow. sądeckim. Modyszki, jezioro w pow. suwalskim, ob. Kadaryszki III, 658. Modziele, było to podobno dawne godło wojenne z zawołaniem Bojcza, ztąd herb Modzelewskich zwie się Bojcza. Modzele 1. okolica szlachecka w pow. płońskim, gm. Modzele. W obrębie jej mieszfzą się następujące wsie a M. Bartłomieje, colw. nad rz. Sonią Modzelówką, par. Nowemiasto, odl. o 24 w. od Płońska a 8 w. od Gąsocina, st. dr. żel. nadwiśl. , ma 8 dm. , 84 mk. W 1827 r. 16 dm. , 99 mk. Jest tu młyn wodny, tartak, cegielnia. Folw. ze wsiąt. n. i wś Jutrzyno mają rozl. ziemi dwor. mr. 769 gr. or. i ogr. mr. 460, łąk mr. 59, pastw. mr. 26, lasu mr, 190, nieuż. i place mr. 34; bud. mur. 8, z drzewa 11. Wś M. Bartłomieje os. 4, z gr. mr. 2; wś Jurzyno os. 28, z gr. mr. 171. b M. Biel ne, wś, par. Klukowo, odl. o 20 w. od Płońska, ma 2 dm. , 25 mk. W 1827 r. 8 dm. , 41 mk. Rozl. mr. 252 gr. or. i ogr. mr. 142, łąk mr. 31, pastw. mr. 6, wody mr, 1, lasu mr. 67, nieuż. i place mr. 5; bud, mur. 1, z drzewa 11. c M. Kubice, wś, par. Klukowo, odl. o 18 w. od Płońska, ma 6 dm. , 52 mk. , 50 mr. gr. dobr. , 34 nieuż. W 1827 r. 5 dm. , 35 mk. d M. Raki, folw. , par. Nowemiasto, odl. o 25 w. od Płońska, ma 6 dm. , 44 mk. , 310 mr. gr. dobr. , 9 nieuż. Według danych Tow. Kred. Ziem. Rozl. mr. 392; gr. or. i gr. mr. 318, łąk mr. 10, lasu mr. 56, nieuż. i place mr. 8; bud. z drzewa 9. e M. Żelazy, folw. , par. Klukowo, odl. o 19 w. od Płońska, ma 2 dm. , 21 mk. , 248 mr. gr. dobr. , 6 nieuż. Według Tow. Kred. Ziem. rozl, mr. 329 gr. or. i ogr. mr. 140, łąk mr. 27, pastw. mr. 3, lasu mr. 151, nieuż. i place mr. 8; bud. mur. 1, z drzewa 7. Prócz powyższych w spisie z 1827 r. wymienione są M. Białokozy par. Klukowo, 2 dm. , 9 mk. , a w spisie Zinberga M. Pen kale par. No weMiasto. M. gm. , należy do sądu gm. III okr. w Kucharach, ma 468 dm. , 5813 mk. , gruntu 12931 mr. , w tem 1036 mr. nieuż. W gminie znajduje się 1 kościół katol. , kościół ewang. , dom modlitwy, synagoga, 2 szkoły, 6 żydowskich hederów, 2 młyny wodne, 1 gorzelnia, 1 browar, 3 cegielnie, urząd gminny, kasa wkładowozaliczkowa, zajazd, 9 karczem. W skład gminy wchodzą następujące wioski Biskupice, Czarnoty. Florentynowo, Gawłówek, Gawłowo, Gaj, Guciu, GościminWielki, G. Starawieś, Gościmin, G. Zawady, Janopole, Julianowo, Jurzyn, Jurzynek, Karolinowo, Latonice, Łuszczewo, ModzeleBartłomieje, M. Raki, M. Żelazy, M. Bielne, M. Kubice, Miszewo, M. Wielkie, M. Cegielnia, M. Czerne, M. Strzembiska, M. Dę biny, Nowemiasto, RostkiMałe, R. Duże, Ruszkówek, Szczawin, Szczawińska Wólka, Władysławowo, Winniki, WyrzykiPenkale, Zagwizdy, Zarynie, Zasonie, ZawadyKrogule. 2. M. , wś szlach. nad Narwią, pow. makowski, gm. i par. Sieluń. W 1827 r. 14 dm. , 55 mk. 3. M. Cichawy, wś, pow. pułtuski, gm. Gołębie, par. Klukowo. W 1827 r. 9 dm. , 55 mk. 4. M. Górki, wś szlach. , pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki. W 1827 r. 8 dm. , 45 mk. 5. M. Skudosze, M. Starawieś i M. Wypychy, wś szlach. , pow. łomżyński, gm. i par. Puchały. W 1827 r. M. Skudosze 24 dm. , 124 mk. ; M. Starawieś 42 dm. , 223 mk. i M. Wypychy 20 dm. , 119 mk. Jestto gniazdo rodowe Modzelewskich, wspominane w ak Moellen Moehsen Moehnersdorf Moelke Moehltcn Modzoly Modzoliszki Modzne Modziel Modzinowe Modzerzewo Modzerowskie tach z 1403 r. 6. M. Bielino, wś, pow. szczuczyński, gm. Radziłów, par. Wąsosz. W 1827 r. 16 dm. , 98 mk. Folw. M. Bielino z wsią t. n. i wsiami Ciemianka i Jodłówka rozl. mr. 428 gr. or. i ogr. mr. 312, łąk mr. 108, nieuż. i place mr. 8; bud. mur. 3, z drzewa 5; płodo zmian 10polowy. Wieś M. Bielino os. 17, z gr. mr. 26; wś Ciemianka os. 18, z gr. mr. 55; wś Jodłówka os. 5, z gr. mr. 11. 7. M. Wądołowo, wś szlach. , pow. szczuczyński, gm. i par. Białaszewo. W 1827 r. 19 dm. , 105 mieszk. Br. Ch. Modzerowo 1. dok. Modzurowo, wś, pow. włocławski, gm. Łęg, par. Włocławek. Po siada szkołę początkową ogólną. Należała do dóbr biskupstwa włocławskiego Pawiń. Wielkop. , II, 13. W 1827 r. rządowe kolonie, mają 33 dm. , 287 mk. 2. M. , w dok. Modzurowo, Modzurowo, wś i os. nad jez. Modzerowskięm, pow. kolski, gm. Izbica, par. Modzero wo, odl. od Koła w. 18; od Brdowa na wsch. o 3 w. Posiada kościół par. drewniany, szko łę początkową ogólną, 35 dm. , 379 mk. , 678 mr. ziemi. W 1827 r. 23 dm. , 197 mk. Ko ściół i parafia powstały tu dopiero w końcu XVI w. 1591 r. , w regestrach poborowych z lat 1557 66, M. podane jest w par. Izbica. Stanowiło ono wtedy własność Mateusza Ko morowskiego, miało 5 1 2 łanów kmiecych, 1 zagrodnika, 1 rzemieślnika Pawiński, Wielkop. , II, 21. Dziesięcinę kmiecie dawali prob. w Bierzwienny Łaski, Lib. Ben. , II, 450. Modzerowo paraf. , dek. kolski 1010 dusz. Br. Ch. Modzerowskie jezioro w pow. kolskim, pod wsią t. n. , stanowi właściwie nie osobne jezioro, lecz wschodnią odnogę jeziora, które go zachodnia część nosi nazwę Dłuskiego je ziora al. Długiego. Jezioro to miało poprze dnio zajmować znacznie większy obszar, jak o tem świadczą bagna rozciągające się w połu dniowej części około os, Kalisz i Lelechowo. Na wyniosłych brzegach jeziora od wsch. leży wieś Modzerowo. Obecny obszar jeziora wy nosi 125 mr. Br. Ch. Modzerzewo, kol. , pow. koniński, gm. Sławoszewek, par. Kleczew, odl. 18 w. na płn. od Konina, o 3 w. od Kleczewa, ma 1 dm. , 7 mk. niemców, 72 mr, ziemi pszennej. Modziel, niem. ModzielerSee, jez. , pow. człuchowski, nazywa się także Wielkie; do jez, uchodzi rz. Dybrzyca Sbritze. Kś. Fr. Modziel, wś nad jez. t. n. , pow. człuchowski, st. p. Zielona, par. kat. Borzyszkowy, ew. Sępolno, ma 591, 25 mr. obszaru, 17 bud. , 9 dm. , 70 mieszk. 1868 r. , 54 katol. , 16 ewang. Kś. Fr. Modzinowe, leśnictwo do huty Międzyborz należące. Modzne, dziś Miedzno, była to wś w par. Grochowo, w pow. kutnoskim, wymieniona przez Lib. Ben. Łaskiego t. II, 476, obecnie jest to część wsi Grochów. Modzoliszki, ob. Mozoliszki. Modzoly, os. , pow. lipnowski, gm. Oleszno, par. Zaduszniki, odl. o 18 w. od Lipna, ma 2 dm. , 13 mk, 15mr. gruntu. Należała do wsi Kisielewo. Moehltcn, wś, pow. Kładzko na Szląsku. Dwie części M. i Boemischwinkel. Moelke, wś, pow. kładzki na Szląsku. Fabryki płótna i kopalnie węgla. Moehnersdorf, 1369 r. Meynhartdorf, wś, pow. bolkowicki na Szląsku. Moehsen niem. al. Koellm Pakrepschen, pow. ragnecki, st. p. Trapoehnen ma 1171 mr obszaru. W 1856 r. 35 mk. Kś. Fr. Moellen Gross niem. , wś nad Bałtykiem, ze st. p. i dobra ryc, pow. koszaliński, 13 kil na płn. zach. od m. powiat. Gleba urodzajna, sieją najwięcej pszenicę; liczne pokłady torfowe. W 1877 r. 380 mk. ew. trudniących się rolnictwem, hodowlą bydła i rybołówstwem. Wś ta ma zakład kąpielowy; w lecie r. 1876 bawiło tu 247 osób. We wsiach pobliskich nad morzem leżących, jako to w Nest, Bauerhufen i Sorenbohm liczono w tym czasie 581 gości. Do Koszalina idzie poczta raz na dzień, w czasie kąpielowym zaś 2 razy. Kś. Fr. Moellendorf pod Markowicami, folw. , pow. inowrocławski, ob. Gaj. Poczta w Markowicach. M. St. Moeltig, wś, pow. lignicki, par. Parchwitz. Moenau niem. , ob. Manjow. A. J. P. Moench, karczma, pow. inowrocławski, 2 dm. , 19 mk. , należy do dom. i gm. Siemonki. Poczta w Włostowie. M. St. MoenchenGrebin niem. , ob. Grabiny. Moenchfurt, folw. do Herrnmotschelnitz, pow. wołowski. Moenchgut niem. . Tak zwano dawniej Kamionki w pow. ządzborskim, ze względu na to, że dobra te należały do klasztoru eremitów ś. Augustyna w Reszlu. Kś. Fr. Moenchlihof niem. , 1395 r. Sandkow, 1400 Gantkow, wś i folw. , pow. lignicki. Dawniej własność klasztoru cystersek w Trzebnicy, następnie rząd. W 1843 r. 29 dm. , 189 mk. 4 kat. . Moenchmotscheelnitz niem. , 1202 r. Motsidliza, 1443 Monche Motczidlinitcz, wś i folw. pow. wołowski. Własność klasztoru lubuskiego do 1810 roku. Obecnie dobra prywatne. W 1843 r. żamek, 88 dm. , 468 mk. . 176 ew. . Moenchswald, góra na Łużycach ob. t. V, 840. Moenchswald, os. leśna w Hennersdorf, pow. jaworski. Moenchswall, góra pod Geppersdorf, pow. Modrzyce Modzerowo Moenchswall Moenchswald Moenchmotscheelnitz Moenchlihof Moenchgut Moenchfurt Moenchen Moench Moenau Moeltig Moellendorf Moetzlin Moeseniorf Moeskenberg Moesland Moeslitz Moesse Moewenhaken Mogahnen Mogaiten Mogel Mogiel Mogielanka Moenchswerder lwowski na Szląsku. Stał tu podobno kiedyś klasztor. Moenchswerder al. Mniaszy Ostrów, ob. Chojnice. Moenichhof, ob. Mnichy. Moensdorf niem. 1. Klein al. Manchsdorf dok. Mingensdorf, majątek chełm. , pow. reszelski, st. p. Reszel o 3 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Soweiden; zawiera 88 ha roli or. i ogr. , 8 łąk, 5 past. , 1 nieuż. , razem 102 ha; czysty dochód z gruntu wynosi 893 mrk. Właśc. Juliusz Firley. W 1856 r. 31 mk. 2. M. Gross niem. , wś, pow. reszelski, st. p. Reszel, okr. urz. st. cywil. Soweiden. W 1856 r. 317 mk. R. 1368 nadaje Jan, bisk, warm. , wiernemu Heinken de Mynien, lokatorowi wsi Hoemborn, 4 włóki, które bisk. kupił był od kasztelanów zamku reszelskiego a Castelanis castri Resil, celem osadzenia wymienionej wsi. Za jego trudy dajemy mu 6 wł. wolnych od czynszu na prawie chełm. wraz z sołectwem; ma także mieć wolne rybołóstwo w jez. Clawogen, ale tylko małemi narzędziami i dla własnej potrzeby, i prawo polowania na zające. Z karczmy będzie pobierał połowę czynszu, kary pieniężne z mniejszego i 1 3 z większego sądownictwa. Chcemy także, aby duża dolina, leżąca przy polach Hofacker zwanych, była własnością całej gminy jako błonie i aby tym, którym przy podziale wyznaczono pola po za granicami wsi quorum portiones super dictam villam ceciderunt, dano inne w obszarze zwanym verlanden. Po 3ch latach wolnych będą mieszkańcy na Boże Narodzenie płacili po pół grzywny i 2 kury i 2 korce żyta do zamku reszelskiego; przyłączamy ich także niniejszem do parafii reszelskiej. Datum Heilsberg. R. 1389 dodano do wsi tutejszej jeszcze 7 1 2 wł. boru i puszczy. R. 1617 postanowiono, że na przyszłość mieszkańcy będą dawać zamiast 2 korcy żyta, tylko 2 korce owsa, ponieważ nałożono na nich tłokę, do której dawniej nie byli zobowiązani Cod. dipl. Warm. , II, str. 432. Według lustracyi z r. 1656 było w M. 53 wł. , 16 gburów, 2 sołtysów, dawali 2 łaszty i 20 korcy owsa, 94 kur, 17 gęsi, 150 flor. czynszu; 3 posiadłości były puste, 4 w bardzo lichym stanie ob. Zeitschr. far d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 269 i 270. 3. M. Grosa niem. , os. leśna, pow. reszelski, st. p. Bergenthal. Kś. Fr. Moerken niem. , ob. Mierki. Moerschelwitz, 1371 r. Mirskwicz, wś i dobra, pow. świdnicki, szkoła ewan. W 1843 r. 48 dm. , 274 mk. 53 kat. . Moerszewen dok. , ob. Mierzejewo. Moesen, 1370 r. Mesnow, 1378 Mezin, wś, pow. nissański. Sołtystwo dziedziczne ma 197 mr. ; prócz tego jest 17 gosp. , 15 ogrodz. , 14 komor. , mających 1865 mr. Dochód obliczony Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 68. na 3147 tal. Gleba żyzna. Szkoła Rathmannsdorf. Br. Ch. Moeseniorf, ob. Meesmdorf. Moeskenberg al. Meskenberg, Riekenhof niem. , wś, pow. elbląski, st. p. Gronowo, okr. urz. st. cywil. Neuhof, zawiera 888 mr. , czyli 226 ha, 21 dm. , 26 dymów, 134 mk. , 64 koni, 153 sztuk bydła. Wś ta zwała się da wniej Tannhaeuser. R. 1557 nadaje rada miej ska w Elblągu burmistrzowi Jakubowi Rieke puste miejsce Tannhaeuser zwane, za rocznym czynszem wynoszącym 20 grzywien od włóki, aby je osadził. Drzewo opałowe i budulcowe dla własnej potrzeby może brać z pobliskiego lasu. Dobra te obejmowały 12 włók i zwały się także Riekenhof. Po śmierci Riekego 1561 r. przyszły do podziału między 3ch zięciów zmarłego ob. Der Elbinger Kreis von Rhode, Danzig, 1869, str. 91. Kś. Fr. Moesland niem. , ob. Międzyłęż, Moeslitz, ob. Mossiwitz. Moesse niem. , bagna między Więcborkiem a Sępolnem, pow. złotowski, w dok, z r. 1225 Gonami zwane ob. Schmitt Der Kr. Fiatow, str. 108. Moetzlin dok. al. Mealmo, Moycellin, wś na Pomorzu, pod Kołobrzegiem. R. 1238 d. 16 marca potwierdza papież Grzegorz IX joanitom ich posiadłości w Sławnie, w Jestin i w Meslino, które im byli nadali ks. Raciborz i Bogusław, synowiec jego. Datum Laterani ob. Perlbach P. U. B. , str. 54. R. 1309 d. 7 lipca sprzedają Jan i Otto, synowie rycerza Marquarda Rugenwold. wś M. kapitule w Kołobrzegu. Datum Colberg tamże, , str, 593. . Moewenhaken niem. , leśnictwo, pow. fiszhuski, st. Piława. W 1856 r. 11 mk. Mogahnen niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. fiszhuski, st. p. Gruenhoff, ma 1600 mr. obszaru. W 1856 r. 84 mk. Okr. urz. stanu cywil. Pluttwinnen. Kś. Fr. Mogaiten niem. , wś na Litwie prus. , pow. fiszhuski, st. p. Pobethen, okr. urz. stanu cywil. Woytnicken. W 1856 r. 41 mk. Kś. Fr. Mogel niem. , ob. Mogiła. Mogiel, folw. do GrossRauden, pow. rybnicki. Mogielanka al. Mogielniczka, rz. w pow. grójeckim, poczyna się trzema strumieniami płynącemi ku płd. od Wilkowa, Gorzeszkotów i Woli Pogroszewskiej i łączącemi się pod Błędowem. Płynie ku płd. pod Dankowem, Mogielnicą, poczem przybiera kierunek płd. wsch. i pod Przybyszewem wpada dwiema od nogami z lew. brz. do Pilicy. Długa 26 w. Po wyżej Przybyszowa przyjmuje strugę płyną cą z płn. od Łęczeszyc, Goszczyna i Długowoli. Na mapie hydrogr. nazwana jest nadto od Błędowa do Mogielnicy Rawką, niżej do uj ścia Nizią. J. Bliz. 37 Moensdorf Modzerowo Moerken Moenichhof Moerschelwitz Moerszewen Moesen Mogilańska Moenschswerder Mogielnica 1. os. miejska, dawniej mko, i nad rz. Mogielanką, pow. grójecki, odl. 17 w. od Nowego Miasta nad Pilicą, 21 w. od Grójca, 63 w. od Warszawy, 47 w. od Radomia. Leży przy drodze bitej z Grójca do Nowego Miasta, w nizinie bagnistej nadrzecznej. Posiada kościół par. mur. i drugi drewn. , synagogę, dwie szkoły począt. męzką i żeńską, stacyą pocztową, urząd gminny, gospodę chrześciańską, 161 dm. 1 murów. , dawny ratusz i 3100 mk. , w tej liczbie 1212 kat. 572 męż. i 640 kob. , 1887 żyd. 902 męż. i 985 kob. . Należy do sądu gm. okr. III w Błędowic. Z zakładów przemysłowych istnieje tu 5 garbarni z prod. na 10, 000 rs. i 5 białoskórni z prod. na 2, 038 rs. Przemysł sukienniczy dawno tu się rozwinął. Święcicki w Opisie Mazowsza z początku XVII w. powiada, iż M. słynęła z tkactwa i wyrobu niewykwintnych sukien. Przemysł ten dawniej stał na wyższym stopniu; według podania bywało tu po 20 majstrów sukienników. Również mieszka tu zdawna znaczna liczba szewców. Garncarze tutejsi wyrabiają za kilka tysięcy rubli rocznie prostych naczyń kuchennych, które rozwożą po okolicznych miasteczkach. Mieszczanie tutejsi trudnią się także uprawą warzyw, sprzedawanych głównie w Warszawie. Żydzi, jak zwykle, zajmują się handlem i kramarstwem przeważnie. Niegdyś wś, którą Ziemowit, ks. mazowiecki, darował w r. 1249 cystersom w Sulejowie; zaś Trojden, ks. na Sochaczewie, Wiskitkach i Ciechanowcu, przywilejem 1317 r. wyniósł na miasto. Ziemowit, ks. czerski, zamienił obowiązki mieszczan na opłaty pieniężne, w r. 1350 potwierdził poprzednie i poczynił nowe nadania w r. 1353, równie jak Ziemowit IV, ks. płocki, w r. 1421. Kazimierz Jagiellończyk pozwolił w r. 1469 zaprowadzić bractwa i cechy, których wyliczenie pokazuje jak znaczne i zamożne już było wtedy miasto. Zygmunt I wyznaczył tu jarmarki i targi w r. 1528, potwierdził dawniejsze przywileje w r. 1530. Zygmunt August uwolnił od dawania podwód i od różnych innych powinności przywilejami z lat 1549, 1550, 1556, 1557, 1562 i 1566. Stefan Batory urządził cechy 1576 r. Potwierdzili przywileje Zygmunt III w r. 1593, Władysław IV r. 1639, Jan Kazimierz r. 1649, August III r. 1750, Stanisław August w latach 1775, 1780, 1792, nakoniec rząd pruski w r. 1796. Przykładali się do wzrostu miasta też opaci sulejowscy przez roztropne urządzenia, lub zwolnienia od powinności klasztornych. Należała ona do cystersów do r. 1788, w którym za zezwoleniem stolicy apostolskiej przeszła na własność Bazylego Walickiego, woj. rawskiego, przez zamianę na inne dobra. Ten objąwszy w posiadanie miasto, samowolnością swoją i zaborem własności miejskich, przyczy nił się znacznie do upadku tegoż i sporów które mieszkańców do ubóstwa przywiodły W nowszych atoli czasach zaczęło ono wzra stać szczególnie przez osiedlanie się żydów którym dawniej mieszkanie było wzbronione. Kościół paraf. założony tu został w XV w. przez opatów sulejowskich. Powtórna erekcya nastąpiła w 1528 roku. Obecny zbudowany w 1768 r. Prócz tego jest drugi kościołek drewniany ś. Trójcy na cmentarzu grzebal nym, również dawny. Dobra M. składają się z folw. Wężowca i Otalążka, osady, dawniej miasta M. , wsi Otaląż, Otalążka i Cegielnia, rozl. mr. 1412 gr, or. i ogr. mr. 757, łąk mr. 24, past. mr. 496, wody mr. 11, zarośli mr. 41, nieuż. , place i w osadach mr. 79; bud. mur. 1, z drzewa 33. Osada M. os. 172, z gr. mr. 2263; wś Otaląż os. 19, z gr. mr. 552; wś otalążka os. 12, z gr. mr. 266; wś Cegielnia os. 4, z gr. mr. 35. M. par. , dek. grójecki, obejmuje osadę miejską t. n, , tudzież wsie i folw. otalążka wś z folw. , Wężowiec, Otaląż z Cegielnią, Miechowice, Popowice, Jastrzębie z młyn. Urusty, Główczyn, Główczynek, Kaplin, Wodziczna. Liczba dusz dochodzi do 3000. M. gmina obejmuje tylko osadę miejską t. n. wraz z należącemi do mieszczan gruntami. 2. M. , wś, pow. płocki, gm. Majki, par. Łęg, odl. o 24 w. od Płocka, ma 10 dm. , 139 mk. , 569 mr. gr. dobr. , 15 nieuż. W 1827 r. 14 dm. , 97 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 552 gr. or. i ogr. mr. 422, łąk mr. 53, past. mr. 44, zarośli mr. 8, nieuż. i place mr. 25; bud. mur. 3, z drzewa 9; płodozmian 6polowy. Wś M. os. 15, z gr. mr. 152. Bo dóbr M. należał folw. Łęg Kasztelański, Br, Ch. Mogielnica, Mohelnka mor. , strumień na Szląsku austr. , wpada do Morawki, dopływu Ostrawicy. Mogielnica, ob. Mogilnica, Mogielniczka, folw. , pow. płockie, gm. Majki, par. Łęg, odl. o 22 w. od Płocka, ma 2 dm. , 18 mk. , 127 mr. ziemi or. i 5 mr. nieuż. Folw. M. Leonardy rozl. mr, 138 gr. or, i ogr. mr. 96, łąk mr. 22, lasu mr. 16, nieuż. i place mr. 4; bud. mur. 4, z drzewa 4. Br. Ch. Mogił niem. , ob. Mogiła. Mogilanka, mała rzka w pow. nowogródzkim, prawy dopływ Myszanki, zaczyna się po za wsią Mogilany, długa około 2 w. A. Jel. Mogilanka al. Mogilona, wś nad bezimien ną rzką, dopł. Niemna, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, gm. NowoSwierżeń, przy drodze z mka Bobowni do NowegoSwierżnia; 20 osad; miejscowość bezleśna, grunta i łąki dobre. A. Jel. Mogilańska wyżyna w gub. grodzieńskiej, między dorzeczami Niemna, Bobra, Supraśli, Swisłoczy, stanowi dział wodny między dorze Mogielnica Mogielniczka Mogił Mogilanka Mogielnica Mogilany czami Niemna i Narwi. Wznosi się ona przy Sokołach 765 stóp, przy Sadowie 703 stóp a przy Mogilanach przedstawia szereg wzgórz sięgających 675 stóp i noszących nazwę Mogilańskich gór. Mogilany 1. wś nad rzką Mogilanką, pra wym dopł. Myszanki, w płd. zach. str. pow. no wogródzkiego, w 3 okr. pol. , gm. NowoMysz, 8 osad; miejscowość niecofalista, w promieniu kilku wiorst mało leśna. 2. M. , folw. , pow. nowogródzki, od 1860 własność Majewskich, przeszło 6 1 2 włók. A. Jel. Mogilany, ob. Mohylany. Mogilany, wieś, pow. wielicki, leży pod 37 33 wsch. dłg. od F. i 49 57 płn. szer. , na górze mającej 396 mr. wzniesienia npm. , przy gościńcu z Krakowa do Izdebnika, który we wsi obok kościoła łączy się z drogą gminną prowadzącą na wschód do Sieprawin. Gościniec ten stanowi część dobrze znanej drogi bitej prowadzącej do Nowego Targu i pod Tatry. Od strony północnej, t. j. od Krakowa, wznosi się gościniec zwolna na upłazisty stok góry mogilańskiej, a od szczytu spuszcza się nagle wężykowato ku południowi. Na samym szczycie góry znajduje się obszerna czworoboczna płaszczyzna z murowanym piętrowym domem zajezdnym, W stronie zachodniej zamyka ją mur otaczający park, w którym stoi obszerny, z dawnego zamku przerobiony dwór i szereg drewnianych jatek; od zach. zamyka ten rynek kościół, zajmujący jeszcze o kilka metrów wyższe miejsce Południowy stok góry zajmują domy włościańskie, tworzące dwie grupy, jedne na płd. od dworu, drugą na płd. od kościoła. Chaty schludniejsze jak w innych pobliskich wsiach, świadczą o większej zamożności mieszkańców. Śród chat wyróżnia się dom szkolny, zabudowania parafialne i pocztowe. Główną zasługę podniesienia dobrobytu tej okolicy należy przypisać zmarłemu około r. 1879 Józefowi Konopce, właścicielowi M. i Głogoczowa, który wystarał się o zaprowadzenie tutaj urzędu pocztowego, odnowienie jarmarków, założył fabrykę narzędzi rolniczych i podniósł uprawę roli. M. , szczególniej dwór i kościół, mają wspaniały widok. W dzień pogodny, zwłaszcza przed zachodem słońca, można gołem okiem przejrzeć dolinę Wisły. Na sinem pasmie wzgórz olkuskiej wyżyny w królestwie kongresowem rysują się jasno w promieniach słońca Bielany, Tyniec, Tenczyn, Kopiec Kościuszki, Krakusa, wieże i baszty Wawelu i kościołów krakowskich aż po Mogiłę; jeżeli zaś zwrócimy się ku płd. , to znowu na ciemnem tle szczerbatych Tatro w i Babiej góry rysują się białe szczyty Kalwaryi i Lanckorony. Oddalenie od Krakowa w linii prostej wynosi zaledwie 12 kil. ; gościniec zaś w skutek zwrotów i nierówności terenu ma 16 kil. Góra mogilańska stanowi niejako podróże wysokiego Beskidu. Jej podstawę tworzy piaskowiec, w którym Bredetzky Reise d. Galizien, 1804 dopatrzył się żył chlorytowych, które ten kamień czynią podobnym do marmuru. Haquet ocenił układ geologiczny jako złożony z iłu, piaskowca, porfiru i porfirołupku. Utrzymuje on, że koryto Wisły musiało być wyrzniętem w odległych czasach po południowej stroni tej góry, a dopiero później wyrobiła sobie woda nowe łożysko po pod Bielany. Gleba z natury mniej urodzajna, złożona z gliny i wapienia, przez racyonalną kulturę została bardzo poprawioną. M. mają 1397 mk. , z których 47 na obszarze wiek. pos. Są oni, prócz jednej rodziny izraelskiej, rzym. katolikami i należą do szczepu krakowiaków. Lud jest w ogóle rosły i dorodny, lubuje się w pięknych koniach, otacza chaty drzewami, często owocowemi. Pos. wiek. spadkob. ś. p. Józefa Konopki ma obszaru 152 mr. roli, 13 ogr. i łąk, 26 past. i 144 mr. lasu; pos. mn. 731 roli, 154 łąk i ogr. , 109 past. i 65 mr. lasu. Lasy pokrywają stoki południowowschodnie góry i są częścią liściowe, częścią szpilkowe. Parafia została erygowana w r. 1440 Długosz, Lib. Ben. II, 175 przez oo. cystersów szczyrzyckich, ówczesnych właścicieli M. i Głogoczowa, ale teraźniejszy murowany kościół wzniósł w r. 1604 Mikołaj z Trzcieńca Borek, dziedzic M. Jest to budynek niówielki, nieozdobny, czysto utrzymany. Prof. dr. Lepko wski Rocznik Tow. nauk. Krak. z r. 1861 podaje do tej wsi dokument erekcyjny paraii i wypisy z wizyty dziekana skawińskiego 1445 r. i księgi retaxacyi z r. 1329. Dalej podaje w całości dyplom polski Michała Jordana, wystawiony 22 kwietnia 1633 r. , powiększający utrzymanie bakałarza, nadając mu dochody z targowego na ś. Bartłomiej i ś. Wojciech i gdyby jeszcze kiedy jakie targi przy tym kościele były. Parafia dyec. krakowskiej, dek. skawińskiego obejmuje Buków, Chorowice, Kuleszów, Konary i Włosań, z ogólną liczbą 3685 rz. kat. i 219 izrael. M. należą do najdawniejszych osad polskich. Podług dyplomatów wydrukowanych w Kodeksie Mopolskim, darował tę wś Goworkowi Leszek, ks. krakowski i sandomirski, zwany Białym. Wdowa po Goworku Miłosława, darowała ją wojew. krak. Teodorowi, co ks. sandom. 1231 potwierdził str. 20, a następnie 1234 r. zatwierdził także Henryk, ks. krak. i szląski str. 21. Teodor przekazał ją 1243 r. klasztorowi szozyrzyckiemu cystersów za pozwoleniem Bolesława Wstydliwego str. 31, a gdy i bratankowie Teodora, Klemens i Marek, synowie Marka, wojew. krak. , dyplomem z r. 1254 w obecności Bolesława, ks. krak. Mogili i sandom. , na tę darowiznę się zgodzili str. 45, uwolnił tenże Bolesław mieszkańców M. dyplomem z r. 1255 str. 49 od różnych ucią żliwości prawa polskiego. Cystersi posiadali M. do r. 1560, w którym ich imieniem opat Jan Janowski zamienił Głogoczów, Włosań i M. z Wawrzyńcem Spytkiem Jordanem z Za kliczyna i Melsztyna, kasztel, krak. , na Wilkowisko Wielkie i Małe, Raciborzany i części w Markuszowie i Porębie, zatrzymując dzie sięciny klasztorowi. Spytek mieszkał tutaj do śmierci 1568 i na jego dworze chętnie ba wił Mikołaj Rej z Nagłowic, a nawet tutaj wygotował pismo p. t. Ku zacnym a sła wnym Polakom napomnieniu Gdy na tym Spytku wygasła linia Jordanów, przechodziły M. prawem spadku na krewnycli, mianowicie Taszyckich i Tarłów. Już na początku bieżą cego wieku M. były w posiadaniu Konopków, którzy je i teraz dziedziczą. M. graniczą na płn. z Chorowicami i Gajem, na wsch. z Kona rami, na płd. z Włosaniem i lasem Bronaczową, na wsch. z Kuleczowem. Oprócz wymie nionych w tekscie, są jeszcze wzmianki o M. w Morawskiego Sądeczczyźnie 1, 114 i 122 i artykuł w Siarczyńskiego Dykcyonarzu geogr. Galicyi rkp. Bibl. Ossol. 1835. Monogra fią M. wydał Józef Konopka Wieś Mogilany, Kraków 1885, z mapą. Mac. Mogili dok. , pewnie Mogiły, miejscowość pod Kamieniem w pow. złotowskim, dziś już nie istnieje ob. Perlbach P. U. B. , str. 232 234, w dok. z r. 1275. Kś. Fr. Mogilna, rz. , dopływ Dzierzbi w pow. kolneńskim. Mogilna, attyn. dóbr Dobroń w pow. łaskim. Mogilna 1. rzka w pow. mozyrskim, bierze początek w okolicy zaśc. ZimowaBuda, płynie w kierunku płd. .zach. , z lewej str. zaj sila się rzką Wilczy Czerew, z prawej str. rzką Zagoliczną i przeciąwszy drogę wiodącą z Ostrożanki do Bujniewicz, poczyna się zwać Mołodaja ob. . 2. M. , ob. Mohilna. A. Jel. Mogilnia, wś, pow. kobryński, na płd. zachód od Janowa. Mogilnica 1. wś i folw. , pow. chełmski, gm. Siedliszcze, par. Pawłów, odl. 21 w. od Chełmna a 5 w. od linii dr. żel. nadwiślań, W 1827 r. 56 dm. , 265 mk. Jest tu cerkiew par. dla ludności rusińskiej, szkoła począt. , gorzelnia, młyn wodny i pokłady kamienia wapiennego. Folw. M. z wsią M. i Dobromyśl rozl. mr. 2357 gr. or. i ogr. mr. 1056, łąk mr. 473, past. mr. 98, lasu mr. 576, nieuż. i place mr. 154; bud. z drz. 31. Wś M. os. 50, z gr. mr. 1173; wś Dobromyśl os. 19, z gr. mr. 319. 2. M. al. Mogielnica, wś, pow. sokołowski, gm. Korczew, par. Skrzeszew, w dolinie rz. Bugu, odl. 4 w. od Drohiczyna. Ma 20 dm. , 136 mk. , 327 mr. ziemi. W 1827 r. było tu 14 dm. , 88 mk. Położenie faliste, gleba żytnia. Kurhany, grodzisko, groby kamienne. Osada starożytna i za Jadźwingów prawdopodobnie warownia. 3. M. al. Mogielnica, wś pow. augustowski, gm. Dębowo, par. Janiny, odl. 22 w. od Augustowa. Leży na piaszczystej wyniosłości, górującej nad błotami rz. Biebrzy; ma 54 dm. , 505 mk. , 1305 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 42 dm. , 254 mk. Wchodziła w skład dóbr Łabno. Br. Ch. T. Ł Mogilnica 1. wś, pow. słonimski, po lewej stronie rz. Szczary. 2. M. , folw. nad rz. Droczyłówką, w płd. zach. str. pow. nowo gródzkiego, o 1 milę na płd. od Nowogródka, w 2 okr. polic. horodyszczańskim, w miejsco wości pięknej, dość lesistej, 84 mr. gleby wy bornej; od 1869 r. w nagrodę dany urzędniko wi Michajłowskiemu. A. Jel Mogilnica, kilka chat w pow. rzeszowskim, leżących na praw. brz. potoku t. n. , na 250 m. npm. , w stronie zach. od Boguchwały lub Pietraszówki, po wschodniej stronie gościńca z Rzeszowa do Strzyżowa. Na płd. są oddzie lone małem wzniesieniem od Lutoryża, na płn. rolami od Niechobrza i Racławówki, od zach. zaś są zasłonięte dużym lasem, zwanym Boguochwalski las, pokrywającym wzgórza, z któ rych najwyższo Niechobrz 391 m. i Babia gó ra 363 m. Mac Mogilnica al. Mogielnica, dział górski i szczyt w Beskidach rabczańskodunajeckich. Dział ten ciągnie się od Mszany Dolnej aż do Przyszowej, na przestrzeni 3 1 2 mil i legł na płn. od Gorców. Rzeka Łososina przerzyna go i oddziela właściwą M. od działów dalej na płn. rozłożonych, przedewszystkiem od działu Śnieżnicy. Wzniesienie M. 1171 m. , Śnieżnicy 1006 m. Inne szczyty uwagi godne w tym dziale są Lubogoszcz 967 m. , Kobylica 924 m. , Łopień 951 m. , dalej na wschodzie Modyń 1032 m. i Jaworz 921 m. Dział szczytu Mogilnicy legł między dolinami Łososiny od zach. , Kamienicy od płd. , a pot. Mogilnica od wsch. Potok płynący przez wś Chyżówki od dziela M. od grupy Łepienia, rozłożonej dalej na płn. Leży pod 37 57 wsch. dłg. g. F. , a 49 39 15 płn. sz. g. Stoki lesiste. Śródle śne polany. Br. G Mogilnica 1. pot. górski, wypływa z pod Mogilnicy, z południowej jej pochyłości; płynie wprost na płd. i tworzy granicę między Półrzyczkami a Słopnicami Królewskimi pow. limanowski. Długość biegu 3 1 2 kil. Zlewa swe wody do Kamienicy z praw. brz. 2. M. , pot. górski, wytryska w dziale Mogielnicy, w obrębie gm. Słopnic Królewskich, w pow. limanowskim; płynie górską doliną na płn. i płn. wschód i po 7 kil. zlewa swe wody do pot. Słopnickiego, dopływu Łososiny. Zródła Mogilnica Mogilnia Mogilna Mogilany Mogili Mogilnica leżą 800 m. npm. , ujście 479 m. npm. Zabiera liczne strugi górskie. 3. M. al. Mogielnica, pot. , powstaje ze źródeł leśnych w obrębie gm. Niechobrza, w pow. rzeszowskim; płynie łącz kami niechoberskimi na wschód, tworzy na niewielkiej przestrzeni granicę między Niechobrzem a Lutoryszem, w końcu przerzyna obszar Boguchwały i na wschodnim krańcu tejże wsi zlewa swe wody do Wisłoka. Dłu gość biegu 7 kil. Br. G. Mogilnica al. Mogielnica, wś, pow. trębowelski, graniczy na wsch. ze Słobódką janowską. Zniesieniem i Budzanowem, na południe z Wierzbowcem. i Laskowcami, na zach. z Mateuszówką i Romanówka. Przez środek wsi przepływa potoczek Ryczka zwany, mający swe źródła w stepach strusowskich, na gruntach należących do gmin Brykula Stara i Chmielówka. Ta ostatnia wieś nazywała się dawniej Wieniawka, gdy jednak 21 lipca 1809 r. korpus austryaków pod komendą generała Pikinga zostający, poddał się wojsku polskiemu, dowodzonemu przez podpułkownika Strzyżowskiego, rząd austryacki, chcąc zatrzeć pamięć tego faktu, w r. 1815 zmienił nazwisko wsi Wieniawka na Chmielówkę. Potok powyższy przepływa przez Romanowkę i Mogilnicę i dalej płynie granicą lasów mogilnickich i budzanowskich i pod przysiołkiem Zniesienie wpada do Seretu. M. jestto wieś podolska, stepowa, rozłożona w jarze, śród wyżyny od 127, 7 do 183, 6 metr. . Sama osada, schowana w parowie nad potokiem, ciągnie się długim pasmem od wsch. ku zach. , na płn. ku Trębowli i Strusowowi, na zach. ku strusowskim stepom i rozsypanym na nich wsiom Bernadówka, Słobódka Struska, Tiutków, Darachów, Ostrowczyk, Brykula Nowa i Stara, Chmielówka, Dobropole, Kulczyce i Mateuszówka. Ku rzekom Seret i Strypa, na płd. zach. ku Buczaczowi i na płd. ku Dniestrowi roztacza się nieprzejrzany okiem widok szerokich pól, pooranych w parowy i niezbyt wysokie podłużne pagórki. Gdzie niegdzie sterczy przy drodze krzyż kamienny z czerwonej Płyty piaskowca z gruba wyciosany, a na nim Matka Boska z dzieciątkiem lub św. Mikołaj jaskrawymi farbami wymalowany. Na polach wznoszą się mogiły, kryjące w. swem łonie kości dawnych obrońców tej ziemi lub jej najezdzców. Od wsch. i płn. czerni się pas lasów nad brzegiem Seretu, a na płn. o 10 kil. od M. , nad stromym brzegiem Seretu widać malownicze ruiny pobazyliańskiego monasteru w Podgórzanach. Przestrzeń dwor. gr. or. 2684, ląk i ogr. 119, past. 72, lasu 470; włośc. gr. or. 4035, łąk i ogr. 436, past. 24, lasu 16 kw. m. Gleba dobra podolska. Ludn. rzym. kat. 418, gr. kat. 1370, cerkiew mur. pod wezw. św. Michała, w filii Mogilnica Stara 1129, cerkiew pod wezw. św. Trójcy, w filii Romanówka 1304, cerkiew pod wezw. św. Krzyża mur. , razem 3893 jedna z najlepszych parafii, proboszcz ma 300 mr. roli i dochody, które ze względu na liczbę i zamożność parafian kilka tysięcy zł. w. a. rocznie wynoszą; przy filii w M. Starej jest wikary. Dek. trębowelski, dyec. lwow. Rzym. katol. parafia w miejscu, fundowana w r. 1851, systemizowana w r. 1858, erygował ją i zaopatrzył Józef hr. Starzeński, były właściciel tych dóbr, który swoim kosztem wymurował kościół pod wezw. św. Józefa. Do parafii przyłączono 8 miejscowości Brykula Nowa o 9 kil. z 55, Brykula Stara o 8 kil. z 232 zaśc. szlach. , Chmielówka o 7 kil. z 46, Józefowka o 5 kil. z 13, Kulczyce o 4 kil. z 90, Mateuszówka o 6 kil. z 89, Romanówka o 1 kil. z 252, Worcelówka o 8 kil. z 18 rzym. kat. ; ogólna liczba chrześcian 1213, izrael. 375. Wieś dzieli się na 2 części M. Nowe i M. Stare, obydwie łączą się bezpośrednio ze sobą i stanowią jedną gminę polityczną i katastralną. Do majątku tego należała także Romanówka, otrzymał ją w spadku po ojcu Leopold hr. Starzeński, znany jako autor kilku dzieł dramatycznych, który ją odprzedał Michałowi Bogdanowiczowi, właścicielowi pobliskiego Kossowa. Sąd pow. Budzanów, notar. Trębowla, urząd poczt. Chmielówka; 2 szkoły etatowe, jedna w M. Starej, druga w M. Nowej, każda o 1 nauczycielu, należą, do rady szkol. okr, w Trębowli. Są tu kamieniołomy czerwonego piaskowca, z których wyrabiają płyty na chodniki, oraz schody, toczydła i bruski do ostrzenia kos, które przez Podwołoczyska idą do Odessy, a ztamtąd na daleki wschód do Persyi i Chin. Jest także mały młynek wodny na potoku, była gorzelnia, obecnie rozebrana. Przez M. przechodził dawniej gościniec z Trębowli do Buczacza i teraz jeszcze w czasie suchej pory roku uczęszczany. Jest tu stadnina koni wschodniego pochodzenia, troskliwie przez właściciela pielęgnowana, w lesie i na polach liczna zwierzyna, szczególniej zające, sarny i lisy, oraz na polach dropie, które się w zbożach na rozległych tutejszych łanach wywodzą i od śniegu do śniegu pasą. Ogród piękny i starannie utrzymany, przez który prowadzi do mieszkalnego domu ulica z odwiecznych lip, a na dole nad strumieniem rosną olbrzymich rozmiarów nadwiślańskie topole. Na polach są liczne mogiły i wyorują tu często starą broń i zbroje, przechowane w pry watnem muzeum właściciela M. , który ma bardzo piękną kolekcyę numizmatów, jako też starych dokumentów, książek i pamiątek narodowych. W M. między włościanami jest wiele rodzin szlacheckich. Ludność tutejsza czuje potrzebę oświaty, posyła chętnie dzie Mogilnica Mogilnica ci do szkółek, a niektórzy majętniejsi i do szkół średnich. Moglickie Starostwo niegrodowe, w ziemi halickiej, pow. trębowolskim, podług spisów podskarbińskich z r. 1771 składało się ze wsi M. , Romanówka i Chmielówka z przy ległościami, które posiadał wówczas Michał Skrzetuski, opłacając z nich kwarty złp. 4102 gr. 3. Po zajęciu tego sstwa przez rząd au stryacki, sprzedane zostało Maciejowi Starzeńskiemu w d. 5 lipca 1776 r. za złotych reńskich 79400. B. R. Mogilnica, rzeczka w pow. kościańskim, wpada do Obry z praw. brzegu pod wsią Wielkie Łęki. Monilnickie brzeziny, pow. chełmski, ob. Brzeziny 10. Mogilno 1. kol. i os. leś. , pow. łaski, gm. Wymysłów, par. Dobroń. Leży na lewo od drogi bitej z Pabianic do Łasku. Kol. ma 58 dm. , 512 mk. , 1247 mr. 507 mr. roli; os. leś. rząd. 15 mr. W 1827 r. wś rząd. , 35 dm. , 249 mk. 2. M. , kol. , pow. sieradzki, gm. Dzierzązna Wielka, par. Rossoszyca, odl. od Sie radza w. 16; dm. 61, mk. 218. Br, Ch. Mogilno al. Mohylnaj wś nad bezim. strugą, pow. piński, w 3 okr. polic, płotnickim, gm. Płotnica, przy drodze ze wsi Dubieńca, przez zaśc. Jastrebla do osady karczemnej nad brz. Prypeci, zwanej Hajdamaszka, kędy zawijają flisacy; 7 osad, 27 mk. ; odludne, zapadł Po lesie; kurhany przedhistoryczne. Własność Kieniewicza. A. Jel, Mogilno al. Mohilno, dobra nad rz. Niewiedranką i jez. M. , pow. siebieski, o 43 w. od Siebieża, w 2 okr. polic, w 4 okr. sąd. newelski, dawne dziedzictwo Ogińskich, dziś własność Franciszka Mohla. Ziemi dworskiej wraz z folw. Łoin, Szewin i Nowołganowo 2515 dzies. Zarząd gminy mogilańskiej, z 1649 dusz złożonej, mieści się we wsi Hrebło. M. K. Mogilno, Mokilno, wś, pow. owrucki, na lewym brzegu rzeki Uż, do której wpada tu potok płynący od wsi Dawydki, na szosie z Żytomierza do Owrucza, o 8 w. od Iskorościa. We wsi znajduje się staw, który formuje rz. Uż na granicy z pow. żytomierskim. Składową część gruntu stanowi szary i czerwony granit, z których pierwszy przechodzi do pow. żytomierskiego pod mczko Uszomierz Była tu st. poczt. , dziś zniesiona. A. L. Br. Mogilno, wś, pow. grzybowski. Mieści się na odosobnionej górze, 450 m. npm. Górę tę prawdopodobnie oderwały wody od pasma Rosochatki. M. odl. o 13, 1 kil. od Grybowa, leży w górskiej, lesistej okolicy, nieprzystępnej dla braku gościńców. Parafia rzym. kat. i kopalnie nafty. O formacyi geologicznej tutejszej góry pisze Kosmos 1882 r. , str. 369 do 371. Wschodnie stoki góry, z której płynie potok Łubinka, mają u spodu warstwy ropianieckie pokryte czerwonemi iłami. Są to podkłady górnoropianłeckie, o ile można wnioskować ze skał widocznych, mianowicie z płytowych, szarych, mikowych piaskowców i ciemnych łupków. Słabo rozwinięte czerwone iły stanowią nieznaczną pokrywę. W samej górze znajdują się pasma menilitowe. W tem miejscu znajdują się dwa szyby. Południowy stok eoceniczny jest bardzo malowniczy. Równolegle z drogą ku Nowemu Sączowi pojawiają się piaskowce i łupki eoceńskie, wyglądające w świeżym przełomie sinawo a zwietrzałe żółtobrunatno manganowe. Szczyt góry zdaje się być zbudowanym z warstw młodszych od eooenu, albowiem w kamieniołomie odsłoniętym w pobliżu dworu są piaskowce gruboziarniste, obfite w wapno żółte, zawierające okruchy muszel. Na północnym stoku góry, ku Świegocinowi, są znowu warstwy menilitowe, t. j. czekoladowe lub ciemne łupki z resztkami rybiemi. Walter i dr. Dunikowski sądzą, że górnictwo naftowe w tem miejscu na północnym stoku góry, gdzie się znajduje kilka szybów w warstwach menilitowych, niema przyszłości, to też te szyby pogłębiają się nieustannie. Gleba nieurodzajna, to bowiem powtarza się we wszystkich miejscach, gdzie się pojawia ropa. Duże lasy pokrywające górę Czarną 715 m. wysokości, ciągną się na płd. od M. Wieś ma 526 mk. rzym. kat. , z których 38 na obszarze większej pos. Feliksa Głębockiego i Stanisława Wyszkowskiego, mającym 395 mr. ornej roli, 20 mr. łąk i ogr. , 59 mr. past. i 204 mr. lasu; pos. mniej. ma 393 mr. roli, 46 mr łąk i ogr. , 59 mr. past. i 9 mr. lasu. Kościół. parafialny drewniany, nieznanej erekcyi, istniał jednak już w XV w. za Długosza Lib. Benef. II, 304 i wówczas obejmował wsie parafialne Koniuszową, , Tyluszową, Smylno, Komorowice, Długą Łąkę i Podegrodzie. Tytuł ś. Marcina pozostał dotychczas, ale parafia ma teraz tylko dwie wsie Koniuszową i Posadową. Należy do dyec. tarnowskiej, dek. bobowskiego. Ogólna liczba parafian dochodzi do 1300 i 11 izrael. M. istniało już na początku XIII w. , wspomina je nadanie Gryfiny z r. 1229, czyniącej darowiznę 100 łanów frankońskich na rzecz Jana Bogusza Bożego, mieszczanina z Kamienicy, t. j. Nowego Sącza, który na swym placu wybudował w rodzinnym mieście klasztor Morawski, Sądecz. I, 189. W XV w. należało M. do Pieniążków, a w połowie XVI w. spółdziedzic tej wsi Adam Rożen, jako opiekun sierot zmarłego brata Piotra Bruśnika nie płacił do kościoła bruśnickiego dziesięcin i za to popadł w klątwę kościelną Morawski, Sądecz. II, 406. W 1552 r. był proboszczem Jakób Rożen, prawdopodobnie człowiek świecki, gdyż obok niego jest wy Mogilno Monilnickie brzeziny Mogilnica mieniony drugi pleban ks. Jakób Kiwek. M. graniczy na płn. z Trzycierzem i Świegocinem, na wsch. z Posadową na zach. z Koniuszową, a na płd. przez lasy z Mszalnicą. Mac, Mogilno, miasto powiatowe departamentu bydgoskiego. Leży pod 52 4 szer. płn. i pod 35 37 dłg. wsch. od Ferro, na grupie wzgórzy, nad jeziorem i rzeczką Żabienką, wpadającą do Małej Noteci. Odl. 80 kil. od Poznania a 30 kil. od Gniezna. Zo wschodu otaczają je łąki torfowe, z płd. i zach. wielkie, głębokie jezioro. W r. 1871 było w M. 138 dm. , 2023 mk. , 618 ew. , 1218 kat. , 187 żyd. W r. 1875 było 2100 mk. , wr. 1881 zaś 2464 mk. , 727 ew. , 1523 kat. i 199 żydów; większa połowa, przeszło 1400, stanowią polacy. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem i handlem. M. jest siedzibą landrata, komisarza obwodowego, urzędu katastrowego, urzędu celnego, poborcy powiat. , budowniczego pow. , fizyka pow. , chirurga powiat. , weterynarza pow. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Gnieźnie. Kościół katolicki parafialny należy do dekanatu żnińskiego. Parafia ma 3811 dusz. Kościół protestancki paraf. należy do dyecezyi inowrocławskiej. Synagoga. Szkoła rektorska i elementarna kilkoklasowa. W 1871 r, 495 analf. Fabryka mączki, olejarnia, bank ludowy czyli kasa pożyczkowa, licząca kilkuset członków. Towarz. rolnicze polskie mające 54 członków. Urząd pocztowy trzeciej klasy, staya telegraficzna, poczthalterya, poczta osobowa do Strzelna, poczta listowa do Dąbrowy, do Wylasowa i do Gębie. Stacya kol. żel, poznańskobydgoskiej, st. telegr. druga na dworcu kolei żelaznej. Gościniec przez Dąbrowę do Barcina, z dworca do Gębie, do Kwieciszewa. M. należy do rzędu starożytnych osad, przedhistorycznych zapewne, na obszarze Wielkopolski. Nadjeziorne położenie na wzgórzach panujących nad torfiastymi łąkami stwierdza to przypuszczenie. W XI w. musiała być tu już dość ludna osada, kiedy jednocześnie prawie powstają tu aż trzy kościoły. Około 1060 r. król Bolesław Śmiały zakłada tu klasztor benedyktynów z kościołem św. Jana Ewangielisty i sprowadza zakonników z Tyńca. Wprawdzie przywilej fundacyjny, ogłoszony w Kod. Dypl. Wielkopolskim, przedstawia pewne sprzeczności, dla których Helzel odnosił go do 1155 r. , niemniej jednak treść jego jest wiarogodną. Otóż z podanych szczegółów, stwierdzonych i przez akta konsystorskie, pokazuje się, że w XII w. istniał tu kościół paraf. ś. Jakóba, wzniesiony przez komesa Zbiluta, i drugi ś. Klemensa, przez rycerza Dobrogosta zbudowany, wprost klasztoru na przeciwległym brzegu jeziora. Oba te kościo; ły były drewniane, klasztorny zaś wzniesie1 ny był z łupanego kamienia polnego, w stylu romańskim por. Spraw, komisyi do historyi sztuki w Polsce. Łuszczkiewicza Władysława Granitowe koście w Kruszwicy, Kośoielcu i Mogilnie, str. 58 i 59. W 1230 r. Władysław Odoniecz w czasie wojny domowej z ks. wielkopolskim złupił klasztor w M. Władysław Jagiełło przywilejem z 1398 r. nadał osadzie prawo miejskie, niemieckie, targi, jarmarki, uwolnił mieszczan z pod juryzdykcyi kasztelanów i starostów. W 1419 r. arcyb. gnieźn. Mikołaj Trąba za zezwoleniem papieża Marcina V przyłączył kościół parafialny do klasztoru i włożył obowiązki proboszczów na zakonników. Andrzej, opat trzemeszeński, dokonał akta inkorporacyi w 1420 r. Chodziło tu zapewne o zwiększenie uposażenia klasztoru dochodami z probostwa. W XVI w. opaci klasztoru wznieśli na miejscu starego drewnianego murowany kościół parafialny, w stylu ostrołukowym, bez wieży, dotąd istniejący; konsekracya odbyła się w 1592 r. Stary klasztorny kościół ulegał także licznym przeróbkom, które zatarły pierwotne cechy romańskiego stylu. Ostatnie przebudowanie nastąpiło w XVII w. W 1867 r. kościół pokla sztorny obrócono na parafialny a parafialny został świątynią pomocniczą. Miasto samo nie odgrywało w dziejach żadnej roli i nie rozwinęło się pomyślnie. Na początku obecnego stulecia było nędzną mieściną. W 1811 r. było tu 67 dm. i 583 mk W 1831 r. l04dm. , 1110 mk. 336 ewang. i 63 żydów. W 1837 r. ludność wzroda do 1363 mk. Powiat mogilnicki zajmuje część południowowschodnią departamentu bydgoskiego, pomiędzy 52 28 a 52 51 szerokości płn. i pomiędzy 35 15 a 35 50 długości wsch. od Ferro. Graniczy na płn. z pow. wągrowieckim, szubińskim i inowrocławskim, na wschód także z inowrocławskim, na płd. z pow. konińskim gub. kaliskiej i z pow. gnieźnieńskim, a na wsch. wreszcie z pow. gnieźnieńskim i wągrowieckim. Największa rozległość powiatu z północy na południe przez Mogilno wynosi 40 kil. , najdłuższa linia ze wschodu na zachód przez Mogilno także czyni tylko 32 kil. Powiat ma obszaru 16, 97 mil kw. , czyli 934 kil. kw. Obszar cały stanowi płaszczyznę, z niewielkimi wzgórzami w okolicy Czewajewa, około miast Trzemeszna, Kwieciszewa i Wylatowa i około wsi Płaczkowa, Szydłowa i Trzemżalu. Gleba dość urodzajna. Większą część obszaru zajmują pola orne, stanowiące około 70 łąki 6, 8. pastw. 4, 6 a lasy 10, 8 Co do liczby bydła pow. posiada owiec więcej nad przecięciową liczbę w całem państwie pruskiem, liczba koni nie dochodzi ilości przecięciowej, a mniej jeszcze jest bydła rogatego. Rzeki znaczniejsze 1 No teć, która wypłynąwszy z pow. inowrocławskiego przez dwie mile mniej wiecej około Pakości tworzy granicę pomiędzy pow. M. a inowrodawskim. 2 Wełna płynie na granicy zach. powiatu i oddziela go od pow. gnieźnieńskie go. Wypływa z kilku małych jeziór na wsch. od Gniezna, pod Jeziorzanami dochodzi do granicy powiatu i dąży przez jeziora rogowskie ku północy. 3 Mata Noteć, dopływ Noteci po lewej, ma źródło pomiędzy Powidzem a Witkowem na wschód od Skorzęcina w jeziorze skorzęcińskim, płynie dalej w kierunku półn. do jez. łosośnickiego, a następnie do jeziora Trląg, położonego na granicy wsch. powiatu, na długość 15 kil. ; w tem jeziorze łączy się z Notecią pod wsią Kołudą. Pod Pakością Noteć wypływa z jeziora i opuszcza niedaleko ztąd obszar powiatu. 4 Żabienka płynie przez jeziora mogilnickie i domanińskie i pod Kwieciszewem wpada do Małej Noteci. Jeziór i stawów w powiecie jest przeszło 100. Większe jeziora są Pod Izdebnem, Rogowem, Ziołem, Lubieczem, Kruchowem, Wieńcem, Wiecanowem, Trzemesznem, Ostrowitem, Mogilnem, Szydłowem, Łosośnikami, Orchowem, . Górą i Trlągiem. Mieszkańców powiat liczył w 1881 r. 48346 11161 ew. , 35921 kat. i 1149 żydów; ludności polskiej jest blisko 35000; na kilometr kwadratowy przypada 52 mk. Powiat M. należy do mniej zaludnionych w w. księstwie Poznańskiem. W r. 1875 było 44725 mk. , z których 10995 przypadało na miasta. Wr. 1871 było 46133 mk. ; w miastach samych 10580 mk. Gmin miejskich jest 6. 1 Gębice, 2 Kwieciszewo, 3 Mogilno, 4 Pakość, 5 Rogowo, 6 Trzemeszno. Gmin wiejskich jest 158, gmin dominialnych 71 i 355 miejscowości; domów mieszkalnych 3997. Ludność w r. 1871 dzieliła się na 22571 mężczyzn, 23562 kobiet, 11111 ew. , 33765 kat. , 1257 żydów. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest rolnictwo, obrabianie drzewa, chów bydła i po miastach handel. Powiat podzielony jest na 5 obwodów czyli komisaryatów. Komisarze obwodowi mają siedziby 1 w Mogilnie, 2 w Pakości, 3 w Trzemesznie, 4 w Gębicach, 5 w Rogowie. Przed organizacyą sądową w Trzemesznie był sąd powiatowy kolegialny; obecnie znajdują się sądy okręgowe w Trzemesznie i w Mogilnie, należące do sądu ziemiańskiego w Gnieźnie. Parafii katolickich powiat ma 22 a w dekanacie rogowskim 1 Rogowo, 2 Lubcz czyli Lubiecz, 3 Niestronno, 4 Palędzie, 5 Ryszewko, 6 Izdebno b w dekanacie żnińskim; 7 Gębice, 8 Kwieciszewo, 9 Mogilno, 10 Pakość, 11 Wytasowo, 12 Parciu, 13 Strzelic, 14 Szczepanowo, 15 Trląg; c w dekanacie gnieźnieńskim ś. Michała; 16 Duszno, 17 Kamieniec, 18 Kruchowo, 19 Linowiec, 20 Orchowo, 21 Strzyżewo, 22 Trzemeszno. W pierwszej połowie wieku b. były jeszcze parafie 1 Dębowo, 2 Gościerzyn, 3 Ladki i 4 Szydłowo, i kościoły filialne 1 szpitalny w Szydłowie, 2 ś. Klemensa w Mogilnie. Parafii protestanckich jest 6 a w dyecyzyi gnieźnieńskiej 1 Trzemeszno; b w dyecezyi inowrocławskiej 2 Józefowo pod Mogilnem 3 Kwieciszewo, 4 Mogilno, 5 Pakość, 6 Dąbrowo. Szkół wyższych w powiecie nie ma. W Trzemesznie tylko pozostało ze zniesionego w r. 1864 gimnazyum filologicznego progimnazy um z. czterema klasami niższemi. Zresztą w miastach mniejszych są tylko szkoły elementarne jedna rektorska, będąca pod nadzorem inspektora powiatowego, którego siedzibą jest Trzemeszno. Progimnazyum trzemeszańskie pozostaje pod kontrolą rady szkolnej poznańskiej. Analfabatów było w r. 1871 16530. Powiat obejmuje 365902 mr. ; z tego na większą własność przypada 162267, wliczając w to 32829 mr. królewszczyzn. Od r. 1848 z rąk polskich wyszło 46749 mr. ; pozostaje jeszcze własności polskich 51415 mr. Młyny są młyn wodny i parowy w Kawce; młyny w Podgaju, w Wylatowie, w Zielinie, w Goryszewie, w Słowikowie, w Wieńcu Winietz, w Trzemeszenie; młyn i piła w Leszniku. Gorzelnie w Dzierzążnie, w Kruchowie, w Szydłowie, w Skubarczewie, w Orchowie, w Słaboszewie, w Wszedzynie, w Woli Czewujewskiej, w Rogówku, w Procyniu, w Wiewórczynie. Browary mają Trzemeszno, Pakość, Wylatowo. Cukrownia jest pod Pakością w Przyjezierzu czyli Jankowie. Fabryka parowa mączki w Mogilnie, fabryka mączki z ziemniaków w Kawie, olejarnia w Mogilnie. Urząd pocztowy II klasy ze stacyą telegraficzną jest w Trzemesznie. Urzędy pocztowe III klasy są w Mogilnie ze stacyą telegraficzną, w Pakości także ze st. tel. , w Rogowie; agentury pocztowe w Dąbrowie, w Gębicach, w Gościerzynie, w Jankowie czyli Przyjezierzu, w Kwieciszewie, w Orchowie i w Wylatowie. Powiat posiada następujące gościńce 1 gościniec poznańskotoruński, dawniej królewski, teraz prowinoyonalny, prowadzi z Gniezna przez Trzemeszno i Wylatowo do Kwieciszewa i dalej do Strzelna; w powiecie ma 29 kil. długości; 2 z Wylatowa przez Mogilno, Dąbrowo i Szczepanowo do Barcina; 28 kil. w pow. ; 3 z Barcina przez Pakość do Inowrocławia; 6 kil. w pow. ; 4 z dworca mogilnickiego do Gębie, 8, 4 kil. ; 5 z dworca trzemeszeńskiego do Słowikowa, 11, 4 kil. dług. ; 6 z Gąsawy przez Rogowo do Gniezna, 17, 1 kil. długości. Kolej żelazna poznańskotoruńsko bydgoska przerzyna powiat ze stacyami w Trzemesznie i w Mogilnie; w części północnej powiatu nadto jest drugorzędna ko Mogilno Mogilonka lej z Pakości do Przyjezierza czyli Jankowa. Główną komunikacyą wodną jest Noteć. Największa część powiatu mogilnickiego należała do dawnego województwa gnieźnieńskiego z wszystkiemi miastami, około 15 kil. kw. ; część nierównie mniejsza, na południe od Trzemeszna i Gębic, objęta była przez województwo brzeskokujawskie, i cząsteczka około Pakości, na prawym brzegu Noteci, należała do województwa inowrocławskiego ze wsiami Rybitwy i Widowieś. Ludność ogólna pow, wynosiła w 1831 r. 26655mk. , t. j. na milę kwadratową przypadało 1483 głów; miejska czyniła 5679, wiejska 20976; katolicka 19074, ewangelicka 6729, żydowska 852; domów miejskich było 685, wiejskich 2629, w ogóle 3314. W r. 1837 było 30823 mk. , t. j. na milę kw. 1715, miejska ludność czyniła 6407 mk. , wiejska 24416. Pod względem archeologicznym zbadano w powiecie Trzemeszno, gdzie oznaczono grodzisko, Kruchowo i Orchowo, w których to miejscowościach rozkopano cmentarzyska pogańskie, skąd wydobyto urny i ciekawe przedmioty starożytnicze. M, St. i Br. Ch. Mogilno, wybudowanie, pow. niborski, st. p. Nibork. Mogilnowe Jeziorzany, wś, pow. mogilnicki, ob. Jeziorzany. Mogilonka, ob. Mogilanka. Mogiła, rus. mohiła al. mohyła, starosłow. mogiła od sanskryckiego pierwiastku mah, znaczącego rosnąć erescere, jestto nasyp ziemny stożkowatego przeważnie kształtu, wznoszony w przedhistoryczaej epoce plemion słowiańskich dla upamiętnienia miejsca, w którym zostały złożone zwłoki wodza, znakomitego wojownika, w ogóle zasłużonego męża. Sypanie mogił pamiątkowych jest właśeiwe wszystkim niemal ludom w epoce przedhistorycznej, tym mianowicie, które albo nieposiadały materyałów pozwalających wznosić groby i grobowce ułożone z kamieni lub wykute w skałach albo też nie umiały obrabiać posiadanego materyału i nieznały techniki budowlanej. Niektóre ludy rozwinęły tak wysoko sztukę wznoszenia nasypowych pomników, iż, jak o tem świadczą odnalezione w Ameryce wspaniałe roboty ziemne, odtwarzające swymi kształtami w olbrzymich rozmiarach zarysy postaci zwierzęcych lub fantazyjne kombinacye linijne, zabytki te mogą. być przeciwstawiane piramidom kamiennym. Na obszarze ziem słowiańskich nasypy ziemne najliczniej występują tam, gdzie nie sięga obszar głazów narzutowych, a mianowicie na ziemiach Rusi. Na obszarach zachodniej Słowiańszczyzny przeważają grodziska, nasypy obronne, we wschodniej zaś mogiły, nasypy pamiątkowe lub strażnice stepowe, służące zarówno do obserwowania zbliżających się najeźdźców jak i do oryentowania się podróżnikom, a może i za kopce graniczne dla całych prowincyi. Nazwa kurhany odnosi sie. zapewne do zwyczajnych grobów na obszarze Rusi litewskiej, podczas gdy mogiły stanowiły wyjątkowe grobowce i wyróżniały się od nasypów ziemnych, pokrywających groby kamienne i miejsce pochowania zwykłych umarłych, swą wysokością i rozmiarami. Ilość pracy ludzkiej wyłożonej na dokonanie nasypu była wyrazem albo żalu i czci dla zmarłych albo też świadectwem jego potęgi i zomożności. Mogiła Wandy pod Krakowem ma 33 metr. wysokości i do 1300 sążni kubicznych objętości. Mogiła Igora w pow. owruekim, nad rz. Uszą, na obszarze wsi Niemirowki, rozkopana w 1849 r. , miała 20 łokci wysokości a do 70 łokci średnicy u podstawy. Znalezione w niej przelmioty pozwalają wnosić, iż sypano tę mogiłę aa miejscu do konanego całopalenia i obrządków mu towarzyszą cych. Mogiła Perepiatychy pod Chwastowem ma 5 sążni wysokości i do 50 sążni obwodu u podstawy. Systematyczne poszukiwanie archeologiczne mogłyby jedynie rozstrzygnąć kwestyę pochodzenia i znacze nia rozlicznych pomników ziemnych spotykanych na obszarach Słowiańszczyzny. Dotychczasowe cząstko we, przypadkowe rozkopywania niedostarczyły je szcze dostatecznej liczby danych do oparcia na nich pewnych wniosków. Jedna tylko prowincya a mia nowicie Prusy zachodnie, została specyalnie opraco waną pod tyra względem przez ciodfryda Ossowskie go We wzorowej mapie i dołączonych do niej obja śnieniach Mapa ajcheol. Prus Zachodnich z tek stem objaśniającym, Kraków 1881. Bogate w kur hany i horo lyszcza obszary Mińszczyzny dawnej Ru si litewskiej badali Eustachy i Konstanty Tyszkie wicz i Kirkor a obecnie zajmuje się tymi okolicami Henryk Tatur. Mogiły Ukrainy opisywali Funduklej po ross. oraz M. Grabowski popolsku. Jedyną pró bą ujęcia w systematyczną całość rezultatów poszu kiwań archeologieznych na obszarze całej Słowiańszezyzny jest dzieło J. Kraszewskiego Sztuka u Sło wian a szczególnie w Polsce i Litwie przedchrześciań. Wilno 1860 r. . Br. Ch. Mogiła, wś, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Imielno. W 1827 r. 4 dm. , 20 mk. Wchodziła w skład dóbr Lścin. MogiłaGromowa, osada, pow. ihumeński, własność włościanina Pokłońskiego; wraz z folw. Huta ma 5 wł. 10 mr. obszaru. A. Jel. MogilaMendoga, kurhan na przedm. miasta Pińska zwanym Leszcz ob. . Mogiła Saur, uroczysko pod mkiem Medwin ob. . Mogiła, karczma koło wsi cerkiewnej Koszew, pow. łucki, ob. Pam. kij. Arch. Kom. , t. III, cz, 2, 136. Mogiła, po łac. Clura Tumba, wś z opactwem cystersów i mogiłą Wandy, w pow. krakowskim, leży u ujścia Dłubni do Wisły, w szerokiej, gubiącej się w widnokręgu dolinie Wisły, 209 m. npm. Przez wś prowadzi gościniec z Krakowa 10, 4 kil. do granicy królestwa polskiego, poprowadzony lewym brzegiem Wisły. Dłubnia, płynąca tutaj dwoma korytami suchem i roboczem, ma gdzieniegdzie głębsze łożysko i obraca dwa młyny klasztorne. Wzdłuż drogi od Krakowa mieszczą się naprzód obszerne zabudowania klasztorne, otoczone murem, obejmującym także ogrody warzywne, sady, budowle gospodarcze i młyny, dalej drewniany paraf. kościół, za nim zaś wzdłuż drogi drewniane chaty włościan z dużemi oknami, z wierzchu tynkowane i bielone a pokryte słomą. Obok chat znajdują się z chróstu grodzone stodoły i stajnie. Obejścia wiejskie są ogrodzone płotami wierzbowemi i zasłonięte gęsto sadzonemi drzewami, pomiędzy któremi najczęściej daje się dostrzedz wierzba. Po za wsią ciągnie się las klasztor Mogilnowe Jeziorzany Mogiła Mogila Mogiła Saur Mogilno Mogilno ny 158 mr. obszaru, zamykający widnokrąg. W obrębie pól znajduje się stare łożysko Wisły, porosłe wikliną i sitowiem. Najlepiej można przejrzeć okolice tej wsi z mogiły Wandy. W kierunku płn. zatrzymuje się wzrok na sąsiedniej wsi Krzesławicach, po za którą roztacza się nieznacznie podnosząca się równina, zamknięta siną smugą lesistych pagórków w królestwie polskiem; ku zach. . opiera się oko o małą klasztorną osadę Łęg, przysiołek do Czyżyn, zatrzymuje się na Czyżynach a w dali na wieżach Krakowa, rysujących się na ciemnem tle lesistych wzgórz. Od wsch. widać dolinę Wisły rozciągającą się daleko. Południowe granice Mogiły tworzy Wisła. Na jej lewym brzegu rozsiadły się dwie osady, przysiołki M. Kopań na płd. od klasztoru i Zawodzie cokolwiek dalej na wsch. , na płd. od wsi. Za Wisłą rozlega się równina aż po Wieliczkę, gdzie już zaczynają się podnóża Karpat, których wyniosłości zamykają horyzont. Wieś ma 1171 mk. , z których 173, między nimi 18 księży, na obszarze więk. pos. , wynoszącej 229 roli, 111 łąk, 26 past. i 158 mr. lasu; pos. mn. ma 839 roli, 176 łąk, 149 past. i 4 mr. . lasu. Jest tutaj szkoła ludowa 1kl. z 2ma klasami równorzędnemi. Kościół par. dek. bolechowickiego, z parafią obejmującą 1090 dusz. Gleba z natury urodzajna, jest niepospolicie poprawioną przez odwieczne wzorowe gospodarstwo. Mogiła Wandy wznosząca się wśród uprawnych pól, na północnej stronie gościńca, w dosyć znacznej odległości od brzegu Wisły, ma postać ściętego u góry stożka, 33 mt. wysokości. Na wierzchołek prowadzi wygodna ścieżka, gdzie wznosi się, zapewne na starych fundamentach postawiony ceglany słup. Prof. dr Łepkowski przypuszcza, że ten słup jest resztką krzyża, jaki miał się także na mogile Krakusa znajdować. Podług Sarnickiego Annales, lib. lV, c. XX miał w połowie XVI w. stać w tem miejscu posąg Wandy z dziesięciowierszowym łacińskim napisem, opowiadającym dzieje dziewiczej księżny, zgodnym z opowiadaniem Kadłubka Chron. , ed. Crac. 1862, str. 12 sq. , ale językiem wskazujący na swe współczesne z XVI w. pochodzenie. Bielski Kron. pol. opowiada podanie o Wandzie częścią podług Kadłubka, częścią za Długoszem, wspomina o usypanym kopcu i wsi, ale nie robi wzmianki o posągu. Historycznego znaczenia tej mogiły nie objaśniła dotychczas krytyka historyczna. Lelewel Polska wieków śred. , Poznań 1840, t. I, 139 nast. a za nim Rogawski K. Wiadomość o rozkopaniu mogiły w Siedliszowicach, Warszawa 1860 przyszli do przekonania, że do mogił Wandy i Krakusa nie było przywiązanej żadnej tradycyi aż do Długosza. Bielowski i Szajnocha zapatrywali się na te mogiły przez pryzmat własnych hipotez; prof. dr Łepkowski O tradycyach narodowych, Kraków 1861, i Monografia Opactwa Cystersów w Mogile, Kraków 1867, str. 155; wreszcie Roczn. Tow. nauk. Krak. z r. 1861, str. 160 broni starożytności tradycyi o Wandzie. To podanie przechowało się także na Rugii, między Bergen a Arkoną Gazeta Warszaw, z r. 1858, 292, gdzie miał panować rycerz na Rugardzie, który sobie odebrał życie z powodu, że nim wzgardziła ksieżniczka Wendów. Zdaje się, że założenie opactwa cystersów w tej wsi z kościołem p. t. ś. Jana Chrzciciela ma niejaki związek z podaniami o Wandzie. Na konsekracyą kościoła wybrano ten sam dzień, w którym w tej okolicy puszczano wianki na Wiśle i palono sobótki, t. j. 24 czerwca Wandy w kalendarzach słowiańskich jest 23 czerwca. Wspomnieć tutaj należy, że nazwa wsi wspomnianą już jest w przywileju króla Wacława z roku 1291, potwierdzającym zfałszowany dokument z r. 1225 Clara tumba, quod vulgariter Mogyla apellatur. Klasztor, otoczony murem, składa się z kościoła, właściwego piętrowego klasztoru, zbudowanego w czworobok, z trzech złączonych ze sobą i z klasztorem piętrowych kamienic, zwanych opactwem i z budynków gospodarczych. Całe zabudowanie zwyczajem cystersów wzniesiono w równinie, na dawnem pastwisku. Kościół, w skutek licznych przebudowań, nie ma dzisiaj wybitnego charakteru, w szczegółach łatwo można dostrzedz ślady stylu romańskiego i gotyckiego, całość jednak robi wrażenie budowli z XVIII stulecia. Podobnie jak wszystkie świątynie cystersów nie ma ten kościół wieży, jest zbudowany w formie łacińskiego krzyża. Nawy boczne dochodzą tylko do transseptu i są nisko sklepione. Podług pomiarów prof. Władysława Łuszczkiewicza długość wynosi 128 stóp 6 cali wiedeńskich, szerokość w krzyżu ma 66 stóp, pod krzyżem 45 stóp, szerokość prezbiteryum i nawy 19 stóp, a boczne nawy po 11 stóp. Największa wysokość sklepienia 36 stóp. Prezbiteryum, transsept i nawy boczne mają sklepienie ostrołukowe, żebra i gurty wyrastają ze słupów i pilastrów przypierających do ścian, mających bazy i kapitele romańskie. Okna są ostrołukowe. Pierwotnie był ten kościół zbudowany w stylu przejściowym z romańskiego do ostrołukowego. Prezbiteryum podniesione nad poziom kościoła jest od wschodu zamknięte prostokątną ścianą i ma okna ostrołukowe wysokie. U ramion krzyża znajdują się po dwie kaplice bez zamknięcia, dziś zupełnie zaniedbane i służące za skład zniszczonych przyborów kościelnych. W jednej z nich jest piscina, której znaczenia dzisiaj nie znamy. Pierwotnie wnętrze kościoła nie było tynkowane, co widać z układu trzechkoloro wych cegieł. Kamienia używano tylko na bazy, kapitele i przodkowe kolumny. Zewnętrzne ściany są nietynkowane; dach obecnie jest kryty gontem. Frontowa facyata wybudowana w r. 1780 w stylu zepsutym. Kiedy rozpoczęto budowę kościoła niewiadomo. W 1253 r. uważano już kościół za dawny, a prof. Łuszczkiewicz przypomina, że budową kierowali mnisi z Lubiąża na Szląsku. W latach 1447 i między r. 1460 a 1474 nawiedził kościół pożar. Pokryto go dachówką, ale 1505 musiano przebudować sklepienie. W r. 1743 uderzył piorun w ten gmach, w skutek czego spadło sklepienie, a potem znowu w 1780 r. zawaliło się ostatnie pole sklepienia i frontowa facyata, co dało powód do skrócenia długości kościoła. Sprzęty kościelne, daleko późniejszej epoki niż kościół, rażą nasz smak. Wielki ołtarz z 1674 r. drewniany, z rzeźbami przedstawiającemi czterech ojców kościoła a w górze ś. Floryana. Boczne ołtarze mają na starożytnych kamiennych mensach, o zakroju gotyckim, marmurowe bramy tryumfalne w stylu włoskim z XVII w. Kaplica Ukrzyżowanego Chrystusa, oddzielona kratą od kościoła, mieści w ołtarzu cudowną Passyą, przeniesioną tamże 1588 r. z tęczy kościoła. Podobnie jak starożytnych ołtarzy, szukalibyśmy napróżno w tym kościele starożytnych pomników. Najdawniejsze pomniki były krótkimi napisami umieszczonymi w posadzce. Przy przebudowaniach nieuszanowano ich i użyto płyt, na których były wyryte, na materyał budowlany. Z tego powodu z XIII w. nie ma żadnego napisu, z XIV w. można odczytać tylko jeden kawałek napisu, a z XV w. kilka pomników Odrowążów Pieniążków, rozrzuconych w kawałkach i wmurowanych w posadzkę lub ściany. Z późniejszych jest pomnik opata Białobrzeskiego Marcina, bisk. kamienieckiego, 1586 r. , wykuty z pińczowskiego kamienia w stylu odrodzenia, pomalowany na czerwony marmur. Przedstawia postać leżącą, wspartą na lewej ręce, trzymającą prawą pastorał i księ gę. U spodu ma długi łaciński napis. Drugi pomnik bisk. historyka Pawła Piaseckiego 1649, mały z różowego marmuru, ma portret olejny, znakomitego artysty, wykonany na blasze i napis łaciński. W prawem ramieniu krzyża, wysoko na ścianie, znajduje się trzeci pomnik z r. 1572, wykonany z polecenia opata Białobrzeskiego siostrze i jej mężowi Pawłowi Bedońskiemu i dzieciom, przedstawiający klęczących przed krzyżem z jednej strony ojca i syna, z drugiej matkę z dwiema córkami. W jednej z kaplic po prawej ręce jest piąty piękny pomnik piaskowcowy z końca XVI w. 1596 Walentego Goślickiego, przedstawiający na płaskorzeźbie rycerza w zbroi, a obok niego na ścianie pomnik z czarnego marmuru z długim napisem, Stefana Skarbka Żółtowskiego, fundatora kaplicy Zbawiciela, zmarłego w r, 1633 na dewocyi, w umyślnie zbudowanym domku obok bramy kościelnej. Prócz tych nagrobków są tutaj jeszcze cztery z XIX w. Klasztor przypiera do południowej ściany kościoła, obejmując czworoboczną budową wirydarz zwany patelnią pluviarium i jest połączony z kościołem bramą. Te odrzwia mają styl romańskogotycki. Długość każdego korytarza wynosi 11 sążni, szerokość od 7, 5 do 9 stóp wiedeńskich. Sklepienia są tutaj ostrołukowe, w pola kwadratowe. Ta część powstała w końcu XIV lub początku XV w. i swą budową wskazuje, że pierwotnie nie miała piętra. Okna wychodzące na ogród są zwyczajem klasztorów cysterskich tylko górą oszklone, w dole istnieje balustrada z XVIII w. W wschodniem ramieniu jest wejście do kapitularza. Piwnice są duże, ze sklepieniami ostrołukowemi, opartemi na kolumnach. Południową stronę klasztoru na dole zajmuje duża staroświecka kuchnia i refektarz. Refektarz jest dużą salą, 30 stóp długą a 17 stóp szeroką. Wschodnie skrzydło zajmuje kapitularz, duża sala z nowoczesnemi malowidłami bez znaczenia. Do r. 1670 wszyscy zakonnicy spali razem w dormitarzu. Później dopiero dobudowano piętro i urządzono cele w ten sposób, że okna ich wychodzą na środkowy wirydarz a okna korytarzy na zewnątrz. W południowem skrzydle nad kuchnią i refektarzem jest jedna duża sala, 18 stóp szeroka a 70 stóp długa, o 8 oknach, zapełniona sztychami i olbrzymim olejnym alegorycznym obrazem religijnej treści. Tutaj odbywały się dysputy po założeniu 1708 r. Collegium Cystersów. Wschodnie ramię zajmuje biblioteka i cele. Opactwo łączy się z południową stroną klasztoru. Ozdobne wejście wychodzi na dziedziniec otoczony murem, z bramą wjazdową i mostem na Dłubni. Wokoło podwórza stoi browar i stajnia opasowa, za rzeką zaś znajdują się fundamenta innych, dawniej licznych budowli, była tu bowiem do r. 1656 sławna papiernia. Część najbardziej na płd. wysunięta jest najstarsza, ma na południowej ścianie między oknami pierwszego piętra znakomite popiersie z piaskowca Zygmunta I. Z nią łączy się część środkowa z XVI w. , w której na górze jest kaplica. W piwnicach i na dole są ślady wskazujące, że dół należy do najdawniejszych klasztornych budowli. Dziś jest tam skład zboża; dawniej zaś były pokoje dla najdostojniejszych gości. Tu miał mieszkać Stefan Batory przed wjazdem do Krakowa na koronacyą. Opactwo wraz z zabudowaniami gospodarczemi spalił w r. 1656 generał szwedzki Wirtz. Cały klasztor wraz z kościołem, zabudowaniami gospodarczemi, stajniami i ogrodem włoskim, przy Mogiła Mogiła pierającym do północnej strony kościoła, otacza duży mur. Pierwotnie zbudował mur obronny z basztami w 1474 r. opat Marcin Matyaszek, zdaje się jednak, że teraźniejszy pochodzi z późniejszych czasów. Przy kościele, do którego według surowej pierwotnej reguły cystersów wstęp kobietom był wzbroniony, była kaplica ś. Bernarda, zbudowana między r. 1488 a 1493, z której jednak obecnie nie ma śladów. Za murem klasztornym stoi skromny drewniany paraf. kościół ś. Bartłomieja mający gontami pobity dach i ściany. Ma kształt krzyża. Na uwagę zasługują boczne drewniane odrzwia z nieczytelnym napisem i starożytna chrzcielnica w stylu romańskim. Parafia była tu jeszcze przed założeniem klasztoru, ale teraźniejszy kościół przebudował w r. 1466 opat Hirschberg. Po różnych zmianach od r. 1819 zawiaduje parafią, obejmującą Mogiłę, Łęg i Czyżyny świecki proboszcz a patronat należy do biskupów krakowskich. Obecnie majątek klasztoru i opactwa jest rozdzielony Opat posiada Kacice z Granowem, Prandocin z Bazarami, Sosnówkę z Wodzinami i młynem Bartogiem, dalej Moniakowice z wójtostwem Nowy dwór. Te dobra, przynoszące 45, 000 dochodu, z którego 23, 990 na opłatę ofiar należy potrącić, są zajęte na skarb król. polsk. i służą jedynie dożywotnio obecnemu opatowi, czterdziestemu siódmemu z kolei, Janowi hr. Schindlerowi, i 300 złp. odsetek od kapitału umieszczonego na kamienicy w Krakowie. Zakonnicy mają Glewice, Sendowice z Gawronem i Opatkowice w król. pols. i Mogiłę, Czyżyny, Łęg i Zdzisławice w Galicyi. Inne dochody odpadły w końcu XVIII i w XIX w. Klasztory cystersów powstały w skutek reformy benedyktynów, przeprowadzonej ostatecznie przez ś. Roberta, który założył pierwszy klasztor w Citeaux Cistercium koło Dijon 1098 r. Z powodu pożytecznej działalności klasztorów cysterskich wzrastała ich liczba nadzwycząj szybko. W 1151 r. było ich już 500 a w 1251 r. liczono 1800. Do Polski sprowadził cystersów w 1145 r. Mieczysław Stary i osadził ich w Lędzie nad Wartą. W dwa lata później założył Toporczyk Zbylut z Panigroda klasztor w Wągrowcu, w 1154 Janik Gryf w Brzeźnicy, zwanej później Jędrzejowem, 1170 ks. pomorski Gryf Sambor w Oliwie, w 1176 biskup krak. Gedeon w Wąchocku, w tymże roku Kazimierz Sprawiedliwy w Sulejowie, 1183 tenże sam książę z pomocą Bogoryów w Koprzywnicy, a wreszcie 1218 rozpoczyna się fundacya klasztoru mogilskiego. Pierwotnym założycielem tego opactwa był Wisław, krewny biskupa krak. Iwona Odrowąża, który nadał cystersom Prandocin z przyległemi Kacicami, Sakowicami i Januszkowicami. Klasztor miał stanąć w Prandocinie, ale Iwon uprosił Wisława o odstąpienie sobie fundacyi zrobił jego syna Dobiesława dziedzicem swych dóbr rodzinnych i dał mu w zamian za Kacice z przyległościami Końską, Stary Odrowąż Gończę, Nieświonie, Modzinowice, Kazanów i Popów. Następnie dodał biskup cysterom wieś Mogiłę, 300 grzywien srebra, 40 wołów, tyleż krów, 100 owiec, 20 kamieni soli i 40 miar miodu w 1223. W r. 1226 przeniósł Iwon klasztor do Mogiły, a gdy położono fundamenta, dodał dziesięciny biskupie w Winiarach i Dobczycach, nadto dziedziczną wieś Michałowice i prawo patronatu nad kościołem ś. Bartłomieja w Mogile. Po śmierci Iwona chciała rodzina Odrowążów obalić fundacyą, ale odstąpiła od tego zamiaru, a nawet 1239 r. syn Dobiesława Sando nadał klasztorowi wieś Wrociryż. Odtąd powiększają cystersi dobra darowizną i kupnem a przedewszystkiem starają się uwolnić je od ciężarów prawa książęcego. Za Długosza posiadali dwadzieścia sześć wsi. mianowicie Mogiłę, Łęg, Czyżyny, Prandocin, Kacice, Pożaków, Truszczyny, Chołowice, Januszkowice, Michałowice, Sprowę, Stroniszów, Glewice, Sędowice, Wrożenice, Przewóz, Rybitwy, Moniakowice i Zdzisławice, w księstwie zatorskiem Ryczów, Połwsie, Zygodowice, Woźnice, Kantorowice, Wiktorowice i Dąbrówkę. Oprócz tych dóbr posiadał klasztor w tym czasie kamienicę i dom w Krakowie, siedm jatek mięsnych w Bochni a cztery w Wieliczce, pobierały rocznie 4 bałwany soli i dziesięciny z 15 wsi. Pierwszy krok dla uwolnienia dóbr od ciężarów prawa książęcego zrobiono w r. 1225 przez podrobienie dokumentu Leszka Białego, który później Wacław niebacznie potwierdził. Uzyskano w nim znaczne wolności dla poddanych włościan. Odtąd postępuje klasztor szybko w nabywaniu przywilejów. Henryk Brodaty uwalnia Prandocin od stróży w 1235 r. , Bolesław Wstydliwy w r. 1243 Prandocin, Sędowice, Wrociryż i Bogucin od stróży i przewodu, zastrzegając sobie prawo żądania żołnierza wrazie wewnętrznego niebezpieczeństwa a 1266 r. rozszerza ten przywilej zaprowadzeniem w tych wsiach juryzdykcyi duchownej. W 1278 r. tenże książę zaprowadza prawo niemieckie w Prandocinie, poczem Wacław 1294 r. , ulegając prośbie zakonu, nadaje je Mogile, Czyżynom, Zdzisławicom, Sędowicom, Mikutowicom. Dąbrowie i Rybitwom, a Władysław Łokietek w 1319 r. Wrożenioom, Glewowi i Glewcowi. Niedługo jednak potem Mongołowie niszczą dwukrotnie opactwo w 1241 i 1287 r. Wszyscy dotychczasowi opaci byli cudzoziemcami, pierwszym polakiem był Stefan 1309 1319 r. . Kazimierz W. przyczynił się do restauracyi klasztoru i nadał mu wieś Dąbie i łąkę w Januszkowicach. W soborze konstancyjskim brał klasztor mogilski udział, wysyłając opata Jana Stechera 1398 1424 r. w towarzystwie arcyb. gnieźn. Mikołaja Trąby, który wyrobił sobie insygnia biskupie a klasztorowi uwolnienie od obowiązku wysyłania kleryków na naukę do Sorbony. Kolegium cysterskie przy akademii krakowskiej nie przyszło do skutku i klerycy mieszkali w bursie jerozolimskiej. Za opatów Tomasza Krakowianina 1444 1460 r. i Piotra Hirschberga z Biecza 1460 1474 r. zgorzał klasztor dwa razy, odbudowano go jednak a nawet i kościół ś. Bartłomieja. W r. 1500 zachodzi charakterystyczny wypadek, prawdopodobnie nie odosobniony. Gdy zaczęto ograniczać pierwotną wolność kmieci, zażądał opat Jan Taczel, aby im chłopi mogilacy płacili daninę stationes, należną niegdyś księciu. Chłopi podnieśli bunt i pozwali opata przed sąd królewski ale sprawę przegrali. Postanowiono, aby zamiast tej daniny odrabiali dwa dni ciągłe i trzy piesze w tygodniu. Od Zygmunta I mogli tylko synowie szlachty być opatami. Vitellius Erazm 1522 1547 r. wyrabia klasztorowi prawo, aby mnisi po rodzicach mogli dziedziczyć i zostaje biskupem laodycejskim. Tę samą godność piastują jego następcy Andrzej Dunin Szpot i Marcin Białobrzeski. Ostatni preformował zakon i wzbogacił bibliotekę. Następnie, wskutek ustaw z r. 1538 1588, traci klasztor prawo wybierania opatów a król nadaje bogate opactwo w komandoryą mniej uposażonym biskupom. Czasy komendaryuszów niebyły korzystnemi dla zakonu. Pierwszy z nich bisk. kamieniecki Wawrzyniec Goślicki, autor dzieła De optimo senatore, brał dla siebie trzy części dochodów, przez co liczba zakonników malała; za drugiego komendaryusza było już tylko pięciu ubogich mnichów, którzy starają się o przywrócenie dawnej reguły. . Na czasy Goślickiego 1586 1600 r. przypada zajęcie M. przez arcyks. Maksymiliana 22 października do 32 listopada 1587 r. , który stanął główną kwaterą w bibliotece klasztornej 11 tysięcy wojska, po części protestantów, rozłożył w dobrach klasztornych. Sejm zwołany do Mogiły nieprzyszedł do skutku, bo Zamojski opanował drogi, spalił Dąbie i Łęg i pobił Maksymiliana pod Prądnikiem. Klasztor ucierpiał wiele od wojska a w następnym czasie niemógł się podnieść, gdyż komendaryusz Pa weł Wołucki 1600 1016 r. nietylko niedbał o klasztor ale go nawet kosztowności pozbawił. W tym czasie nawiedził klasztor dwa razy Zygmunt III 1606 i 1611 r. a raz 3 czerwca 1608 r. Mikołaj Zebrzydowski może szukając przebaczenia za przelew krwi w twarzy cudownego Zbawiciela. Trzeci komendaryusz. późniejszy arcyb. Jan Wężyk 1616 1623 r. , podniósł dochody braci zakonnej przyznaniem jej Czyżyn, Kamionki, połowy Łęgu, Sędowic, Opatkowic, Glewic, Wrożeniec, Wiktorowic, stawu, ogrodu i murowanego domu w Krakowie. Paweł Piasecki komend. 1623 1649 r, , historyk, potwierdził nadania Wężyka i założył w Mogile szkołę filozofii dla kleryków 1647 r. . Piasecki ułożył się z mnichami, aby wybrali koadjutorem jego bratanka Remigiana, regenta kancelaryi król. ; ale Jan Kazimierz musiał za zrzeczenie się praw do korony odstąpić między innemi i mogilskie opactwo bratu kardynałowi Fryderykowie czem obrażony Remigian połączył się ze Szwedami, a później przez Kozaków został zabity w 1657. Kardynał podniósł upadający klasztor, ale pod jego następcą Janem Tarnowskim h. Rola zajeli 1656 klasztor Szwedzi. Zakonnicy rozpierzchli się a żołnierze niszczyli obrazy i rzeźby. Gdy Wirtz, generał szwedzki, zajął Kraków, zebrali się znowu mnisi i odprawiali nabożeństwo przy zamkniętych drzwiach, mieli jednak szczupłe dochody, ponieważ dobra opackie trzymał nieprzyjaciel. Zamiar ubieżenia Krakowa przez starostę Dębińskiego, który opanował M. 22 czerwca 1656 r. ale przez niedbałość był przez Szwedów pobity, sprowadziła nowe klęski. Szwedzi spalili opactwo i budynki gospodarcze, ale część klasztoru, w którym było tylko dwóch mnichów, i kościół ocalał. W rok później zajęły M. posiłki cesarskie i podczas oblężenia Krakowa mieszkał w klasztorze Jan Kazimierz. Gdy po śmierci Tarnowskiego chciał objąć opactwo dwunastoletni koadjutor Jan Kazimierz Denhoff niechcieli go wpuścić zakonnicy i dopiero królowi ustąpili. W tym jednak czasie rozpoczęła się walka mnichów przeciw królowi, senatowi i szlachcie. W środkach nie przebierano. W r. 1667 podłożono królowi sfałszowany dyplom do podpisu między innemi aktami, wracający wszystkim klasztorom Cystersów prawo obierania opatów; w ten sam sposób uzyskano potwierdzenie tego dyplomu od króla Michała, poczem mnisi zaczęli wybierać opatów i niewpuszczać mianowanych przez króla, co wywołało proces na dworze królewskim i w Rzymie. Walka ta zakończyła się ugodą w 1732 r. , podług której opat komendaryusz mogilski miał pobierać trzecią część dochodu i stracił jurysdykcyę nad mnichami in spiritualibus. W czasie tej walki 1708 r. odnowiono zaniedbane podczas wojen szwedzkich Collegium provinciale, założone przez Pawła Piaseckiego. Składało się z kursu filozoficznego i teologicznego, trwającego pięć lat i istniało do początku XIX w. , gdyż r. 1783 zamianowano ostatni raz profesorów. Lata 1769 i 1772 zapisały kroniki klasztorne licznemi i szczególnemi Mogiła kontrybucyami, jakie klasztor pod grozą ognia i miecza wojskom rossyjskim wypłacał. Po zajęciu Galicyi stracił klasztor dobra Ryczowe, Woźnik, Półwsie, Żygodowice i Stryszawę na rzecz funduszu religijnego a 1786 r. ustą pił patronatu nad kościołem ś. Bartłomieja, do dając do parafii wsie Wrożenice i Wiktorewice. Za to otrzymał gmach pojezuicki przy kościele ś. Piotra w Krakowie na Collegium cysterskie, ale 1806 r. odebrał rząd austryacki ten gmach, zwracając klasztorowi probostwo w M. W 1819 znowu odebrał parafie rządzący senat krakowski a równocześnie oddał komendoryą ks. Antoniemu Bystrzonowskiemu 1818 do 1846 r. , który z niej zrezygnował, polecając rządowi Rzptej krak. na swego na stępcę ks. Jana hr. Schindlera, prezydenta b. Rzptej, którego rządy Austryi, Prus i Rossyi uznały. W r. 1873 odnowiono częściowo kla sztor i na krużgankach umieścili artyści kra kowscy pod kierunkiem Jana Matejki portre ty opatów wykonane chiaroscuro cieniami. Praca ta opartą jest głównie na dziele zbiororowo skreślonem przez kilku członków Tow. nauk. krak. p. t. Monografia opactwa Cystersów we wsi Mogile. Kraków 1867. Obok tej pracy odnoszą się tu jeszcze N. E. Ekielski wiersz Kraków 1864, Ho szowski Obraz życia i zasług opatów mogilnickich, streszczony w Monografii p. t. Poczet etc. Osobno wyszły także pomieszczone w Mo nografii Diplomata Monasterii Clarae Tumbae, Cracoviae 1865 r. Łepkowski Rocznik Tow. naukkrak. 1861 r. Konopka Józef Wieś Mogiła, monografia z mapą, Kraków 1885 r. , wydanie pośmiertne. Mac. Mogiła 1. wzgórze, na wsch. od wsi Żuklina, pow. łańcucki, na prawym brzegu Mleczki. Wznies. 264 m. npm. ; miejsce znaku triang. 2. M. , góra lesista, na płd. zach. od Komańczy, pow. sanocki, między Komaneckim pot. od płn. a Dołżyckim od płd. . Wznies. 609 m. npm. 3. M. , szczyt lesisty, w płd. kończynach Gołogór, na wsch. granicy Mełny pow. rohatyński z gm. Korzelicami pow. przemyślański, pod 42 9 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 32 9 płn. sz. g. , na lewym brz. rzeki Świrza, na płd. od szczytu Maleszczeny mylnie Maleszczewa; wznies. 408 m. npm. szt. gen. . 4. M. , wzgórze polne na południowy wschód od Burkanowa, wsi w pow. podhajeckim, na granicy gm. Burkanowa i Złotnik. Wznies. 382 m. mnp. 5. M. , niwa i wzgórze wznoszące się na granicy gm. Firlejówki. Krasnego, Uciszkowa i Pietrycz, w pow. złoczowskim, pod 42 20 20 wsch, dłg. g. F. , a 49 54 płn. sz. g. Są tu ślady kurhanów, dziś pozaorywanych. W około tej M. wyorywano dawniej narzędzia krzemienne i sprzęty wojenne. Niektóre wykopaliska tutejsze znaj dują się w Muzeum Ossolińskich we Lwowie. Wznies. 258 m. npm. Por. także Mogiła niwa, we wsi Manajowce w tymże powiecie. 6. M. , góra wznosząca się na płn. od wsi Podlipcami zwanej, w pow. złoczowskim, wys, 417 m. npm. Miejsce znaku triang. 7. M. , wzgórze, w obr. gm. Korszyłows, w pow. złoczowskim, na płd od wsi, na praw. brz. Małej Strypy. Wznies. 393 m. npm. szt. gen. , 8. M. al. Mszana, wzgórze polne, w płn. stronie wsi Mszany, w pow. złoczowskim, na granicy tejże gminy z Jackowcami, pod 42 55 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 42 13 płn. sz. g. Stanowi ono płd. wschodni czubek wzgórzystego pasma, bieżącego od Hukałowiec z płn. na płd. wsch. , z czubkami Jamnym 420 m. , Beremówką 427 m. i Ostrym Garbem 426 m. , Wznies. M. 416 m. npm. W dalszym płd. wsch. biegu tego pasma, kończącego się nad Gniłą Lipą ob. Wosuszka, wznosi się Wysoka góra 408 m. , na płn. od wsi Bogdanówki, dalej zaś na południe szczyt wzgórzysty, także Mogiłą zwany, na zach. od tejże wsi Bogdanówki. Wznosi się ona 401 m. npm. . 9. M. , wzgórze polne, na południowy wschód od wsi Dobraczyna, w pow. sokalskim, tuż nad granicą madziarecką. Wznies. 203 m. Od płn. opływa ją pot. Madziarki. 10. M. al. Mohiła, Mohyla, polne wzgórze, na płd. od wsi Burli, pow. radowiecki, między Jazłowcem od płd. , a Burlańskim pot. od płn. wsch. ; wznies. 453 m. npm. 11. M. , obszerne wzgórze polne, na płd. od wsi Mileszowiec, pow. radowiecki, między Suczawą rz. od wsch. , Burlańskim pot. od zach. a Jazłowcem od płd. . W płn. zach. stronie najwyższy czubek Czotta, 485 m. npm. Miejsce znaku triang. 12. M. al. Movile, wzgórze polne, wznoszące się na płd. od miasta Suczawy, wśród pól Tatarasi zwanych. Wznies. 411 m. npm. , a 133 m. nad pobliską doliną rzeki Suczawy. Miejsce znaku triang. 13. M. Wandy, Krakusa i Kościuszki, ob, Kopiec i Mogiła wieś 14. M. Długa i Krągła dwa znaczne wzgórza na zach. od Bożykowa, w pow. podhajeckim, między wsią a jego przysiołkiem, Siółko zwanem, zach. szczyt 364 m. , wsch. 362 m. npm. wysoki. 15. M. Du blowa, wzgórze polne, w płn. wsch. stronie gm. Uścieczka, w pow. zaleszczyckim, nad granicą gm. Karolówki, pod 43 20 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 48 3 płn. sz. g. Wznies. 363 m. Miejsce znaku triang. 16. M. Pańska, wzgórze polne, na płn. wsch. Nyrkowa, wsi w pow. zaleszczyckim. Wznies. 369 m. . npm. Miejsce znaku triang. 17. M. Popowa, znaczne wzgórze polne, na płn. od wsi Beremian, w pow. zaleszczyckim. Wznies. 388 m. npm. Miejsce znaku triang. 18. M. Poździmirska al. Pozdymirska, wzgórze na płn. od wsi Poździmierza Pozdymira, w pow. sokalskim. Wznies. 220 Mogiła Mogiła Mogiłka m. Miejsce znaku triangul. 19. MRozbita, wzgórze polne, w zachodniej stronie gm. Kociubińczyk, w pow. husiatyńskim. Wznies. 304 m. npm. Miejsce znaku triang. Ob. Kociubińczyki Br, G. Mogiła L wzgórze, 361 m, wys. , w zach. stronie Nakwaszy, w pow. brodzkim, pod 42 58 wsch. dłg. od F. , a 40 59 10 płn. szer. 2. M. , nazwa niwy w płd. stronie Blichu, w pow. brodzkim. 3. M, , karczma na na obsz. dwor. Czołhany, w pow. dolińskim. 4. M. , wzgórze, 271 m. wys. znak triang. , pod 49 58 10 płn. sz. a 42 5 wsch. dłg. , w płn. wsch. stronie Banunina, pow. Kamion ka Strumiłłowa. 5. M. , karczma na obsz. dwor. Gwoźdźca, w pow. kołomyjskim. 6. M. , lesiste wzgórze w płd. wsch. stronie Makuniowa, w pow. mościskim. 7. M. , folw. na obsz. dwor. Mużyłowa w pow. podhajeckim. 8. M. , wzgórze, 241 m. wys. , pod 50 33 30 płn. szer. a 41 50 30 wsch. dłg. , w płn. zach. stronie Wojsławic, w pow. sokalskim. 9. M. al. Mohyła, grupa domów w Bohorodyczynie, w pow. tłumackim. 10. M. , kol. i folw. na obsz. dwor. Hostowa w pow. tłumackim. 11. M. , część Jackówki w pow. tłumackim. 12. M. , grupa domów w Tłumaczu. 13. M. Ostra, folw. w Iwanówce, w pow. skałackim, i karcz ma na obsz. dwor. Rożysk, w pow. skała ckim. 14. JW. , nazwa szybu okna surowicznego w warzelni soli w Kałuszu, ob. t. III, 723. Lu. Dz. Mogiła, niem. Mogiel i Mogil, wś, pow. człuchowski, stacya pocztowa i okręg urzę du stanu cywilnego Zielona Grtnchotzen, parafia katolicka Konarzyny, 2 mile odl. , ew. Sąpolna, szkoła Mielno. Ma 729, 33 mr. obszaru. W 1868 r. było tu 13 bud. , 4 dm. , 56 kat. mk. Kś. Fr. Mogiłka, potok, wypływa na granicy gmin Przyłkowic i Leńcz górnych, w pow. wado wickim; płynie na północny zachód przez ob szar Polanki Hallerowskiej, następnie granicą tejże gminy i Jurczyc z Wolą Radziszowską i Radziszowem, wreszcie na obszarze Radziszowa zlewa swe wody do Skawinki z lew. brz, Długość biegu 7 kil. Opłukuje północne sto py wzgórza Mogiłki ob. . Br. G. Mogiłka 1. pasmo wzgórzyste, ciągnące się od płd. zach. ku płn. wsch. na granicy gm. Woli Radziszowskiej, w pow. myślenickim, z gm. Polanką Hallerowską pow. wadowicki i Jurczycami pow. myślenicki, od lasu Bugaja Wielkiego aż po dolinę Skawinkę, między Cedronką od płd. a Mogiłką od płn. , dopływami Skawinki. Najwyższy punkt tworzy czubek Kiełek, 336 m. npm. szt. gen. . Przez grzbiet tego pasma wiedzie ze Skawiny do Podolan i Leńcz górnych droga polna. 2. M. , znaczne wzgórze, na wschód Zagórza Knihinickiego, nad granicą z Jawczami, w pow. rohatyńskim, pod 42 10 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 22 30 płn. sz. g. Wznies. 357 m. npm. Miejsce znaku triang. 3. M. al. Mohiłka, Mohiła, wzgórze na zach. od Kłodzienka, w pow. żółkiewskim, wznosi się w paśmie wzgórzy, bieżących z pod Dzibułek, w kierunku płd. wschodnim; płn. zach. część jest zalesiona, reszta niemal wolna od lasu. Nazwy czubków są Grabowiecka góra. Łysa góra 276 m. . Zapuście 289 m. i Mohiłka 280 m. . Wscho dni kraniec tego pasma, między M. a wsią, zo wie się Perunową horą Piorunową górą. U stóp tej góry stał niegdyś monastyr bazy lianów pod wezw. ś. Onufrego, zniesiony 1744 r. 4. M. , wzgórze, na płd. od wsi Trościań ca Wielkiego, w pow. brodzkim, między poto kiem Smolanką, a pot. bezimiennym, który tworzy stawy mniejsze i większe w Olejowie, Białokiemicy, Białogłowach, Neterpińcach, Nosowcach i Horodyszczu, gdzie wpada do Seretu. Wznosi się pod 42 58 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 18 płn. sz. g. do wys. 375 m. npm. 5. M, , wzgórze polne, wznoszące się w płd. stronie gm. Łubianek wyższych, w pow. zbaraskim, pod 43 33 52 wsch. dłg. g. F. , a 49 37 21 płn. sz. g. Na płn. od niego wznosi się wzgórze Łubianka do 387 m. npm. miejsce znaku triang. . Na wschodniej po chyłości tego wzgórza legły chaty Czahary, należące do wsi Kujdaniec, w tymże powiecie. Na płd. od nich lesisty czubek, Ostra góra 396 m. . Wznies. M. 400 m. npm. szt. gen. . 6. M. al. Mohiłka, wzgórze strome na prawym brzegu Dniestru, na obszarze gm. Horyhład, w pow. tłumackim, od przysiołka Odaje na płn. wsch. , pod 42 50 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 52 10 płn. sz. g. , między Dniestrem od zach. , a potok. Suchodołem od wsch. . Wznies. 314 m. npm. 7. M. al. Mohiłka, wzgórze, na wsch. od wsi Kulczyc, w pow. Samborskim, pod 40 59 wsch. dłg. g. F. , a 49 31 płn. sz. g. Stok płn. pokrywa las Dubeńko. Są tu ślady wielkich okopów. Wznies. 341 m. npm. szt. gen. . Br, G. Mogiłka 1. karczma przy Bolechowicach, w pow. krakowskim. 2. M. i Roztok, nazwa niw i pastwiska podmokłego we wsch. stronie Babina w pow. kałuskim, między Łomnicą a gościńcem kałuskowojniłowskim. 3. M. , folw. koło Rakowca, na obsz. dwor. Mużyłowa, w pow. podhajeckim. 4. M. , gajówka na obsz. dwor. Nuszcza, w pow. złoczowskim, 5. M. al. Mogiłki, wzgórze 293 m. wys. , pod 40 31 wsch. dłg. a 49 45 płn. szer. , w płd. zach. stronie Jakomanic, w pow. przemyskim. 6. M. , wzgórze 413 m. wys. , pod 49 47 płn. szer. a 42 46 wsch. dłg. , w płn. stronie Iwaczowa, w pow. złoczowskim, na granicy Nuszcza, na płd, krawędzi rozległego lasu, w po Mogiła Mogoszów Mogiła Mohilnica Mohilne bliżu leśniczówki. 7. M. , gajówka na obsz. dwor, Nuszcza, w pow. złoczowskim. 8. M. , ob. Mohyłka, Lu, Dz, Mogiłki 1. pole i cmentarzysko przedhistoryczne pod wsią Daromin, w pow. sandomirskim. 2. M. , folw. , pow. radzyński, gm. Milanów, par. Parczew, 4 dm. , 22 mieszk. , 389 mr. Mogiłki 1. wzgórze, na zach. od wsi Żołczowa, w pow. rohatyńskim, wznies. 335 m. , pod 42 22 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 21 12 płn. sz. g. 2. M. al. Mohyłki, wzgórze polne, na płd. od wsi Słobódki polnej, w pow. koło myj skim, pod 43 1 10 wsch. dłg. g. F. , a 48 34 48 płn. sz. g. Wznies. 337 m. npm. 3. M. , wzgórze polne, na płn. wsch. od Ossowicc, wsi w pow. buczackim, na lewym brz. Strypy, pod 43 3 8 wsch. dłg. g. F. , a 49 9 50 płn. sz. g. Wznies. 383 m. Na płn. wsch. od M. wznosi się Łysa góra 376 m. . 4. M. , wzgórze polne, na płn. wsch. od Mielnicy, w powiecie borszczowskim, pod 43 52 20 wsch. dłg. g. F. , a 48 37 32 płn, sz. g. , wznosi się 303 m. npm. Miejsce znaku triang. Z pod tego wzgórza wypływa pot. Dźwiniaczka. Br, G. Mogiłki 1. nazwa niw w zach. stronie Krynicy, w pow. drohobyckim. 2. M. , leśniczówka i folw. na obsz. dwor. Duplisk, w pow. zaleszczyckim. 3. M. , osada na obsz. dwor. Pobocza, w pow. złoczowskim, 4. M. , pow. rudecki, pole z cmentarzyskiem przedhistorycznem we wsi Kupnowice ob. . 5. M. , grupa mogił i nasypów we wsi Konotopy, w pow. sokalskim. 6. M. , cmentarzysko przedhistoryczne, w pow. zaleszczyckim, we wsi Latacz. 7. M. , pastwisko we wsi Kopanka, pow. kałuski. 8. M. , kurhany na polu pod Husiatynem, ob. Husiatyn t. III, 224. Mogiłki, bagno na terytoryum wsi Kiełpina, pow. tucholski; w jego pobliżu znaleziono liczne groby starożytne ob. Kujot, w Alt. preus. Monatschrift, 1881, str. 488. Kś. Fr. Mogiłki, stare cmentarzysko, pow. bytowski, wspominane r, 1345 w przywileju wsi Ciemna a Geserm ad sepulchrum, quod vulgariter dicitur Mogiłky, quod est in medio viarum, quae dividuntur eundo de Tuchom in Tresebetkow Trzebiatkowy et in Glisno. Ob. Gramer, Gesch. der Lande Lauenb. und Bütow, str. 173, II. Kś. Fr. Mogiły 1. folw. , pow. łowicki, gm. Bolimów, odl. 4 w. od Bolimowa. Utworzony po wyciętym lesie w obrębie puszczy bolimowskiej i nazwany od mogiły, pod którą spoczywają polegli w walce stoczonej tu d. 7 lutego 1863 r. Folw. ma 37 mk. 2. M. al. Kopce wojewódzkie, cmentarzysko przedhistoryczne we wsi Pacyna, w pow. gostyńskim. Mogiły 1. karczma, na obszarze dworskim Pantalowic górnych, w powiecie łańcuckim. 2. M. , przys, do Chmielowa, w piaszczystej równinie, na zach. od tej wsi, pow. tarnobrzeski, par. rz. kat, Miechocin, składa się z cegielni i kilku chat rozrzuconych na wsch. krańcu obszernego lasu Chmielowskiego. Mae. Mogiszki, folw. , pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. 42 w. od Maryampola, ma 1 dm, 11 mk. Mogoszów, część Wysocka wyznego, pow. turczański. Mogwitz, 1369 r. Mokowicz, wś, pow. grotkowski, o 2 m. na płd. od Gostkowa a 1 1 2 m. na płn. od Nissy, leży sród płaszczyzny. Soł tystwo tutejsze, w XV w. własność bisk. wro cławskiego, potem miasta Nissy, ma 550 mr. Jest tu szpital obsługiwany przez siostry mi łosierdzia. Gmina wiejska ma kościół paraf. kat. , zbudowany pierwotnie z drzewa w XIV w. przez bisk. wrocław. ; obecny, murowany, z początku XVIII w. , ma piękną wieżę, organy z 1735 r. Szkoła kat. 2 klas. ma 160 uczniów. Wś miała w 1861 r. 1038 mk. kat. , 57 go spod. , 23 ogrodz, i 38 komom. ; obszaru 4731 mr. , w tem 4056 mr. roli. Dochód obliczony na 8796 tal. We wsi jest piekarnia, browar, gorzelnia, liczni rzemieślnicy. Par. M. ma 2100 dusz. Prócz M. należy tu Petersheide, Schönheide i Königswalde. Br, Ch, Mogyoros, ob. Kopinówce i Mikuluwcy. Mobilna 1. wś nad Horyniem, pow. nowogradwołyński, gm. romanowiecka, na płn. zach. od mta pow. ; 69 dusz włośc, 254 dzies. ziemi włośc. Należała niegdyś do dóbr zwiahelskich Lubomirskich; obecnie własność Uwarowych; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 561. 1. M. al, Mohylno, wś cerkiewna, pow. wło dzimierski, na płn. wsch. od mta pow. ; kapli ca kat. par. Swojczów; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2, 111, 178; Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 150. 3. M. , ob. Mołoda, 4. M. , ob. Mohylna J. Krz. Mohilne wś, pow. kobryński, własność Kuszewieckiej, włościanie wnieśli 60, 256 rs. 71 kop. wykupu za ziemię. A. K. Ł. Mohilnica, rzeczka, wpada z lewej strony do Morawki, poniżej Skałki, ma swoje źródło pod Łysą Górą w paśmie jabłonkowieckiem. Mobilno, ob. Mohylna, Mobilów, ob. Mohylów. Mohilowa Wólka, wś, niegdyś w wojew. bełskiem; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. II, cz. 1, 163. Mohilowce, wś, pow. wołkowyski, była tu kaplica kat. b. parafii Łysków. Mohilówka 1. wś nad rzką Serebrianką, pow. czerkaski, o 3 w. poniżej Mielnikówki, 66 mk. ob. płci; należy do klucza śmilańskiego. 2. M. , ob. Mohylówka, J. Krz. Mohiła 1. wzgórze polne na granicy gm. Mogiłki Mogiszki Mogyoros Mogiłki Mohiłka Jeziorny pow. złoczowski i Kozłowa pow. brzeżański, u źródeł pot. Gecorskiej czyli Cecorki, która wraz z Gniłą Lipą pod Kozłowem tworzy pot. Wosuszkę, dopływ górnego Seretu, pod 49 36 płn. sz. g. , a 42 59 wsch. dłg. g. F. Wznies. 385 m. npm. szt. gen. . Wzgórze to zowie się Za rudą Miejsce znaku triang. 2. M. al. Mohyła, także Małaszowce, wzgórze w wsch. stronie wsi Małaszowiec, w pow. tarnopolskim, pod 43 11 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 40 27 płn. sz. g. Na płd. rozpościera się las Dubowy haj, dotykający się płd. swym brzegiem stawu w Iwaczowie górnym, utworzonego przez rz. Seret. Wznies. 391 m. npm. szt. gen. . 3. M. , lesisty czubek na granicy Chlebowic Świrskich i Ostałowic, w pow. przemyślańskim, w płd. rozgałęzieniach Gołogór, pod 42 9 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 36 16 płn. sz. g. Las od wsch. zowie się Rosochy. Wznies. 436 m. npm. szt. gen. . Miejsce znaku triang. 4. M. , wzgórze polne na zach. od płd. krańca wsi Kuczurnika, w pow. kocmańskim, pomiędzy pot. Sowicą od zach. a gościńcem czemiowieckowerbowieckim, pod 43 34 wsch. dłg. g. F. , a 48 27 21 płn. sz. g. Wznies. 296 m. npm. 5. M. , wzgórze polne, na granicy gmin Walawy, Waslowiec w pow. czerniowieckim i Szubrańca w pow. kocmańskim, na płd. wsch. od wsi Walawy, pod 43 31 30 wsch. dłg. g. F. , a 48 25 22 płn. sz. g. , w paśmie wzgórzy, , za Sowicą zwanych. Wznies. 309 m. npm. Por. Mogiła, Mogiłka, Mohiłka, Ob. Ilsa. Mohiła 1. al. Mogiła, wzgórze 280 m. wys. , pod 50 19 20 płn. sz. a 42 17 30 wsch. dłg. od F. , na granicy Radziechowa, Józefowa i Tetewczyc, pow. kamionecki. 2. M. , wzgórze w pow. brzeżańskim, nad pot. Cecorska ob. , ma 385 m. wysokości. Mohiła Jałowa, wzgórze lesiste, w obr. lasu Fontanicy, na płn. od Dawiden, w pow. storo żynieckim, na granicy Dawiden i Komarowiec Komarestie, pod 43 14 20 wsch. dłg. g. F. , a 48 9 33 płn. sz. g. Po stronie płn. zach. i płn. rozpościera się las Tysowiec i Heleszów; na wsch. stoczystości biją źródła pot. Tysowca, dopływu Seretu. Wznies. 487 m. npm. 2. M. , al. Try Mohiły, szczyt lesisty, w tym że samym lesie, cokolwiek na zach. od M. Ja łowej, na granicy gm. Dawiden, Komarowiec i Sadowy, wznies. 509 m. npm. Las od strony płn. zowie się Szerszeniów grunt. 3. M. al. Try Mohiły, góra lesista, na granicy gm. Mihowy, w pow. wyżnickim, i Banilli Mołdaw skiej, w pow. storożynieckim, w paśmie górskiem tworzącem granicę tych dwóch powia tów. Od zach. spływają liczne wody górskie do Mihowy ob. , a od płd. wsch. podążają takowe do pot. Hilcza, dopływu Małego Seretu. Wznios. 852 m. npm. Br. G. Słownik geograficzny. Tom V1. Zeszyt 68. Mohiłka, wzgórze, w gm. Dołhomościska, pow. mościski, na wsch. od płd. krańca wsi, pod 41 7 15 wsch. dłg. g. F. , a 49 46 10 płn. sz. g. Wznies. 287 m. 2. M. , wzgórze lesiste, wznoszące się na zachód od Białej, wsi w pow. przemyślańskim, nad granicą z gm. Poluchowem. U płn. podnóża M. , między nią a Grzędową górą, wypływa pot. Brodek, który płynąc na wsch. łączy się z potokiem bezimiennym, z pod M. płynącym, i tworzy pot. Białą, dopływ Złotej Lipy. Ob. też Maruszka, Wznies. 408 m. npm. szt. gen. . Miejsce znaku triang. 3. M. , wzgórze, od Mużyłowa na wsch. , na granicy Mużyłowa i Bekersdorfu, pow. podhajecki. Wznies, 394 m. Miejsce znaku triang. 4. M. , wzgórze polne, na płn. zach. od wsi Grabicza, w pow. tłumackim, dochodzi 317 m. npm. Dawnemi czasy u stóp południowych i zachod, rozległy staw, dziś zamienił się na łąki, które zrasza rzeczka Targowa, dopływ Otyńskiego pot. Ob. Targowa, 5. M. , wzgórze, na płn. od Tyśmienicy, na praw. brzegu Worony. Od strony płn. M. ma swe źródła pot. Olszanicki. Wznies. 341 m. Miejsce znaku triang. Por. Mogiłka, Br, G, Mohiłka 1. wzgórze, 341 m. wys. znak triang. , w płn. stronie Kulczyc, w pow. Sam borskim, na płd. krańcu lasu Dubenko. 2. M. al. Mohiła, wzgórze 280 mr. wys. znak triang. , w płd. stronie Kłodzianka, w pow. żółkiewskim. 3. M. , wzgórze i ślady cmen tarzyska na obszarze wsi Jaskmanice, w pow. przemyskim. Ob. Jaskmanice. Lu. Dz. Mohiłki, wzgórze, 271 mr. wys. , w środkowej części Czartoryi, w pow. bóbreckim. Mohiłowszczyzna, przys, dóbr Kulczyce, w pow. Samborskim. Mohlen 1. Grom niem. , wś, pow. wystrueki, st. p. Gruenheide, okr. urz. stanu cywil. Gr. Franzdorf. W 1856 r. 68 mk. 2. M. Klein, os. leśna, pow. wystrucki, st. p. Gruenheide, okr. urz. stanu cywil. Padrojen. W 1856 r. 9 mk. Kś. Fr. Mohlewskie, jezioro, pow. sieński; rocznie poławia się około 24 pudów leszczy, okoni, szczupaków, płoci, jerszów i karasi. Mohlewszczyzna, wś, pow. sieński, gm. Zameczek, 9 dm. , 51 mk. Mohlgrin niem. al. Mohlgirren, wś na Li twie prus. , pow. tylżycki, st. p. Stonischken; okr. urz. stanu cywil. Pakamonen. W 1856 r. 56 mk. Kś. Fr. Mohu, Moon niem. , wyspa na Bałtyku, należy do gub. ryskiej, pow. ozylijskiego, od dzielona od Ozylii t. zw. Małym Sundem, od lądu Sundem Wielkim, ma 3 1 2 mili kw. rozl. , tworzy jednę parafią z wysepkami Schildau al. Schildo i Paternoster, połozonemi w Wiel kim Sundzie. Mohnau 1. Gross, 1338 r. Manow, 1374 38 Mohiła Grozzen Manow, wś, pow. świdnicki, ma kościół par. kat. , szkołę kat. W 1843 r. 64 dm. , 470 mk. 170 ew. ; folw. z owczarnią. 2. M. Klein, 1318 r. Parvum Manow polonkale dictum dok. , w 1843 r. ma 19 dm. , 108 mk. 6 kat. , folw. z cegielnią. 3. M. Wenig, 1321 r. Wening Manow, wś, ma szkołę ew. od 1743 r. , par. ew. Domanze. W 1843 r. 79 dm. , 439 mk. 32 kat. . Mohnya, ob. Hningani Moholz, łuż. Wuhelz, wś, pow. rozborski, do 1815 r. na Saskich Łużycach. W 1843 r. 82 dm. , 438 mk. ew. Par. ew. See. Mohrau I. 1367 r. Moraw, wś, pow. nissański, w dolinie rz. Biele, przy ujściu Mora wicy. Obszar dworski ma 840 mr. ziemi pod ległej zalewom. Stary zamek z datą 1501 r. na chorągiewce wietrznej. Gmina wiejska ma 7 gospod. , 35 ogrodz. , 25 komom. , 1779 mr. Ludność wynosiła w 1861 r. 599 dusz 2 tyl ko ewang. . Dochód obliczony na 4687 tal. Młyn i tartak. Par. kat. Köppernig, szkoła katol. w miejscu od 1829 r. 2. M. Alt i Neu, wś, pow. bystrzycki. M. Alt w 1843 r. 35 dm. , 204 mk. ; folw. , młyn wodny i kol. Duerenberg, par. kat. Schreckendorf. M. Neu 44 dm. , 245 mk. 3 ew. , kol. Mutiusgrund, par, kat. Wilhelmsthal. Br. CL Mohrau Klein, Morawica, czes. Moravice mak, wś, pow. Schönberg w Morawii. Posiada kościół par. kat. , szkołę ludową, st. poczt, i tel. , 1400 mk. Kopalnia żelaza i huty. Mohrdorf Gross niem. , wś z st. poczt. na Pomorzu, pow. Franzburg, odl. 15 kil. na płn. zach. od Stralsundu, 3 kil. od Bałtyku. Niskie wybrzeża, małe oparzyska. W 1877 r. 141 mk. Ludność trudni się rolnictwem i hodowlą bydła. Bo Stralsundu dochodzi poczta posłańcowa. Kś. Fr. Mohrs Ziegelei niem. , cegielnia, pow. wystrucki, st. p. Wystruć. Mohrungen niem. , ob. Morąg, Mohuny, wś włośc, nad rzką Kiemetą, pow. wileński, 3 okr. polic, o 45 w. od Wilna, 4 dm. , 70 mk. , z tego 11 prawosł, 59 katol. Mohylanka, rz. , lewy dopływ Bohu, poczyna się pod wsią Mohylną w pow. hajsyńskim, uchodzi do Bohu w pow. bałckim. Mohylany, wś nad Horyniem, pow. Ostrogski, o 12 w. na płn. zach. od Ostroga, wzięła nazwę od mogił, których tu wiele znajduje się, niektóre porosłe ogromnemi drzewami. Cerkiew paraf. i szkółka ludowa. Należała do ks. Ostrogskich. Anna Aloiza Chodkiewiczowa, żona Karola Chodkiewicza, hetm. w. lit. , a córka Aleksandra ks. Ostrogskiego, w 1622 r. nadała tę wś z wielu innemi kolegium jezuickiemu w ostrogu. Po kasacie jezuitów, gdy dobra ich rozdawano różnym osobom, M. dostały się ks. Maksymilianowi Jabłonowskiemu, senatorowi; syn jego Władysław Jabłonowski w 1875 r. sprzedał tę wieś Antropowej, w której ręku i dotąd zostaje. Ziemia czysty czarnoziem 3ej kl. i bujne łąki, wodą Horynia zraszane. Wieśniacy trudnią się uprawą roli, sieją pszenicę, żyto, owies, jęczmień groch, proso, grykę i soczewicę, a w ogrodach konopie. Hodują konie, bydło rogate, trzodę chlewną, owce, ptactwo domowe i wodne. Znaczny dochód mają z mleka, masła, śmietany i serów, które z korzyścią w Ostrogu spieniężają. Mohylany al. Mogilany, z Wierzblanami, rus. Werbliany, wś, pow. żółkiewski, 12 kil. na płd. wsch. od Żółkwi, 3 kil. na płn. wsch. od sądu powiat; i urz. poczt. 3 w Kulikowie. Na płn. leżą Przedrzymiechy i Nahorce, na wsch, Artasów, na płd. Hrebeńce, Nadycze i Kuli ków, na zach. Przemiwółki, Wody uchodzą do Bugu za pośrednictwem pot. Żołtańce al. Dołhego, zwanego w dalszym biegu Kamionką ob. . Zabudowania wiejskie leżą w płd. stro nie obszaru. W stronie zach. wznosi się jedno wzgórze do 266 m. wys. Własn. więk. należy do probostwa łacińskiego w Kulikowie. Wło ścianie mają 440 mr. roli or. , 66 łąk i ogr. , 16 mr. pastw. W r. 1880 było 389 mk. w gm. 284 w M. a 105 w Wierzblanach, 11 na obszarze dworskim między nimi obrządku rzym. katol. 25 w M. , 31 w Wierzblanach. Par. rz. kat. w Kulikowie, gr. kat. w Nahorcach. W r, 1399 poświadcza Jakób, metropo lita halicki, że Mikołaj z Kulikowa darował wieś M. kościołowi w Kulikowie i nadaje te muż kościołowi dziesięciny z dóbr metropo litalnych ob. Arch. Bernardyńskie we Lwo wie, C. t. 335, str. 225 i t. 379, str. 103. Dawniej znajdowano tu popielnice. Są także ślady mogiły, dziś zaoranej. We wsi jest szkoła filialna. Lu. Dz. Mohylew, Mohilew, zwany także M. gubernialnym al. M. nad Dnieprem, w dok. łacińskich Mohilovia, miasto gubernialne, w prześlicznem położeniu na obu brzegach Dniepru, przy ujściu rzki Dubrowianki, przepływającej miasto w kierunku z płn. zach. ku płd. wsch. i przy szosie kijowskiej, od której oddziela się przechodząca przez miasto odnoga do Bobrujska. Główna część miasta leży na prawym brzegu, na wyniosłej górze, prawie pod 54 szer. płn, i 48 dłg. wsch. , o 729 w. na płd. od Petersburga, 560 w. na płd. wsch. od Moskwy, 438 w. od Kijowa, 455 w. od Wilna a 678 w. od Warszawy. Wraz z przedmieściami ma około 13 w. obwodu. Góra, na której zbudowany jest środek miasta, a na której dawniej znajdował się zamek, nosi nazwę Kościami Kasternia, niby kostnicy Fursow, autor zarysu historycznego w opisie gub. mohylewskiej, wydanym staraniem gubern. Dębowieckiego, mylnie wyprowadza tę nazwę z łacińskiego Mohylanka Mohuny Mohrungen Ziegelei Mohrdorf Mohrau Moholz Mohnya Mohylany Mohiła Mohylew castrum obóz. I rzeczy wiście przy kopaniu ziemi pod fundamenty znajdują się tu ogromne masy kości ludzkich, świadczące, że było tu zapewne jakie cmentarzysko pogańskie, lub też wielkie pobojowisko w czasach przeddziejowych, zkąd też bez wątpienia pochodzi i sama nazwa miasta mohyła, polskie mogiła. Plan miasta pierwotnie zatwierdzony został w 1778 r. , następnie w 1833, 1851 i 1862 r. M. dzieli się na 3 części Stare Miasto, Bychowską i Łupołowo przedmieście Moskiewskie, na lewym, niskim brzegu Dniepru. Z ulic główniejsze są Dnieprowski prospekt dawniej Szkłowska, Wielka Sadowa dawniej Wietrzna, Mała Sadowa dawniej Zielona, i Bychowska. Ulice Wietrzna i Szkłowska prawie wyłącznie zabudowane są murowanemi domami; na nich znajdują się najważniejsze magazyny i sklepy. M. posiada 5 dużych rynków czyli targowisk, ogród publiczny, założony w 1872 r. na wzgórzu na prawym brzegu Dniepru, w miejscu gdzie niegdyś był zamek królewski, 2 skwery spacerowe, tak zwany Beklemiszewski i Murawiewski. Z gmachów publicznych ważniejsze pałac gubernatora z oddzielnym ogrodem, gmach rządu gubernialnego, izby skarbowej, kasy gubernialnej, archiwum, ratusz z wysoką ośmiokątną wieżą, wzniesioną w 1679 r. , gimnazyum żeńskie, gimn. męskie z internatem dla uczniów, więzienie z oddziałem dla kobiet, koszary i t. d. W ślicznej miejscowości nad urwiskiem, z dużym spacerowym ogrodem, otoczone murem, pomieszczone są szpitale miejskie, dom przytułku dla weteranów, dom sierot, dom obłąkanych i dom poprawy. Zakładów naukowych, nie licząc ochronek, znajduje się w M. 15, mianowicie gimnazyum męskie w 1882 r. 525 uczniów, gimnazyum żeńskie w t. r. 358 uczenic, seminaryum duchowne prawosławne 235 ucz. , szkoła duchowna, szkoła felczerów 94 ucz. , szkoła akuszerek 98 ucz. , szkoła miejska z oddziałem rzemieślniczym; szkoły parafialne męska z oddziałem rzemieślniczym i żeńska; szkoły ludowe żydowskie męska i żeńska; szkoła 4klas. żeńska, szkoła lklas. przygotowawcza żeńska, szkoła 3klas. żeńska żydowska i szkoła lklas. dla biednych dziewcząt żydowskich. Nadto znajduje się w M. 44 chederów. Ludność składa się z Białorusinów prawosławnych i katolików, Rossyan, Polaków i żydów. W 1880 r. było w M. 40536 mk. 20735 męż. i 19801 kob. , w tej liczbie 20742 prawosŁ 10824 męż. i 9918 kob. , 2583 katol. 1290 męż. i 1293 kob. , 173 ewang. 122 męż. i 51 kob. i 17038 żyd. 8499 męż. i 8539 kob. . Domów znajduje się 263 murow, z tych 92 należy do chrześć, i 171 do żyd. i 3243 drewn. z tych 2310 własność chrześc, i 933 żyd. . Właścicieli domów jest 2371, z nich 1509 chrześc, i 862 żyd. W mieście jest 40 traktyerni, 24 zajazdy, 29 szynków, łącznie 93 zakłady ze sprzedażą trunków, z których jeden tylko utrzymywany przez chrześcianina a reszta przez żydów. Sklepów w ogóle jest 906, sklepów zaś mieszczących się w oddzielnych budynkach jest 143 murow, i 351 drewn. ; magazynów do składu towarów 6 murow, i 7 drewn. Cerkwi prawosławnych w M. jest 29 21 murow, i 8 drewn. , mianowicie 1 sobór, 7 parafialnych, filialna soborowa, 7 fil. parafij 5 murow, i drewn. , 4 klasztorne, 5 cmentarnych, pozostałe przy zakładach naukowych i dobroczynnych. Kościołów katolickich jest 3, z nich 2 murow, parafialne dawniej archikatedralny, niegdyś karmelicki, i farny, fundacyi Zygmunta III i 1 drewn. cmentarny; 1 kościół ewan. augsb. drewn. ; 2 synagogi i 36 domów modlitwy żydowskich, z których 13 murowanych. Z kościołów odznacza się była archikatedra pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. , wzniesiona 1692 r. przez mieszczan mohylewskich z cegły, pochodzącej z rozebranych przez nich z polecenia Jana III Sobieskiego własnych domów, na miejscu dawnej kaplicy prywatnej Zienkowiczów, jako rehabilitacya za zabicie Zienkowicza na progu pomienionej kaplicy, podczas zamieszek religijnych o zamknięcie cerkwi prawosławnych nienależących do unii. Pamięć tego wypadku przechowała się w spółczesnym obrazie, pomieszczonym na chórze kościelnym. Kościół Wniebowzięcia nie jest wprawdzie arcydziełem pod względem architektonicznym i zbudowany jest w złym smaku romańskim, imponuje jednak swą wystawą, wspartą na sześciu ogromnych kolumnach jońskich. Kościół ten należał niegdyś do karmelitów, lecz z ustanowieniem arcybiskupstwa mohylewskiego w 1784 r. odnowiono go i zamieniono na archikatedrę. Znajduje się w nim wiele prawdziwych dzieł sztuki. Oprócz kilku obrazów pędzla Majewskiego ś. Stanisław, Chrystus w Ogrójcu, zwraca na siebie uwagę obraz ś. Magdaleny pędzla Horawskiego. Są tu też dwie rzeźby Antokolskiego Zmartwychwstanie i Chrystus w grobie, które widzieć można tylko w czasie wielkanocnym. Oprócz tego znajduje się tu obraz ś. Antoniego, przeniesiony ze skasowanego w 1864 r. kościoła bernardynów, i pięknej roboty obraz Boga Rodzicy. Z cerkwi prawo sławnych odznacza się zwłaszcza sobór ś. Józefa, założony w 1780 r. przez cesarzowę Katarzynę II i cesarza austryackiego Józefa II, na pamiątkę zjazdu ich w M. Jest to świątynia niewielka, lecz gustownie zbudowana na wzór soboru ś. Zofii. Cztery wejścia poprzedzają portyki wsparte na żłobkowanych doryckich kolumnach, wewnątrz przed nieda Mohnya wnym czasem bogato odnowiona, ma ściany marmuryzowane, kolumny granitowe. Dalej monaster męski z cerkwią Objawienia Pańskiego, założony w 1619 r. przez ks. Jana Ogińskiego, na miejscu drewnianej, zniszczonej przez pożar cerkwi, a ukończony i uroczyście poświęcony w 1636 r. przez biskupa mohylewskiego Sylwestra Kossowa. W kilka lat potem zbudowano przy nim drugą cerkiew, pod wez. ś. Jana. Przy monasterze tym była niegdyś drukarnia i bractwo miłosierdzia. Jest to świątynia ładnej architektury i posiada rzeźbiony ikonostas. Przy cerkwi znajduje się oddzielna dzwonnica, będąca najwyższym w M. budynkiem, która, nie zważając że w czasie pożaru 1857 r. runął jej wierzch wraz z zegarem, do dziś zdala przedstawia bardzo imponujący widok. Monaster ten nie należał nigdy do unii i do dziś nosi nazwę Brackiego. Monaster ten w czasie rozruchów religijnych niejednokrotnie służył wyznawcom kościoła prawosławnego za twierdzę. Dawne gmachy konsystorza, jak równie i pałac arcybiskupi, zniszczony przez pożar, są dziś prywatną własnością. Pałac arcybiskupi nowonabywca Cukiermann własnym kosztem przerobił na wspaniały dom modlitwy żydowski. Bibliotek dostępnych dla publiczności jest 4 publiczna 794 dzieł w 3323 tomach, przy klubie 1770 dzieł w 3843 tomach i 2 prywatne; 3 drukarnie przy rządzie guber. i 2 prywatne i 3 fotografie. Z cmentarzów pięknością położenia zasługują zwłaszcza na uwagę katolicki, za bramą Wileńską; prawosławny, tak nazwany ś. Mikołaja, za Dubrowianką i żydowski za Ziebrą, zwany Myszołówka. Co się tyczy zajęć mieszkańców, to chrześcianie, za wyjątkiem klas uprzywilejowanych, zajmują się przeważnie ogrodnictwem, sadownictwem, rybołóstwem, wyprawą skór, wyrobem oleju konopnego, naczyń glinianych i niektóremi rzemiosłami. Handel zaś i przeważna część rzemiosł znajduje się prawie wyłącznie w ręku żydów. Ziemi zdatnej pod ogrody, położonej na brzegach Dniepru i namulanej podczas corocznych wiosennych wylewów jest około 300 dzies. ; średni dochód za ogrodowiznę kapustę, ogórki, buraki, kartofle, marchew i t. d. dochodzi do 27, 000 rs. Pod sadami znajduje się do 100 dzies. , dających do 20, 000 rs. śre dniego dochodu. Rybołóstwem zajmuje się do 70 ludzi w ciągu 30 tygodni; roczny połów wynosi 1500 2000 pudów i daje około 8, 000 rs. dochodu. Podczas miesięcy zimowych rybacy ci prawie wyłącznie zajmują się wyrobem grzebieni rogowych, z czego mają około 3, 000 rs. Wyprawa skór była jednem z najdawniejszych rzemiosł w M. i stanowiła nawet przedmiot handlu zagranicznego. Obecnie zajmuje się nią do 300 ludzi, którzy wyprawiają przeszło 33, 000 skór surowych, mając z tego około 13, 500 rs. czystego dochodu. Wyrobem oleju konopnego zajmuje się 40 ludzi, przerabiając na prasach ręcznych około 14, 500 pudów siemienia konopnego, przyczem otrzymują 3, 600 pudów oleju, wartości około 15, 000 rs. Wyrób oleju, podobnie jak i garbarstwo, stanowi jeden z najdawniejszych przemysłów mieszczan tutejszych; organizacya cechu olejarzy odnosi się do połowy XVI w. Garncarzy jest 18, wartość ich produkcyi wynosi do 1, 600 rs. Szewctwem zajmuje się 300 osób, mianowicie 160 majstrów żydów tylko 36 i 134 czeladników 54 żyd. ; czysty dochód wynosi około 45, 000 rs. Oprócz tego mieszkańcy zajmują się i innemi rzemiosłami jako to krawców jest 244 majstrów z których tylko 2 chrześcian i 230 czelad. wyłącznie żydów; stolarzy 88 majstrów 39 żyd. i 51 czelad. 26 żyd. ; ślusarzy i kowali 35 majstrów 10 żyd. i 28 czelad. 9 żyd. ; rymarzy 24 majstrów 17 żyd. ; piekarzy 52 majstrów 45 żyd. i 6 czelad. ; rzeźników 42 majstrów 20 żyd. ; kuśmierzy 12 4 żyd. ; zegarmistrzów 11, jubilerów i złotników 34, introligatorów 25, farbiarzy 40, szklarzy 19, blacharzy i mosiężników 38, muzykantów 19 we wszystkich ostatnich ośmiu cechach wyłącznie sami żydzi, cyrulików i perukarzy majstrów 23 tylko 1 chrzęśc. i 5 czelad. 1 żyd. . Z wyrobów rzemieślniczych zwracają na siebie uwagę drobne wyroby z brzostu szkatułki, herbatnice, papierośnice, tabakierki i t. p. oraz wyroby tokarskie z brzozy. Doróżkarzy, przeważnie chrześcian, jest 43 dwukonnych i 9 jednokonnych; furmanów zaś, prawie wyłącznie żydów, 133. Pod względem fabrycznym znajduje się w M. 4 większe i do 60 małych garbarni, zatrudniających 199 ludzi, przerabiających rocznie około 30, 500 sztuk skór surowych, wartość produkcyi wynosi przeszło 145, 000 rs. ; 1 fabryka futer, zatrudnia 12 ludzi i wyrabia rocznie futer za 16, 000 rs. ; 1 fabr. tytuniu, zatrud. 89 robot. i produkuje rocznie za 139, 992 rs. towaru; 3 browary, zatrud. 26 robot. i wyrabiające rocznie za 67, 960 rs. ; 3 fabr. sztucznych drożdży, zatrud. 5 robot. i produkujące rocznie za 4, 500 rs. ; 1 młyn parowy, zatrud. 19 robot. , z produkcyą za 56, 125 rs. ; 8 młynów wyrabiających kaszę; 1 dystylarnia wódek, produkująca na 24, 905 rs. ; 4 fabr. świec łojowych, zatrud. 8 robot. i produk. rocznie za 1, 880 rs. ; 1 fabr. wyrabiająca albumin ze krwi, 3 robot. , produkcya 1, 300 rs. i 3 przędzalnie konopi. Mohylew posiada dwa doroczne jarmarki, mało jednak znaczące pod względem handlowym. Dalej handel wspiera filia Banku Państwa, bank towarzystwa wzajemnego kredytu i dogodna przystań na Dnieprze, ruch na której Mohylew Mohylew określa się sumą 43, 000 rs. wywozu i 217, 000 rs. przywozu, Głównemi przedmiotami handlu wywozowego są skóry, łój, miód, wosk, potaż, konopie i zboże. W ogóle handel dzisiaj bardzo podupadł, na co silnie oddziałały ostatnie wypadki krajowe. Obsługę sanitarną zapewnia miastu 13 lekarzy, 14 felczerów, 8 akuszerek, 5 aptek, oprócz centralnej apteki przy szpitalu gubern. ; szpital gubernialny na 150 łóżek, z których 25 oddzielono na instytut położniczy, obsługiwany przez lekarza naczelnego, 3 ordynatorów i 6 felczerów, niezależnie od instytutu położniczego, obsługiwanego przez oddzielnego akuszera, przy pomocy ordynatora szpitalnego i 3 akuszerek; dalej szpital dla obłąkanych, założony w 1846 r. na 20 łóżek; szpital żydowski, założony również w 1846 r. na 25 łóżek, obsługiwany przez lekarza i 2ch felczerów; bezpłatna lecznica dla chorych przychodzących, założona w 1867 r. i utrzymywana kosztem mohylewskiego bractwa prawosławnego. Dawniejszy herb miasta, nadany przez Stefana Batorego w 1577 r. i Jana Kazimierza w 1661 r. , wyobrażał basztę kamienną w błękitnem polu, w otwartej bramie której rycerz w zbroi, z podniesionym mieczem, nad średnią bramą rycerz na koniu pogoń z mieczem nad głową; po przyłączeniu Białorusi do Rossyi w 1772 r. zamieniono pogoń przez herb państwa. W 1781 r, nadano nowy herb, przedstawiający w górnej części połowę. herbu państwa orła dwugłowego, w dolnej zaś pogoń. Opis M. wraz z widokiem podat Tygodnik Ilustrowany z 1871 r. 192; nadto widok pomieszczony został w Tece Ordy. Historya, Pierwotne dzieje M. i Mohylewszczyzny giną w pomroce wieków. Ziemie białoruskie, położone w kraju zajętym przez Krywiczów od zachodu i Radomiczów osiadłych na lewym brzegu Dniepru, w dolinie Soży od wschodu, w XI i XII w. wchodziły w skład ks. połockiego, z dzielnicami mińską i witebską, oraz smoleńskiego, z dzielnicą mścisławską. Księstwo połockie składało się z części dzisiejszych gubernij mińskiej, mohylewskiej i witebskiej, smoleńskie zaś z części gub. smoleńskiej, witebskiej i mohylewskiej. Z pozostałych części dzisiejszej gub. mohylewskiej, w dorzeczu Soży i Ipuci oddzieliło się ks. mścisławskie, pod zwierzchnictwem Gedyminowiczów. W tym już czasie istniała prawdopodobnie w pośród niedostępnych lasów, zdala od dróg komunikacyjnych, osada nad Dnieprem, wolna i niezależna od nikogo, Mohyłką zwaną, która ta nazwa pochodzi, jak wyżej wzmiankowano, od wyrazu mohyła, polskie mogiła, i świadczy że w tym miejscu było jakieś cmentarzysko pogańskie lub też wielkie pobojowisko. Mylnie przeto niektórzy wyprowadzają nazwę M. od imienia Lwa, ks. kijowskiego, zmarłego w tej miejscowości w 1230 r. ; również bez żadnej podstawy inni przypisują założenia M. w 1267 r. ks. halickiemu Lwu Daniłowiczowi Mohuczy Lew Mohylew, sama osada bezwątpienia oddawna już istniała a tylko obwarował ją i wzniósł zamek obronny nie Lew Daniłowicz, lecz wedle wszelkiego prawdopodobieństwa wnuk jego Lew Jurjewicz, który w tych okolicach bił się z Litwinami, ciągnąc około 1319 r. na pomoc kniaziom briańskim. To tylko nieulega wątpliwości, że gdy księstwo witebskie zaczęło się rozszerzać na koszt swych sąsiadów, został odnaleziony i M. już jako miasto, mające własny zarząd i wraz z całym okręgiem aż po Berezynę przyłączony do Witebska. W 1200 r. ks. witebscy wyznaczyli miejscowych bojarów do zarządu miastem i prowincyami. Niezależność jednak księstw białoruskich; połockiego, witebskiego i t. d. niedługo trwała; przyłączył je bowiem w 1235 r. do swoich posiadłości w. ks. litewski Ryngold, rozbiwszy połączone siły książąt ruskich na brzegach Niemna w pobliżu Mobilny. Zwycięstwo to zjednało mu całą Białoruś z miastami Połockiem, Witebskiem, Orszą i Smoleńskiem. Po śmierci Ryngolda wnuk jego Dowmunt otrzymał jako dzielnicę Orszę i Rohaczew. Wkrótce potem Mendog Mindowt a następnie Gedymin zjednoczyli pod swe berło wszystkie ziemie biało i małoruskie. Wówczas też i cała Mohylewszczyzna weszła w skład ks. litewskiego. Po śmierci w. . ks. Olgierda otrzymali dzielnice w granicach dzisiejszej gub. mohylewskiej synowie jego Lugwen Symeon ks. mścisławskie i Korybut druckie. Po objęciu tronu polskiego przez Władysława Jagiełłę w 1386 r. wynikły niepokoje pomiędzy Olgierdowiczami. Ks. połocki Andrzej zawarł związek z rycerzami liwońskimi i ks. smoleńskimi i powstał przeciwko bratu. Kawalerowie mieczowi spalili okolice Łukomla dziś w pow. sieńskim, zaś ks. Swiatosław smoleński podstąpił pod Orszę, straszliwie pustosząc okolicę i znęcając się nad mieszkańcami, wedle słów spółczesnych kronik jak bezmyślne zwierze. Następnie sprzymierzeńcy podstąpili pod Mścisław, lecz na brzegach rz. Wiechry w pow. mścisławskim na głowę rozbici zostali przez Lugwena. Jaziełło w celu zapobieżenia nowym nieporządkom i buntom umocnił i wprowadził silne garnizony do Orszy, Łukomla Mścisławia i Mohylewa. W tym czasie w 1387 r. fundował on pierwszy kościół katolicki w Obolcach pow. orszański i powierzył tron w. książęcy Skirgielle a następnie Witoldowi. Po śmierci Witolda w 1430 r. władzę objął warchoł i wichrzyciel Swidrygajło, do posiadłości którego należały, pomiędzy innemi, następujące miasta i miasteczka dzisiejszej gub. mohylewskiej Homel, Krzyczew, Mohylew, Ciecierzyn, Czeczersk, Mścisław, Orsza, Druck, Łukoml, Obolce, Popowa góra, Propojsk, Bychów, Rohaczew, Śtrzeszyn, Mikulin, , Osieczyn i Riasna. Swidrygajło wkrótce wystąpił przeciwko Jagielle, został jednak wraz ze swymi sojusznikami, Nowogrodzianami, Pskowianami, Smoleńszczanami, oraz ks. twerskim i mścisławskim, rozbity w krwawej bitwie pod Oszmianą 1432 r. przez Zygmunta Kiestutowicza. Jednakże Swidrygajło niepoprzostał na tej nauce i, podburzony przez cesarza niemieckiego i zakon mieczowy, niejednokrotnie występował buntowniczo do walki, aż ostatecznie na głowę został rozbity 15 sierpnia 1435 r. w pobliżu Wiłkomierza przez wojska polskolitewskie pod wodzą Zygmunta, który został władcą Litwy i Rusi. Miasta, które udzieliły pomoc Swidrygajle, w ich liczbie Mścisław, Orsza i Mohylew, zapłaciły znaczną kontrybucyę. Ze śmiercią Zygmunta, zabitego 1440 r. przez ks. Czartoryskich, ustały zaburzenia pod mądremi rządami w. ks. litewskiego Kazimierza Jagielończyka od 1446 r. króla polskiego, który niechcąc drażnić uczuć religijnych swych poddanych, wzniósł i uposażył na Białorusi kilka cerkwi prawosławnych, pomiędzy innemi w Mohylewie, Orszy, Czerykowie i Krzyczewie. W tym czasie ks. mścisławskie przeszło czasowo w 1496 r. pod władzą Moskwy, wkrótce jednak, bo już w 1538 r. , powróciło do Rzpltej. Pomimo ustania zamieszek wewnętrznych Mohylewszczyzna nie doznała zupełnego spokoju, przez długi bowiem ciąg lat była teatrem walki o supremacyą pomiędzy Polską a Moskwą, pomiędzy katolicyzmem a prawosławiem. Aktem unii Horodel. skiej 1413 r. klasy uprzywilejowane zjednane zostały nazawsze dla sprawy polskiej. Również pozyskano miasta oraz mieszczaństwo przez udzielenie swobód municypalnych pod obroną prawa magdeburskiego, które otrzymał M. w 1561 i 1577 r. , Mścisław w 1634 r. , dalej Orsza, Rohaczew, Homel i Krzyczew. Znaleźli się jednak niezadowoleni z nowego porządku rzeczy, którzy, podobnie jak ks. Michał Gliński, niegdyś namiestnik litewski za w. ks. Aleksandra, chcieli przeprowadzić swe zamysły w jawnym buncie, następnie pokonani, przeniewierzyli się sprawie krajowej i udawszy się pod opiekę w. ks. moskiewskich, sprowadzili na Litwę walkę, z małemi przerwami przez 50 lat trwającą, w ciągu której niejednokrotnie spustoszone zostały miasta Mohylewszczyzny, jak Orsza 1508, 1514, 1534, 35, 1563, 64 i 1570, Mohylew 1515, 19, 1535, 64, 1580, 88 i 1595, Rohaczew 1535, 6, Kniażycze i Sienno 1535, Chlepeń 1504, Łukoml 1563, Strzeszeń, Krzyczew, Riasna kilkakrotnie, Mścisław 1502, 6, 8, 14, Kopyś 1563, 64, 1580, Szkłów 1535, 63 i 1580, Druck 1509, 14, 1535. Mohylew ucierpiał zwłaszcza podczas najścia Hultaja w 1588 r. oraz Nalewajki w 1595 r. , który złupił najprzód miasto, potem uchodząc przed nadciągającemi wojskami litewskiemi, podpalił je, przyczem zgorzały dwie cerkwie z liczby siedmiu istniejących wówczas. Niebacząc na to niektóre miasta a w ich liczbie i M. ciągle się wznosiły. W aktach historycznych M. wspominany jest odkońca XIV w. W 1505 r. w ks. Helena zwolniła niektórych mieszczan od powinności miejskich i gminnych z obowiązkiem służby rycerskiej; z dokumentu z 1514 r. o dochodach królewskich, wydanego staroście mohylewskim Jerzemu Despot Zienowiczowi, okazuje się, że M. był jednym z pierwszych w rzędzie miast królewskich. W 1561 r. Zygmunt August zabezpieczając pewne swobody mieszczanom, ustanowił wójta i czterech setników, określił wyraźniej powinności tychże, ilość i rodzaj podatków, pomnożył dochody miasta i nadał opiekę handlowi, słowem położył podstawę do przyszłego porządku municypalnego. Zupełnego przekształcenia dokonał Stefan Batory, nadając miastu w 1577 r. prawo magdeburskie i wszelkie swobody z niego wypływające, a znosząc raz na zawsze powagę praw litewskich, ustanowił targi, jarmarki i t. d. Przywilejem z d. 5 marca t. r. wzbronił żydom osiedlać się w M. Innym przywilejem z 1585 r. uwolnił mieszkańców od utrzymywania puszkarzy zamkowych, rozkazując obrócić ten wydatek na oporządzenie i obronę parkanu miejskiego. Zygmunt III, oprócz potwierdzenia w 588 r. praw magdeburskich, opiekował się rybołóstwem mieszczan na Dnieprze i ich handlem, nadając im rozmaite ulgi. W 1602 r. dozwolił mieszczanom zawiązać bractwo dobroczynności, głośne następnie w czasie zaburzeń religijnych. W 1604 r. wzniesiono w M, pierwszy kościół katolicki farny. Pierwszy jawny i głośny objaw zamieszek religijnych spotykamy w powstaniu mieszczan w 1618 r. przeciwko arcybiskupowi połockiemu Jozafatowi Kuncewiczowi, starającemu się wprowadzić unię w Mohylewie. W wynikłej stąd sprawie trybunał królewski wileński skazał głównych przywódców na karę śmierci i wszystkie cerkwie i monastery oddał pod zawiadywanie arcybiskupa. Wyrok nie został wprawdzie wykonany, gwałtowne jednak wprowadzanie unii i oddawanie jej zwolennikom niektórych cerkwi, roznieciło namiętności religijne mieszczan, podtrzymywanych w oporze przez dalszych współwyznawców. Pomimo to nieprzestawały na nich spływać łaski monarsze. Królewicz Władysław zebrawszy w M. w 1618 r. wszystkie Mohylew Mohylew wojska przeznaczone do wyprawy moskiewskiej, bawił w mieście dość długo, a doznawszy od mieszczan wielkiej przychylności, wstąpiwszy na tron polski, licznemi przywilejami starał się im okazać swą wdzięczność. Jakoż w 1633 r. potwierdził dawny przywilej i upoważnił mieszczan do natychmiastowego wyrugowania żydów ze środka miasta. W tymże roku d. 18 czerwca zatwierdził postanowienie, czyli wilkierz tutejszych kupców co do utworzenia kasy kupieckiej, niezależnej od miejskiej. Z wilkierza tego okazuje się, że handel był obszerny i ożywiony; kupcy tutej si jeździli ze zbożem, słodem, sianem i t. d. do różnych miast Litwy; Dnieprem zaś płynęli do Kijowa, Kaniowa i Czerkas; z miast rosyjskich najczęściej zwiedzali Wiazmę, Moskwę i Siewierz, najdalej zaś opierali się o Lublin, Lwów, Gniezno, Toruń, Gdańsk i Królewiec. Głównemi przedmiotami handlu były pieńka, wódka, wosk, miód przaśny, olej, łój, dziegieć i skóry. . W tym czasie w M. były cechy garbarzy, słodowników, krawców, puszkarzy, kowalów, ślusarzy, rzeźników, złotników i jubilerów, siodlarzy, szewców, rymarzy, kuśnierzy, mosiężników, olejarzy, farbiarzy i piekarzy. Tenże monarcha nadał miastu w 1637 r. pewne dochody, urządził w 1632 r. dyecezyę prawosławną i hojnie uposażył biskupów. Pierwszym biskupem prawosławnym mohylewskim, mścisławskim i orszańskim został mianowany Józef Bobrykowicz, mnich wileńskiego monasteru ś. Ducha; w 1634 r. oddano mu pod zarząd wszystkie cerkwie prawosławne w M. , zamknięte poprzednio. W 1648 r. opanowali M. Kozacy pod dowództwem Hładkiego i dopiero w następnym roku odzyskał miasto Janusz Radziwiłł, hetman polny litewski. Wkrótce potem Białoruś została znowu teatrem wojny pomiędzy Polską a Rossyą i doznała różnych klęsk i spustoszeń, jak w wojnie toczonej w XVI w. Kiedy car Aleksy Michałowicz zajął w 1654 r. całą prawie Litwę, poddali się mieszczanie, warując sobie zaręczenie praw i urządzeń magdeburskich. Car Aleksy chętnie na to przyzwolił przywilejem we wrześniu t. r. w obozie pod Smoleńskiem wydanym i wszelkie poprzednie swobody i nadania zatwierdził. Pomimo to M. nie uchronił się od grabieży ze strony Kozaków hetmana Zołotarenko. Los M. podzieliły i inne miasta Mohylewszczyzny, jak Homel, w którym Kozacy wyrznęli prawie wszystkich katolików i żydów, Horki, Mścisław, wzięty szturmem przez wojewodę Trubeckiego, przyczem również sprawiono rzeź mieszkańców, Orsza, Stary Bychów, Czausy, ograbione przez Kozaków Prykłońskiego, Kopyś, Druck, Szkłów, zniszczony także przez Kozaków; dalej Dubrowna, Mikulin lub Mikulino, Tołoczyn, Strzeszyn, Czeczersk, Nowy Bychów, Propojsk, Łukoml i Krzyczew. Wszystkie to gwałty i ucisk wojewodów i bojarów moskiewskich, postępowanie których nacechowane było chciwością, rozpustą i dzikim despotyzmem, nie mogły przeciągnąć mieszkańców na stronę zwycięzców. Gdy nadto car Aleksy zaplątał się w wojnę z Szwecyą, a przez to musiał rozdzielić swe siły, wojska jego poczęły doznawać jednej klęski za drugą, w skutek czego miasta stopniowo powracały pod władzę Rzplitej. Po rozbiciu w 1660 r. kn. Piotra Dołgorukiego, wojew. moskiewskiego, nad rz. Basią w pow, czausowskim przez wojska Czarnieckiego i Sapiehy, powstali mieszczanie M. pod przywództwem burmistrza Leononicza i d. 1 lutego 1661 r. wyrznęli załogę rossyjską. Za czyn ten Jan Kazimierz przywilejem z d. 9 czerwca t. r. przywrócił miastu dawne prawa, porównał je z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, Leonowicza zaś zaszczycił szlachectwem. W 1666 r. wojska rossyjskie pod wodzą kn, Jakuba Kudenetowicza Czerkasskiego, Prozorowskiego i Worotyńskiego podstąpiły pod M. , broniony przez hetm. Paca. Gdy jednak Czerkasski legł od kuli wypuszczonej z wałów M. , panika opanowała wojsko rossyjskie, które w nieładzie odstąpiło ku granicy. W 1678 r. sprowadził do M. jezuitów Zdanowicz, kanonik smoleński i proboszcz mohylewski, fundując przy kościele farnym ś. Kazimierza misyą, którą hojnie uposażył. Następnie jezuici wznieśli na darowanym sobie placu w pobliżu zamku na ulicy Szkłowskiej kościół i klasztor murowany, zamieniony po wydaleniu jezuitów w 1820 r. na cerkiew wojskową 1ej armii, a od 1833 r. na cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego. W 1687 r. fundował Teodor Rzewuski klasztor i kościół bernardynów pod wezw. ś. Antoniego, nad brzegiem Dniepru, dziś archiwum sądowe. W tym czasie w M. znowu miały miejsce rozruchy religijne z powodu zamykania niektórych cerkwi, grożących upadkiem ze starości, podczas których zabity został przez mieszczan w 1692 r. Zienkowicz, właściciel wsi Lubuż. Wyrokiem sądu królewskiego skazani zostali za to na wzniesienie z cegieł z rozebranych przez siebie własnych domów kościoła dla karmelitów, późniejszej archikatedry. Po śmierci Jana Sobieskiego w 1698 r. , podczas walki elekcyjnej M. zajęty został początkowo przez partyzantów Sapiehy, podskarbiego w. litewskiego, następnie zaś przez Zamoyskiego, który ustanowił z swego ramienia namiestnika. Elektor saski August I po objęciu tronu polskiego nadał M, w 1699 r. generałowi saskiemu de Bewst, który zajął nietylko obszerną ekonomię mohylewską, obej mującą większą część dzisiejszego pow. mohylewskiego i czausowskiego, lecz nadto i cały I powiat czausowski i czerykowski. Wkrótce jednak de Bewst opuścił M. , wybrawszy z miasta 100000 tynfów kontrybucyi, poczem August II oddał ekonomię mohylewską w kilkoletnią dzierżawę niemcom Beimanowi i Leimanowi. Lecz Sasi niedługo bawili w Mohylewszczyźnie. W skutek bowiem wojny, wypowiedzianej przez Karola XII, król August II zmuszony był wycofać wojsko saskie z Litwy. Skorzystało z tego stronnictwo Pawła Sapiehy, wojew. wileńskiego i hetm. litewskiego, przeciwnika króla, posiadającego w Mohylewszczyźnie dobra dziedziczne, jak Bychów, Barkołabów i Bujnicze, i zbrojnie wystąpiło przeciwko partyi Ogińskiego, stronnika króla. W 1701 r. Bończa Sinicki, dowódca oddziału wojsk litewskich królewskich zajął ekonomią mohylewską, poczem wziął szturmem Bychów i osadził go silnym garnizonem. Wzmocniono również i fortyfikacye M. Na skutek umowy zawartej w sierpniu 1704 r. pomiędzy Polską a Rossyą, pomocnicze wojska rossyjskie, którym towarzyszył sam car Piotr, wkroczyły w granicę Litwy, dążąc ku Grodnu. W tymże czasie przechodziła przez M. chorągiew Ogińskiego, ssty żmudzkiego, oraz wojsko zaporoskie pod wodzą hetm. Mazepy i pułkownika Iskry. W maju t. r. wojska moskiewskie pod wodzą kn. Wołkońskiego i Gagaryna ustawiły most pływający przez Dniepr. Następnie zajęły M. wojska rossyjskie i przebyły w nim aż do wiosny 1707 r. , w którym opuściły miasto i rozłożyły się w oszańcowanym obozie pod Kopysiem. Pod koniec 1707 r. Karol XII posunął się z Polski na Litwę, zajął 11 lut. 1708 r. Wilno a następnie Grodno. Głównodowodzący wojskami rossyjskiemi ks. Meńszykow odstąpił od Grodna, 25 lut. zajął Czereję a 14 marca wszedł do M. , zamierzając ztąd wyruszyć przeciwko Karolowi XII, który, jak się spodziewał, przeprawi się przez Berezynę pod Borysowem; w tym celu rozkazał zbudować dwa mosty na Dnieprze. Karol XII zawiódł jednakże oczekiwanie wodzów rossyjskich i przeszedł rzeką poniżej Sapieżyńskiej Berezyny. Wówczas Szeremetiew i Meńszykow postanowili zatrzymać nieprzyjaciela pod Hołowczynem, przy przeprawie przez błotnistą rzeczkę Wabicz. Ponieśli jednak zupełną porażkę w bitwie d. 3 lipca, poczem cofnęli się ku Szkłowu, Kopysiu i Mohylewu, Szwedzi zaś posunęli się wprost na Mohylew, który też zajęli d. 7 lipca, przyczem wojska rozłożyły się obozem na brzegu Dniepru aż pod Bujnicze. Karol XII przebył w M. 5 1 2 tygodni, nałożył na mieszczan ogromną kontrybucyę, przyczem z zabranego z cerkwi srebra bił w obozie pieniądze. Po ustąpieniu Szwedów w d. 8 wrześ. 1708 r. pułki tatarskie, kałmuckie i rossyjskie spaliły M. jakoby na rozkaz cara Piotra. Tymczasem Karol XII przeprawiwszy się przez rzeki Pronię i Basię pod Czausami, udał się pod Czeryków, gdzie rozłożył się obozem, oczekując na przybycie gen. Loewenhaupta. Jednakże na wezwanie Mazepy przeprawił się przez Sożę i skierował ku Mścisławowi na spotkanie wojsk rossyjskich. Bitwa miała miejsce 29 sierpnia w pobliżu mczka Dobrego nad rzką Czarną Napią, przyczem Szwedzi rozbici, stracili do 3000 ludzi. Poczem Piotr wyruszył przeciwko Loewenhauptowi, z którym spotkał się 28 wrześ. przy wsi Lesnej w pobliżu Propojska i zadał mu stanowczą klęskę. Rozbicie wojsk szwedzkich i przeniesienie walki na inne pole usunęło od Mohylewszczyzny dalsze klęski wojenne i dało możność dalszego rozwoju w spokoju, zakłóca nym tylko niesnaskami religijnemi pomiędzy katolikami a prawosławnymi, które wzmogły się zwłaszcza od czasu objęcia episkopii w 1753 r. przez głośnego Jerzego Konisskiego. Stanisław August dał mu w 1768 r. upoważnienie na wymurowanie gmachu dla szkoły duchownej przy cerkwi ś. Mikołaja i założenie drukarni. Na mocy pierwszego podziału Rzpltej Mohylewszczyzna wraz z całą Białorusią, liczącą przeszło 1, 360, 000 ludności, przyłączoną została w 1772 r. do Rossyi. Ukazem z d. 14 grudnia t. r. cesarzowa Katarzyna II ustanowiła arcybiskupstwo katolickie białoruskie ze stolicą w M. ob, Mohylewskie arcybiskupstwo. Pierwszym namiestnikiem białoruskim został mianowany w 1774 r. senator i generałfeld marszałek hr. Zachar Czernyszew. W maju 1780 r. odbył się w M. zjazd cesarzowej Katarzyny II z cesarzem niemieckim Józefem II, na pamiątkę czego założono sobór prawosławny pod wezw. ś. Józefa. Ukazem z d. 10 stycz. 1778 r. M. został wyznaczony na miasto gubernialne, a Czausy, Stary Bychów, Orsza, Babinowicze, Kopyś, Sienno, Mścisław, Czeryków, Klimowicze, Rohaczew i Bielice na powiatowe, przyczem wprowadzono prawa ogólnie w Rossyi obowiązujące. W styczniu 1795 r. wyszedł ukaz o konfiskacie dóbr osób nieprzychylnych nowemu porządkowi rzeczy, poczem wiele dawnych królewszczyzn, oraz dóbr skonfiskowanych rozdano dygnitarzom rossyjskim. Wówczas otrzymał Krzyczew ks. Potiemkin, Homel ks. Rumiancow Zadunajski, Czeczersk ks. Zachar Czernyszew, Szkłów gen. Zorycz, Propojsk ks. Golicyn, Ciecierzyn ks. Sałtykow, Strzeszyn hr. Osterman, sstwo Zabłockie Turczaninow, Bujnicze Passek i w. in. W 1797 r. M. zamieniony został na miasto powiatowe gub. witebskiej, lecz w 1801 r. znowu przemianowany został na Mohylew Mohylew miasto gubernialne. Nadmienić nadto należy, że cesarzową Katarzyna II z celów politycznych nie dozwoliła w granicach państwa rossyjskiego ogłosić bulli papieża Klemensa XIV o kasacie jezuitów, w skutek czego istnieli oni nadal na Białorusi. W granicach gub. mohylewskiej w połowie XVIII w. jezuici posiadali kolegia w Orszy, fundowane przez Lwa Sapiehę, wojewodę wileńskiego; w Mścisławiu, założone w 1616 r. przez Piotra Paca, sstę mścisławskiego; w Mohylewie; dalej misye w Łozowiczach w pow. klimowickim, w mku Chalczy pow, homelski, w Riaśnie pow. czausowski, oraz 2 rezydencye w Faszczówce pow. mohylewski i w Czeczersku. Wszystkich jezuitów w tym czasie było na Białorusi 98 kapłanów, 32 scholastyków i 48 braciszków. Majątek ich nieruchomy w ziemiach wynosił do 1 mil. rubli, ruchomy zaś do pół mil. rubli; włościan poddanych mieli około 14000 dusz. Przetrwali oni w Mohylewszczyźnie aż do marca 1820 r. , w którym to czasie ukazem cesarskim wydaleni zostali za granicę. W bieżącym wieku Mohylewszczyzna ucierpiała wiele podczas przejścia wojsk Napoleona w 1812 r. D. 8 lipca t. r. awangarda korpusu marszałka Davousta podstąpiła pod M. zmusiwszy do ucieczki garnizon rossyjski, wkrótce potem wkroczył sam marszałek na czele 80000 ludzi, stoczywszy walkę pod wsią Daszkówką. Utworzono bezzwłocznie tymczasową komisyę, naczelnikiem której został marszałek, pomocnikiem zaś jego gen. polski Pakosz. Francuzi przebyli w M. około 4 miesięcy, poczem, naciskani przez wojska rossyjskie pod wodzą gen. Ożarowskiego, opuścili miasto. Podczas pobytu w M. uformowano straż narodową, do której zebrano przeszło 400 ludzi, uzbrojonych przeważnie w piki. Wyćwiczeuiem tej garstki pilnie się zajmował komendant Remiński, przy odwrocie jednak Francuzów, rozbiegła się ona na widok wojska rossyjskiego, zostawiwszy na placu swego naczelnika, zabitego przez Kozaków pod mkiem Kniażycami o 15 w. od M. . odtąd zaczął się szereg niepowodzeń armii francuzkiej aż do fatalnej przeprawy przez Berezynę pod Borysowem 15 i 16 listopada 1812 r. W ruchu 1831 r. Mohylewszczyzna nieznaczny przyjęła udział i wkrótce w zupełności została uspokojoną przez gubernatora Michała Murawiewa, późniejszego gen. gub. wileńsk. , poczem nastąpiło ostateczne zniesienie statutu litewskiego, przy wróconego przed 1812 r. Za główne źródło użyte do powyższego artykułu służył Opis gub. mohylewskiej, wydany w 3 tomach pod redakcyą gub. Dębowieckiego Mohylew, 1882 84, zwłaszcza zaś zarys historyi Mohylewszczyzny, skreślony przez Fursowa, dyrektora gimn. męskiego w M. Mohylewski powiat, za rzpltej część powiatu orszańskiego, graniczy na płn. z pow. sieńskim, na wsch. z koreckim i czausowskim, na płd. z bychowskim, na zach. z pow. ihumeńskim i borysowskim gub. mińskiej. Rozległość powiatu podług obliczenia pułk. Strelbickiego wynosi 3009 9 w. kw. , czyli 62 21 mil kw. al. 3425 3 kil. kw. , co czyni 313, 580 dzies. Podług planów mierniczych rozległość wynosi tylko 299, 364 1 2 dz. , czyli o 14, 175 1 2 dz. , t. j. 4 527 mniej; w tem 79, 466 1 2 dz. . gr. or. i ogr. , 24, 553 1 2 dz. łąk, 122, 323 1 2 lasów, 73, 021 pastw. , zarośli i nieuż. Powierzchnia równa i niska, tylko na prawym brz. Dniepru i Druci ciągną się wyniosłości. Grunt powiatu należy do dolnej formacyi trzeciorzędowej, przeto przeważnie jest piaszczysty, zwirowaty, miejscami z domieszką gliny, w niektórych tylko nizinach napotykają się przestrzenie pokryte czarnoziemem. Główne rzeki są Dniepr i Druć z dopływami, lewym Wabiczem i pra. wym Oślikiem. Jezior w powiecie znajduje się 19, zajmują one 376 dz. przestrzeni i za wyjątkiem Nowińskiego, mającego 150 dz. , i Lubiany al. Wejni, 110 dz. rozległego, są nieznaczne; brzegi mają niskie i błotniste, pokryte zaroślami lub niewielkim lasem, dno iłowate, grzązkie. Błot natomiast znajduje się wiele, zwłaszcza w górnym biegu Wabicza i Oślika. W ogóle w mohylewskim pow. znajduje się 462 błot, w tej liczbie dwa mające przeszło 1000 dz. rozległości, 11 od 100 do 1000 dz. i 56 od 25 do 100 dz. ; zajmują one 12, 750 dz. , czyli 4 06 całej rozległości powiatu. Najważniejsze z nich Chołmickie al. Nowińskie w gm. pawłowickiej, długie do 20 w. , szerokie od 2 4 w. i mające do 5350 dz. częścią przechodzi do gub. mińskiej i Hałe Hałoje w gm. cerkowickiej, długie do 8 w. , szerokie do 3 w. , rozległe 2200 dz. Przemysł nieznaczny; w powiecie oprócz Mohylewa znajduje się 12 niewielkich fabryk sukna, wyrabiających rocznie około 26, 600 arszynów sukna zwyczajnego; 5 warsztatów tkackich, zatrudniających 32 robotników i produkujących za 9, 245 rs; 9 zakładów pędzących terpentynę, dziegieć i smołę, zatrudniających 22 robotników i produkza 15, 836 rs. ; 1 browar, zatrud. 1 robot. , wart. prod. 540 rs. ; 1 młyn parowy, zatrud. 2 robot. , czysty dochód wynosi około 200 rs. ; 3 młyny do kaszy, zatrud. 15 robot. i produk. za 15, 600 rs. ; 9 cegielni, zatrud. 43 ludzi i prod. za 5, 680 rs. ; 1 fabr. szrutu, zatrud. 3 ludzi i mająca 100 rs. dochodu; 1 fabr, zapałek, zatrud. 21 ludzi i produk. za 36, 000 rs; 1 mydlarnia, zatrud. 3 ludzi i produk. za 1, 150 rs. ; wreszcie 7 gorzelni, zatrudn. 48 ludzi i produk. za 11, 232 rs. Młynów wodnych i wiatraków w 1881 r. było w powiecie 72, zatrud. 112 robot. i dą wały 38, 424 rs. dochodu; zmielono w nich 405, 575 pudów al. 81, 115 czetw. zboża. Co się tyczy przemysłu domowego, to ludność miejska i wiejska zajmuje się garbarstwem, w 16 miejscowościach 26 osób, zarabiających 674 rs. ; rymarstwem zajmuje się w 3 miejsc. 5 os. , zarab. 600 rs. ; wyrobem samodziału zajmuje się w 21 miejsc. 143 kobiet, zarab. 1, 744 rs. ; wyrobem filców, wojłoków i t. d. w 13 miejsc. 123 osób, zarab. 2, 249 rs. ; przędzeniem lnu i konopi i wyrobem prostego płótna w 57 miejsc. zajmuje się 2356 kob. , zarab. 12, 117 rs. ; wyrobem powrozów i sieci w 40 miejsc. 776 osób, zarab. 2, 097 rs. ; krawiectwem w 35 miejsc. 168 osób, zarab. 6, 948 rs. ; szewctwem w 29 miejsc. 113 osób, zarab. 5, 987 rs. ; wyrobem naczyń drewnianych w 24 miejsc. 330 os. , zarab. 1, 731 rs. ; wyrobem narzędzi rolniczych w 12 miejsc. 27 osób, zarab. 272 rs. ; wyrobem przedmiotów z łyka i kory w 15 miejsc. 92 os. , zarab. 408 rs. ; wyrobem wozów i i d. w 34 miejsc. 211 os. , zarab. 2, 750 rs. ; kołodziejstwem w 4 miejsc. 14 osób, zarab. 460 rs. ; stolarstwem w 24 miejsc. 71 osób, zarab. 3, 896 rs. ; bednarstwem w 23 miejsc. 203 osób, zarab. 6856 rs. ; wyrobem obodów, obręczy, desek, gontów, klepek w 18 miejsc. 194 osób, zarab. 2, 520 rs. ; garncarstwem w 5 miejsc. 50 osób, zarab. 1188 rs. ; kowalstwem w 43 miejsc. 83 osób, zarab. 6, 760 rs. ; spławem drzewa, wykopywaniem pni i t. d. 688 ludzi, zarab. 2, 752 rs. Rzemieślników w powiecie jest 375, w tej liczbie 344 żydów. Handel nieznaczny i prawie wyłącznie skoncentrowany w ręku żydów. W 1881 r. wykupiono świadectw kupieckich 1 i 2 gildyi 15, dla członków rodzin kupieckich 186, na prowadzenie handlu detalicznego 124. W tymże roku znajdowało się w powiecie 5 składów hurtowych trunków, 199 zakładów sprzedaży detalicznej opłacających patenty i 196 potajemnych, czyli w ogóle jeden szynk wypada na 306 mk. al. na 7. 6 w. kw. Nadto w powiecie było 23 zajazdy, w których również sprzedawano wódkę. Handel wódką prawie wyłącznie pozostaje w ręku żydów, ze wszystkich bowiem zakładów sprzedających wódkę jeden tylko jest prowadzony przez chrześcianina. Jarmarki odbywają się w Szkłowie w 2 tygodniu w. postu i w 9 tygodniu po Wielkiejnocy, z obrotem na każdym po 25, 000 rs. Koni było w pow. 25, 452 sztuk 1881 r. , bydła rogatego 21, 511 sztuk, owiec zwyczajnych 2173, świń 16, 126, kóz 3360 sztuk ostatnie 3 cyfry w 1864 r. ; pszczół 3000 uli 1881 r. . Z ogólnej przestrzeni powiatu należy do rządu 12, 246 dz. 92 gr. or. i ogr. , 20 łąk, 12, 015 lasów, 119 nieuż. ; do cerkwi i monasterów 4148 dz. 1, 204 dz. gr. or. i ogr. , 418 łąk, 1, 507 lasów, 1, 019 nieuż. , w tej liczbie 66 dz. do kościoła katol. ; do miast 5, 456 dz. 524 gr. or, ogr. , 37 łąk, 564 lasów, 4, 391 past. i nieuż. ; do właścicieli prywatnych posiadających przeszło po 100 dz. , 159, 9451 2 dz. 19, 005 dz. gr. or. i ogr. , 8, 726 łąk, 96, 355 lasów, 35, 859 1 2 past. i nieuż. ; do właścicieli mających mniej niż 100 dz. , 13, 243 dz. gr. or. i ogr. 4, 771 dz. , 2, 022 łąk, 3819 lasów, 2, 631 nieuż. ; do b. włościan pańszczyznianych 90, 488 dz. 47, 966 dz. gr. or. i ogr. , 11, 633 1 2 łąk, 5871 lasów, 25, 017 1 2 past. i nieuż. ; do b. włościan rządowych 10, 729 dz. 5, 522 dz. gr. or. i ogr. 1, 601 1 2 łąk, 615 lasów, 2, 990 1 2 past. i nieużyt. ; nabytych przez włościan 432 1 2 gr. or. i ogr. 301 1 2 dz. , łąk 75 1 2, lasu 3 1 2. past. 52, nabyte przez gminy włościańskie 2, 090 1 2 dz. 81 dz. gr. or. , 20 łąk, 1, 574 lasów, 415 1 2 past. i nieuż. ; pod drogami pocztowemi i t. d. 586 dz. , czyli w ogóle w pow. jest 79, 466 1 2 dz. gr. or. i ogr. , 24, 553 1 2 dz. łąk, 122, 323 1 2 lasów i 73, 021 past. i nieuż. Liczba majątków mających przeszło 100 dz. wynosi 162, w tej liczbie od 100 do 500 dz. jest 81 majątków, do 1, 000 30, do 5, 000 47, do 10, 000 3, wreszcie jeden mający przeszło 10, 000 dz. Majątków do 100 dz. znajduje się 647. Z majątków większych, 158, mających 112, 473 1 2 dz. , znajduje się w ręku prawosł. ; 90, mających 39, 567 dz. , w ręku kat. ; 6, rozległych na 6, 463 1 2 dz. , należy do protest. a 5, mających 1, 441 1 2 dz. , do żydów. Z majątków mniejszych prawosł. mają 375, rozl. 6, 085 dz. ; katol. 277, rozl. 5, 935 dz. ; protest. 3, rozl. 15 dz. a żydzi 95, rozl. 1208 dz. W 98 majątkach większych rządzą właściciele, w 84 dzierżawcy, w 25 rządcy, 3 są niezagospodarowane. Nadmienić należy, że liczba właścicieli nie zgadza się z liczbą majątków, z powodu, że częstokroć jeden folwark należy do kilku właścicieli, z drugiej zaś strony, jeden właściciel posiada po kilka folwarków. Ogólna liczba ludności wynosi 120, 542 dusz, zaś bez m. Mohylewa 81, 778 dusz. średni roczny procent urodzin wynosi 4 23, śmiertelności 3 08, przyrost zatem ludności wynosi 1 15. W 10letnim peryodzie zawarto w mohylewskim powiecie 9, 856 małżeństw, mianowicie 2, 499 w m. Mohylewie a 7, 357 w powiecie. Pod względem administracyjnym mohylewski pow. dzieli się na 3 okr. policyjne stany Szkłów, Mohylew, Białynicze i 13 gmin białynicką 20 okr. wiejskich, cerkowiszczańską 9 okr. , ciecierzyńską 27 okr, , czarnorucką 22 okr. , kruglańską 28 okr. , kniażycką 16 okr. , nieżkowską 20 okr. , pawłowicką 16 okr. , połykowicką 20 okr. , tołpieczyńską 14 okr. , szkłowską 20 okr. , wendoroską 17 okr. i wiejniańską 9 okr. . Oprócz M. znajduje sie w nim 10 miasteczek Bujnicze, Białynicze, Ciecierzyn, Druck, Hołowczyn, Knia Mohylew Mohylew życe, Krugłe, Krucze, Szepielenicze i Szkłów; dalej 588 wsi w tem 207 folw. szlacheckich, 11, 076 dm. drewn. i 17 mur. ; 177 składów zapasowych zboża gminnych, w tem 3 centralne rządowe; 16 szkół męzkich rząd. , 2 żeńskie i 4 żeńskie prywatne; 1 kościół kat. , oprócz M. w Szkłowie, 34 cerkwi mur. , 47 drewn. , cerkwi należących do monasterów 7 mur. , 1 drewn. Mohylewski pow. zawiera 3 parafie kat. , t. j. 2 w Mohylewie i 1 w Szkłowie. Marszałkami szlachty mohylewskiego pow. byli Sobański h. Junosza 1777, Antoni Kurowski h. Lubicz 1782 83, Stanisław Kroger, Jakób Dziczkaniec 1798 1811, August Dzierżek h. Dąb 1811, Stanisław Komar h. Komar 1812, Jan Makowiecki h. Dołęga 1812 14, Daniel Węcławowicz 1818 22, Wincenty Sipajło 1827, Edward Żukowski h. Gryf 1858, August Stachowski h. Ogończyk 1863. Nadto wymienieni są jako marszałkowie powiatowi Józef Lipski h. Grabie i Stanisław Sołtan. Mohylewska gubernia, jedna z t. z. gub. zachodnich cesarstwa rossyjskiego, w ostatnich czasach rzplitej stanowiła wschodnie pogranicze Litwy. Powszechnie znaną jest pod nazwą Białej Rusi i stanowi część jej rdzenną, najmniej uległą obcym wpływom. Znaczną część mohylewskiej gub. stanowiło niegdyś ks. mścisławskie, naprzemian zależne od Smoleńska, to udzielne. Od czasów Olgierda księstwo to należało do Litwy i dzierżył je prawem lennem syn Olgierda Symeon Lugwen. Następnie z księstwa tego. uformowano województwo mścisławskie. Składały je dzisiejsze powiaty mohylewskiej gubernii mścisławski, czerykowski, klimowicki, bychowski, czausowski. Północną część dzisiejszej mohylewskiej gub. stanowił powiat orszański, należący do województwa witebskiego. Był on znacznie rozleglejszy od obecnego i składał się z dzisiejszych powiatów orszańskiego, sieńskiego, horeckiego i mohylewskiego. Powiaty zaś rohaczewski i homelski należały do powiatu rzeczyckiego wojew. mińskiego. W 1772 r. za pierwszego podziału rzpltej, z przyłączonych do Rossyi województw mścisławskiego, połockiego i witebskiego utworzone były dwa namiestnictwa mohylewskie i połockie. Do składu namiestnictwa mohylewskiego wchodził też Witebsk, który w tymże roku wraz z ziemią leżącą pomiędzy granicą smoleńską a Dzisną wcielony został do gub. pskowskiej. Gub. mohylewska dzieliła się na 4 prowincye orszańską, rohaczewską, mścisławską i mohylewska. Pierwszym namiestnikiem białoruskim był generał feldmarszałek i senator hr. Zachar Czernyszew. W 1776 r. gubernia otrzymała nową organizacyą na zasadzie ogólnej ustawy dla gubernij rossyjskich, zaś w 1778 r. otwarte były urzędy i izby sądowe. Wówczas Mohylew został miastem gubernialnem, a Czausy, Stary Bychów, Orsza, Babinowicze, Kopyś, Sienno, Mścisław, Czeryków, Klimowicze, Rohaczew i Bielica miastami powiatowemi. Cesarz Paweł I w 1797 r. z namiestnictw mohylewskiego i połockiego rozkazał utworzyć jednę gubernią białoruską, z miastem gubernialnem Witebskiem, do składu której wszedł M. jako miasto powiatowe; w 1801 r. z rozkazu cesarza Aleksandra Igo przywróconą była mohylewska gub. Ostateczne zmiany nastąpiły przez przyłączenie w 1840 r. pow. babinowieckiego do orszańskiego, oraz w 1863 r. pow. kopyskiego do horeckiego. W dzisiejszym stanie mohylewska gub. leży pomiędzy 51 57 a 55 13 płn. szer. i pomiędzy 46 31 a 50 25 wsch. dłg, geogr. od F. Największa długość gub. wynosi 320 w. , największa zaś szerokość na równoleżniku 53 19 dochodzi do 203 w. Odległość najbardziej wysuniętych punktów na płn. i płd. wynosi 350 w. , punktów zaś na zach. i wsch. dochodzi do 278 w. Mohylewska gub. graniczy na płn. z gub. witebską pow. lepelskim i witebskim na przestrzeni 245 w. , z czego zaledwo 27 w. przypada na granicę naturalną, utworzoną przez Dźwinę zach. ; na wsch. z gub. smoleńską pow. porieczeńskim, kraśnińskim i rosławskim, na przestrzeni 401 w. , przeważnie granicą suchą, przerywaną rzekami Dnieprem na przestrzeni 18 w. , Wiechrą, Ipucią, Biesiadą i Sożem 9 w. ; na płd. i płd. wsch. z gub. czernihowską pow. mglińskim, suraskim, nowozybkowskim i horodniańskim na przestrzeni 392 w. , również powiększej części granicą suchą; na zach. z gub. mińską pow. rzeczycki, bobrujski, ihumeński i borysowski na przestrzeni 542 w. , z czego 115 w. przypada na Dniepr a 18 w. na Berezynę, resztę linii granicznej stanowią mniejsze rzeczki, błota, lasy i uroczyska. W ogóle linia graniczna mohylewskiej gub. wynosi 1580 w. , z czego zaledwo czwarta część przypada na granicę naturalną, utworzoną przez rzeki, strumienie, błota i t. d. Podług pułkownika Strelbickiego powierzchnia gubernii obejmuje 42218 7 w. kw. al. 872 56 m. kw. , czyli 4, 397, 800 dzies. i stanowi 1 123 część Rossyi europejskiej. Pod względem wielkości mohylewska gub. zajmuje 37 miejsce w liczbie gubernij Rossyi europejskiej. Co do ukształtowania powierzchni odróżnia się część północna gubernii od południowej. Część północna, a mianowicie powiaty sieński, orszański, mścisławski, borecki i mohylewski jest wznioślejsza, pokryta wzgórzami, będącemi przedłużeniem płaskowzgórza Wałdajakiego, które stanowią dział wodny pomiędzy dorzeczem Dniepru i Dźwiny Zachodniej. Natomiast część Mohylew południowa, równa i powiększej części niska, nosi na sobie charakter Polesia. Odpowiednio do tego główne rzeki gubernii płyną z północy ku południowi przez całą długość gubernii, przerzynając ją we wszystkich kierunkach swymi dopływami. Gór w właściwym znaczeniu niema w mohylewskiej gub. , chociaż miejscowa ludność nazywa górami szereg wyniosłości, wchodzących z gub. smoleńskiej pomiędzy mczkami Rudnią i Mikulinem i ciągnących się przez północną jej część do wsi Hapanowszczyzny i Szawry. Najwyższe pun kty w płn. części gub. znajdują się około błota weretejskiego w pow. orszańskim, gdzie bezwzględna ich wysokość dochodzi od 800 do 900 stóp; m. Babinowicze ma 640 wysok. Na południowym krańcu gub. , w pow. homelskim, absolutna wysokość dochodzi przy wsi Zakruże 630, przy Dubowym Ługu 526, Kormie 537, Popówce 651 i Prokopówce 515. Pod względem geognostycznym obnażenia gubernii należą do trzech formacyj. Na północy, w pow. sieńskim, orszańskim, boreckim i w płn. części mohylewskiego i mścisławskiego, przeważa formacya dewońska; w części wschodniej gub. , mianowicie w pow. klimowickim, czerykowskim a częścią w mścisławskim, rohaczewskim, czausowskim i bychowskim, spotykamy formacyę kredową, w pozostałych zaś częściach gub. form. trzeciorzędową czyli eoceniczną. Mineralne bogactwa gubernii nie są jeszcze zbadane; ruda żelazna znajduje się w wielu miejscach powiatów rohaczewskiego, bychowskiego, mohylewskiego i po części czerykowskiego; błotna ruda spotyka się w pow. orszańskim, sieńskim i mścisławskim. Kamień wapienny znajduje się głównie w pow. sieńskim i orszańskim, dalej w czausowskim, w mścisławskim i czerykowskim; glina w różnych, często bardzo wysokich gatunkach cegłowa, garncarska i porcelanowa znajduje się w wielu miejscach. Glina z wielu miejscowości byłaby przydatna na wyroby fajansowe, lecz przy braku kapitałów i przedsiębiorców specyalistów nie jest eksploatowane i to bogactwo kraju i w ostatnich zaledwo czasach założono kilka fabryk kafli i jedną fabrykę fajansu. Najlepsze gatunki gliny znajdują się w pow. horeckim we wsi Zimowinie. Torf spotykamy w pow. orszańskim, sieńskim, czausowskim, mścisławskim, czerykowskim i bychowskim w wielkiej ilości, takowy jednakże przy obecnej obfitości paliwa nie jest używany. Wody mineralne źelaziste znajdują się w wielu miejscowościach pow. orszańskiego, sieńskiego i mścisławskiego. Nadto w pow. mohylewskim i czausowskim znajdujemy źródła mające smak kwaskowaty. Rzeki. Mohylewska gub. należy przeważnie do dorzecza Dniepru i tylko nieznaczna jej część, mianowicie pow. sieński i płn. zach. część orszańskiego do dorzecza Dźwiny Zachdniej. Żadna inna gubernia nie obfituje w takie mnóstwo rzek, rzeczek i strumieni jak gub. mohylewska, ogólna liczba których wynosi przeszło 1000. Z tej liczby Dniepr przybiera bezpośrednio 97 rzek i 152 rzeczek, zaś do rz. Soży uchodzi 88 rzek i 245 rzeczek. Dniepr ob. przerzyna mohylewska gub. od płn. ku płd. zachodowi, na przestrzeni 560 w. , przez całą prawie jej długość i dzieli ją na dwie nierówne części, mniejszą zachodnią i większą wschodnią, zadnieprską część. Do niedawna Dniepr był jedyną arteryą handlową Mohylewszczyzny, Dnieprem bowiem spławiano na płd. płody miejscowe a w zamian otrzymywano z płd. sól, zboże, zwłaszcza pszenicę. Dziś o niewiele zmniejszyło się dla Białorusi znaczenie drogi Dnieprowej, koleje bowiem przeszły tylko przez nieznaczną część gubernii i to prawie jej pograniczem północnem i zachodniopołudnio wem. Po Dnieprze najważniejszą rzeką jest Soż, spławna na znacznej przestrzeni, a z lewej strony do Dniepru uchodząca. Dla wschodniej części gubernii Soż jest niezmiernie ważny, umożliwia bowiem zbyt drzewa z rozległych lasów powiatów zadnieprskich, stanowiących wyłączne niemal bogactwo tych okolic, mało żyznych, źle uprawnych i słabo zaludnionych. Po Sożu sprowadzają też na licznych barkach i innych statkach sól, pszenicę i inne produkty południa. Drugorzędne znaczenie mają liczne rzeki niespławne, z których ważniejsze Druć, Pronia, Ipuć, Basia i in. Rzeki te w kraju bardziej przemysłowym mogłyby dostarczać ogromnej siły dla fabryk, obecnie zaś zużytkowują tę siłę do obracania licznych młynów. Pobrzeża rzek obfitują w wyborne łąki. Jeziora podług obliczenia pułk. Strelbickiego zajmują 84 1 w. kw. , obliczenie to jednak nie jest ścisłem i w rzeczywistości powierzchnia zajęta przez jeziora jest prawie w dwójnasób większą. W ogóle w mohylewskiej gub. jest 812 jezior, zajmujących 15368 dzies. czyli 147 49 w. kw. powierzchni Największa liczba jezior znajduje się w pow, rohaczewskim, sieńskim i klimowickim. Ważniejsze z nich Łukomlskie 3028 dzies. , Sielawa al. Długie 993 dzies. . Radca 440 dzies. , Żeryńskie 1052 dz. , Saro 427 dz. i in. w sieńskim; Orzechy 416 dz. , Rutowiecz al. Nikulińskie do 400 dz. , Sierokorotniańskie do 400 i in. w orszańskim. W południowych powiatach jeziora znajdują się w niższej części dolin rzek Dniepru i Soży, powstały z ich rozlewu, dla tego leżą przeważnie w dolinach łącznych, brzegi mają niskie, pokryte zaroślami liściastemi. Błot w guberni znajduje się bardzo wiele, lecz są powiększej części niewielkich rozmia rów, łatwe przytem do osuszenia. W ogóle jest 7321 błot, z czego 319 mających przeszło 100 dzies. a 34 przeszło 1000 dz. , obejmujących razem 246, 260 dzies. , czyli 5 6 całej przestrzeni. Najbardziej błotnistym jest pow. sieński, w którym błota zajmują przeszło 1 9 część całej przestrzeni. Najrozleglejsze błota są Lejczenek do 3600 dzies. , Jeleńskie przeszło 5000 dz. , Stupickie do 3, 000 dz. , Zimnik do 2, 400 dz. w sieńskim; Weretejskie 3450 dz. , Charkowo 3500 dzies. , Borysowo do 5000 dzies. , Radomski mech 3750 dzies. , Buk do 2300 dzies. w orszańskim; w gm. łukowskiej 3500 dzies. , w strzeszyńskiej do 3000 dzies. , Hadziłowickie 3025 dzies. , Bluźniec do 2500 dzies. w rohaczewskim; Chołmickie al. Nowińskie do 5350 dzies. w mohylewskim; Kobylino do 40 w. długie a do 5 w. szerokie, SłuczowoHało do 20000 dzies. , SłuczPałki 3100 dzies. w homelskim; Czysta Łuża 2860 dz. w bychowskim. Klimat guberni jest umiarkowany, bardziej surowy aniżeli w grodzieńskiej i mińskiej, zdrowszy jednak aniżeli w tej ostatniej. Srednia roczna temperatura w Mohylewie wynosi 5 2 podług C. , średnia najgorętszego miesiąca 18 5, najzimniejszego 8, różnica temperatury 26 5; w Horkach średnia roczna 4 8, najgorętszego miesiąca 17 7, najzimniejszego 9 różnica 26 7. Najwyżej temperatura dochodziła w Horkach do 29 9 o. 23 9 R. , w St. Bychowie zaś 31 7 C. 25 4 R. , najniższa zaś w Horkach 35 6 C. 28 5 R. a w St. Bychowie 33 O. 26, 4 R. . Podług 10letnich obserwacyj Schmidta w Horkach średnio panowały wiatry płn. zach. 64 dni, płd. zach. 58 dni, zach. 55, płd. wsch. 48, wsch. 42, płn. wsch. 38, płd. 34 i płn. 26 dni. Liczba dni dżdżystych i śnieżnych podług 10letnich obserwacyj w Horkach wynosi 131, z czego na zimę przypada 31, wiosnę 35, lato 36, jesień 29. Ilość spadłej wody w milimetrach wynosi w Horkach 497, 5, w St. Bychowie 720, 6 obserwacya z 1878 i 1879 r. , lata b. dżdżyste. Co się tyczy czasu zamarzania i puszczczania rzek w mohylewskiej gub. , to podług 20letnioh obserwacyj Dniepr średnio zamarza pod Orszą 19 listop. st. st. , pod Rohaczewem 20 t. m. , puszcza zaś 23 i 24 marca, czyli średnio znajduje się pod lodem przez 124 dni. Z królestwa roślinnego mohylewska gub. jest szczególnie bogatą w lasy a pomimo niszczenia tychże z powodu złego gospodarowania, dostarcza jeszcze wybornego drzewa masztowego do portów ryskiego i chersońskiego; w ogóle tutejsze drzewo budowlane odznacza się szczególną mocą i trwałością. W lasach przeważa sosna prócz pow. mścisławskiego i części boreckiego, jodła, brzoza, osina, dalej dąb, lipa, klon, wiąz, olsza i leszczyna; nadto spotykają się jeszcze w lasach mohylewskich grab, brzoza, jarzębina, czeremcha, jabłoń dzika, wiśnia, kasztan, topola i wiele gatunków wierzby. Olsza dosięga tu znacznej wysokości i stanowi prawdziwą ozdobę lasów. Z kory brzozy pędzą dziegieć, lipa daje materyał do używanego powszechnie przez włościan obuwia z łyka łapci, oraz do wyrobu wielkiej ilości rogoży; z dębów wyrabiają obody. Z dzikich zwierząt znajdują się niedźwiedzie, wilki, lisy, rysie, tchórze, gronostaje, łasice, wydry, nurki, borsuki, zające oprócz zwykłych także bardzo rzadkie czarne, zwłaszcza w okolicach Kopysia, bobry bardzo rzadko, dziki rzadko, łosie, sarny al. dzikie kozy w pow. homelskim i rohaczewskim. Z ptaków, oprócz zwykłych, znajdują się głuszcze, cietrzewie, jarząbki, pardwy i w. in. Oprócz zwykłych ryb rzecznych w Dniestrze poławiają się sterlety, sumy, jesiotry, bieługa, w jeziorach zaś sielawa i stynka. Grunta są najrozmaitszej wartości pszenne i żyzne w pow. mścisławskim, oraz w części horeckiego i orszańskiego; dobre żytnie w rohaczewskim, części homelskiego, w mniejszej części mohylewskiego i bychowskiego, a zupełnie złe w czausowskim, klimowickim, części czerykowskiego, sieńskiego, mohylewskiego i bychowskiego. Rolnictwo stoi na bardzo niskim stopniu rozwoju. Trójpolówka panuje tu powszechnie. Bolę uprawiają przeważnie białoruską sochą, lżejszą od litewskiej; pługów używają w pow. orszańskim, sieńskim i boreckim, mniej w homelskim, mohylewskim i czausowskim, w pozostałych zaś powiatach czerykowskim, rohaczewskim, bychowskim, klimowickim i mścisławskim użycie pługa stanowi wyjątek. Włościanie sieją ogromną ilość konopi a w pow. sieńskim lnu, czem do reszty wyniszczają grunta. Jedyny wyjątek stanowią fermy b. instytutu horeckiego, gdzie gospodarstwo prowadzą racyonalne i otrzymują świetne rezultaty. Przy lichem gospodarstwie mało też co zbywa ze zboża od potrzeb miejscowych i wywożą jedynie tylko owies, nieco siemienia lnianego, więcej konopn. , najwięcej zaś pieńki i lnu. Natomiast sprowadzają, prócz wszystkich przedmiotów zbytku, wiele z artykułów pierwszych potrzeb z powodu nie istniejącego prawie przemysłu fabrycznego. Przy takiej nieproporcyonalności wywozu i przywozu dobrobyt ogólny stać musi i rzeczywiście stoi na bardzo niskim stopniu. Niedawna reforma włościańska i liczne przejścia lat ostatnich zachwiały byt klas wyższych i zrujnowały większe gospodarstwa, włościanie zaś przy nadzwyczaj rozpowszechnionem pijaństwie i lenistwie nie mogą się dźwignąć z powszechnej prawie nędzy. Coroczne deficyty tutejszych Mohylew Mohylew gospodarstw reguluje wprawdzie nieco do czasu ryczałtowa sprzedaż lasów, lecz i te bogactwa, przy tak marnotrawnem użytkowaniu, nie na długo mogą wystarczyć. Oprócz bowiem większych posiadaczy, sprzedających lasy, ogromną ich ilość wyniszczają włościanie, wycinając je w pień, jedynie, by ziemię przez nie zajętą, zwykle zwirowatą i bardzo lichą, zamienić na grunta orne. Sieją przeważnie żyto ozime, owies, tatarkę w pow. południowych, rzadziej jęczmień, nieco pszenicy w pow. orszańskim, mścisławskim i części boreckiego, dalej żyto jare, proso, groch i soczewicą, lecz w niewielkiej ilości. Z roślin okopowych i t. d. sadzą tylko kartofle w wielkiej ilości, buraki zaś, marchew, rzepę i t. p. bardzo rzadko. Z roślin oleistych sieją w mohylewskiej gub. tylko len i konopie około 2 całej ziemi włościańskiej jest zajęte pod uprawę konopi. Łąki stanowią prawie 10 1 2 całej powierzchni i zajmują 443408 1 2 dzies, , najwięcej stosunkowo w pow. homelskim 15, 52 i mścisławskim 12, 43. najmniej w mohylewskim 8, 2 i czausowskim 8, 34 średnio dziesięcina łąki wydaje 80 100 pudów siana, chociaż dobre łąki nadrzeczne dają od 200 300 pud. Roczny zbiór siana wynosi około 40 milionów pudów. Pod uprawę roślin pattewnych jest zajęte 1358 dzies. , najwięcej w pow. czerykowskim 275 dz. i sieńskim 269 dz. , najmniej w czausowskim 42 dzies. i mścisławskim 48 dzies. . Roczny zbiór wynosi do 800, 000 pudów. Hodowla bydła na niskim stoi stopniu. Rogacizna ogólnie rasy miejscowej, skarlałej w skutek głodu i złego utrzymania, lecz mającej wielkie przymioty wytrzymałości; mleczność słabo rozwinięta, lecz mleko natomiast jest gęste i tłuste. Średnio krowa daje od 2 4 kwart dziennie. Przecięciowa cena krowy białoruskiej wynosi od 10 15 rs. Podług wiadomości statystycznych w 1882 r. było 369, 131 sztuk rogacizny, z tego 8, 541 sztuk w miastach i 360, 590 na wsi. Na 100 mk. przypada w miastach średnio 7, 8 sztuk maximum w Bychowie 22, 4, minimum w Mohylewie 1, 41, na wsi zaś 36, 6 w pow. bychowskim 58, 9 i w orszańskim 26, 6. Konie, równie źle karmione, nadzwyczaj małego wzrostu i małej sity. Więcej ich jednak bez porównania utrzymują jak w sąsiedniej Litwie, wszystkie bowiem roboty w polu wykonywane są końmi. Cena koni roboczych miejscowej rasy wynosi od 20 do 60 rs. Podług spisu z 1875 r. było w M. guber. ogółem 415, 121 koni. Spis z 1882 r. wykazał 426, 661 koni, t. j. o 11, 540 więcej. średnio na 1 w. przestrzeni wypada 10, 1, na 100 mk. zaś 38, 9 koni; z tego w miastach 4, 4, na wsi zaś 41, 8. Największa liczba koni w stosunku do ludności znajduje się w pow. bychowskim 65. 5, dalej czausowskim 49, 9 i rohaczewskim 49, 8; najmniejsza zaś w mohylewskim 31, 7, sieńskim 35 3 i homelskim 36, 6. Na jedne wieś przypada w ogóle w całej gubernii 52, 3 koni w pow. homelskim 112, 7, w sieńskim tylko 26, 8. Z ogólnej liczby przypada 369, 693 czyli 86, 7, na konie włościańskie, 52, 510, czyli 12, 3 właścicieli ziemskich; reszta przypada na miasta. Z ogólnej liczby koni tylko 17, 5, t. j. 57, 535 sztuk koni, jest zdolnych do celów wojskowych, a z tego tylko 371 pod kawaleryą i 2, 472 do artyleryi. Zgubny bardzo wpływ na hodowlę koni wywiera rozpowszechnione koniokradztwo. Liczba owiec wynosi 360, 137 sztuk w 1882 r. , w tem tylko 5, 927 cienkowłosych; świń zaś w tymże roku chowano 320, 896 sztuk a kóz 60, 973 sztuk. Również słabo jak rolnictwo i hodowla bydła rozwinięty jest w M. gub. przemysł fabryczny. Podług danych z 1881 r. było w ogóle 1, 029 fabryk, zatrudniających 962 majstrów i 3, 400 prostych robotników i produkujących rocznie za 1, 760, 123 rs. Garbarni było 161, zatrudniających 340 ludzi i produkujących za 198, 556 rs. , fabryk świec łojowych 13 18 ludzi, 3, 790 rs. wart. prod. , sukna 233 234 ludzi, 20, 791 rs. , tkackich 5 27 ludzi, 9, 254 rs. , pędzących dziegieć, smołę i terpentynę 59 240 ludzi, 82, 565 rs. , powrozów 10 96 ludzi, 13, 700 rs. , tytuniu jedna 89 ludzi, 139, 992 rs. , browarów 14 57 ludzi, 76, 175 rs. , gorzelni 75 608 ludzi, 140, 313 rs. , fabryk oleju 117 177 ludzi, 22, 445 rs. , młynów wyrabiających kaszę 144 186 ludzi, 34, 815 rs. , młynów parowych 4 25 ludzi, 57, 725 rs. , cegielni 69 225 ludzi, 37, 652 rs. , fabryk kafli 7 86 ludzi, 25, 270 rs. , szkła 4 86 ludzi, 25, 000 rs. , odlewów żelaznych 3 69 ludzi, 6, 670 rs. , gwoździ i drutu jedna 73 ludzi, 50, 976 rs. , zapałek 6 140 ludzi, 75, 415 rs. , fabryk papieru 2 377 ludzi, 324, 100 rs. , mydlarni 2 5 ludzi, 1, 530 rs. i in. Do niedawna istniała cukrownia w Homlu, zatrudniająca 234 ludzi i produkująca za 50, 000 rs. , zamieniona w 1882 r. na fabrykę masy papierowej ze słomy, zatrudniającą 65 ludzi i produkującą za 90, 000 rs. Liczba gorzelni wynosząca w 1881 r. 75, zmniejsza się, z małym wachaniem od 1863 r. , w którym istniało ich 255. Największa liczba gorzelni znajduje się w pow. sieńskim, mianowicie 12, dalej idą homelski i czerykowski po 1l, kliniowicki 8, rohaczewski i mohylewski po 7, borecki i orszański po 6, mścisławski 4, czausowski 3 i bychowski jedna. Bezwodnego spirytusu otrzymano 27, 468, 691 1 2, co średnio na każdą fabrykę stanowi 366, 44922. Głównym materyałem użytym do wypalania wódki do niedawna była mąka żytnia, w ostatnich je dnak latach coraz więcej używa się kartofli, które w 1880 r. stanowiły zaledwie 1 3 część a w następnym roku już prawie 2 3 innych materyałów. Nadto pędzą wódkę z mąki jęczmiennej, owsianej, melasy, i t. p. Młynów w M. gub. w 1881 r. było 1527, z tego 772 młynów wodnych, 893 wiatraków i 93 deptaki. Zatrudniały one 1874 robotników i zemliły 5, 629, 575 pudów czyli 1, 125, 915 czetwerti zboża i przynosiły 422, 277 rs. dochodu. Co się tyczy przemysłu domowego, to podług wiadomości zebranych w latach 1880 i 1881, w M. gub. zajmowało się garbarstwem w 199 miejscowościach 348 osób, zarabiających 9, 719 rs. ; rymarstwem. w 74 osadach 116 osób, zarabiających 8, 200 rs. ; wyrobem sukna włościańskiego w 21 os. 143 osób, zarab. 1, 744 rs; wyrobem wojłoków, kapeluszy i czapek, w 38 os. 249 osób, zarab. 4, 702; wyrobem przędzy i tkani lnianej i konopnej w 57 os. , 2356 osób, zarab. 12, 117 rs. ; krawiectwem w 724 os. , 1711 osób, zarabiających 73, 730 rs. ; szewctwem w 352 os. , 1082 osób, zarab. 76, 785 rs. ; wyrobem naczyń drewnianych w 95 miejsc, 1021 os. , zarab. 17, 097 rs. ; wyrobem przedmiotów z łyka i kory w 94 miejsc, 1691 osób, zarab. 18, 659 rs. wyrobem wozów i t. d. w 353 miejsc, 1692 osób, zarab. 36, 154 rs. ; kołodziejstwem w 66 miejsc, 291 osób, zarab. 9, 203 rs. ; stolarstwem w 342 miejsc 1109 osób, zarab. 60, 236 rs. ;. bednarstwem w 462 miejsc, 1633 osob. , zarab. 34, 529 rs. ; tokarstwem w 28 miejsc, 103 os. , zarab. 2, 968 rs. ; wyrobem obodów, obręczy, desek, klepek, gontów i t. d. w 77 miejsc, 896 osób, zarab. 16, 630 rs. ; garncarstwem w 100 miejsc, 1107 osób, zarab. 29, 161 rs. ; wybijaniem oleju w 51 miejsc, 200 osób, zarab. 2, 935 rs. ; kowalstwem w 575 miejsc, 968 osób, zarab. 78, 698 rs. ; ślusarstwem w 10 miejsc, 12 osób, zarab. 845 rs. ; flisactwem, wykopywaniem pni i t. d. zajmuje się 16, 522 męż. i 533. kob. , zarab. 616, 889 rs. ; furmaństwem 5, 170 ludzi, zarab. 114, 025 rs. Rzemieślników znajduje się w gubernii 8, 726, w tej liczbie 6, 716 żydów. Również i handel prawie wyłącznie pozostaje w ręku żydów. Rybołóstwo, pomimo obfitości rzek i jezior, nieznaczne, przeważnie prowadzi się na miejscowe potrzeby. Myślistwo również nie przynosi żadnej prawie korzyści i przeważnie zajmują się niem dla rozrywki. Pomimo dogodnych warunków miejscowych i w skutek stopniowego wycinania lasów i nieopatrznego niszczenia zwierzyny, bez względu na porę roku, zwłaszcza zaś przez włościan, liczba jej z każdym rokiem się zmniejsza. Pszczelnictwo również stoi na dość niskim stopniu i ciągle upada. Podług danych statystycznych było w gub. 119, 961 pni; otrzymano miodu 44, 107 1 2 pudów, wosku zaś 50, 35 1 2, z tego sprzedano 36, 820 1 2 pud. miodu i 4361 wosku za sumę 228, 368 rs. Najbardziej rozwinięte jest pszczelnictwo w pow. homelskim 52, 000 uli i rohaczewskim 31, 600, najmniej w orszańskim 1000 i w boreckim 2253 uli. Handel, jak wyżej wzmiankowano, jest nieznaczny i prawie wyłącznie pozostaje w ręku żydów chrześcianie stanowią zaledwo 10 15. W 188 r. wykupiono w mohylewskiej gub. w ogóle świadectw handlowych 6, 953 rocznych i 366 półrocznych, w tej liczbie przez kupców 1ej gildyi 26 rocz. i 2 półrocz. , zaś 2ej gildyi 436 rocz. i 12 półrocz. , na handel drobiazgowy 1439 rocz. i 118 półrocz. W tymże roku było w gubernii składów napojów spirytusowych 60 hurtowych i 1, 378 detalicznycb, nie licząc 2, 297 miejsc sprzedaży trunków bez wykupienia patentu, tak że łącznie, za wyłączeniem składów hurtowych, było 3, 675 szynków i t. p. , czyli że jeden zakład przypadał na 305 mk. , albo na 11, 5 w. kw. Najgorszy stosunek jest w pow. sieńskim, w którym jeden szynk wypada na 211 mk. , oraz w orszańskim na 22. 3 mk. ; najlepszy w pow. rohaczewskim na 450 mk. i w boreckim na 365 mk. Z wszystkich tych zakładów chrześcianie utrzymywali 3 składy burtowe i 147 detalicznych, reszta zaś, równie jak wszystkie bezpatentowe pozostają w ręku żydów. Z liczby 37 jarmarków w guberni ważniejsze w Homlu od 1 8 stycznia z obrotem 400 450 tys. rs. , od 14 16 września 160 200 tys. rs. i na ś. Trójcę 50 75 tys. rs. oraz w Lubowiczach od 1 15 lut. 130 150 tys. rs. i Chosławiczach od 15 sierp. do 1 wrześ. 45 60 tys. rs. ; na pozostałych obroty wynoszą od 2 25 tys. rs. O rozwoju handlu daje także wyobrażenie ilość towarów przewiezionych drogami żelaznemi i innemi środkami komunikacyjnemi. I tak średnio rocznie na stacyach dr. żel. orłowskowitebskiej ładuje się 2, 583, 300 pud. , wyładowuje 345, 600 pud. ; na st. dr. żel. moskiewskobrzeskiej ładuje 1, 519, 800, wyładowuje 901, 200 pud. ; na st. zaś dr. żel. lipaworomeńskiej ładuje 2, 467, 500, wyładowuje 1, 821, 200 pud. , czyli w ogóle wywozi 6, 570, 600 pud. , przywozi zaś 3, 068, 000 pud. , t. j. wywóz o 3, 502, 600 pud. przewyższa przywóz. Ruch towarów wynosił średnio w ciągu 10 lat roczni na 9 przystaniach na Dnieprze naładowano na 344 statków 1, 739, 730 pud. , wartości 412, 970 rs. , wyładowano zaś z 203 statków 835, 220 pud. , wart. 837, 750 rs. ; na 7 zaś przystaniach na Sozy naładowano na 145 statków 1, 478, 700 pud. , wart. 415, 910 rs, wyładowano zaś z 143 statków 895, 820 pud. , wart, 633, 800 rs. Drogami bitemi przy wóz wynosi średnio rocznie 197, 200 pud. , wart. 769, 030 rs. , wywóz zaś 514, 940 pud. , wart. 1, 417, 300 rs. Największy ruch Mohylew Mohylew panuje na trakcie kijowskim, którym przywieziono 130, 070 pud. , wart. 509, 710 rs. , wywieziono zaś 213, 130 pud. , wart. 1, 033, 920 rs. Komunikacye lądowe w całej gubernii są dogodne w każdej porze roku. Przerzynają mohylewską gub. drogi żel. ; moskiewskobrzeska, lipaworomeńska i orłowskowitebska. Pierwsza przechodzi przez powiaty orszański i sieński na przestrzeni 162 w. , ze stacyami Husino, Krasne, Osinówką, Orszą, Kochano wo, Tołoczyn i Sławiany; druga przechodzi przez pow. rohaczewski i homelski na przestrzeni 139 wiorst, ze stacyami Żłobin, Sołtanówką, BudąKoszelewską, Siemionówką, Homel, Ziabrówką i Terechówką; trzecia przerzyna powiat orszański na przestrzeni 66 wiorst, ze stacyami Krynki, Szebekino i Rudnią. Oprócz wielu dróg pocztowych i wojskowokomunikacyjnych przerzynaj ą mohylewską gub. drogi bite szose kijowska z północy na południe od granicy gub. witebskiej do granicy gub. czernihowskiej na przestrzeni 320 57 w. , przez pow. orszański, borecki, mohylewski, bychowski, rohaczewski i homelski, z 17ma stacyami; moskiewskowarszawska, w kierunku płn. zach. , od gub. smoleńskiej do mińskiej, na przestrzeni 204, 04 w. , przez pow. klimowicki, czerykowski, bychowski i rohaczewski, z 14 stacyami; mohylewskobobrujska, na przestrzeni 70 69 w. przez pow. mohylewski i bychowski z 3 stacyami; witebskosmoleńska, przechodząca na przestrzeni 50 56 w. , przez pow. orszański, również z 3 stacyami. W ogóle w 1879 r. było w mohylewskiej gub. 51 stacyi; pocztowych. Długość linij telegraficznych w mohylewskiej gub. wynosi 891 w. , niezależnie od. 367 w, przewodnikia przy drogach żelaznych, czyli razem długość sieci telegraficznej wynosi 1, 248 w. i obecnie łączy z sobą wszystkie m. powiatowe. Wyżej podano rozległość mohylewskiej gub, podług obliczenia pułkownika Strelbickiego na 5, 397, 800 dz. , podług zaś planów mierniczych przestrzeń ta wynosi tylko 4. 206, 804 1 2 dz. , t. j. o 190, 995 1 2 dz. al. na 4 1 2 mniej. W tej liczbie jest 1, 291, 624 1 2 dz. gr. or. , pod ogrodami i osadami, 443, 408 1 2 łąk, 1, 495, 017 lasów i 976, 753 1 2 zarośli, pastw. i nieuż. , w tej liczbie pod jeziorami 15368 dz. , pod błotami 246, 260. Poszczególe należy do rządu 116, 427 dz. 940 1 2, dz. gr. or. , 227V2 łąk, 114, 162 lasów, 1, 097 nieuż. ; do cerkwi i monasterów 30, 901 1 2 14, 309 1 2 dz. gr. or. , 3, 853 1 2 łąk, 8, 035 1 2 lasów, 4, 703 pastw, i nieuż. , w tej liczbie 531 dz. należy do kośc. katolickich; do miast 23, 047 dz. 6, 942 gr. or. , 3, 853 1 2 łąk, 4, 915 lasów, 10, 050 pastw. i nieuż. ; do osób prywatnych, posiadających po 100 i wyżej dz. , 2, 146, 798 dz. 267, 439 1 2 gr. or. , 147, 574 1 2 łąk, 1, 234, 163 1 2 lasów, 497, 62072 pastw. i nieuż. ; do osób prywatnych, mających mniej niż 100 dz. , 162, 0927, dz. 80, 727 gr. or. , 23, 282 łąk, 35, 836 lasów, 22, 247 1 2 pastw, i nieużytków; do byłych włościan pańszczyźnianych 1, 424, 322 1 2 dz. 792, 048 dz. gruntu or. , 222, 569 72 łąk, 79, 967 lasów, 325, 738 pastw. i nieuż. ; do b. włościan skarbowych 268, 782 1 2 122, 8797, dz. gr. or. , 42, 448 łąk, 9, 075 lasów, 94, 279 1 2 pastw, i nieuż. ; nabyte przez włościan 3, 707 dz. 1902 1 2 gr. or. , 562 1 2 łąk, 541 1 2 lasów, 691 1 2 pastw. i nieuż. ; nabyte przez całe gminy włościańskie 16, 28072 dz. 4326 gr. or. , 1, 606 łąk, 7, 482 lasów, 2, 86673 pastw, i nieuż. ; należy towarzystw przemysłowych 1, 117 dz. 12 dz. gr. or. i ogr. , 135 łąk, 839 lasów i 131 nieuż. i wreszcie pod drogami żelaznemi, szosami, i t. d. 13, 329 dz. mianowicie pod drogami żelaznemi 2, 169 dz. , pod szosami 3, 383 dz. , pod dr. pocztowemi 2, 706 dz. i pod dr. wojennokomunikacyjnemi 4, 071 dz. Średnia cena ziemi w 1879 r. wynosiła 16 rs. 99 kop. za dz. Liczba majątków prywatnych, mających mniej niż 100 dz. rozległości, wynosi 9, 0 96; z tego 7, 252 majątki, rozległe 10, 87973 dz, są w posiadaniu prawosł. , 2, 254 mająt. o 49, 195 dz. należą do katolików, 16 mająt. o 397 dz. do ewan. augsb. i wreszcie 318 posiadłości, rozległych 3, 606 dz. należy do żydów Majątków mających przeszło 100 dz. znajduje się 1633, mianowicie od 100 500 dz. 875, od 500 1, 000 dz. 316, od 1, 000 do 5, 000 419, od 5, 000 do 10, 000 49, od 10, 00025, 000 dz. 22, od 25, 00050, 000 dz. jeden, oraz jeden mający przeazlo 50, 000 dz. ; w 1039 majątkach gospodarują sami właściciele, w 336 są nadto rządcy, w 700 dzierżawcy, wreszcie w 61 nie prowadzi się gospodarstwa. Z większych posiadłości 1297, mających 1, 150, 017 dz. rozl. , należy do prawosławnych, 1229 majątk. o 920, 918 1 2 dz. do kat. , 61 majątk. , rozległych 69, 120 dz. , do ewang, augsb. , 8 majątk. o 4, 216 do ewang, reform. , i wreszcie 8 majątk. , mających 2, 526 1 2 dz. , do żydów. Ogólna ilość ziemi i lasów skonfiskowanych p. 1803 r. wynosi 22, 000 dz. ziemi i 102, 000 lasów, z tego po wyprzedaniu osobom prywatnym pochodzenia rossyjskiego lub niemieckiego, pozostawało w 1880 r. w ręku rządu 18 mająt. , mających 3, 818 dz. ziemi i 4, 125 lasów. W zastawie banków obciążone długami pozostaje 624, 434 dz. na 4, 280, 033 rs. W guberni jest 8059 wsi w tem 2, 064 folw. szlacheckich, w których znajduje się 16, 570 domów mieszkalnych drewnianych i 165 murowanych wtem w folw. szlach. 9, 027 dm. drewnianych i 165 murowanych. Ludność, średnia liczba mieszkańców za lat 10 1871 81 r. wynosi 1, 022, 376. W tym peryodzie urodziło się 525, 833, zmarło 1340, 210, zawarto małżeństw 100, 416; różnica Mohylew pomiędzy urodzinami a śmiertelnością wynosi 185, 623, co za 10 lat czyni 19, 56 przyrostu ludności, czyli rocznie 196. W 1880 r. zawarto 10, 745 małżeństw, z tego w miastach 706, w powiatach 10, 039; podług wyznań 9735 praw. , 241 kat. , 16 ewan. , 753 żydów. Urodzin średnio rocznie 52, 583, czyli 5, 14 w miastach w 1880 r. urodziło się 1, 968 chłopców i 1, 509 dziew. , w powiatach 26, 577 chłopców, 24, 870 dziewcząt. Dzieci nieprawych było w 1880 r. w miastach 85 chłopców i 71 dziew. , w powiatach 431 chłop. i 400 dziewcząt. Roczna śmiertelność wynosi 34, 021, czyli 3, 33; w 1880 r. zmarło wmiastach 1, 382 męż. i, 038 kob. , w powiatach 15, 367 męż. i 14, 600 kob. W 1777 r. było w mohylewskiej gub. 662, 500 mk. ; podług rewizyi z 1834 r. było 386, 291 dusz męż. ; w 1846 r. ludność wynosiła 860, 410 dusz. ; w 1850 r. wzrosła do 882, 565 dusz. Rewizya z 1851 r. wykazała 827, 606 mk. Podług pochodzenia ludność składa się z krajowców Białorusinów, potomków dawnych Kry wiców i Radomiczów; z wychodców z Litwy i Polski; z wychodców Wielkorossyan, tudzież z żydów, niemców i niewielkiej liczby cyganów 1, 255 dusz. . Liczba katolików dochodzi do 50, 000, żydów do 200, 000 kalendarz Hurlanda podaje w 1879 r. tylko 118, 727; domów modlitwy jest 346. Starowierców jest 16, 753, z tego w pow. orszańskim 106, czerykowskim 142, mohylewskim 317, rohaczewskim 983, sieńskim 2, 747 i homelskim 12, 457. Włościan obojej płci jest 844, 281. Do liczby włościan ukazem z 1865 r. zaliczono i b. szlachtę drobną, tak zw. zaściankową lub jednodworców, w liczbie 37, 606 dusz. Szlachta ta da się podzielić na dwie grupy wschodnią, osiadłą nad Sożą, przeważnie prawosławną, i zachodnią nad Drucią, katolicką. Z ogólnej liczby b. szlachty jest 21, 132 prawosł, i 16, 473 katol. , mianowicie nad Sożą 19, 491 praw. i 5, 987 kat. , nad Drucią. 1, 741 prawosł. i 10, 447 katol. Językiem ogólnie przez włościan i mieszczan używanym jest narzecze białoruskie, stanowiące przejście od mowy ruskiej do polskiej. Narzecze to było niegdyś używane na dworze książąt litewskich oraz w aktach sądowych; w niem spisano najpierw statut litewski. Wiara i obyczaje Litwy wielki tu wpływ wywierały; obrzędy i zabobony włościan tutejszych wspólne są niemal z obrzędami włościan litewskich. Dziś jednak zarówno język białoruski jak i obyczaje ulegają silnym wpływem obczyzny. Pod względem kościelnym katolickim mohylewska gub. dzieli się na 7 dekanatów mohylewskohorecki, rohaczewskobychowski, homelski czyli bielski, klimowickomścisławski, czerykowskoczausowski, orszański i sieński. Parafij posiada 30. Wiernych podług szemaSłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 68. tyzmu z 1879 r. było 34, 414. Pod względem oświaty w 1882 r. było w mohylewskiej gub. w ogóle 551 zakładów naukowych, mających 15, 986 uczniów, mianowicie gimn. męzkie i żeńskie w Mohylewie 525 uczniów i 358 uczenic, progimnazyum męzkie i żeńskie w Homlu 270 uczni i 102 uczenic, 5 szkół powiat. 235 ucz. , 4 szkoły miejskie 530 ucz. , 13 szkół miejskich paraf. 1082 ucz. , 9 szkół wiejskich paraf. 372 ucz. , 192 szkół ludowych 7974 ucz. , 5 szkół począt. żydowskich 443 ucz. , 6 szkoł żeńskich prywat. 281 ucz. , 2 szkoły żyd. prywat. 88 ucz. , 283 chederów 1985 ucz. ; w 1881 było ich 637 z 2799 uczniami, ochrona mikotajewska w Mohylewie, niepodano liczby dzieci, seminaryum duchowne prawosławne w Mohylewie, 4 szkoły duchowne męzkie 435 ucz. , szkoła żeńsk. duch. w Mohylewie, szkoła rolnicza w Horkach 157 ucz. , wraz z wydziałem taksatorskim 17 ucz. i rzemieślniczym 37 ucz. , szkoła felczerów w Mohylewie, szkoła akuszerek tamże, 6 szkół miejskich rzemieślniczych 107 ucz. , szkoła techniczna przy dr. żel. lipaworomeńskiej w Homlu 117 ucz. i 9 szkółek cerkiewnych parafialnych 270 ucz. Dawniej jezuici mieli 3 szkoły z zakresem gimnazyalnym w Mohylewie, Mścisławiu i Orszy, rodzaj zaś progimnazyum utrzymywali bazylianie w Tołoczynie; seminarya zakonne były w Białyniczach, Orszy i Czausach Do obsługi sanitarnej w 1881 r. było w mohylewskiej gub. 62 lekarzy w tej liczbie 11 powiatowych i 12 miejskich, 156 felczerów, 50 akuszerek, 36 aptek prywatnych, 30 przy lecznicach miejskich i 8 przy ambulatoryach. średnio 1 lekarz przypada w miastach na 3598 70 mk. , w powiatach na 33539 38 mk. ; 1 felczer w miastach na 3215 85 mk. , w powiatach na 7976, 86 mk. ; 1 akuszerka na 3197, 37 kob. w miastach i 16962, 94 w powiatach. Pod względem przestrzeni 1 lekarz przypada na 1361, 8 w. kw. , 1 felczer na 346 w. kw. , 1 akuszerka na 1319, 3 w. kw. Liczba szpitalów, lecznic wiejskich i ambulatoryów wynosiła w 1881 r. w mohylewskiej gub. 74 z 1077 łóżkami. Odliczywszy od tego 9 szpitalów wojskowych z 139 łóżkami, oraz 10 szpitalów więziennych z 91 łóżkami, pozostaje na użytek pozostałej ludności guberni 55 szpitalów z 847 łóżkami. W tej liczbie było 15 szpitalów miejskich z 335 łóżkami, 30 szp. wiejskich z 512 łóżkami i 10 ambulatoryów. Pod względem administracyjnym mohylewska gub. jest rozdzielona na 11 powiatów mohylewski, bychowski, czausowski, czerykowski, homelski, borecki, klimowicki, mścisławski, orszański, rohaczewski i sieński. Namiestnikami białoruskimi byli senator i gen. feldmarszałek hr. Zachar Czernyszew, od 1774 do 1782 r. , i senator gen. en 39 chef Piotr Passek, od 1782 do 1800 r. Gubernatorów było 22, mianowicie Michał Kachowski 1772 1777r. , Wiazmitinow w 1777 r. , Piotr Passek 1778 81 następnie namiestnik, Mikołaj Engelhardt 1782 92, Czeremysinow 1792 94, Szymon Żegulin 1802 3 od 1792 r. do 1801 Mohylew nie był miastem gubernialnym. , Michał Bakunin 1803 8 r. . Piotr von Berg w 1808 r. , hr. Dymitr Tołstoj 1811 13, baron Teodor Meller Zakomelski 1819 20, Iwan Welsowski 1822 3, Iwan Maksymow 1825 8, Michał Murawiew 1828 31, późniejszy minister dóbr państwa a w końcu generał gubemator wileński, Jegor Bażanow 1832 7, Markow 1837 9, Sergiusz Engelhardt 1839 44, Mikołaj Hamaleja 1845 54, Mikołaj Skalen 1854 7, Aleksander Beklemiszew 1857 68, gen. Paweł Szełgunow 1868 70, Bazyli Dunin Barkowski 1870 72, Aleksander Dębowiecki od 30 marca 1872 r. Marszalkami szlachty mohylewskiej gub. byli Aleksander Czapski h. Świnka, Jan Ciechanowiecki, Jan Hołyński 1781 3, Michał Hołyński 1790 8, Wincenty Hołyński 1809 14, Michał Hołyński 1817 22, Adolf Kruszewski h. Abdank, Stefan ks. Lubomirski h. Szreniawa 1869, Jan Sołtan h. Syrokomla, Aleksander Sołtan t. herbu, Antoni Ślezanowski h. Topór 1808 ihr. Dymitr Tołstoj 1805 1807. Za główne źródło do powyższego artykułu służył opis M. gub. Opyt opisanija mohilewskoj gubernii wydany w 3 tomach pod redakcyą gubernatora Dębowieckiego Mohylew 1882 84, dzieło dokładne a w wielu częściach zupełnie wyczerpujące. Mohylewska archidyecezya. Po przejściu Białorusi przy pierwszym rozbiorze Rzeczypospolitej pod panowanie Rossyi, ukazem cesarzowej Katarzyny z d. 4 grudnia 1772 r. utworzona została pierwsza w Rossyi dyecezya katolicka, pod nazwą białoruskiej, pod zarząd której poddane zostały Inflanty, wojew. połockie, witebskie, mścisławskie i mińskie. Biskupem mianowany był Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz, kanonik wileński, biskup melleński in part. infid. , na stolicę przeznaczono mu Mohylew. Według wykazu sporządzonego w 1776 r. dyecezya obejmowała 146 parafij, obsługiwanych po większej części przez zakonników różnych reguł; pod zarządem księży świeckich było zaledwo 60 kościołów. Biskupstwo jednak białoruskie niedługo trwało, w 1784 r. bowiem zostało kanonicznie urządzone jako arcybiskupstwo mohylewskie przez nuncyusza papieskiego arcybiskupa Archeti. Mohylewska archidyecezya kilkakrotnie zmieniała swe granice. Przez długi czas należał do niej kraj noszący nazwę Nowej Rossyi, tudzież Krym, kraj kaukazki, zakaukazki, Bessarabia, gub. kijowska, a od 1807 r, , po traktacie zawartym w Tylży, przyłączono do niej obwód białostocki. W skutek konkordatu z d. 15 sierpnia 1847 r. , zawartego pomiędzy rządem rossyjskim a stolicą apostolską, biskup koadyutor arcybiskupa mohylewskiego ks. Hołowiński wydelegowany został dla dokonania nowych rozgraniczeń dyecezyj katolickich w Rossyi. Dekretem z d. 9 21 grudnia 1850 r. delegat nadal jej granice obejmujące gub, mohylewska, witebską, gubernie wielkorossyjskie, niektóre małorossyj skie, kraj nadbałtycki, Finlandyę i Syberyę. Rozległość jej została znacznie zmniejszoną. Bessarabię przyłączono do dyecezyi kamienieckiej, obwód białostocki do wileńskiej, Kijów do łuckożytomierskiej; z gubernij noworossyjskich, z kraju kaukazkiego i zakaukazkiego utworzono nową dyecezyę, pierwotnie pod nazwą chersońskiej, a później od 1852 r. tyraspolskiej, zwanej także saratowską z powodu, że biskup rezyduje w Saratowie. W 1883 r, powiększono mohylewska archidyecezyę przez przyłączenie do niej gub. mińskiej. W dekrecie zakreślającym nowe granice archidyecezyi z 1850 r. jest wymienionych 164 parafij, prawie wyłącznie zarządzanych przez księży świeckich. Według wiadomości urzędowych w 1879 r. było kościołów parafialnych 168, duchowieństwa 328 osób, wiernych 433, 542. Podług katalogu duchowieństwa przy rubryceli za 1881 r. stan mohylewskiej archidyecezyi tak się przedstawia 1. Dekanat mohylewskohorecki, parafie a w Mohylewie przy kościele Wniebowzięcia N. M. P. , 2300 wiernych; b w Mohylewie przy kościele św. Kazimierza, 2376 wiernych, 6 kaplic, klasztor nieetatowy maryawitek, w którym 4 zakonnice; c Szkłów, 1145 wiernych, 1 kościół, 3 1 kość fil, i kapł. f Radomł, 1891 wier. , 1 kosc. 6. Dekanat orszański; a Orsza, 2082 par. , 1 fil. , 2 kapł. ; e Rasna, 971 wier. . kaplice, 1 oratoryum; d Faszczówka, 2222 wier. , 1 kośc, 2 kapl. 2. Dek. rohaczewskobychowski, parafie a Bychów, 1453 wier. , 1 kośc, 1 kapł. ; b Żyrowice, 820 wier. , 1 kośc, 4 kapł. ; c Rohaczew, 772 wier. , 1 kośc; d Antuszew, 1147 wier. , 1 kośc, 1 kapł. 3, Dek. homełskobiełski a Homel, 2223 wier. , 1 kość, 10 kapł. ; b Czeczersk, 1926 wier. . 1 kość, 9 kapł. ; c Luszew, 513 wier. , 1 kość. filialny; d GrossWerder, 1039 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; e Nieżyn, 129 wier. , 1 koso. 4. Dek. klimowickomścisławski a Łozowica, 1228 wier. , 1 kość, 1 kapl; b Mścisław, 2257 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; c Smoleńsk, 1776 wier. , kośc, 1 kapł. 5. Dek. czerykowsko czausowski a Czeryków, 500 wier. ,. 1 kość, 1 kapł. ; b Borodźków, 565 wier. , 1 kośc fiłiał. , 2 kapł. ; c Krzyczew, 411 wier. , 1 kośc fil. ; d Iwandar 605 wier. , 1 kość. Mohylew Mohylew wier. , 1 kosc, 2 kapł. ; b Smolany, 1 kość, 1 kapł. liczba wiernych niepodana; c Starosiele, 1189 wier. , 1 kość, 2 kapł. ; d Babinowicze, 1060 wier. , 1 koso. paraf. , 1 fil. , 2 kapł. ; e Tołoczyn, 3067 wier. , 1 kość, 1 kapl. ; f Obolce liczba wiernych niepodana, 1 kość filiał. , 5 kapł. ; g Dubrowno, 985 wier. , 1 kość 7. Dek. sieński a Sienno, 2686 wier. , 1 kość, 2 kapł. ; b Wiadziec, 420 wier. , 1 kość fil; c Czereja, 1843 wier. , 1 kość, 3 kapł. , 1 orator. ; d Bóbr, 1570 wier. , 1 kośc, 1 kapl. 8. Dek. witebski a Witebsk, 5072 wier. , 2 kość paraf. , 10 kapł. ; b Nieporoty, 804 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; c Stanków, 160 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; d Wieliż, 1514 wiernych, 1 kościół, 3 kaplice; e Newel, 1359 wiernych, 1 kościół, 6 kaplic 9. Bek. połocki a Połock, 5028 wier. , 1 kość, 7 kapł. , 1 orator. ; b Rukszenice, 643 wier. , 1 kość; c HorbaczewoObytoki, 2782 wier. , 1 kość, 3 kapł. 10. Dek. lepelski a LepelZawadzicki, 1526 wier. , 1 kość, 6 kapł. ; b Sieliszcze, 2995 wier. , 1 kość, 2 kapł. ; c Zaskorki, 1190 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; d Ułła, 3601 wier. , 1 kość, 5 kapł. ; e Zahaczę, 1565 wier. , 1 kośc, 4 kapł. ; f KamiennoHubin, 1211 wier. , 1 kość. par. , 2 fil. , 2 kapł. , 1 orat. ; g Bieszenkowicze, 1050 wier. , 1 kość, 1 kapł. 11. Dek. dryskosiebieski a Siebież, 1992 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; b Oświej, 4008 wier. , 1 kość, 2 kapł. , 1 orat. ; c Zamosze, 3518 wier. , 1 kość; d Pustyń, 3488 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; e Rosica, 6009 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; f Przydrujsk, 5368 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; g Dryssa, 1663 wier. , 1 kość. fil. , 2 kapł. ; h Zabiały, 3240 wier. , 1 kość, 8 kapł. 12. Dek. górnodyneburski a Dyneburg, 4564 wier. , 1 kośc. ; b Krasław, 8756 w. , 1 kość. par. , 2 fil. , 1 kapł. ; c Ossuń, 5400 wier. , kość; d Indryca, 2779 wier. , 1 kość; e Dagda, 6041 w. , kość. par. , 1 fil. , 1 kapł. ; f Birżagoła, 2484 wier. , 1 kość par. , 1 fil. ; g Wyszki, 1812 wier. , 1 kość; h Józefów, 1394 wier. , 1 kość; i Użwalda, 5328 wier. , 1 kość; k Aula, 3286 wier. , 1 koś. par. , 1 fil. 13. Dek. dolno dyneburski a Liksna, 7423 wier. , 1 kość, kapł. ; b Liwenmujża, 5196 wier. , 1 kość par. , 1 fil. ; c Jasmujża, 2066 wier. , 1 kość; Nidermujża, 1768 wier. , 1 kość, 2 kapł. ; Prele, 7162 wier. , 1 kośc par. , 3 fil. , 1 kaplica; f Warków, 5773 wier. , 1 kośc; g Ruszona, 2330 wier. , 1 kośc, 1 kapl. ; h Kołuń, 3036 wier. , 1 kośc, 1 kapł. ; i Agłona, 4327 wier. , 1 kośc. par. , razem i zakonny dominikanów, 2 kapł. 14. Dek. rzeżyckoraźnień ski a Rzeżyca, 5014 wier. , 1 kośc, 1 kapł. ; b Stolarzów, 1129 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; c Sarkany, 1687 wier. , 1 kośc 1 kapł. ; d Pusza, 2388 wier. , 1 kośc; e DuksztygałSło bódzki, 1133 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; f Andrzejno, 1659 wier. , 1 kośc; g Andzelmujża, 882 wier. , 1 kośc; h Bukmujża, 2945 wier. , 1 kośc, 1 kapł. ; i DuksztygałSzadurski, 1152 wier. , 1 kośc; k Rozentów, 2144 wier. , 1 kośc; 1 Kownata, 2018 wier. , 1 kość. 15. Dek. rzeżyckonadłubański a Fejmany, 2494 wier. , 1 kość, 1 kapL; b Fzułmujża, 1551 wier. , 1 kość; c Drycany, 3181 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; d Byków, 2009 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; e Ciskady, 4720 wier. , 1 kość; f Wiełona, 5260 wier. , 1 kość, 1 kapł. ; g Ry ków, 1113 wier. , 1 kość; h Presma, 1667 wier. , 1 kość; i Rybiniszki, 1232 wier. , 1 kość; k Gałjany, 3856 wier. ; 1 Warkłany, 7092 wier. , 1 kość. ; m Borchów, 1888 wier. , 1 kość; n Sterniany, 3971 wier. , 1 kość 16. Dek. przedlucyński a Lucyn, 7113 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; b Ewersmujźa, 4377 wier. , 1 kość, 3 kapł. ; c Posin, 5010 wier. , 1 kość, 6 kapł. ; d Lanckorona, 5727 wier. , 1 kość; Rundany, 1253 wier. , 1 kośc; f Pyłda, 2465 wier. , 1 kośc; g Brodajże, 1664 wier. , 1 kośc, 2 kapł. 17. Dek. zalucyński a Małnów, 3839 wier. , 1 kośc, 1 kapł. ; b Poszmucew, 2205 wier. , 1 kośc; c Stygłów, 2964 wier. , 1 kośc; d Neuterany, 6309 wier. , 1 kośc; e Birże, 5334 wier. , 1 kość, 6 kapł. ; Bołowsk, 2762 wier. , 1 kość; g Marienhauz, 4862 wier. , 1 kość; h Bałtynów, 4080 wier. , 1 kość; i Bierżygał, 3519 wier. , 1 kość. 18. Dok. petersburski, z parafiami w Petersburgu, Carskiem Siole, Kronsztadzie, Jamburgu, Wyborgu, Helsingforsie, Rewlu, Rydze, Dorpacie, Pskowie i Nowogrodzie, t. j. oprócz gub. petersburskiej, jeszcze kościoły w w. ks. Finlandyi, w gub. estońskiej, inflanckiej, pskowskiej i nowogrodzkiej. J9 Dek. moskiewski, z parafiami w Moskwie, Twerze i Niżnim Nowogrodzie. Następujące kościoły, rozsiane po całem cesarstwie, nie mają organizacyi dekanalnej w Archangielsku, Wołogdzie, Charkowie, Kazaniu, Symbirsku, Orenburgu, Połtawie, Czernikowie, Woroneżu, Orle, Permie, Kursku, Kałudze, Krasnojarsku, Irkucku, iferczyńsku, Złatoustowie, Tomsku, Tobolsku, Omsku i w Nikołajewsku w kraju nadamurskim. Od mohyłewskiej archidyecezyi zależą też bezpośrednio i kapelani wojskowi w królestwie polskiem. Arcybiskup mohyłewski ma urzędowo nadany sobie tytuł metropolity wszystkich kościołów katolickich w cesarstwie rossyjskiem; nadto posiada przywilej używania purpury, wyjednany arcybiskupom mohylewskim u papieża Piusa VI przez cesarza Pawła I. Arcybiskupi rezydowali zwykłe w Petersburgu, jako prezesi kolegium katolickiego. Od 1873 r. poczęli tam mieszkać stale, dokąd też przeniesiono konsystorz i kapitułę, składającą się z 6 prałatów i 4 kanoników. Co się tyczy zakładów nauko Mohylew Mohylów Mohylna Mohylice Mohylewka wych, niegdyś były w mohylewskiej archid. cztery seminarya. Najliczniejsze z nich było w Kraslawiu, gdziegłównie przygotowywano I duchownych dla Łotyszów. Inne seminarya były w M, , Białymstoku i Zwienigródku, w gub. kijowskiej. Kierownictwo wszystkich było powierzonem zgromadzeniu księży misyonarzy. Najmniej liczne seminarya były w Białymstoku, gdzie był fundusz na utrzymanie 5 kleryków, i Zwienigródku na 6. Na schyłku 1843 r. zniesione zostały seminarya w Krasławiu, Zwienigródku i Białymstoku i połączone z mohylewskiem. Wkrótce jednakże seminaryum. mohylewskie przeniesiono do Mińska i połączono razem z tamecznem dyecezyalnem. Klerycy kształcili się wspólnie, a przy wyjściu z zakładu rozdzielali się na dwie dyecezye. W 1879 r. założono w miejsce dawnego seminaryum na 40 alumnów w Petersburgu, gdzie też istnieje akademia duchowna, przeniesiona w 1842 r. z Wilna, licząca 33 alumnów w tej liczbie 20 z król. polskiego i 12 profesorów. Arcybiskupów mohylewskich było dotychczas ośmiu 1 Stanisław Bohusz Siestrzeńcewicz, 1826 r. 2 Kacper Kazimierz Kolumna Cieciszowski, mianowany w 1827 r. , rezydował w Łucku i tam zmarł w 1831 r. 3 Ignacy Ludwik Pawłowski h. Korwin, mianowany w 1841 r. , zmarły 1842 r. w Petersburgu. 4 Kazimierz Dmochowski, przyjął palium w 1848 r. w Petersburgu, gdzie też zmarł 23 stycznia 1851 r. 5 Ignacy llołowiński, od 23 listop. 1851 r. do 19 paździer. 1855. 6 Wacław Żyliński, od 18 wrześ. 1856 r. do 5 maja 1863 r. 7 Antoni Fijałkowski, instalowany 16 czerwca 1872 r. 8 obecnie od 1883 r. rządzący archidyecezya Kazimierz Aleksander Gintowt. Mohylewskie starostwo grodowe, leża ło w województwie mścisławskiem i witebskiem, w powiecie orszańskim. Podług metryk litewskich składało się z miasta Mohylewa ob. i z wsi Suchary, Chłodnie i Pluszcze. W 1600 r. posiadał je Lew Sapieha, kanclerz w. litew. Następnie dzierżyli je Tryznowie, Madalińscy, Wiazewiczowie, Dziewałtowscy, Mosiewiczowie, wreszcie z mocy przywileju Augusta III z dnia 24 czerwca 1736 r. otrzy mał je na dożywocie Michał Pociej, starosta rohaczewski. J. Krzywicki. Mohylewka, wś, pow. orszański, gm. serekorotniańska, 14 dm. , 53 mk. Mohylice 1. karczma na obsz, dwors. Michałowic, pow. rudecki. 2. M. , wzgórze 300 m. wys. , w płd. stronie Orchowic, pow. mościski. Mohylna, ob. Mogilno. Mohylna al. Mohilna, Mohilno, starożytne mczko nad Niemnem, w płd. zach. krańcu powiatu ihumeńskiego, przy gościńcu wiodącym z Nieświeża do Uzdy, w 1 okr. polic. uździeń skim, o 105 w. od Ihumenia. Ma przeszło 150 dm. , 800 mk. obojga płci; cerkiew para fialną, szkołę żydowską, zarząd gminy skła dającej się z 5 starostw wiejskich, 33 wiosek i do 1300 włościan płci męzkiej; szpital, szkół ka gminna, przewóz na Niemnie. W 1235 r. pod M. zaszła mordercza bitwa o supremacyę nad Rusią litewską pomiędzy połączonymi siłami kniaziów waregskich kijowskim, włodzi mierskim, druckim a ks. lit. Ryngoldem, któ ry rozbiwszy na głowę nieprzyjaciół i za pewniwszy swą władzę nad temi stronami, po wrócił zogromnemi łupami do Nowogródka. Po zhołdowaniu tych stron przez Litwę M. była własnością ks. litewskich; Witold w XIV w. oddał ją jednemu z książąt krwi a później dro gą spadku władali tu kniaziowie Kobryńscy; w XIV w. M. należy do Paców, później prze szła do Radziwiłłów i stanowiła z przyległo ściami część ordynacyi nieświeskiej; w dwu dziestych latach b. w. odłączona od ordynacyi i oddana, jako. wiano, jedynej córce ks. Domi nika, Stefanii, przeszła w dom ks. Wittgenstei nów; obecnie jest własnością ks. Piotra Wittgensteina, syna Stefanii. Propinacya wynosi przeszło 300 rs. Miejscowość bezleśna, grun ta piaszczyste; na wiosnę przystań na Nie mnie do wiązania płytów drzewa towarne go. Nigdy tu nie było wypadków cholery, chociaż okoliczne wioski wielce od niej cier piały. A. Jel. Mohylna al. Mohilna, wś nad rz. Mohylanką, dopł. Bohu, pow. hajsyński, 278 dm. , 1216 mk. , 2036 dzies. ziemi włośc, dworskiej wraz z Zawałem i Salkowem ma 6615 dzies. ziemi używal. i 200 nieuż. Cerkiew N. P. Różań cowej z 1500 paraf. i 100 dz. ziemi; par. katol. Ternawka; fabryka cukru założona w 1859 r. ; st. poczt. w Chaszczewskiej o 6 w. , telegr. w Bałcie o 50 w. , najbliższa st. dr. żel. Lubaczówka o 50 w. M. należała do klucza chaszczowackiego hr. Jarosława Potockiego, syna Szczęsnego, dziś Gincburga. J Krz, Mohylów, dawniej Mohyłów, zwany także Mohylów podolski lub Mohylów nad Dniestrem, miasto pow. gub, podolskiej, przy ujściu rz. Derły do Dniestru, pod 48 27 płn. szer. i 45 27 wsch. dłg. od F. , w prześlicznej dolinie, okolonej górami, skutkiem czego klimat jest tu nierównie łagodniejszy jak w innych miejscowościach i wiosna wcześniejsza. Odległe o 132 w. na płd. wsch. od miasta gub. Kamieńca, o 67 1 2 w. od st. dr. żel. odeskoki jow. Rachen, jest jednem z większych i handlowniejszych miast na Podolu; mieszkańców liczy do 20000, zajmuje więc 4te miejsce pod względem ludności w rzędzie miast podolskich Kamieniec, Bałta, Winnica, M. . Ludność składa się przeważnie z żydów, którzy prowa Mohylewka dzą tu znaczny handel zbożem, lasem i innemi towarami; znane dziś firmy kupieckie Rafałowiczów, Aszkenazych i in. , pochodzą z M. W 1881 r. było w M. do 14000 żydów, 4932 prawosł. , 1020 katol. w 1856 r. 9500 mk. . Pod względem stanów duchowieństwa męż. 44, kob. 22, szlachty 411, reszta mieszczan i włościan. Rzemieślników M. posiada 1032, w tej liczbie 235 szewców, 164 krawców, 116 garnczarzy, 50 kowali, 65 stolarzy, 13 zegarmistrzów, 7 jubilerów i t. p. Sklepów w ogóle jest 324. Pod względem przemysłu jest tu 6 fabryk świec i łoju, z produkcyą roczną 5500 rs. ; 4 garbarnie, z produk. 8300 rs. , zatrudn. 12 ludzi; 1 fabr. wódek, z prod. 9900 rs. , 1 browar produkujący za 800 rs. Głównym przedmiotem handlu jest zboże, które gromadzi się tu dla dalszego wywozu Dniestrem do Odesy; oprócz tego spławia się spirytus, len, suszone owoce, materyał leśny i t. d. Handel M. bezwątpienia rozwinie się więcej, gdy Dniestr oczyszczony będzie zupełnie ze skał podwodnych, nad czem obecnie pracują, i zaprowadzona będzie stała żegluga parowa. M. ma być także połączony koleją żelazną przez linią przechodzącą od Żmerynki do Nowosielicy na granicy Bukowiny w Austryi. Pod M. urządzoną jest przystań na Dniestrze, na której ruch towarów wynosi do 284000 rs. rocznie. Mieszkańcy M. trudnią się jeszcze uprawą winogradu, chociaż przemysł ten stoi na bardzo niskim stopniu, jak również upadła zupełnie wyprawa safianów, irch i skór, niegdyś tak świetnie prowadzona przez osiadłych tu Greków i Ormian. Dziś wyrabianiem safianów zajmuje się głównie jedna z rodzin ormiańskich, posiadająca tajemnicę wyrobu doskonałych ich gatunku; sprzedają się one głównie na okolicznych jarmarkach, najwięcej na ś. Piotra i Pawła w Jarmolińcach. Jedwabnictwo upadło prawie zupełnie. Domów murowanych jest w ogóle 180, drewnianych 1736. W 1854 r. było w M. 1124 dm. 24 murow. , w 1868 r. 1560 dm. Do mieszczan należy 768 dzies. ziemi. Cerkwi 3 murowanych i jedna drewniana; kościół paraf. katol. po ormiański, pod wezw. Nawiedzenia N. P. , z cudownym obrazem Bogarodzicy, wzniesiony z muru w 1772 r. przez Potockiego, wojew. kijowskiego, na miejsce dawnego drewnianego z 1743 r. , konsekrowanego w 1761 r. przez biskupa ormiańskiego lwowskiego Tumanowicza; kaplica na cmentarzu grzebalnym. Parafia liczy 1316 wiernych. Do parafii, oprócz M. , należą Bondaszówka, Bronica, Gruszka, Helenowka, Hryhorówka. Karpówka, Katerynówka, Krzysztofówka, Nemija, Pilipy, Rotmistrzówka, Sadki, Sadkowce, Serebrya, Słoboda, Szliszkowce ze Słobódką i Wołochy. Dekanat mohylowski i dyecezyi łuckożytomirskiej rozciąga się na pow. mohylowski gub. podolskiej i obejmuje 9 parafij Bar, Jaryszów, Jałtuszków, Kopajgród, Łuczyniec, M. , Ozarzyńce, Snitków, Szarogród. Wiernych liczy 21109. Dla przeprawy przez Dniestr do naprzeciw leżącego miasta Ataki al. Otaki służy 6 promów i 20 łódek. W czasie wojny krymskiej urządzony był pomiędzy M. a Atakami most na łyżwach; przetrwał on do 1870 r. , w którym zniesiony został przez wylew wody. W M. jest kantor pocztowy ze stacyą pomiędzy Jaryszowem a Bondaszówką, stacya telegraficzna, urzęda powiatowe, sąd pokoju i zjazd sędziów pokoju i komisarzów włościańskich; 2 szpitale chrześciański i żydowski i kilku lekarzy. Pod względem oświaty M. bardzo nisko stoi, posiada bowiem tylko 2klasową szkółkę powiatową. Rada miejska od kilku lat stara się o otwarcie progimnazyum męskiego, na co miasto uchwaliło płacić rocznie po 5000 rs. i wystawić odpowiedni budynek, dotąd jednak starania nieodniosły skutku; istnieje natomiast niedawno założona pensya żeńska prywatna, która stopniowo ma dojść do 7 klas, z pensyonatem dla dziewcząt zamiejscowych; miasto uwzględniając pożytek zakładu, dopłaca właścicielce po 600 rs. rocznie. Naprzeciw M, w Besarabii, na drodze do miasta Soroki, leżą pamiętne w dziejach naszych pola Cecorskie. W miejscu, gdzie poległ Żółkiewski, stał na kurhanie pomnik wystawiony przez wdowę; w 1868 r. dyak cerkiewny z sąsiedniej wsi zniszczył go przez chciwość. Nie można z pewnością powiedzieć kiedy M. został założony, wyraźną o nim wzmiankę spotykamy dopiero pod 1600 r. Wszyscy historycy przypisują założenie miasta Jeremiaszowi Mohyle, hospodarowi multańskiemu, który nazwał je od swego nazwiska i dał w posagu córce swej Maryi, wydanej za Stefana Potockiego, wojewodę bracławskiego. Jeden tylko Baliński w Star. Polsce, a za nim Encyklop. powsz. , nie mogąc przypuścić, aby Mohyła mógł zakładać miasto na cudzej ziemi, przypisuje to Stefanowi Potockiemu. Leżąc na granicy Rzeczypospolitej był M. głównem miejscem, przez które przechodziły karawany kupieckie do Kijowa i Czerwonej Rusi, wkrótce więc zaludnił się przybyszami z różnych stron świata. Ormianie, Grecy, Wołosi osiedlali się tu i zaczęli prowadzić obszerny handel winem, bakaliami, safianem i jedwabiem. Było ono wtedy najluviniejszem miastem na Podolu, przewyższało nawet ilością domów sam Kamieniec; domy z drzewa, w kształcie azyatyckim, odróżniały miasto od innych miast podolskich. Od Potockich drogą kupna przeszedł M. do Kalinowskich. Morsztynowa, wojewodzina san Mohylów domierska, ostatnia z Kalinowskich córka Samuela, umierając bezdzietnie, całą fortunę Kalinowskich przekazała krewnym swoim Potockim. Po bitwie Cecorskiej jeden tylko Szenberg, dowódzca artyleryi, przebił się przez tłumy nieprzyjaciół i dostał się do M. z 200 ludzi piechoty, kilkudziesięciu puszkarzy i jazdy i miasto naprędce ufortyfikował. Po klęsce zaś Batowskiej w czerwcu 1652 r. oddział Kozaków zajął M. W lutym 1660 r. Polacy próbowali go odebrać. Hetman Potocki przypuszczał szturm, lecz odparty ze stratą 3000 ludzi, ustąpić musiał do Międzyboża. Dopiero Sobieski. w 1671 r. na chwilę wyparował ztąd Kozaków. Po traktacie Buczackim, gdy Podole przeszło w ręce Turków, M. otrzymał załogę z kilkudziesięciu ludzi, wkrótce jednak załoga ściągnięta została do Kamieńca 1673. Odtąd M. przechodzi z rąk do rąk, zajmują go to Polacy, to Kozacy, przyczem miasto i okolica uległy zupełnemu zniszczeniu. Jakiś czas zajmował go Kunicki i tu został j zamordowany; na jego miejsce wybrano pułkownika Piotra Mohyłę. Szpak, Skorycz, Sawa ciągle tu w tym czasie gospodarowali. Dopiero po upadku Palejowszczyzny i kozactwa zachodniej Ukrainy, prawi właściciele zaczęli wracać do dóbr swoich. Administrator klucza mohylowskiego z ramienia Potockich, Paweł Hoszowski, przybywszy tu na początku 1713 r. , znalazł w mieście zaledwo 122 mk. obojej płci i gruzy z dawnej świetności. Kościoła katolickiego i śladu nawet odszukać nie było można. Za Hoszowskim podążyli znowu Grecy i Ormianie. Biskup Rupniewski 1715 1719 i następca jego Wacław Sierakowski ustanowili parafię, przyłączywszy do niej M. , Mohylówkę, Niemiję, Karpówkę, Bronicę, Hrehorówkę, Słyszkowo, Sadkowce, Serebryę, Jurkowce, Bondaszówkę, Gruszkę, Sadki, Jarugę, Sobotkówkę, Białe, Pietraszówkę i Michałówkę. Parafię przyłączono do dekanatu szarogrodzkiego, obowiązki zaś kapłana pełnił wikaryusz łacińskiego obrządku przy ormiańskim zostający kościele. Kościół ormiański, na który ofiarował fundusz dziedzic Franciszek Salezy Potocki, w 1743 r. był drewniany pod wezw. ś. Grzegorza, wzniesiony około cmentarza cerkwi ś. Mikołaja; przetrwał on pół wieku. Trzech miał proboszczów Augustyna Mikołajewicza 1742 1748, Szczepana 1748 1762 i Szymona Krzysztofowicza, za rządów którego kościół rzeczony został rozebrany 1792, jako grożący upadkiem. Ostatni proboszcz wielce się przyczynił do wzniesienia nowej świątyni i przyozdobienia jej. Rozpoczął on budowę 12 maja 1772 r. a ukończył 12 maja 1791 r. Koszta budowy wynosiły 129568 złp. , zebranych staraniem ks. Szymona. Nabożeństwo wprowadzono 11 czerwca a 3 lipca tegoż roku biskup lwowski Tumanowicz konsekrował go. Ks. Szymon Krzysztofowicz umarł w 1810 r. , zostawując następcą swoim synowca swego ks. Józefa Krzysztofowicza, który 4 grudnia 1806 r. został biskupem mohylowskim ormiańskim 1816. Dyecezya ta składa się z kilku parafij, z kościołami w Kamieńcu, Łucku, Raszkowie, Bałcie, Ekaterynosławiu i Karassabazarze. Arcybiskup Symonowicz we Lwowie konsekrował biskupa Józefa 11 czerw. 1810 r. Uposażenie biskupstwa stanowił tylko futor Krzysztofówka o 18 poddanych i skromna pensyjka od rządu. Po nim byli tylko admlnistratorowie ks. Antoni Warterysowicz 1816 1832 i ks. Samuel Moszaro t 1854. Pius IX w 1848 r. przelał władzę duchowną nad Ormianami na Podolu na biskupów kamienieckich. Za rządów ks. Szczepana przybył kościołowi cudowny obraz Matki Bożej, umieszczony w wielkim ołtarzu nowej świątyni; jest to ciemne płótno kwadratowe, z wyobrażeniem Boga Rodzicy; srebrna sukienka, w kształcie tarczy herbowej książęcej z koroną, a podtrzymywanej przez 2 aniołów i tyluź klęczących biskupów, pokrywa go zwyczajem wschodnim, u dołu napis Traumaturga Imago Deiparae virginis Mariaelacrymantis in Eclesia Mohyloviae Armenorum die ultima Martii 1671 a. . W końcu zeszłego stulecia M. szybko zaludniał się. Wedle taryfy z 1776 r. liczono tu 1167 domów, które wnosiły 4772 złp. podymnego; przypuszczając więc na każdy dom po 10 mieszkańców, ludność mogła wynosić 11670 mk. Miasto posiadało garnizon z 500ludzi piechoty i przywilej na jarmark, nadany w 1780 r. Jarmark ten 2 tygodniowy zaczynał się w wigilią ś. Anny podług kalen. łaciń. Sprzedawano na nim głównie juchty, zamsze, safiany, buty kolorowe i inne wyroby skórzane. Cech wyprawiających safiany, założony w 1745 r. , przyczynił się bardzo do rozwinięcia handlu. Zamieszkali tu Grecy wraz z Serbami, Wołochami i Bośniakami stanowili osobną gminę, mającą na czele prezydenta Greka; Polacy znowu odrębną korporaoyę z burmistrzem, a Ormianie, w początkach goście, już w 1743 r. wyrobili sobie sądy ormiańskie, z wójtem i radnymi i osobną izbą na ratuszu miejscowym. Franciszek Salezy Potocki nadał im przywileje podobne do tych, jakiemi się rządzili Ormianie osiedli we Lwowie i Kamieńcu. Na czele tych 3 gmin były sądy miejskie, rozstrzygające sprawy ogólne i kryminalue, z warunkiem odwoływania się w rzeczach ważniejszych do dziedziców. Obok kościoła N. M. P. znajdowała się cerkiew ś. Mikołaja, w stylu bizantyjskim, fundowana przez osadników Greków; następnie przeszła w ręce unitów. W sierpniu 1786 r, biskup lwowski, halicki i kamieniecki Piotr Bielański ritus graeci konsekrował ją. Cerkiew ta w 1795 r. przemieniona na sobór prawosławny. Byłą tu także komora celna, kwarantanna, dogodna przystań na Dniestrze, wszystko to wielce przyczyniało się do ożywienia miasta. Wkrótce jednak klęski nawiedzać zaczęły M. W 1770 r. nawiedziło go morowe powietrze i powtórzyło się w 1785 i 1812 r. , przywiezione z futrami ze wschodu. Powodzie także niszczyły miasto, osobliwie straszna w 1780 r. , następnie w 1784 i 1812 r. , oraz w 1860 r. Pożar w 1808 r. zniszczył 146 najporządniej szych domów. To spowodowało upadek osiadłych tu Greków i Ormian, który poczęli wynosić się z miasta; niegdyś sławne składy win i w ogóle cały handel przeszedł w ręce żydów. Dziś pozostały zaledwo ślady dawnych mieszkańców, w zmienionych na sposób miejscowy nazwiskach, zresztą w zupełności zleli się oni z miejscową ludnością. Po zajęciu kraju przez Rossyę w 1795 r. , M. został m. pow. gub. bracławskiej, a po zniesieniu jej, gub. podolskiej. W 1796 r. nadano mu herb w srebrnem polu wiszący winograd. Po śmierci Szczęsnego Potockiego M. wraz z całym kluczem 16 wsi dostał się najstarszemu jego synowi Szczęsnemu Jerzemu, którego marnotrawstwo równało się prawie bajecznym wymysłom. Prócz tęgo posiadał on na równi z braćmi schedę, składającą się z 22000 dusz i klucz niemirowski z 60 wsiami i kowalowiecki z 5 wsiami. Wszystko to Jerzy strwonił, M. przegrał do Hadziewicza, a zrobiwszy jeszcze do 30 milionów złp. długu, wyjechał do Francyi, gdzie umarł w 33 roku życia. Od Hadziewicza M. nabył Szołajski, plenipotent Zofii Potockiej, trzeciej żony Szczęsnego. W 1811 r. został nabyty przez rząd Rolle podaje 1806 r. , Encyklop. 1809. O M. ob. Rollego dr. . Ant. J. Zamki i Zameczki; Marczyńskiego Statystyka Podola; Krzyżanowskiego Kościół N. P. Maryi w M. i in. Mohylowski powiat, graniczy na płn. i płn. wsch. z pow. latyczowskim, lityńskim i Winnickim, na wsch. z pow. jampolskim, na płd. oddzielony Dniestrem od Besarabii, na zach. z pow. uszyckim, i ma przestrzeni 49, 63 mil kw. , czyli 2402, 6 w. kw. a 249539 dzies; przestrzeni. Co do położenia trzeba rozróżnić część północną od południowej. Część północna więcej wzgórkowata, południowa zaś więcej równa, poprzerzynana tylko głębokimi jarami od rzeczek d. o Dniestru płynących. W ogóle ziemia jest bardzo urodzajna; północna część powiatu ma czarnoziem połączony więcej z glinką i piaskiem, południowa zaś z piaskiem wapiennym a nad Dniestrem z mułem. Wyniosłe brzegi Dniestru tworzy pasmo wzgórz, będących odroślami pasma awratyńskego. Jezior w mohylowskim pow. niema, błota zaś rozłożone są nad brzegami rz. Rowy dopływ Bohu, przepływającej w północnej części powiatu. Oprócz Dniestru, stanowiącego granicę od Besarabii, przerzynają mohylowski pow. dopływy Dniestru; 1 Żwan al. Dzwan, biorący początek powyżej wsi Michałowice, płynie północnozachodnią częścią powiatu, później, na granicy między pow. mohylowskim i uszyckim, przechodzi do uszyckiego, następnie powraca znowu do mohylowskiego i pod wsią Bernaszówką wpada do Dniestru. W północnozachodniej części pow. mohylowskiego nazywa się także Żwanek. Przyjmuje z prawej strony a Terebesz pod wsią Posuchową, zaczynający się w pow. uszyckim pod wsią Koniszczewem i przepływający północnozachodnią częścią pow. mohyiowskiego i uszyckiego; b Werbową, zaczynającą się pod wsią Howory, tam zwaną Howorką; przy połączeniu jej z Bachtynką leży miasto Wierzbowiec. Rz. Werbowę nazywają jeszcze Zamiechówką, dla tego że nad nią leży miasto Zamiechów. Mczko Kuryłówce murowane leży nad rz. Zwanem a także i wieś Żwan, dawniej m. Żwangród. 2 Karajec, zaczyna się powyżej m. Snitkowa i około wsi Wołodyjówee wpada do Dniestru. 3 Ladawa, wpada do Dniestru we wsi Nagórzanach; według Marczyńskiego zaczynała się dawniej w pow. latyczowskim, lecz wskutek trzęsienia ziemi źródła jej znikły i ukazały się pod miastem Jołtuszkowem; nad nią leży Jaryszów i Ladawa. 4 Śerebrya, wpada do Dniestru pod wsią tegoż nazwiska, zaczyna się powyżej wsi Serebryniec. 5 Niemija, zaczyna się pod wsią Kosarzyńcami i wpada do Dniestru pod wsią Niemiją. Nad nią leżą Kopajgród, Łuczyniec, Ozarzyńce. 6 Derła, zaczyna się poniżej wsi Konatkowiec, przyjmuje z prawej strony Tropowe, poniżej wsi Tropowy. 7 Bronica, wpada do Dniestru pod wsią Bronicą, zaczyna się zaś pod wsią Kodłubajówce. 8 Murafa al. Morachwä, zaczyna się pod wsią Hołodkami w pow. lityńskim, płynie przez północny kąt mohylowskiego pow. i przechodzi do Winnickiego i jampolskiego, gdzie wpada do Dniestru. 9 Łozowa, zaczyna się poniżej wsi Popowiec i nosi nazwisko rz. Gniłej, łączy się z Morachwą w pow. jampolskim. Podług danych z 1881 r. było w powiecie 175282 mk. ,. czyli 72 9 na 1 w. kw. Pod względem religijnym w 1878 r. było prawosł. 58369 męż. , 58816 kob. , razem 117185 mk; katol 7250 męż. , 7581 kob. 14831; protest. 29 męż. , 10 kob. 39; żydów 12270 męż. , 12904 kob; . 25174; różnych sekt 136. Pod względem stanów szlachty 881 męż. , 916 Mohylów Mohyła Mohylów Mohylski Mohyłka Mohylówka kob. 1797; duchow. 799 męż. , 730 kob. 1529; włośc. 57052 męż. , 57988 kob. 114030; innych 4410 męż. , 2951 kob. 7361. W 1878 r. zawarto ślubów w m. Mohylewie 111, w powiecie 1466. Urodzonych z małżeństw prawych w Mohylewie 309 chłopców, 233 dziewcząt, razem 542; niepraw. 19 chłop. , 11 dziew. , razem 30. Urodzonych w powiecie prawych 3572 chłop. , 3382 dziew. 6953; niepraw. 70 chłop. , 56 dziew. , razem 126. Zmarłych w m, Mohylewie 310 męż. , 266 kob. , razem 576; w powiecie 3040 męż. , 3054 kob. , razem 6094. W mieście więc Mohylewie więcej zmarło o 4 a w pow. urodziło się o 985 więcej. Z ogólnej ilości ziemi w pow. mohylowskim liczy się pod zabudowaniami, ogrodami i sadami 17529 czyli 9, 13; pod polami 141491 73, 72; pod łąkami 6326 3, 29; pod lasami 15174 7, 90; pod błotami i wodą 11390 czyli 5, 94. Mieszkańcy przeważnie zajmują się rolnictwem. W 1878 r. zasiano pszenicy przez obyw. 16022, włośc. 202041, miesz. 2865, razem 220928; zebrano przez obyw. 156713, włośc. 103600, miesz. 14714, razem 275027 czet. Żyta zasiano przez oby w. 3522, włośc. 19225, miesz. 919, razem 23666 czet. ; zebrano przez obyw. 20054, włośc. 79578, miesz. 4638, razem 104270 czet. Owsa zasiano przez obyw. 12836, włośc. 19225, miesz. 1327, razem 33388 czet. ; zebrano przez obyw. 73494, włośc. 60339, miesz, 5788 razem 139621 czet. Jęczmienia zasiano przez obyw. 3890, włośc. 12893, miesz. 698, razem 17481 czet; zebrano przez obyw. 18774, włośc. 43701, mieszcz. 2639, razem 65113 czet. Hreczki zasiano przez obyw. 1572, włośc. 2389, mieszcz. 327, razem 4288 czet. ; zebrano przez obyw. 4883, włośc. 8247, mieszcz. 939, razem 14069 czet. ; innych jarych posiewów zasiano przez obyw. 2653, włośc. 5112, mieszcz. 657, razem 8422 czet. ; zebrano przez obyw. 14434, włośc. 29976, mieszcz, 3856, razem 48266 czetw. W wielu miejscach są plantacye tytuniu i kukurydzy. Winograd dochodzi w południowej części mohylowskiego powiatu. Buraków zasiano w 1871 r. 6250 pud. , zebrano 250000 berkowców. W ostatnich latach z rozwinięciem się przemysłu cukrowniczego, obsiewa się i zbiera daleko większa ilość buraków. Fabryki w pow. są następujące świec 6, produkc. 4500 rs. , zatrudn. 9 ludzi; mydła, prod. 5500 rs. , zatrud. 3 lud. ; garbarni 14, prod. 13800 rs. , zatrud. 38 lud. ; cukru 5, prod. 500000 rs. , zatrud. 1400 lud. ; gorzelni 8, prod, 165000 rs. , zatrud. 100 lud. ; wódek 1, prod. 9900 rs. , zatrud. 3 lud. ; browar. 3, prod. 5800 rs. , zatrud. 5 lud. ; miodu 1, prod. 700 rs. , zatrud. 1 lud. ; cegieł 10, prod. 4700 rs. zatrud. 30 lud. ; wapna 2, prod. 1200 rs. , zatrud. 8 lud. ; młynów krupczatek 8, prod. 29000 rs. , zatrud. 33 lud. , razem 59 fabryk, produk. za 740100 rs. , zatrudn. 1630 ludzi Z rzeczy kopalnych w mohylowskim powiecie znajduje się kamień wapienny, w niektórych miejscowościach pomieszany z gipsem i alabastrem. Pod Jaryszowem kamień młyński płytowy, zdatny do muru i bruku; kamień młyński jest także w Olczydajowie, Popieluchach, Winoży. W Zerebetówce kamień podobny do marmuru, z którego można by wyrabiać różne przedmioty. W Bronicy kamień na brusy i toczydła kowalskie, W mohylowskim pow. jest cerkwi murowanych 12, drewnianych 93, razem 105; kościołów katolickich 9, stanowią one oddzielny dekanat mohylowski; synagog 6. Pod względem oświaty tylko jedna szkoła powiatowa 2klasowa w m. Mohylewie, oprócz tego wiejskie początkowe szkółki przy gminach. W 1873 r. w pow. prenumerowano 321 pism rossyjskich, 85 polskich, 3 żydow. , 12 zagranicznych, razem więc 421. W liczbę rossyjskich weszły urzędowe, obowiązujące, i duchowne. Szpitali dwa w Mohylewie na 47 łóżek, w Barze żydowski i przy cukrowniach w czasie fabrykacyi. Koni w r. 1873 było 19769, bydła 24975, owiec 55644, świń 21260. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na 4 okr. policyjne stany Jaryszów, Łuczyniec, Szarogród, Bar, rozdzielone na 14 gmin Bronica, Ozarzyńce, Serby, Kukawka, Jaryszów, Chońkowce, Kotiużany, Wendyczany, Szarogród, Karyszków, Łuczyniec, Mytków, Jołtuszków i Snitków. Wsi w powiecie jest 162, należących do 152 właścicieli; 10 wsi rządąwych, 8 miasteczek. Herb pow. mohylowskiego jest winnegrono. Marszałkami szlachty mohylowskiego powiatu byli Ksawery Kaczkowski h. Nałęcz od 1807 9 r. ; Pius Krasnewski 1817 r. ; Józef Krasnowski 1820 r. ; Seweryn Jaroszyński 1822 25; bar. Konstanty Ungern. Dr. M, Mohylówka 1. wś, pow. uszycki, gm. i par. Dunajewce, 242 os. , 880 mk. , 32 jednodworców, 792 dz. ziemi włośc. ; ziemi dwors, z Czańkowcami ma 1285 dz. Cerkiew drewn. pod wez. ś. Bazylego, liczy 723 paraf. i 42 dz. ziemi. Należy de klucza dunajowieckiego Bro nisława Skibniewskiego, poprzednio Krasiń skich. Cegielnia. 2. M. , wś u zbiegu Rowu z Bohem, pow. winnicki, gm. Brahiłów, w po bliżu drogi żel. ze Żmerynki do Winnicy; par. kat. do Woroszyłówki; cerkiew, 120 osad, 568 mk. , 900 dz. ziemi włośc, 1219 dz. dwors. , 43 dz. cerkiewnej. Należała do Potockich, dziś Skowrońskich; cegielnia. Dr. M. Mohylski al. Zwir, potok, dopływ potoku Libuhory. Mohyła, ob. Mogiła, Mohyłka al. Mogiłka, część wsi Sarnki górne, pow. rohatyński Moitzow Mojówka Mojkowice Mojki Mohyłki, Mogiłki, jez. w pow. homelskim; rocznie poławia się około 30 pudów płoci, okuni, szczupaków i leszczów. Mohyłki, pole i cmentarzysko przedhistoryczne na obszarze wsi Łuka, w pow. buczacckim. ob. Łuka 2. Moi niem. , ob. Małyska. Moimuehle, młyn w Zacharzowicach, pow. toszyckogliwicki, Mois 1. górne i dolne, niem. ober i nieder, 1307 r. Parvum Moyes, dwie wsie i folw. , pow. lwowski na Szląsku. M. dolne w 1844 r. 30 dm. , 195 mk. , par. kat. i ew. Lwów Loewenberg; owczarnia, łomy piaskowca. M. górne, 74 dm. , 352 mk. 109 ew. ; młyn wodny Hoppenmuehle. 2. M. górne i dolne ober i nieder j 1178 r. Moj ges major Moyges minor, 1217 Mogez, 1375 Nedirn Moges, dwie wsie, folw. , sołtystwo, pow. nowotarski na Szląsku. M. górne w 1843 r. 43 dm. , 282 mk. 10 ew. , kościół par. kat. , szkoła kat. Folw. z owczarnią. M. dolne miało 53 dm. ; sołtystwo 327 mk. 12 ew. , szkoła katol, od 1833 r. Folw. z owczarnią, Br, Ch. Molsdorf dolne i górne nieder i ober, 1389 Meusilbersdorff, wś, pow. jaworowski, w 1843 r. 39 dm. , zamek, 2 folwarki, 266 mk. 41 kat. ; młyn wodny, owczarnia. Par. ew. w Jaworze. Do dóbr M. należy folw. Keulendorf. Moiseknell, wś, pow. rygski gub. inflanckiej, w par. Rujen, na granicy pow. parnawskiego. ; st. poczt. pomiędzy st. Rujen o 21 w. a Kurkund o 20 w. . Moisiejewka, wś, pow. rohaczewski, gm. Merkułowicze, 26 dm, , 132 mk. Mojsiejówka, wś nad rz. Sułą, pow. chorolski gub. połtawskiej, o 28 w. od m. pow. Ma 36 dm. , 2314 mk. Moisselbritz niem. , dobra ryc. na Rugii, st. p. Patzig o 3, 7 kil. ; mają 268, 75 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 7, 575 mrk. Moithienen niem. , ob. Mojtyn. Moitzelfitz niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. kołobrzeski, mają st. poczt. ; obszar wynosi 1043, 47 ha; czysty dochód z gruntu 7, 216 mrk. Właśc. niemiec; mleczarnia, hodowla bydła i owiec, gorzelnia parowa. Moitzow niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. poczt. Zitzmar, 4, 3 kil. odl; obejmują 368, 55 ha; czysty dochód z gruntu 6664 mrk. Właśc. niemiec. Mojbiele, wś, pow. trocki, w 3 okr. polic, gm. Jezno, okr. wiejski Sipowicze, o 17 w. od gminy; łącznie z wsią Tauluki, 31 dusz rewiz. Mojcza, wś, pow. kielecki, gm. Dyminy, par. Kielce; leży w wyniosłem położeniu; na zachód od wsi wzniesienie dochodzi 1350 stóp. W 1827 r. wś duch. , 66 dm. , 437 mk. W XV w. własność bisk. krakowskiego, do którego należą dwa łany kmiece. Drugie dwa łany stanowią uposażenie wicedziekana kieleckiego. Do niego należy również młyn, staw i łan młynarski. Dziesięcinę ze wszystkich pięciu łanów bierze wicedziekan Dług. II, 448. Mojgie, folw. , pow. wiłkomierski, par. Onikszty, własność Bławzdziewicza. Mojgiszki, folw. , pow. wiłkomierski, par, Pobojska, własność Lawdańskich. Mojki, wś szl. nad rz. Śliną, pow. mazowiecki, gm. Piszczaty, par. Kobylin. Mojkowice, w dok. Moykovycze, dawniejsza nazwa dzisiejszej wsi Majkowice ob. w pow. noworadomskim, gm. Masłowice, par. Ręczno. W XVI w. wś ta nosiła nazwę Mojkowice, jak o tem świadczą regestra poborowe z 1552 r. ob. Pawiński, Wielkopolska, II, 269 i Lib. Ben. Łaskiego t. II, 197. Należała do par. we wsi Rączno dziś Ręczno, stanowiła własność kasztel. rozpierskiego, miała 6 osad, 4 łany i młyn. Wś ta była gniazdem rodowem legendowego Floryana Szarego h. Koźlorogi, który w bitwie pod Płowcami 27 września 1331 r. zwrócił uwagę króla Łokietka swą skargą na złego sąsiada, dokuczliwszego niż otrzymana rana, którą sam sobie opatrywał, wpychając wysunięte na wierzch jelita. Ztąd powstał przydomek Jelita, który przeszedł i na nazwę herbu. Siedzibą tego Floryana był podobno Paprocki, Herby, 254 257 zamek Sardęga nad Pilicą, w pobliżu Mąkowic, stanowiących odwieczne dziedzictwo tej rodziny. Mnogich potomków Floryana wspominają księgi sądowe piotrkowskie i radomskie, jako dziedziców na Mojkowicach, Woźnikach, Górze i innych. Potomkowie ci osiedliwszy się w piotrkowskiem, we wsiach Białocinie, Gomolinie, Kamocinie, Kozierogach, Łochyńsku, Piwakach, Postękalicach i Wilkoszewicach, przyjęli nazwy Białeckich, Gomolińskich, Kamockich, Kozierowskich, Łochyńskich, Piwakowskich, Postękalskich i Wilkoszewskich, w radomskiem zaś od Gawłowa, Jajek i Skąpy, przezwali się Gawłowskimi, Jajkowskimi i Skąpskimi, a od Mokrska, w ziemi wieluńskiej, Mokrskimi. Podobnież w pow. Szadkowskim z Paprotni, Wrzesin i Tarnówki, wyszli Paproccy, Wrzesińscy i Tarnowscy. Był to ród wielce przedsiębierczy, energiczny, który nie tylko skolonizował gęsto rodzinne strony, lecz wysłał śmiałych osadników w dalekie strony Rusi i tam dał początek rodom Zamoyskich, Korytków, Borzobohatych. Br. Ch. Mojnowo, wś włośc. , pow. sierpecki, gm. Bieżuń, par. Lutocin, odl. o 20 w. od Sierpca. Ma 27 dm. , 330 mk. , 865 mr. gruntu dobrego, 19 nieużytków. Mojówka, wś nad rz. Buszynką Kałamanówką, pow. jampolski, gm. Bubczyńce, par. Czernijowce, o 30 w, od Jampola, o 43 od st. Rachny, o 22 w. od Dżuryna; 152 dm. , 600 Mohyłki Moimuehle Mois Moiseknell Moisiejewka Mojsiejówka Moisselbritz Moithienen Moitzelfitz Mojbiele Mojcza Mojgie Mojgiszki Mohylówka mk. , 391 dz. ziemi włośc. , 1322 dz. ziemi dwors. ; fabryka mączki cukrowej, założona 1849 r. , przerabiająca od 80 do 100 tys. berkowców buraków; cegielnia. Własność Wa cława Mańkowskiego. Dr. M. Mojsicze 1. dobra z folw. Izabelin, pow. wilejski, w 1 okr. polic. , gm. Mołodeczno, okr. wiejski Mojsicze, o 5 w. od gminy a 28 w. od Wilejki, przy b. drodze poczt, z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, niegdyś własność ks. Ogińskich, dziś Norgalewicza. 2. M. , wś włośc, tamże, 29 dm. , 261 mk. 112 dusz rewiz. . 3. M. , os. karcz. , tamże, 1 dm. , 5 mk. żydów. 4. M. , 3 wsie włośc, tamże, ra zem 22 dusz rewiz. , należą do dóbr rząd. Kra snosielc. 4. M. , okr. wiejski, obejmuje wsie Mojsicze, Słoboda, Bruskowszczyzna, Dranie, Żarłoki, Moczynowszczyzna, Brochowszczyzna, Kulewszczyzna, zaśc. Gaj, w ogóle 407 włościan uwłaszczonych, 8 włościan rząd. i 9 jednodworców. J. Krz, Mojsiejenki 1. wś rząd. , pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Głębokie, okr. wiejski Łastowica, o 9 w. od gminy a 68 w. od Dzisny, 8 dm. , 65 mk. prawosł. 40 dusz rewiz. . 42. M. , wś pryw. , tamże, o 38 w. od Dzisny, dm. , 31 mk. Mojsiejewicze 1. duże dobra poradziwiłłowskie, pow. bobrujski, teraz ks. Wittgensteina, około 1050 włok. 2. M. , wś i dobra przy ujściu rz. Uborć do Prypeci, pow. mozyrski, naprzeciwko miasteczka Petrykowa, przy drodze ze Sniadynia do Skryhałowa. Wś ma 21 osad. Miejscowość nizinna, niezmiernie obfita w dary natury. Lud trudni się flisac twem i rybactwem. 3. M. , folw. , pow. słucki, należy do ordynacyi nieświeżskiej ks. Radzi wiłłów, przeszło 14 włók. A. Jel. Mojsiejewka, . wś, pow. skwirski, ob. Musiewka. Mojsiejewo, dwór w Łucku, wspomniany w Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2, 186. Mojsiejewszczyzna, ob. Mosiewszczyzna. Mojsiejki, w dok. Mojsiejkowicze, wś, pow. radomyski, w pobliżu rz. Bołotni, na płn. zach. od m. Iwankowa a na zach. od Przyborska, o 8 w. na płn. od Obuchowicz. Należy do 3ch właścicieli, z których Zajączkowski posiada 4000 dz. , hr. Ossoliński 662 dz. i Lisiniewicz 415 dz. Dawniej zaliczały się do gm. przyborskiej pow. owruckiego. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. IV, t. I, 48. Por. także Iwanków. Mojsiejkowicze, ob. Mojsiejki. Mojsiejówka 1. wś i folw. , pow. bobrujski, o milę ku zach. , od mczka Parycze, w gm. paryckiej, w 2gim okr. polic paryckim; wś ma 8 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie. 2. M. , zaśc, pow. bobrujski, w okr. polic. hłuskim, w okolicy wsi Siekierzycze i Saniejkowo, tudzież folw. Albrechtowo, miejscowość odludna, poleska, bez dróg komunika cyjnych, grunta piaszczysto. 3. M. , wś, pow. mozyrski, w 1 okr. polic skryhalowskim, gm. skryhałowska; cerkiew, 21 osad; miejscowość odludna. A. Jel Mojsiejuny, wś szl. nad rz. Strawą, pow. trocki, w 2 okr. polic, o 42 w. od Trok, 8 dm. , 96 mk. katol. Mojsieniuny, wś, pow. trocki, w 2 okr. polic, gm. Kronie, okr. wiejski Nikodemowo, 19 dusz rewiz. Mojsiewicze, wś i dobra, pow. wołkowyski, należały do książąt DruckichSokoliń skich, później do Szczyttów. Mojsiki, wś włośc, pow. mazowiecki, gm. Kowalewszczyzna, par. Waniewo. Ma 257 mr. obszaru. Wchodziła w skład dóbr Kowalewszczyzna. Mojsiucino, wś nad rz. Bereznicą, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Zalesie, okr. wiejski Uzrzecz, o 9 w. od gminy a 50 w. od Dzisny, 9 dm. , 81 mk. kat. 39 dusz rewiz. , Mojsławice, wś i folw. , pow, hrubieszowski, gm. Jarosławiec, par. Moniatycze. W 1827 r. par. Uchanie, 19 dm. , 132 mk. Folw. i wś M. w 1866 r. rozl. mr. 323 gr. or. i ogr. mr. 199, łąk mr. 43, lasu mr. 49, nieuż. i place mr. 32. Wś M. os. 23, z grun. mr. 395. Mojtyn, 1. niem Moithienen, al. Moythienen dok. 1601 Modien, dobra ryc, pow. szczycieński, st. p. Kobulty, o 3 8 kil. odl. ; wraz z folw. Chmielówkiem obejmują 372 ha roli orn. i ogr. , 136 ha łąk, 27 pastw. 80 boru, 7 nieuż. , 6 wo dy, razem 628 ha, które przynoszą 3878 mk. czy stego dochodu z gruntów. Według rachunków starostwa szczycieńskiego z r. 1601 2 należał M. do dóbr rańskich. M. ma pruskie nazwi sko. 2. M. , niem. Moithienen, dok. z r. 1601 Mo dien, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. Biskupiec. W 1856 r. 269 mk. Okr. urz. stanu cywil. Rańsk. Wś tę, mają cą 40 włók, dostał od zakonu krzyż. Kuechmeister v. Sternberg wraz z wielu innemi r. 1468 ob. Toeppen. Gesch. Masurens, str. 161. 3 M. , niem. Moythienen dok. Moten, Montingen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. ządzborski, st. p. Kobulten, okr. urz. stanu cywil. Nawiady Aweiden. W 1856 r. 177 mk. Wś ma 1474 mr. obszaru. M. istniał już r. 1422 i miał prawo chełm. ob. Kętrzyński O ludn. pols. , str. 413. Kś. Fr. Mojusz, niem. Moisz, wś, pow. kartuski, st. p. Miechucin, odl. 2 1 2 mili od Kartuz. Leży przy bitym trakcie z Kartuz do Sierakowic, ma 10 gbursk. posiadł. i 8 zagród, razem 1008 mr. obsz. W 1868 r. 166 mk. , 156 kat. , 10 ew. , 17 dm. Par. kat. Sierakowice, 1 milę odl. , ew. i okr. urz. stanu cywil. Mirachowo, szkoła kat. Szopa. Że M. jest starą osadą, tego dowodzą znalezione tu groby starożytne i urny Mojtyn Mojsiucino Mojsiki Mojsiewicze Mojsiejewszczyzna Mojsieniuny Mojsiejuny Mojsiejówka Mojsiejkowicze Mojusz Mojsiejewicze Mojsławice Mohyłki Mojsiejki Mojsiejewka Mojsiejewo Mojsicze Mojżyszki Mojsicze Mokiny Mokile Mokiernica Mokiejówka Mokiejewo Moken Mokaszewo Mokasze Mokasinka Mokas Mokarycze Mokainen Mojżeszów Mojzrymy ob. Zeitschr. des Westpr. Gesch. Vor. , 1882. , Mokijówka, wś, pow. zasławski, ob. MakieVI, str. 5. Za czasów pol. należał M. do jowce. sstwa mirachowskiego. Kś. Fr. Mojuszewska huta, niem. Moiszewskahutta, wś, pow. kartuski, st. p. Miechuciui Do niej należy przyległośó Kolejgański zwana. Da wniej była wsią sstwa mirachowskiego; przy wilej uwłaszczający nosi datę 15 list 1820 r. Wś ma 775 mr. , 7 gbursk. posiadł, i 10 za gród. W 1868 r. 122 mk. kat. , 19 dm. Par. kat. Sierakowice, ew. Mirachowo, tamże sie dziba urz. stanu cywil. Odl. od Kartuz 2 1 2 mili. Szkoła kat. Szopa. Kś. Fr. Mojwidy, wś, pow. sejneński, gm. Sereje, par. Mirosław, odl. 48 w. od Sejn, ma 4 dm. , 35 mk. W 1827 r. 2 dm. , 26 mk. Mojzrymy, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Mojżeszów, wś, pow. konecki, gm. Górymokre, par. Przedbórz, odl. 34 w. od Końskich. Posiada urząd gminny, 7 dm. , 151 mk. , 228 mr. włośc, 15 m. dwors. Wchodziła w skład dóbr GóryMokre. Mojżyszki, wś, pow. rossieński, par. szydłowska. Mokainen niem. , ob. Mokiny, Mokarycze, wś włośc. , pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 67 w, od Święcian, 18 dm. , 197 mk. , z tego 156 prawosł. , 41 katol. Mokas, wś, ob. Mokos, Mokasinka, rzka, poniżej folw. Tupalszczyzny I, uchodzi z lewej str. do Isłoczy. Mokasze al. Makasze, wś i folw. , pow. no wogródzki, o 3 w. od stacyi Pohorelce dr. żel. brzeskosmoleńskiej; wieś ma 14 osad peł nonadziałowych; miejscowość bezleśna, grunta dobre. A. Jel. Mokaszewo, jezioro, mylnie podane ob. Krzywe 3 zamiast Mikaszewo. MokenAlt i Neu dobra, w pow. , okr. i par. tukumskiej w Kurlandyi; do pierwszych należy folw. Knauken, do drugich zaś folw. Harfenhof i Jaunnuischneck. Mokiejewo, wś i dobra nad jez. Nieszczordą, pow. siebieski, w 1597 r. przez króla Stefana Zabielskim Szczyttom nadane. Mokiejówka, mko, pow. nieżyński gub. czernihowskiej, nad rz. Perewodem, o 45 w. od Nieżyna; 227 dm. , 1655 mk. Mokiernica, niem. Mockernitz, dobra, pow. człuchowski, st. poczt. , paraf. kat. i ew. i urząd stanu cywil. Hamersztyn, szkoła Falkenwal de. Ma 1922, 70 mr. obsz. , 14 bud. , 6 dm. , 49 mk. ew. 1868 r. . M. należy już od da wna do m. Hamersztyna. Według taryfy z r, 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i po trójną akcyzę, płaciła rada hamersztyńska 6 flor. 24 gr. , a według taryfy poborowej na symplę z r. 1717 groszy 12 ob. Cod. z Bel a. KTś. Fr. Mokile, folw. , pow. wiłkomierski, par. kurklewska, własność Kaczyńskiego. Mokiny, niem. Mokainen, dok. Mochainen Gruenenwald, Mockin i Muckyn, wś na Warmii pol. , pow. olsztyński, st. poczt. , par. kat, i ew. Wartembork. Ma 4349, 01 mr. obszaru, w tem 33 mr. lasu. W 1883 r. 69 dm. , 495 mk. , 494 kat. , 1 ew. , 485 Polaków, 10 Niemców. Do tutejszego okr. urz. stanu cywil. należało w 1880 r. 1448 dusz. W 1882 r. ur. się 73 dz. , um. 42 osób, zawarto 16 małżeństw. W 1364 r. d. 25 maja nadaje bisk. warm. Jan II braciom rodzonym Sanglobe i Nicte i ich spad kobiercom 40 włók między jez. Wummeling a granicami zamku jedzbarskiego Hirschberg na założenie wsi Gruenenwald na prawie chełm. Wś ta zwała się, jak przypisek dok, wykazuje, Mockin. Do sołectwa mają należyć 4 wolno włóki, małe sądy i trzecia część wielkich. Inne 4 włóki otrzymują bracia Koybite i Bute i ich spadkob. w linii męzkiej i żeńskiej na prawie prusk. , za to będą służyli na 1 koniu, będą pomagali przy budowlach warownych i zwykły czynsz płacili, nadto przysługuje im rybołóstwo w jez. Swintinge, małemi narzędziami dla własnego stołu; mają także prawo sprzedaży, a pogłówne ma wynosić 30 grzywien; co do naprawy dróg i mostów ulegają rozkazom sołtysa. Pozostałe włóki mają 15 lat wolności, potem płacą po pół grzywny i dwa kury na św. Marcin. Acta sunt haec in castro nostro Heilsberg. A. d. 1364 die beati Urbani, p. et mart. ob. Cod. dipl. Warm. ,, II, str. 368 i Sieniawski Biskupstwo Warm. , II, str. 86. Ale pierwsze zabiegi około osadzenia tej wsi nie powiodły się jakoś, bo już r. 1394 d. 9 grud. jakiś Piotr Sydel i syn jego Jan otrzymują 60 włók celem założenia wsi Muckyn pod Wartemborkiem na prawie chełm. , wraz z połową czynszu karczemnego, matem sądownictwem i 1 3 kar pieniężnych zapadłych na większych sądach. Dalej nadaje mu biskup 6 wolnych włok i rybołóstwo w jez. Swynteyn małemi narzędziami dla własnej potrzeby. Posiedziciele reszty włók będą płacili od włóki pół grzywny i po 2 kury na ś. Marcina. Granice Primo incipiendo a granica villae Supone usque ad capitalem granicam villae Hirczberg procedendo. Exinde vero transeundo ad pinum quandam, nostram et Capituli nostri terras dividentem. De hao granica ultra procedendo ad quercum quendam circa lacum Wumelingen, de qua ulterius transitur ad campum dictae villae nostrae Supone. Datum in castro n. Heilsberg ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 272. Ostatni raz został przywilej wsi tutejszej potwierdzony r. 1771 d. 20 lut. Dawniej mieszkał tu bartnik biskupi, któremu Mojwidy Mojuszewska Mokijówka Mokisz Mojuszewska huta d. 13 lipca 1542 r. nadał biskup 10 mr. roli tamże, II, 368, przypisek. Według lustracyi z r. 1656 było w M. 60 włók, 16 gburów, 2 sołtysów, 1 wolny z jedną służbą, 1 karczma; posiadacze włók czynszowych dawali 1 łaszt i 21 korcy owsa, 90 kur, 9 gęsi, 1 funt wosku i 215 flor. 7 gr. i 9 fen. czynszu ob. Zeitschr. fur d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 260. Mokisz al. Mokisze, wś i folw. , pow. rzeczycki, gm. chojnicka, w 2 okr. polic. jurewickim; wś ma 27 osad. Na płn. ku Chojnikom miejscowość nieco wyższa i ludniej sza, na płd. zaś od M. lesiste, odludne niziny; grunta piaszczyste. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 378; cz. III, t. 2, 153. A. Jel Moklaki, wś, pow. nowogradwołyński, gm. Emilczyn, 128 dusz włośc, 1192 dz. ziemi włośc. Należy do dóbr Emilczyn ob. , wła sność Uwarowych. L. R. Moklaki, folw. na obszarze dworskim Białej, pow. czortkowski. Moklakowska osada, pow. nowogradwołyński, gm. Emilczyn, 146 dusz włośc, 840 dz. ziemi włośc, 26 chat czynszowych. Nale ży do dóbr Emilczyn ob. , własność Uwa rowych. L. R. Moklik, góra, wznosi się w płn. zach. stronie wsi Rosolina, w pow. liskim, nad granicą Paniszczowa; od zach. opływa ją potok Paniszówka, od wsch. zaś i płd. Czarna, która zabiera Paniszówkę. Wzniesienie 576 m. npm. szt. gen. . Miejsce znaku triang. Br, G. Mokliska, os. w pow. tucholskim, wymie nia ją Kętrz. Nazwy miejscowe pol. , str. 128, w urzędowych spisach nie ma jej; zape wnie dziś nie istnieje. Kś. Fr. Mokliszcze, 15 osad nad rz. Turyą, na odludnem Polesiu, pow. rzeczycki, w okr. polic jurewickim, przy drodze z folw. Michałowa do wsi Muczyżyr. A. Jel. Mokluczka 1. al. Mokłaczka, przys, i le śniczówka gm, Błażowej, w pow. rzeszowskim, na prawym brzegu potoku t. n. 2. M. al. Mokłaczka, potok, nastaje u źródła leśnego na granicy gmin Błażowej i Piątkowej, w pow. rzeszowskim; płynie na płn. zach. przez obszar Błażowej, po pod jej przysiołek Mokluczkę, między wzgórzystą dolinką, i w płn. części tej wsi zlewa swe wody do Ryjaku z prawego brzegu. Długość 4 kil. Pędzi młyn w Mokluczce. Br, G. Mokniuny, folw. nad jez. t. n. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski Rzeczany, o 70 w. od Trok, 55 mk. , w tej liczbie 1 prawosł. , 51 katol, i 3 ewang. Do dóbr M. , mających 3496 dz. rozległości, należą wsie Lidziakinie 17 dusz, Sawelańce 37 dusz, Rajcieniki 47 dusz i Wejhmuny 45 dusz. Mokniuńskie starostwo niegrodowe, było położone w wojew. i pow. trockim. Podług spisów I podskarbińskich z r. 1766 składało się z dóbr Mokniuny i z 2ch wójtostw Szmorlany i Szadzuny, które posiadał Karol Żółtowski, a następnie Boryczewski, opłacając z nich kwarty złp. 566 gr. 22, a hyberny złp. 193. J. Krz, Mokobody, Mąkobody, Monkobody i Mąkowody, os. miejska od 1867 r. , przedtem mko, nad rz. Liwcem, pow. siedlecki, gm. Skupie, par. Mokobody. Leży przy trakcie bitym z Siedlec do Węgrowa, w odl. 17 w. w stronie płn. zach. od Siedlec, 8 w. od st. Kotuń, dr. żel. warsz. teresp. , a 98 w. od Warszawy. Posiada kościół kat. paraf. murowany i kaplicę drewnianą, szkołę począt. ogólną, urząd gminny, dwa młyny wodne. W 1827 r. było tu 128 dm. i 948 mk. ; w 1861 r. 115 dm. drewn. , 1202 mk. 394 żyd. ; w 1878 r. było 118 dm. , 1365 mk. ; w 1884 r. 1482 mk. 486 żyd. ; do mieszczan należy 3260 mr. ziemi. Osada starożytna, niegdyś wieś królewska, którą trzymał w dzierżawie Mokobodzki, ziemianin drohicki, a potem Michał Goliginowicz. W r. 1487 Kazimierz Jagiellończyk darował ją wraz z innemi dobrami Janowi Litaworowi Chreptowiczowi, podskarbiemu litewskiemu, który na mocy przywileju króla Aleksandra w r. 1496 wyniósł na miasto, rządzące się prawem chełmińskiem, nadał 2 jarmarki i rozmaite swobody. Zygmunt I na prośbę tegoż Chreptowicza potwierdził poprzednie nadania, przytem pozwolił zamienić dawne nazwisko na Nowe Miasto, któro jednak nie utrzymało się. Gdy po śmierci Jadwigi z Chreptowiczów, małżonki Jerzego Ościkowicza, wojewodzica trockiego, wszczął się spor o równy podział spadku, składającego się z mczka Mokobody z przyległemi wsiami, wyznaczono w r. 1540 komisyą dla dopełnienia działu. Otrzymawszy M. córka zmarłej Zofia, żona Jana Kmity Wojciechowieża Sokołowicza, sprzedała je Łukaszowi Brzeskiemu z Brzozy, co też król zatwierdził w r. 1542. W późniejszych czasach należało to miasteczko do Ossolińskich, z których Aleksander Ossoliński, ssta drohicki, otrzymał od króla Stanisława Augusta przywilej w r. 1774 na zaprowadzenie 8 jarmarków. Dla dogodności zaś obywateli, po lewej stronie Bugu mieszkających, ustanowiona tu została w r. 1764 jedna z 3ch kadencyi sądów ziemskich, dwie niedziele trwająca. W 1776 r. było tu 129 dm. Ossoliński nabywszy M. , nie tylko nie chciał uznać praw służących z dawna miastu, ale z czasem przywłaszczył sobie wiele gruntów i pastwisk należących do mieszczan, którzy wytoczyli o to proces, trwający pod następnemi dziedzicami, hr. Janem Jezierskim i Janem Chrzanowskim, od 1839 r. Kościół paraf. drewn. założony został w r. 1513 pod wez. ś. Jadwigi przez Litawora Chreptowicza, właściciela M. Po spaleniu od pioruna, w r. 1792 Mokobody Mokniuny Mokluczka Mokliszcze Mokliska Moklik Moklakowska osada Moklaki Moklaki założył fundamenta pod obecnie stojący ko ściół murowany Jan Onufry Ossoliński, ssta drohicki, ukończył go zaś Jan Żebrowski, ka nonik katedry podlaskiej, i Aleksander Osso liński, kasztel, podlaski; konsekracyi dopełnił d. 1 września 1837 r. Jan Marceli Gutakowski, biskup podlaski. Wzniesiony według tegoż samego planu zmniejszonego do 1 4 części w jakim miał być zbudowanym kościół na pa miątkę konstytucyi 3 maja, pod wezwaniem Opatrzności Boskiej w Warszawie, w miejscu gdzie jest obecnie ogród botaniczny. Blisko M. w polu, w miejscowości zwanej Budzieszyn al. Budzisyn, w r. 1450 Michał Goliginowicz po stawił drewniany kościół pod wez. N. P. Ma ryi, w którym mieścił się cudami słynący obraz N. Panny, a przy kościele studzienka z wodą uzdrawiającą chorych na oczy. Kościół ten z czasem zrujnowany, został w 1819 r. ro zebrany, z resztek drzewa postawiono kaplicę we wsi Jasnicach, a cudowny obraz przeniesiono do kościoła w M. W temże samem miejscu sta nęła murowana kaplica, w ołtarzu której jest obraz M. Boskiej, malowany przez Lebruna. W kościele mokobodzkim w wielkim ołtarzu obraz Zbawiciela nauczającego rzeszę, pędzla Smuglewicza, oraz trzy obrazy ś. Cecylii, ś. Pawia i ś. Hieronima, nieznanych malarzów włoskich, odnowione staraniem kolatorki. Pro boszczem tutejszym był przez czas krótki ks. . Kasper Cieciszowski, późniejszy metropolita mohylewski. Na cmentarzu pochowany Wła dysław Dmowski, właściciel dóbr Reczki, sę dzia trybunału cywil, podlaskiego w Siedl cach, który ostatni zasiadał do r. 1842 na sesyach w żupanie i kontuszu. Na jego na grobku napis, który sam dla siebie ułożył Hic corpus Vladislai Dmowski jacet, Qui antehac fuit loquax, at praesens tacet, Nativificatur 19 Junii 1767 anno, hucusque vixit, Hos annos Omnipotens Ei benedixit. Qui leget haec Epigramata cum intencione pia, Dicat pro anima Ejus Ave Maria. Do parafii M. , w dek. siedleckim, należą, prócz M. , wsie Bale i Kapuśniaki, niegdyś przedmieścia, oraz wsie szlacheckie Męczyn, Skupie, Swiniary, Osiny Dolne i Górne, Księżopole Smolaki, Ks. Jał mużny, Pieńki, Zemły, Jeruzale, Reczki i os. młyn. Ostasowizna nad Liwcem, ogółem prze szło 2600 dusz. Własność większa należy do Wandy z Chrzanowskich Kuczyńskiej. W ca łej parafii i w całej gminie Skupie nie ma włościan tylko mieszczanie i drobna szlachta. Folw. M. wraz z os. młyn. Ostasowizna, os. młyn. Niedźwiadek i lasem, rozl. mr. 593 gr. or. i ogr. mr. 19, łąk mr. 22, past. mr. 3, lasu mr. 340, zarośli mr. 205, nieuż. mr. 4; bud. drewn. 12. Br. Ch, K. Kuczyński Mokoń, ob. Mokonia. Mokonia al. Mokoń lub Mokońka, niewielka bagnista rzka w płn. str. pow. ihumeńskiego, ma początek w lesistych moczarach w okolicy wsi Kliniki i Zabołocie, pod zaśc. Podostrowy rozlewa się w jeziorko i ma młyn; niżej pod wsią Mokonią przecina gościniec z Pociczoła do wsi Słobody i przyjąwszy w siebie strugę płynącą z jez. Jasne, wpada do Uszy z lewej strony. Płynie lesistemi nizinami w kierunku wschpłd. ; długość biegu około 2 mil. Mokonia, wś nad rzką t. n. , w płn. str. pow. ihumeńskiego, przy drodze z folw. Pociczoło do Słobody, ma 6 os; miejscowość pole ska, grunta lekkie. A. Jel. Mokońka, ob. Mokonia. Mokos al. Mokas, wś i kol. , pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Brochów, odl. 7 w. od Sochaczewa, ma 60 mk. Folw. M. rozl. mr, 598; w r. 1876 został rozdzielony pomiędzy 13 nowonabywców, z uregulowanemi oddzielnemi hypotekami. Mokoszyn al. Mokosin, ob. Mąkoszyn. Mokosznica, niem. Makosznikabruch, pole, pow. świecki, wspomniane w dok. z 1385 r. ob. Wegner, Gesch. d. Kr. Schwetz, str. 402. Mokotów al. Monkotów, wś, kol. i os. fabr. , pow. warszawski, gmina Mokotów. Jest to obecnie przedmieście Warszawy, rozciągające się w płd. stronie miasta, po za rogatką belwederską i mokotowską. Zajmuje ono krawędź wyniosłego brzegu doliny Wisły, oddalającego się tu od jej koryta około 2 wiorst i rozciąga się dalej po stokach wyniosłości i w nizinie. Graniczy od wsch. z gruntami wsi Sielce, w nizinie nadwiślańskiej, na płd. z kol. . Szopy, na zach. z wsią Rakowiec, od płn. przytyka do terytoryum miejskiego. Część M. bliższa miasta, mianowicie domy powznoszone przy szosie do Sielc prowadzącej i przy szosie mokotowskiej, należy pod względem policyjnym do miasta. Obecnie w dolnej części M. mieszczą się cegielnie, korzystające z bogatych pokładów gliny w nizinie nadwiślańskiej, dom dla paralityków nieuleczalnych, liczne wille, domki letnie, ogrody publiczne z restauracyami Promenada, Marcelin, Sielanka, w górnej zaś części stoi kościół filialny parafii św. Aleksandra w Warszawie, murowany, wzniesiony w 1856 r. , szkoła początkowa, zabudowania i stajnie towarzystwa kolei konnych, liczne ogrody, wille, domy prywatne. W stronie zach. , pomiędzy szosą radomską a Rakowcem rozciągają się obszerne pola, stanowiące własność rządową a służące w ciągu lata dla ćwiczeń artyleryi i miejsce odbywania corocznych wyścigów, urządzanych w ciągu czerwca przez Towarzystwo wyścigów konnych. Po przeciwnej stronie szosy, na krawędzi górującej nad niziną nadwiślańską wznosi się kościół, a dalej na gruntach do M. pierwotnie należących powstały od Mokoń Mokoszyn Mokonia Mokos Mokońka Mokonia Mokisz Mokosznica Mokowicze Mokowicz Mokówko Mokownica dzielne osady Wierzbno i Królikarnia ob. . W 1876 r. M. miał około 150 dm. i 1421 mk. , obecnie ludność podwoiła się prawdopodobnie. M. jest dawną osadą, założoną prawdopodobnie już w epoce historycznej, śród puszczy okalającej Warszawę. Była to wieś książęca, założona na prawie niemieckiem i posiadająca rozległy obszar, który częściowo książęta rozdawali różnym osobom. Jan, ks. czerski i warszawski, odstąpił sołtystwo mokotowskie dworzaninowi swemu Wawrzyńcowi. Po wcieleniu Mazowsza do Korony M. stanowił część sstwa warszawskiego, którego posiadacze wydzierżawiali często M. bogatszym mieszczanom. W 1611 r. miał tu letnią siedzibę Jerzy Burbach, kupiec gdański i warszawski, i wtedy zamieszkiwali u niego kniaziowie Szujscy. W 1775 r. część wsi M. , da sstwa warszawskiego należącej, nabyła ks. Elżbieta z Czartoryskich Lubomirska, żona marszałka w. kor. , i wystawiła tu piękny pałacyk a przy nim założyła ogród. Stanisław August bawiąc w Łazienkach nawiedzał nieraz księżnę. Część ta przeszła w spadku na córkę księżny hr. Stanisławową Potocką, od której w 1845 r. nabył ją z pałacem i ogrodem Franciszek Szuster. Grunta M. w 1788 r, wypuszczone zostały w dzierżawę emfiteutyczną na 20 lat hr. Tomatysowi, założycielowi Królikarni. Gdy po wyjściu terminu kontrakt nie został odnowiony, w 1818 r. postanowieniem ks. namiestnika królestwa polskiego M. został rozdzielony na kolonie. Przestrzeń M. podług pomiarów z r. 1810 sporządzonych, wr. 1818 wynosiła w ogóle 2310 mr. 166 pr. i dzieliła się wówczas na następne części Wójtostwo mokotowskie 149 mr. 151 pr. , folw. M. 532 mr. 132 pr. , osady włośc. 607 mr. 7 pr. , pro bostwo ujazdowskie 118 mr. 69 pr. , szpital pp. marcinkanek 76 mr. 80 pt. , kolonie po Merlinim na prawie emfiteut. 14 mr. 178 pr. , grunt emfit. po szambelanie Wieleżewskim 34 mr. 18 pr. , po ks. Lubomirskiej dziedziczny grunt 76 mr. 96 pr. , po tejże na prawie emfit. , w r. 1821 wychodzącem, 13 mr. 8 pr. , podpułkownik Drużbacki prawem dziedzictwa 194 mr. 147 pr. , Sowiński dziedziczny grunt 103 mr. 67 pr. i wieczystodzierżawny 108 mr. 50 pr. , ks. Michał Radziwiłł, woj. wileński, w Królikarni prawem dziedzictwa 3 mr, 40 pr. i wieczystodzierżawnem 234 mr. 73 pr. , ks. karmelici bosi w dziedzictwie 6 mr. 62 pr. , Czapski prawem emfit. 30 mr. 132 pr. , Podkański dziedzicznie 3 mr. 116 pr. Za rządu pruskiej utworzono na gruntach karmelitom bosym warszawskim zabranych, kol. niemiecką pod nazwą Szopy niemieckie. Dla tej kolonii z dóbr Mokotowa wydzielono mr. 152, dla Łazienek zaś królewskich mr. 7 pr. 174. M. gmina należy do sądu gm. okr. IV w Wilanowie, ma trzy szkoły począt. Mokotów, Szopy niemieckie, Czerniaków, posiada 9 cegielni, fabr. mydła i świec stearyn. Szopy i 5628 mk. 1876 r. . Rob. Br. Br. Ch. Mokowicz dok. , ob. Mogwitz. Mokowicze, wś cerkiewna, pow. włodzimierski, u źródeł rz, Stochodu, na płd. zach. od Jezioran; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 36, 37, 460. Mokówko, wś włośc. , pow. lipnowski, gm. Chalin, par. Mokowo, odl. o 22 w. od Lipna, posiada szkołę gminną, ma 13 dm. , 194 mk. , 515 mr. gr. dobr. , 33 nieuż. Wś ta stanowiła posiadłość benedyktynów pułtuskich. Mokownica, zwana niekiedy Makownicą ob. , rz. w pow. lipnowskim; wypływa pod wsią Mokowem z jeziora Chudzewo, płynie w kierunku zach. płd. przez Wierznicę, Dyblin, Strużowo i za Gołyszewem wpada z prawego brzegu do Wisły. Długa przeszło 10 wiorst. Pod Dyblinem przyjmuje z praw. brz. strugę bez nazwy, płynącą od Bęklewa a początek biorącą z jeziora pod wsią Tupadły. Mokowo, jezioro w dobrach t. n. , w pow. lipnowskim, ma do 210 mr. obszaru, przy głębokości dochodzącej podobno do 30 stóp. Wody jego mają odpływ do Wisły. Nad brzegami jeziora leżą wsie Mokowo, Mokówko, Chalin, Chudzewo i Łagiewniki. Od strony Mokowa i Mokówka jest to jezioro błotniste, trzciną zarosłe, ryb niewiele posiada, głównie liny i karasie. Mokowo, wś, pow. lipnowski, gm. Chalin, par. Mokowo, odl. o 21 w. od Lipna, posiada kośc. par. drewn. z 1699 r. , szkołę początkową ogólną, 19 dm. , 120 mk. , 547 mr. gr. dobrego, 90 nieuż. Folw. i wś M. rozl. mr. 545 gr. oi. i ogr. mr. 407, łąk mr. 72, wody mr. 46, nieuż. i place mr. 20; bud. z drz. 15. Wś M. os. 28, z gr. mr. 51. Kościół par. tutejszy niewiadomej erekcyi. Zdaje się że w 1699 r. postawiono już na miejscu dawniejszego nowy kościół; obecny w 1841 r. odnowiony. Wś sama była własnością Chełmickich i Mokowskich. Między M. a Mokówkiem, na łąkach nad jeziorem, stare grodzisko, usypane ręką ludzką i otoczone wałem ob. Gawarecki, Opis Ziemi Dobrz. , str. 92. M. , par. dek lipnowski dawniej dobrzyński, ma 2419 dusz. Mokra 1. Lewa i Prawa wś, pow. skierniewicki, gm. Skierniewka, par. Skierniewice. Leży w stronie zach. od Skierniewic, przy linii dr. żel. warsz. bydg. Posiada szkołę początkową ogólną. M. Lewa ma 346 mk. i 1158 mr. ; M. Prawa ma 448 mk. i 1307 mr. W 1827 r. było tu 74 dm. , 524 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. II, 274. 2. M. wieś, wś i folw. , pow. radzymiński, gm. Międzyleś, par. Postoliska, odl. 21 w. od Radzymina. Ma 280 mk. , 990 mr. ziemi folw. i 253 mr. włośc. Mokoń Mokowicz W 1827 r. 23 dm. , 155 mk. Folw. i wś M. 1 rozl. mr. 979 gr. or. i ogr. mr. 512, łąk mr. 73, past. mr. 135, lasu mr. 240, nieuż, i place mr. 19; budowli murowanych 3, z drzewa 19. Wś M. wieś os. 25, z gr. mr. 254. 3. M. al. Mokre, wieś włościańska, pow. konecki, gmina Duraczów, par. Odrowąż, odległa 17 w. od Końskich; ma 49 dm. , 316 mk. , 479 mr. Wchodziła w skład dóbr Końskie. 4. M. , kol. i folw. , pow. częstochowski, gm. i par. Miedzno, odl. 20 w. od Częstochowy w stro; nie północnej. Kol. ma szkołę począt. ogólną, 88 dm. , 589 mk. , 1171 mr. ; folw. 4 dm. , 10 mk. , 190 mr. ; stanowi majorat gen. Heydena; wchodził w skład dóbr Iwo; os. leś. i os. karcz. 3 dm. , 15 mk. , 1695 mr. lasu rząd. , należącego do krzepickiego leśnictwa i 4 mr. grun. karcz. W XV w. należała do par. w Kłobucku, mia ła 30 łanów kmiecych, folw, i była dziedzi ctwem Mikołaja h, Junosza Dług. III, 170 i 171. 5. M. , ob. Mokre. Br. GL Mokra, góra, ob. Końskie t. III, 355. Mokra 1. wś nad rz. t. n. , pow. bałcki, gm. Woronkowce, par. Rybnica; 100 dm. , 450 mk. , 1152 dz. ziemi włośc, 2315 dz. dwor skiej. Cerkiew pod wez. ś. Michała, ma 700 parafian, 48 dz. ziemi. Byłe dziedzictwo Ja błońskich, dziś Micińskich. 2. M. al. M. Do lina, mała rzka w pow. bałckim, wpadająca z prawej strony do rz. Trościańca, poniżej wsi M. , powyżej której ma źródła. 3. M. , dopływ rz. Bucz lew. dopł. Irpenia. 4. M. , stru mień w pow. bałckim, praw. dopł. Jahorłyka ob. . 5. M. Bahwa, rzka, ob. Bahwa, 6. M. Dereniucha, ob. Dereniucha, 7. M. Kalihórka, ob. Kalihórka Mokra, 8. M. Wola, przedmie ście Ostroga. Lr. M. Mokra 1. Dąbrowa, w narz. ludowem Mokfa Dvlrowa, wś i dobra, pow. piński, przy drodze poczt, nieświeskopińskiej, pomiędzy st. Łyszcze i mkiem Łohiczyn, w 1 okr. polic, łohiczyńskim; wś ma 32 osad i 203 mk. ; miej scowość poleska, grunta piaszczyste. Dobra, własność Staszewiczów, mają 2335 dz. obsza ru. Dawniej królewszczyzna w wojew. brześciańskiem, w pow. pińskim, wspomniana w lokacyi wojska 1717 r. , płaciła hyberny, czo powego i podymnego 400 złp. Vol. Leg. VI, str. 191. 2. M. góra, os. karcz. , pow. miń ski, przy drodze pomiędzy wsiami Krupica i Piaciewszczyzna, nieopodal kotliny rz. Ptycza. 3 M. Łowsza ob. Łowsza, A. Jel. Mokra 1. zabudowania i leśniczówka, pow. jarosławski, gm. Pawłosiowa. 2. M. , leśniczówka, pow. jarosławski, gm. Bozwiennica, na obszarze dworskim, w płn. stronie obszaru Rozwiennicy. 3. M. al. Mokre, grupa chat w Rudołowicach, pow. jarosławski. 4. M. , karczma na obszarze dworskim Zagórza, pow. łańcucki. 5. M. , karczma we wsi Manasterz, pow. łańcucki. Br, O, Mokra Sekta, las w pow. bohorodczańskim, powyżej wsi Chmielówki, wzniesiony 533 m. Wypływa z niego potok Chmielówka. Mokra strona z Burdą al. Burdmzem wś, pow. łańcucki, leży w równinie 1 kil. na płd. od Przeworska, przy gościńcu z tegoż miasta do Kańczugi. Folw. B. leży na wsch. od wsi. Wzniesienie wynosi 97 m. Wś ma 637 mk. rz. kat. , należących do par. w Przeworsku. Więk. pos. ks. Jerzego Lubomirskiego spad kobierców, jest attynencyą ordynacyi przeworskiej i ma tylko 34 mr. roli; pos. mn. 900 roli, 63 łąk i ogr. i 22 mr. past. Kasa pożycz. gminna rozporządza kapitałem 1840 zł. w. a. U Nakielskiego, w spisie wsi należących do par. przeworkiej tamtejszych Miechowitów w r. 1610, M. strona podaną jest jako składają ca się z 22 łanów kmiecych. Graniczy ona na zach. z Dębowem, na płd. z Urzejowicami a na wsch. z Maćkówką. Mac. Mokra 1. strona, góra wznosząca się na granicy gm. Kielnarowej, Białej i Matysówki, w pow. rzeszowskim, pod 39 42 43 wsch. dłg. g. F. , a 49 59 19 płn. sz. g. Wznie sienie 366 m. npm. szt. gen. . Miejsce znaku triang. 2. M. strona, grupa chat, pow. rze szowski, gm. Kielnarowa, w zach. części tej że gminy, na płd. stoku góry tej nazwy. 3. M. strona przedm. Tyczyna, pow. rzeszow ski, na praw. brz. Struga, na płn. od miasta, na płn. wschód od Kielnarowy. Br. G. Mokra Sura, rzką w pow. ekatyrynosławskim, prawy dopływ Dniepru, 10 mil długa; wpada pod wsią Wołoską, poniżej Starego Kudaku, prawie naprzeciw 3go z rzędu porogu Surskiego. Z praw. brzegu przyjmuje rz. Komyszewatą. Oprócz tego wpada do niej rzeczka Hruszewka. Mokra Żurawka, rzeczka, prawy dopływ Tylihułu. Mokra 1. al. Mokre, niem. Mokrau, dobra ryc. i gm. wiejska, pow. pszczyński, odl. 3 1 2 mili od Pszczyny a 1 2 m. od Mikołowa. Dobra rycerskie, z folw. Kieferberg, Hucisko i Neuhof, mają 1100 mr. roli, 70 mr. łąk i około 600 mr. lasu iglastego starodrzewu, 200 mr. zagajników 1500 mr. po wyciętych lasach. Gmina ma 1850 mr. roli i 50 mr. lasu. Należą do niej kolonie Huta, Kieferberg, Goj i Mokre. Wieś ma kościół katol. parafialny i dwuklasową szkołę katol. 330 uczniów. W 1843 r. było tu 74 dm. i 1120 mk 10 ewang, i 15 żydów. M. leży w okolicy pagórkowatej, przedstawiającej wiele geologicznych ciekawych szczegółów. Pagórki te składają się z potężnych pokładów muszlowego wapienia, mających do 60 stóp grubości. W głębi ziemi znajdują się wszędzie pokłady Mokra Żurawka Mokrady węgla kamiennego, częściowo tylko eksploato wane z powodu wielkiej głębokości i małej grubości warstw. Są tu również pokłady pia skowca, niezdatnego dla budowli z powodu wielkiej dziurkowatości. Przemysł górniczy zdawna tu rozwinął się, jak i w całej okolicy. Liczne otwierane tu szyby węglowe od 1804 r. , prędko przechodzą w stan spoczynku po wyczerpaniu wierzchnich warstw. Dobywa nie i wypalanie wapna doszło do znacznych rozmiarów, W 1864 r. istniały tu dwa duże rumfordzkie piece wapienne i wiele mniej szych. Z innych zakładów fabrycznych były wtedy młyn parowy, parowa piekarnia i ce gielnia. 2. M. , wś kośc. i gm. , pow. głupczycki, odl. 1 1 2 mili od Głupczyc. Obszar dominialny został w 1860 r rozparcelowany skutkiem sprzedaży między 53 gospodarzy tutejszej gminy. Wieś ma 8 gosp. , 25 ogrodz. , 52 komorn. małorolnych i 13 bezrolnych i 2605 mr. ziemi. Trzy wiatraki i olejarnia. Szkoła ewang, od 1751 r. , ma 2 nauczycieli. Ludność gminy w 1861 r. 684 mk. , 615 ew. , 65 katol, i 4 żyd. 3. M. , niem. MockMu Mo hrau 1574 r. Mockry, wś, pow. prądnicki, par. i szkoła Łącznik, odl. 2 1 2 m. od Nowego Mia sta. Folw. dóbr rządowych ma 845 mr. roli, 156 mr. łąk, 60 mr. stawu, 32 mr. nieuż. Gleba uboga. Owczarnia. Wś ma 14 ogrodz. , 12 komorn. , 454 mr. roli, 73 mr. łąk, 12 mr. ogr. Młyn wodny i tartak. 4. M. , niem. Muckerau, 1333 r. Mockir, 1360 r. Mockere, wś, pow. nowotarski, 16 dm. , 130 mk. 38 katol. w 1843 r. Br. Ch. Mokra 1. al. Bacha, struga w pow. toruńskim, około 3 1 2 mili długa, wytryska z jez Wieczna, leżącego na pograniczu pow. chełmskiego i toruńskiego, niedaleko Zajączkowa. Płynie przez Węgorzyn, Kiełbasin, jez. Mlewiec LebenerSee, dalej przez Gostkowo, Rogowo, Grębocin i uchodzi pod Lubiczem do Drwęcy. Od Grębocina zowie się też Wilczą strugą WolfsFliesschen. Pod Grębocinem bowiem, tam gdzie do M. wpływa mała strużka Łąka, przeprowadzili Krzyżacy już w XIII w. kanał do Torunia, który w dokumentach nosi nazwę rzeki. Poniżej dawniejszego zamku krzyżackiego wpływa ten kanał do Wisły. Za czasów krzyżackich służył do pędzenia młyna, warzenia piwa i prowadzenia innych robót siły wodnej wymagających. Jako swoje wyłączne dzieło uważali go Krzyżacy w obrębie całego miasta za swą własność, szczególniej o ile służył do pędzenia młyna. Spad tej rzeczki jest tak silny, że gdy się zamknie kurki sześciu tryskających studni, po; mieście rozłożonych, to z siódmego, na podwórzu ratuszowym, bije promień wody na 15 stóp wysokości ob. Roczniki towarz. nauk. w Toruniu, 1884, str. 72 i Wernicke Beschr. der Stadt. Thorn, str. 245. 2. M. , niem. MukrzFliess, struga, pow. świecki, wypływa z je ziora, nad którem leży osada Mokrz, płynie potem ze wschodu na zach. przez Eibenbusch i Hutę i wpada pod Lniankiem do Ryszki, z którą razem uchodzi do Czarnej wody. 3. M. , dok. Mockera al. Muchir, struga w Pomezanii. Nad nią leżał w XIII w. jakiś gród warowny starych Prusaków, który zdobył i zburzył Henryk, margrabia miśnieński 1218 do 1288. Zdaje się, że to ta sama strużka, któ ra się wije przez wieś Mokre w pow. gru dziądzkim, a potem wpływa do Wisły ob. Script, rer. Pruss. I, 60, 357 i III, 545. Kś. Fr. Mokra, ob. Mokre, pow. chojnicki. Mokracz, wś i folw. , pow. piotrkowski, gm. Łękawa, par. Bogdanów, odl. 14 w. od Piotrkowa. Wś ma 5 dm, 89 mk. , 44 mr. ; folw. 4 dm. , 9 mk. , 463 mr. ziemi; browar piwny. Folw. M. z wsią t. n. i kol. Kielchenow rozl. mr. 462 gr. or. i ogr. mr. 368, łąk mr. 19, past. mr. 24, lasu mr. 39, nieuż. i place mr. 12; bud. 3, z drzewa 10. Wś M. osad 14, z gr. mr. 46; kol. Kielchenów os. 27, z gr. mr. 296. Mokradki, wś, pow. nowoaleksaadryjski, gm. NowoAleksandrya, par. Włostowice. Leżą w dolinie nadwiślańskiej, w odl. 1 2 w. od Wisły, pod samymi Puławami, których stanowią niejako przedmieście. Tu mieszkają biedniejsi studenci instytutu agronom. puławskiego a latem liczni goście przybywający do Puław na mieszkanie. Na gruncie M. mieści się wzorowa obora instytutu puławskiego. Stała ludność wynosi 305 dusz. Br, Oh, Mokradle, przys. do Bielin, pow. Nisko, o 6 7 kil. od Ulanowa, na wsch. od Bielin, nad bezimiennym pot. , uchodzącym z praw. brz. do Sanu, w równinie 191 m. npm. Od płd. i wsch. San oblewa M. , które na zach. graniczą z król. polskiem. Mac. MokradłaBorów, os. , pow. łęczycki, gm. Tkaczew, par. Leźnica Mała, odl. od Łęczycy w. 8. Mokradły, os. , pow. obornicki, 1 dm. , 7 mk. ; należy do dom, Boduszewo. Mokrady, dobra, pow. siebieski, w 2 okr. polic, gm. Tomsiny, 84 dusz rewiz. , własność sukcesorów Ign. Medunieckiego. Mokradź, węg. Mokrady, wś i folw. , hr. liptowskie Węgry, pow. dolnokubiński, nad rz. Orawą. Ma 38 dm. , 161 mk. , a obszaru 1507 kwadr, sążni, . Ludność rzym. katol. należy do par. w Bzinnem, ewang, do gm. ewang. w Kubinie dolnym; tamże sąd i urz. podatk. Według szem. duch. dyecezyi spiskiej było w r. 1878 dusz rzym. kat. 124, ewang. 7, żydów 12, razem 143. Gospodarstwo folwarcz Mokradź Mokradły Mokradła Mokradki Mokracz Mokra Mokra ne staranne, gorzelnia, poprawny inwentarz, uprawa koniczyny. Br. G. Mokralonka, niem. , ob. Mokre łąki MokraLuka, węg. Vizesret, niem. NaaseWiesen, wś, hr. gömörskie Węg. . Ma kościół fil. katol. Znaczna ilość kuźnic żelaza, rękodzielnicy, furmaństwo, węglarstwo, uprawa lnu; 775 mk. Mokrałąka, ob. Mokre łąki Mokranka, Mokrjanka, rz. w gub. mohylewskiej, wpada do Dniepru z prawej strony pod Starym Bychowem. Mokrańszczyzna, wś, pow. żytomierski, nad ruczajem wpadającym do rz. Trościanicy z lew. brz. , w 2 okr. polic, gm. Czerniachów, o 6 w. na płn. zach. od Czerniachowa; podstawę gruntów tworzy gnejs i czerwony granit. Mokrany 1. . Stare, wś i folw. nad rzeką Krzną, pow. konstantynowski, gm. Bohukały, paraf. Pratulin, poczta Terespol, okr. sąd. Janów, rozl. grun. włośc. mr. 280, dm. 20, ludn. 236, grun. folwarcznych mr. 780, wła sność szpitala ś. Karola Boromeusza w Biały. 2. M. Nowe, wś, rozl. mr. 552, dm. 25, ludn. 184. W 1827 r. M. stanowiły własność fund. eduk. i miały 44 dm. , 283 mk. Rz. Mokrany 1. dwie wsie w pobliżu siebie i dobra, pow. słucki, nad kotliną rz. Morocz, przy ujściu do niej bezim. rzki. Stare M. ma ją osad 46, NoweM. os. 19. Dobra, dzie dzictwo Wojniłłowiczów, razem z folwarkami Ciechowo i Urwiedź, 4244 dzies. ziemi dwors. ; lasu i łąk obfitość, gleba urodzajna; propinacya, młyny, rezydencya. 2. M. , wś, pow. nowogródzki, w 1719 r. własność Felicyana Rdułtowskiego, skarbnika mińskiego. 3. M. , wś, pow. kobryński, w 2 okr. polic. dywińskim, gm. M. , o 25 w. od Dywina, 50 w. od Kobrynia, a 260 od Grodna. Gmina liczy 1547 dusz. Dawniej była tu stacya pocztowa przy trakcie z Brześcia do Kijowa, o 52 w. od Brześcia. A. Jel. i J. Krz. Mokratycze, wś, pow. żytomierski Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I, 117, prawdopodobnie dzisiejsza wieś Mokrańszczyzna ob. . Mokra wieś, dawniej Mokra dąbrowa, wś, pow. nowosądecki, par. rzym. kat. w Podegrodziu, urz. poczt. i sądu powiat. o 11 3 kil. w Starym Sączu. Ma 328 mk. Więk. pos. niema; mniejsza pos. ma 423 mr. roli, 34 mr. łąk i ogr. , 86 mr. past. i 187 mr. lasu. Szematyzm duchowny i skorowidz pocztowy uważają te wieś za przysiołek do Juraszowy. Wieś rozrzucona w dolinie Dunajca, 458 m. npm. , w międzyrzeczu Słomki i Gostwickiego potoku, dopływów Dunajca z lewego brzegu, graniczy na płn. z Wolakami przys. Świrkli, na zach. ze Stroniem i Owiecką, na wsch. ze Swirklą i Gostwicą a na płd. z lasem Dąbrówkami, dzielącym ją od Juraszowy. Jestto Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 68. stara osada; założona za Bolesława Wstydliwego, jako sołtystwo wymieniona w akcie erekcyjnym klasztoru klarysek w Starym Sączu Morawski, Sądeczyzna, I, 149. Ponieważ oryginalny przywilej królowej Kingi zaginął, przeto w r. 1313 wystawiła Katarzyna, opatka tego klasztoru, dokument nowy, następującej osnowy W imię pańskie amen. CzyDom ludzkim, aby łakomstwo i złość ludzka nie szkodziły, wypada świadkami i pismem obieścić ją obecnym i przyszłym. Niechaj więc wiadomo będzie wszem, którzy oglądną treść niniejszego że Augustyn i Bogusz, synowie Sieciecha, i Świętosław, syn Dobrosława, sołtystwo swe w Mokrej Dąbrowie za 6 grzywien groszów sprzedali Szymankowi, i odebrawszy tę ilość pieniędzy w obecności nas Katarzyny, opatki zakonnic sądeckich, wszelkich praw sołtystwu temu przysłużającyoh zrzekając się, temuż Szymankowi na wieczną dzierżawę jemu i jego potomkom odstąpili, aby je posiadł tak, jak posiadał dziad ich zwan Goły i wymienieni ojcowie ich dzierżyli. Ponieważ zaś przywilej, który wspomniany Goły godną nadgrodą usług swych i nakładów pieniężnych od Najjaśniejszej szczęsnej pamięci pani Kingi otrzymał, Sieciecha braciom przy Starem mieście Podleszczu do schowania powierzony, wraz z klasztorem pogorzał, więc go wspomnianemu Szymankowi dać nie chcieli. My zaś za świadectwem słusznych mężów poznawszy, że istotnie tak było, za życzliwą chęcią wszystkich sióstr klasztoru naszego, zważając też wielokrotne wierne i pożyteczne usługi, które nam rzeczony Szymanek od wielu lat czynił i czyni, przywilej na to sołtystwo wydać postanowiliśmy, dochody nasze w tej mierze powtórnie porządkując, wieśniaków prawa i obowiązki znowu orzekając, a to w wyliczeniu w następujących słowach praw i powinności sołtysa Szymanka i potomków jego. Wszyscy osadnicy Mokrej Dąbrowy corocznie z każdego łanu reńskiego rzemieńskiego remensi lub nowotarskiego mają nam płacić po 8 skojców, z którego czynszu szósta część Szymankowi przypada. Prócz tego wieśniacy villani będą nam orać raz jeden pod zasiew lotni, powtóre w lipcu, po trzecie w październiku pod oziminy uprzężą, jaką sobie orać zwykli. Prócz tego z każdego obejścia curia wóz drzewa dostawić mają o św. Marcinie. Podarunkiem za prawa do swych majątków mają nam podać wieprza tłustego na Boże Narodzenie. Niechaj też będzie wiadomo, że wszyscy osadnicy tego dziedzictwa nie inaczej, tylko w swej wsi przez swego sołtysa Szymanka, za wyrokiem swych ławników, sądzonymi być mają. Do wszelkich zaś sądów wiejskich wysłannika naszego wezwać i z nim razem, przewodząc sądom wedle 40 Mokra Mokra Mokrany Mokrańszczyzna Mokranka Mokralonka Mokrałąka Mokralonka Mokrasy prawa magdeburskiego, słusznie ma sołtys wyrokować wszystkie sprawy wielkie i małe, a od wszystkich spraw sądowych nam dwie części oddając, sobie i dziedzicom swym trze cią część zatrzyma. W pierwszym dniu sądu wielkiego, trzy razy do roku gajnego, t. j. w tydzień po św. Marcinie wysłannika nasze go sołtys ma utrzymać, w drugie zaś dwa dni, t. j. na św. Agatę i trzeciego dnia po św. Janie Chrzcicielu, wieśniacy potrzeb dostarczą. W orzeczeniu wyroków na gardło, na męki lub potępienie zbrodniarzy w wysłuchaniu naszych żądań, mają się zastosować do innych naszych wsi, jako to Biegonic i Barcic. Ma zaś ten Szymanko łan wolny zbożowy tegoż sołty stwa; . z Jednej strony styka się z wsią, z dru giej z drogą wiodącą do Stronia, z innej do sięga kopców strońskich, lewy zaś bok nie dochodzi strumyków, z których jeden ze wsi płynie a drugi Turkel zwan, a oba wraz spły wają. A na tym łanie wolno mu, trzymać i osadzić karczmę. Gdyby zaś kto wspomnia nego Szymanka sołtysa lub kogokolwiek z je go rodziny chciał prawować, ma ich pozywać przed sąd nasz pismem naszego sędziego, jego pieczęcią opieczętowanem, a stanąwszy powoŁmk swym według prawa swego magdebur skiego odpowiadać będą. Inaczej pozywa ni nie są obowiązani ani stawać, ani odpowiadać. To sołtystwo, bez ubliżenia prawu naszemu, może sobie przedać, zamienić lub jak kolwiek pozbyć. Żeby zaś później z łakom stwa ktokolwiek, albo ogień zawistny, uży czonej zgody i dzieła łaski naszej zniszczyć nie zdołał, lak ten przyciśnięciem pieczęci naszej i pieczęci wielebnych pań, najdroższych sióstr naszych, stwierdzić postanowiliśmy. Działo się w Sączu r. p. 1313, w miesiącu paździer niku i t. d. Ciężary wymienione w tym dy plomie Morawski, Sądeczyzna, I, 209 ponosili mieszkańcy na korzyść klasztoru starosąde ckiego aż do r. 1786, poczem obszar więk. pos. został przez cesarza Józefa II wcielonym do funduszu religijnego i rozparcelowany mię dzy kilku protestanckich niemieckich osadni ków, którzy utworzyli kolonią niemiecką Wo laki. Wymieniony w dyplomie potok Turkei jest prawdopodobnie Słomką, spływającą się z Łukowicą, albo dopływem Gostwickiego po toku. Wspomniana droga do Stronia, na północny wschód od M. wsi, istnieje dotychczas i jest główną i jedyną komunikacyą między Stroniem i Gostwicą. Mac. Mokrasy, ob. Klonowa 1. Mokre 1. wś, pow. radzymiński, gm. i par. Radzymin. W 1827 r. 10 dm. , 95 mk. ; obecnie ma 156 mk. , 434 mr. ziemi dwors, . i 52 mr. włośc. 2. M. Polskie, kol. , pow. gostyński, gm. Duninów, par. Gostynin. Ma 10 dm. , 151 mk. , gruntu żytniego 177 mr. 3 M. Niemieckie, kol. , pow. gostyński, gm. Duninów, par. Gostynin. Ma 15 dm. , 152 mk, gruntu mr. 228. Szkoła elementarna ewangielicka. 4. M. , wś, pow. słupecki, gm, i par. Grodziec, odl. 32 w. od Słupcy, ob. JunWspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. I, no, 279. 5. M. , folw. nad jez. Głogowskim, pow. słupecki, gm. i par. Kazimierz, odl. od Słupcy w. 22, dm. 2, mk. 35. 6. M. , wś i os. karcz. , pow. wieluński, gm. Mierzyce, par. Siemkowice, odl. od Wielunia 19 w. Wś M, wchodziła w skład dóbr Krzeczów ob. . 7. M. i M. Orzęgów, dwie wsie, pow. wieluński, gm. i par. Siemkowice, odl. od Wielunia 19 w. , mają obie 28 dm. , 212 mk. W 1827 r. M. , 9 dm. , 79 mk. , i M. Orzęgów 13 dm. , 117 mk. Wtedy M. leżało wpow, wieluńskim a M. Orzęgów w pow. radomskim. 8. M. , folw. , pow. wieluński, gm. i par, Siemkowice, odl. od Wielunia w. 21; dm. 1, mk. 7. 9. M. al. Włochyniec, folw. , pow. sieradzki, gm. Bogumiłów, par. Sieradz; odl. od Sieradza 6 1 2 w. , ma 1 dm. , 6 mk. , 384 mr. Wchodził w skład dóbr Dąbrowa Sieradzka t. I, 934. 10. M. , os. karcz. , pow. sieradzki, gm, Wojsławice, par. Męka, odl. od Sieradza w. 6 1 2; dm. 1, mk. 9. U. M. , os. , pow. konecki, gm. Pijano w, par. Mnin, odl. 26 w. od Końskich, ma 5 dm. , 51 mk. , 35 mr. włośc, i 9 mr. dwors. Młyn wodny. 12. M. Góry, ob. Góry Mokre, pow. konecki. Wspomina Mokre i Suche Góry Lib. Ben. Łaskiego, pierwsze w par. Przedbórz, drugie w par. Policko t. I, 556 i 616. 13. M. , pow, stopnicki, gm. Oględów, par. Koniemłoty. 14 M. i M. Rzędowskie, pow. stopnicki, gm. i par. Kurozwęki. W 1827 r. M. 8 dm. , 25 mk. , i M. Rzędowskie, własn. fund. edukacyj. , 6 dm. , 15 mk. M. wchodziło w skład dóbr Kurozwęki. 15. M. , wś i folw. , pow. zamojski, gm. Mokre, par. Zamość, odl. 5 w. od Zamościa, w stronie południowej. Leży pomiędzy rz. Topornicą a traktem bitym Zawichost Uściług, w odl. 2 w. od tegoż. Posiada urząd gminny z kasą pożyczk. wkładową dla włośc; dm. dwors. 5, os. włośc. 46, przestrzeni 852 mr. , t. j. ziemi ornej 432 i łąk 420 mr. , ludności liczy katol. 368, prawosł. 87, razem 455 mk. W 1827 r. było 47 dm. , 288 mk. Gleba urodzajna, przeważnie czarnoziem, brak lasu. Folw. M. wraz z folw. Niedzieliska, Kąty, Płoskie, Wielącza, Wieprzec. Wólka Wieprzecka, Zawada, Zarzecze i Lipsko, stanowią dobra ord. zamojskiej Białowola, zawierające przestrz. 24499 mr. , z których pola ornego 5029, łąk 1169 i lasu 18301 mr. Gm. M. należy do sądu gm. okr. II w Zdanowie, st. poczt. Zamość, zajmuje przestrzeni 22230 mr. , t. j. ziemi ornej 13158, łąk 5302, nieuż. 1366, pod zabud. 470, . rz. i błota 20, pod lasami ord. zamojsk. 1914 mr. ; ma 1 kościół murow. w Wielączy, 1 cerkiew prawosŁ w Lipsku, 2 szkółki początkowe w tych że wsiach i 1 młyn wodny w Wieprzcu. Fa bryk nieposiada; ludność prócz rolnictwa, co stanowi główne zajęcie, najliczniej trudni się wyrobem płótna, potem koszałek, kobieli i wozów. W skład gm. M. wchodzą wsie Biało wola, Kąty, Lipsko, Mokre, Niedzieliska, Płoskie, Wieprzec, Wólka Wieprzecka, Wielącza, Zawada, Zarzecze i Zawodne. Ogólna ludność wynosi 5453 mk. , w tem katol. męż. 1847, kob. 1911, prawosł. męż. 765, kob. 856 i żyd. męż. 36, kob. 38. 16. M. Gubale, folw. , pow. zamojski, gm. Mokre, par. Zamość. 17. M. Lipie al. Mokrelipie, wś i folw. nad rz. Pór, w zach. stronie pow. zamojskiego, gm. Sułów, par. katol. Mokrelipie, rus. Rodecznica, odl. od Zamościa w. 28, od zarz. gm. w. 6. Po dług ksiąg poborowych M. dzieli się na no menklatury M. , wś, os. 25, obszaru 516 mr. , M. lit. A. , proboszczowskie, os. 21, przestrz. 99 mr. i M. lit. B. , po proboszcz. , os. 5, posiad. 14 mr. Ludności ma 313 dusz, w tej liczbie 5 prawosł. i 6 żyd. W 1827 r. było tu 28 dm. , 120 mk. Gleba urodzajna, czarnoziem i popielatka; włościanie zamożni, łąki obfite, lasu niewiele, powszechnem jest sadownictwo, lecz na małą skalę i przeważnie śliwczane. Folw. M. , dm. 5, należy do dóbr ord. zamojskiej Bodaczów ob. , Gaj gruszczański. Obecny ko ściół paraf. murowany, pod wezw. Znalezienia św. Krzyża, wzniesiony w r. 1403 przez Mi kołaja z Latyczyna, w ciągu 50u lat, mianowicie w 1547 1597 r. , służył, jak wiele in nych w tej okolicy, za zbór kalwiński, poczem przywrócony został katolikom przez Jerzego Zamoyskiego, bisk. chełmskiego. Po przerobieniu dopełnił konsekracyi w r. 1671 ks. Mi kołaj Świrski, bisk. sufrag. chełmski. M. par. , dek. zamojski dawniej tarnogródzki, 5502 dusz. Br. Ch. , T. Żuk. Mokre 1. Mokroje, wś cerkiewna, pow. bychowski, gm. horodecka, 121 dm. , 667 mk. , z których 1 zajmuje się bednarstwem. 2. M. , futor szlach. , pow. oszmiański. w 1 okr. polic, o 10 w. od Oszmiany, 1 dm. , 15 mk. katol. 3. M. , wś, pow. prużański, własność Kossów. 4. M. , wś, pow. prużański, własność Zienkowiczów; włościanie wnieśli 4300 rs. wykupu za ziemię. J. Krz. Mokre 1. wś, pow. nowogradwołyński, gm. żołobeńska, 156 dusz włościan, 572 dz. ziemi włośc. , 815 dzies. ziemi dwors. ; gorzelnia, w ostatnich latach nieczynna. Należała niegdyś do dóbr berezdowskich ks. Jabłonowskich, obecnie własność Wroczyńskich. 2. M. , wś, pow. dubieński, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej odstąpiona w 1753 r. przez Sanguszkę Lubomirskiemu. 3. M. , błoto we wsi Zakalce, pow. kijowski. 4. M. , osada szlachecka, pow. rowieński, należy do dóbr Hubków ob. . 5. M. al. Mokrzec, wś, pow. zasławski, u źródeł rz. Gniłego Rowu, na płn. zach. od m. powiat. ; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2, 200, 209. L. R. i J. Krz. Mokre 1. przysiołek do Rudołowic, pow. jarosławski, składa się z leśniczówki i kilku zagród, położonych przy gościńcu z Jarosławia 11 3 kil. na płd. , w miejscu podmokłem, pokrytem w części sosnowym lasem, a w części obróconem na pastwiska; graniczy na północ z Pawłosiowem 1 5 kil. , na płd. z Rudołowicami 3 kil. , a na wsch. z Jankowicami 1 kil, linii powietrz. . 2. M. , wś, pow. pilzneński, leży przy drodze z Zassowa 0 3 kil. do Nagoszyna, w równinie nadwiślańskiej, 218 m. npm. , należy do sądu pow. , par. rzym. kat. i urz. poczt, w Zassowie i ma 696 mk. rzym. kat. Pos. więk. Schullera i Spółki ma zaledwie 23 mr. roli, reszta rozparcelowana I sprzedana włościanom. Pos. mniej. 818 mr. roli, 70 mr. łąk i ogr, i 82 mr. lasu. M. graniczy na płn. z Dąbrówką, na wsch. z Nagoszynem, płd. z Wiewiórką a zach. z Zassowem. 3. M. , wś, pow. sanocki, w okolicy górskiej i lesistej, na lewym brzegu Osławicy, 423 m. npm. , u ujścia do tej rzeki potoku Brońca, wytryskającego z lesistych wzgórz, otaczających wieś od zach. a dochodzących do 541 m. wzniesienia. Tutaj znajduje się parowy tartak i stacya kolei węgierskogalicyjskiej z Przemyśla do Łupkowa, odl od Przemyśla o 115, a od Łupkowa o 31 kil. M. należy do sądu powiat, w Bukowsku, par. rzym. kat. w Porażu a gr. kat, w Morochowie, odl. od Sanoka o 18 9 kil. , ma 491 mk. , z których 17 na obszarze więk. posiadłości. Podług wyznania 484 gr. kat, a 7 rzym. kat. Posiadłość więk. Antoniego Lisowieckiego ma 29 mr. roli i 584 mr. lasu; pos. mniej. 576 mr. roli, 93 mr. łąk, 66 mr. past. i nieuż. i 96 mr. lasu. Gleba zimna, kamienista i owsiana, lasy przeważnie szpilkowe. Na płn. styka się M. z Morochowem, na płd. z Wysoczanami, a na wsch. z Czaszynem. 4. M. , gajówka na obszarze dwors. Rzyczek, pow. Rawa Ruska. Mac, Mokre 1. al. Mokro, os. ogrodnicza, pow. bydgoski, 1 dm. , 5 mk. ewang. Poczta, gośc. i tel. w Koronowie, st. kol. żel. w Kotomierzu. 2. M. , wś, pow. mogilnicki, 11 dm. , 88 mk. , 78 ew. , 10 kat. ; 28 analf. Poczta i tel. w Dąbrowie, gośc. na miejscu, st. kol. żel. w Mo gilnie o 13 kil. 2. M. , niem. Wilhelmssee, dom. , 900 mr. rozl, 5 dm. , 74 mk. , 45 ew. , 29 kat. ; 38 analf. M. St. Mokre 1. niem. MuckerSee, jezioro, pow. ządzborski ob. Weiss, Preuss. Littauen u. Masuren, II, 66. Przyjmuje w siebie Kratyńską strugę ob. i rzeczkę Kerwik al. Kurwit, łączącą je z jeziorem tejże nazwy. Jezioro M. Mokre Mokrasy leży na granicy pow. ządzborskiego, jańsborskiego i szczycieńskiego. 2. M. , jezioro, na zwa dawana niekiedy jezioru Śniardwy Spirding See. Br. Ch. Mokre 1. Stare, niem. AltMocker, dok. Muckeraw, wś, pow. toruński, st. poczt. Toruń, paraf. katol. i ewang. Toruń, szkoła katol. w miejscu, do niej uczęszczają i dzieci z Katarzynki 89 dz. w 1866 r, . Odl, od Torunia 1 4 mili. Zawiera 3531 04 mr. obszaru, 275 bud. , 158 dm. , 1471 mk. , 607 kat. , 859 ewang. Tutejszy okr, urz. stanu cywil. miał 7041 dusz 1880 r. . W 1882 r. urodziło się 496 dzieci, umarło 257 osób, zawarto 78 małż. Około r. 1831 było tu 108 dymów, 112 innych bud. i 924 mk. , 560 kat. , 364 ew. Dalej liczono wtedy 78 koni, 2 źrebce, 6 wołów, 167 krów, 11 jałowic, 13 świń. Wieś ta dzieli się według Wernicke go na Małe i Wielkie Mokre. Pierwotnie była tu tylko osada należąca do Torunia. Podział gruntów między mieszczan Torunia nastąpił 1319 r. W 1358 r. zowią akta toruńskie tutejszych włościan concives. W XIV w. odbywały się tu co 4 tygodnie sądy. R. 1455 spalili Krzyżacy tę wieś ob. Script, rer. Pruss. , III, 689. R. 1762 ustanowił magistrat toruński, że bez jego wiedzy nie wolno w M. nikomu sprzedawać gruntu swego. Jeszcze r. 1772 uważano M. jako przedmieście toruńskie ob. Wernicke Besch. d. Stadt, Thorn, str. 234 37. 2. M. Nowe, niem. NeuMocker, wś, według dyec. szematyzmu folw. , 3 4 mili od Torunia, st. p. Stare Mokre, ma szkołę ewang. 3. M. Nowe, niem. NeuMocker. , A. B. i C. , trzy kolonie, stanowiące jedną wieś, pow. toruński, st. p. Stare Mokre. Wszystkie te osady wzięły swą nazwę od płynącej obok lub przez nie strugi Mokrej. 4. M. , niem. Mocker, folw. do Wrzos Schoenwalde należący, pow. toruński, st. p. , par. katol. i ewang. Toruń, szkoła Wrzosy, 4 bud. , 2 dm. , 33 mk. 1868 r. , 11 kat. , 22 ew. ; odl. od Torunia 1 2 mili. 5. M. , niem. Mockrau, dok. z r. 1273 Mochle ob. Script. rer. Pruss. , I, str. 689, r. 1330 Mucker, wś ze st. p. i tel. , pow. chojnicki, 3 4 mili od Czerska, gdzie jest parafia katol. i urząd stanu cywil. Kościół paraf. ewang. i szkoła, do której uczęszczają i katol. dzieci, w miejscu. Obszar wsi wynosi 2441 mr. M. ma 53 bud. , 24 dm. , 293 mk. 1868 r. , 179 kat. , 114 ew. Według taryfy poborowej z r. 1717, na symplę wyrachowanej, płaciła ta wieś z części Czarnowskiego 12 groszy. R. 1330 nadaje Dytryk v. Lichtenhain, komtur tucholski, M. uczciwemu Janowi i jego prawym spadkobiercom. Granicę tworzą struga Niechwarz, wsie Czersk i Malachin, Gitkow las Cisowy las, błoto Jezioro zwane i Segedanko Degredankowe. Za krowy i świnie, które dawali w ziemi pomorskiej, będą płacili grzywnę jedną zwyczajnej monety co rok na św. Marcin. Będą nam także służyli z końmi i z zbroją według zwyczaju, kiedy, jak często i gdzie im od braci naszych będzie nakazano. Winni dalej płacić bisk. dziesięcinę jak inni ludzie; barcie także im się należyć mają. Świadkowie Werner, braciszek konwentu tucholskiego, Jan, sędzia w Świeciu, Wangeriss, sędzia zaborski, Albrecht Nucet, Bertold von Brunsk i Maciej, sędzia tczewski ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 110 i Codex Belnensis, str. 64. W M. jest kaplica ad s. Josephum. Tutejsze bractwo św. Józefa zostało założone 14 wrześ. 1788 r. ; statuty zostały potwierdzone 25 lut. 1852 r. W wizytacyi Trochowskiego z r. 1766 czytamy Jest kaplica we wsi M. , odłączona od dworu, w której odprawia się msza św. za indultem papieża Klemensa XII, wystawionym dla Mikołaja Pawłowskiego jestto ten sam sędzia człuchowski, który wybudował kaplicę w Odrach, ob. Fankidejski Utracone kościoły i kaplice, str. 317. Według taryfy poborowej z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór od włóki duas agrarias płacił Jerzy Mokierski od 7 1 3 włók folwarcznych i 2 ogrodów 8 flor. 1 gr. ; pani Tokarska 3 flor. 10 gr. Podług taryfy na symplę z r. 1717 płaciło M. z części Czarnowskiego 12 gr. ob. Codex Belnensis. 6. M. , niem. Mockrau al. Mokrau, dok. Mocker, Mokraw, Mockeraw, Mucker, wieś z kośc. paraf. katol. i szkołą katol. , pow. grudziądzki, st. p. Grudziądz 1 4 mili odl. ; ma 2680 44 mr. obszaru. W 1868 r. było tu 68 bud. , 35 dm. , 379 mk. , 79 katol. , 300 ewang. Przy tutejszym kościele pod wezw. Niepok. Pocz. N. Maryi Panny jest bractwo trzeźwości, założone d. 3 list. 1856 r. Do parafii, należącej do dekanatu łasińskiego, są przyłączone następujące wsie i osady Mokre, Zakurzewo 2, Białochowo Wielkie i Małe 171 i 26 dusz, Sapoty 31, Malinkowo 6, Lisiekąty 6, Łysakowo 16, Kłódka 24, Dusocin 38, Zarośle 83, Walddorf 70, Bingsdorf 5, Herminsdorf 12. Do filial. kościoła w Wołczu, tytułu św. Jana Chrzciciela, zbudowanego r. 1737, należą Wielki i Mały Wołcz 92, Bundewiese 30 i Russenau 27. Do tutejszej szkoły katol. uczęszczają katol. dzieci z Mokrego, Zakurzewa, Walddorfu, Ringsdorfa, Dusocina. Zarośla, Lisichkątów, z W. i M. Białochowa, Sapot i Malinkowa 50 dz. 1867 r. . Nauczyciel jest zarazem organistą. Ewang. szkoły są w Wielkim Wołczu, Bundewiese, Russenau i Lisichkątach. W 1867 r. cała parafia miała 673 dusz, między tymi 417 komunikantów; w 1884 r. zaś 748 dusz. Parafia tutejsza utraciła w ciągu czasu dwie kaplice w Białochowie ob. i w Mokrem. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 802 Mokre Mokre dusz. W 1882 r. urodziło się 36 dzieci, umarło 18 osób, zawarto 11 małżeństw. M. jest jedną z najstarszych osad pow. grudziądzkiego. Ponieważ pierwotny list nadawczy zaginął, dla tego odnawia go komtur grudziądzki, Sieghard v. Schwarzburg. Nowe pomiary wykazały wówczas 1 1 2 włóki nadwyżki nad 30, na których ta wieś została osadzoną, a od których posiedziciele płacili grzywnę do zamku grudziądzkiego. Celem powiększenia tego czynszu, nadaje komtur tej wsi owe 1 1 2 wł. , Ubiscar zwane, prócz tego 7 włók na moczarach wzdłuż osy in nostris palustribus; za to mają płacić na przyszłość 15 skojców chełm. monety od włóki na św. Marcin do zamku naszego w Grudziądzu. Karczmarz będzie także tam płacił rocznie 2 grzywny. Sołtys zaś, posiadający 5 1 2 włók wolnych, jest zobowiązany służyć nam na własnym koniu i w własnej zbroi, jednak kosztem naszych braci, na każde zawezwanie. Tenże będzie sądził w mniejszych i większych sprawach, ale z wiedzą braci naszych cum consilio fratrum atque scitu; 2 denary kar winien nam oddawać, trzeci on sam będzie pobierał. Proboszcz ma posiadać 6 wolnych włók; ale od włók na moczarach leżących i od tych, które Ubischar zowią, będzie tak proboszcz jako i sołtys płacił czynsz. Ludzie w M. mieszkający mają wolne pastwisko w naszej puszczy, przytykającej do granic wsi, , in nostra borrica, ale zabraniamy im raz na zawsze zbierania żołędzi. Mają także wolne drzewo budulcowe i na opał w naszych borach, dla własnej potrzeby, nie na sprzedaż. Nadajemy im także wolne rybołóstwo dla własnego stołu, nie zaś na sprzedaż w Osie od jej wpływu do Wisły aż do mostu, przez który prowadzi droga do Kwidzyna, ale tylko małemi narzędziami; jazu nie wolno im urządzać. Granice Prima paries est in casu Ossae ascendendo usque ad pontem circa villam Sakerow Zakurzewo dictam, a ponte ascendendo ad fossulam, Swalh dictam dziś po niem. Springmühl, in fossula ascendendo et ulterius ab eodem rivulo stratam terrae usque in villam Meckere, viam descendendo donec ad putridum pontem et dein usque ad locum, ubi limitatio ista est inchoata. Datum Grudencz anno dom. 1324 in die S. Clementis ob. Froelich Gesch. des Kr. Graudenz, str. 217 218. Potem brak wiadomości o M. , tylko w dok. z 1336 r. wspomniany kanonik Jan z Mockir w Kwidzynie, może dawniejszy tutejszy proboszcz, a r. 1382 Jan z Mocker, radny miasta w Grudziądzu, może przedtem sołtys tutejszy. Po bitwie pod Grunwaldem szacowało M. poniesione szkody na 240 grzywien, ale zakon dał wynagrodzenia tylko 100 grzywien. Rejestra czynszowe zamku grudziądzkiego z r. 1438 wykazują dalej, że wówczas było we wsi osadzonych tylko 20 włók i karczma, ze sołtys posiadał 4 wł. i że tak on jako i proboszcz płacili od nadwyżki czynsz według przywileju. Księgi sądu grudziądzkiego z r. 1505 wspominają jako właściciela karczmy w M. Stefana Króla; dalej dowiadujemy się z nich, że r. 1483 zostało sołectwo sprzedane za 70 grzywien lżejszej monety, r. 1500 zaś ogród za 30 grzywien lżejszej monety, a r. 1505 karczma za 20. R. 1603 d. 22 grud. potwierdza Zygmunt III przywilej krzyżacki, a Władysław IV wystawił mieszczaninowi grudziądzkiemu Floryanowi Buszwaldt d. 29 czerw. 1636 r. nowy list nadawczy na wolne sołectwo, zawierające 5 1 2 wł. Oprócz wolnego rybołóstwa i drzewa dołączył król prawo warzenia piwa i pędzenia gorzałki dla własnej potrzeby. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi dalej, że w sierpniu r. 1628 Gustaw Adolf zniszczył część wsi wraz z kościołem, który od r. 1548 72 znajdował się w ręku innowierców, dopiero około r. 1620 został znów wydany katolikom, co parafia zawdzięcza prob. grudziądzkiemu Kobylińskiemu. Pod koniec XVI w. kościół stał całkiem pusty. Z wizyty wynika, że kościół stał na mokrym gruncie nad Osą, niedaleko Wisły, w żyznej dolinie, okolonej pagórkami i był w pruski mur budowany. Na przednim szczycie można było jeszcze w murze widzieć dwa na krzyż złożone miecze. Wieża była zrujnowana, sterczały tylko mury kościelne; wnętrze zaczęto reparować r. 1650, bo napis na kazalnicy powiada, że ją postawili włościanie z Zakurzewa. Jeden z konfesyonałów jest zrobiony r. 1684; z tego samego czasu pochodzą dwie herbami szlacheckimi ozdobione ławy z poręczami. Szkoła, dawniej tu istniejąca, spaliła się r. 1654. Do odnowienia kościoła przyczynił się mianowicie tutejszy prob. , później dziekan w Radzynie, Tomasz Poniatowski i Jan Potrykowski, proboszcz kapituły chełmińskiej. W kościele znajdowały się 3 ołtarze; patronem był król; parafia należała wtedy do dekanatu grudziądzkiego. Proboszczem był wówczas Ignacy Jerzy Relikowski. Dzierżawca włók plebańskich Hertmannus Polcze, luter, płacił 300 flor. , 2 skopy i pruską miarę vas masła. Mesznego pobierał prob. z Mokrego od każdej obsadzonej włóki 1 korzec żyta i tyleż owsa; od karczmarza po 1 2 korca, tak samo z Zakurzewa. Wieś Dusocin dawała przedtem 30 korcy żyta i owsa, lecz wówczas była spustoszona i tylko sołtys płacił od osadzonych włók 3 korce żyta i tyleż owsa. Prócz tego płacili wszyscy chałupnicy włącznie z innowiercami pro strena 8 gr. i za karteczki po J gr. Względem szlachty panował tu od dawna zwyczaj, że kto sobie wystawił dwór, płacił 1 korzec żyta i tyleż owsa. Więc dwór Mokre Mokrec w Białochowie, gdzie siedzieli Białochowscy, płacił tylko 1 korz, żyta i 1 korz. owsa, choć do ich posiadłości przyłączone były i inne. Dwór Zofii Borowskiej, posiadającej część Białochowa i Białochówka, dawał dawniej po 4 korce żyta i owsa, obecnie po 3. Dwór w Kłódce, posiadłości Jana Bagniewskiego, daje 2 kor. żyta i tyleż owsa. Dwór w Sapotach, posiadłości Białochowskich, był wówczas pusty, dawniej dawał 6 kor. żyta i tyleż owsa; r. 1651 posiadał go Andrzej Piwnicki. Od ślubów i chrztów płacili i lutrzy zwykłą taksę. Proboszcz posiadał prócz tego łąki, pastwiska i wolne rybołóstwo w Osie, także wolne drzewo w borach starościńskich. Komunikantów było 383; z Prus Książęcych nadto 158. W M. było 6 włościan luterskich, tyleż w Zakurzewie; prócz tego po kilku po dworach. Szpital został około r, 1647 na nowo odbudowany; posiadat kawał piaszczystej ziemi i ogród warzywny, oprócz tego procenta od 60 flor. kapitału, rocznie 3 flor. W szpitalu mieszkało 4 ubogich. Lustracya dóbr zamku rogozińskiego z r. 1664, a więc wkrótce po wojnie szwedzkiej spisana, opiewa, że sołtys w M. nazywał się Jakub Koll, któremu d. 25 kwiet. 1662 r. król Jan Kazimierz potwierdził stary przywilej; we wsi osadzono niedawno trzech nowych gburów, byli nimi Held, siedzący na 1 wł. , który płacił 40 flor. , dalej Adam Balzer i Pommerenke, każdy płacił od 3 włók po 60 flor. Wszyscy trzej mieli prawo holenderskie, t. j. wolność wszelką co do wyznania i zarządu. Karczma zamkowa, założona r. 1639 nad Osą, już wtedy nie istniała. Według taryfy poborowej z r. 1682, na symplę wyrachowanej, płaciło M. 3 flor. 3 gr. R. 1706 d. 16 stycz. zeznaje sołtys tutejszy Jan Renn wand, wraz z innymi sołtysami i ławnikami, że od początku r. 1705 aż do 11 paźdz. wsie starostwa grudziądzkiego musiały dostarczyć marszałkowi wojska konfederackiego hyberny 11582 tynfów i 12 gr. , innym oficerom, podporucznikowi hr. Truhzie, wojewodzie i generałowi kijowskiemu i jego dragonom, dalej przywódzcy Tatarów Korsukowi, prócz podwód, prowiantu, piwa, zboża i 4791 funtów chleba, jeszcze 29668 tynfów, z których na M. samo przypadło 1237 tynfów. Z wizyt. Potockiego z r. 1706 dowiadujemy się, że w roku tym było 250 komunikantów, że dzierżawcą plebanki był Jerzy Grocholski, który płacił 500 flor. , dzierżawa miała trwać lat 18. Zabobony w parafii nie były rozpowszechnione, ale za to herezya quae totam fere replevit parochiam. W lustracyi z r. 1765 czytamy, że wówczas prawem dzierżawy, mającej trwać 40 lat, posiadali 21 włók i 15 mr. we wsi Godfryd Drawer, Godfryd i Michał Labs, Jerzy Ziek, Jan Ratzlaw, Jerzy Pawlitz, Jakub Brichel, Jerzy Burach, Jakub Malke, Godfryd Walkenberg i Jakub Meller, którzy płacili rocznie 503 flor. i 15 gr. czynszu. Przywilej ten nadał im był starosta Jerzy Mniszek d. 7 wrześ. 1748 r. , a d. 23 tegoż miesiąca potwier dził go król August III. Karczma nad Osą była wydzierżawioną przez starościnę Dorotę Keyserling na 30 lat, za rocznym czynszem, wynoszącym 30 flor. Sołectwo posiadał od r. 1699 Jan Krüger na mocy przywileju, wy stawionego mu przez starostę Marcina Borow skiego. Do sołectwa należało 5 wł. , z których kwarta wynosiła 15 flor. Po okupacyi pruskiej odbywały się tu często rewie wojskowe. Kró lowie pruscy wtedy tu nieraz przebywali, takFryderyk W. dwa razy, Fryderyk Wilhelm II 1789 i 1791 i Fryderyk W. III z mał żonką swoją Luizą trzy razy 1800, 1802 i 1804. Na ich przyjęcie został tu na sołectwie wystawiony osobny budynek jednopiętrowy pod słomą, 136 stóp długi, 36 stóp szeroki i 10 stóp wysoki, za 2000 tal. Niedaleko od niego stała kuchnia, a nad jez. Białochowskiem sklep lodowy. Później ustały te rewie pod M. , okolica tutejsza przyłączona została do księstwa warszawskiego. W 1816 r. roze brano ów budynek i wzniesiono z pozostałego materyału szkołę. R. 1830 zawierało M. wol ne sołectwo, karczmę, młyn, 2 domy szkólne, probostwo i 11 gburskich posiadłości na pra wie emfiteutycznem. R. 1833 wydał rząd 1912 mr. i 795 prętów kwadr. dotychczaso wym czynszownikom na własność, za czyn szem wynoszącym 175 tal. 25 sbr. i z obo wiązkiem stawiania podwód przy budowaniu młyna i śluzy w Kłódce, jako i przy sypaniu tam pod młynem w Kłódce. Obowiązek ten zamieniono na rentę wynoszącą 4 tal. 25 sbr. 6 fen. , która się amortyzuje. Prawo drzewa wolnego, przysługujące sołectwu, odkupił rząd r. 1866, zapłaciwszy za nie 400 tal. Według topografii Goldbecka z r. 1789 liczyło M. 24 dymów ob. Fröhlich Gesch. des Kr. Grau denz, str. 216 221. Kl. Fr. Mąkre łąki al. Mokra łąka, niem. Mokralonka, Nassewiese, wyb. do Lapalic należące, pow. kartuski. Mokrec 1. wś nad rzką Nieżatką, pow. nowogródzki, w 1 okr. polic. niechniewickim, gm. Wsielub, 9 osad; miejscowość falista, dość leśna, grunta dobre. 2. M. , wś i folw. , pow. rzeczycki, przy drodze z Horodyszcza do Siew ki, w 1 okr. polic. brahińskim; wieś ma 17 osad; odludne, nizinne Polesie. A. Jel. Mokrec 1. wieś cerkiewna, pow. włodzimierski, na płn. wsch. od m. powiat. ; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, 65. 2. M. , uroczysko, pow. kijowski, pomiędzy m. Dymerem a siołem Demidowem. 3. M. , ob. Mokre. 4. M. , pow. radomyski, ob. Złodziejówka. J. Krz. Mokrolona Mokrołuh Mokrolów Mokronos Mokrec, potok, wypływa w płn. wscho dniej stronie obszaru Petrowca wyźniego, w pow. storożynieckim; płynie na południe przez las Arszowiec parowem leśnym, i ucho dzi do Małego Seretu z prawego brzegu. Dłu gość biegu 5 kil. Br. G. Mokreń, część Sokołówki, pow. kosowski. Mokroć, wś nad rz. Łanią, pow. mozyrski, w 4 okr. polic. lemińskim, gm. Łachwa, przy drodze z Łachwy do Lenina, ma cerkiew, 51 osad pełnonadziałowych; miejscowość całkiem odludna, nizinna, poleska; łąk i ryb obfitość, grunta lekkie. A. Jel. Mokrocin, ob. Mokrotyn. Mokrolona, Mokrełany al. Mokrołów, 1534 DeutchLahn, wś i folw. , pow. wielkostrzelecki. Wś M. wspominana już w dokumentach z 1448 r. Położona na obfitych źródliskach, otrzymała od nich swą nazwę. Ma 13 gospo darzy, 5 pół łanowych gospod. , 13 ogrodz. , 29 komornik. Należy do nich 1109 mr. roli, 29 mr. ogrodu i 29 mr. łąki. Gleba gliniastopiaszczysta, spód wapienny. Szkoła katoli cka, zbudowana z muru 1837 r. , ma dwóch nauczycieli i 228 uczniów. Należą tu wsie Dziewkowice i Brzezina. Folw. M. należy do dóbr Wielkie Strzelce, ma 529 mr. obszaru. Jest tu zakład do sztucznej hodowli pstrą gów i łososi. Do M. należy folw. Gruszki Gruschken. Br. Ch. Mokrołuh al. Mokroluh, węg. SarPatak, wś, hr. szaryskie Węg. , kościół katol. paraf. , 476 mk. Ob. Makowica Zborowska. Mokrolów, ob. Mokrolona. Mokronos 1. wś, pow. krotoszyński. Posiada kościoł par. kat. , 28 dm. , 237 mk. , wszyscy kat. , 63 analf. Poczta i teł. w Borzęciczkach o 5 kil. , gośc. o 2 kil, st. kol. żel. w Koźminie o 7 kil. 2. M. , dom. , 2200 mr. rozl. ; 5 dm. , 136 mk. ; należy do gm. Kromolice. Własność Modlibowskiego. M, był pierwotnem gniazdem Mokronowskich h. Bogorya; w XVI w. około r. 1528 był własnością Słaboszewskich, a w XVII w. Przyjemskich. Kościół istniał już na początku XVI w. Pierwotnie drewn. , spłonął w pierwszej połowie XVII w. , wtedy wzniósł nowy drewn. kś. Kazimierz Mściszewski, ówczesny proboszcz; poświęcił ten nowy kościół ozdobny r. 1660 sufragan poznański ks. Maciej Kurski. Pomników z przeszłości w kościele nie masz, , ale w księgach kościelnych przechował się dokument z r. 1720, charakteryzujący ówczesny wiek. Jest to odezwa biskupa poznańskiego, Krysztofa Szembeka, do duchowieństwa dyecezyi poznańskiej, zakazująca dręczenia niewiast, uważanych przez lud za czarownice. Aż przenika słuchać, brzmi odezwa biskupia, jak wiele niewiast co rok bez fundamentu o czary i złoczyństwa bywa obwinionych, potem jako od sędziów niesłusznych, a częstokroć nie tylko na prawie ale i na piśmie zgoła nieznających się, w kontempt dekretów królewskich w Warszawie w poniedziałek po ś. Jakóbie apostole r. 1672 i nazajutrz po ś. Idzim 1673 r. na postpozycyą uchwaleniu środzkiemu, poznańskiego i kaliskiego województw 1670 i na wzgardę mandatu niegdy JO. książęcia JMci Prażmowskiego, arcybiskupa gnieźn. , częścią na pohańbienie juryzdykcyi kościelnej, bez wiadomości zwierzchr ności naszej, do której należy o takich rzeczach według kanonów i postanowienia królestwa dać swoje zdanie i rozsądzić. Owszem, z szczególnej suspicyi, zdawszy się tylko na próżną i niesłuszną prostego chłopa przysięgę, albo uczyniwszy, co się nie godzi, na wodzie próbę, sposobami nigdzie niepraktykowanemi, ani w prawach wyrażonemi, bywają traktowane, jako w beczki związawszy w tył ręce i oczy zawiązawszy, nie po ludzku wsadzone, potem jako na tortury wskazane i przez trzy dni rękami katowskiemi codzień po trzykroć razy męczone bywają i palone, pa kaźdem morderstwie bez żadnego posiłku i dyskrecyi, jakoż znowu w też beczki podobnie związawszy w tył ręce i oczy wsadzone i tak wszelkim rodzajem utrapienia i niesłychanemi dolegliwości wymyślonych sposobami niszczone, naostatek okrutnie ogniem zamordowane bywają. Nadto jako wiele inszych przez wycisnione z tych wywoływania, jakoby mieli być pomocnikami tegoż kryminału, wielki na sławie cierpi uszczerbek, zkąd idzie, że niezliczonym rozterkom i prześladowaniu podlegać muszą; przez co nie tylko chrześciańska miłość przeciwko bliźniemu gaśnie, nienawiści między żywymi górę biorą, ale też krew umarłych o zemstę do nieba woła. Aby tedy Pan Bóg za takie lekkomyślne postępki całego królestwa nie karał, przykazujemy wszem wobec i każdemu zosobna, tak sędziom świeckim, jako instygatorom i inszym którymkolwiek delatorom, pod wpadnieniem w klątwę i insze cenzury, aby się nie wdawali w takowe sądy bez wiadomości zwierzchności naszej. My albowiem, będąc pamiętni obligacyi i powinności naszej, do doświadczenia takich niecnót komisarzów naszych w świętej teologii, prawie i medyce biegłych ześlemy, aby doszli przyczyny i fundamentów obwinienia i inszej należytości, którzy co każe sprawiedliwość rozsądzą i jeżeli potrzeba tego będzie, sądowi świeckiemu, mądremu i roztropnemu, tęż sprawę na dalszy rozsądek podać będą mogli. Przeciwnie zaś sobie postępujący i teraźniejszemu dekretowi synodzkiemu nieposłuszni, nie tylko zwierzchności naszej karania nie ujdą, ale też na gniew boski sobie zasłużą i karę publiczną według wyrażonego reskryp Mokre łąki Mokrec Mokreń Mokroć Mokrocin Mokrosęk Mokrosze tu Najjaśniejszego króla Jmci naszego Augu sta szczęśliwie panującego Anno 1701 danego i w dyecezyi kujawskiej promulgowanego, przykazując wszystkim sądom miejskim pod utratą tysiąca czerwonych złotych, wiej skim zaś pod utratą życia, aby bez wiado mości zwierzchności naszej duchownejnie ważyli się sądzić spraw czarownic. O czem plebani często informować powinni parochianów swoich i będą pilni, aby się to między nimi nie wznawiało. W przypadku zaś prze ciwnym niechaj do zwierzchności i sądu duchownego rekurs czynią. Na katechizmie także niechaj nauczają pospólstwo, jako się ma chronić wróżenia, próżnego podstrzegania i wszystkich zgoła najmniejszych zabobonów, aby za czasem do czarów nie przyszło. Rodzi ce, jeżeli najmniejszy znak tego występku po synach i córkach zobaczą, niechaj jako najprę dzej karząc ich temu zachodzą, sami także ro dzice dzieciom z siebie dobry niech dają przy kład, nauczając ich nad wszystko miłości i bojaźni Boskiej i jako nic złego bez dopuszczenia boskiego przytrafić się nam nie może, i cokol wiek Pan Bóg dopuszczą, wszystko to czyni z ukarania grzechów, albo na doświadczenie cnoty cierpliwości. Do tego niech ich nie zaniedbywają informować, iż nie powinniśmy naszym ufać uczynkom, ale raczej zasługom Chrystusa Pana, intercesyi Przebłogosławionej Maryi Panny, wszystkich świętych i aniołów stróżów, ich protekcyi i obrony wzy wając, na odegnanie i uchronienie czarów, rze czy święconych, jako wody, ziela, paschału, palmy, relikwii świętych nabożnie zażywając. Jeżeliby sami rodzice zabobonom wierzyli i te mi się bawili, osobliwie niewiasty w latach podeszłe, więc te plebani będą powinni stro fować, a potem dziekanowi miejsca lub sądowi naszemu donieść, aby zawczasu złemu zapobieżono. Datum w Warszawie dnia 17 Junii A. D. 1720. Krzysztof Antoni Szembek, bi skup poznański. Wyciąg ten z synodu po znańskiego, przełożony na język polski, prze słano prawdopodobnie po wszystkich kościo łach dyecezyi poznańskiej. W parafii mokronoskiej znajduje się jeszcze na polu mały ko ściołek drewniany św. Rozalii, wystawiony podczas morowego powietrza r. 1710. M. par. dekanatu koźmińskiego, ma 2511 dusz 1873 r. . 3. M. , dok. Mokrmoszy, wś, pow. wągrowiecki, 39 dm. , 376 mk. , 28 ew. , 348 kat. ; 165 analf. We wsi folwark mający blisko 600 mr. rozl. Poczta i tel. w Wapnie o 4 kil. , gośc. o 4 ML, st. kol. żel. w Nakle o 32 kil. , paraf. Srebrna Górka. Ob. Lib. Benef. Łask. I, 139. M. St. Mokronos, 1254 r. Mocronoz, ob. Niederhof. Mokrosęk, dok. Mokrosang, wś i folw. , pow. radomski, gm. i par. Błotnica, odl. 16 w. od Radomia. Posiada ziemi dwor. 553 mr. , włośc. 237 mr. , 37 dm. i 213 mk. ; obecnie folw. został rozparcelowany między częściowych nabywców. W 1827 r. 15 dm. , 80 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. I, 676. Mokrosz, młyn do wsi Jasirzygowice, pow. olesiński. M. młyn do Modlny należący, pow. lubliniecki. Mokrosze, os. przy błocie Topielce, pow. wieluński, gm. Kurów, par. Chotów, odl. od Wielunia 7 w. ob. Kurów. Mokrotyn dawniej Mokrocin, Mokroczyn, wś w pow. żółkiewskim, 5 kil. na płd. zach. od sądu pow. i urz. poczt. w Żółkwi. Na zach. leżą Polany, na płn. Śkwarzawa Nowa i Stara, na wsch. Macoszyn i Wiesenberg, na płd. Zarudce w pow. lwowskim. Wody z przeważnej części obszaru zabiera pot. Świnia, płynąca wzdłuż granicy płn. od zach. na wsch. Z płd. wsch, strony wsi płynie kilka strug małych na płd. wsch. i podąża do Kulikówki. W środku obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płn. wsch. od nich przysiołek Tarnów al. Tarnawa, a na płn. niem. kol. Mokrotyn. W zach. stronie leżą części wsi Horodyska i Udrzyki. W stronie płd. wznosi się najwyższe wzgórze do 355 m. Własn. więk. ma roli or. 13, łąk i ogr. 8, past. 3 mr. ; własn. mn. roli or. 2495, łąk i ogr. 445, past. 377, lasu 14 mr. W r. 1880 było 1344 mk. w gm. , 19 na obsz. dwors. a 157 w kol. niem. między nimi 180 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Żółkwi, gr. kat. w miejscu, dek. żółkiewski, dyec. przemyska. Do tej par. należą Polany i Majdan. Szkoła fil. we wsi. Dawniej była tu stara cerkiew drewn. , w pięknem położeniu, na wzgórzu. Tę, jako grożącą zawaleniem, postanowiono usunąć a w miejsce jej nową wybudować, W r. 1874 ukończono już prawie budowę nowej, kiedy pożar zniszczył ją d. 30 kwietnia 1874 r. a równocześnie i starą stojącą jeszcze tuż obok. Następnie wystawiono małą kaplicę, w której się msza odprawia. Jest tu także kaplica mur. rz. kat. i szkoła fil. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do dzierżawy mierzwickiej w ziemi lwowskiej. W lustracyi z r. 1662 rkp, Ossol. 2834, str. 102 czytamy, , Ta wieś na łanach 7 zdawna zasiadła. Poddanych przed wojną było 50. Teraz poddanych, którzy na półćwierciach siedzą, 28. Jest tedy ćwierci osiadłych 14. Czynszu dają z ćwierci po gr. 15, czyni zł. 7. Względem powozu, który odprawowali do Sanu, dają z półćwierci każdy z nich po zł. 2, czyni zł. 56. Owsa z ćwierci łanu po dwie półmiarki miary lwowskiej, przychodzi półmiarków 28, po gr. 20, czyni zł. 18 gr, 20; kapłonów 28, po gr. 6, czyni zł. 5 gr. 18. Jajec z ćwierci 15, więc kóp 3, po gr. 10, czyni 1 zł. 5 gr. Robota poddani podciągli Mokrotyn Mokrec Mokronos Mokrosz dzień w tydzień robić powinni z ćwierci łanu; powóz za dzień do Żółkwi, do Lwowa, a nie dalej odprawują. Stróżę nocną koleją. Bo stawu, do grobli, kiedy się staw przerywa zarzucać groblę, dzień tylko chodzić powinni. Karczma jest w tej wsi. Ta się w taksę z młynami położyła. Pustych dworzyszcz 57, które najmują rocznie za zł. 54 gr. 15. Młynów jest 2 na rzece Swinia nazwanej, każdy z nich czyni do roku po zł. 40. z karczmą razem zł. 80. Ruda al. Huta w tej wsi bywała, w której żelaza robiono. Dochody z niej by wały takie, że na każdy tydzień dzierżawcy dawano po 12 popów żelaza, każdy snop po zł. 3. Teraz ta Ruda przez JmP. Sapiehę, kraj czego litewskiego, dzierżawcę Krechowa, gwałtownym sposobem zniesiona i spalona, z której pożytku żadnego nie masz. Injungimus JmPani dzierżawczyni, aby tę Rudę prawnie rekuperowała i windykowała. Suma prowizyi z tej wsi czyni 222 zł. 28 gr. Urodzaj folwarku mokrotyńskiego, exclusa decima żyta kop 100 wysiew 20, wikt 10, reszta 70 po 1 zł. 5 gr. czyni 105 zł. ; jęczmienia kop 17 wys. 3, wikt 4, reszta 10 po zł. czyni zł. 10; owsa kop 150 wys. 30, wikt 2, reszta 100 po gr. 20, czyni 66 zł. 20 gr. ; tatarki kop 100 wys. 20, wikt 10, reszta 70 po 1 zł. czyni 70 zł. . Inne zboża się nie rodzą. Siana stóg jeden, ten nawychowanie. Suma prowentu z tego folwarku 251 zł. 20 gr. Według lustracyi z r. 1765 Bod. do Gaz. lwow. 1869, 12, str. 49 i 50 siedzą poddani tej wsi na ćwierciach dworzysznych i półćwierciach, zagrodach i ogrodach. Cerkiew tej wsi pod wez. ś. Koźmy i Damiana. Duchowny produkował obiatę z Akt grodzkich lwowskich w r. 1686 extraktem wyjętą, zawierającą konfirmacyą Jana III z r. 1685 konsensu przez urodzonego Wiktora Ludwika Sobieskiego, dzierżawcę mierzwickiego, d. 1 lutego 1685 na cerkiew i grunta od gromady wydzielone w Mokrotynie danego ob. także Archiwum Bernard. , C. t. 449, str. 951. Prowent wynosił 7014 zł. 3 gr. Poddanych gruntowych na ćwierciach dworzysznych siedzących było 22, na półćwierciach, czyli ósmych częściach dworzysk 89, na zagrodach całych 89, na półzagrodach 11. Mielników w Tarnówce mieszkających 9, tamże czynszowników 10. W r. 563 wzywa Zygmunt August Stanisława Oporowskiego, sstę kruszwickiego, dzierżawcę dóbr Mierzwicy i Mokroczyna, aby nie wyrządzał krzywd dominikanom lwowskim Arch. Bernard. , O. t. 331, str. 264. W roku 1578 pozwala Stefan Batory mieszkańcom Kulikowa wycinać zescUe drzewa w lasach Smerekowa i Mokroczyna ib. C. t. 204, str. 769. W r. 1656 nadaje Jan Kazimierz rotmistrzowi Kazimierzowi Piaseczyńskiemu wieś Mokrocin, Merwice i Błyszczy wody ib. C. t. 405, str. 759. Dokumenta z lat 1572, 1589, 1605, 1609, 1656, 1684 i 1762, odnośne do M. , ob. w art. Mierzwica, Około r. 1790 sprowadzono tutaj osadników niemieckich z Palatynatu nadreńskiego i założono kolonią Deutsch Mokrotyn. Osadnicy zasadzili w M. wiele rubarbarum Rheum palmatum, L. . Rząd jednak kazał zaniechać plantacyi. W obrębie M, w niwie Mohyły, znachodziły się dawnie j liczne mogiły, dziś niemal całkiem zaorane. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4, 525. Lu. Dz. Mokrousowka, futor nad rz. t. n. , pow. horodnicki, gub. czernihowskiej, o 18 w. od Horodnicy; wielka gorzelnia. Mokrowo, wś nad rzką Mezawką, w 2 okr. pol. horodyszczańskim, gm. rajczańska, przy drodze z Kąjszówki do Wolców, 5 os. ; miejsco wość wzgórzysta, malownicza, bezleśna, grun ta i łąki wyborne. A. Jel. Mokrsko szlacheckie 1. wś i fol. , i M. rządowe, wś i folw. , pow. wieluński, gm. i par. Mokrsko, odl. 9 w. od Wielunia. Jest tu kośc. par. mur. , szkoła począt. , gorzelnia, cegielnia, młyn wodny. Kol. włośc. ma 61 dm. , 550 mk. ; wś 7 dm. , 68 mk. ; trzy folw. 27 dm. , 265 mk. ; prob. i trzy os. karcz. 4 dm. , 24 mk. , ogółem 99 dm. , 907 mk. W 1827 r. było 113 dm. , 797 mk. Folwark M. szlacheckie z attynencyą Kazimierzów, wsiami M. , Słupsko i Piaski rozległy mr. 1603 grun. or. i ogr. mr. 1367, łąk mr. 192; past. mr. 6, nieużytki i place mr. 38; bud. mur. 8, z drz. 21; płodozmian 6 i 21polowe; są pokłady torfu. Wś M. os. 49, z gr. mr. 499; wś Słupsko os, 31, z gr. mr. 585; wś Piaski os. 7, z gr. mr. 99. M. jest starem gniazdem rodziny Kożuchowskich h. Dzik al. Sokala, mieszkającej tu od XIV w. Oni tu założyli przed 1500 r. kośc. par. i uposażyli parafią. W 1626 r. odbudował z drzewa kościół Aleksander Kożuchowski, wicestaro sta i sędzia grodzki krakowski Łaski Lib. Ben. II, 139. Stanisław Kożuchowski zebrawszy konstytucye sejmowe wydał je we własnej drukarni r. 1732. Mokrskie starostwo niegrodowe leżało w województwie sieradzkiem, w ziemi wieluńskiej, pow. ostrzeszowskim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1771 obejmowało dzierżawę M. i trzy wójtostwa we wsiach Wróblewie, Krzyworzece i Wierzbin, które posiadał Adam Lasocki, stolnik sochaczewski, opłacając z nich kwarty złp. 1819 gr. 9, a hyberny złp. 864 gr. 6. Na sejmie warszawskim z r. 1773 1775 stany rzpltej przez oddzielną konstytucyą zapewniły mu dożywocie tego sstwa wraz z wójtostwem sochaczewskiem. M. par. , dek. wieluński, 1490 dusz. M. gmina należy do sądu gm. okr. VI w Bugaju, st. p. Wieluń, ma 11378 mr. obszaru i 4089 mk. 1867 r. . W gminie są 2 szkoły począt. , go, rzelnia, cegielnia, 2 wiatraki, młyn wodny, ko Mokrsko szlacheckie Mokronos Mokrousowka Mokryług Mokryca Mokrycka Mokryn Mokry las Mokrus Mokrusz Mokry Mokry Kahorlik Mokry strumień Mokry dwór Mokry Kozub Mokrylas Mokrousowka Mokry Lutolek palnia torfu na 200 mr. w os. Kik. 2. M. , Mokrzsko, Mokrzko górne i dolne, dwie wsie nad rz, Nidą z praw. brzegu, śród niziny nadrzecznej, pow. jędrzejowski, gm. Raków, par. Mokrsko dolne, odl. l0 w. od Jędrzejowa, leżą przy linii dr. żel. dąbrowskoiwangrodzkiej. Posia dają kościół par. mur. , szkołę począt. , dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. M. dolne ma 29 dm. , 359 mk. , zaś M. górne 22 dm. , 116 mk. Folw. M. górne z wsią t. n. i wsiami Wola Kawęcka i Piaski, rozl. mr. 891 gr. or. i ogr. mr. 567, łąk mr. 110, past, mr. 118, lasu mr. 38, nieuż. i place mr. 58; bud. mur. 3, z drz. 8, płodozmian 10polowy. Wś M. górne os. 25, z gr. mr. 111, wś Wola Kawęcka os. 13, z gr. mr. 77; wś Piaski os. 8, z gr. 43. Folw. M. dolne z wsią t. n. i Bruss, rozl. mr. 568 gr. or. i ogr. mr. 308 łąk mr. 122, past. mr. 93, lasu mr. 3, nieuż. i place mr. 43; bud. mur. 4, z drz. 6; płodo zmian 10polowy; są pokłady torfu. Wś M. dolne os. 67, z gr. mr. 293; wś Bruss os. 24, z gr. mr. 132. W XV w. istniał tu kościół par. i zamek w M. górnym, śród lasu poło żony. Dziedzicem M. był Dziewisz, proboszcz skalbinierski i kanonik krakowski, h. Koźlerogi. On to uposażył ołtarz M. Boskiej w ka plicy ś. Tomasza w katedrze krak. w 1428 r. Dług. I, 241. Piotr Kmita, wojew. krakow ski, wystawił tu czy też przerobił tylko da wniejszy zamek na rezydencyą w stylu wło skim. Późniejsze losy tej budowli nie są zna ne, z pozostałych jednakże murów widać, że w końcu przeszłego wieku jeszcze mieszkalną być mogła. Mury te albowiem dochowały się w całości, oprócz dachów i sklepień, oraz tego wszystkiego co z drzewa lub żelaza mogło być wyrobione. Zamek ten składał się z 2ch części, jak się zdaje niejednocześnie stawia nych, jedna z nich na dwa, druga na trzy pię tra była zbudowaną. Nad bramą wjazdową miał wieżę z przodu płaską, z tylnej strony okrągławą, budowany był z białego kamienia na wapno, z ciosowemi węgłami i węgarami od okien, oblany wodą i Wielkiemi drzewami obsadzony. Ze szczytu ruin odkrywa się wi dok na bliskie mko Sobków, gniazdo rodziny Sobków z Sulej owa i na zamek tamże istnieją cy, małemi basztami opatrzony. Kościół tutej szy istniał już jako kaplica w 1363 r. i do 1836 r. stanowił filią Mnichowa. M. dolne parafia, dek. jędrzejowski dawniej kielecki, 1440 dusz. Br. Ch. Mokrus, wś i folw. , pow. olkuski, gm. Pilica, par. Giebło. W 1827 r. 23 dm. , 180 mk. , obecnie ma 38 osad, 317 mk. , 649 mr. ziemi. Folw. M. należy do dóbr Pilica. Mokrusz, kol. do wsi Zielona. M. kol. do Kutschau w pow. lublinieckim. Mokry, futor szl. , pow, oszmiański, w 1 okr. polic, o 15 w. od Oszmiany, 1 dm. , 10 mk. katol. Mokry Kahorlik, rz. , ob. Kahorlik Mokry. Mokry strumień, rzka w pow. radomyskim, dopływ Biełki dopływu Teterowa. Mokry, część Kamionki Wołoskiej, pow. Rawa Ruska. Mokry dwór, niem. Nassenhuben, wś na Żu ławach, dawniej Muenstersteuer al. Nassenhof pow. gdański, st. p. Gdańsk 1 1 2 mili odl. Obejmuje 1388, 98 mr. obszaru, ma 168 mk. , 24 kat, 141 ew. , 3 menonitów, 18 dm. Par. kat. królewska kaplica w Gdańsku, ew. Mueggenhall, urz. stanu cywil. Wocławy. Szkoła ew. w miejsca; do niej uczęszczają i dzieci z Hochzeit i Neuenhuben. W 1868 r. 103 dzieci. Kś. Fr. Mokry Kozub, szczyt w Beskidzie babio górskim, w obrębie gm. Zawoi, pow. myśle nicki, na płn. stoku, między Skawicą a Markowem potokiem ob, . Wznies. 842 m. Piękny z niego widok na okolicę, przedewszyst kiem na górną dolinę Skawicy. Br. G. Mokrylas, wś, pow. ostrowski, gm. Komorowo, par. Wąsewo. W 1827 r. 20 dm. , 117 rak. Dobra M. składają się z folw. M. i Zastawie, wsi M. , Wąsewo, Brudki, Jonik, Króle, Bąk, Majdan, Wysoce Chojny i Wysoce Starawieś. W r. 1866 rozl. obu folwarków wynosiła 2502 mr. Wś M. os. 16, z gr. mr. 233; wś Wąsewo os. 5, z gr. mr. 3; wś Brudki os. 49, z gr. mr. 756; wś Jonik os. 2, z gr. mr. 29; wś Króle os. 3, z gr. mr. 66; wś Bąk os. 6, z gr. mr. 91; wś Majdan os. 9, z gr. mr. 102; wś Wysoce Chojny os. 10, z gr. mr. 111; wś Wysoce Starawieś os. 9, z gr. mr. 28. Mokry las, obszerne bory między Wisłą a Drwęcą, w okolicy Torunia. Ob. Kaszczorek. Mokrylas, niem. Mokrilass 1. wś, pow. brodnicki, par. kat. Łobdowo, ewang. Golub, szkoła kat. Łobdowo, st. p. Wrocki; okr. urz. stanu cywiln. nadleśnictwo Golub, zawiera 948, 54 mr. obszaru, U bud. , 5 dm. , 28 mk. , 8 kat. , 20 ew. W 1870 r. znaleziono tu młot starożytny ob Objaśn. do mapy arch. Prus zach. , przez Ossowskiego, str. 99. 2. M. , leśn. tamże, szkoła Hamor, 3 bud. , 9 mk. , 2 kat. , 7 ew. , 1868 r. . Kś. Fr. Mokry Lutolek, niem. Nasslettel, wś, pow. międzyrzecki. Ob. szczegóły pod Suchy Lutolek. Mokryług, wś włośc, pow. warszawski, gm. i par. Okuniew, ma 16 os. , 290 mr. , 77 mk. Ob. Dębe Male 9. Mokryca, część Starego sioła, pow. cieszanowski. Mokrycka, os. w Osławie białym, pow. nadwórniański. Mokryn, poprzeczny grzbiet górski, w Karpatach wschodnich, w dziale czarnohorskim, w obr. gm. Żabiego, w pow. kosowskim, odry Mokryny Mokrz Mokrus wający się od grzbietu granicznego, od szczytu Lozdunu 1656 m. na płn. , aż po dolinę Czeremoszu Czarnego; na przestrzeni 6 kil. od zach. opada stromo ku dolinie rz. Popadyi, praw. dopływu tegoż Czeremoszu, a od wsch. do doliny Bałasinowa pot. , uchodzącego do tegoż Czeremoszu. Pokrywają go lasy; na grzbiecie rozpościerają się obszerne połoniny z szałasami. Płd. czubek 1563 m. , płn. 1485 m. Na wschód od czubka 1563 m. wybiega ku dolinie potoku Bałasinowa rozległe ramię górskie, skaliste, Mokrynów Kamień. Przez grzbiet tego pasma z doliny Czeremoszu, od ujścia Popadyi, wiedzie ścieżyna na graniczny grzbiet karpacki, na połoninę Lozdun. Br. G. Mokryny, zaśc. nad. jez, Łuczyło, pow. borysowski, w 3 okr. polic. dokszyckim, w oko licy lesistej, bagnistej, bardzo odludnej, ma jednę osadę. A. Jel. Mokrz, dom. , pow. szamotulski, 5 dm. , 91 mk, , należy do gm. Biezdrowa; poczta w Nowym Moście. Ob. Biezdrowo. M. St Mokrz, niem. Muhrz al. Muksz dok. 1415 r. Mokschen, kol. , pow. świecki, st. p. Szwarzkop niem, Brunstplatz, szkoła Eichdorf, okr. urzędu stanu cywil. Lindenbusch; obojmuje 342, 91 mr, magd. obszaru; w 1868 r. 25 bud. , 13 dm. , 100 mk. , 88 kat. , 5 ew. Par. kat. Drzycim, ew. Bukowiec. Osada ta leży nad jeziorem, z którego wypływa struga Mokra, uchodząca do Ryszki, a z nią do Czarnej wody. Za czasów krzyżackich stał tu młyn ob. Wegner, Ein Pomm. Herzogthum, II, str. 76. Mokrzany 1. po rus. Mokiriany, wś z przys. Hołodówką, pow. Samborski, 13 kii. na płd. wsch. od sądu pow. w Samborze, 11 kil. na płn. wsch. od urz. poczt. w Podbużu. Na wsch. leży Stupnica, na płn. Sielee i Olszanik, na zach. Czerchowa, na płd. Winniki w pow. drohobyckim. Wś leży w dorzeczu Dniestru, gdyż dopływ Tyśmienicy, Bystrzyca, wchodzi tu od płd. z Winnik, i płynie prawie środkiem obszaru na płn. do Sielca. Płn. zach. narożnik wsi przepływa od płd. zach. na płn. wsch. lewoboczny dopływ Bystrzycy Czerchawa ob. , a część wsch. potoki Stupianka Mała i Stupianka Wielka. Płyną one od płd. na płn. , ostatni wzdłuż granicy wsch. , a łączą się w Stupnicy i wpadają do Bystrzycy od praw. brzegu. Na lew. brz. Bystrzycy leżą, cokolwiek od niej oddalone, zabudowania wiejskie, w płd. stronie obszaru, a na płn. od nich przys. Hołodówka nad samą Bystrzycą. Zach. część obszaru zajmuje las Za Pulpereczką. Najwyższe wzniesienie w zach. stronie wsi czyni 335, w stronie wsch. 339 m. Dolina rz. Bystrzycy przy wnijściu do wsi 321 m. , dolina Czerchawy 314 m, Własn. więk. ma roli or. 15, łąk i ogr. 3, past. 25, lasu 54 mr. ; własn. mn. roli or. 667, łąk i ogr. 129, past. 387, lasu 217 mr. W r. 1880 było 669 mk. w gm. 1 na obsz. dwors. między nimi kilku obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Podbużu, gr. kat. w miejscu. Do par. tej należą Winniki z Mostami. We wsi jest cerkiew drewniana pod wez. ś, Michała Anioła. Jest tu także urząd dekanalny gr. kat. Dekanat mokrzański należy do dyecezyi przemyskiej a obejmuje następujące parafie Bilina, Bronica, Byków, Wołoszcza, Horodyszcze, Hruszowa, Dorożów, Dublany, Litynia, Łąka, Łużek Dolny, Mokrzany, Nahujewice, Opaka, Podbuż, Prusy, Stupnica, Sielec, Tatary, Tynów, Uroż, Wola Jakubowa i Jasienica Solna. W sumaryuszu dokumentów rkp. Ossol. 2837, str. 57 czytamy A. 1533 feria sexta infra octavas trium regum. Samboriae. Vendit Magnificus Odrowąż unam integram aream, alias dworzyszcze, in Villa Mokrzany, pro Ecclesia rit. graeci, inibi consistenti, provido Jaczkoni Poponi, et ejus successoribus servientom cum libertatione adationibus potcorum et suum praestandis; quam venditionem Bona regina solvis censibus regalibus approbarit. Cracoviae A. 1545. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do klucza zadniestrzańskiego w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W r. 1609 nadał Zygmunt III wójtostwo w M. Danielowi Domaradzkiemu, sekretarzowi swemu Arch. Bernard. we Lwowie, O. t. 364, str. 1341. Lustracya z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 48 i 69 podaje o niej następujące szczegóły Ta wieś ma łanów 13, co czyni ćwierci 52. Między tymi popowskich ćwierci 4, wójtowskich 16, hajduckich 4, zostaje robotnych 6, pustych czynszowych ćwierci 22. Powinności tej wsi Robić powinni z półłanu siekierą, albo młócić, albo jako im każą, w tydzień po 5 dni według dawnego zwyczaju, przychodząc na tę robotę i odchodząc. Drew świątecznych do roku 2 razy powinni pokładać. Przędą z ćwierci po łokci 3 z pańskiego przędziwa. Czynsze z ćwierci każdej czynszu płacą na rok po 1 zł. 6 gr. ; podymnego gromada na rok płaci 3 zł. 15 gr. , pop czynszu płaci na rok po 3 zł. 18 gr. ; z pustych zaś ćwierci czynszowych z każdej płacą po zł. 12. Do tego gromada daje owsa czynszowego półmiarków 10. W tej wsi trzyma wójtostwo p. Chotecki, na które prawa nie pokazał. A że uskarżali się poddani tameczni, że pewne robocizny, jako to zakos, obkos, zażen, obżen, oraz na jarzynę i oziminę i inne powinności onemu odprawiać muszą, których do zamku Samborskiego nie odprawiają, tedy wkładamy to na zamek samborski, aby w to wejrzał, jeżeli to z prawa należy albo nie, aby te roboty do wójtostwa tego ciż poddani odprawiali. Donieśli i to ciż poddani, że tenże p. Chotecki roli gromadzkiej obsiewa ćwierć Mokrzany jednę i dwa pręty, a z tego czynszu żadnego do zamku nie oddaje, tedy ad proportionem jako z innych płacą czynszowych ćwierci przykładał się i płacił czynszu co rok zł. 18 ustanawiamy, albo role te gromadzkie oddał, z których czynsz ten dochodzić będzie. Wój tostwo w M. przeszło potem w posiadanie Mi kołaja Matkowskiego. Rząd austryacki zajął je d. 25 grudnia 1790 r. i przyłączył do dóbr Samborskich. 2. M. Małe i Wielkie wsie w powiecie mościskim, 18 kil. na płd. wsch. od Mościsk, 14 kil. na płd. płd. zach. od sądu powiat. , urzędu poczt. i stacyi kolejowej w Sądowej Wiszni. Na zach. leżą Wiszenka i Podliski, na płn. Wołczyszczowice i Szeszerowice, na wsch. Makuniów i Rozdziałowice, na płd. Kupnowice Stare, na płd. zach. Kościelniki i Laszki Zawiązane 4 ostatnie miejscowości w pow rudeckim. Wzdłuż gra nicy płd. płynie dopływ Wiszni, pot. Wiszenka, od płn. zach. na płd. wsch. Płn. wsch. część obszaru zajmują M. Małe, część płd. zach. M. Wielkie. W M. Małych wznosi sę wzgórze Mokrzany na płn. zach. do 325 m. znak triang. , na wsch. dochodzi jedno wzgórze 312 m. W M. Wielkich czyni najwyższe wzniesie nie 307 m. ; w podmokłej dolinie Wiszenki 288 m. punkt najniższy. Własn. więk. w M. Ma łych ma roli or. 322, łąk i ogr. 93, past. 2, lasu 114 mr. ; w M. Wielkich roli or. 351, łąk i ogr. 126, past. 2, lasu 90 mr. ; wł. mn. w M. Małych roli or. 505, łąk i ogr. 61, past. 50 mr. ; w M. Wielkich roli or. 393, łąk i ogr. 75, past. 8 mr. W r. 1880 było w M. Małych 484 mk. w gminie, 30 na obsz. dwor. między nimi 10 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Rudkach, gr. kat. w miejscu, dek. sądowowiszeński, dyec. przemyska. Do par. należą Mokrzany Wielkie, Szeszerowice i Makuniów. We wsi jest cerkiew. W M. Wielkich było 393 mk. w gm. , 55 na obsz. dwor. między nimi 13 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Sądowej Wisz ni, gr. kat. w M. Małych. We wsi jest cer kiew i szkoła etat, 1kl. W obu wsiach są wielkie torfowiska, których eksploatacya od bywa się obecnie. Lu. Dz. Mokrze, wś, wchodziła w skład sstwa kucharskiego, położonego w pow, orszańskim, województwa witebskiego. Mokrze, folw. , pow. kościański, dm. , 14 kil. , należy do gm. i dom. Wielichowa; poczta w Wielichowie. Mokrzec, wś i folw. i Mokrzecka Wola, wś, pow. radomski, gm. Potworów, par. Wrzeszczów, odl. 30 w. od Radomia, ma 29 dm. , 133 mk. , 750 mr. ziemi dwor. i 439 mr. włośc. W 1827 r. 13 dm. , 108 mk. M. Wola 7 dm. , 95 mk. , 128 mr. włośc. M. Wolę Mokrszka Wola wspomina Lib. Ben. Łask. t. I, 659 jako należącą w XVI w. do par. Potworów, Mokrzec zaś należał do par. Wrzeszczów. Dobra M. należały dawniej do Męczyńskich, Chlewickich, Wąsowiczów, Stadnickich, Domańskich, obecnie zostały rozkolonizowane. Mokrzec 1. Andrzejewski, folw. pryw. , pow. lidzki, w 2 okr. polic, o 58 w. od Lidy, 1 dm. , 20 mk. 2. M. Łopatowski, folw. pryw. nad rz. Święcicą, pow. lidzki, w 2 okr. polic, o 58 w, od Lidy, 1 dm. , 15 mk. Mokrzec, wś, pow. pilzneński, na prawym brzegu Wisłoka, w podmokłej i namulistej dolinie, 204 m. npm, , naprzeciw miasta Pilzna. Ma 220 mk. , w tem 43 na obszarze więk. pos. p. Garbaczyńskiego, 211 rz. kat. a 9 izr. Ma jątek kasy pożyczk. gminnej składa się ze 153 zł. w. a Cały obszar tej wioski wynosi 422 m. , z których 252 należy do więk. a 170 do mn. pos. Z tego uprawia pos. więk. 199 mr. , na łąki i ogr. obraca 23, na past. 22, a na las 8 mr. ; pos. mn. ma 154 roli, 5 łąk i 10 mr. past. M. graniczy na płn. z Dobrkowem, na zach. z Gołęczyną a na połud. z Jaworzem Dolnem. Mac. Mokrzec 1. potok łączny, nastaje na płd. granicy Libiertowa z Gajem, w pow. wielickim; płynie na wsch. , a przerznąwszy gościniec mogilański, wygina się na płn. wsch. i na obszarze Wróblo wic zlewa swe wody do Krzywicy, dopływu Wilgi. Długość biegu blisko 4 kil. 2. M. , mokradle, ob. Gródek, t. II, str. 822. 3. M. , część obszaru Izydorówki, w pow. żydaczowskim. 4. M. , os. w Balicach Podróżnych, pow. żydaczowski. Mokrzec, niem. Steinhuebel, leśnictwo, pow. międzychodzki, ob. Kaplin. Mokrzeska Wola, ob. Mokrzesz. Mokrzesz al. Mokrosz i Mokrzeska Wola, dwie wsie z folw. nad rz. Wiercicą, pow. częstochowski, gm. Wancerzów, par. Żuraw. Leży na prawo od drogi ze Mstowa do Świętej Anny, odl. 18 w. od Częstochowy a 9 w. od st. dr. żel. warsz. wied. Kłomnice. Posiada fabrykę łyżek blaszanych, piec wapienny, cegielnię, gisernię, młyn wodny, tartak, smolarnię. Są tu pokłady wapna hydraulicznego. Wś ma 52 dm. , 370 mk. , 496 mr. ; folw. 5 dm. , 64 mk. , 2495 mr. , w tem 589 mr. ornej roli. W 1827 r. 33 dm. , 260 mk. M. Wola odl. 10 w. od Częstochowy. Wś ma 22 dm. , 205 mk. , 207 mr. ; folw. , os. leś. , os. fabr. fabryka wyrobów żelaznych i os. młyn. mają 4 dm. , 34 mk. , 157 mr. Dobra M. składają się z folw. M. , Mokrzeska Wola i Kuśmierki, nomenkl. Wygwizdów; wsi M. , Jaźwiny, Wola Mokrzeska, Skałka i Baranów, rozl. mr. 2882 folw. M. gr. or. i ogr. mr, 641, łąk mr. 27, past. mr. 45, lasu mr. 1658, nieuż. i place mr. 31, razem mr. 2402; płodozmian 9 i 14 polowy; folw. Wola Mokrzeska gr. or. i ogr. mr, 56, łąk mr. 130, past. mr. 64, nieuż. i place Mokrzec Mokrzeska Wola Mokrzesz Mokrze Mokryny Mokrzyska Mokrzycowszczyzna Mokrzycka Mokrzyce Mokrzowa Mokrzk Mokrze mr. 5, razem mr. 255; folw. Kuśmierki gr. or. i ogr. mr. 220, nieuż. i place mr. 5, razem mr. 225; płodozmian l0polowy; bud. mur. 13. . z drzewa 32. Wś M. os, 52, z gr. mr. 508; wś Jaźwiny os. 14, z gr. mr. 124; wś Wola Mokrzeska os. 19, z gr. mr. 206; wś Skałka os. 2, z gr. mr. 18; wś Baranów os. 2, z gr. mr. 21. W XV w. był tu juz folwark; wieś miała dwóch dziedziców Jana i Mikołaja. Ła ny kmiece dawały dziesięcinę klasztorowi we Mstowie Dług. II, 216. Br. Ch. Mokrzk, wś i folw. , pow. płocki, gm. Majki, par. Łęg, odl. o 28 w. od Płocka, ma 9 dm. , 252 mk. , wiatrak. Folw. i wś M. lit. A i B rozl, mr. 481 gr. or. i ogr. mr. 313, łąk mr. 139, past. mr. 1, lasu mr. 6, nieuż. i place mr. 17; bud. mur. 6, z drz. 12; płodozmian 5 i 11 polowy, pokłady torfu. Wś M. osad 13, z gr. mr. 15. Mokrzowa, rz. Podług lustracyi 1615 r. do Jedlni należał młyn Siczek na rz. Mokrzowej; tamże wymieniony staw Siczek, którego spust roczny wart był fl. 10 ks. Gacki, Jedlnia, str. 25. J. Bliz. Mokrzyca 1. folw. i dobra, pow. święciański, w 4 okr. polic, gm. i okr. wiejski Zaporocz; do dóbr M. , należy zaśc. Borowe 11 dusz, Stepieniewo 17 dusz i Sadowszczyzna, oraz wś Prońki 40 dusz rew. . 2. M. , folw. , do bra i wś włośc, tamże, okr. wiejski M. , o 65 w. od Święcian. Folw. ma 1 dm. , 9 mk. kat. ; wś 19 dm. , 197 mk. prawosł. 92 dusz rew. ; gorzelnia mur. Do dóbr M. należy wś M. i Zeleźniki. Wś M. w 1770 r. nabyta była przez Annę ze Stachowskich Michałowę Sulistrowską i testamentem w tymże roku przeka zana synowi Karolowi. Majętność ta ostatniemi czasy należała do Świąteckiego Fabiana, marszałka święciańskiego, który takową sprze dał Jewdokimowowi. W skład okr. wiejskiego M. wchodzą wsie M. , Żeleźniki lsze, Korobany 64 dusz, Sidorowicze 48 d. , Utki 21 d. , Żeleźniki 2gie 40 d. , razem 306 dusz rewiz. 3. M. , folw. i wś włośc, pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. Polany, okr. wiejski M. , o 7 w. od gminy a 14 w. od Oszmiany; folw. ma 1 dm. , 7 mk. kat. , wś zaś 10 dusz rew. Własność Downarowićzów. Do dóbr M. , oprócz folw, i wsi M. , należy wś Karszuniszki 12 dusz. rew. . W skład okr. wiejskiego M. wchodzą mko Pudzieniszki, wsie M. , Karszu niszki, Nowosiady, Widoki, Polany, Szarki, Wisztoki, Wiesiołojcie, Dukiele, Nowosiołki, Hąniewo, Wołkowszczyzna, Birżdziszki, zaśc Nędza i Murawjówka, razem 373 dusz rewiz. , w tej liczbie 161 włościan uwłaszczonych, 193 włościan skarbowych i 19 osadników w. rossyjskich. J. Krz. Mokrzyca, ob Mohrzyce 2. . Mokrzyce, wś, pow. pułtuski, gm. Czajki, par. Cieksyn. W 1827 r. 7 dm. , 67 mk. M. należały do dóbr Kossewo. Ta urodziła się Tekla z Miecznikowskich Rapacka 1799 1885, której Warszawa zawdzięcza wiele filantropijnych fundacyj. Mokrzyce 1. część Załuża, pow. ciesząnowski. 2. M. al. Mokrzyca, część Młodowa, pow. cieszanowski. W lustracyi z r. 1766 rkp. Ossol. 2835, str. 111 czytamy M. , na gruntach od m. Lubaczowa odciętych osa dzona, ma zagród 9, poddanych 4, a piąty czynszownik. Poddani z 12 zagonów po 2 dni odbywają, Iwan Pawka zaś z dodanej roli trzeci dzień szarwarku odbywa. Czynszu z 6 zagonów 1 zł. , kurę 1 i jaj 5 oddają, owies osepowy według ustanowienia. Na zakos, obkos, zażen, obżen i tłokę jednę wychodzą. Motków wszyscy po 3 przędą. Intrata roczna czyni 238 zł. 5 gr. Arenda przyłączona do arendy miejskiej lubaczowskiej. Por. Luba czów t. V, 370 i 373. Lu. Dz. MokrzyckaGnilica, sześć osad wiejskich pojedynczych nad rzką Doranką, pow. miński, na granicy pow. oszmiańskiego, w okr. polic. rakowskim, gmina pierszajska, w pobliżu Dor tyszkiewiczowskich; miejscowość wzgórkowata. A. Jel. Mokrzycowszczyzna, folw. , pow. miński, od 1873 r. własność Tyszkiewiczów, 94 1 2 włók rozległości. Mokrzyska z Buczem, wieś, dawniej mia steczko tak je zwie Dykc. Echarda, po wiat brzeski, parafia rzym. katol. Szcze panów. Odl. o 4, 5 kil. od stacyi kolei żel. w Słotwinie, leży w podmokłej równinie 244 m. npm. , nad potok. Łętownią, dopływem Uszwicy. Tę ludną osadę otacza od zach. las Krzeczowski, od płn. zach. las, Bartusicki, od płn, las Lachmaniec, a od wsch. las Okachoł. Te lasy są częściami puszczy niepołomskiej, składają się przeważnie z buków. Na płn. od M. leży pod lasem przys. Bucze. Z całej lu dności 2347 rzym. kat. przebywa 2143 w M. , 186 w Buczu, a 18 na obszarze więk. pos. Pos. więk. jest częścią klucza wiśnickiego Maryi hr. ordynatowej Zamoyskiej i wynosi 317 mr. roli, 205 mr. łąk i ogr. , 41 pastw. i 7 mr. lasu; pos. mniej. 1198 mr. roli, 655 mr. łąk i ogr. , 482 mr. pastw. i 50 mr. lasu. Gle ba jest tutaj urodzajna i z każdym rokiem więcej osuszaną. Za Długosza Lib. Benef. , 269 M. były własnością Spytka Melsztyńskiego, w późniejszych czasach własność ks. Lubomirskiej, marszałkowej kor. , przeszła wraz z Wiśniczem na rodzinę hr. Potockich z Zatora. Ludność pracowita i zamożna, ale niema we wsi dotąd szkoły. M. graniczą na płn. z Rysiem, na zach. z Jodłówką, na wsch. ze Szczepanowem a na południe ze Słotwiną. Mac. Mokrzyca Mokswity Mokrzk Mokrzyszki Mokrzyszów Mokschen Moksiuny Moksule Mokswy Moksza Mokszan Mokszany Moksze Mokszy bołoto Mokszyce Mokuliszki Mokuszów Mokwin Mokrzyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Gudele, odl. 27 w. od Maryampola, ma 18 dm. , 168 mk W 1827 r. 16 dm. , 129 mk; ob. Iwaniszki 2. Mokrzyszów, potok łączny, nastaje z moczarków po wschodniej stronie gm. Chmielo wa, w pow. tarnobrzeskim; płynie na płn. , następnie przez obszar Ocic, popod wieś Mokrzyszów, od której bierze swe imię, a minąw szy wieś Sobów, wpada z lew. brz. do Dąbro wy ob. , która odtąd zwie się Branką lub Trześnią, a uchodzącej do Łęgu, dopływu Wi sły. M. potokowi nadają także nazwę Branki. Długość biegu 15 kil. Br. G. Mokrzyszów, wś, pow. tarnobrzeski, leży w nadwiślańskiej równinie, 175 m. npm. , nad potok. t. n. , dopływem Łęgu. Przez wieś pro wadzą dwie drogi gminne, przecinające się pod kątem prostym w samym jej środku. Wś ma 1244 mk. rzym. katol. , z których 43 na obsza rze więk. pos. Więk. pos. ma przestrzeni 370 mr. roli, 163 mr. łąk i 319 mr. past. Między pastwiskami jest policzone kilkadziesiąt mor gów zajmujące torfowisko, prawię trzy metry grube, które jednak nie jest dotąd należycie eksploatowane. Pos. mniejsza ma 706 mr. roli, 148 mr. łąk i 269 mr. past. Ta wieś na leżała dawniej do starostwa sandomierskiego, była już za Długosza Lib. Benef. , II, 360 częścią parafii miechocińskiej; ma szkołę ludo wą i kasę pożyczkową gminną z kapit. 1059 zł. w. a. Siarczyński Rkps. Bibl. Ossol. , 1825 utrzymuje, że rudy darniowe żelazne probowano wytapiać, ale się nakład nie wra cał, przeto zaniechano tej pracy. M. grani czy na zach. z Tarnobrzegiem, na wsch. z Sta lem, na południe z Kozielcem, a na płn. z Sabowem. Mac. Mokschen dok. , ob. Mókrz. Moksiuny, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. polic, gm. Łyngmiany, okr. wiejski Antolkiena, o 4 w. od gm. , 22 dusz rewiz. Moksule, wś, pow, oszmiański, w 1724 r. nadana przez Augusta II Michałowi Śliźniowi. W spisach urzędowych nie pomieszczona. Mokswity, dwór rządowy, pow. rossieński, par. betygolska. Mokswy, nie zaś Makswy jak podano w t. V, str. 936, folw. , pow. rossieński, kaplica katol. par. chwejdańskiej. Moksza, ob. Tykicz Górny. Mokszan, ob. Mokszany. Mokszany al. Mokszan, m. pow. gub. penzeńskiej, nad rz. Mokszą, o 1221 3 w. od Petersburga a 40 w. od miasta gubernialnego, 14404 mk. , 7 cerkwi, szkoły, zakł. dobr. , 5 fabryk. Założone w 1535 r. , niegdyś warowne, czego ślady dotąd widoczne. Mokuszański powiat, ma na przestrzeni 2751, 8 w, kw. 95458 mk. ; powierzchnia wzgórkowata, grunt urodzajny; lasy zajmują 21. Moksze, wś, pow. piński, w 2 okr. polic, 159 mk. , 1683 dzies. ziemi. Cerkiew paraf. ; st. pocztowa na trakcie pińskorowieńskim o 6 mil od Pińska. Majątek przedtem Andrzejkowiczów, obecnie pułkownika Dewela. Do tutejszego zarządu gm. należą wsie M. , Wólka Konotop, Franopol, Pererub, Chomiczew, Krasna, Siemiechowicze, Potapowicze, Dolsk, w ogóle 790 dusz męz. Ks. M. Mokszy bołoto, rz. , poczyna się w pow. zwinigródzkim i w tymże pow. uchodzi do Gniłego Tykicza około wsi Wesołego Kąta. Leżą nad nią wsie Kobrynowa Hrebla al. So kołowa i Kobelaki. J. Krz. Mokszyce, mylnie zamiast Mokrzyce podane w opisie dóbr Czajki. Mokuliszki, po łotew. Mokuliszkas, wieś w pow, rzeżyckim, parafii wielońskiej, własność Żurawowiczów. Mokuszów, wś, pow. newelski, przy trakcie z Newla do Wielkich Łuk, pomiędzy Newlem a st. poczt. Sieńków. Mokwin, wś nad rz. Słuczą, pow. rowieński, okr. polic. Bereźno o 5 1 2 w. , gm. M. , na płn. zach. od Kubkowa, na trakcie z Pińska do Berdyczowa, o 16 w. od Pieczanówki, 136 chat, 631 dusz męzkich, 231 włók obszaru dworskiego. Własność W. Walewskiego. Do dóbr M. należą folw. M. i Józefówka, wś Chołopy z folw. , kolonia niemiecka Niniatyn i 4 osady szlacheckie. M. posiada ładny dom murowany, dużą murowaną kaplicę parafii Bereźne do której przywiązane są 2 odpusty, cerkiew murowaną, takąż karczmę i wiele innych murowanych zabudowań; młyn jeden na Sluczy, drugi na rz. Szerechowie; gleba żytnia dobra, łąki zalewne wyborne, gospodarstwo płodozmienne. Wieś to jak na poleską włość zamożna, tem się odróżnia od innych, że pomimo poleskiego swego położenia nie ma lasu, prócz małego zagajnika. Drugą jej charakterystyką są częste jej przejścia coraz do innych właścicieli. W 1565 r. należał M. do ks. Bohusza Fiedorowicza Koreckiego, ssty łuckiego, bracławskiego i Winnickiego, w 1594 r. już jest własnością Aleksandra Siemaszki, kasztelana bracławskiego. Odtąd dzieli losy sąsiedniego Hubkowa; w 1631 r. posiada go Stanisław z Żurowa Daniłowicz, ssta czerwonogrodzki, ożeniony z bogatą Siemaszkowną. W 1683 r. M. i Pohoryłówka są we władaniu Anny z Daniłowiczów 1voto Cetnerowej, starościny lwowskiej, 2voto Dąbskiej, wojewodziny brzeskiej, wkrótce potem wcielony do fortuny Lubomirskich i w ich ręku niedługo się utrzymał, bowiem d. 7 stycznia 1755 r. podstoli w. kor. Lubomirski kontraktem resignationis ustępuje ten majątek za 63 tysięcy Moldzen Moldsen Moldenberg Moldzie d. Walentemu Trzebuchowskiemu, cześnikowi gostyńskiemu. Po nim wziął M. w spadku daleki krewny Wł. Walewski. Porów. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 1, 103. J. Krz. Mokyn dok. , ob. Mokiny. Moladugno al. Moladuhno, wś włośc, pow. trocki, w 4 okr. polic. , gm. Orany, okr. wiejski Mergaźery, o 5 w. od gminy, 19 dusz rewiz. ; należy do dóbr rządowych Orany. Molawki 1. wś włośc, nad jeziorem, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. i okr. wiejski Przebrodzie, o 9 w. od gminy, a 52 od Dzisny, 5 dm. , 34 mk. starowierców 20 dusz rew. . 2. M. al. Malawki, wś nad bezim. dopływem Isłoczy, pow. miński, w 2 okr. polic rakowskim, gm. Rakowska, przy drodze ze wsi Łukasze do WielkiegoSioła, ma 15 osad, miejscowość wzgórzysta, grunta szczerkowe. Molberge dok. 1361, ob. Nielbark. Molcken dok. , ob. Módłki Molcia, ob. Mołcza. Molczyce, wieś należąca niegdyś do sstwa kaniowskiego, ob. Kaniów t. III, 813. Moldawa, nazwa zabudowań w obr. gm. Gabonia, w pow. nowosądeckim. Moldawa, Moldowa, rzeka, dopływ Seretu. Bierze początek z połączenia potoków Smidesti i Lukawa, wypływających z gór Hreben i Luczina, mija Fundul Moldowei, GuraHomo rului i Komu lunczii i uchodzi do Seretu pod Romanem. Długa 16 mil. Dopływy z praw. brzegu są Tatarka, Tatarkuza, Putna, Isvorul Albii, Isvorul Malului, Isvorul Schandrului, Sucha, Woronec. Z lewego brzegu Niagra, Sadowa, Moldawica, Humora, Bukowec Moldawica, rzeka, lewy dopływ Moldawy, ma źródła powyżej RussMoldawice, ujście pod Wamą. Długa 7 mil. Dopływy z prawego brzegu Demakuszka i Deja; z lewego brzegu Czumarna, Dragosza i Frumosul. F. S. Moldawówka al. Moldalówka, nazwa zabudowań w gm. Gaboniu, nad pot. Jaworzyną, w pow. nowosądeckim. MoldeGross i M. Klein, niem. , 2 wsie w pow. gdańskim, liczące się jeszcze do same go miasta Gdańska. St. poczt. Szydlice. Pierwsza miała w 1868 r. 183 mk. , druga 87 mieszk. Kś. Fr. Moldenberg, 1388 r. Mildenberg, os. górn. i trzy osady włośc. w Eichberg, pow. boledtawski. Molditten niem. , ob. Moldyty. Moldsen al. Moldzen, niem. , ob. Molza. Moldyty, niem. Molditten, dok. 1395 Molditinen dobra ryc, pow. reszelski, st. poczt. , kol. i tel. Biskupiec, 4 kil. odl. par. kat. Reszel. Zawierają 187 ha roli orn. i ogr. , 88 łąk, 13 pastw. , 166 boru, 9 nieuż. , razem 463 ha. Właśc. Eugen. Quassowski. Do tutejszego obwodu urz. stanu cywil. należało w 1880 r. 1379 dusz. W 1882 r. urodziło się 65 dzieci, umarło 57 osób, zawarto 6 małżeństw. W 1339 r. nadaje kapituła warm. braciom Pansdoproten i Molditen jure hereditaris na linią mę ską i żeńską 17 1 2 włók, , in terra Barthen na założenie wsi, mającej się nazywać Leyraberg, co się jednak nie stało. Obaj razem mają po siadać 4 włóki i służyć na 2 koniach, jak in ni wolni; prócz tego dostaje pierwszy 1 włókę, a drugi pół wolnej włóki za założenie wsi. Po 11 wolnych latach będą osadnicy płacili od reszty 12 włók ten sam czynsz co Sowist, który był pewnie Prusakiem i założycielem wsi Soweiden w XIV w. Nadajemy im także mniejsze sądownictwo; większe zaś będzie przysługiwało naszemu wójtowi, ale jedną część kar pobierać będą P. i M. i ich spadko biercy. Datum in Castro Resil ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 487. R. 1348 d. 25 paźdz, od nawia kapituła powyższy przywilej, nadając korzystniejsze warunki; prawo pruskie zamie nia się im na chełmińskie. Pansdoproten ma posiadać 6 włók i będzie służyć na 1 koniu, M. dostaję 2 włóki i ma także na 1 koniu służyć. Prócz tego odbiera pierwszy 1, a drugi 1 1 2 włóki jako wynagrodzenie za założenie wsi. Od reszty włók będą poddani płacili po 2 wolnych latach na M. B. Gromniczną od włóki pół grzywny, 1 korzec owsa i 1 pszeni cy. Tak samo dajemy im mniejsze sądowni ctwo aż do 4 solidów, od większego będą pobierali trzecią część. Jeżeli jakiego złoczyńcę pochwycą na swych dobrach, dostaną także trzecią część. Ze szczególnej łaski udzielamy wymienionemu wzwyż Pansdoprotenowi wol ne rybołóstwo w jez. Sagin małemi narzę dziami dla własnej potrzeby. Datum Wormedith ibid. II, str. 126. R. 1515 w czwar tek po Narodz. N. M. P. zamienia bisk. Fabian dobra Luzyany, Molditten i Makohlen, które dostają jego bracia Jan z Luzyan, wójt ziem ski, i Albrecht z Luzyan, burgrabia reszelski, na wsie Zerbuń Sorbaum i Nerwicken. Pierwsze trzy dobra są odtąd wolnemi dobra mi chełmińskiemi. Opuszcza im także czynsz i służby, do których te dobra dotychczas były zobowiązane ob. tamże. I, str. 486, przypisek. Z szlacheckich rodzin polskich znajdnjemy w M, Czarlińskich, Kurowskich i Stani sławskich ob. Kętrz. O ludn. pols. , str. 564 i 565. Według lustracyi z r. 1656 mieszkał tu Stanisławski, który posiadał 17 włók i da wał 1 korzec żyta ob, Zeitschr. für d. Gesch. Ermlands, 1880 r. , str. 269. Kś. Fr. Moldzen niem. , ob. Molza. Moldzie, niem. Moldzien, dok. Molsen, Mulden, wś na polskopruskich Mazurach, pow. łecki, st. p. Ełk, okr. urz. stanu cywil. Grabnik. Posiada szkołę i 128 mk. Istniały już Mokrzyszki Molde Moldawówka Moldawica Moldawa Molczyce Molcia Molcken Molberge Molawki Moladugno Mokyn Moldyty Molditten Molken Molkenhaus Molkówka Mollehnen Mollna Mollwitten Mollwitz Molne r. 1476 i odbywały jedną służbę ob. Kętrz. O ludn. pols; , str. 453 i 265. Kś. Fr. Moldziewicze 1. al. Maldziewicze, wieś włośc, pow. święciański, w 3 okr. polic, gm. i par. katol. Komaje, okr. wiejski Jarzewo, o 10 w. od gminy a 30 od Święcian, 29 dm. , 207 mk. , w tej liczbie 201 katol. , 6 mahometanów; należy do dóbr Jarzewo ks. Druckiego Lubeckiego. 2. M. , os. karcz. , tamże, 1 dm. , 5 mk. żydów. J. Krz. Mol dok, ob. Omule. Molejki, wś nad rz. Brahinką, pow. rzeczycki, w 1 okr. polic. brahińskim, gm. Brahin; ma 29 osad pełnonadziałowych. Dawniej własność Rokickich; miejscowość obfitująca w łąki i ryby; grunta dobrze uprawne, wzgórkowate. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 2, 152. A Jel. Molenda 1. al. Molęda, młyn, pow. wieluński, gm. Mierzyce, par. Piętnów, odl. od Wielunia w. 13; dm. 1, mk. 3. 2. M. al. Molendy, os. młynarska, wieczysto czynszowa, w pow. łaskim, ob. Dłutów. 3. M. , os. w dobrach Czarnocin, pow. łódzki. Molendy 1. wś, pow. kozienicki, gm. Policzna, par. Brzeźnica, odl. 11 w. od Kozienic Posiada 22 dm. , 177 mk. , 2749 mr. ziemi dwors. i 458 mr. włośc. Są tu trzy młyny. Ziemia folwarczna należy w części do rządu. W 1827 r. wś kośc. , par. Sieciechów, 10 dm. , 149 mk. 2. M. al. Molędy, ob. KłobukowoMolędy, w pow. lipnowskim. Molenie, wś, pow. wyłkowyski, gm. Kopsodzie, par. Wierzbołów, odl. 22 w. od Wyłkowyszek, ma 11 dm. , 78 mk. Moleniszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Bartniki, par. Łankieliszki, odl. 11 w. od Wyłkowyszek, ma 14 dm. , 111 mk. Molenszczyzna al. Wysoczyzna, os. , pow. stopnicki, gm. i par. Busk, odl. 16 w. od Stopnicy. Leży pod samym Buskiem, ma źródła mineralne siarczanosolne. Rozl. mr. 91 gr. or. i ogr. mr. 88, nieuż. i place mr. 3; bud. mur. 2, z drzewa 6; płodozmian 6polowy. Molesko, przyl. dóbr Dąbrowa, w powiecie mławskim. Molestowitz dok. , ob. Mullwitz. Moleyen dok. , jezioro na terytoryum m. Morąga ob. . Molgi, wś włośc. i folw, pryw. nad Dzitwą, pow. lidzki, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Lida, o 14 1 2 w. od Lidy, 8 dm. , 97 mk. O pół wiorsty bliżej Lidy leży folw. pryw. M. lub Serafiny, który 1868 r. liczył 12 mieszk. Molhawsen dok. , ob. Młynary. Molhusen dok. , ob. Młynary. Molid, chaty i młyn w Stulpikanach, pow. kimpoluński, nad pot. Ostrą; wzniesienie 626 m. npm. Br. O. Molima, wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Gedrojcie, okr. wiejski Łabejkiszki, o 19 w. od gminy, 6 dusz rewiz. Molinka, rz. w gub. mohylewskiej, prawy dopływ Soży. Molitany, wś, pow. rypiński, gm. Starorypin, par. Strzygi, odl. o 8 w. od Rypina, ma 10 dm. , 94 mk. , 155 mr. gr. Molkau niem. , ob. Maiki Wspomnia ne w księgach szkodowych Krzyżaków ob. Gesch, d. Stadt. Kulm, v. Schultz, II, str. 153. Kś. Fr. Molken niem. , leśn. , pow. brodnicki, st. p. Brodnica, Molkenhaus al. Molkenschloss, właściwie Bolkoschloss, ruiny starego zamku w Eichberg, pow. szumowski. Molkówka, polana w obr. gm. Witowa, w pow. nowotarskim, w dolinie chochołow skiej, na zach. od pot. Chochołowskiego, w Ta trach nowotarskich. Przytyka do niej wierch Furkaska. Br. G. Mollehnen niem. , majątek chełm. , pow. fiszhuski, st. p. i tel. , okr. urz. stanu cywil. Laptau, 3 kil. odl. Obejmują 198, 30 ha roli orn. i ogr. , 45, 50 łąk, 29, 10 pastw. , 35, 50 boru, 10, 10 nieuż. , razem 318, 50 ha; czysty dochód z gruntu 3581 mrk. Słynna owczar nia, założona już r. 1854. W 1856 r. 106 mieszk. Kś. Fr. Mollna, wś, pow. lubliniecki, 2 m. od Lu blińca. Posiada od 1757 r. kościół ewangielicki, filialny, murowany, dwie szkoły ewang. od 1767 r. a katol. od 1818 r. Pierwsza ma 14, druga 175 uczniów. Paraf. katol. Siera ków. M. ma 830 mr. roli, 311 mr. łąk, 434 mr. ogrodów, pod budynkami i zaroślami. W 1843 r. 86 dm. i 685 mk. w tem 53 ew. . Do M. należy folw. Kompolla, młyn Mokrosz, kuźnica Mokrusz, folw. Neuhof. Folw. M. stanowił część dóbr Ciasna Br. Ch. Mollwitten niem. , wś, pow. iławski, st. p. Iławka. W 1850 r. 79 mk. Okr. urz. stanu cywil. Beisleiden. Mollwitz, niem. , 1288 r. Malewicz, 1358 r. Molwicz, wś, pow. brzeski na Szląsku pruskim. Posiada kościół par. ewang. , szkołę ewang. , warsztaty płócienne. W 1843 r. 95 dm. , 525 mk. 27 katol. Na polach M. zaszła w dniu 10 kwietnia 1741 r. bitwa Prusaków pod wodzą Leopolda Dessauskiego z Austryakami pod wodzą Neipperga. Zwycięstwo tu odniesione rozstrzygnęło o posiadaniu Szląska. Molne, wś, pow. dubieński; na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej z 1753 r. przez Sanguszkę odstąpiona Lubomirskiemu. Molner Lache dokum. , ob. Młynówka tczewska. Molnica, dawniej rzeka, dziś struga Enc. Orgel. więk. Grójec w pow. grójeckim; po Mokyn Molnica Moldziewicze Mol Molejki Molenda Molendy Molenie Moleniszki Molenszczyzna Molesko Molestowitz Molgi Molhawsen Molhusen Molid Molima Molinka Molitany Molkau Molsehnen Moldziewicze Molnica Moloczkowycze Molsdorfowo Molsen Molster Molstow Molthainen Moltke Moltkesruhm Moltow Moluch Moluk Molwat Molza Molakalnia Molczadka czątek pod wsią Wilcza Góra, płynie ku wschodowi pod Grójcem i pod Kącinem wpada z lew. brzegu do Kraski al. Krasny. Długa około 12 wiorst. J. Bliz. Molnica, rzeczka pograniczna, na wscho dniej granicy Bukowiny z Multanami, powstaje na mokrzadłach pogranicznych, we wschodnim obszarze gm. Stanic wiec Dolnych UnterStanestie, w pow. serockim. Zabraw szy od praw. brz. pot. Radiwolę, płynie na płd. , wschodnią granicą gm. Pojen, Tereblestie, Synowiec Górnych i Dolnych, Rogożestie, Kindestie i Góry Molnicy. W Rogożestie przyjmuje z praw. brz. pot. Rakowiec. W Gó rze Molnicy wpada do Seretu z lew. brzegu. Długość biegu 22 kil. Br. G. Moloczkowycze, tak w dokum. z 1456 r Akta grodzkie, t. II, str. 151 i in. , zowie się wieś Mołostkowice ob. . Molodiaer Mühlen, ob. Niewolnica, Molsdorfowo, wś, pow. inowrocławski, 10 dm. , 74 mk. , 59 ew. , 15 kat. ; 18 analf. Poczta w Dąbrowie, tel. i st. kol. żel. w Inowro cławiu. M. St. Molsehnen, niem. , dobra ryc, pow. królewiecki, st. p. i tel. Kuggen, 2 kil. odl, okr. urz. stanu cywil. Schönwalde. Mają z folw. Blöstau 491 ha roli or. i ogr. , 95, 40 łąk, 61, 50 pastw. , 38, 50 boru, 15, 90 nieużyt. . razem 702, 30 ha; czysty dochód z gruntu 14276 mrk. Pokłady torfowe. W 1856 r. 94 mk. Kś. Fr. Molsen dok. ob. , Moldzie. Molster niem. , rzeka w zachod. części pow. kołobrzeskiego. Molstow, niem. , największy dopływ Regi w Pomeranii, wstępuje przy Broitz z powiatu kołobrzeskiego, w pow. Greifenberg i uchodzi pod Behlkow do Regi. Molstow niem. , 1. dobra ryc. nad rz. tej że nazwy, w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. p. Dargislaff, 3 kil. odl. , mają 648, 78 ha obszaru, czysty dochód z gruntu wynosi 6333 mrk. Właśc. Niemiec. 2. M. niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Rützenhagen 3 kil. odl. , obszar wynosi 1113, 83 ha, czysty dochód z gruntu 7814 mrk. Właśc. T. Borcke. Kś. Fr. Molthainen niem. , ob. Malteiein. Dla uzupełnienia nadmieniamy tu, że wś ta zwana Moltheinen, Molteinen, Molthenen, dok. Molteynen, Molteyn, ma kośc. paraf. ew. , który dawniej był katolickim. Proboszcz posiadał 4 włóki i pobierał 5 łastów mesznego, r. 1486 był prob. Baltazar Loszenstein; predykańci luterscy pojawiają się tu już w 1560 r. ob. Script. rer. Warm. I, str. 382. Że tu dawniej istniał dwór krzyżacki, powiedziano już pod Malteinen, ale przez omyłkę napisano tam, że leżał w Sambii Script. rer. Pruss. II, str. 709, Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 69. podczas kiedy go szukać należy w ziemi bartskiej. Kś. Fr. Moltke niem. , kopalnia, ob. Koronowo. Moltkesruhm ob. Kucharki 2. . Moltow niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. kołobrzeski, st. p. Gr. Jestin, 2, 2 kil. , obejmuje 545, 01 ha; czysty dochód z gruntu 7048 mrk. Właśc. Niemiec. Kś. Fr. Moluch, os. młyn. nad strum. bezim. , pow. wieluński, gm. Galewice, par. Cieszęcin, odl. od Wielunia w. 30; dm. 1, mk. 13. Moluki al. Maluki, wś rząd. nad Mereczanką, pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. Orany, okr. wiejski Bortele, o 12 w. od gminy a 56 w. od Trok, 6 dm. , 75 mk. katol. 21 dusz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Orany. Molwat dok. . Według Toeppena jestto rz. Dawina, uchodząca do Szeszupy, dopływu Niemna ob. Script. rer. Pruss. II, str. 689. Molza, niem. Moldsen, wś, pow. ostródzki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Łukta. W 1856 r. 212 mk. Kś. Fr. Molakalnia al. Malekalnia, zaśc rząd. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Dawgieliszki, o 2 w. od gminy a o 26 w. od Święcian, 3 dm. , 27 mk. katol. 12 dusz rewiz. . Mołcza 1. albo Molcza, wś i folw. w pobliżu rzki t. n. , dopływu Berezyny, w wschodnim krańcu pow. bobrujskiego; wieś ma 21 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie. 2. M. , dobra nad rzką t. n. , pow. hebrajski, w 2 okr. pol. paryckim, własność Puszczyna, 275 włók; propinacya, przystań na Berezynie i młyny przynoszą około 500 rs. ; miejscowość odludna, poleska. A. Jel. Molczadka, lewy dopływ Mołczadzi ob. , bierze początek na granicy pow. nowogrodz kiego i Słonimskiego, w moczarach za wsią Jaraszewo; płynąc w kierunku zachod. około dwóch mil ku mczku Mołczadzi stanowi grani cę wzmiankowanych powiatów i ma młyny w Jaroszewie, w DobremPolu i pod mczkem Mołczadź; tu z prawej strony zasila się dość bystrą rzeką Sworotwą, poczem wchodzi w pow. Słonimski, płynie równolegle do granicy pow. nowogrodzkiego; pod wsią Podłoziane ma staw i młyn, pod zaściankiem Zazuli przyjmu je z lew. strony bezim. rzkę a dalej z tejże strony rzkę Ladzinkę al. Ledzinkę; pod wsią Ogrodniki, zbliżywszy się do granicy powiatu nowogrodzkiego, ma dwie tamy i dwa młyny, dalej płynie koło folw. i mczka Dworzec; za sila się z lew. str. kilku małemi strugami i ma młyny, następnie płynie koło wsi Koczki i pod mczkiem Nowojelnia wpada do Mołczadzi. Długość biegu około 5 mil, dość bystra, w wie lu miejscach ma brzegi malownicze i na bło niach piękne łąki. Al. Jel. Mołczadź w Dykc. Echarda nazwana Mol41 Mołczany Mołczańska Łuka Molnica Mołczanówką Mołczanowo Mołczańska carz, mko przy ujściu rzki Sworotwy do Mołczadki, pow. słonimski, na płn. wsch od m. pow. , w pięknym położeniu, przy linii dr. żel. wileńskoromeńskiej; ma 1128 mk. 524 męz. i 604 kob. , w tem 702 żydów. Cerkiew paraf. i kapl. na cmentarzu grzebalnym; dawniej był tu kośc. dek. Słonimskiego z kaplicami w Luszniewie, Wyszowie i Łotwicach. M. zruj nowany przez ogień, uwolniony był w 1654 r. od wszelkich podatków i stanowiska na lat cztery. W 1879 r. zgorzał w 1 2 częściach. Okolice górzyste, grunta piaszczyste i zwiro wate, lasów mało. Paraf. praw. dekan. błahoczynia dzięciolskiego liczy 2497 wier nych 1266 męz. i 1281 kob. . St. dr. żel. wi leńskoromeńskiej M. urzęd. Mołczad, wraz z st, poczt. i tel. , pomiędzy st. Nowojelnia o 25 w. a Baranowicze o 26 w. , odl. 162 w. od Wilna, 63 od Lidy, 189 od Pińska, a 301 w. od Kobrynia. O M. wspomina Wieliczko w Kronice, t. III, 552. J. Krz. Mołczadź, lewy dopływ Niemna, bierze po czątek w pow. nowogrodzkim, w okolicy wsi i folw. Sieciewiny Sitewiny, w pobliżu go ścińca w Nowogródka do Poczapowa, z lewej strony; kierując się na południe przepływa około wsi Igielniki i Janowicze, pomiędzy nie mi a wsią Zaroj zasila się dwoma rzkami z le wej strony; za wsią Kuźmicze przyjmuje z le wej str. małą rzkę i ma młyn, pod wsią Boryszyn Boryczyn przecina gościniec nowogrodzko poczapowski, ma tu młyn i zwraca się ku zachodowi, pod wsią Kościuki przyjmu je w siebie rz. Jatrę z lewej str. , następnie rzkę Korycę z pr. strony; za wsiami Koryce al. Korzyce i Kruciłowo wchodzi w pow. słonimskipod wsią Rabki, pod mczkem Nowojelnia rozlewa się w jezioro, ma młyn i przyjąwszy zlew. str. rz, Mołczadkę ob. zwraca się prawie pod kątem prostym na zach. , pod Nowo siołkami ma przejazd, staw i młyn; pod wsią Sylifoną zasila się z lew. str. bezim. rzką, a pod wsią Orliną, przyjąwszy Osówkę z prawej str. , ma młyn na stawie i przecina gościniec dzięciołowski dziatłowski. Za Orliną płynie oko ło wsi Borowiki i Tilemony tworząc zakręty i odnogi; pod wsią Bubny zasila się z pr. str. rzką Pietrówką, pod wsią Ujście rz. Promszą, po za wsią Koski rozszerza znacznie koryto, tworzy rozlewy, zatoki i wpływa w pow. lidzki około wsi Gażgały al. Eżgały t. II, str, 567 mylnie podano Gieźgołdy, zasila się rzką Dziełką al, Dzielówką z lew. strony, dalej przerzyna lesiste miejscowości, pod wsią Miesiłówka ma młyn i po za nią wpada do Niemna naprzeciwko m. Bielce. Długość biegu wynosi około ośmiu mil. Brzegi M. w wielu miejscach malownicze, obfitują w łąki; w dol nym biegu spławiają na niej drzewo w porze wiosennej do Niemna. A. Jel. Molczanów, ob. Molczany. Mołczanówką 1. Wielka al. Rużyńska wś nad bezim. pot. wpadającym do Rastawy pow. skirski, przy trakcie poczt. z Rużyną do Skwiry, w 2 okr. pol, gm. i par. katol. Ru żyn o 12 w. , ma 1306 mrk. Cerkiew paraf. pod wezw. ś. Dymitra, wzniesiona w 1822 r. na miejsce dawniejszej, założonej w 1746 r. poprzednio należała do paraf. unickiej w. Jahniatynie. Podług lustracyi z 1741 r. paroch jahniatyński posiadał w M. 6 chałup. Obecnie do cerkwi należy 104 dzies. ziemi. Przez po la M. przechodzi wał zwany Zmijowym. 2. M. Mała, wś nad rzką Kalenną, pow. skwirski, par. kat. Skwira, ma 840 mk. płci ob. 1830 prawosł, 10 kat. Cerkiew paraf. pod wezw. ś. Parascewii, drewniana, wzniesiona w 1746 r. na miejsce dawniejszej. Należy do niej 43 dzies. ziemi. J. Krz. Mołczanówka, wś, pow. skałacki, odl. o 10 kil. na płn. od Skałata, graniczy na wschód z Zadnieszówką i Mysłową, na płd. z Potapanówką i Skałatem starym, na zach. z Chmieliskami, na płn. z Bogdanówką st. kol. żel. Karol. Lud. między Tarnopolem a Podwołoczyskami, Rosochowałcem i Supranówką, Obszar dwor. gr. or. 396, łąk 3; włośc. gr. or. 1028, łąk 43, pastw. 11 kw. m. Ludn. rz. kat. 305, paraf. Skałat, gr. kat. 295, par. Chmieliska, izrael. 28. Należy wraz z całym kluczem skałackim do spadkobierców Sohaji Rosenstocka. Mołczanowo, folw. , pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Kobylnik, okr. wiejski Chomejki, o 49 w. Swięcian, 1 dm. , 12 mk. katol. , własność Cywińskich; do dóbr M. należą wsie Piszcze 14 dusz rewiz. i Szuścickie 17 dusz. MołczańskaHata, wś, pow. jampolski, ob. Huta t. III, 2341. Mołczańska Łuka ob. ŁukaMołczańska. Mołczany, wś i folw. , pow. tomaszowski, gm. Dołhobyczów, par. Oszczów, ob. Dołhobyczów. Mołczany 1. wś włośc. nad jez. Miadzioł, pow, swięciański, w 3 okr. pol. , gm. Kobylnik, okr. wiejski Chomejki, o 9 w. od gminy a 49 w. od Święcian, 3 dm. , 31 mk. , z tego 22 katol. , 9 prawosł. 2. M, wś. , pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. RowieńskaSłoboda, przy drogach z Kaporówki do Korystania i ze SłobodyRowieńskiej do wsi Kozie, ma 28 osad. Nazwa ta ma prawdopodobnie związek z plemieniem słowiańskim Mołczan al. Milczan, o którem wspominają dziejopisarze i co zaznaczył Eustachy Tyszkiewicz w opisaniu pow. borysowskiego str. 443 444. Porów. Milcz. 3. M. , wś. , pow. sieński, gm. Moszkany, 12 dm. , 54 mk. , z których jeden zajmuje się kowalstwem. J. Krz, i A. Jel, Mołczanówka Mołczadź Mołczany, w dokum. Mołczanów, wś, pow. starokonstantynowski, par. Starokonstantynów, , w 1 okr. pol. , na płn. wsch. od Krasiłowa, w 1867 r. było tu 37 dm. Na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej Sanguszko w 1753 r. darował M. Kar. Szydłowskiemu. Mołczany, wś nad rz. Bałyżkiem al. Batożkiem, do Morachwy wpadającym, pow. jampolski, gm. Pieńkówka, o 20 w. od st. dr. żel. odeskiej Jaroszynki, o 25 w. od Zmierynki a 50 w. od Jampola, w płn. zach. części pow. jampolskiego, 185 osad, 864 mk. , 1002 1 2 dzies. ziemi włośc, 886 dz. dwor. Cerkiew pod we zwaniem N. P. liczy z Pasynkami 1092 par. i 68 dz. ziemi. Jest tu kościół paraf. katol. dek. jampolskiego, pod wezw. ś. Wojciecha, wymurowany w 1797 r. przez Trzecieskich, 1124 parafian, rozrzuconych we wsiach M. , Aleksiejówce, Andrzejówce, Działowie, Hucie Mołczańskiej, Kacmazowie, Kopesterzynie, Łuce Mołczańskiej, Pasynkach i Telelińcach. Wieś ta założona przez braci Małczanów, na leżała do Zamoyskich, Koniecpolskich i Lubo mirskich do klucza Szarogrodzkiego. Przy dziale majątków Stanisława Lubomirskiego w 1776 r. dochód z tej wsi oznaczony na 8814 złp. W końcu zeszłego i w początku bież. stu lecia posiadali ją Trzeciescy, po rozpadnięciu się fortuny M. także rozdzielone na części. Naj większą część posiadała Wyszomirska, drugą Sokulska, 2 voto Wyszomirska; obie te części nabył prof. z Odessy Bohdanowskij. Trzecia część należy do Maryi hr. Jezierskiej do 400 morgów, nabyta od Wilczopolskich; czwar tą część Potockiej, do 200 morgów, zwaną Siomaki, nabył exurzędnik Gidziński już od Holeckich. Lr. M. Mołczyńce, wś, pow. starokonstantynowski, ob. Mączyńce. Mołdaczany, wś, pow. poniewieski, o 27 w. od Poniewieża, z zarządem gminy obejmującej 3025 dusz. Mołdawa, ob. Wełtawa. Mołdawa, rz. , ob. Motława. Mołdawa, Moldawa, Moldawa, al. Sulica, przysiołek Szypotu Kameralnego, w pow. radowieckim, nad górnym biegem Mołdawy, przy ujściu Łukawy północnej do M. , w okolicy górskiej. Od płn. wsch. wznosi się Hrebeń Mołdawski ze szczytem Spensową, 1298 m. wysokim, od wsch. szczyt Poreika, 1425 m. wys. , a od płd. zach. Styrbul, 1479 m. npm. Br. G. Mołdawa, rzeka bukowińska, ma źródło na płn. od Mołdawy, przys. Szypotu Kameralnego, w pow. radowieckim, pod Hrebenem Izworem 1348 m. . Niektórzy podają, jakoby M. powstała ze zlewu potoków Łukawy i Smidestie; tymczasem Łukawa ob. jest pierwszym dopływem Mołdawy na górnym jej biegu, Smidestie zaś, al. Hroby, przytokiem Łukawy. Od źródeł swoich płynie na płd. doliną górską, wśród obszernych łąk, mija Briazę; od Fundula mołdawskiego wykręca się na wsch. krętym łukiem; zrasza obszar Pożoryty i Kimpolungu mołdawskiego. Tutaj, od ujścia potoku Szandru, wygina się na płn. , opływa Eisenau, przys. Warny i sarnę Warnę, gdzie z lew. brz. zabiera potężny dopływ Mołdawicę. Odtąd w kierunku wsch. płynie po pod Frasyn, Bukszoję, a dosięgłszy Górę Humorę, zwraca się na płd. wsch. i płd. Kornolunczem występuje z granic Bukowiny i przechodzi do Multan, gdzie w kierunku płd, płynąc, poniżej Romanu uchodzi do Seretu z praw. brz. Długość biegu w obrębie Bukowiny 96, a na Multanach 93, razem 189 kil. Według W. Pola długość M. wynosi 23 mil czyli 173 kil. Dolina M. jest szeroka i podłużna aż do wsi Pożoryty. Między Kimpolungiem a wsią Warną ciągnie się ona wyłomem, który leży przy Eisenau; pod Górą Humorą wypływa z gór, okrąża stopy podgórza karpackiego bukowińskiego i przechodzi w końcu na stepy mołdawskie. Spad wód jej podają następujące liczby 1250 m. źródło, 873 m. powyżej Briazy, 731 m. Fundul mołdawski, 647 m. Kimpolung mołdawski, 590 m. ujście Kalderusa powyżej Eisenau, 542 m. ujście Mołdawicy, 514 m. ujście pot. Suchej, 474 m. pod Górą Humorą, 394 m. granica bukowińska, 250 m. ujście. M. poczyna być spławną od przys. Mołdawy, żeglowną zaś mogłaby być dla małych statków począwszy od wystąpienia z granic bukowińskich. Do M. wpadają od praw. brz. Łukawy dwie, Tatarka, Tatarkuca, Fagetel, Botuszel, Putna, Izwor. Praska, Kaselor, Szandru, Kalderus, Salatruk. Sucha, Buskoja, Woroniec, Izwor Biały, Larga, Isaki, Balkoja, Walesaka, na Multanach zaś Sucha, Ryska, Bogało i Topolica. Lewe dopływy są Briaza, Niagra, Liefile, Morosan, Tymon, Kailor, Sadowa, Izwor Mora, Korletan, Deja, Lele, Hurdys, Mikleusa, Mołdawica, Dobra, Bielcak, Tocila, Cetaceli, Humorą, Bukowce, Stojaniassa, Korlata i Somusz. Wody gościnne bywają na M. o ś. Janie, o ś. Jakóbie i ś. Michale, w czasie słotnej jesieni. Spław idzie dziennie przy dogodnej porze 42 50 kil. Średni stan wód sprzyjałby najwięcej spławowi, ale dla miejscowych zawad spław idzie tylko na wielkiej wodzie. Spław składa się z 6, 8 10 sztuk okrągłego drzewa, a ten ładuje się budulcem różnego rodzaju i unosi ładunek 16, 20 25 centnarów. W górnym biegu przeszkadzają spławowi jazy rybackie, w średnim zaś biegu i poniżej zbyteczna szerokość łożyska, w którem rzeka często dzieli się na liczne ramiona martwe. Mieszkańcy doliny nadmołdawskiej trudnią się Mołdaczany Mołczyńce Mołczany Mołczadź Mołdawa Mołdawski Fundul na górnej przestrzeni spławem i chowem bydła, poniżej rolą i chowem wołów. Br. G. Mołdawanka, ob. Mołdawianka. Mołdawia, ob. Multany. Mołdawianka al. Mołdawanka, wś nad rz. Sinicą, pow. bałcki, gm. Daniłowa Bałka, par. Hołowaniewskie; 80 osad, 506 mk. , 1179 dz. ziemi włośc, 1763 dz. ziemi dwors. Własność dawniej Potockich, dziś udiełów. Dr. M. Mołdawica, rzeka bukowińska, nastaje na płn. zach. obszarze wsi Mołdawicy Ruskiej, w pow. kimpoluńskim, na tak zwanej Czarnej Kiczerze, z połączenia się dwóch potoków gór skich Turkuleca i Czerneńkiego, spływających z płn. wsch. stoków góry Feredeu 1460 m. i płynących głębokimi jarami górskimi na płn. wschód, prawie równolegle. Powstały na Czarnej Kicerze potok przyjmuje nazwę Ardżeba i płynie ku płn. wschodowi wśród la sów Mołdawicy Ruskiej, doliną górską, nad którą od płd. prawy brzeg rozpościera się dział górski Obczyna Kurmatura 1023 m. , a od płn. lewy brz. pasmo Jelemska 1088 m. . Przyjąwszy od lew. brz. Rososzę Małą, zwra ca się na wsch, , płynąc doliną, wśród której legły chaty wsi Ardżela, aż po ujście potoku Raszki. Od tego miejsca wygina się na płd. , przez obszar Mołdawicy Ruskiej, od której bierze nazwę swą, doliną rozleglejszą; nastę pnie w kierunku płd. wsch. mija Watrę Mołdawicę, Framozę i Warnę, gdzie zlewa swe wody do Mołdawy z lew. brz. Liczne potoki, mniejsze i większe, zasilają ją obustronnie. Z praw. brzegu uchodzą do M. Longulec, Demakusza, Walkan, Boul, Wasyli, Deja z Dejicą, Puska i Flory. Z lew. brzegu zaś zabiera Rososzę Małą, Dubul, Raszkę, Koryszoty, Tymotej, Putnę, Czumornę, Lupoję, Dragozę, Frumozę, Bradze i Fundoj. Długość biegu od Czarnej Kiczery wynosi 40 kil. Spadek wód M. wskazują liczby 810 m. połączenie się źró dlanych potoków; 732 m. ujście Raszki; 656 m. ujście Putny; 570 m. ujście Dei; 543 m. pod mostem w Warnie; 542 m. ujście. Br. G. Mołdawica Ruska al. Mołdowica Ruska, Ruska Mołodowycia, Russmoldawitza, wś w pow. kimpoluńskim, nad Mołdawica. Obszar tej wsi graniczy od płn. z obszarem gm. Ardżela i Putny, od wsch, z obszarem Suczawicy, Czumor ny i Watry Mołdawicy, od płd. z Russ pe Boul, a od zach. z obsz. Briazy. Obszar tej gminy przerzyna rz. Mołdawica, z płn. na płd. płynąca, na połać wschodnią i zachodnią. Zabudowania legły po obu brzegach rzeki i na dolnych jej dopłyrwach, jak Demakuszy i Putny. W zachodniej połaci nastają potoki Turkuleć i Czerneńka, do której uchodzi Surdukowaty pot. , tworzące rz. Mołdawicę, zwaną w górnym biegu Ardżelem. Oprócz tego z pod Paskana wypływa potężny pot. Demakusza, który wzdłuż swego biegu oddziela obszar tej gminy od obszaru Russ pe Boul. Tenże przyj muje z lew. brz. pot. Tomnatyk i Rososz, wytryskujący dwiema strugami z pod Fesedeua. Na zach. granicy wznosi się Weszy wieliki i małyj 1490 m. , Seredna 1385 m. , Feredeu 1460 m. , Redwan 1336 m. ; nad pot. Czernenką; na płd. Paskan 1483 m. . Na dziale między Turkulecem a Rososzem mamy szczyt Turkułowa 1256 m. , między Rososzem a Ar dżelem grzbiet Obczyna Kurmatura 1048 m. i 1038 m. ; między Demakusza a Mołdawicą grzbiet Czokon 860 m. . W wsch. połaci pły ną do Mołdawicy potoki Raszka, Koryszoty i Putna, mające na obszarze tej gminy swe źró dła. Przy ujściu Raszki jest góra Raszkowice 962 m. Wzniesienie granicy płn. czyni 1195 m. npm. Między Koryszotym pot. a Putną wznosi się Tymotej, 1168 m. wys. , z pod któ rego wypływa pot. Tymotej, podążający do M. Na wsch. granicy szczyt Dubrawnik 1140 m. i Manasterz 980 m. Nazwy gromad chat są Na Sugrewach, nad granicą z Ardżelem; na praw. brz. Mołdawicy Błohan, Swatowa duszka i Czokan; nad górną Putną Berluk, Sekries; na lew. brz. M. Raczka, Dołha i Runkul Fromosa; między Putną a wsch. granicą Putna i Dubrawnik. Mk. 1484 r. 1880. Sąd pow. w Kimpolungu. Poczta w Watrze Mołdawicy, W miejscu cerkiew paraf. gr. nieun. Własność funduszu religijnego. Br. G. Motdawica Watra, ob. Watra Moldawica. , Mołdawka, wś nad rz. Mołdawką Dereniuchą, o 5 w. od ujścia jej do Bohu pod Hołoskowem, pow. bałcki, w 6 okr. polic, Bohopol, gm. Lipoweńka, par. kat. Hołowaniewskie; 76 dm. , 562 mk. , 2613 dz. ziemi dwors. orn. i 48 nieuż. , 1350 włośc; cerkiew ś. Mikołaja ma 64 dz. ziemi. Okolica stepowa, gospodarstwo ogranicza się do chowu bydła na wielką skalę. Fabryka cukru, jedna z najdawniejszych w kraju, dziś nieczynna. M. założona w XVII w. przez Mołdawian, nabyta następnie przez Potockich, przeszła później do Ostrowskich, dziś Mikołaja Różyckiego. Mołdawka, rz. , dopływ Bohu, ob. Dereniucha. Mołdawska Banilla, ob. Banilla, W 1881 r. miała 3350 mk. Mołdawski Fundul, ob. Fundul Mołdawia W 1880 r. 1958 mk. Własność funduszu religijnego. Mołdawskie stepy. Tak Skalkowski zowie stepy w okręgu jasskim. Mołdawsko, wś, pow. turczański, 16 kil. na płd. wsch. od Turki, 10 kil. na płd. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Boryni. Na płn. leży Ryków, na wsch. Zawadka, na płd. Zadzielsko, na płd. zach. i zach. Jabłonów. Mołdawsko Mołczany Mołdawskie stepy Mołdawanka Mołdawia Mołdawianka Mołdawica Mołdawica Ruska Mołdawka Mołdawska Banilla Mołocice Mołocina Płn. wsch. narożnik wsi przepływa Zawadka, dopływ Stryja. Wchodzi ona tu z Zawadki i płynie zrazu na płd. zach. , potem na płn. do Rykowa. Od lew. brz. zabiera w obrębie wsi małe strugi. Na wsch. leży las Klewa. Własn. więk. Towarz. dla prod. leśnych w Wiedniu ma roli or. 42, łąk i ogr. 48, past. 47, lasu 74 mr. ; własn. mn. roli or. 193, łąk i ogr. 95, past. 103 mr. W r. 1880 było 148 mk. w gm. obrz. gr. kat. , należących do górskiego rodu Bojków. Parafia rz. kat. w Turce, gr. kat. w Bachnowatem. We wsi jest cerkiew. Dawniej należała ta wieś do dóbr koronnych, do do krainy unickiej, ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W sumaryuszu dokumentów rkp. Ossol. 2837, str. 57 i 58 czytamy. A. 1566 fer. secunda post festum Scti Jacobi Apost. Samboriae. Facultas Magnif. Starzechowski providis Kosthoni et Olexae Kraśnickim locandi villam in rivulo Mołdawski ac in ejus promontoriis, qui rivulus complectitur in se alium rivulum, dictum Krzciwiny, videlicet a Villa Zawadka powierzch góry Kliwa, et Villa nobilium Komarniki, powierzch pola dicti Zworcze, a villis vero regalibus Wysockie et Jabłonowa, powierzch Pohrobiszcza Przysłupem i po Zarubankę, eodem nomine appellandam. In qua ad scultetiam 2 lanei, et tertius pro poponatu, cum molendino, torquatili, in loco, al. na ujściu, ubi prefatus rivulus intrat, in rivulum Olniczek, ad quod molendinum obszar annectitur, cum taberna hortulanis, de dationibus tertia parte, tortis, stremnis, incorporantur. Ratione quorum scultetus ad onera consueta compellitur. Cujus per Sigismundum Augustum subsecuta confirmatio Knyszyni die 5 martii A. 1568. A. 1578 die 20 Junii. Leopoli. Consensus Stephani regis super cessionem advocatiae in villa Mołdawskie, cum omnibus attinentiis secundum tenorem litterarum originalium, per Fedkonem TerleckiAdvocatum patrem in personam Jaczkonis Terleckifilii cum conservatione Jaczkonis, circa possesionem advitalem, ejusdem advocatiae factus. W lustracyi ekonomii Samborskiej z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 158 i nn. czytamy Wś M. ma łanów 2 1 2 Z tej wsi nie oddają takiej powinności jako z innych, ale tylko ogółem płacą dwiema ratami czynsz, to jest na ś. Marcin zł. 25 i na ś. Wojciech zł. 25. Z popostwa dają zł. 2 gr. 5. Innych tedy ta wieś żadnych powinności nie odprawuje ani do nich ma być pociągana. Inwentarz ekon. samb. z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 183 podaje następujące szczegóły Wś M. osiadła na łanach 2 1 2 videlicet siany łan 1, koszony 1 1 4, pustego 1 4. Z osobna wójtowskich 2, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in 8. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 51 zł. 11 gr. Wójtostwa w tej wsi posesorami IchMość Państwo Jan Wysoczański i Maryanna z Komarnickich, małżonkowie, vigore którego hibernę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi płacić powinni. Chaszcze pod tą wsią różne drobne znajdują się. Poddani tej wsi różne swoje krzywdy przedkładali 1 Iż im pół łanu pola Smolejowskie nazwanego do wsi Rykowa odebrano; 2 że do wsi Zawadki odjęto łąki z lasem Soliszcze nazwane; 3 iż gromada Zadzielska i Ichmość Wójtowie tameczni znaczną część gruntu przywłaszczyli sobie na miejscach Kliwa i Dział zwanych; iż gromada Jabłońska wraz z posesorem wójtowstwa grunta odrywają i lasy dezolują; iż Jm. pan posesor wójtostwa Jabłonowa szkodę czyni, zboża zabiera; 6 iż JmP. Domozyński, paroch tutejszy, gruntu Swedoru nazwanego używa, a podatku żadnego nie daje; 7 iż JmP. wójt tej wsi Mołdawska do niezwyczajnych nad inwentarz pociąga robocizn. Lu. Dz. Mołdymany, wś, pow. święciański, w 3im okr. polic, gm. i okr. wiejski Melegiany, o 4 w. od gminy a 23 od Święcian, 11 dm. , 79 mk. , w tej liczbie 60 kat. , 19 starow. 30 dusz rew. ; należy do dóbr RekiecieBielikowiczów. Mołmotki al. Mołomotki, wś i dobra, pow. sokołowski, gm. Repki, par. Wyrozęby, odl. od Siedlec 28 w. , od Sokołowa 12 w. , od rz. Bugu 7 w. Dobra M. z przyległ. we wsi Gałki Ruskie i Kanibród mają rozl. mr. 929 gr. or. i ogr. mr. 545, łąk mr. 46, past. mr. 27, lasu mr. 263, nieuż. i place mr. 47; bud. mur. 4, z drz. 17; płodozmian 8polowy; młyn wodny i staw na rzece bez nazwiska. Wś. M. os. 13, z gr. mr. 11; wś Gałki Ruskie os. 25, z gr. mr. 247; os. Konibród gr. mr. 40. Dobra M. , w skład których wchodziły jeszcze Gałki Ruskie i Kanibród, należały do Anieli z Zaborowskich Pociejowej, wdowy po Ludwiku Pocieju, strażniku w. ks. litew. , od której w r. 1753 nabył je Aleksander Chądzyński za sumę 70, 000 złp. ; następnie w początkach tego wieku drogą sukcesyi przeszły na własność Kobylińskich, a w r. 1873 Bogusławskich. Od r. 1874 stanowią własność Karoliny Korycińskiej. M. mają 12 dm. i do 200 mk. L. Cz. Molocha, rzka, ob. Mołoczna. Molochów, była. osada z gorzelnią koło Kotowa, pow, brzeżański. Mołochwa, rz. , dopływ rz. Wiechry z prawej strony, w pow. kraśnieńskim gub. smoleńskiej. Mołocice, mylnie podane w t. T, str. 732, zamiast Małocice. Mołocina, tak pod art. Denhofówka, mylnie nazwano rzkę Mołczną ob. . Mołoczański liman, ob. Mołoczna. Mołdawanka Mołoczański liman Mołdymany Mołmotki Mołochwa Mołodecka Mołoczki, wś w płd. stronie pow. rzeczyckiego, w okr. polic. brahińskim, gm. sawicka, o 4 w. od Prypeci z lew. strony, przy drogach ze wsi Mosany, Borszczówki i Ułasy do Orewicz, na płn. zach. od m. Czarnobyla, ma 22 osad, cerkiew; miejscowość nizinna, obfita w łąki błotne. Niegdyś własność kijowskiego monasteru michajłowskiego, następnie owruckiego zaruczajskiego, potem dominikanów kimbarowskich. Ob. Arch. J. Z. B. , cz. I, t. 4, 79, 107, 108; cz. III, t. 2, 609; cz. III, t. 3, 512; cz. VI, t. 1, dodatki 232. Mołoczki, wś i dobra nad Teterowem, pow. żytomierski, w 4 okr. polic, gm. i par. kat. Krasnopol, na płd. od Troszczy, o kilka w. od Krasnopola; cerkiew, kapl. kat. , fundowana przez Giżyckiego, początkowo drewniana, póź niej murowana, piękny pałac i ogród, założo ne w latach 1815 20, młyn na Teterowie; w 1867 r. było 52 dm. Należały niegdyś do klucza krasnopolskiego ordynacyi ostrogskiej, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej odstąpio ne w 1753 r. przez Sanguszkę Lubomirskiemu, później własność Bartłomieja Giżyckiego, kasztelana wyszogrodzkiego, po 1863 r. na byte od Giżyckich przez hr. Zamoyską. Do dóbr M. należy kilka folwarków M. , Nosówka, Strumiłówka, Lichosiółka, mających 1200 dusz rewiz. ; wzorowegospodarstwo rol ne. Na drodze pomiędzy Krasnopolem a M. stoczona była d. 27 maja 1831 r. zwycięzka bitwa przez oddział Różyckiego. Opis M, po mieścił J. B. Liwski w Tyg. ilustr. z 1881 r. , 296. J Krz. Mołoczkowice, ob. Mołszkowice. Mołoczna, wś, pow. nowogródzki, w 1 okr. polic. nieświeskim, gm. Wsielub, 6 osad. Mołoczna, zwana też Mołocha al. Minkowica rzka w pow. taraszczańskim, dopływ Rosi z prawej strony, bierze początek na polach wsi Horoszków z kilku potoków, przepływa około wsi Piatyhor, Łobaczów, Hałajki, Czerepina, Tajnicy Denhofówki i pod Zrajkami uchodzi do Rosi. Przyjmuje strumienie pły nące około wsi Nienadycha, Żydowczyka i Krywczunka. J. Krz, Mołoczna al. Mołoczne Wody, rz. w gub. tauryckiej, płynie na granicy pow. melitopolskiego i berdiańskiego; niedochodząc do morza Azowskiego tworzy liman Mołoczańaki, Wspominana przez kronikarzy małoruskich. Mołoczne, wzgórze w gub. kijowskiej, z którego rz. Mołoczna bierze początek, w zachodniej sronie pow. taraszczańskiego. Mołoczne Wody, ob. Mołoczna. Mołoczno 1. folw. nad bezim. dopływem rz. Wyzenki, pow. słucki, w 1 okr. polic. starobińskim, pomiędzy wsią Mozolc i mkiem Wyzna; miejscowość równa, dość leśna, łąki obfite. 2. M. , folw. , tamże, dziedzictwo miej scowej rodziny Podczekajewych, wraz z fol warkiem MiłaRoskosz 65 włók obszaru; gle ba dobra, łąki obfite. A. Jel. Mołoczno, jezioro w dobrach Biała, pow. lepelski. Mołoda al. Mloda, w narz. ludowem Mołodaja, rzka w pow. mozyrskim, właściwie koniec rz. Mogilny ob. , wpada do Uborcia, dopływu Prypeci, z prawej strony. Przyjmuje rzki Wilczyrów, Bronkę i Krymkę. A. Jel, Mołoda, struga w gub. witebskiej, prawy dopływ Kaspli, dopływu Dźwiny. Mołoda, rz. górska, wypływa w Karpatach wschodnich, z pod samego grzbietu graniczne go, między Galicyą a Węgrami, na płd. obsza rze Lolina, w pow. dolińskim; płynie parowem leśnym na wschód, a zabrawszy od praw. brzegu leśny potok bezimienny, zwraca się na płn. wsch. i przybiera nazwę Poharecka rze ka, a poniżej, od ujścia Heczy, nazwę Piskawy; nazwa Mołody ustala się od ujścia Hanińca ob. . Rzeka ta górska podąża dziką, górską doliną na płn. wsch. Od płn. legły nad nią działy górskie Hyczowa 1259 m. , Mszana 1724 m. , Mołoda 1192 m. i Jajce 1600 m. ; od płd, zaś dział Haniniec 1196 m. , Parenki 1737 m. , Muńczuł 1470 m. , Grofa 1752 m. , wreszcie odnogi Kaniusia. Po płn. stronie na wschód od Mszany aż po Łomnicę rozległy się płd. odnogi Gorganu ilemskiego. Od ujścia Mszany płynie M. do liną szerszą i pod Osmołodą wpada do Łomni cy z lew. brzegu. Długość biegu wynosi 20 kil. Z praw. brz. przyjmuje Ruską, Haniniec i Kotelec, z lew. brz. Heczę i Mszanę. Przedstawia krainę pstrąga. Źródła leżą na wys. 1050 m. ; ujście Heczy 951 m. ; ujście Mszany 787 m. ; ujście 717 m. npm. Br. G. Mołodawa, ob. Młodawa. Mołodawa, wś nad Dniestrem, pow. chocimski, par. kat. Chocim; ma 151 dm. w 1868 r. , 1080 dz. ziemi włośc. a 1251 dz. dwors. razem z nieużytkami; cerkiew drewniana, 16 młynków, przeprawa promem przez Dniestr. Należała kolejno do Tabanowa, Kornesztanów, Dragoszewskich, Rossatów, od tych, dro gą wiana, przeszła w dom Maurocordatów, a od tych, również jako wiano, do Succów, od których w 1843 r. nabyta przez Juliana Dzi kowskiego; dziś Władysławskich. X M. O. Mołodców, ob. Modelów. Mołode, wś, pow. borysowski, w okr. polic. łohojskim, przy drodze z Łohojca do Haniewicz, 16 osad włócznych, miejscowość górzy sta i lesista. A. Jel. Mołodecka, wś nad rz. Uziną, pow. Wasilkowski, paraf. prawosł. Sucholasy o 5 w. , 318 mk. ; w 1740 r. było tu 28 chat. Należy Mołoda Mołode Mołodców Mołodawa Mołdyniany Mołoczki Mołoczkowic Mołoczna Mołoczne Mołoczne Wody Mołoczno Mołodeczno Mołoczki Mołodecka Mołodeckie do dóbr Białocerkiewszczyzna hr. Branickich. Mołodecka, rz. w pow. kaniowskim, uchodzi do rz. Łehlicza przed wsią Demońszczyzną. Mołodeckie, sioło rząd. nad bezim. dopły wem rz. Babanki, pow. humański, o 3 w. od st. Babanów, 1589 mk. obojga płci; cerkiew drewniana pod wez. ś. Mikołaja, wzniesiona w 1799 r. , ma 36 dz. ziemi. J. Krz. Mołodeczno Echard w Dyko. zowie Mołodzieczno, mko i dobra nad rz. Uszą, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski M. , przy b. drodze poczt. z Wilna do Mińska, oraz w pobliżu o 1 1 2 w. od linii dr. żel. lipaworomeńskiej, o 110 w. od Wilna a 20 w. na płd. od Wilejki. Nędznie zabudowane, ma 1332 mk. 629 meż. i 703 kob. , po większej części żydów. Dwie cerkwie paraf. , drewniana, pod wez. N. M. P. , przerobiona w 1865 r. z kościoła kat. , i dawna unicka, pod wez. ś. Koźmy i Damiana na cmentarzu grzebalnym; dom modlitwy żydowski; szkoła ludowa, seminaryum nauczycieli wiejskich, zarząd Igo okr. polic. stanu, sądu pokoju oraz komisarza do spraw włościańskich mirowego pośrednika. Dalej znajduje się w M. piękny i rozległy pałac, poprzednio zamek obronny, wzniesiony przez ks. Zbaraskich, a przerobiony na pałac przez późniejszych dziedziców Ogińskich, którzy wznieśli tu w 1758 r. kościół paraf. drewniany, oddany w 1762 r. trynitarzom, osadzonym w murowanym klasztorze przez Tadeusza i Annę z Radziwiłłów Ogińskich, kasztelanów trockich. Zakonnicy ci posiadali dość liczną bibliotekę. Od 1809 r. istniała tu 5kl. szkoła z zakresem gimnazyalnym, zostająca pod wiedzą uniwersytetu wileńskiego, w której, pomiędzy innymi, kształcili się początkowo Aleksander Tyszyński, krytyk i profesor szkoły głównej warszawskiej, oraz Antoni Muchliński, oryentalista, profesor i dziekan uniwersytetu petersburskiego. Szkoła ta w 1863 r. zamienioną została na seminaryum nauczycieli wiejskich wyznania prawosł. Pierwszą wzmiankę o M. spotykamy pod 1389 r. , w którym d. 16 grudnia Dymitr Korybut, ks. No wogrodu Siewierskiego, wydał tu dokument, zapewniający wierność hołdowniczą Władysławowi Jagielle i królowej Jadwidze D. 6 lipca 1501 r. król Zygmunt nadał dobra M. kn. Michałowi Iwanowieżowi Mścisławskiemu, pod warunkiem dawania koni pod przejazd posłów i gońców. Nadanie to potwierdził król Zygmunt przywilejem z 12 lipca 1511 r. Ten Michał kn. Mścisławski umarł około 1525 r. , pozostawiwszy trzy córki Nastazyą, Teofilę i Agrafienę. Pod d. 4 maja 1558 r. Bazyli Wasilij Rahoza wystawił dokument sprzedaży dworca mołodeczniańskiego, nazwanego uroczyszczem Żelazkowszczyzną, który nabył od ks. Zbaraskiego, wojew. witebskiego, dany kn. Bohdanie Mścisławskiej. D. 1 maja 1561 r. Andrzejewa Michajłowieżowa Sanguszkowa Koszyrska, starościna łucka, zapisuje kniahini Bohdanie Michajłównie Mścisławskiej czwartą część M. , którą z podziału od sióstr swych dostała, z dworcem od Wasila Rahozy kupionym. W 1567 r. cała M. przeszła na własność kn. Nastazyi Stefanowej Zbaraskiej, wojewodziny trockiej, która zapisała ją swemu mężowi. W 1617 r. całe M. znajduje się w posiadaniu Lwa Sapiehy, kanclerza lit. , którzy 20 sierpnia 1631 r. sprzedał ją Stanisławowi Szemiottowi, podkomorzemu żmujdzkiemu. Testamentem Szemiott zapisał M. z folwarkami Rajewszczyzną. Mysotą, Dyrmowieżami, oraz majątek Sieliszcze z folw. Lewkową synowcom swoim a synom Wacława Szemiotta, zostawiając bratu tylko dożywocie, pod warunkiem, że jeśliby część tych dóbr miał komukolwiek zbyć, albo też długami ciężkiemi obciążyć, wtedy nie tylko sam ale i potomstwo jego od posiadania ich mają odpaść a majętność ma przejść na własność Paców. D. 23 kwietnia 1626 r. Wacław Szemiott zapisuje majętność Pisarzewszczyznę i Dyrmowicze synowi swemu Stanisławowi. Pomimo zastrzeżenia testamentu Stanisława Szemiotta, małżonkowie Wacław Janowicz i Katarzyna z Karpiów Szemiottowie d. 16 stycznia 1628 r. sprzedają M. z folw. Więzowiec, Mysota al. Dyrmowicze, Pisarzewszczyzna i Rajewszczyzna Aleksandrowi Gosiewskiemu, wojew. smoleńskiemu, za 87, 825 złp. , z ewikcyą na dobrach Wierpianach i Graciżach, w ks. żmujdzkiem leżących. Wynikła z tego powodu później sprawa sądowa. I tak pod d. 18 listop. 1652 r. znajdujemy pozew w sprawie Mikołaja, Kazimierza, Joanny i Stanisława Szemiottów ze Słuszką i Przyj emskim i małżonkami ich z domu Gosiewskiemi, oraz z Kotłem, natenczas posesorem M, o niesłuszne nabycie tych dóbr prawem wieczystem, pomimo testamentu Wacława Szemiotta. D. 18 września 1711 r. biskup Bogusław Gosiewski sprzedaje M. Ogińskiemu. W 1723 r. dziedzicem M. , Hanuty, Bienicy, Lewkowa i Sieliszcza był Michał Kociełł, podskarbi lit. W 1736 r. Kazimierz Kociełł, ssta markowski, dziedzic M. i Hanuty, zeznał testament, z którego widać, że córka jego Rozalia była za Kazimierzem Ogińskim, sstą babinowickim. W d. 13 maja 1738 r. Kazimierz i Rozalia z Kociełłów Ogińscy zapisują M. z folw. Więzowiec, Rajewszczyzna i Mysotą Tadeuszowi Ogińskiemu, pisarzowi lit. Pod d. 14 czerwca 1740 r. Pac, kasztelan połocki, posiadający połowę M. , ustąpił ją Marcyanowi Ogińskiemu, wojew. witebskiemu. August III d. 14 listop. 1740 r. dał Tadeuszowi Ogińskiemu, kasztel. trockiemu, przywilej Mołodiw Mołodkowicze Mołodów Mołodecka na dwa targi tygodniowe w niedzielę i piątek oraz dwa jarmarki na ś. Mikołaja w ma ju i na Pokrowę w październiku. W d. 19 stycznia 1744 r. Marcyan Ogiński, wojew. witebski, ojciec Tadeusza, ustępuje połowę M. Rafałowi i Teresie z Ogińskich Oskierkom, dzieciom. Oskierkowie ci odebrawszy w 1745 r. swą należność, ustąpili M. Tadeuszowi Ogiń skiemu, kasztel. trockiemu. Biskup wileński Zienkowicz pod d. 3 grudnia 1747 r. dał po zwolenie na wystawienie w M. szkoły żydow skiej i na prawo chowania umarłych. W 1783 r. M. przechodzi na syna TadeuszaFranci szka Ksawerego, kuchmistrza lit. , po śmierci zaś tegoż w 1819 r. przechodzi sukcesyą na jego synowca Michała Ogińskiego, podskar biego lit. i senatora państwa rossyjskiego. W 1832 r. M. podpadło exdywizyi za długi i rozdzielone zostało na wiele części. Dziś po siadają tu części hr. Jan Tyszkiewicz, Adam Łopaciński, sukcesor Tomasza, Juszyński, Mo rawski, Bolesław Łopaciński, Modzelewski, Raczkowski, Burzymowski, Berkman, Alina Niezabytowska, sukcesorka Antoniego Łopa cińskiego. Pod względem historycznym M. pamiętne jest pobytem Napoleona w 1812 r. , który wracając z pod Moskwy zatrzymał się tu, przenocował i porzucił resztki wielkiej ar mii. Stacya dr, żel. lipaworomeńskiej M, na przestrzeni MińskWilno, pomiędzy Uszą o 16 w. a Zalesiem o 22 w. , odległą jest o 72 w. od Mińska a 101 od Wilejki. Dekanat prawo sławny błahoczynie mołodeczniański obej muje 17 parafij M. , Marków, Lebiedziew, Łotygołę, Jarszewicze, Chożów, Nosiłów, Wiazyń, Radoszków, Ilię, Chołchło, St. Krasno sielc, Horodek, Rogów, Biesiadę, Chotenczyńce, razem 40, 805 wiernych. Cerkwi paraf. znajduje się 17, fil. 12, kaplic cmentarnych 25 i kaplic innych 4. Mołodeczno gmina skła da się z 5 okręgów wiejskich M. , Wielkie Sio ło, Rajewszczyzna, Mojsicze i Choźewo, i li czy 103 wsi, 464 dm. i 4060 włościan płci ob. W skład okręgu wiejskiego M. , oprócz mka M. , wchodzą wsie Buchowszczyzna i Sznury oraz zaścianki Ciwidówka, Buszewica i Mościszcze. J, Krz. i A. K. Ł. Mołodelczyn al. Mołodzielczyce, wś rząd. , pow. piński, w 3 okr. polic, gm. Lemiszewi cze, 148 mk. Za czasów rzplitej królewszczyzna w wojew. brzeskiem, w pow. pińskim, w 1717 r. razem z Morozowiczami płaciła hy berny, czopowego i podymnego 260 złp. Vol. Leg. VI, str. 191, wyd. Ohr. . W 1775 r. wraz ze sstwem krasnosielskiem, w skład któ rego wchodziła, została oddana Adamowi Skirmuntowi, posłowi pińskiemu Vol. Leg. VIII, str. 418, wyd. Ohr. . A. Jel. Mołodia al. Molodia, wś, pow. czerniawiecki, 12 kil. na płd. wsch. od Czerniowiec, graniczy od płn. z Ostrycą, od wsch. z Mamornicą Łukawicą, Kotulom bańskim, wreszcie z Nowosielicą w Multanach. Od płd. przytyka do obszaru Preworok i Tereszen, od zach. legły wsie Czahor, Korowia, Wołoka i Mihuozeny. M. leży na płn. wsch. od traktu czerniowieckiego, na wyżynie nad praw. brzegiem potoku Dereluj, tworzącego zach. granicę M. , wcho dzącego dwukrotnie na obszar M. , a uchodzą cego w Ostrycy do Prutu od praw. brz. Przez wieś płynie potok bezim. z płd. ku płn. i zle wający się do Dereluja. Po płn. stronie wsi rozpościera się polne wzgórze Caryna stara 237 m. , na płd. zaś dział bański 331 m. . W płd. stronie obszaru, wytryska potok Nie wolnica, z lasu Trzy potoki zwanego. Płynie w kierunku płn. , raz po wsch. , raz po zach, stronie gościńca czerniowieckiego, i na zach. wsi wpada do Dereluja. Zabiera on wody z zach. obszaru tejże gminy, między nimi pot. Rakowiec. Płn. część wsi, nad granicą z Ostrycą, zwie się Okopy, nad ujściem Nie wolnicy chaty i młyny, Niewolnicą zwane; w płd. części obszaru, przy gościńcu legł przysiołek Franztal leśniczówka i karczma, a między gościńcem i zach. granicą zabudowa nia i młyny Dereluj, nad potok. t, n. W 1880 r. 4192 mk. Należy do sądu pow. w Czer nicwcach. Poczta w miejscu. Własaość fun duszu religijnego. Br. G. Mołodiatycze, ob, Mołodziatycze. Mołodiatyn, pow. kołomyjski, wś górska nad pot. Demienówką. Potok ten przepływa z zach. ku wsch. zabierając mnóstwo drobniejszych potoków, i w odl. 3, 7 kil. na wsch. łączy się w Peczyniżynie z pot. Słobódką, przepływającym sławną ze swych kopalni nafty i wosku ziemnego Słobodę Rungórską. M. graniczy od wsch. z Peczyniżynem, na płd. z Markówką, na zach. z Czarnym Potokiem i Łanczynem, na płn. z Sadzawką. Obszar dwor. gr. or. 11, łąk i ogr. 32, past. 76, lasu 2675 mr. ; włośc. gr. or. 288, łąk i ogr. 1319, past. 132, lasu 39 mr. Ludność rz. kat. 14, par. Kołomyja, gr. kat. 1080, par. w miejscu. Cerkiew pod wez. N. P. Maryi, filia Markówka 409 dusz, razem 1489 gr. kat. Dek. pistyński, dyec. lwow. Sąd pow. i urząd poczt. Peczyniżyn, szkoła fil. o 1 naucz, , kasa pożyczk. 383 złr. w. a. ; należy do dóbr rząd. Istniały dawniej dwie warzelnie soli, pierwsza zamkniętą została w 1787 r. , druga w 1820 r. Mołodiw rus. , ob. Młodów. Mołodkowce, ob. Mołtkowce. Mołodkowicze, ob. Mołotkowicze. Mołodów, wś, pow. kobryński, przy drodze z Motola do Pińska, własność Skirmuntów. Wykup za ziemię włośc. wynosił 30, 868 rs. 89 kop. Założona w 1830 r. cukrownia spłonęła w 1835 r. W M. urodził się Aleksan Mołodelczyn Mołodia al Mołodiatycz Mołodiatyn Mołodkowce Mołodowa Mołodowce Mołodowo Mołodowycia Mołodowycz Mołodusza Mołodutyń Mołodycz Mołodyja Mołodyczyce Mołodyłów Mołodyńcze Mołodyniec Mołodziatycze Mołodziejewo Mołodelczyn der Skirmunt, twórca przemysłu fabrycznego w Pińszczyźnie. J. Krz. Mołodowa, ob, Młodawa. Mołodowce al. Młodowce, rus. Młodiwci, częsć Brusna Nowego, pow. cieszanowski. Mołodowo, wś i folw. nad bezim. dopł. Newdy, pow. nowogródzki, przy drodze zewsi Rudniki do Łohotek; wś ma 20 osad pełnonadziałowych, folwark, dziedzictwo Jodków, ma 19 1 2 włók, dochód z młyna i propinacyi; miejscowość dość leśna, gleba urodzajna. A. Jel. Mołodowycia Ruska, ob. Mołdawica Ruska. Mołodowyczi rus. , ob. Młodowice. Mołodusza, wś, pow. rzeczycoki, własn. Hektora Przybory, 4785 dz. ziemi dwors. Mołodutyń, wś, pow. chełmski, gm. Żmudź, par. Kumów, odl. 10 w. od Chełma. Ma pokłady kamienia wapiennego. W 1827 r. wś rząd. , 29 dm. , 146 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 656 gr. or i ogr. mr. 328, łąk mr. 92, lasu mr. 112, nieuż. i place mr. 24; bud. mur. 2, z drz. 6. Wś M. os. 38, z gr. mr. 619. Mołodycz, wieś, pow. jarosławski, leży w piaszczystej i lesistej równinie, 210 npm. , nad małym dopływem Lubaczówki. Przez wieś, otoczoną od zach. dużym borem, zwanym Kołówką a od wsch. takimże borom zwanym Wbaczyńskim, prowadzą dwie drogi jedna z płn. na płd. ze Starego Dzikowa do Zaradawy, druga przez lasy z Sieniawy 18 kil. do Oleszyc. Wś ma cerkiew par. gr. kat. i należy do par. rz. kat. w Rudawie. Jest tu szkoła począt. Z 1339 mk. jest 513 rz. kat. a 1127 gr. kat. Obszar więk. pos. ks. Jerzego Czartoryskiego, ma 365 roli, 81 łąk, 30 pastw. i 4058 mr. lasu; pos. mn. 1421 roli, 704 łąk, 382 past; i 29 mr. lasu. Dawniej wyrabiano w tych lasach smołę. Jest tutaj szkoła ludowa i kasa pożycz. gminna z kapit. 624 zł. w. a. Cerkiew par. drewn. , zbudowana 1716. Do par. dyec. przemyskiej, dek. jarosławskiego należą przysiołki Piskorze, Starzyna, Warcaby, Kaczmarze, Puczyna, Zastawne, Ihnasze, Piły, Topskie, Kopań, Maczugi, Leśnictwo i Zarodowe, z ogólną liczbą 1899 gr. kat. Uposażenie parocha składa się z 50 mr. roli, U mr. lasu, dodatku 12 sągów drzewa w połowie sosnowego a w połowic dębowego i 208 zł. w. a. dodatku do kongruy. Ta wś graniczy na wsch. z Buczyną i częścią Zaradawy, na płd. także z częścią Zaradawy, na zach. z częścią tej samej wsi a na płn. z lasami i Milkowem. Mm. Mołodyja, ob. Mołodia, Mołodyczyce, ob. Mołodzilczyce. Mołodyłów, ob. Modelów. Mołodyłów, wś, pow. nadworniański, leży śród lasów, o 7. 5 kil na płd, od Ottynil, graniczy na wsch. ze Skopówką i Słobódką leśną, na płd. z Siedliskami, na zach. z Bednarówką, aa płn. z Strupkowem. Obszar dwor. gr. or173, łąk 254, lasu 565 mr. ; włośc. gr. or. 337, łąk 340 mr. Ludn. rz. kat. 2, par. Ottynia, gr. kat. 280 dusz, par. Hołosków; sąd pow. Delatyn, urz. poczt. , tel. i st. kol. żel. lwow. czerniow. w Ottynii. Właśc. większej posia dłości Franciszek Kuntz. B. R. Mołodyńcze, wś, pow. bobrecki, 38 kil. na płd. od Bóbrki, 10 kil. na płd. od sądu pow. w Chodorowie, 4 kil. na płd. wsch. od urz. poczt. i st. kol. w Bartnikach naddniestrzańskich. Na płn. wsch. leżą Podliski, na wsch. Czeremchów, na płd. wsch. Wiszniów, na płd. Żurów obie w pow. rohatyńskim, na płd. zach. Holeszów w pow. żydaczowskim. Wo dy płyną do Dniestru za pośrednictwem małych strug, przepływających płd. , bagnistą część obszaru średnio 248 m. npm. wzniesio ną od wsch. na zach. Płn. część obszaru wznosi się do 310 m. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru, w stronie płn. gorzel nia i folw. środkiem wsi idzie dr. żel. lwow. czerniowiecka z Bortnik od płn. zach. na płd. wsch. Własn. więk. ma roli or. 172, łąk i ogr. 119, past. 164. lasu 609 mr. ; wł. mn. roli or. 593, łąk i ogr. 287, past. 105, lasu 1 mr. Lasowe łąki tutejsze mają pokłady torfu. W r. 1880 było 545 mk. w gm. , 71 na obsz. dwor. między nimi 41 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Chodorowie, gr. kat. kapelania w miej scu, dek. Chodorowski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew. Lu. Dz. Mołodyniec, ob. Msznka. Mołodziatycze al. Mołodzatycze, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. Mołodziatycze, par. Trzeszczany. Posiada cerkiew paraf. , urząd gminny, gorzelnią produkującą za 35, 000 rs. rocznie. W 1827 r. 80 dm. , 401 mk. Cerkiew tutejsza, dawniej unicka, niewiadomej erekcyi; obecna z 1765 r. Dobra M. składają się z folw. M. , Ostrówek, Haczyska, Maczuły i Józefin; wsi M. , Korytyny i Majdan Wielki. W 1866 r. rozl. wynosiła mr. 3176 gr. or. i ogr. mr. 1818, łąk mr. 325, lasu mr. 975, zarośli mr. 36, nieuż. i place mr. 22. Wś M. os. 79, z gr. mr. 688; wś Korytyny os. 12, z gr. mr. 93; wś Majdan Wielki os. 22, z gr. 327. Mołodziatycze gm. należy do sądu gm. okr. II w Grabowcu, st. poczt. Hrubieszów. Ma 16543 mr. obszaru i 4414 mk. , 6 szkół początkowych, gorzelnią, browar, 2 cegielnie, fabrykę narzędzi rolniczych, 4 młyny, 8 kuźni. W skład gm. wchodzą Bogutycze, Brzeście z folw. , Dobromierzyce z folw. , Drogojewka, Gdeszyn z folw. , Haczyska z folw. , Józefin z folw. , Karolin folw. , Korytyna, Majdan, Mołodziatycze z folw. , Ostrówek z folw. , Peresołowice z folw. , Trzeszczany z folw. , Zaborce z folw. , Br. CK Mołodziejewo 1. wś i folw. nad bezim. dopł. Poni, pow. borysowski, gm. witunicka, przy drodze z mczka Szklaniec do wsi Macie jowic; wś ma 16 osad włócznych, grunta lek kie, miejscowość poleska. Folwark, własność Żelazowskich, ma obszaru 555 mr. ; niegdyś było tu 18 włościan poddanych płci męskiej. 2. M. , folw. , pow. ihumeński, w 2 okr. polic. śmiłowickim, pomiędzy wsią Starzynki i folw. Holomberg pod Dakorą; grunta płaskie, uro dzajne. A. Jel. Mołodzielczyce, ob. Mołodelczyn. Mołodzilczyce al. Mołodylczyce, okolica szla checka nad niezmiernemi moczarami kotliny Jasiołdy, pow. piński, w 1 okr. polic. łohiszyńskim; komunikacye przez wody i brody; 30 osad; łąk wielka obfitość, znaczny połów wiunów czyli piskorzy. Al. Jel. Mołodża, wś. pow. czerniowiecki, ob. Mamornica. Mołoga, miasto pow. gub. jarosławskiej, przy ujściu rz. t. n. do Wołgi z lew. brzegu, o 60725 w. od Petersburga a 114 w. od m. guber. , pod 58 13 płn. szer. i 56 07 wsch. szer. ; 4059 mk. w tej liczbie 10 kat. , trudniących się wyrobem słodu tudzież kaszy owsianej i jęczmiennej, 4 cerkwie, szkoła początkowa, st. poczt. i przystań statków parowych, bank miejski. Starożytne, wspominane od 1149 r. , stołeczne udzielnego księstwa na początku XIV w. , warowne w XV, wcielone do ks. moskiewskiego, spadło na osadę. Mołogoski powiat ma na przestrzeni 91, 88 mil kw. al. 4496 w. kw. , 101, 723 mk. , trudniących się rolnictwem. Powierzchnia równa, miejscami falista, obfitość rudy żelaznej, lasy zajmują 27 przestrzeni. Mołohłaczówka, wś, pow. święciański, ob. Deguciszki 5. . Mołohrady, wś, pow. rzeczycki, przy bitym trakcie z Bobrujska do Czernihowa, do 1864 r. st. poczt. , o 18 w. od Rzeczycy. Mołokisz, mylnie Mołokisze 1. Wielkie, wś nad rz. Mołokiszem, pow. bałcki, w 2 okr. polic, gm. M. , par. kat. Rybnica, 87 osad, 611 mk. , ziemi włośc. 1055 dz. , dwors. 1387 dz. Cerkiew pod wez. N. P. Rożańcowej z 37 dz. ziemi. Urząd gminny, do którego należą M. Wielkie i Małe, Gorawa Haraba, Irżew Erżewo, Biełocz, Wadyturkuł, Kastanówka, Krasneńkie, Saraceja i Rybnica, razem 10 starostw wiejskich, 1163 osad, ludn. włośc. 3065 męz. , 3061 kob. ; ziemi włośc. w obrębie gm. 10, 082 dz. , w tej ilości ornej 7, 591 dz. , wypada więc na jednego włościanina 1, 66 dz; oprócz tego w obrębie gm. zamieszkuje innych stanów męz. 410, kob. 383; ziemi należącej do prywatnych właścicieli i rządu 1712 dz. , w tej ilości ornej 8910 dz. W ogóle w obrębie gm. ziemi jest 27, 209 dz. , w tem ornej 16, 501 dz. , ludności 6, 919 dz. Jest tu poczta konna wiejska, odległa od stacyi dr. żel. kijow. odeskiej Krute o 18 w. , od Raszkowa 21 w. Dawniej dziedzictwo Koniecpolskich i Lubomirskich stanowiła część klucza kruciańskiego. W końcu zeszłego stulecia dochód z niej oznaczony na 848 złp. Dziś należy do Kulikowskich. Wś bezleśna. 2. M. Mały, wś nad Suchym Mołokiszem, pow. bałcki, gm. M. Wielki, par. kat. Rybnica, 29 osad, 235 mk. , ziemi włośc. 372 dz. , dwor. 900 dz. ; własność Kulikowskich. Kamień do murowania. Mołokisz al. Okny, Francuzka, rzka w pow. bałckim, bierze początek z bagniska z pod Kuczmańskiego Szlaku, w pobliżu wsi Łopuszni al. Łobuszni, płynie z płn. ku płd. zach. , mija wsie Płot, Słobódkę, Gorawę Harabę i poniżej wsi Mołokisz wpada z lewego brzegu do Dniestru. Przyjmuje od praw. brz. SuchyMołokisz, a od lew. Dolinę Krutą. J. Krz. Mołomolińce, ob. Mormolińce. Mołoskowice, wś w pow. jambuskim, gub. petersburskiej, st. poczt. i st. dr. żel. bałtyckiej, pomiędzy st. Tiesenhausen o 8 w. a Weimaru o 10 w. , o 104 w. od Petersburga a 243 od Rewlu. Mołostówka, wś, pow. czerykowski, gm. Krasnopol, 60 dm. , 381 mk. , z których 5 zajmuje się stolarstwem jako przemysłem domowym. Mołoszki, wś, pow. żytomirski, z pałacem i parkiem hr. Zamoyskiego, Jul. Wiel. Mołoszkowice al. Mołstkowice, Mołczkowice, rus. Mołszkowyczi, z Kleindorfem, wieś, pow. jaworowski, 16 kil. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Jaworowie, 9 kil. na płn. wsch. od st. kol. w Kamienobrodzie. Na zach. leżą Berdychów, Podłuby Wielkie i Mosberg, na płn. Szkło, na wsch. Wola Dobrostańska i Dobrostań, na płd. Leśniowice wszystkie 3 w pow. gródeckim. Wody z całego obszaru wpadają do pot. Szkła, za pośrednictwem Hnojeńca ob. . Do niego podąża jeden znaczniejszy potok, nastający na wsch. granicy wsi, płynący na zach. a zbierający dopływy z przeważnej części obszaru. Płn. część wsi przepływa dopływ Hnojeńca, pot. Ponikło, od wsch. na zach. Zabudowania wiejskie leżą w płd. stronie obszaru 293 m. , na płn. od nich kol. niemiecka Kleindorf Maławieś, dalej na płn. zach. , blisko granicy Mosbergu, osada Fitel, a na płn. granicy grupa domów Chamegi. Jest tu jeszcze prócz tego grupa domów Husaków i folw. Henrykówka. W płn. stronie obszaru wznosi się wzgórze Moloszkowice do 306 m. znak triang. . Płn. wsch. część wsi zajmuje las Buczyna. Wł. więk. ma roli or. 38, łąk i ogr. 47, past. 10, lasu 1527 mr. ; wł. mn. roli or. 1007, łąk i ogr. 206, past. 88, lasu 6 mr. W r. 1880 było 857 mk, w gm. , 12 na obsz. dwor. między nimi 7 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Bruchnalu, gr. kat. w miejscu, dek. sądowowiszeń ski, dyec. przemyska. Do tej parafii należą Mołodowa Mołohłaczówka Mołoga Mołodża Mołodzilczyce Mołodzielczyce Mołoszkowice Mołoszki Mołostówka Mołoskowice Mołomolińce Mołokisz Mołohrady Mołotkowce Mołotków Mołoszów Leśniowice. We wsi jest cerkiew. Za czasów rzpltej należała wś do dóbr koronnych, dzierżawy Tuczapy, w ziemi lwowskiej. W r. 1456 zastawił Kazimierz Jagiellończyk tę wieś wraz z innemi dobrami Piotrowi Szamotulskiemu, kaszt. poznańskiemu, w długu 1300 grzywien zwyklej monety i 1650 zł. węg. , które u niego na zapłatę wojennej wyprawy do Prus był zaciągnął A. G. Z. , II, 151 nn. . W lustracyi z r. 1652 rkp. Ossol. 2834, str. 113 czytamy Zasiadła ta wieś juxta lustrationem anni 1627 na łanach 10, a pobory płacono z łanów 3. Poddanych było napółłankach 20. Teraz po spustoszeniu nieprzyjacielskiem nie znajduje się tylko osiadłych ćwierci 7, na których siedzi poddanych 14, którzy sprzężajem robią, od tych pługów trzy wychodzi, a robić powinni 3 dni w tydzień od poranku z ćwierci. Czynszu z ćwierci po gr. 24 czyni zł. 5 gr. 12. Owsa z ćwierci po półmiarku, przychodzi półmiarków 7 po gr. 15, czyni zł. 5 gr. 12. Owsa z ćwierci po półmiarku, przychodzi półmiarków 7 po gr. 15, czyni zł. 3 gr. 15. Pół kapłona z ćwierci, przychodzi kapłonów 3 1 2 po gr. 6, czyni gr. 21. Kura z ćwierci 1, przychodzi 7 po gr. 3, czyni gr. 21; z dziesięciny pszczelnej przychodzi zł. 10; dani leśnej dostaje się na rok od niektórych zł. 6; gromada za hajduka płaci zł. 4; pop czynszu daje z półłanku zł. 1 gr. 1, do tego za powóz tenże daje zł. 7, Poddani tej wsi prząść powinni z przędzy pańskiej z półłanku łokci 6, a 25 ćwierci łokci 3. Zagrodników bywało 18, ci płacili czynszu po gr. 6, rabiali 2 dni w tydzień. Komornicy bywali przedtem w tej wsi, którzy rabiali dzień pańszczyzny. Teraz zagrodnika i komornika żadnego nie masz. Karczma w tej wsi jest, daje z roli karczmarz czynszu 6 zł. Młyn jest, Mielnik na trzeciej mierze postanowiony, ten należy i z karczmą do arendy generalnej tuczemp skiej. Stawu w tej wsi nie masz. Wybraństwo albo sołtystwo jest w tej wsi na łanie roli. Służbę wojenną odprawować z niego powinno. Summa prowentu z tej wsi, okrom młyna i karczmy, czyni 44 zł. 10 gr. O popostwie w tej wsi czytamy na str. 115 Nabożny Ławryn, pop we wsi krola JMCI Małoczkowicach, pokazał konflrmacyą a Vladislao quarto, rege Poloniae, Leopoli die 12 mensis octobr. A. 1634 listu niegdy JmP. Andrzeja Grabi z Gorki, kasztelana międzyrzeckiego, jaworowskiego etc. ssty, nabożnemu Makarowi, popowi mołoczkowskiemu, ojcu teraźniejszego Ławryna, i temuż Ławrynowi z ćwiercią roli i sianożęcią nadanego, de dat. w zamku koźmińskim 28 maja 1580 r. uczynioną, a potem przez teraźniejszego Króla JMCI Jana Kazimierza Varsaviae die 18 Septem. A. 1654 miłościwie na też popostwo konfirmacyą otrzymaną. Przy którym i my pomienionogo Ławryna i dzieci jego, jako taż konfirmacya opiewa, wcale zachowujemy i powagą naszą lustratorską stwierdzamy. W r. 1702 nadaje August II Teresie z Ossolińskich Druszkiewiczowej dobra Tuczapy, Mołoczkowice i Zbadyn w wojew. ruskiem Arch. Bernard. we Lwowie, O. t. 480, str. 153. W r. 1710 rozszerza August II prawo przysługujące Julianowi Druszkiewiczowi do wsi Tuczapy, Zbadyn i Mołoczkowice na żonę jego ib. C. t. 493, str. 1404. W r. 1757 zatwierdza August III Procia, Semka i Wasyla Truliczów, wybrańców w Mołoczkowcach, do stwa jaworowskiego należących, w posiadaniu połowy łanu wybranieckiego ib. C. t. 577, str. 1478. Wieś tę przyłączono po zaborze wraz z innemi do klucza jaworowskiego, potem do janowskiego i sprzedano w r. 1868. Lu. Dz. Mołoszów, las w płn. zach. części Rodatycz, zwanej także M. , pow. gródecki. Leży na praw. brz. pot. Rakowa. Szczyt 269 m. Przez płd. część lasu przebiega droga żelazna Karola Ludwika. Lu. Dz. Mołotków 1. Mały, wś, pow. nowogradwołyński, w 1 okr. polic. , gm. Żołobno, 133 dusz włościan, ziemi włośc. 518 dzies. Należy do klucza piszczowskiego hr. Alfredowej Po tockiej. Na polach M. Małego liczne są mo giły i kurhany z czasów wojen kozackich. 2. M. Osiczny, wś, pow. nowogradwołyński, w 1 okr. polic. , gm. Piszczowo, 181 dusz wło ścian, ziemi włośc. 671 dzies. Należy do klu cza piszczowskiego, własność z książąt San guszków hr. Potockiej. L. R. Mołotków, wś, pow. bohorodczański, o 12, 5 kil. na płn. zach. od Nadwórny, u źródeł 2ch potoków, które zwą się Łukawiec. Jeden z nich przepływa tę wś od płd. ku płn. i wpada do Bystrzycy, drugi w kierunku płn. wschodnim i wpada na wsch, od wsi Hwozd do Bystrzycy Czarnej. M. graniczy na płd. z Biłkowem, na wsch. z Hwozdera, na płn. z Starunią, na zach. z Babczem. Obszar dwor. gr. or. 73, łąk 22, pastw. 89, lasu 292 mr. ; włośc. gr. or. 537, łąk 779, past. 239, lasu 29 mr. Ludn. rz. kat. 10 dusz, par. o 8 kil. na płn. zach. w Sołotwinie; gr. kat. 936 dusz, par. w miejscu, dek. bohorodczański, dyec. lwow. Sąd powiat. Sołotwina, urząd poczt. i tel. Nadwórna. Właściciel więk. pos. Wło dzimierz Wilczyński. Istniały tu warzelnie soli, zamknięte w 1821 r. B. R. Mołotkowce, wieś nad rzką Wołczynką, pow. berdyczowski, o 5 w. od wsi Wołczyńca, 744 mk. prawosł. 10 kat. , 7 żyd. , 1738 dzies. ziemi. Do 1856 r. własność Antoniego Kornilewskiego, dziś Sobieszczańskich. Cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, murow. z drewnianą kopułą i takąż dzwonnicą, wzniesiona Mołodzielczyce Mołotkowo Mołotkowicze Momecz Momehnen Mołotów Momainen Mołynie Mołwityno Mołupie Mołubka Mołtouniki Mołtawa Mołstów Mołożyn w 1799 r. przez Tadeusza Budzyńskiego; nale ży do niej 35 dzies. ziemi. J. Krz. Mołotkowicze, wś, pow. piński, w 2 okr. polic. lubieszewskim, gm. żabczycka, ma 27 osad pełnonadziałowych; 112 mk. ; miejscowość poleska, grunta lekkie. A. Jel. Mołotkowo, wś, pow. nowogradwołyński, ob. Didowicze. Do wiadomości tamże podanych dodać należy, że st. pocztowa leży pomiędzy st. Korcem o 12 1 2 w. a Nowogradwołyńskim o 15 1 2 w. . Mołotniewo, jezioro w pow. grodzieńskim, na wsch. od stacyi dr. żel. warsz. petersb. Porzecze. Mołotów, rus. Mołotiw, przys. Demidowa, pow. bobrecki. Jest tu par. gr. kat. dek. Chodorowskiego, archidyec. lwowskiej. Do tej pąr. należą Bukowina i Dem idów. Jest też cerkiew pod wez. Przem. Pańs. , kaplica pod wez. ś. Mikołaja i szkoła etat. 1klas. Lu. Dz. Mołotówka, w narz. ludowem Małatouka, prawy dopływ Myszanki, bierze początek w pow. nowogródzkim, w lesistych moczarach za wsią Niemiecka Huta, płynie w kierunku połud. około wsi Stretowo, poczem wchodzi w pow. Słonimski, przyjąwszy z prawej strony bezim. rzkę, a z lewej Nowosadkę, przecina szosę brzeską pod Małowidami i tu ma młyn na stawie, następnie ubiegłszy odludnemi błotami około 1 mili, wpada do Myszanki; długość biegu około 3ch mil. Na wiosnę, w czasie przyboru, spławiają na M. w dolnym biegu drzewo przez Myszankę do Szczary. A. Jel. Mołowiany, wś, pow. szawelski, gm. Szawle, 10 dusz, 311 dz. ziemi. J. G. Mołożany, wś w płn. zach. stronie pow. borysowskiego, w 3 okr. polic. dokszyckim, pomiędzy wsiami Słoboda i Liniejcy, 16 osad; miejscowość wzgórkowata, dość leśna. A. Jel. Mołożewo, wś i folw. nad rz. Bug, pow. sokołowski, gm. Jabłonna, par. Grodek, odl. 20 w. od Sokołowa. W 1827 r. 24 dm. , 173 mk. ; obecnie 21 dm. , 231 mk. , 1178 mr. Dobra M. składają się z folw. M. i Andropol, wsi M. , rozl. mr, 1086 folw, M, gr. or. i ogr. mr. 277, łąk mr. 87, past. mr. 90, lasu mr. 124, nieuż. i place mr. 103, razem mr. 682; bud. mur. 2, z drzewa 13; folw. Andropol gr. or. i ogr. mr. 253, łąk mr. 4, lasu mr. 139, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 404; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodozmian 8polowy. Wś M. os. 37, z gruntem mr. 493. Mołożów, wś i folw. , pow. hrubieszowski, gm. Miętkie, par. Nabróż. Własność Winc. Rulikowskiego, obejmuje 460 mr. roli or. , 176 mr. łąk, 507 mr. lasu, 8 mr. ogrodu. We wsi szkoła początkowa ogólna. Mołożyn, wś i dwa folw. , pow. rzeczycki, w 1 okr. polic, brahińskim, gm. derażycka, przy gościńcu z Brahina do Derażycz; wś ma 74 osad pełnonadziałowych; miejscowość ró wna, grunta dobre; lud trudni się rolnictwem i flisactwem na Dnieprze. A. Jel. Mołstów, ob. Molstów. Mołtawa, Mułtawa, Mołdawa Motława rz. w pow. płockim, poczyna się pod wsią Czerzniewo, w gm. Rogozino, płynie ku płd. pod Blichowem, Bodzanowem, Stanowem, Cieślami i pod wsią Kępą Polską wpada z praw. brz. do Wisły. Długa około 30 w. Pod Stanowem przyjmuje z praw. brz. strugę płynącą od Kanigowa. M. stanowiła dawniej część granicy między kasztelanią wyszogrodzką a ziemią płocką ob. Mazowsze VI, 189. J. Bliz. Mołtouniki, wś, pow. rzeżycki, ob. Klementynów. Mołubka, strumień w pow. lidzkim, przepływa około wsi Gryszaniszki. Mołupie, wś, pow, maryampolski, gm. Autonowo, par. Pilwiszki, odl. 17 w. od Maryampola, ma 8 dm. , 106 mk. Mołwityno, wś cerkiewna i st. p. w pow. bujskim, gub. kostromskiej, o 30 w. od Sudysławia. Mołynie, część wsi Piskorowic, w pow. ja rosławskim, w płn. stronie wsi. Wzniesienie 177 m. npm. Br. G. Momainen dok. ob. Momehnen. Momecz, wś, pow. owrucki, między rzekami Noryń a Hrezlą. Momehnen al. M. Neuhof niem. , dok. Momainen, Mommeyn, wś, pow. gierdawski st. p. Skandau, tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , który r. 1880 miał 1270 dusz. W 1882 r. urodziło się 65 dz. , umarło 38 os. , zawarto 11 małżeństw. W 1836 r. 341 mk. W 1480 r. był tu proboszczem Mikołaj Furman z dyec. chełmskiej ob. Script. rer. Warm. I, str. 364. Dziś stanowi M. osobną par. ewang, Kś. Fr. Momina. Monina al. Manina 1. Kościelna, wś, pow. opatowski, gm, Boksice, par. Momina, odl. 14 w. od Opatowa, posiada kościół paraf. mur. z XV w. i dom schronienia dla 3ch starców i kalek. Ma 14 dm. , 84 mk. , 103 mr. włośc. i 25 mr. dwors. Wś ta, którą Długosz zwie zawsze Monina, była zdawna własnością biskupów lubuskich, którzy zapewne założyli tu kościół pod wez. ś. Wojciecha i uposażyli plebana dziesięciną i łanem ziemi. W XV w. stał tu kościół murowany, świeżo za Długosza przyozdobiony i rozszerzony przez Jana Wronikowskiego Bronikowskiego, kantora opatowskiego. Jeden łan kmiecy należał do proboszcza, drugi do biskupa lubuskiego, który miał tytuł własności i prawo patronatu. Z ról karczemnych i od zagrodników szła dziesięcina dla plebana Dług. I, 643 i II, 469. Obecny kościół murowany mieści grobowiec Józefa Gołuchowskiego, prof. uniwer. wileńskiego i pracownika na polu filozofii. Mołoszów Mołożów Mołożewo Mołożany Mołowiany Mołotówka Momina Mołotniewo Momocicha M. , par. dek. opatowski, 2254 dusz. 2. M. Dworska, wś, pow. opatowski, gm. Boksice, par. Momina, odl. 14 w. od Opatowa, ma 7 dm. , 66 mk. , 132 mr. dwors. i 103 mr. włośc. Momnieyn dok. , ob. Momehnen, Momocicha, wś włośc, pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce, odl. 23 w. od Końskich, ma 33 dm. , 170 mk. , 476 mr. Momotowszczyzna, uroczysko w pobliżu m. Ołyki, w pow. dubieńskim. Momoty 1. wś i folw. nad rz. Branwicą, pow. janowski, gm. Kawęczyn, par. Janów. Leży na samej granicy galicyjskiej, śród lasów ordynackich, o 12 w. od Janowa. Rzeka Branwicą płynie tu granicą i wpada do Bukowny. Część wsi nad Branwicą przy jej ujściu zowie się Grójec. Wś ma 12 dm. , 71 mk. , 200 mr. ziemi, posterunek straży granicznej; folw. ordynacki M. 2 dm. , 6 bud. , 240 mr. roli or. , 90 mr. łąk. 2. M. , wś i folw. , pow, biłgorajski, gm. Huta Krzeszowska, par. Janów. Należy do dóbr ordynacyi Zamoyskich. R. P. Momuty, część wsi Bijowce nie Biewce, jak podano w t. I, 223, w pow. kaniowskim, leżąca nad górnym biegiem bezim. potoku, wpadającego do Rosi. Mom. .. , por. Man. .. i Mą. .. MonAsyle, folw. pryw. , w okr. i pow. goldyngskim Kurlandya, par. goldyngska. Monaster, z greckiego, w kościele wschodnim to samo co w zachodnim klasztor, t. j. dom przy kościele al. cerkwi, gdzie się mieszczą mnisi, zakonnicy, pod przełożeństwem opata, archimandryty igumena, Z tąd liczne nazwy miejscowości, jak Monaster, Monasterek, Monasterzyszcze, Monasterzyska i inne. Monaster 1. dobra rządowe, pow. nowoaleksandrowski, o 5 w. od Brasławia, należące dawniej do bazylianów, którzy na wyspie jeziora, nad którem leżą dobra, mieli kościół i klasztor, fundowany w XVI w. przez Kopciów, z cudownym obrazem N. M. P. Kościół w 1839 r. spalił się od uderzenia piorunu i nie został odbudowany. 2. M. , wś, pow. sieński, gm. Czereja, 30 dm. , 240 mk. J. Krz. Monaster 1. wzgórze na płn. granicy gm. Kujdaniec ze Stryjówką, w pow. zbaraskim, stanowiące płn. kończynę pasma Miodogór, pod 43 32 21 wsch. dłg. g. F. , a 49 35 41 płn. sz. g. Wzniesienie 408 m. npm. 2. M. góra we wsi Łopianka, w pow. dolińskim ob. t. V, 721. Br. O. Monaster 1. al. Monastyr, folw. , na obszarze dwor. Dorochowa, w pow. stanisławowskim. 2. M. , ob. Monaster Monastyrek 3. M. Krechowski al. Manaster, część Krechowa, klasztor Bazylianów i folw. , pow. żółkiewski ob. Krechów. 4. M. Dereżycki i ob. Manaster, 5. M. , ob. Monasterek. 6. M. , grupa domów we wsi Kruszelnica, w pow. stryjskim. 7. M. , niwa we wsi Łanowce, w pow. borszczowskim. Monasterczany ob. Manasterczany. Monasterek al. Monastyrka, rzka, wpada do Rosi z prawej strony, za wsią Siczą rosską; powstaje ze zlewu dwu strumieni Hłuj i Stary Hłuj. Monasterek, Monastyrek 1. wś, pow. kaniowski, ob. Manasterek. 2. M. , uroczysko we wsi Szabelna, pow. lipowiecki, właściwie miejscowość śród lasów, otoczona wałem, na której, podług podania miejscowych mieszkańców, stał niegdyś monaster. 3. M. , Monastyrek, wieś, pow. bracławski, gmina i paraf. Niemirów, 28 dm. , wraz z wsiami Sołowińce, Waty i Sarki 312 dusz męzkich, 951 dzies. ziemi. Należy do klucza niemirowskiego Maryi z Potockich hr. Strogonowej. 4. M. , mała wioska, tamże, o 2 wiorst od Niemirowa, 5 dm. w 1868 r. . Jestto monaster prawosł. żeński poprzednio klasztor bazylianów, z dwoma cerkwiami murowanemi, jedną pod wezw. Wniebowzięcia, drugą z cudownym obrazem ś. Mikołaja. 5. M. al. Monastyrek, wś, pow. latyczowski, okr. pol. i gm. Michałpol, par. kat. Michałkowce, 66 dm. , 419 mk. , 578 dzieś. ziemi. dworskiej, 359 dz. ziemi włośc; cerkiew pod wezw. ś. Trójcy, ma 34 dz. ziemi. Należała do Humanowskich, następnie Willertów, dziś kupiono przez towarzystwo Czechów. 6. M. al Monastyrek, wś rząd. nad rzką Łysianką, pow. zwinogrodzki, o 2 w. od m. Łysianki, 274 mk. , 409 dzieś. ziemi; cerkiew drewniana ś. Mikołaja, wzniesiona przez bazylianów w 1788 r. , dziś zamknięta z powodu starości. Dawniej M. stanowił własność bazylianów, którzy od połowy XVIII w. mieli tu klasztor a przy nim utrzymywali szkoły, licznie uczęszczane przez młodzież, do czasu zamknięcia klasztoru, t. j. do 1832 r. , w którym to czasie i wieś zabraną została przez rząd. 7. M. , al. Puciaty, wś, pow. Ostrogski, o 2 m. na płn. do Ostroga, na pochyłości góry, ponad samą rz. Horyniem rozrzucona, ma obecnie tylko 5 chat. Należała niegdyś do ks. Ostrogskich. Ks. Anna Aloiza Chodkiewiczowa, żona Jana Karola Chodkiewicza, hetmana w. litewskiego, a córka ks. Aleksandra Ostrogskiego, ufundowawszy w Ostrogu kościół i klasztor ks. karmelitów bosych, nadała im tę wioseczkę pod warunkiem, aby utrzymywali kilkunastu młodzi szłacheckiej w swoim konfikcie. Wówczas M. była daleko obszerniejsza; dwór z budynkami folwarcznemi zbudowany w środku wałów, okolających je od strony płd. zach. i płn. ; budynki te do dziś przetrwały. Przy dworze była drewniana kapliczka, w której ksiądz ekonom codzień odprawiał nabożeństwo. W 1782 r. , gdy wojska polskie pod dowództwem Kościuszki wracały do Korony, stał tu przez pewien czas pułk kawaleryi królowej Jadwigi pod wodzą Mołotkowicze Momnieyn Momotowszczyzna Momoty Momuty Mom Monasterek Monasterka Monasterska Monasterski Monasterskie Monastersko Monasterszczyzna Monasterycha Monasterzyska Mommeyn Mon generała Karwickiego. W 1794 r. po rozbiorze kraju, karmelitów ostrogskich przeniósł rząd do klasztoru w Horodyszczu, a wś Puciaty zabrał na skarb. Obecnie M. należy do hr. Antoniny Błudowej. Grunta tej wioski górzyste, czarnoziem, w górach nad Horyniem są pokłady kamieni, wapna i kredy. J. Krz. Monasterek 1. al. Manasterek, niegdyś klasztor, dziś kaplica, w Leśnikach, pow. brzeżański. 2. M. , ob. Monastyrek. 3. M. , al, Monaster, płd. zach. część wsi Podhorodyszcza, pow. bobrecki, nad Białym potokiem Monasterka, zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Mejszagoła, okr. wiejski Borekuny, o 8 w. od Mejszagoły, 2 dusze rew. ; należy do dóbr rząd. Mussa Monasterska, wyspa na Dnieprze, poniżej Ekaterynosławia, wspomina o niej Wieliczko w Kronice, t. III, str. 473 Monasterski potok ob. Manasterski. Monasterskie 1. Monastyraskie, wś rząd. u zbiegu Kutkówki z Bohem, pow. bracławski, w 3 okr. pol. niemirowskim, gm. M. , par. kat. Bracław, przy trakcie pocztowym między Bracławiem a Rachnami lasowymi, ma 211 dm. , 1200 mk. z Jastrzębińcami, 1949 dz. ziemi. Cerkiew N. P. z 2200 paraf. i 87 dz. ziemi. Należała niegdyś do sstwa bracławskiego. Do gminy M. należą wsie M. , Grabowce, Skrzyckie, Maczocha, Ziańkowce, Szurowce, Salińce, Czuków, Buhaki, Swięcica, Samczyńce, Dłużek, Wołczek, Perepelczyńce, Semenów i Hrynienki, razem 15 starostw, 1870 osad, ludność 689 męż. , 7112 kob. , ziemi włoś. 19598 dzies. , w tym ornej 13486 dz. , wypada więc na 1 włos. 1, 50 dz. ziemi. Oprócz tego w obrębie gminy zamieszkuje innych stanow. 36 męż. 46 kob. ; ziemi rządowej i prywatnych właścicieli 1644 dz. , w tym ornej 959. W całej więc gminie ziemi 21242 dz. , 14425 ornej i 19291 mk. 2. M. , ob. Manastyrskie. Monastersko, ob. Manastersko. Monasterszczyzna al. Monastyrszczyzna, mko nad rzką Żeleznikiem, pow. mścisławski, na samej granicy pow. kraśnińskiego gub. smoleńskiej, w 1 okr. pol. , gm. w miejscu, o 40 w. od Mścisławia. Ma 280 dm. z tych 46 należących do chrześcian i 234 do żydów, 1599 mk. 364 prawosł. i 1235 żydów, cerkiew prawod. , kapl. prawosł. na cmentarzu grzebalnym, 2 domy modlitwy żydowskie; 66 sklepów, ambulatoryum szpitala wiejskiego, szkoła ludowa, apteka. Jarmark 29 czerwca w dzień ś. Piotra i Pawła. Własność Hołyńskiego. W opisie statyst. gubernii z 1784 r. wymienione w liczbie miasteczek. Z mieszkańców 3 zajmuje się siodlarstwem, 6 stolarstwem, 7 krawiectwem, 9 szewstwem, 4 kowalstwem. Gmina liczy 4283 mk. 1275 męż. , 1255 kob Mon i 1753 dz. , z których 820 zajmuje się cięciem, obróbką i wywozem drzewa z lasów. J. Krz. Monastery, wś, pow. sieński, gm. Tołoczyn Zarzeczny, 14 dm. , 120 mk Monasterycha, ob. Manasterycha. Monasterz, al Manasterz, wzórze w pasmie Gołogór, w płd. stronie wsi Szołomyi, w pow. bobreckim, pod 41 53 wsch. dłg. g. F. , a 49 44 płn. sz. g. Wzniesienie 357 m. npm. Z szczytu przedstawia się piękny widok na równiny północne. Z pod tego wzgórza bierze początek potok Horożanka. Miejsce znaku tryang. U płd. zach. stóp tego wzgórza leży folwark Arturówka, należący do obr. gm. Starego Sioła, własność hr. Potockich. Br. G. Monasterzyska, góra pod Studziennicą nad Dniestrem, o 2 mile na płd. od Kamieńca; znajduje się na niej źródło wody, niezamarzające nawet w największe mrozy Monasterzyska, po rusku Monastyryszcze, mczko, pow. lipowiecki, odl. o 60 w. na płd. wsch. od msta Lipowca a 190 od Kijowa, leży nad brzegami Koneły, dopływu Tykicza Uhorskiego; rozrzucone na potoczysto zsuwających się wzgórzach i parowach, tworzących prawdziwy labirynt. Szeregi wieśniaczych chat z bujnego też wyglądają ugajenia sadów. Sadownictwo kwitnie tu z dawnych lat a zarazem i pszczolnictwo, z powodu lasów, w których przeważa lipa. Na polach zaś, do koła zielonemi falami płyną łany, których urodzajna ziemia nieprzebrany skarb stanowi. Granit tu czerwony. M. dzieli się na stare i nowe miasto, oraz przedmieścia Latyczówkę, Abramówkę i Płaksijówkę, w której Lanckoroński nadał kościołowi 6 chat i 300 mr. ziemi; mają przeszło 600 dm. i liczą 4071 mk. prawosł. , 158 katol. i 1165 żyd. według Pochilewicza; ziemi 6824 dz. Kośc. paraf. katol. ; 4 cerkwie 1 Preobrażeńska, w 1648 r. na Starych M. zbudowana; w 1768 r. parochem jej był ks. Grzegorz Radziejowski, unita; 2 Mikołajewska, w 1767 r. na Nowem Mieście wzniesiona przez Lanckorońskiego, który dla parocha ziemię nadał; w 1768 r. parochem jej był ks. Karp Kiryjenko, unita; 3 Matwijowska na Abramówce; 4 Pokrowska na przedm. Latyczówce z 1776 r. W M. odbywają się jarmarki co 2 tygodnie. W mieście znajduje się zarząd 3go okr. polic. stanu, gorzelnia, cegielnia, młyn parowy, 4 młyny wodne, 150 rzemieślników, st. poczt. Czas założenia M. nie jest wiadomy, jak niemniej nic nie wiemy o pierwotnych tego miejsca właścicielach. Prawdopodobnie osada ta powstać musiała wtedy, kiedy i bliższe okoliczne nastały miejsca, jako to Gdaszów czyli Daszów, Wierzbiczów czyli Granów późniejszy, Ładyżyn i in. , a które dopiero zaczęły się osiedlać po oswobodzeniu tego kraju od Mongołów, w czasach Mon litewskich, t. j. na schyłku XIV i w pierwszej połowie XV stulecia. Toć może i M. zawdzięczają swoją egzystencyą jakiemu bądź monasterowi, tu, w onych czasach powstałemu, jako i nazwa ich sama zdaje się na to wskazywać. Podług tradycyi monaster ten stał na górze naprzeciwko pałacu. Ale wiadomo również, że po owem pierwszem osiedleniu się tych stron, następne a stanowcze usadowienie się Tatarów w Krymie, na początku drugiej już połowy XV w. , wywarło jak najzgubniejszy wpływ na też okolice, bo odtąd miały się już zacząć owe napady dziczy pogańskiej, które w końcu w pustkę na nowo krainy te zamieniły. Toć osady tutejsze, dotąd stosunkowo ludne, w miejsca opuszczone i pozatracane poobracały się. Dawni posiadacze tych osad zniszczonych, sami zniszczeni na mieniu, musieli się z nich wyprzedawać, a nowonabywcami ich zostali optymaci z Wołynia. Na tej tedy bezludni odtąd olbrzymie magnackie stopniowo i powoli porozpościerały się latifundia. IM. prawdopodobnie przez tę samę przejść musiały kolej. Jakoż około 1635 r. widzimy dziedzicem tak M. jak Koneły, Bosówki i Zubrychy ks. Janusza Wiszniowieckiego, koniuszego kor. , starostę krzemienieckiego. Jaką zaś on drogą przyszedł do posiadania tych dóbr, nie wiemy; przypuszczamy atoli, że wziął je po ojcu Konstantym, który znów mógł je otrzymać w spadku po, , wielowładnych Zbaraskich, którzy to posiedli byli tu w swoim czasie, jak wiadomo, przez nabycie od dawniejszych ziemian tutejszych, a zniszczonych na mieniu przez napady tatarskie, cały aglomerat olbrzymich a przyległych dóbr Daszewskich, Ładyżyńskich, Koszyłowskich i innych. Myli się przeto Święcki mówiąc, że M. jakoby w dawnych wiekach do Jazłowieckich, Manasterskich, w końcu do Sienieńskich należały. Widocznie autor Opisu starożytnej Polski wziął M. ukraińskie, o których tu rzecz, za M. inne, a leżące obok Jazłowca i Buczacza, nad rz. Koropcem, w dzisiejszej Galicyi, a które istotnie jeszcze w XV w. do rodziny Buczackich h. Habdank, piszących się na Jazłowcu i Monastyrzyskach, należały ob. Izyd. Szaraniewicza, , Rys wewnętrz. stos. Galicyi wsch. str. 13. Ks. Janusz Wiszniowiecki jest znany jako kolonizator na wielką skalę ogromnych swoich dóbr bracławskich. Zdobył on tu wielką dla siebie w tych krainach zasługę, że przez gospodarne a wytrwałe kolonizowanie ich, utorował drogę pługa polskiego zdobyczom. Toć napisał o nim Twardowski, że za jego zabiegami dzicze bracławskie zakwitły. A przeto i do M. garnęli się osadnicy, spływali z głębin kraju tak, że ta osada wkrótce do tyla się rozrosła, że obok starego miasta powstało i nowe. Na starem mieście, na tak zwanem dziś Zawalu, stał pierwotny starożytny horodek; Wiszniowiecki na zameczek obronny go zamienił i tem zaopatrzył bezpieczeństwo okolicy. Po zameczkach rozsianych na dziedzicznych jego obszarach trzymał kilka tysięcy żołnierzy, którymi gromił czambuły tatarskie. Janusz Wiszniowiecki umarł 9 listop. 1636 r. Zgon wczesny jego osierocił dwóch synaczków jego Dymitra i Konstantego i żonę Katarzynę Eugenią z Tyszkiewiczów. Wdowa wszakże wkrótce po jego śmierci wyszła za ks. Aleksandra Ludw. Radziwiłła, marszałka w. ks. lit. Tymczasem w jednym zapisku sądowym z 1641 r. czytamy luźną wzmiankę, że w tymże roku posiadała M. Teofila Chmielecka, wdzina kijowska Sumar. Arch. ks. Czetwertyńskich w zbiorze piszącego. Niewiasta ta, mieszkająca w sąsiedniej z M. Bałabanówce, znana z niespokojnego ducha, nie bardzo praw boskich i ludzkich przestrzegająca, musiała prawdopodobnie opanować M. drogą zajazdu, upatrzywszydo tego właśnie stosowną chwilę, kiedy w tymże 1641 r. umarł był dziad i opiekun sierot Wiszniowieckich, ks. Konstanty, i kiedy naznaczony przez tegoż ostatniego opiekunem ks. Jeremiasz Wiszniowiecki nie był jeszcze wszedł w swoje prawa, z powodu zatargu, jaki miał o tęż opiekę z mężem wdowy Wiszniowieckiej, ks. Aleks. Ludw. Radziwiłłem. Zatarg ten Wiszniowieckiego z Radziwiłłem taki był głośny w swoim czasie, tyle wrzawy narobił, że się należy od nas o nim szersze słówko. Po śmierci ks. Janusza Wiszniowieckiego opiekunami małoletnich książąt i ich dóbr byli dziad ich Konstanty, wojew. ruski, i stryj Jerzy, ssta kamionacki; ale gdy ci zeszli z tego świata, w kilka dni jeden po drugim syn 21 maja a ojciec 25, opiekunem po sobie, w przedśmiertnem rozporządzeniu, naznaczyli ks. Jeremiasza Wiszniowieckiego. Atoli ks. Aleksander Radziwiłł, jako ożeniony z wdową po ks. Januszu Wiszniowieckim i jako ojczym sierot, nie chciał Jeremiasza dopuścić do opieki i dowodził, że tu naturalna opieka, wskazywana przez prawo, nie może mieć miejsca, albowiem tenże Jeremiasz zostawał z sierotami w bardzo dalekim, bo aż w siódmym stopniu pokrewieństwa. Toć wszystkich sprężyn ruszyć był gotów Radziwiłł, aby na swojem postawić. Jakoż król wziął jego stronę i wdawszy się w sprawę, sam wziął na siebie opiekę, naznaczając na zastępców swoich biskupa poznańskiego i dwóch Radziwiłłów Aleksandra i Albrychta. Ustąpić tedy Wiszniowieckiemu z opieki nakazano. Ale butny i ambitny Jeremiasz nie tak łatwo poddał się nakazowi. Podrażniony w miłości własnej do żywego, a nadto nie poczytując się wcale za niesłusznego uzurpatora, za jakiego go przed światem Monasterek Monasterzyska chciał ogłosić Radziwiłł, ale przeciwnie uważając się za legalnego i jedynego i w każdym razie dostojnego przywódzcę i przedstawiciela rodu, którego imię nosił, ile że w istocie cały szczep książąt z Wiszniowca składał się teraz tylko z niego i z dwojga pomienionych sierot, wręcz oświadczył królowi, że życie miał prędzej stracić, niż dopuścić, aby kto inny miał opiekę. Rzeczywiście nie szło mu tu zaiste o osobiste widoki i korzyść, bo sam miał dóbr sporo i nie miał wcale fortuny umniejszonej przez rozrzutność, jak mu uszczypliwie w swoim pamiętniku docina Albrycht Radziwiłł, ale wprost pod wpływem silnych ówcześnie panujących wyobrażeń arystokratycznych, to mieszanie się obcych do spraw domu uważał on za rzecz uwłaczającą czci, godności i powadze rodu, którego bądź co bądź on sam był jedynie w tej chwili reprezentantem i głową. Duma przeto rodowa i antagonizm głęboki dwóch możnowładnych domów główną i jedyną w tem zajściu gorszącem odgrywały pono rolę. Przyszły więc rzeczy na ostre i zaniosło się też na to, że król rozgniewany miał już siłą Wisznio wieckiego z opieki rugować, ale w tem zaszła niespodziewana okoliczność, która wszystko roztrąciła i pokrzyżowała. Oto Radziwiłłowa; wysłała na sejm męża, aby imieniem opieki Wiszniewieckiemu prawo wypowiedział i synów jej, z pierwszym mężem zrodzonych, z opresyi jakoby tegoż uwolnił, tymczasem w niebytności marszałka męża swego powody wynalazła, dla których by się z nim rozłączyła. Gdy się z sejmu wrócił mąż, po niejakim czasie, prosi go, aby mogła odwiedzić krewnę swoję. Zdrady niepoznawszy uwierzył mąż żonie, a ona wziąwszy synów prosto pojechała do Wiszniowieckiego i jego się opiece z synami oddała. Wiszniowiecki podziękował, iż przez nią nareszcie wnuków odzyskuje, ją zaś napomniał, aby się do męża wróciła, ale ona ani chciała myśleć o powrocie; przeciwnie wytoczyła proces rozwodowy i uzyskała go od biskupa łuckiego z racyi, że między ks. Aleksandrem a pierwszym jej mężem Wiszniowieckim zachodziło pokrewieństwo w trzecim stopniu. I tak cała ta sprawa dla Radziwiłła, który jak pisał o nim brat jego stryjeczny Albr. Radziwiłł osobliwego cięcia biczyka Bożego dostał przez żonę, zakończyła się zu pełnem fiasco. Co zaś do Jeremiasza Wiszniowieckiego, ten, rzecz prosta, osiedział się tedy przy opiekuństwie i gorliwie też z zadania się swego wywiązywał; małoletnich książąt Dymitra i Konstantego wysłał na nauki do Krakowa, a dobra ich wzorowo pourządzał. On to z pewnością odwojował był i M. , które, jak to wyżej powiedzieliśmy, przyswoiła była nieprawnie wdzina kijowska. Atoli wkrótce nadszedł pamiętny rok 1648. Bunty Bohdana Chmielnickiego jakby siecią ogarnęły też kraj ten cały. Popłynęły rzeki krwi. Dziedzice prawomocni uchodzić musieli a na ich miejscu, w ich siedzibach odwiecznych usadowili się Kozacy. Toć i M. zajęła przeto odtąd do pułku kalnickiego należąca sotnia. A że potrzebowali Kozacy do obrony miejsc zbornych, ze wszystkich przeto miasteczek warownych potworzyli oni tak zwane horody czyli obozy obwarowane. Jakoż i tu w M. do dawnych wałów, usypanych wpierw przez Wiszniowieckich, dodali oni jeszcze nowe groźniejsze, ile że w sypaniu wałów, mówi Grondzki, i w stawianiu palisad, byli biegli i wprawni. Tymczasem młodzi książęta Wiszniowieccy dobiegli już teraz byli lat zupełnych i ukończyli nauki; skorzystawszy tedy z zawartej 1651 d. 28 września ugody Białocerkiewskiej, która dziedzicom swobodny powrót do dóbr zastrzegła, zjechali się też do swego Niemirowa, i tu d. 10 grudnia t. r. uczynili pomiędzy sobą dział dóbr ukraińskich przez rewolucyą kozacką znacznie nadwerężonych. Mocą więc tego działu dostały się między innemi ks, Konstantemu Krzysztofowi miasto Monasterzyszcze, miasto Bosówka, miasto Koneła, miasto Zubrycha i Zarubińce, mczko Wachnowa Grobla i część w Cybulowie dział ten w zbiorze piszącego. Atoli, pomimo tego działu młodzi książęta do posiadania faktycznego dóbr nie przyszli, albowiem okazało się, że ów traktat Białocerkiewski był tylko papierową zgodą i co też w końcu nową wywołało wojnę, rozpoczętą, jak wiadomo, od pogromu i rzezi pod Batowem. Krew przelana wołała o pomstę. Jakoż w 1652 r, dzielny Stefau Czarniecki, chcąc uciekającemu przed nim Bohuszowi, pułkownikowi bracławskiemu, wydać bitwę w polu, w żwawej go ścigał pogoni, ale pułkownik kozacki nie dał się wciągnąć w bój i chociaż był w nielada obrotach, przecież udało mu się umknąć, i w obronnych dokoła wodą oblanych Monastcerzyskach, gdzie był się zbiegł lud gęsty, zamknąć się. Czarniecki bez straty czasu obiegł miasto. W mgnieniu oka rezolutnie przypuszczono szturm. Waleczne żołnierstwo polskie darło się na wały, rozrywało parkany i w końcu same miasto zapaliło. Kozak Drozdenko poległ mężnie w obronie wałów. Tymczasem dowódzca Kozaków Bohun, zwątpiwszy o sobie, wśród dymów pożogi, cichaczem i niepoznany wymknąć się zdołał z miasta, aby dla oblężonych sprowadzić koniecznie pożądaną odsiecz. Widać jednakże, że Kozacy nie mogli odważnej napaści dać odporu dłuższego, bo już ustępować zaczęli, kiedy niespodziany przypadek raptem oblegającym pomieszał szyki. Bohaterski wódz polski, w około biegając, nie miał na sobie ni szyszaka, ni zbroi, z gwintowanego muszkietu został na wylot w twarz postrzelony, nawet podniebienie mu wyrwała kula; zaczem krew z ust wypluwszy i przyszedłszy do zmysłów trochę, spytał, ażali wzięte już miasteczko Gdy mu odpowiedziano że nie, tak to go poruszyło, iż krew powtórnie, z równą gwałtownością dobyła się z rany. Tymczasem Kozacy z miasteczka na hufce polskie pomieszane wciąż czynili wycieczki, a gdy ktoś z tyłu wojska zawołał, że Chmielnicki z Tatarami nadchodzi, zmusiło to wojsko do odwrotu. Czarniecki uwieziony z pod M. , często potem przed swymi dawał się słyszeć, iż nierównie bardziej bolał nad tem, że z rąk prawie wydarte miał zwycięztwo, aniżeli z przyczyny bólu, który poniósł z tak ciężkiego postrzału. Kronikarz Joach. Jerlicz powiada, że brat jego Maciej Jerlicz podczas tegoż oblężenia będąc z wojskiem samoośm, gdy o północy trwoga się uczyniła, nie wiedzieć gdzie zadział się z czeladzią, czyli chłopi go zabili, czyli do ordy oddany został Kochowski, Climacter I, f. 363; Wieliczko, t. I, str. 129; Jerlicz, t. I, str. 44. Tymczasem burza wojen kozackich nareszcie przewiała i właściciele ziemscy ukraińscy wrócili do dóbr. Dotkliwym był atoli twardy los tych wojen i okolice najrozkoszniejsze zburzone i opuszczone zostały. Wsie i miasta w pożogach spełzły. Skrzętnością przecież a zabiegiem powróconych krajowi posiadaczy ziemskich strony te stopniowo zaczęły się kolonizować i z ruiny dźwigać. Ks. Konstanty Krzysztof Wiszniowiecki, wojew. bracławski, dziedzic M. , umarł w 1676 r. ; był on ożeniony z Urszulą Mniszchówną, lecz z tą bezdzietny; po raz wtóry ożenił się z Anną Chodorowską i z tą zostawił synów Janusza i Michała i córkę Franciszkę za Kazimierzem Tarłą, sstą goszczyńskim. Ta ostatnia wzięła więc M. w posagu. Tarłowie zaś mieli jednę córkę Annę, która wyszła za mąż za bratanka swego Stanisława Tarłę, kuchmistrza koron. Mieszkali oni w Kromołowie dziś pow. olkuski, a M. rządzili z ich ręki zawiadowcy, czyli tak zw. gubernatorowie. Jednakże Anna Tarłowa, kuchmistrzyni kor. , po rodzicach odziedziczywszy M. , od czasu do czasu dowiadywała się do nich, i gorliwa o chwałę Bożą, w 1743 r. w M. kościół katolicki, wraz z wyznaczeniem pewnego funduszu na utrzymanie plebana, fundowała. Jakoż wkrótce stanął tu kościół drewniany p. t. ś. Dyonizego Areopagity, bisk. i męcz. Po Annie Tarłowej M. następnie w drodze spadku przeszły w dziedzictwo Lanckorońskich. W 1762 r. dziedziczyli tu już bracia Maciej i Stanisław Lanckorońscy. Pierwszy z nich był stolnikiem podolskim, potem wojew. bracławskim, drugi kasztel. połanieckim. Stanisław Lanckoroński Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 69. był ożeniony ze sławną swojego czasu matroną polską, Maryanną ze Świdzińskich, wojewodzianką rawską, zeszedł atoli bezpotomnie i połowa jego dziedziczna w M. spadła na jego brata Macieja, wojew. braciawskiego. Lanokorońscy trzymali w M. swoich nadwornych kozaków, którzy bronili od uszczerbku granice dóbr. Powszechnie dobra tutejsze, rozległe bardzo, nie były ujęte w źadne stałe granice, a to z powodu poprzednich wojen kozackich, które w pustynię tak niedawno jeszcze kraj ten były zamieniły. Spory więc o niedokładność granie zrodziły wojnę sąsiedzką, i tak tu w M. milicya nadworna ciągle wojowała to z Morawskimi, panami Koneły, to znów z Kordyszami, panami Cybulowa. Toć tradycya w ustnem podaniu przechowała wiele epizodów z tej sąsiedzkiej wojny, ale już ubranych w szatę legendy. Kordysz, pan Cybulowa, wysłał swoich kozaków z naczelnikiem Szandrą, na M. , własność Lanckorońskich. Ale kozakom nadwornym Lanckorońskich dowodził niejaki Tarasenko, który miał taki, , sekret, że kule, któremi do niego strzelano, brał w ręce i napowrót niemi ciskał; wśród boju podjechał ku Szandrowi, ubił go i sam odparł najazd na Monasterzysko. Rozruchy ludu ukraińskiego z 1768 r. , znane dziś z krwawej pamięci, doszły i do M. Opowiadają że podczas tego zaburzenia hajdamacy, napadłszy na M. , wynieśli ze spalonego kościoła katolickiego obraz Matki Najświętszej. Watażka Towstiuk chciał go deptać nogami, ale w tem nadeszła inna szajka, której herszt rozgniewany o to świętokradztwo, wystrzelił do Towstiuka. Ale ten posiadał inkluzę i kula odbiła się od piersi, choć nabój zapalił koszulę na hajmadaku; wtedy przeciwnik powalił go o ziemię i przebił mieczem. Za wojew. Lanckorońskiego do klucza monasterzyskiego świeżo zakolonizowane wsie następujące należały Leśkowa, Chajtowa, Matwiicha, Baczkuryn, Chałajdowa, Terlica, Dąbrówka i Połowińczyk właściwie Płomieńczyk od nazwiska herbu Lanckorońskich Zadory albo Płomieńczyk. W samem zaś mczku M. było wtedy 68, na przedmieściu zaś 180 domów podymne opłacających. Tenże Lanckoroński odrestaurował tutejszy kościół drewniany a spalony, jak się wyżej mówiło, przez hajdamaków. Nadto wyznaczył on dla niego dochód roczny z młynów, z jurydyki i czynszów. W 1802 r. komendarzem tutejszym był ks. Antoni Tchórzewski; w 1803 r. proboszczem był ks. Rajmund Józef Jelita Zakrzewski, przeniesiony z Malina; w 1822 r. ks. Jan Sękowski. Kaplice zaś należące do parafii znajdowały się murowane w Ochrymowej i Kniażej Krynicy, drewniane w Cybulowie, Szabastówce i Popówce Protokół archid. kijow. . Ale około 42 Monasterzyska Monasterzyska Monasterzyska 1804 r. od Lanckorońskich kupił M. Skopow ski, po roku odprzedał je Jerzemu Podoskiemu, szambelanowi króla Stan. Augustą, pó źniejszemu marszałkowi lipowieckiemu. Po bezpotomnej śmierci tegoż Jerzego Podoskiego, odziedziczył M. młodszy brat jego Leon Podoski, kapitan wojsk polskich, adjutant ks. Jó zefa Poniatowskiego, komisarz cywilnowoj skowy, nareszcie marszałek szlachty pow. jampolskiego i prezes kamienieckiego sądu głó wnego. Oba byli synami Franciszka Podo skiego, pułkownika jazdy narodowej, stolnika bracławskiego, i Rozalii Metelskiej. Leon Podoski w M. wystawił pałac ozdobny, którego widok, zdjęty z natury, Napoleon Orda w swo im albumie zamieścił. Nadto tenże dziedzic M. wśród założonego przez siebie ogrodu angiel skiego, na pamiątkę Czarnieckiego, wzniósł kształtną i wysoką basztę obok dawnych wa łów, niegdyś przez tegoż bohatera zdobywa nych. Baszta ta wygląda malowniczo i z jej okien czarujący widok roztacza się na dalekie wioski i żyzne łany. Leon Podoski z Kazi miery Kamieńskiej, siostry generała Henryka Kamieńskiego, poległego pod Ostrołęką, miał czworo dzieci. Ale gdy dorośli już synowie Władysław i Henryk zmarli, LeonPodoski usynowił trzech synów córki swej Rozalii Kalm Teodora, Leona i Jerzego i otrzymał od cesarza Mikołaja dla nich prawo noszenia imie nia KalmPodoskich, z połączeniem herbów. Przed śmiercią pobożny właściciel M. przygo tował cały materyał dla budowy nowego mu rowanego kościoła i fundusz na wystawienie przeznaczył. Wnuk jego Leon KalmPodoski wolę tę jego ostatnią spełnił; jakoż staraniom tegoż stanęła świątynia Pańska, w stylu szla chetnym zbudowana, która tak zewnętrznym kształtem, jako i wewnętrznemi ozdobami przyjemne czyni na oglądającym wrażenie. Kościół ten pod wez. ś. Dyonizego, poświęcony został w r. 1853, a konsekrowany przez bi skupa Borowskiego w 1856 r. Probostwo mu rowane. Obecnie proboszczom jest ks. Longin Żarnowiecki. Ziemia należąca wpierw do ko ścioła, wcieloną została do dóbr skarbowych. Par. katol. , dek. humańskiego, ma 1470 wier nych. Kościoły filialne znajdują się w Kniażej Krynicy i Koneli, kaplice w Cybulowie, Ochrymowie, Szabastówce, Popówce i Terlicy, wreszcie kaplica domowa w Cybulowie, w do mu obywatela Rogozińskiego. Por. Arch. J. Z. R. cz. III, t. 3, 430; Wieliczko, t. 1, 129 130; Grabianka str. 11; tak zw. Samowi dzieć str. 237. Edward Rulikowski. Monasterzyska rus. Manasteryszcze, miasto nad rz. Koropec, pow. buczacki, odl. 15 kil. na zchd. od Buczacza a 140 kil. od Lwowa, przy gościńcu brzeżańskostanisławowskim. Pod M. rz. Koropiec tworzy zozległy staw. M. graniczą na wschód z Hrehorowem i Bortnikami, na płd. z Czechowem, na zach. z Wyczółkami i Hutą starą, na płn. z Hutą nową, Szwejkowem i Kowalówką. Obsz. dwor. gr. or. 961, łąk 84, past. 209, lasu 274; włośc. gr. or. 177, łąk 116, pastw. 294 m. Ludn. rzym. katol. 1741, gr. kat. 408, izr. 1310. Kościół par. rzym. kat. niewiadomej erekcyi, istniał jednak przed r. 1702, jak się okazuje z aktów kościelnych. Dotacya pomnożona w r. 1727 przez Józefa Potockiego, sstę szczerzeckiego. Kościół murowany, pośw. w r. 1751, pod wezw. N. P. M. Do par. należy 12 miejscowości Berezówka z 409, Bertniki, o 4 kil. , z 80, Czechów, o 4 kil. , z 6, Dubienko, o 6 kil. , z 587, Folwarki, przysioł. do M. ., z 603, Huta nowa z Izabelą, o 7 kil. , z 444, Huta stara, o 4 kil. , z 415, Komarówka, o 10 kil. , z 178, Korościatyn, o 10 kil, z 662, Słobódka dol. , o 4 kil. , z 136, Słobódka gór. , o 2 kil, z 248, Wyczółki, o 4 kil, z 188 rzym. katol W całej parafii jest kat. 5697, akat. 3, żyd. 3036. Na cmentarzu w M. oraz w Izabeli i Korościatynie są kaplice, w których czasami odprawiane bywa nabożeństwo. Dekanat buczacki, dyec. lwow. Gr. kat. par. , dek. buczacki, dyec. lwow. , obejmuje filie Folwarki z 476, Czechów z 394, Berezówka z 444, Słobódka gór. kaplica ś. Teodozyusza z 238, Słobódka dol. z 22, przys. Izabela z 8, przys. Huta z 6, przys. Korościatyn z 2 gr. kat. Szkoła etat. męzka o 2 naucz. M. leżą w dawnej ziemi halickiej i są gniazdem Manasterskich hor. Piława, następnie zaś Sienieńskich, z których Jan, dziedzic M. , otrzymał od Zygmunta Aug. przywilej 1552 r. na zaprowadzenie targu w piątek i jarmarku na ś. Jędrzej. Przy tej sposobności wspomina król o zasługach Jana i przodków jego. Drugi przywilej z 1557 r. dodaje jarmark na św. Krzyż. Warowny zamek nie zdołał ocalić M. od kilkokrotnego napadu Tatarów. W październiku 1629 r. Stanisław Lubomirski, woj. ruski, zaszedł tu drogę wracającym w wielką zdobyczą Tatarom i zadał im klęskę. W późniejszych latach przeszły M na własność Potockich, którzy zamek na pałac przerobili. Następnie przeszły w posagu do Karola Bako de Hette, któren sprzedał po śmierci swej żony cały majątek Józefowi Mołodeckiemu, obecnemu właścicielowi. Miasteczko to dość handlowne, ludn. żydowka tutejsza bogata i zabiegła. Wspomniany powyżej dziedzic M. Bako zbudował tu koszary i stajnie dla kawaleryi, wskutek czego w M. stoją stale trzy szwadrony kawaleryi, dające ludności dość znaczne korzyści a właścicielom dochód z propinacyi. Wiele się przyczynia do dobrobytu mieszkańców M. i okolicy rządowa fabryka tytuniu i cygar, która zajmuje w zimie 800, a w lecie 500 robotników, głównie kobiet. Wedle sprawozda Monastyrek Monastyryska nia Izby handlowoprzemysłowej we Lwowie za czas od 1866 do 1870 r. późniejszego nie ma, dostarczało tej fabryce krajowego tytuniu w 1866 r. 5355 plantatorów, z 978 mr. 1131 st. kw. przestrzeni, 9945, 62 centnarów, wartości 80, 796, 40 1 2 zł. a. w. ; w 1867 r. 7686 piani, z 1042 mr. 891 st. kw. , 13, 888 74 ctn. , wart. 115, 914, 21 zł. a. w. ; w 1868 r. 7330 plant. , z 940 mr. 403 st. kw. , 9 376, 55 ctn. , wartości 69, 528, 72 zł. ; w 1869 r. 3975 plant. , z 611 mr. 203 st. kw. , 3895, 03 ctn. , wartości 35, 350 zł. a. w. ; w 1870 r. 4, 290 plant, z 519 st. mr. 1142 kw. , 4, 296, 56 ctn. , wartości 34, 519 57 zł. a. w. ; fabryka ta przerabia oprócz krajowego tytuniu także węgierski, turecki i amerykański. Co do produk cyi fabrycznej szczegóły podane przy opisie fa bryki w Buczaczu. Przy fabryce jest szpital dla chorych robotników. M. są siedzibą sądu po wiat. , mają urząd poczt. i tel. oraz aptekę. Okolica piękna, górzysta, obfitująca w lasy, gleba urodzajna, nad Koropcem i stawem moczarowata, łąki dobre. Bako założył tu był papiernię, poruszaną wodą, lecz obecnie tako wa nie jest czynną. B. R. Monasterzyszcza al. Monastyryszcze 1. uroczysko we wsi Edem ob. , pow. kaniowski. 2. M. , uroczysko pod wsią Kwitki ob. , pow. kaniowski. Monasterzyszcze, uroczysko nad Hory niem, pow, rowieński, o pół mili od Stepania. Opis monasteru znajdującego się tu niegdyś, uczyniony 1627 r. , powiada, że nie pamiętają kiedy został założonym, wiadomo tylko, że już w 1572 r. był ihumen Sylwester i miał we władaniu swem wieś Wisky, Monastyrki i w Białobrzegach sześciu poddanych, jeziora Czerużyn, Byczyszcze i dwie sianożęcie. Następnie miał prawo dziesięciny z łanów stepańskich, 12 wiader miodu ze sklepów podzamkowych i nareszcie wieś Mydsk, oraz Wólkę. W późniejszych czasach, powiada autor tego opisu Złotoliński, nie można będzie nawet dojść, gdzie był ten monaster podkomarowiecki monachów greckich, gdyż rzeka Horyń i teraz przemieniła swe koryto, zniosła zabudowania monasteru, uczyniwszy na tem miejscu wyspę, niech więc będzie otóż wiadomo, że monaster był drewniany dwuprestolny, pod wezwaniem s. Jerzego i Archanioła Michała. Ciekawem jest, że tu przebywali i mieszkali metropolici i władykowie, wówczas gdy metropolia nawet kijowska pustkowała. Taki mamy poczet tutejszych przełożonych w 1572 r. ihumen Sylwester; 1596 r. archimandryta Isakij, który był na brzeskim soborze pod nazwiskiem Isakij Stepański; 1599 r. metropolita Łuka, mieszkał tutaj lat trzy i sądzą, że to jest ten sam metropolita białogrodzki, który bronił z księciem prawosławia w Brześciu; 1603 r. Jeremij, metropolita pelagoński; 1610 r. władyka Mokaczewski; 1620 r. Isakij Boryszkowicz, bis kup łucki i Ostrogski, zdaje się iż zmarł 1627 r. i był ostatnim przełożonym w tym monasterze. T. S. Monastirea, ob. Onufry św. Monastyr. .. .. ob. Monaster. .. . Monastyr 1. folw. na obsz. dwor. Chrusna starego, pow. lwowski. 2. M. , al. Monasterzec, grupa domów w płn. zach. stronie. Rozhurcza, pow. stryjski. 3. M. , ob. Manaster. Monastyrczany, ob. Manasterczany. Monastyrek 1. oś włośc, pow. sandomier ski, gm. Rytwiany, par. Połaniec, odl. 43 w. od Sandomierza, ma 3 dm. , 17 mk. , 21 mr. 2. M. , wś i folw, nad rz. Kalinówką, w płn. stronie pow. zamojskiego, o 20 w. od Zamo ścia i 7 w. od gm. StaryZamość położony, w II okr. sądowym, należy do par. Skierbie szów. Posiada młyn wod. o 2 kamieniach i cerkiew filalną drewnianą, niewiadomej ere kcyi, należącą do par. prawosł. Sulmice. Ma 5 dm. dwor. , 29 dm. włośc, 169 mk. , w tem 115 prawosł. Ziemi ornej 159 mr, i łąk 47, razem 206 mr. , posiadł. włośc. Folw. M. nale ży do dóbr ordynacyi zamojskiej Stary Zamość. Gleba urodzajna, czarnoziem, okolica lesi sta. T. Ż Monastyrsko, ob. Manastersko. Monastyryska, ob. Manasterzyska. Monastyryszcze, mko, pow. nieżyński gub. czernihowskiej, nad rz. Udają i Rudką, o 34 w. na płd. zach. od Nieżyna. Ma 412 dm. , 3245 mk. , dwie cerkwie, gorzelnia, jarmarki, uprawa tytuniu na wielką skalę; st. poczt. W pobliżu starodawny wał obronny. W 1637 r. M. należało do dóbr zadnieprskich ks. Wiśniowieckich. Od M. wzięła nazwę sotnia kozacka pułku przyłuckiego; ob. t. z. kronikę Samowidca, str. 80. Monatony, wś włośc. , pow. wileński, w 3 okr. polic, o 67 w. od Wilna, 7 dm. , 103 mk. , z tego 24 prawosł. , 79 katol. Monazyl, folw. , pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Stefanpol, okr. wiejski M. , 834 dz. ziemi dwors. ; własność Cybulskich, W skład okr. wiejskiego i dóbr M. wchodzą wsie Żaba 12 dusz rew. , Wereciuga 22 dusz rew. i Kurlandyka 13 dusz. Monbrunsdorf niem. , wś, powiat holądzki, st. p. Młynary, okr. urz. stanu cywiln. Schlobitten. W 1856 r. 44 mk. Kś. Fr. Mońcewicze, wś włośc, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Wawerka, o 19 w, od Lidy a 14 w. od Wasiliszek, 3 dm. , 21 mk. katol. A. T. Moncken al. Monken, niem. , ob. Mąki. Monczagiry, wieś rząd. nad rz. Ułą, pow. trocki, w 4 okr. pol. , przy dr, żelaznej warsz. petersb. , o 65 w, od Trok, 10 dm. , 81 mk. , z tego 77 katol. , 4 żydów. Monasterzyska Monczagiry Moncken Monbrunsdorf Monazyl Monatony Monastyryszcze Monasterzyszcza Monasterzyszcze Monastirea Monastyr Monastyrczany Monastyrsko Moniak Monczele, wś, pow. szawelski, gm. okmiańska, 22 dusz, 261 dzies. ziemi J. G. Monczen niem. , ob. Mącze. Monczewo, ob. Męczewo. Mończoł al. Muńczoł, szczyt w Karpatach, w Beskidzie trenczyńskosołskim, wznies. 1165 m. ob. t. III, 859. Momczuny, okolica szlach. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. i par. Żośle, okr. wiejski Stabinciszki, o 4 w. od gm. a 37 w, od Trok, 3 dm. , 39 mk. katol. W 1850 r. posiadał Jurewicz 84 dz. , Iżycki 24 dz. , Strawiński 159 dz. i Monczuński 12 dz. Por. Mączuny. Podług spisu urzędowego wś Monguny, łącznie z zaśc. Glinka, ma 19 dusz rewiz. i należy do Strawińskich. Monczyn, wś cerk. , pow. berdyczowski, ob. Mączyn, Monczyńce, ob. Mączyńce. Mondejki, dwór. pow. poniewieski, okr. polic. kławański, o 26 w. od Poniewieża. Mondschuetz, 1202 r. Moiansitz, 1469 r. Manschicz, wś, pow. wołowski, ma kościół par. ewang. , szkołę ew. W 1843 r. 115 dm. , zamek dziedziców i 776 mk. 45 ewang. . Na folwarku owczarnia. Trzy młyny, gorzelnia, piec wapienny. Do M. należy fol. Kauthen. Mondtken niem. , ob. Montki. Mondzielówka, ob. Mądzełówka. Mondzin, folw. , pow. nowogródzki, własn. Bronowskich, około 8 1 2 włók, A. Jel. Mondzin niem. , ob. Mądzin. Monejki, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Monelaukin dok. 1326, stare pole pruskie w ziemi barckiej ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 386. Kś. Fr. Monethen, niem. , ob. Monety. Monetiten dok. , ob. Pilgramsdorf. Monety Konopki, wś, ob. Konopki 13. Monety 1. niem. Monethen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. oleckowski, st. p. Kowale, okr. urz. stanu cywil. Szarejki. R. 1616 podaje ks. Jan Zygmunt do wiadomości, że Wawrzyniec v. Halle, ssta oleckowski, sprzedał przed 1564. r. Broźejowi, sołtysowi w M. , 4 wł. sołeckie za 140 grzywien; ponieważ nie otrzymał przywileju, wystawia książę teraz takowy, nadając zarazem prawo chełm. ; 29 wł. było oddawna osadzonych dannikami, którzy r 1600 składali się z samych Polaków ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 522. Wś tę spaliły w 1757 r. wojska rossyjskie. W 1856 r. 226 mk. Toeppen Gesch. Masurens, 361. 2. M. , niem. Monethen, dok. Monethki, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, st, p. Drygały, tworzy osobny okr. urz. stanu cywilu. , który r. 1880 miał 2273 dusz. W 1882 r. ur. się 126 dz. , umarło 86 osób, zawarto 12 mał żeństw. Siegfried Flach r. Schwarzburg, komtur baldzki, nadaje Maciejowi z Pawłóczyn na prawie magd. 40 wł. w rożyńskiem nad strumykiem Bełcząca, wyższe i niższe sądo wnictwo i wolne ryboł. w jez. Kozłowskiem, oraz pozwala mu zakładać 40 barci. Dan w Baldze r. 1474 ob. Kętrz, O ludn. pol. str. 436. Kś. Fr. Mongieliszki, okolica szlach. nad rz. Wersoczką, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Poraduń, o 14 w. od gm. , 40 w. od Lidy a 16 w. od Ejszyszek, 3 dm. , 27 mk. kat. jednodworcy. Monguny, wś, pow. trocki, ob. Monczuny. Moniaczkowice, wś, pow. miechowski, gm. Koniusza, par. Niegardów. Posiada szkołę począt. W 1827 r. było tu 11 dm. , 120 mk. W XT w. był tu już folwark. Łany kmiece i folw. płaciły dziesięcinę prebendzie ś. Wojciecha w Krakowie Dług. II, 152. Moniak, m. gub. chersońskiej, ob. Majak Moniaki, wś, folw. i dobra, pow. janowski, gm. Urzędów, par. Boby, odl. 40 w. od Janowa, o 12 w. od Kraśnika i 30 w. od st. dr. żel. nadwiśl. Nałęczów. Dobra M. z folw, M. , Wierzbica i Okrąglica, własność Zembrzuskiego, poprzednio przez cztery wieki do 1841 r. Wierzbickich, mają 1639 mr. rozl. Fol. M. , z rezydencyą posiada budynków murowanych 3, drewnianych 8, gr. or. 340 mr. , płodozmian 11polowy, łąk 50 mr. i lasu urządzonego 205 mr. ; folw. Wierzbica, bud. mur. 2, drew. 7, gr. or. 240 mr. , płodozmian 10polowy, łąk mr. 7. Cegielnia produkuje 100, 000 cegły, zajmuje trzech robotników; fol. Okrąglica, nowo erygowany, budyn. mur. 3, drew. 1, gr. or. 550 mr. w płodozmianie 15polowym. Wś M. w r. 1803 nosiła nazwę Wólka Wierzbicka, miała osad włośc. 30. W r. 1846 przy układaniu tabel prestacyjnych nosi nazwę Moniaki i ma os. 24. W r. 1864 przy układaniu tabel likwidacyjnych było os. 25, posiadających gr. or. mr. 435 i wspólnych past. mr. 28. Wskutek układów o służebności w r. 1880 włościanie otrzymali 50 mr. lasu i 50 mr. or. ziemi na pastwisko. Wś M. ma obecnie osad 40 i szkołę elementarną od 1861 r. , do której uczęszcza dzieci od 30 do 40. W r. 1883 zamieniona na szkołę elem. gm. Wś Wierzbica w r. 1803 miała osad 20, w 1846 r. os. było 18 a w r. 1864 os. 18, które miały gr. ornych mr. 395 r. Wskutek układów o służebności w r. 1879 włościanie otrzymali lasu 38 mr. , gr. or. na pastwisko 34 mr. Dziś wś ma os. 26. Nadto przy tej wsi jest część szlachecka z osobną hypoteką, przestrzeni mr. 100. Wś Majdan Moniacki, założona w 1849 r. , w r. 1864 miała os. 12, dziś 15 i gr. or. 132 mr. Wł. Z. Moniaków 1. al. Moniakowo, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Mikołajewo, okr. wiejski Łąka, o 13 w. od gm. , 21 dusz rewiz. , Monczele Monczen Monczyn Monczyńc Mondejk Mondschuetz Mondtken Mondzielówk Mondzin Monejki Monelaukin Monethen Monetiten Monety Konopki Monety Mongieliszki Monguny Moniaczkowice Moniaki Moniaków Monasterzyszcze Moniochy Moniszkańce Moniuny należy do dóbr Łąka gen. Frołowa. 3. M. , folw. pryw. , pow. wilejski, o 65 w. odm. Wilejki, w 2 okr. pol. , 1 dm. , 6 mk. kai J. Krz. Moniatowszczyzna, wś, pow. wiłkomierski, należała niegdyś do sstwa kurkiewskiego, ob. Kurkle. Moniatycze, wś i folw. , pow, hrubieszowski, gm. i par. Moniatycze, odl. 7 w. od Hrubieszowa. Posiada kościół par. drewn. , dom schronienia dla starców i kalek, cerkiew dla ludności rusińskiej, urząd gm. , szkołę począt. ogólną. W 1827 r. było tu 63 dm, , 381 mk. Dobra M. składają się z folw. M. i Stefków, wsi M. , rozl. mr. 676 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 205, łąk mr. 36, nieuż. i place mr. 13, razem mr. 254; bud. mur. 2, z drzewa 22; płodozmian 12polowy; folw. Stefków gr. or. i ogr. mr. 379, łąk mr. 32, nieuż. i place mr. 11, razem mr. 422; bud. z drzewa 4; płodozmian 10polowy; wś M, os. 56, z gr. mr. 748. Pierwotna erekcya kościoła i parafii niewiadoma, powtórna erekcya pochodzi z 1599 r. ; dokonał jej dziedzic M. Samuel Koniecpolski i parafianie. Obecny kościół wystawił 1740 r. Józef Kuropatnicki. M. par. dek. janowski dawny hrubieszowski, 1850 dusz. Cerkiew, dawniej gr. unicka, niewiadomej erekcyi, była filią Czartowic w dek. horodelskim. Moniatycze gm. , należy do sądu gm. okr. I w Jarosławcu, st. poczt. Stepankowice, ma 18, 161 mr. obszaru, 3, 560 mk. 1867 r. , 5 szkół początkowych, gorzelnia, dwa browary, trzy młyny wodne, wiatrak. W skład gm. wchodzą Annopol, Biała Karczma, Czartowice z folw. , Janówka folw. , Jurkowszczyzna młyn, Kułakowice, Lipiny, Moniatycze z folw. , Nieledów z folw. , Nowosiołki z folw. , Obrowiec, Stepankowice z folw. , Turkułówka folw. , Ubradowice, Wincentowka folw. . Wołajewice, Zadubce z folw. , Zielona Karczma, Br. Ch. Moniawki, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra Czeress, o 8 w. od gm. , 10 dasz rewiz. , własność ks. Radziwiłłów. Monice, w dok. Manycze i Monycze, wś, folw. , os. włość. i karcz. nad rz. Żegliną, pow. sieradzki, gm. Bogumiłów, par. Sieradz, odl. od Sieradza w. 3, od rz. Warty 2 w. , posiada młyn wodny i wiatrak; wś ma 86 dm. , 657 mk. , dwie os. czynsz. 2 dm. , 14 mk, os. karcz. 1 dm. 3 mk. W 1827 r. było tu 75 dm. , 485 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łaskiego t. I, 429. W 1553 r. M. mają 10 1 2 łanów Wielk. Pawiński. Folw. M. , z wsią M. , Kłock i Jeziory, rozl. mr. 819 gr. or. i ogr. mr. 349, łąk mr. 151, pastwisk mr. 283, wody mr. 4, nieuż. i place mr. 22; bud. mur. 6, z drzewa 2. Wś M. os. 127, z gr. mr. 791; wś Kłock os. 105, z gr. mr. 1, 145; wś Jeziory os. 38, z gr. mr. 429. Do obszaru dworskiego M. przyłączono grunta poduchowne, zwane Górka Poświętna ob. Górka 5. Br. Ch. . Monichy, wś włość. , pow. wilejski, o 27 w. od m. Wilejki, w 2 okr. pol. , przy b. dr. poczt. z m. Dołhinowa do m. pow. Wilejki, 5 dm. , 34 mk. kat. Monte, zaśc. szl. nad rz. Strawą, pow. trocki, w I okr. pol. , o 17 w. od Trok, 1 dm. , 6 mk. kat. Moniewicie, właśc. Maniewicze, wś. cerknad rz. Stochodem, pow. łucki, na wsch. od Horodka, niegdyś własn. zamkowa Łucka, w gm. czarnogródzkiej; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. III, cz. 2 20, 21, 161. Moników 1. os. poleśna, pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki, 1 dm. , 9 mk. 2. M. , wś i os. karcz. , pow. piotrkowski, gm, Łękawa, par. Bogdanów, ma 10 dm. , 105 mk. , 320 mr. ziemi włość. ; os. karcz. 13 mr. Br. Ch. Moniłówka, rus. Monyliwka, wś, pow. złoczowski, 24 kil. na płd. wsch. od Złoczowa, 9 kil. na płn. wsch. od sądu pow. w Zborowie, 6 kil. na płd. zach. od urzędu poczt. w Olejowie. Na płn. leżą Hukałowce, na wsch. Olejów, na płd. wsch. i płd. Berymowce, na zach. Jarosławice. Środkiem obszaru płynie od płn. na płd. wsch. jeden z pięciu głównych potoków Strypy, t. zw. Strypa Kudynowiecka. Dolina potoku bardzo płytko wygłębiona. Występuje tu wszędzie dołujący wapień litotamniowy, ilasty, zielonawy, złożony z drobnych litotamniów. Zabudowania wiejskie leżą na praw. b. potoku. Własn. więk. Ka zimierza hr. Wodzickiego ma roli or. 241, łąk i ogr. 9, pastw. 2, lasu 48, wł. mn. roli or. 773, łąk i or. 62, pastw. 42 mr. W 1880 r. było 525 mk. w gm. między nimi 2 obrz. rzymkat. , par. rzym. kat. w Olejowie, gr. kat. w Jarosławicach. We wsi jest cerkiew pod wezwśw. Michała i szkoła filialna. O torfach tutej szych czyt. Jahrb. d. geol. Reichsanst, t. 30, str. 588. Lu. Dz. Moniochy, wś nad Wisłą, pow. kozienicki, gra. Maryampol, par. Głowaczew, odl. 19 w. od Kozienic a 1 w. od Wisły, ma 19 dm. , 186 mk. , 270 mr. ziemi dworsk. i 197 m. włośc. Fol. M. , al. Teodorówka, rozl. mr. 328 gr. or. i ogr. mr. 230, łąk mr. 6, lasu. mr. 57, zarośli mr. 18, wody mr. 1, nieuż. i place mr. 16; bud. z drzewa 19. Moniszkańce al. Moniuszkańce, dwór na pr. brz. Niewiaży, pow. kowieński, o 16 wod Kowna, między Jaswojniami a Polepiem, własność Zaleskich. Kościół fil. par, Bobtypod wezw. Zbawiciela, wzniesiony z drzewa w 1878 r. przez dziedziczkę Zaleską z Zabiełłów. Moniuny 1. folw, , pow. szawelski, gmskiemska, par. bejsagolska, 2 włóki ziemi. Własność Elwiry Dowgiałłowej. 2. M. , wś, Moniatowszczyzna Moniatycz Moniawki Monice Monichy Monte Moniewicie Monikó Moniłówka Monczele Moniuszkowszczyzna Monka Mońka Monkajcie Monkałowice Monkastro Monken Monkensee Monki Mońki Monkiewicze Monkinie Monkiszki Monkowarsk Monkowce Monkowiszki Mons Lethon Monsejewszczyzna Moniatowszczyzna Momuszeczki Moniuszki Moniuszkańce Mons S Mons butyri Monowice Monkuszki pow. szawelski, gm. skiemska, 21 dusz, 81 dzies. ziemi. 3. M. , wś, pow. szawelski, gm. poszwytyńska, 26 dusz, 271 dz. ziemi. J. G. Momuszeczki, wś, pow. białostocki, niegdyś w ziemi bielskiej. Moniuszki, wś, pow. białostocki, dawniej w ziemi bielskiej. Moniuszkańce, ob. Moniszkańce. Moniuszkowszczyzna al. Kościuszkowszczyzna, wś, pow. słonimski, b. własność Śliźniów. Monka, os. młyn. , i Monkowa góra, os włośc, pow. piotrkowski, gm. Wadlew, par. Drużbice. Os. młyn ma 1 dm. , 15 mk. , os. włośc, 1 dm. , 17 mk. , 35 mórg. Mońka, rzka w pow. kijowskim, wpada do Stuhny. E. R. Monkajcie, dwór, pow. rossieński, ob. Mąkajcie. Do wiadomości tam podanych należy dodać, że nal. do par. girdyskiej i jest własnością Monkiewicza. Monkałowice al. Mąkołowice, os. , do gm. Tychów należąca, pow. pszczyński. Monkastro, handlowy gród genueński, który niegdyś istniał przy ujściu rzeki Tyras Dniestr, dzisiejszy Akerman; ob. Murzakiewicza, , Istoria genuenskich posielanij, Odessa, 1837. Monken niem. , ob. Mąki. Monkensee dok. 1393, jez. na Warmii, pewnie w dawniejszym komturstwie brandenburskiem ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 243. Kś. Fr. Monki, wś nad rz. Czarną, pow. sandomierski, gm. i par. Połaniec, odl. 40 w. od Sandomierza. Ma 7 dm. , 65 mk. , 20 mr. ziemi włośc. Mońki, wś, pow. łomżyński, gm. Kossaki, par. Rutki. Mońki, wś, pow. białostocki, w 3 okr. pol. goniądzkim; st. dr, żel. brzeskograjewskiej, pomiędzy Goniądzem o 12 w. a Knyszynem 14 w, , o 39 w. od Grajewa, 40 w. od Białegostoku a 160 w. od Brześcia. Mońki, wś nad bezim. dopł. Słuczy, pow. starokonstantynowski, graniczy ze wsią Mończyńce, 63 dm. , kapl. kat. parafii Bazalia. Monkiewicze, okolica szlachecka, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , o 53 w. od Lidy a 316 od Ejszyszek, 6 dm. , 14 mk. kat. A. T. Monkinie, wś i os. leś. , pow. augustowski, gm. SzczebroOlszanka, par. Wigry, odl. 19 w. od Augustowa; ma 17 dm. , 118 mk. W 1827 r. wś rząd. , 9 dm. , 53 mk. Monkiszki 1. dwór i wś, pow. rossieński, par. ławkowska; dwór należy dp Jakowiczowej. Mylnie podano pod Mąkiszki. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. kołtyniańska, własność Wirszyłły. 3. M. , folw. , pow. sza wciski, par. szawlańska, 10 włók ziemi, wła sność Bogusława Monkiewicza. J. G. Monkowarsk niem. , ob. Mąkowarsk. Monkowce, wś, pow. lidzki, w 4 okr. , pol. , gm. Lebiodka, o 20 1 2 w. od Lidy i od Wasiliszek, po prawej stronie traktu pocztowego z Lidy do Grodna, 4 dm. , 28 mk. prawosł. Monkowiszki 1. folw. i wś, pow. trocki, w 2 okr. pol, gm. Kronie, okr. wiejski Żydejkiszki, o 48 w. od Trok; folw. ma 5 dusz, wś zaś 22 dm. , 92 mk. , w tej liczbie 88 katol. i 4 żydów. 2. M. , zaść rząd. pow. trocki, w 2 okr. pol. , 56 w. od Trok, 2 dm. , 35 mk. kąt. Monkuny i Judy, zaśc, pow. szawelski, gm. krukowska, 5 dusz, 8 dzies. ziemi. Monkuszki 1. wś, pow. święciański, niegdys oszmiański, w 1703 r. należały do Stanisława Białłozora i żony jego Kornelii Chrapowickiej, kasztelanki smoleńskiej. 2. M. , wś, pow. szawelski, gm. radźwiliska, 56 dusz, 495 dzies. ziemi. Monowice ze Stawami, wś, pow. w równinie, 243 m. n. p. m. , przy gościńcu z Zatora do Oświęcima, od tego miasta odl. 5, 3 klm. M. składają się z dwóch odrębnych części, z których Stawy leżą nad małym do pływem Wisły z lewego brzegu, na wsch. od M. , i mają folwark Karlhof. Ta część grani czy na płd. z wsią kośc. Włosienicą, na płn. z Dworami a na wsch. z częścią Koła lipowieckiego, M. zaś stykają się za zach. i płn. z Dworami a na płd. z Porębą wielką. Vollst. Ortsverzeichniss z r. 1881 podaje w obu osadach 1162 mk. , z tego 11 na obszar więk. pos. Szematyzmy duchowne podają w M. 973 mk. a w Sta wach 274, razem 1247mk. rz. kat. M. niegdyś wś ks. oświęcimskiego, potem królewska Dłu gosz Lib. benef. II, 225, jest obecnie częścią fun dacyi Hallerów, ale dotąd użytkuje z więk. pos. dożywotniczka Teresa hr. Borkowska. Grunta przeważnie złożone z urodzajnej glinki, łąki i pastwiska podmokłe, obejmują także stawy, w których prowadzą racyonalne gospodarstwo. Obszar więk. pos. wynosi 343 mr. roli, 393 mr. ogr. i łąki, 42 mr. past. ; pos. mn. 713 mr. roli, 107 mr. łąk i ogr. , 182 mr. past. i 14 mr. lasu. Mac. Mons butyri Chronicon oliv. Script. rer. Pruss. , I, str. 682. , ob. Góra św. Wawrzyńca t. II, 690. Mons Lethon al. Mons speculationis dok. , niem. Schauherg, obecnie Klasztorzysko, wzgórze w Pieninach, w pobliżu Czerwonego Klasztoru ob. , wzniesione 776 m. Mons S. Mariae dok. , ob. Pelplin, Mons S. Georgii, ob. Georgnberg. Monsejewszczyzna, wś, pow. borysowski, gm. bohdanowska, w pobliżu rz. Żertajki, lewego dopływu Berezyny, nad jeziorem Pelik, przy drodze ze Starzyny do Kraszewicz i Boh Monkuny Moniki Moniuszeczki danowa, ma 26 os. , grunta lekkie, miejsco wość dość leśna, łąk dużo. A. Jel. Monssantz dok. , ob. Mazanki. Monsterberg dok. , ob. Mnsterberg, powlicbarski. Montagaliszki 1. zaśc. nad jez. Jankiszki, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Hoduciszki, okr. wiejski Jankiszki, o 26 w. od Święcian, 1 dm. 12 mk. , katol. 2. M. , dwór, pow. poniewieski, okr. polic. poswolski, o 59 w. od Poniewieża. J. Krz. Montajtyszki, wś, pow. rossieński, par. stulgiewska. Montasek, ob. Mątasek. Montaty, wś włośc. nad jez. Tobole, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Koniawa, okr. wiejski Rudnia, o 8 w. od gminy, 42 w. od Lidy a 28 od Ejszyszek, 5 dm. , 58 mk. kat. 22 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Koniawa. Montau 1. rz. , ob. Mątawa. 2. M. , niem. , ob. Mątawy i Mątwy, Montejki, folw. , pow. wiłkomierski, par. Siesiki, okr. polic. Pogiełoże. Montig niem. , ob. Montyki. Montingen niem. , ob. Mojtyń. Montitten, niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten, okr. urz. stanu cywilu. Maruny. W 1856 r. 56 mk. Montken niem. , ob. Montki. Moniki l. niem. Mondtken al. Montken, dok. Montiken, Muntinkmdorf, Hoenfeld, wś, pow. olsztyński, okr. urz. stanu cywilu. i st. p. Jonkowo, tamże par. kat. , paraf. ew. Olsztyn. Ma 3650, 34 mr. obszaru, w tem 521, 45 boru. W 1863 r. 62 dm. , 425 kat. mk. , 399 Polaków, 26 Niemców. M. są starą osadą, powstałą na dawnem polu pruskiem Gudikus zwanem. W r. 1348 d. 23 maja nadaje kapituła warmińska wiernemu Jomen 6 włók wolnych nad jez. Curtoyn na prawie prusk. ita quod nullus eum depellere debet. Nadto nadaje mu wolne rybołóstwo w jez. Aucul i Curtoyn dla własnego stołu, lecz tylko małemi narzędziami i polowanie in extrema solitudine nostra more aliorum prutenicorum. Datum in Bertingen. W r. 1352 d. 14 sierp. nadaje kapituła disoreto viro Munten 50 włók in territorio nostro Gudicus celem założenia wsi na prawie chełm. , mającej się nazywać Hoenfeldt; dołączamy do tego 2 wł. tamże w puszczy in Merica, dla wspólnego użytku wsi. Wolnych ma być 5 włók; po 12 wolnych latach będą płacili od włóki 1 2 grzywny i 2 kury na gwiazdkę; sołtys będzie pobierał kary pieniężne od małego sądownictwa i trzecią część od większego i połowę czynszu karczemnego; wolne ryboł. w Łynie i w jez. Mussnyk małemi narzędziami dla własnego stołu. Datum in Vrowenburg ob. Cod. dipl. Warm. , II, 184 185. R. 1445 fer. IV Paschae sprze daje kapituła 11 wł. w M. naprawie prusk. , z woln. rybołówstwem w jez. Musnick; po 30 wolnych latach ciąży na kupującym obowią zek służby na koniu. R. 1535 d. 4 czerw. przyłączyła kapituła te 6 wł. do Dajtek, wyjąwszy łąki. za czynsz wynoszący l 1 2 grzywny tamże str. 120. R. 1563 nada je kapituła burgrabiemu melzackiemu Łaza rzowi Lauterwalt zamiast jego 11 wł. w Montkach 9 wł. w Pęglitach jako lenno na pra wie magd. i ryboł. w jez. Marung, za to bę dzie służył zbrojno na koniu ob. tamże, str. 158. R. 1552 d. 3 marca nadaje kapi tuła te 11 włók burgrabiemu melzackiemu Łazarzowi Lauterwalt na prawie magdeb. R. 1594 d. 18 sierp. dostają M. karczmę ob. tamże, str. 185. R. 1688 byli w M. sołtysa mi Łukasz Potryga i Tomasz Palona ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 558. Lustracya z r. 1656 donosi, że w M. było 50 wł. , między temi 4 puste, 19 gburów, 2 sołtysów, 1 kar czma; dawali 70 kur, 35 gęsi i 17 flor, 10 fen. czynszu ob. Zeitschrift fur die Gesch. Ermlands, str. 245. 2. M. , niem. , Montken, do bra ryc, pow. sztumski, st. p. Ryjewo 2 kil. odl. , okr. urz. stanu cyw. Borowymłyn, par. kat. Straszewo, ew. Klecewo, szkoła Nowa wieś. Ma 194, 42 ha roli orn. i ogr. , 11, 98 łąk, 78, 28 pastw. , 0, 92 boru, 45, 02 nieużyt. , 9, 66 wody, razem 340, 28 ha; czysty dochód z gr. 1597 mrk. Właśc. Polidor de Wałdowski na Michorowie. Jest tu 16 bud. , 8 dm. , 81 mk. , 60 kat. , 21 ew. Kś. Fr. Montowo 1. dok. Montaw, dobra ryc. ze st. p. i dr. żel. malborskomławskiej, o 25 klm. od Iławy, pow. lubawski, par. kat. i szkoła Grodziczno, par. ew. Lubawa, okr. urz. stanu cywil. Zwiniarz. W 1868 r. 16 bud. , 9 dm. , 229 mk. , 209 kat. , 20 ew. W 1877 r. 440 mk. Gleba żyzna; obszaru 794 ha roli orn. i ogr. , 97 łąk, 100 pastw. , 24 nieużyt. , razem 1015 ha; czysty dochód z gruntu 4634 mrk. Właśc. Władysław Ossowski. Gorzelnia i owczarnia. Ztąd idzie poczta osobowa do Lidzbarka. Tutejsza agentura poczt. III klasy została urządzona 1 paźdz. 1876 r. 2. M. , wś, tamże, w 1868 r. było tu 19 bud. , 10 dm. , 83 kat. mk. Wizytacya kanonika Strzesza z r. 1667 donosi, że wówczas płaciła wś M. tylko 4 korce żyta i tyleż owsa, podczas kiedy za czasów Tylickiego 15951600 dawali 23 korce str. 250. . W 1492 r. kupują Andrzej Łaszewski, Arnold z Frący, chorąży chełmicki, i Jakób Białobłocki od pani Katarzyny z niemieckiej Frący jej dobra na Pomorzu i w ziemi chełmińskiej położone, t. j. Frącę, Grodziczno, Montowo, Iwanki i Ostaszewo ob. Kętrz. O lud. pol. , str. 137. Kś. Monssantz Mnsterberg Montagaliszki Montajtyszki Montasek Montaty Montau Montejki Montig Montingen Montitten Montken Montowo Montoszczyzna Montrezorówka Montrymiszki Montwidyszki Montwidów Montwlańce Monssantz Monturgi Montuny Montuciszki Montschnik Montowskie pastwisko Montowtyszki Montyniańce Montyki Montowskie pastwisko, niem. Montaner Weide, wś, . pow. sztumski, st. p. i okr. urz. stanu cywlin. Ryjewo, par. kat. Postolin, ew. Klecewsko; ma szkołę. Wś obejmuje 1324, 79 mr. obszaru. W 1868 r. 88 bud. , 48 dm. , 342 mk. , 66 kat. 176 ew. Kś. Fr. Montoszczyzna, wś włośc, pow. nowoaleksandryjski, par. abelska, uwłaszczona od dóbr Bohdaniszki Romera. Montowtyszki, wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. Montrezorówka, przys. do Krasnopołki, pow. kaniowski, ob. par. Rzyszczów; niegdyś Montrezorów, dziś należy do Niemczenki. Ma 210 mk. prawosł. , 318 dzies. ziemi dworskiej, z której odeszło 94 dzies. ziemi wykup. Montrymiszki, wś, pow. wiłkomierski, dawniej w par. wieprzowskiej, własność Janowicza, Montschnik niem. , ob. Mączniki. Montuciszki, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Kucewicze, okr, wiejski Skirdzimy, o 9 w, od gminy, 14 dusz rew. , należy do dóbr NowosiołkiCzapskich, J. Kr. Montuny, wś, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Zabłoć, okr. wiejski lebiedzki, o 40 w. od Lidy, 7 w. od Wasiliszek a 9 w. od gm. , 11 dm. , 97 mk. kat, 50 dusz rew. , należy do dóbr nowopielaskich hr. Potockiego. J. Erz. Monturgi, wś, pow. szawelski, gm, ligumska, 17 dusz, 205 dzies. ziemi. J. G. Montwlańce, okol. pryw. , pow. lidzki, o 19 w. od Lidy ku Wilnu, 6 dm. , 115 mk, Montwidów, wś, pow. szawelski; podług taryfy ks. żmujdzkiego z 1717 r. posiadał ją Jakób Grużewski, stolnik ks. żmujdzkiego, i miała wtedy razem z siołem Piluny 60 dymów. Montwidyszki, ob; Waldamy, pow. szawelski, Montwilisiki 1. folw. i wś, pow, lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Poraduń, okr. wiejski Hornostaiszki, o 39 w. od Lidy, 3 w, od Ejszyszek a 4 w. od gm. , własność Janowskich; folw. ma 16 mk. kat, , wś zaś 11 dm. , 38 mk. kat. 23 dusz rewiz. . 2. M. , zaśc, pow. lidz ki, w 2 okr. pol. , o 42 w. od Lidy a 5 w. od Ejszyszek, 2 dm, , 5 mk. kat. , 5 żydów. 3. M. , wś, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Niedzingi, okr. wiejski Masaliszki, o 6 w, od gm. , 6 dusz rew. , należy do dóbr Masaliszki Łu kaszewiczów. 4. M. , okolica szlach. nad rz. Strawką, pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 70 w, od Trok, 16 dm. , 171 mk. kat. 5. M. , wś, pow. rossieński, par. chwejdańska Echard w Dyko. , nazywa miastem. 6. M. , wś. , pow. szawelski, gm. szawkiańska, 65 dusz, 410 dzies. ziemi, J, Erg, Monłwiłłany, folw, , pow. kowieński, par. Jaswojnie, między Kiejdanami a Jaswojniami, o 2 w. od Kiejdan, gleba żyzna, b. własność Montwiłłów, Szaksztów, Syruciów, dziś Dzierdziejowskich. J. K. G. Montwiłly, wś, pow. rossieński, par. jurborska. Montwiłowszczyzna, okolica szlach. , pow. wileński, w 5 okr. pol, gm. i par. Sołeczniki, okr, wiejski Kamionka, o 4 w. od gm. a 30 w. od Wilna, 6 dm. , 58 mk. kat. , ma 83 dzies. ziemi uprawnej, 8 dzies. lasu. Pod M. stoi drewn. , słomą kryta kapł. kat, J. Erz. Montwin al. Mortwin i Motwyn dok, 1260, jez. pod Lubawą ob. Neues Preuss. Urkundenbuch ego, Woelky 1884, str. 44 Montwitz niem. , ob. Mącice. Montwy, 1, os. , pow. inowrocławski, 1 dm. , 30 mk. , nal. do gm, i miasta Inowrocła wia. 2. M, dom, nad Notecią, 646 mr. roz. , 6 dm. , 99 mk. , 45 ew. , 54kat. ; 37 analf. Pocz ta w Markowicach o 3, 5 kil, gośc. na miejscu, tel. i st, kol żel. w Inowrocławiu o 7 kil W 1581 r. ma tu trzy łany Stanisł. Rusinowski i sołtystwo królewskie 1 1 2 łanu Paw, Wiel. I, 253. Na polach tej wsi, leżącej śiód błót nad Notecią, zaszła d. 18 lipca 1666 r. pamiętna bitwa między wojskami królewskiemi a rokoszanami zgromadzonymi pod wodzą Lu bomirskiego, Wojska królewskie, sądząc że roko szanie nie będą śmieli atakować, przeprawiały się nieostrożnie przez błota; wtedy na nie rzuciła się stojąca na wzgórzach jazda szla checka, zwróciwszy się głównie przeciw dra gonii i kozakom. Napadnięci nie mogli się bronić w szyku bojowym, bowiem błota ta mowały swobodę ruchu, skutkiem czego bitwa zamieniła się w rzeź. Do 4000 trupów zasłało pobojowisko. Poginęli tu przeważnie starzy żołnierze, towarzysze wypraw Czarnieckiego. Szczegóły bitwy opisuje Pasek w swych pa miętnikach. M. St. i Br, Ch. Montygaliszki 1. folw, , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm, Muśniki, okr. wiejski Opihosze, własność Hryniewicza. Do dóbr M, na leżą wsie; Żodzie 12 dusz rew. , Tawczule 1, 2 i 3 38 dusz, Dowboryszki 23 dusz i Kruny 12 dusz. 2. M. , folw. rz. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , o 27 w. od Trok, 1 dm. , 9 mk. kat. Montyki, lit, A. i B. , niem. Montig, dobra ryc, pow. , suski, st. p. i kol. Rudzicz 3 km. odl, par. ew. i okr. urz. stanu cywilu. Frednowy, par. kat. Kawa, szk. w miejscu, gorzel nia. obszar wynosi 871, 53 ha roli orn. i ogr. , 145, 89 łąk, 46, 20 pastw. , 138, 31 boru, 18, 21 nieużyt, 1, 61 wody, razem 1221, 75 ha; czy sty dochód z gruntu 11945 mrk. Jest tu 28 bud. , 16 dm. , 250 mk. , 5 kat. , 244 ew. 1868r. M. lit. C, 08. młyn camże, 7 bud. , 3 dm. , 40 ew. mieszk. Kś. Fr. Montyniańce, wś szl. nad rz. Szirwińczą, pow. wileński, w 2 okr. pol, o 54 w. od Wilna, 14 dm. , 102 mk. kat. Montygaliszki Montwy Montwitz Montwin Montwiłowszczyzna Montwiłly Monłwiłłany Ejszyszek Montwilisiki Moorbruch Morachwa Moor Moon Monyliwka Monuły Montowskie pastwisko Moosbude Moptaciszki Monuły folw. pryw. nad rzeczką, pow. wilejski, w 1 okr. pol, , o 49 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z m. Ilii do m. Radoszkowicze, 1 dm. , 5 mk. kat. ; własność Tukałły. Monyliwka, ob. Moniłówka. Moon al. Mohn, wyspa na Bałtyku, należąca do Inflant, na płn. wsch. od w. Oesel, oddzielona od niej i z. Małym Sundem, podczas gdy na wsch. dzieli ją od lądu stałego gub. estlandzkiej Wielki Sund, Stanowi 13stą par. prow. Oesel. MoorBerstus niem. , ob. Medzokol Mcm. Moorbruch 1. niem. , kolonia do Sztegrów należąca, pow. człuchowski, st. p. i szko ła Sztegrowy. par. kat. Fersztnowo, ew. Elzanowo; 3 bud. , 1 dm. , 5 mk. kat. 1868 r. 2. M. , niem. , os. , pow. brunsberski, st. p. Gr. Rautenberg; w 1856 r. 22 mk. Kś. Fr. Moordorf niem. , folw. na Rugii, należy do dóbr ryc. Unrow. Moosberg niem. , ob. Mosberg. Moosbruch, wielkie bagna śród niziny kurońskiej. Wody tego bagna odprowadza kanał tymberski do rz. Niemonin ob. t. IV, 931. Moosbruch 1. wraz z Torfbruch, niem. , wś, pow. elbląski, st. p. Gronowo, par. kat. Elbląg, ew. Neuheide, szkoła i okr. urz. stanu cywilu. Neuhof. Zawiera 9 gbur. posiadł, i 10 zagr. , ma 1398, 81 mr. roli. W 1868 r. 150 mk. , 2 kat. , 148 ew. , 21 dm. Odl; od m. pow. 1 1 2 mili. Przy tej wsi rozległe torfowiska, mają ce przeszło 1000 mr. 2. M. , wyb. , pow. morąski, st. poczt. Maldeuten; należy do dóbr ryc. Maldeuten ob. . Kź Fr. Moosbude niem. , dobra, pow. królewiecki, st. poczt. Królewiec. W 1856 r. 42 mk. Moptaciszki, wś włośc, pow. oszmiański, w 2 okr. polic, o 19 w. od Oszmiany, 4 dm. , 45 mk. katol. Mora, Mohra al. Morawica, rz. na Szląsku austr. ; ma źródło na wysokości 1359 m. npm. , uchodzi do Opawicy pod Komorau w pow. opawskim. Przyjmuje z prawej strony dopływ Hiśnicę al. Hośnicę. Morachwa al, Murachwa, Morafa, Murafa, u Kromera Morakwa, rz. w gub. podolskiej, niegdyś granica wdztwa podolskiego od bracławskiego, odgraoicza Podole od Pobereża; jest ostatnią większą rzeką wpadającą do Dniestru i na górnym biegu więcej ma rozgałęzienia. Bierze początek w płd. zach. części pow. lityńskiego na pograniczu latyozowskiego, pomiędzy wsią Hołodkami i Łodziejówką Złodziejówką, gdzie już tworzy stawy aż do Tarasówki pow. jampolskiego, płynie z zach. na wsch, obok wsi Kudyjowce, Noskowieckiej słobódki i Aleksiejówki, gdzie tworzy duży staw, następnie wykręca się od Tarasówki z płn. ku płd. , mija Federówkę, Kopesterzyn m. Morachwę, poniżej której, od wsi Dłużka począwszy, nie tworzy więcej stawów; odlewa wszystkich 15. Dalej płynie jarem, oddzielając na małej przestrzeni powiat mohylowski od jampolskiego, mimo wsi Chomenek i Rekiczyniec, Kalitynki, Wołodzijówce, Sahinki, m. Czerniej owiec, wsi Widły do wsi Bukatynki ciągle z północy ku południowi, lecz ztąd zwraca się na płd. wschód i jar jej leży równolegle do jaru Dniestrowego, z którym się styka stromemi ścianami, poniżej wsi Białej przypierając do Dniestru, poniżej progów Dniestrowskich, do których przerwania znacznie się. przyłożyła. Poniżej Bukatynki oblewa wsie Mierzwińce, Busze, Petraszówkę, Mironówkę, Halsbijówkę i Białe i wpada do Dniestru o 4 w. powyżej Jampola, prawie na wprost wsi Jurańce. Przyjmuje od praw. brzegu Moraszkę al. Muraszkę, pod m. Czerniej owcami, i Łozowe, poniżej wsi Widły; od lew. brzegu Busze, pod wsią t. n. , na przestrzeni 4 mil od wsi Pilnówki z płn. ku płd. płynącą, oraz Klekotynkę, pod wsią Kiekotyną. Długość biegu M. wynosi 20 mil. Nad rz. M. , pod wsią Kopęsterzynem, w 1432 r. wojsko polskie, pod wodzą Wincentego z Szamotuł, odniosło zwycięstwo nad wojskami litewskoruskimi pod wodzą Fedka Ostrogskiego ob. Kopesterzyn. Morachwa al. Muraohwa, urzędownie Murafa i Morafa Stara i Nowa, mko nad rz. t. n. , pow. jampolski, o 10 w. od m. Szarogrodu, o I9 1 2 w. od Rachen, st. dr. żel. odeskoki jowskiej, o 60 w. od Jampola. W St. M. 250 dm. , 2500 mk. , razem z przedmiościami Trawną i Zajączkami, cerkiew, kościół i synagoga, a w N. M. 147 dm, , 400 mk. , cerkiew i synagoga. Ziemi włośc. 2956 dz. Jest tu szkoła wiejska, gorzelnia, 32 sklepów, 20 rzemieślników, 2 młyny, stawy rybne, zarząd gminny, do którego należą St. i N. M. , Murafska słobódka, Trawna, Zajączki, Klekotyna, Paciorowa, Dłużek, Miohałówka, Semenówka, Derebozyn Wielki i Mały, Księdzówka, Popielówka, Zwedenówko i Juliampol, razem 12 starostw, 1753 osad, ludność wiejska 5893 męż, , 6192 kob. ; ziemi w obrębie gminy należącej do włościan 13, 065 dz. , w tej ilości ornej 9, 990 dz. , wypada przeto na 1 włościanina 1, 08 dz. Oprócz tego w obrębie gminy zamieszkuje innych stanów 1071 męż. , 1150 kob. ; ziemi rządowej i prywatnych właścicieli 9283 dz. , w tej ilości ornej 5159 dz. W ogóle więc ziemi jest w obrębie gminy 22348, ornej 15749 dz. , ludności 14306. Jest tu także zarząd okręgu polic. stanu, st. poczt. konna wiejska, sąd pokoju i sędzia śledczy. M. jest bardzo starą osadą; już w 1432 r. wspominają o niej dzieje, wpobliżu bowiem od niej, pod wsią Kopesterzynem, Wincenty z Szamotuł Moraczewo i Jan Męzyk z Dąbrowy stoczyli 30 listopada bitwę z Fedkiem Ostrogskim, stronnikiem Świdrygiełły. Dziedzicami jej byli Jazłowieccy. Jadwiga Jazłowiecka, wojewodzianka ruska, wniosła tę majętność jako wiano Janowi Bełzeckiemu, kasztel. krakowskiemu, a córka ich, także Jadwiga, Januszowi Tyszkiewiczowi, wojew. kijowskiemu. W czasie wojen kozac kich kilkakrotnie niszczona; w 1650 r. Marcin Kalinowski wziął ją szturmem, zajętą przez Kozaków. Od Tyszkiewiczów przeszła do Po tockich. W 1766 r. władał nią Joachim Karol Potocki, podczaszy lit, , i w tym roku otrzy mał przywilej na 4niedzielny jarmark, zaczy nać się mający nazajutrz po ś. Michale. Po upadku konfederacyi, w której znaczny brał udział, osiadł tu i całkiem oddał się pole pszeniu bytu swoich poddanych. Wymurował piękny pałac, kościół zaś dominikanów, funda cyi Jadwigi z Jazłowieckich Bełzeckiej z 1627 r, , podźwignął, a raczej zupełnie nowe wzniósł gmachy. Przychylając się do jego prośby na dał król Stanisław Poniatowski w 1781 r. dla Morachwy, składającej się ze starego i nowe go miasta, dwa 4 niedzielne jarmarki na wio snę na ś. Jura i w jesieni na Podwyż. ś. Krzy ża. Joachim Potocki w późnym wieku ożenił się z wojewodzianka Grocholską, a niezostawiw1 wszy potomstwa, zapisał Morachwę żonie, któ ra wkrótce wyszła za Dziekońskiego, syna podskarbiego w. ks. lit. Po Dziekońskich St. M. władali Mostowscy, po nich Bobkowie, którym po 1831 r. została skonfiskowana i obecnie należy do rządu. Do klucza tego na leżała St. M. , Dłużek, Michałówka, Pieńkówka, Siemienówka, Teodorówka, Trawna i Za jączki. Kościół katol. paraf. , dek. jampolskiego, pod wez. Niepokal. Poczęcia N. Maryi P. , wzniesiony w 1736 r. przez hr. Potockiego, a przez biskupa Mackiewicza w 1826 r. konse krowany; filia we wsi Tarasówce, dawniej była kaplica w Księdzówce. Do par. katol. , oprócz M. Starej i Nowej, należy mko Dżuryn i wsie Adamówka, Derebczyn, Derebczynka, Dłużek, Fedorówka, Gołączyńce, Joachimówka, Klekotyna, Księdzówka, Michałówka, Paciorowa, Pieńkówka, Popielówka, Rekiczyńce, Sapieżanka, Semienówka, Tarasówka, Trawna, Woźniowce i Zajączkówka, razem 6428 wier nych. Dr. M. Moraczewo, wś, pow. gnieźnieński, 14 dm, , 96 mk. , i ew. , 92 kat. , 21 analf. Poczta, gośc. , tel. i st. kol. żel. w Pobiedziskach i w Czerniejewie. 2. M. , wś, pow. wsohowski, 44 dm. , 303 mk. , 230 ew. , 73 kat. , 10 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Rydzynie o 2, 5 kil. 3. M. , folw. , 4 dm. , 105 mk, 67 ew. , 38 kat. , 4 analf. , należy do dóbr rydzyńskich ks. Sułkowskiego. Według regestrów pobor, z 1581 r. były w M. trzy części Jana Miaskowskiego, 6 1 2 łanów kmiecych, Doroty Moraczewskiej, 2 łany, i Stanisława Rydzyńskiego, 2 1 4 łaua Pawiński, Wielk. I, 83. Moraczewszczyzna, ob. Mereczowszczyzna i Kossów. Moraczka, rzka w pow. lidzkim, w par. Nowydwór. Morafa, Murafa, Murachwa, ob. Moraohwa, Morafska słobódka, wś, pow. jampolski, do 1000 mk. , 214 osad, 907 dz. ziemi włośc. , 2650 dz. dwor. Należy do Nowej Morachwy. Jest tu cerkiew pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. , mająca 103 dz. ziemi. Morakow, kol. i folw. , pow. łęczycki, gm. Balków, par. Góra ś. Małgorzaty, odl. od Łęczycy w. 15; kol. dm. 41, mk. 298; folw. dm. 1, mk. 28. W 1827 r. wś rząd. , 30 dm. , 232. mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. II, 415j. Morakowo, wś, pow. wągrowiecki, 20 dm. , 153 mk, 17 ew. , 136 kat. , 42 analf. Poczta i tel. w Gołańczy o 4 kil, gość. o 2 kil. , st. kol. żel. w Osieku o 21 kil, w Budzyniu o 25 kil. 2. M. , dom. , 3635 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. ; b Wymysłowo, folw. , 21 dm. , 275 mk. , 1 ew. , 274 kat. , 117 analf. Własność Makrockiego. Pod wsią rozkopano cmentarzysko pogańslde, gdzie się znajdowały liczne urny. W innem znowu miejscu są ruiny starożytnego grodziska. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. I, 137 pod par. Czeszewo. M. St. Morakwa u Kromera i Bielskiego, ob. Morachwa, Moraliszki, wś, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Gedrojcie, okr. wiejski Dubinki, o 10 w. od gminy a 54 w. od Wilna, 17 dm. , 100 mk. kat. 59 dusz rewiz. , należy do dóbr Dubinki hr. Tyszkiewiczów. Morałowa, szczyt i góra w Karpatach wschodnich, na wsch. od wsi Jasionowa górnego, w pow, kosowskim, pod 42 40 wsch. dłg. g. F. , a 48 9 30 płn. sz. g. Wznies. 1224 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G, Morańce rus. Moriańci, wś, pow. jaworowski, 15 kil. na zach. od Jaworowa, 4 kil. na płd. wsch. od sądu pow. i urzędu poczt. w Krakowcu. Na płn, leży Przedborze, na wsch. Wólka Rosnowska, na płd. Lubienie i Sarny, na zach. Krakowiec. Płn. część wsi przepływa pot. Szkło od wsch. na zach. i tworzy podmokłą dolinę. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Na granicy zach. wznosi się wzgórze Morańce do 248 m. Własn. wiek ma roli or. 257, łąk i ogr. 183, past. 10 mr. ; wł. mn. roli or. 443, łąk i ogr. 228, past. 238 mr. W r. 1880 było 677 mk w gm. , 37 na obsz. dwor. między nimi 170 obrządku rz. kat, . Par. rzym. kat. w Krakowcu, gr. kat. w Sarnach, We wsi jest cerkiew. Lu. Dz, Morany al. Mirosławice, niem. Morainen, dok. 1323 r. Miroslauwendorf, 1343 Miroslawendorf, Monuły Morany Morańce Morałowa Moraliszki Morakwa Morakowo Morakow Morafska słobódka Morafa Moraczka Moraczewszczyzna Morawce Moratz Morastkrug Morasy Moraszka Moraten Moratyn Morawczyna Moraczewo r. 1419 i 1437 Moreyn, 1686 Memunen, wś, pow. sztumski, st. poczt. , par. kat. i ew. Kiszpork, okr. urz. stanu cywil. Szporowo; ma 1402, 20 mr. obszaru. W 1868 r. 62 bud. , 35 dm. , 304 mk. , 70 ew, , 234 kat. ; szkoła w miej scu. Wś ta była za czasów krzyżackich sie dzibą kameratu ob. Schmitt Gesch. d. Kr. Stuhm, str. 248. Na terytoryum wsi tutej szej leżała jeszcze 1303 r. wś Mirosławki, któ ra następnie zlała się z Moranami ob. Kętrz. , o ludn. pols. , str. 213. Kś. Fr. Morasko al. Morawsko, dom. , 4217 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom, ; b Trzecisko, folw. , 21 dm. , 256 mk. , 44 ew. , 212 kat. , 74 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Poznaniu o 8 kil, gośc. o 2 kil. M. St. Moraskowa, folw. we wsi Pstrągowy, graniczy na płn. z Tymowszozyzną, na wsch. z Okopami, na płd. z Tokarczyzną, na zach. ku Czudcowi z lasami. Ma 29 mk. Mac. Morastkrug niem. , ob. Oparczyska, Morasy, pust. , pow. sieradzki, gm. i par. Klonowa, odl. od Sieradza 29 1 2 w. , 4 dm. ob. Klonowo. Moraszka al. Muraszka, rzka w gub. podolskiej, bierze początek za wsią Matwijkowcami, płynie w kierunku płd. wsch. , pod Matwijkówką łączy się ze strugą i ma staw, przepływa koło Kacmazówki, gdzie z lewego brzegu przybiera strugę, pod Kacmazową rozlewa się w staw, następnie płynie pod Andrzejówką i Nosikówką tworząc ciągle stawy. Pod Nosikówką z lew. brz. przybiera Muszkałówkę; dalej płynie pod wsią Roskoszą, Szostakówką, Szarogródką, gdzie skręca się bardziej na wschód, Kiełbaśną, gdzie przybiera rzkę Kiełbaśnę ob. , Szarogrodem, gdzie rozlewa się w staw i przybiera kierunek więcej południowy, Pisarzówką, Berezówką, Łużkiem, Politanówką i poniżej Czerniej owiec wpada z praw. brz. do Morachwy. J. Krz. Moraten al. Morathen, wś, pow. gołdapski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Gołdap, obejmuje 29 wł. W 1856 r. 202 mk. Moratyn, wś i folw. , pow. tomaszowski, gm. Rachanie, par. Łaszczów. Posiada cerkiew drewn. , dawniej gr. unicką; ma 46 dm. , 471 mk. , w tem 73 obrz. łac, 845 mr. gruntu or. , 53 mr. lasu, gleba żyzna, ludność rolnicza. Gorzelnia z produkcya na 84, 000 rs. , bednarz, 1 kowal, 1 tkacz. W 1827 r. było w M. 40 dm. , 309 mk. Tutejsza cerkiew, dawniej gr. unicka, była filią par. Czartowiec Założyli ją w 1687 r. małżonkowie Prusinowscy. Pier wotnie była parafialną. X F. S. Moratz niem. , trzy dobra ryc w Pomeranii, pow. kamieński, st. p. Pribbernow, 6, 2 kil. odl. Właściciele Niemcy. Morawa, wś, pow. warszawski, gm. Blizne, ma 94 mk. , 500 mr. ziemi dwor. i 53 mr. włośc Podana w spisie miejscowości gub. warszawskiej przy Pamiat. Kniżce z 1876 r. Inne spisy nie podają wsi t. n. Morawa al. Murawa, rzka, lewy dopływ Wisłoka, bierze początek w pow. sanockim, śród wyniosłości otaczających dolinę wsi Królik Polski i Królik Wołoski, płynie przez Rymanów, Ładzin i w pobliżu Krościenka wpada do Wisłoka. W dolnym biegu nosi także nazwę Taba. Dopływem M. jest potok Kompacha, utworzony z połączenia się pot. Kellarów i Jarosów we wsi Klimkówce, granicznej z Rymanowem. Morawa, część płn. wsi Międzyczerwona, pow. nowotarski, 732 m. npm. , nad pot. Rą czym, dopływem W, Rogoźnika z prawego brzegu. Mac. Morawa, niem. March, rzeka, tem jest dla Morawii, ozem Wetława dla Czech; wypływa z Sudetów, dąży ku płd. na Ołomuniec, Kromieryż Kremsier, Welhrad i wpada do Dunaju powyżej Pożonia Pressburg. Dopływy lewe a Beczwa, b Olszawa, c Rudawa. Prawe a Hanna, b Ihlawa, przybierająca z prawej strony Dyję i Drnoholec; z lewej Oslawę, Czarnankę al. Swratkę ze Switawą, i Littawą. Morawce, wś, pow. kutnowski, gm. i par. Krośniewice, dm. 11, mk. 68, ogólna przestrzeń mr. 298, z tych do włościan mr. 28. Folw. ten należy do dóbr Krośniewice. W. W. Morawczyna, wś, pow. nowotarski, odl. 7 kil. na płn. zach. od Nowegotargu, graniczy od wsch. z obszarem Lasku, od płn. z Pyzówką, od zach. z Pieniążkowicami i Działem, od płd. z Długopolem i Krauszowem. Wzdłuż granicy płn. i wschodniej płynie potok Syraczka, bijący na obszarze tej gminy, u płn. stóp Soliska 734 m. , a uchodzący na granicy Lasku i Krauszowa do Lepietnioy. Zachodnią granicę tworzy potok płynący na płd. do Piekielnika. Północny obszar i wschodni zajmuje las. W stronie płn. zaoh. wznosi się góra Solisko 730 m. . Chaty legły w płd. wsch. części, przy drodze do Działu z jednej, a do Nowegotargu z drugiej strony. W r. 1777 było tutaj dm. 60, mk. chrześc 310; w r. 1793 dm. 73, mk. chrz. 373; w r. 1824 dm. 77, mk. chrz. 454; w r. 1869 dm. 86, mk. 477 męż. 226, kob. 251; w r. 1880 mk. 487. Według lustr. z r. 1536 było w M. zarębnłków 11, którzy płacili czynszu razem złp. 38, zagrodników 6, którzy płacili złp. 10, komornicy opłacali złp. 2 gr. 18; sołtys ma młynek, opłaca czynszu złp. U; dochód z M. czynił razem złp. 61 gr. 18. Lustracya z r. 1660 podaje W tej wsi osiadło zagrodników 6, na rolach zagrodnych, którzy nierównie czynsz płacą z gruntów swoich; oddają go ogólnie na rok złp. 54 gr. 25; item kwartalnego dają na kwartał florenos Morasko Moraskowa Morasko duos, qnod facit annuatim złp. 8; owsa sypnego zsypują korcy nowotarskich 3, miarek 9, co czyni złp. 1 gr. 15; oprawy dają ogólnie łokci 8, za nie gr. 21; robią do roku dni sześć; gontów i tramów nie dają, jeno się składają na kury. W tej wsi jest chałupników 3, ci siedzą na ogrodach, płacą czynsz nierównie, dostaje się go rocznie złp. 14 gr. 24. Każdy z nich robi po 2 dni w tydzień. Sołtystwo dzierżył Paweł Smardziel, na podstawie przywileju wydanego przez Zygmunta III w Warszawie 7 lipca 1617 r. Sołtys daje czynszu rocznego złp. 12. Całkowity dochód z tej wsi czynił złp. 94 gr. 28. W lustracyi z r. 1765 czytamy, że w M. było kmieci 10, zagrodników 6; płacili rozmaitego podatku złp. 1303 gr. 21 den. 12. Sołtystwo było w posiadaniu Józefa i Stanisława Morawczeńskich za przywilejem Augusta III z 25 stycznia 1749 r. Płacili do dworu złp. 64. Obszar mniejszej posiadłości, liczy roli or. 1984, łąk i ogr. 295, past. 196, lasu 132 mr. Należy do parafii łac. w Klikuszowej. St. p. Nowytarg. Br. G. Moraw la, margrabatwo i kraj koronny monarchii austryackowęgierskiej, graniczy na płn. ze Szlązkiem pruskim i austryackim, na wsch. z Węgrami, na płd. z Dolną Austryą, na zach. zaś z Czechami i rozciąga się na przestrzeni 403 1 2 m. kw. geograf. Od Szląska oddzielają M. Sudety albo góry Jasienickie, od Czech góry Morawskie, od Węgier zaś Karpaty. Najważniejsze z gór tych są góry Morawskie, wznoszące się na 2, 000 3, 000 st. npm. , podobne pod względem budowy do gór Czeskich. Główna ich gałąź, długa na 2 m. , ciągnie się w kierunku od płd. zach. ku płn. wsch. Sudety, poczynając od wierzchołka Snieżnik, wznoszącego się na pograniczu Czech, M. i Szląska na 4, 483 st. npm. , ciągną się wysokim grzbietem w kierunku wsch, aż do wierzchołka Died Dziad, Altvater, 4620 st. npm. wysokiego, skąd poczynając aż do Beczwy i Odry ciągną się morawskoszląskie Jasienice, z wierzchołkami od 1, 500 2, 000 st. npm. Tatry Morawskie, zwane też Beskidami albo Jaworzynami, ciągną się w kierunku od płd. zach, kn płn. wsch. Najwyższe wierzchołki tego pasma gór są Jaworzyna 2, 060 st. , Wielki Lopenik 2, 871 st. , Makyta 2, 904 st. , Trojaczka 3, 000 st. , i Radhoszt 3, 556 st. , Z rzek M. najważniejszą jest Morawa, nadająca krajowi nazwę, żeglowna jednak na niewielkiej przestrzeni. Odra, biorąca w M. początek, przebiega tu zaledwo 6 mil. Jezior większych niema wcale, zato dość jest stawów. Strony górzyste są niezbyt urodzajne; natomiast część środkowa M. bogatą jest w doliny i płaszczyzny urodzajne; odznaczają się zwłaszcza niezwykłą plennością gruntu brzegi rz, Hany i okolice płd. Klimat stosunkowo jest łagodny; średnia temperatura roczna wynosi w Bernie 6, 9 R, w Ołomuńcu 7, 03 R, w Igławie zaś tylko 5, 9 R. Liczba mieszkańców bez wojska podług urzędowego obliczenia z 1857 wynosząca 1, 867, 000, wzrosła w r. 1869 do 1, 998, 000 m. Pod względem narodowości jest około 3 4 Słowian, 1 4 Niemców, zamieszkujących głównie w stronie płd. , płn. zach. i płn. Żydów jest dość znaczna liczba, bowiem do 43, 000. Ludność słowiańska M, , za wyjątkom około 1, 000 Serbów, należy do plemienia czeskiego i dzieli się na Kanaków, zamieszknłych nad Haną, w, części nad Morawą, Horaków, zamieszkujących okolice górzyste zachodnie, Słowaków, cała część wsch. M. i Wałachów, mieszkańców górzystego porzecza Beczwy. M. jest jednym z najlepiej zaludnionych krajów Austryi, przypada bowiem na 1 milę kw. około 5, 300 mk. Ludność M. zamieszkuje w 89 miastach, 191 osadach i 3, 027 wsiach. Pod względem religijnym jest 1, 914, 000 rzym. kat. , 2, 500 uniatów, przeszło 20, 000 ewang. augsbur. i do 37, 000 ewan. reform. Pod względem zarządu kościoła katolickiego rozdziela się M. na arcybiskupstwo ołomunieckie i bisk. berneńskie; w obu liczy się 642 probostw, 1, 700 duchowieństwa świeckiego i 49 klasztorów z 320 zakonnikami i 250 zakonnicami. Ewangielicy mają 2 superintendontów i 32 księży. Urodzajny grunt M. jest jak najstaranniej obrabiony i M. pod względem rolnictwa należy do najpierwszych krajów w Europie. Z całej powierzchni zaledwo 14 m. kw. znajduje się pod nieużytkami, z reszty powierzchni 210 m. kw. zajętych jest pod uprawę roli i winnice, 75 m. kw. pod łąki i pastwiska, 104 m. kw. pod lasy. Rolnictwo produkuje w wielkiej ilości zboże, a zwłaszcza piękną pszenicę nad Haną, Morawą i około Berna, kartofle i rośliny strączkowe; dalej buraki cukrowe, wyborne jarzyny, len i konopie, nieco chmielu i t. d. Również rozwinięte jest ogrodnictwo i sadownictwo, oraz w okolicach płn. uprawa wina, którego rocznie otrzymują 5 600, 000 ejmerów. Hodowla bydła, a zwłaszcza owiec, stoi na wysokim stopniu; koni liczy się przeszło 130, 000, bydła rogatego 586, 000, świń do 327, 000, kóz 55, 000 i około 1, 000, 000 owiec. Wielkie korzyści przynosi także chow ptastwa domowego zwłaszcza gęsi, rybołóstwo i myślistwo. Lasy wybornie są zagospodarowane. Pod względem kopalnictwa otrzymuje się rocznie około 536, 000 cent. surowcu, 6, 213, 000 cent. węgla kamiennego, 28, 000 cent. grafitu i 5, 300 cent. ałunu. Pod względem przemysłu należy M. do najczynniejszych krajów Europy. . Najważniejszą gałąź przemysłu stanowią wyroby wełniaue. Rocznie przerabia się około 145, 600 cent. weł ny, z czego samo Berno zużytkowywa do 70, 000 cent. , Igława z okolicą do 25, 000, Nowy Iczyn 12, 000 i t. d. Wyroby sukienne berneńskie nietylko że zasilają wszystkie rynki austryackie, lecz stanowią ważny przedmiot handlu wywozowego na Wschód i do Ameryki, Wiele produkuje się także wyrobów płóciennych, zwłaszcza w Wielkim Mezirzyczu i Szumberku, oraz bawełnianych, która to gałąź ześrodkowywa się głównie w okręgach sztern berskim, prostiejowskim i frenstackim. Płótna M. dostarcza prawie za 5, 100, 000 zł. ren. , wyrobów zaś bawełnianych przeszło za 8, 000, 000 zł. reń. Dalej idzie garbarstwo, cukrownictwo w r. 1864 przerobiono w 33 fabrykach 6 4 5 min. cent. buraków, gorzelnictwo, wyrób żelaza i szyn oraz maszyn i wozów. Handel bardzo ożywiony. Brak rzek spławnych zastępują dobre szosy i koleje żelazne. Pod względem oświaty znajduje się w M. akademia duchowna i instytut chirurgiczny w Ołomuńcu, seminaryum teologiczne i instytut techniczny w Bernie, 9 gimnazyów, 1 gim. realne, 5 wyższych szkół realnych, szkoła leśna i t. d. , a nadto 1751 szkół ludowych, w których 1863 znajdowało się około 251, 000 dzieci. Konstytucya M. opiera się na ustawie 26 lutego 1861 r. Sejm krajowy składa się ze 100 członków, a mianowicie z arcybiskupa ołomunieckiego, bisk. berneńskiego, 30 deputowanych od większych posiadłości, 31 deput. od miast i osad, 6 deput. od izb handlowej i przemysłowej w Ołomuńcu i Bernie i 31 deputowanych od gmin wiejskich. Wybory są bezpośrednie i tylko w gminach wiejskich pośrednie. Czas trwania mandatu jest lat sześć. Bo rady państwa wysyła sejm morawski 22 członków. Na czele zarządu kraju stoi namiestnikostwo, siedlisko którego znajduje się w Bernie. Pod względem administracyi M. podzieloną jest od 1860 r. na 76 okręgów i dwa okr. miejskie Ołomuńca i Berna. Do r. 1860 M. dzieliła się na 6 powiatów berneński, hradiski, igławski, znoimski, ołomuniecki i nowoiczyński. Pod względem sądowym znajduje się w M. 76 sądów okręgowych, 5 sądów powiatowych i sąd najwyższy krajowy drugiej instancyi w Bernie. Zarząd finansowy sprawuje dyrekcya finansowa w Bernie, pod zarządem której znajduje się 6 komisyj podatkowych, 76 urzędów podatkowych i 4 dyrekoye finansowe okręgowe. Historya, W najdawniejszych znanych czasach M. zamieszkiwali Markomani i Kwadowie; po 407 r. zajęli ją Rugowie i Herulowie a około 548 r. Longobardowie, Następnie osiadły tu plemiona słowiańskie, które od głównej rzeki Morawy przyjęły nazwę Morawian. Przy upadku państwa Awarów utworzyli oni pod przywództwem I Samona państwo wielkomorawskie, rozciągające I się znacznie po za granice dzisiejszej M. Chrześciaństwo zaprowadzili pomiędzy nimi 863 ś. apostołowie Słowian Cyryl i Metody. Szczytu potęgi i największej rozległości dostąpiło państwo wielkomorawkie za panowania Swatopluka, lecz pod synem jego Swatopełkem zupełnie upadło 908 i stało się łupem Madziarów, Polaków i Niemców. Od 1020 r. , podług dyplomatów, była M. podległą królestwu czeskiemu i miała z niem spólne urządzenie, zarząd i prawa. Dopiero po r. 1197, w którym M. , jako margrabstwo, stało się lennem Czech, zjawia się odzieiny dwór i urzędnicy dworscy. W XIV w. nastąpiło zupełne zlanie M. z Czechami pod władcami z domu luksemburskiego. 1526 M. , podobnie jak i Czechy, po króla Ludwika w bitwie pod Mohaczem, na mocy dawniejszych układów, przeszła pod władzę Austryi i odtąd dzieliła późniejsze jej losy. Po stracie większej części Szląska, pozostała przy Austryi część została przyłączona do M. , lecz po r. 1849 znów oddzielona. Por. Wolny ego Die Markgrafschaft Mähren, topographisch, statistisch und historisch geschildert 6 t. , Berno 1835 40; tegoż Kirchliche Topographie. Ton Mähren 4 t, r. 1855; Korzystki Die Markgrafschaft Mähren und das Herzogthum Schlesien Wiedeń i Ołomuniec 1860; Dudika, , Mährens allgemeine Geschichte t. 1 4, Berno, 1860 65; Brandla Kniha pro każdeho Morawana Berno 1839. Z map M. najlepsze są generalnego sztabu 1836 41 oraz Szembery 1863. Morawlanki, wś i folw. , pow. pińczowski, gm. i par. Bejsce, odl. 28 w. od Pińczowa. W 1827 r. było tu 24 dm. , 154 mk. Folw, M. rozl. mr. 260 gr. or, i ogr. mr. 223, łąk mr. 28, nieuż, i place mr. 9; bud. mur. 1, drew. 6; folw. ten w r. 1847 odzielony od dóbr Bejsce. Morawiany, wś i folw. , pow. pińczowski, gm. i par. Bejsce, odl. 28 w. od Pińczowa. W 1827 r. 36 dm. , 243 mk. Folw. M. rozl. mr. 362 gr. or. i ogr. 270, łąk mr. 80, nieuż i place mr. 12; budowli z drzewa 6; płodozmian 8polowy; pokłady torfu. Folw. ten wr. 1880 odzielony od dóbr Bejsce. Morawica, rz. , tak niekiedy jest nazywaną Czarna Nida. Morawica, wś i folw. nad Czsarną Nidą, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny. Leży w pięknem położeniu, w dolinie nadrzecznej, w odl. 12 w. od Kielc, przy drodze bitej Kielc do Buska, Chmielnika i Pińczowa. W obrębie wsi są dwa mosty na Nidzie. Posiada kaplicę murowaną, w stylu ostro łukowym, fundacyi Edwarda Oraczewskiego, sąd gm. okr. II, urząd gm, , szkołę począt. ogólną, piękny pałac dziedziców z oficynami, otoczony rozległym ogrodem z cieplarniami i figamią, Morawiany Morawlanki Morawia Morawianki dom zajezdny murowany piętrowy z restauracyą. Z zakładów przemysłowych są gorzelnia parowa o 100 korcach zacieru, dystylarnia z fabryką wódek słodkich, parowa cegielnia i piece wapienne. W 1827 r. było tu 12 dm. , 106 mk. , obecnie ludność o wiele się zwię kszyła. M. wspomina Długosz II 394 jako dającą dziesięc, wartości dwóch marek kościo łowi w Brzezinach. Obecnie dobra M. skła dają się z folw. M. , Jarzębiec, Obice i Bzowy, attyn. Boleszówki i Bozdole, os. Leśniczów ka, wsi M. , Obice, Chałupki i Wola Morawicka. Rozl. 3088 mr. folw. M. gr. or. i ogr. mr. 335, łąk mr. 45, pastw. mr. 63, lasu mr. 155, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 623; bud. mur. 9, z drzewa 10; płodozmianu 6, 8 i 9polowy; folw. Jarzębiec gr. or. i ogr. mr. 110, łąk mr. 8, lasu mr. 743; bud. mur. 2, z drzewa 1; płodo zmian 7polowy, folw. Obice gr. or. i ogr. mr. 373, łąk mr. 70, pastw. mr. 46, lasu mr. 956, nieuż. i place mr. 25, razem mr. 1470; bud. mur. 7, z drzewa 9; płodozmian 10polowy; folw. Bzowy gr. or. i ogr. mr. 76, pastw. mr. 34, nieuż. i place mr. 8, razem mr. 118; bud. mur. 2, z drzewa 1. Wś M. os. 48, z gr. mr. 194; wś Obiceos. 70, z gr. mr. 655; wś Chałup ki os. 37, z gr. 132; wś Wola Morawicka os. 49, z gr. 495. mr. M. gmina należy do sądu gm. okr. II w miejscu, st. poczt. Kielce, ma 14589 mr. obsz. i 4295 mk. , 2 szkoły począt. , gorzel nia, browar, dystylarnia, 2 cegielnie, tartak, 5 młynów wodnych. Br. Ch. Morawica, ob. Mora. Morawica, mko nad Ikwą ob. Muramowica. Morawica Wielka i Mała, wś w pow. krakowskim, 7. 6 kil. odl. od sądu pow. i urzędu poczt. w Liszkach, posiada kościół paraf. rzym. kat. i szkołę ludową dwuklasową z jedną klasą równorzędną. Szkoła zostaje pod kierownictwem czterech felicjanek. M. jest bardzo dawną osadą, założoną przez protoplastów rodziny Tęczyńskich, którzy tam mieli swój zamek, uważany w r. 1408 za bardzo stary. W środku zamku stała szczupła kaplica, którą około r. 1408 z uzyskanych kamieni z rozebranego zamku rozszerzono. Długosz Lib. benef. , II, 43 45, opisując paraf. , wspomina, że kościół jest zbudowany z białego kamienia. Ten kościół został jednak w r. 1775 przebudowany przez Augusta ks. Czartoryskiego i Zofią z Sieniąwskich. Świadczy o tem napis umieszczony obok wielkiego ołtarza Locus hic antea angustus et informis, nam mediale pervetustae olim arcis circa annum 1408 a Tenczyniis donatae pro eoclesia et dum ex sua antiquitate proxime in ruinam vergeret anno 1745 etc. ; drugi napis objaśnia, że kościół został 1755 r. przez bisk. krak. Andrzeja Stanisława Kostkę Załuskiego konsekrowanym. Prof. Łepkowski w Praeglądzie zabytków okolic krak. Rocznik Tow. nauk. krak. zr. 1861 zwraca uwagę na obrazy z XVIII w, ś. Wa cława, Wojciecha, Kazimierza, Stanisława, Floryana, Czesława i Gedroicia, umieszczone po obu stronach wielkiego ołtarza. Dalej obok chóru zawieszony obraz Liszewskiego z r. l764 przedstawiający śtą Rodzinę, i współczesne portrety ks. Augusta Czartoryskiego i jego córki ks. Izabeli Lubomirskiej. M. ma 1036 mieszk. rzym. kat. , leży w równinie nad bezim. potokiem spływającym do Zaleskiego pot. , z którym uchodzi z lewego brzegu do Wisły, przy drodze powiatowej z Krakowa do Czułowka. Od płn. zasłaniają wieś lasy, pokrywa jące niewielkie wzniesienia. Za Długosza by ło w M. Małej kilku współwłaścicieli, w Wiel kiej zaś Gabryel Tęczyński, którego przodka wylicza ten dziejopis między poległymi pod Płowcami 1333 r. Teraz tworzy M. jeden kor pus tabularny. Pos. wiek. spadkob. Adama hr. Potockiego ma 305 mr. roli, 55 mr. łąk i ogr. i 98 mr. pastw. ; pos. mn. 500 mr, roli, 47 mr. łąk i org. i 130 mr. pastw. Par. należy do dyec. krakowskiej, dek. czernichowskiego, obejmuje Aleksandro wice, Baczyn, Balice, Brzoskwinie, Budzyn, Burów, Cholerzyn, Chrosnę. Kleszczów, Mników i Szczeglice, z ogólną liczbą 4350 rzym. kat. i25 żyd. Oprócz kościo ła par. jest kaplica na cmentarzu. W stronie płn. zach. od wsi, mającej 249 m. bezwzględnej wysokości, wznosi się wzgórze Popówka 339 m, npm. , na której płd. stoku odkryto pogań skie uroczysko. Wydobyte tu urny przecho wuje gabinet archeologiczny uniwersytecki w Krakowie. M. graniczy na płd. z Mnikowem i Cholerzynem a na płn. z Chrośnem i Aleksan dro wicami, na wsch. z przysiołkiem Olszani cy Werychowem. Mac. Morawica, niem. Morawitz, wś, pow. tropawski, na Szl. Austr. Posiada kościół par. katolicki, szkołę ludową i 719 mk. Morawicka Wola, wś, pow. kielecki, gm. Morawica, par. Brzeziny. W 1827 r. 21 dm. , 199 mk. Morawiczka, potok ob. Brzoskwinia. Morawiec, wś, pow. mścisławski, dawniej własność Ważyńakich, później Hawryłowiozów. Morawiłska, gmina w pow, klimowiokim, o 30 w. od Klimowicz, obejmuje 1637 dusz. Morawin, dok. Morawino, wś i folw. nad błot. Stawisko, pow. kaliski, gm. Kamień, par. Dębe, odl. od Kalisza 15 w. Posiada szkołę począt. ogólną, gorzelnią, wiatrak, 20 dm. wraz z wś Podzborów 360 mk. ; folw. dm. 5, mk. 147. W 1827 r. było tu 17 dm. , 146 mk. Według Lib. Ben. Łask. t. II, 82 M. , miał w początku XVI w. cztery łany kmiece, z których dziesięcina szła do par, w Zborowie przyłączonej w XVIII w. jako filia do par. Morawicka Wola Morawiczka Morawiłska Morawin Dębe. Z łanów folw. dziesięcinę brał w poło wie arcybiskup, w połowie pleban. Właści cielami possesores łanów kmiecych byli Ma teusz Bąk, Marcin, Grzegorz Swora, Mateusz Toszek, Wojciech Bieńkowicz. Dobra M. skła dają się z fol. M. i Podzborów, wsi M. ; rozl. mr. 2029 folw. M. gr. or. i ogr. mr, 569, łąk mr. 138, pastw. mr. 75, lasu. mr. 675, nieuż. i pla ce mr. 92, razem mr. 1550; bud, mur. 12, z drzewa 18; płodozmian 5 i 7polowy; folw. Podzborów gr. or. i ogr. mr. 351, łąk mr. 42, pastw. mr. 3, lasu mr. 69, nieuż, i place mr. 14, razem mr. 479; bud. mur. 6, z drzewa 1; płodozmian 5 i 9polowy. Wś M. os. 76, z gr. mr. 440. Br. Oki A. Pal Morawin 1. dom. , pow. ostrzeszowski, par. Wyszanów, 2023 mr. rozl. ; 2 miejsc. a M. , dom. , b Kieroń, folw. ; 7 dm. , 118 mk. , 22 ew. , 96 kat. , 52 analf. Młyn parowy. Poczta w Doruchowie o 6 kil. , gośc. o 1 kil. st. kol. żel. i tel. w Ostrzeszowie o 16 kil. Własność Wiktora Oświęcimskiego. 2. M. , folw. , pow. ostrzeszowski, 1 dm. , 23 mk. , należy do gm. i dom. Opatowa. Poczta w Słupi. 3. M. , folw. , pow. odalanowski, 1 dm. , należy do gm. i dom. Ociąża. Poczta w Skalmierzycach, st. kol. żel. w Ostrowie. Morawina, przysiołek Moszczenicy niźniej, w pow. nowosądeckim. Br. G. Morawiniec, leśniczówka i gajówka na obszarze dwors. Germakówki, pow. borszczowski. Morawitzhof niem. , według Knie, folw. do dóbr Beneschau, pow. raciborski. Morawka, rzka pod wsią Mchowsko i Karwaczem, jest to właściwie Murawha, Morawka wś, ob. Murawha. Morawka, słoboda, w okr. zelburskim, pow. iłukszteński, par. Ueberlauz w Kurlandyi. Morawka1. rz. , dopływ Ostrawicy z pr. strony, przyjmuję Skałkę i Mohilnicę. 2. M. , potok w pow. jabłunkowskim. Przepływa przez wś Krasne i we wsi Łomna wpada do rzki Łomna, lewego dopływu Olszy. Morawka 1. Wielka, wś, pow. frydecki, w ks. cieszyńskiem Szląsk austr. , leży śród malowniczej doliny rzeki t. n. , u stóp Łysej Góry. Posiada kościół par. kotol, 4019 mk. i 15174 mr. obsz. Dorównywa niemalwielkością wsi Wiśle. Dzieli się na Górną i Dolną. W Dolnej są różne zakłady przemysłowe. M. par. , dek. frydecki, ma 8507 kat. , 87 ew. i 15 żyd. 2. M, Mała, wś w pow. Bruntal al. Freudenthal, na Szląsku austr. Ma 1499 mk. Morawki, wś i dwa folw. , pow. kaliski. , gm. Staw, par. Chlewo, odl. od Kalisza 26 w. ; wś ma 7 dm. , 76 mk. folw. ; 3 dm. , 36 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. II, 60. Folw. i wś M. część I i II, rozl. mr. 367 gr. or. i ogr. mr. 340, łąk mr. 16, nieuż. i place mr. 11; bud. mur. 3, z drzewa 8; płodozmian 11polowy. Wś M. os. 9, z gr. mr. 7. Folw. i wś M. część III, rozl. mr. 274 gr. or. i ogr. mr. 257, łąk mr. 4, nieuż. i place mr. 13; bud. z drzewa 7; płodozmian llpolowy. Wś M. os. 6, z gr, mr. 6. A. Pal Morawsken, niem. , ob. Murawki Morawski potok, potok, wypływa ze stawu we wsi Morawsku, w pow. jarosławskim, pły nie przez wieś na wschód a przybywszy na ob szar wsi Tuczęp, zwraca się na płn. wsch. , przerzyna wieś Tuczępy i poniżej wsi zlewa swe wody do Sanu z lew. brz. Długość biegu przeszło 5 kil. Br. G. Morawski szlak, al. Murawskie szlaki, nazywała się wsch. droga nabiegów Tatarskich, skierowana ku państwu moskiewskiemu. Przechodziła z dzisiejszej gub. tauryckiej, przez ekatierynosławską, charkowską, kurską, orłowską i tulską. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. t. III, cz. 3 5; Grabianka, str. 314. Morawsko, ob. Morasko. Morawsko, wś, pow. jarosławski, leży w równinie Sanu, 204 m. npm. , nad Morawskim potokiem, który przepłynąwszy cztery duże stawy, na obszarze tej wsi uchodzi z lewego brzegu do Sanu. M. należy do sądu pow. i urz. poczt. w Jarosławiu, odl. o 7, 1 kil. i ma 709 mk. , z których 78 na obszarze wiek. posiadłości. Podług religii jest 690 rzym. kat. , należących do par. w Chłopicach, i 19 grekokat. do par. w Ostrowie. Jest szkoła ludowa jednoklasowa. Większa pos. ma obszaru 329 mr. roli, 36 mr. łąk. i ogr. , 6 mr. pastw. i 39 mr. lasu; pos. mn. 640 mr. roli, 49 mr. łąk i ogr. i 34 mr. pastw. M. graniczy na płd. z Łowcami i Chłopicami, na płn. z Kidałowicami a na zach. jest oddzielona przez piaszczyste wydmy od Jankowie i Mokry. Siarczyński w Dykcyonarzu Galicyi Rps. bib. Ossol. Nr. 1825 powiada, że tę wieś założyli wr. 1420 Morawcy Ogończyki, którzy się potem Morawskimi nazywali i Łowce dziedziczyli. Od nich nabyła M. Anna ks. Ostrogska, gorliwa katoliczka, i nadała 1613 r. klasztorowi benedyktynów w Jarosławiu. Po zniesieniu tego klasztoru nabyli tę wieś od rządu austryaokiego Litzkowie, przedsiębiercy fabryki sukna w Jarosławiu, po których przeszła spadkiem na rodzinę Rungich, którzy ją dotąd posiadają. Mao. Morawszczyzana 1. folw. pryw. nad bezim. potokiem, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Miadzioł, o 59 w. od Wilejki, 1 dm. , 6 mk. katol 2. M. , folw. , pow. miński, w okr. polic. kojdanowakim, par. kat. kojdanowska, przy gośc poczt. z Mińska do Kojdanowa, miejsc. falista, bezleśna. J. Krz. i A. Jel. Morawszczyzna, gajówka na obsz. dwors, Zwiniacza, pow. czortkowski. Morawy 1. Kaliszewś, pow. przasny Morawszczyzana Morawsken Morawki Morawka Morawina Morawica Morawiniec Morawszczyzna Morawin Morąg . ki, gm. i par. Krzynowłogamała, odl. o 9 w od Przasnysza, ma 6 dm. , 50 mk. , 91 mr. gr. dob. , 3 nieuż. 2. M. Sliwki, wś, pow. przasnyski, 2 okr. , gm. i par. Krzynowłogamała, odl. o 9 w. od Przasnysza, ma 2dm. 20mk. , 63 mr. gr. dob. , 9 nieuż. 3. M. Wielkie, wś, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłogamała, młyn wodny, 13 dm. , 130 mk. , 146 mr. gr. dob. , 38 nieużytków. Morąg, niem. Morąg, jez. w pow. morąskim, nad niem leży miasto pow. tejże nazwy, które od niego pewnie wzięło swe miano. Morąg, niem. Mohrungen al. Morungen, dok. Moring, Maronis Merinck, Moryngk, msto pow. w Starych Prusach, obwód reg. królewieckiej, pod 53 54 płn. szer. a 37 37 wsch. dłg. , na wzniesieniu 120 m. npm. , odl. 15 mil od Królewca, nad jeziorem t. n. , które jednak 1867 r. zostało osuszone, w pobliżu jezior Schertling i Narien, między Miłominem a Zalewem, w okolicy górzystej, w łąki i bory obfitującej; gleba piaszczysta i gliniasta; liczne pokłady toifowe. W 1880 r. M. miał 3633 mk. ; w 1856 r. 3407, zaś 1885 r. 3922, przeważnie ewangielików. Głównem zatrudnieniem ludności jest rolnictwo. Zboże, drzewo, ryby i raki wywożą do Elbląga, Gdańska i Królewca. Jest tu i cukrownia. M. jest siedzibą sądu okręg. , landrata, 2 adwokatów, urzędnika katastrowego i urzędu poczt. II klasy z stacyą telegr. Poczty osobowe idą ztąd do Schlobitten i Maldeuten, poczta jednokonna do Locken. Jarmarków bywa tu 5 do roku, z których 4 trwają po 2 dni, na konie, bydło i na płótno. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 3742 dusz; 1882 r. urodz, się 117 dzieci, um. 117 osób, zawarto 29 małżeństw. Miasto tutejsze wzięło swe miano od jeziora Morąg lacus Mawrin; nomen trahens a stagno, in cujus sita est littore; ob. Dusburg i Script. rer. Pruss. , I, 214. Zamek dotąd istniejący założyli tu Krzyżacy r. 1280; później, pewnie w XVII w. , powiększono go i umieszczono w nim sąd i więzienie. Przy zamku założył nadezpitalnik i komtur elbląski Hermann v. Oetlingen miasto r. 1327. Wystawiony przez niego list nadawczy zmienił w niektórych punktach jego następca Otto v. Dreileben d. 17 grudnia 1331 r. ob. Toppen Hist. comp. Geogr. , str, 193. Przywilej ten opiewa, że miasto zostało założone na 106 włókach; z tych należy 6 wolnych do kościoła; 20 włók będą mieszczanie posiadali wspólnie praetextu locationis. Posiedziciele reszty 70 włók będą płacili do zamku elbląskiego po 8 latach wolnych co rok na ś. Marcin 3 wiardunki zwykłej monety tres fertones denariorum usualis monetae; owe 20 włók mają być wolne od mesznego i od wszelkich innych ciężarów. Ale na uznanie naszego zwierzchnictwa będzie każdy właściciel od swego miejsca według prawa chełm. płacił 6 denarów co rok i od każdego radła 2 korce, t. j. 1 korzec żyta i 1 pszenicy de quolibet praedictorum bonorum aratro. Bez naszej wiedzy nie wolno im za prowadzić wilkierza, albo budować warownie, ani powołać proboszcza; od tego wyjęty jest tylko nasz zamek; nie wolno im także sprzedawać nikomu obcemu roli, chyba że przybysz chce osiąść w mieście. Rybołóstwo przysługuje im tylko w jez. Moleyn i Quithinck i w rzece płynącej z jez. Maurin aż do młyna. Czynsz z jatek rzeźnickich, szewieckich i sukiennickich, jako i z łazienek będzie pobierało miasto do połowy, a do połowy my. Zastrzegamy sobie także karczmy i młyny, których wystawienie wyłącznie naszem jest prawem. Datum in Hollandia ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , II, str. 182 84. R. 1333 odnawia ten przywilej z matemi zmianami Zygfryd T. Sicken, komtur elbląski, nadając sołectwo Piotrowi de Sumpe. Datum in Morungen idibus Septembris ob. Voigt, tamże, str. 186 187. Pod względem administracyi stanowiło msto M. i okolica osobny kamerat komturstwa elbląskiego. Na czele stał wójt Voigt albo Pfleger, ob. Toppen, Hist. comp. Geogr. , str. 189, takimi byli 1 Ekhard v. Renis 1331 34, 2 Bruno r. Luttere 1337, 3 Ekhard v. Renis 1349, 4 Alf Adolf 1350 52, 5 Werner y. Linden 1353 56, 6 Eberhard v. Monheim 1360, 7 Jan v. Zeno 1362, który się spalił przy oblężeniu Kowna; 8 Henryk Rennenberg 1371, 9 Marquard v. Raschelo 1373, 10 Herman v. Overstolz 1416 17, U Kunz Fronenhorver 1430, 12 Henryk Reuss v. Plauen w 1467 69, 13 Veit v. Jarsdorf 1462 74, 14 Konrad v. Lichtenhain 1482, Hans v. Damnitz Domnitz 1493 95, Mathes v. Dieben 1503 ob. Voigt Namenscodex, str. 39 40. Z ważniejszych historycznych wypadków zapisujemy następne. R. 1410, po bitwie pod Grunwaldem, ciągnęło tędy wojsko zwycięskie i zajęło bez wszelkiego oporu tak miasto jako i zamek. W wojnie trzynastoletniej stanęli mieszczanie zaraz z początku po stronie Polaków i złożyli hołd królowi w Elblągu d. 11 czer. 1454 r. ob. Script. rer. Pruss. , III, str. 872. Ale r. 1461 obiegł komtur elbląski Henryk y. Plauen miasto i zamek i zajął je niebawem, do czego mu dopomogła nie mało kapituła warmińska, mająca wówczas siedzibę swą w Olsztynie. Zwycięzca oddał straż miasta Ertmanowi Y. Kirchberg, człowiekowi bardzo surowemu i niesprawiedliwemu tyrannum inhumanum, nazywa go kronikarz ob. Script, rer. Warm. , I, str. 125, który poddanych bardzo ciemiężył. R. 1470 d. 2 stycz. umarł tu nagle, apoplekayą rażony, w. mistrz krzyżacki Henryk Reuss y. Plauen, Morąg wracając z Polski, gdzie królowi polskiemu hołd lenny był złożył. Ciało jogo przewieziono do Królewca, ówczesnej rezydencyi w. mistrzów, gdzie je pochowano w tumie. Kiedy r. 1479 przyszło znów do zatargów między Polską a krzyżackim zakonem, został M. znów zajęty przez Polaków Script. rer. Pruss. , str. 708. To samo nastąpiło r. 1520 w wojnie z Albrechtem, wzbraniającym się złożyć hołd królowi pol. Wojsko polskie spotkało tu kilkodniowy opór, gdyż dowódzca tutejszy Wurgel Drahnicki, rodem Czech, chciał bronić miasta i zamku, ale mieszczanie i żołnierze zmusili go do poddania się Polakom Script. rer. Pruss. , V, 331. W 1697 r. zgorzało M. prawie do szczętu, ocalał tylko zamek i kościół. Gdy kamerat morąski został dany w zastaw hr. Dohna, ten w zach. stronie miasta wystawił dom, który jeszcze dziś pod nazwą Dohnaisches Schlösschen istnieje i do dóbr ryc. Schlobitten należy. W zamku krzyżackim mieści się kościół kalwiński. W tutejszym starym kościele wiszą portrety Lutra i ks. Olbrachta I. Prócz tego zasługują na wzmiankę nagrobki kilku znaczniejszych familij, jako to Borków, hr. Dohna i innych. W wojnie francuzkiej zaszła tuż pod miastem d. 25 stycz. 1807 r. potyczka. W mieście tutejszem urodził się Jan Bogumił Willanow r. 1736 1777, głośny w swoim czasie z bajek i innych wierszy. Tu również urodził się 1744 r. głośny Jan Gottfried Herder, poeta i myśliciel. Jego dom rodzinny ozdabia tablica pamiątkowa, a przed domem wystawiono r. 1854 pomnik bronzowy, wykonany przez Schallera z Monachium. M. posiada 2 stypendya dla studentów tu urodzonych jedno wynoszące 800 tal. ufundował hr. Dohna, drugie, w kwocie 2583 tal. , w 1804 r. zamieszkała tu familia Reibnitz. Morąski powiat obejmuje 23 1 4 mil kw. czyli 126, 517 ha, leży w zach. części obwodu reg. królewieckiej, między 53 40 i 54 5 płn. szer. a 36 59 i 37 52 wsch. dłg. Graniczy na płn. z pow. holądzkim i brunsberskim, na wsch. z licbarskim, olsztyńskim i ostródzkim, na płd. z ostródzkim i suskim, na zach. wreszcie z suskim, sztumskim, malborskim i elbląskim. W 1875 r. liczono w całym pow. 55131 mk. Miast posiada trzy Morąg 3633 mk. , Zalewo 2775 mk. , Libsztat 2369 mk. W nich też są sądy okręgowe. W rzeki jest pow. morąski ubogie na wzmiankę zasługuje tylko Pasarga i Dzierzgoń Sorge. Pasarga przychodzi z powiatu olsztyńskiego, dotyka pod Köbers tutejszy powiat i odgranicza go w dalszym biegu od pow. licbarskiego i brunsberskiego i opuszcza pod Tingen obszar powiatu, by potem tworzyć granicę między pow. holądzkim i brunsberskim. Dzierzgoń ob. bierze początek przy wsi Kadzie i Słownik geograficzny. Tom YI Zeszyt 69. dobrach ryc. Gr. Arnsdorf, płynie w zach kierunku i opuszcza przy wsi Altstadt obszar pow. , by przejść do sztumskiego. W jeziora obfituje powiat, zwłaszcza w płd. części; naiwiększe są Jezierzyce, Flach niem. , Ewing, Gr. Gehl, Stoebing, Abisdar, Roethloff, Nasewitt może Noskowice, Barting, Maehrung, którego połowa należy do pow, ostródzkiego; dalej Varisch, Morąg, Wuschnik, Bergling i Nehmen. Bite trakty łączą miasta powiatu ze sobą i z miastami graniczących powiatów. Szosa prowincyonalna z Elbląga do Ostrodu wchodzi przy wsi Mahraa i przecina powiat w płn. wsch. i płd. zach. kierunku na przestrzeni 20 kil. i przechodzi 1 kil. na płd. od Nikolshagen w pow. ostródzki. Trakt z Grudziądza do Starego pola prowadzący, przecina na 11, 7 kil. przestrzeni zach. kąt powiatu około St. Kiszporka. Reszta są to szosy powiatowe, mianowicie z Zalewa na Geissein w kierunku do Güldenboden, licząca 14 kil. w pow. tutejszym. ; dalej z Zalewa do Maldeuten 0, 5 kil. , z Zalewa do Kuppen 1, 5 kil. , z Maldeuten do Morąga 12, 3 kil. , z Morąga do Libsztatu 5, 5 kil. , z Libsztatu ku granicy pow. holądzkiego w kierunku do Schlobitten 6, 5 kil. , z Libsztatu do Pittehnen w kierunku do Dobrego miasta 4, 5 kil. i z Dobrego miasta do Kublisten w kierunku do Olsztyna. Do tych dróg komunikacyjnych przybyła w ostatnich latach i kolej żel. drugorzędna z Guldenboden przez Morąg do Olsztyna. W pow. tutejszym zajmuje rola orna 49 proc, a 1 ha przynosi 93 mrk. dochodu; ogrody obejmują 0, 6 proc. 15, 3 mrk. zysku, łąki 12, 8 proc. 9, 3, pastwiska 4, 7 proc. 3, 6, bory 23 proc. 3 mrk. , przecięciowo przynosi każdy hektar 7, 2 mrk. zysku. Parafie ew. w pow. są następujące Libsztat, Silberbach, Kahlau z filią Hegenau, Herzogswalde z filią Waltersdorf, Morąg, gdzie jest kościół luterski i kalwiński, który w 1701 r. ufundował król Fryderyk I, Reichau, St. Kiszpork, Mieszwałd, Liebwalde z filią Przezmark, Altstadt, Gr. Arnsdorf, Simnau, Zalewo, Weinsdorf, Schnellwalde, Jaśkowe, Sonnenborn i Venedien, Eckersdorf, Wilmsdorf z filią Segertswalde i Sambrodt. Kalau i Hegenau zostały dopiero r. 1690 odłączone od Silberbach ob. Toppen Hist. comp. Geogr. v. Preus. , str. 280 i 348. Że w pow. tutejszym był i żywioł polski dosyć rozkrzewiony, na to wskazują według Kętrz. O ludn. pol. , str. 568 następne miejscowości, znajdujące się w krzyżackich księgach czynszowych z roku 1436 7, mianowicie Bartlówki Bienerwiese, Biernatki Bomadtken, Bukowiec, Chmielówko. Wola Christalken, Górki, Mozgowo Nossewitz, Obuchowe Obuchshofen, Piekło, Prakwice Prockelwitz, Zakręty, Jano Słownik geograficzny Morezyny Mordarka Mordasiki Morąg wo Schillings, Najatki Steinborn i Wola Polskich osadników wymieniają księgi starostwa przezmarkowskiego z r. 1601 w następ. miejscowościach w Wiegantsdorf ob. , wMortęgu, w Münsterberg, Mottheilen, w Mieszwaldzie, Tabern; w Koschainen np. mieszkali Jerzy Krup, Jerzy Wilk, Piotr Olszewski i inni; w Liebwaldzie Janka Jancke Zimmermann, Adryan Rogal, Andrzej Broda i Jan Koniecki; w St. Kiszporku Jan Wira, Bartosz Wircha, Jędrzej Jendersie Naroga, Szymon Szkolnik, Michał Subnik, Jan Kopacznik, Jerzy Zawiei Sawiell, Benedykt Rostópka, Jakób Mróz, Stanisław Stenzel, Marcin Klucznik. Jeszcze w XVIII w. sprowadzano do tutejszych okolic Polaków; uczynił to np. Just Bernard Wilamowski v. Wilmsdorf, starosta szestyński, który zamierzając w dobrach swych Bestendorf wykarczować 30 włók i dannikami osadzić, zawarł ugodę roku 1702 z Zygmuntem Lupieńskim i jego ludźmi, których nazwiska są Bartłomiej Dyktorowski, Andrzej Gansłowski, Michał Grzech, Wojtek Ranta, Maciej Staś, Michał Krupa, Jakub Górny, Adam Fręckowski i Paweł Kieper ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 572 573. Według wykazów z r. 1856 było między 47000 mk. tylko kilkuset Polaków; szkół liczył pow. wówczas 88, dóbr ryc. 61; gleba jest dosyć żyzna, powierzchnia nieco wzgórkowata. Kś. Fr. Morągówka al. Morogówka, grupa zabu dowań w Jachówce, wsi położonej w pow. my ślenickim. Br. G. Morąza al. Maróz, niem. Marense, rzeka, pow. ostródzki, wpada do jez. mielińskiego MuehlenSee, początek zaś bierze z jez. przy Turowie, w pow. niborskim. Mabieg płd. płn. Nad M. leżą następ. wsie Turowo, Browina, Ulnowo, Lubian, Zybułtowo, i Mielno Muehlen. Przez most około Zybułtowa przez Morązę prowadzący pierzchli podczas bitwy pod Grunwaldem pobici zrazu Litwini. Kś. Fr. Morezyny, niem. Morozin i Morczyn, dok. Mortsyn 1285, Morzin, Morsztyn, Mortschin 1279, dobra, pow. toruński, st. p. , kol. i tel. Turzno, 7, 5 km. odl. , okr. urz. stanu cywilu. Sławkowo, par. kat. Kiełbasin, ew. Chełmża, szkoła Kamionka. W 1868 r. 11 bud. , 5 dm. , 98 mk. , 97 kat. , 1 ew. Obszaru ma 424, 21 ha, mianowicie roli or. i ogr. 352, 08 ha, łąk 60, 93, boru 2, 27, nieuż. 8, 93; czysty dochód z gruntu 2957 mrk. W 1279 r. d. 10 sierp. potwierdza Konrad v. Fechtwangen, mistrz ziemski w Prusach i Inflantach, że Arnold z Wałdowa darował 28 włók w M. , które na prawie lennem odebrał był od zakonu, katedrze cheł mińskiej, już kilka lat przedtem; zakon zrzeka się wszelkiego czynszu. Świadkowie Konrad, marszałek ziemi pruskiej, braciszek Herman de Schonenberg, prowinoyał chełmiński, Manegold, komtur w Królewcu i t. d. Datum in Papów ob. Urkundenb. d. Bisthums Culm, Woelkyego, 1884, str. 62. . M. były podówczas świeżo przez Polaków obsadzone ob. Kętrz o ludn. pol. , str. 67. . R. 1285 d. 5 marca poświadcza Konrad v. Thierberg, że na żądanie kapituły w Chełmży dobra tutejsze na nowo dał wymierzyć. Datum in Lypena ob. Urk B. d. Bist. Culm, 1884, str. 67 68. . R. 1285 d. 15 kw. zamienia kapituła wś tę na fol wark tamże, str. 69. Później jest w dok. jeszcze wzmianka o Morczynach r. 1446, gdy powstał spór o granicę między kapitułą ą To maszem z Kamionek. , Spór ten załatwił z po lecenia wielk. mistrza komtur toruński tamże, str. 466 470. . Wizytacye Potockiego z r. 1706 i Strzesza z r. 1667 str. 29 dono szą, że M. były i wtedy własnością kapituły chełm. ; proboszcz z Kiełbasina pobierał ztąd 2 korce żyta i tyleż owsa. Kś. Fr. Moriarka, potok, ma źródło u wschodnich stóp Łysej góry 785 m. , w pobliżu Sorczyna, grupy zabudowań w obr. gm. Mordarki, w pow. limanowskim; płynie na płd. i poni żej Szarysza zwraca się na płn. zach. i po 7 kil. biegu uchodzi do Sowliny, od pr. brz. , poniżej Limanowej. Br. G. Mordarka al. Morderka z Szaryszem, wś, pow. limanowski, 2, 2 klm. na wschód od Li manowej, nad Sowliną, poboczną z praw. brze gu Łososiny, przy drodze prowadzącej do Mar cinkowic nad Dunajcem. Od północy jest ście śniona dolina potoka lesistem pasmem, tworzącem dział wodny dopływów Dunajca, Łososi ny i Zadziela, który rozpoczyna się u ujścia So wliny górą Dzielec 626 m. n. p. m. , podnosi się na płn. od tej wsi w górze Ostrej do 874 m. a da lej skręca się ku południowemu wschodowi ja ko Mały Zalacz 900 m. , Wielki Zalacz921 m. , następnie zniża się w Babiej górze na 730 m. , kończy zaś Chełmem 793 m. n. p. m. na płn. od Męciny. M. liczy podług spisu ludności z 1881 r. 772 mk. , ob. wiek. 55 a Szarysz 373, razem 1200 mk. ; szematyzm duch. dyec. tarnow skiej z r. 1880 podaje liczbę wier. z tych miej scowości w par. Limanowej na 1578, mia nowicie w Mordarce 1193 a w Szaryszu 385. Pos. wiek. ma obszaru 307 mr. roli, 50 mr. łąk i ogr. , 49 mr. pastw, i 232 m. lasu; pos. mn. 778 mr. roli, 177 mr. łąk i ogr. , 363 mr. pastw. i 321 mr. lasu. Kasa pożyczkowa gminna roz porządza kapitałem 694 zł. w. a. M. graniczy na wsch. z Pisarzowa, z którą ma podobną formacyę geologiczną, t. j. silny rozwój iłów i warstw górnoropianieckich, a na południe z Siekierzyną; Szarysz zaś z folwarkiem jest położony na południe od M. , przy gościńcu z Limanowej do Nowego Sącza. Mm. Mordasiki, wś, pow. kalwaryjski, gm. Morągówka Morąza Moriarka Morągówka Mordwilowicze Mordy Mordwinki Mordwin Nadniemeńska, par. Balwierzyszki, odl. 60 w. od Kaiwaryi, ma 7 dm. , 95 mk. Mordasowo, wś włośc, nad Mereczanką, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski Mordasowo, o 10 w. od gm. a 78 w. od Trok, 21 dm. , 178 mk. kat. 67 dusz rew. . Wskład okr. wiejsk. , oprócz M. , wchodzą wsie Puchacze 76 dusz, Purple 40 dusz, Kiejbucie 23 dusz, Kaszety 24 dusz i Blindzinie 1 dusza. Mordasy, wś i fo. , pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Balwierzyszki, odl. 56 w. od Kaiwaryi a 1 w. od Niemna; wś ma 25 dm. , 141 mk. , fol. 3 dm. , 11 mk. Fol. M. , z attyn. Tupiki, rozl. mr. 370 gr. orn. i ogr. mr. 281, łąk mr. 48, pastw. mr. 26, nieuż. i place mr. 15; bud. z drzewa 12. Br. Ch. Mordasy 1. wś włośc, nad rz. Święcicą, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. Różanka, okr. wiejski rakonicki, o 57 w. od Lidy, 9 dm. , 111 mk. 30 dusz rewiz. , należy do dóbr rząd. Różanka. 2. M. , wś, tamże, 6 dusz re wiz. , własność Mokrzeckiego. 3. M. , wś, tam że, 20 dusz rewiz. , własność Szczuków. 4. M. , wś nad rz. Graużyszką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Graużyszki, okr. wiejski Horodniki, o 8 w. od gm. , podług spisu urz. 29 dusz rew. , według zaś innych wiadomości 14 dm. i 204 mk. kat. ; należy do dóbr Bołtupie Śniadeckich. 5. M. , wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Wojstom, okr. wiejski Łokacze, o 3 w. od gm. , 20 dusz rewiz. 6. M. , wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Chotenczyce, okr. wiejski Krzemieniec, o 4 w. od gm. a 41 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Ilii do Radoszkowic, 8 dm. , 78 mk. kat. 41 dusz rewiz. . J. Krz. Mordasy, rz. , lewy dopływ Szeszuwki. Mordeckie, zaśc. prywat. , pow. wilejski, w 1 okr. pol. , o 36 w. od m. Wilejki, przy b. dr. pocztowej z m. Ilii do m. Radoszkowic, 2 dm. , 21 mk. prawosł. Mordele, dwór, własność Bretoniera, i wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Mordenburg, niem. dok. , ob. Nordenburg, Morderka, ob. Mordarka. Mordotysów, dobra, pow. mścisławski, oko ło 1690 r. własność Parczewskich, w 1750 r. własn. Kazim. Kieryackiego. A. K. Ł. Mordownia 1. karczma należąca do obszaru dworskiego Ciemierzowio, w pow. jarosławskim, w obr. tejże gminy, przy drodze z Tapina do Radymna. 2. M. , karczma w obr. gm. Jordanowa, w pow. myślenickim. 3. M. al. Komandówka, leśniczówka i karczma, na obszarze gm. Huty deręgowskiej, nad granicą z gm. Kłyszowem, w pow. Nisko, przy drodze leśnej do Żdziar. 4. M. , karczma na obsz. dwor. Nowosiołki, w pow. jaworowskim. 5. M. , grupa domów i tartak w Cisowej, w pow. przemyskim. Br. G, Mordowo, wś i st. poczt. w gub. tambowskiej, pow. usmańskim, o 1 1 2 w. od st. dr. żel. griaziecarycyńskiej M. , położonej pomiędzy st. Dobrynką o 23 w. a Tokarewką o 26 w. , o 72 w. od st. Griazi, a 492 w. od Carycyna. Mordwa, wś cerkiewna nad rz. Taśminą, pow. czehryńskim o 13 w. od m. powiat. , 749 mk. pł. ob. Jest ona ostatnią z szeregu wsi, ciągnących się nieprzerwanem prawie pasmem na lewym piaszczystym brzegu Taśminy, począwszy od wsi Czemiawki, w pow. skirskim. Założona na początku zeszłego wieku przez wychodców zadnieprskich, po wycięciu nadbrzeżnych lasów. Cerkiew paraf. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. przeniesioną została w 1831 r. z odległej o 3 w. wsi Pogorelcy. Po spaleniu się w 1851 r. wzniesiono niewielką świątynię na cmentarzu grzebalnym, która tymczasowo służy za parafialną. J. Krz. Mordwilowicze, wś, pow. bobrujski, w okr. polic. hłuskim, gm. zabłocka, przy gośc. z Pohosta Słuckiego do wsi Tali, 12 os. ; miej scowość zapadła, odludna, poleska; grunta piaszczyste. A. Jel. Mordwin, wś nad rz. Mordwinką i kotliną Prypeci, pow. mozyrski, przy drodze ze Sniadynia do mka Skryhałowa, 31 os. ; miejscowość bogata w dary natury; rybołóstwo i flisactwo głównem są zajęciem ludu. A. Jel. Mordwinką, rzeka w pow. mozyrskim, w kotlinie Prypeci, zaczyna się i łączy się z Prypecią około wsi Mordwin, rozlewając się tu w jezioro; bardzo rybna i bagnista. A. Jel. Mordwinki, wś rząd. , pow. lucyński, o 15 w. od Lucyna, z zarządem gm. michałowskiej, obejmującej 1467 dusz. Mordy, os. miejska, przed 1867 r. miasteczko, pow. siedlecki, gm. i par. Mordy. Leży przy drodze bitej z Siedlec do Łosio, odl. 15 w. od Siedlec, 98 w. od Warszawy. Posiada kościół par. murowany, kaplicę murow, na cmentarzu, szkołę początkową ogólną, dom schronienia dla starców i kalek, sąd gm. okr. II, urz. gm. , browar parowy, pałac dziedziców dóbr M. , przerobiony ze starego zamku. W1827 r. było tu 166 dm. i 1145 mk. , w 1862 r. 172 dm. drew. i 2000 mk. 1370 żydów. Domy ubezpieczone były na sumę 44000 rs. , dochód kasy miejskiej wynosił około 400 rs. Obecnie jest 194 dm. i 2472 mk. , do których należy 5125 mr. gruntu. W początkach XV w. M. należały do rodziny Koszyckich, dziedziców Czepielina i Skolimowa. Od nich to ma pochodzić drobna szlachta mieszkająca w Skolimowie. Jeden z Koszyckich Jan założył w 1408 r. w M. kościół par. św. Michała i uposażył go gruntami tudzież dziesięciną od braci osiadłych w Skolimowie i Czepielinie, Mordasowo Mordasy Mordeckie Mordele Morderka Mordasowo Zięć Jana Koszyckiego, Stanisław Korczewski, otrzymał w 1488 r. przywilej na lokacyą miasta Mordy. Jedyna córka Korczewskiego Zofia wyszła za Stanisława Hlebowicza, woj. połockiego, i wniosła mu M. w posagu. Hlebowiczowie przeznaczyli na utrzymanie czterech mansyonarzów przy kościele w M. sumę 20 kop groszy litew, ubezpieczoną na wsiach Rudzie, Bankowie i Korczewie; nadali im prócz tego młyn w Wyczołkach i grunta w M. zapis ten z 1505 r. , obiatowany w Drohiczynie 1552 r. . W 1515 r. Hlebowiczowie, mający kilku synów, sprzedają i zapisują M. swej córce Elżbiecie, która dwukrotnie wychodzi za mąż naprzód za Jana Sapiehę, woj. podlaskiego, następnie za Grzegorza Ościkowicza, woj. trockiego. W 1523 r. Elżbieta, już żona Ościkowicza, zapisuje kościołowi w M. wś Klimonty i pięć włók gruntu w M. , za co obowiązuje proboszcza do utrzymywania wikarego i bakałarza. W 1528 r. , już jako wdowa po Ościkowiczu, Elżbieta sprzedaje za 2000 Szostaków M. ze wsiami Czołomyje, Czepielino, Stok, Wyczółki i Jajki, tudzież odziedziczone po mężu Sapieże Sopiha Poniemonie, Giełgudziszki, Husztath i Pohost, Zygmuntowi I zostawiając sobie Głuchów. Sprzedaż ta oblatowana w drohickim grodzie w 1529 r. W 1546 r. sprzedaje królowi części nabyte od różnych właścicieli we wsiach Skolimowie, Wojnowie, Rogoźnie, Ptaszkach i Jajkach. W 1552 r. testament zmarłej już Elżbiety oblatowany został w grodzie drohickim. W 1552 r. Zygmunt August sprzedaje M. , aktem w ruskim języku spisanym, Mikołajowi Radziwiłłowi, woj. wileńskiemu. Nowy nabywca usunął zaraz miejscowego proboszcza i na jego miejscu osadził kaznodzieję protestanckiego Szymona. W 1563 r. Stanisław Lutomierski, Superintendent kościołów reform. w Małopolsce, zwołuje do M. synod, na który zjechała się znaczna liczba litewskich i podlaskich predykantów, lecz obrady nie utrwaliły pożądanej zgody między różnymi grupami. W 1571 r. Mikołaj Krzysztof Radziwiłł syn wojewody zamienił M. w imieniu swojem i braci na dobra Swierzno, należące do Pawła Ciecierskiego h. Rawicz, ożenionego z Anną Wrzelowską zrodzoną z Chreptowiczówny. Po tym Pawle M. i dobra z nimi złączone przeszły na jego synów Borzywoja i Zbożnego. Ten ostatni, sekretarz królewski, wziął za żonę Zofią Zaliwską, córkę Bartłomieja, ssty warszawskiego, której zapisał w grodzie czerskim 1591 r. sumę 10000 złt. Odtąd M. zostają w ręku Ciecierskich aż do końca XVIII w. Baltazar Ciecierski wzniósł nowy murowany kościół w M. w początkach zeszłego stulecia. Jeden z Ciecierskich zamienił M. w 1803 r. na Ciechanów, nabyty świeżo przez pruskiego radcę Fryderyka Kuechle od Katarzyny Jabłonowskiej z domu Ossolińskiej. Nowonabywca otrzymawszy wysoką pożyczkę od banku berlińskiego, odstąpił dobra bankowi, przekładając gotówkę nad mozolne gospodarstwo. Od banku przeszły te dobra na własność króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, który je podarował swej córce, małżonce cesarza Mikołaja I. Stan strasznego opuszczenia samej siedziby i całego gospodarstwa był powodem sprzedaży tych dóbr Zembrzuskim, którzy odstąpiwszy część jedną, odnowili pałac i podnieśli gospodarstwo. Szczegóły historyczne wzięte z rękopisu Speculum oeconomicum dóbr Mordy i t. d. przez Grzegorza Stawskiego, Ticesgerenta i burgr. grodzkiego mielniokiego, 1727 anno constructum, nec non ab Joanne de Hütten Czapski princ. Wend. ad annumque 1777 et per Andreum de Beydy Rzewuski in ulteriora continuatum. Opis M. z ryciną podały Kłosy w t. XIV, str. 131. Obecnie dobra M. składają się z folw. Mordy, Czołomyje, Czepielino, Stok Ruski i Wólka Leśna, attyn. Uczyniec, Majdan, os. Leśniczówka, os. miejskiej Mordy, wsi Głuchów, Czołomyje, Wyczółki, Czepielin, Ogrodniki i Stok Ruski. Rozl. mr. 8507 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 590, łąk mr. 298, pastw. mr. 292, wody mr. 7, lasu mr. 739, zarośli m. 264, nieuż. i place mr. 40, razem mr. 2239; bud. mur. 12, z drzewa 35; płodozmian 10pol. ; fol. Czołomyje gr. or. i ogr. mr. 639, łąk mr. 164, pastw. mr. 27, wody mr. 5, lasu mr. 21, zarośli mr. 794, nieuż. i place mr. 27, razem mr. 1677; bud. mur. 3, z drzewa 15; płodozmian 12 polowy; fol. Czepielino gr. or. i ogr. mr. 737, łąk mr. 237, pastw. mr. 144, wody mr. 3, lasu mr. 670, zarośli mr. 45, nieuż. i place mr. 12, razem mr. 1948; bud. mur. 2, z drzewa 15; płodozmian 9polowy; fol. Stok Ruski i Wólka Leśna gr. or. i ogr. mr. 844, łąk mr. 283, pastw. mr. 181, wody mr. 2, lasu mr. 911, zarośli mr. 366, nieuż. i place mr. 56, razem mr. 2643; bud. mur. 4, z drzewa 31; płodozmian 5, 7, 9 i Upolowy; os. Mordy os. 247, z gr. mr. 3460; wś Głuchów os. 32, z gr. mr. 646; wś Czołomyje os. 16, z gr. mr. 398; wś Wyczółki os. 21, z gr. mr. 451; wś Czepielino os. 27, z gr. mr. 642; wś Ogrodniki os. 9, z gr. mr. 306; wś Stok Ruski os. 19, z gr. mr. 548. M. , parafia, dekan. siedlecki, 3805 dusz. M. , gmina, należy do sądu gm. okr. II w miejscu, ma 5549 mk. , 16072 mr. obszaru; st. p. Siedlce o I6 1 4 w. Z zakładów przemysłowych posiada browar, gorzelnią, cegielnią i 5 wiatraków. Dwie szkoły. Wskład gm. wchodzą Bejdy, Czepielino, Czołomyje, Głuchów, Klimonty, Klimy, LeśnaWólka, os. Mordy, Ogrodniki, SkolimówPtaszki, S. Roguziec, S. Wojnów, S. Cierpigóz, Mordyle Mordy SosenkiJajki, SoseńskaWólka, Suchodół A Wypychy, S. Wielki, StokRuski i Wyczółki. Br. Ch. Mordyle, wś, pow. kaliski, ob. Godziszki Mordyń, al. Merdyn, wś rząd. nad rz. Zharem, pow. latyczowski, w 1 okr. pol. , gm. Wojtowce, par. Latyczów, 43 dm. , 372 mk. , 615 dzies. ziemi włośc. Należała do dóbr kró lewskich i wraz z Bucniową Hutą i Majdanem tworzyła sstwo bucniowieckie. W czasie lustracyi Humieckiego, kaszt. kamienieckiego, w 1616 r. wieś Mordenia z czynszem, owsem, chmielem, daninami etc, z stawem. i młynem dawała prowentu fl. 48 gr. 12, od tego kwar ty fi. 9. gr. 20 sz. 7; posesorem jej był Ale ksander i Zofia z Jeżowskich Cieklińscy. Za następnej zaś lustracyi, między 1626 i 1636 r. , przynosiła już 167 złp. 21 gr. 9 sz. i trzymał ją Jerzy Kruczyński. W 1788 r. prawem emfiteutycznem otrzymał M. wraz z całem sstwem Michał Ostrowski; czyniło one wówczas 7607 zp. 8 gr. 2 sz. Na mocy ze zwolenia króla Ostrowski d. 14 lutego 1791 r. ustąpił służącego sobie prawa emfiteut. Ma teuszowi Połuda Skąpskiemu, rotmistrzowi kaw. narod. , od niego zaś w 1808 r. nabył i do trzymywał do 50 lat Chrystyan Dordet, opła cając rocznie 1256 rub. 64 kop. Dr, M. Mordyński Majdan, ob. Majdan Mordłński. Mordzicze, wś, pow. nowogródzki, w 3 okr. pol. nowomyszskim, gm. Nowomysz, w okolicy folwarku Czeszewla, 27 os. pełnona działowych; miejscowość lekko falista, gr. dobre. A. Jel. Morekmąehle, młyn wodny w Bielszowicach, pow. bytomski. Morele, os. , pow. kutnowski, gm. Krzyżanówek, par. Łęki. Morg al. morga, z niem. Morgen ranek, jestto obszar ziemi jaką. jeden człowiek może w ciągu dnia skosić lub zorać. W staropolskim języku tłumaczono niemiecki morgen przez wyraz jutrzyna, który nie utrzymał się w użyciu. Rozmiary morga były rozmaite; każda prowineya miała swą miarę. Mórg dawny polski koronny równał się 59, 85 ara, mórg nowy polski, mający 300 prętów, obejmuje 56, 017 ara, mórg litewski 71, 226 ara, chełmiński stary 56 062 ara, pruski czyli magdeburski, zwany też reńskim, ma 180 prętów pruskich i obejmuje 25 532 ara, mórg saski 150 prętów ma 27, 67 ara, morg wiedeński Joch ma 1600 sążni kwadr. czyli 57, 554 ara. Dziesięcina ma 1, 95 morga nowopolskiego. Morgacz, rz. , dopływ Szczary z prawej strony. Morganowa, os. karcz. w płn. str. pow. borysowskiego, na granicy pow. lepelskiego, przy gościńcu, w pobliżu wsi Aferowszczyzny, w 3 okr. pol. dokszyckim. A. Jel. Morgenau, właściwie Marienau, Marynowo, wś, pow. wrocławski, odl. 1 2 mili od Wrocławia, stanowi ulubione miejsce wycieczek dla mieszkańców. Składa się z samych kawiarni i piwiarni. W 1843 r. M. należała do par. kat. św. Maurycego w Wrocławiu, miała 14 dm. , 85 mk. 22 kat. . Morgenland niem. , dobra w Pomeranii, pow. drawenburski, st. p. Wusterwitz, 4, 3 km. odl. , mają 100, 8 ha roli orn. i ogr. , 7, 8 łąk, 10, 1 pastw. , 13, 2 wody; czysty dochód z gr. 923, 04 mrk. Morgenroth, st. dr. żel. gornoszląskiej i huta cynkowa, pow. bytomski, gm. Orzegów. Założona w 1823 r. , rozwinięta w 1836 r. , produkuje ta huta do 11, 000 centn. cynku rocznie. Należy do dóbr Kopanina hr. SchafigotschGodulla. Przy tej hucie mieści się stacya t. n. drogi żel. górnoszląskiej, od której wychodzi odnoga do Tarnowie, odl. 1, 8 klm. od Bytomia a 176 klm. od Wrocławia. Morgenstern niem. , ob. Jutrzenka. Morgenstern, a fol. do Linden, pow. głogowski; b kopalnia węgla w Hartau, pow. wałbrzyski. Morgi 1. wś, pow. miechowski, gm. Igo łomia, par. Pobiednik. W 1827 r. wś duch. , 19 dm. , 115 mk. 2. M. , wś włośc, pow. puł tuski, gra. Czajki, par. Nasielsk. Wchodziła w skład dóbr Czajki. Ma 18 os. , 631 morg. 3. M. , pow. ciechanowski, ob. Kołaki M. 4. M. , wś, pow. suwalski, gm. Pawłówka, par. Jeleniewo, odl. 12 w. od Suwałk, ma 24 dm. , 199 mk. W 1827 r. wś rząd. , 2 dm. , 30 mk. 5. M. , wś, pow. suwalski, gm. i par. Jele niewo, odl. 18 w. od Suwałk, 2 dm. , 10 mk. 6. M. al. Sera ecie, wś, pow. sejneński, gm. Mi rosław, par. Sereje, odl. 49 w. od Sejn. 7. M. , wś i os. , pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Sejny, odl. 2 w. od Sejn. Ma 3 dm. , 14 mk. 8. M. , fol. , pow. sejneński, gm. SwiętoJeziory, par. Łoździeje, odl. 27 w. od Sejn, ma 1 dm. , 10 mk. 9. M. , wś, pow. kalwaryjski, gm. i par. Kalwarya, odl. 5 w. od Kalwaryi, ma 10 dm. , 48 mk. 10. M. , os. lei, pow. kalwaryjski, gm. i par. Olita, odl. 82 w. od Kalwaryi, 1 dm. , 5 mk. 11. M. , fol. , pow. wyłkowyski, gm. i par. Bartniki, odl. 21 w. od Wyłkowyszek, ma 3 dm. , 17 mk. 12. M. , wś, pow. wyłkowyski, gm. Giże, par. Wyłkowyszki. odl. 8 w. od Wyłkowyszek, ma 4 dm. , 33 mk. Br. Ch. Morgi 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Plissa, okr. wiejski Pieredoły, o 12 w. od gminy, 25 dusz rewiz. 2. M. , wś pow. dzisieński, o 38 w. od Dzisny, w 2. okr. pol. , 4 dm. , 32 mk. 3. M. , zaśc, szl. nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 4 w. od Oszmiany, 1 dm. , 7 mk. kat. 4. M. , zaśc, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. , Twerecz, okr. wiejski Dzisna, o 14 w. od gm. a 57 w. od Święcian, 1 dm. , 11 mk. kat. 5 dusz rewiz. . 5. M. , folw, , pow. trocki, w 2 Morgenroth Morgenau Morganowa Morgacz Morg Morekmąehle Mordzicze Mordyński Majdan Mordyń Morgotroki Morgojce Morgiszki Morginia Morgiewicze Morgieniki Morgieliszki Mordyle Morhardsberg okr. pol. , gm. Kronie, okr. wiejski Dorsuniszki, 3 dusze rewiz. 6. M. , wś włośc. nad jez. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , o 47 w. od Trok, 2 dm. , 30 mk. kat. 7. M. , zaśc. rząd. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , o 46 w. od Trok, 2 dm. , 25 mk. kat, 8. M. , zaśc. szl. , pow. tro cki, w 3 okr. pol. , o 14 w. od Trok, 1 dm. , 9 mk. kat. 9. M. , zaśc. szl. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 36 w. od Trok, 1 dm. , 5 mk. kat, 10. M. , wś włośc, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. Rabuń, okr. wiejski Huby, o 21 w. od gm. , i 1 dusz rewiz. , należy do dóbr rząd. Huby. 11. M. , zaśc. rząd. , pow. wilejski, w 2 okr. pol. , 5 dm. , 36 mk. praw. 12. M. Leo poldowo zaśc. pryw. , w leśnem uroczysku, pow. wilejski, w 3 okr, pol. , o 59 w. od. Wilejki, 1 dm. , 9 mk. kat. 13. M. , zaśc, pow. ihumeński, w okr. pol. puchowickim, o 3 w. na płn. od folw. Wiendzierz, 3 os. 14. M. al. Łopacino, zaścianek, pow. miński, pomię dzy wsiami Pułczyn i Wiertniki, w miejsco wości mocno wzgórkowatej, małoleśnej, 5 os. 15. M. , 4 osady w powiecie mińskim, ob. Mergi. J. Krz, i A. Jel. Morgi, jez. w pow. trockim, leży nad nim wś Markieniki. Morgi, część Bulowic, wsi położonej w pow. bialskim, w płd. Wsch. obszarze, na lewym brzegu Roczynki, dopływu Soły. 2. M. , część Dobrej, wsi w pow. limanowskim, nad rz. Ło sosiną. 3. M. al. w Morgach, folw. przy wsi Kamieniu, w pow. Nisko, należący do obszaru dworskiego w Nisku. 4. M. , grupa zabudo wań, w obrębie gm. Dmytrowa dużego, w pow. tarnobrzeskim. 5. M. , przedmieście m. po wiatowego Gródka. Br. G. Morgi, folw. , pow. babimoski, 1 dm. , 10 mk. , należy do gm, i dom. Chobienic Morgiaie 1. folw. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Kronie, okr. wiejski Kajryszki, 3 dusze rewiz. 2. M. zaśc. , pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. aleksandrowska dawniej Olawa, okr. wiejski Galintany, o 5 w. od gm. a 80 w. od Trok, 2 dm. , 13 mk. katol. 5 dusz rewiz. . Morgieliszki, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Podberezie, okr. wiejski Wiżulany, o 3 w. od gm. , 3 dusze rewiz. Morgieniki Pogiermońskie i Morgkniki Rożel skie wsie, pow. maryampolski, gm. PoniemońPożajście, par. Pokojnie, odl. 52 w. od Maryampola. M. Pogiermońakie 45 dm. , 150 mk. , M. Rożelskie 18 dm. , 203 mk. Morgiewicze 1. wś włośc, pow. oszmiań ski, w 3 okr. polic, gm. Juraciszki, okr. wiej ski Dowgierdziszki, o 49 w. od Oszmiany a 30 w. od Dziewieniszek, 6 dm. , 33 mk. praw. i 10 katol. 21 dusz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Traby. 2. M. , wś rząd. nad rz. Skrobis, pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. Merecz, okr. wiejski Kobele, w pobliżu dr. żel. warsz. petersburskiej, o 22 w. od Merecza a 92 w. od Trok, 16 dm. , 161 mk. , w tej liczbie 143 katol. , 18 żydów 58 dusz rewiz. ; należy do dóbr rządowych Orany. 3. M. , folw. rząd. , pow. trocki, w 4 okr. polic, o 102 w. od Trok, 2 dm. , 13 mk. katol. J. Krz. Morginia, ob. Płonianka. Morgiszki, wś i dwór rządowy, pow. rossieński, par. wojnucka. Morgojce al. Morgojcy, wś, pow. sieński, gm. ulanowieka, 18 dm. , 115 mk. , z których 2 zajmuje się bednarstwem, 1 kowalstwem. Morgotroki, wś i folw. , pow. suwalski, gm. Maćkowo, par. Puńsk, odl, 36 w. od Suwałk; wś ma 28 dm. , 382 mk. ; folw. ma 8 dm. , 256 mk. W 1827 r. 20 dm. , 123 mk. Folw. i wś M. lit. A w 1866 r. rozl. mr. 177 gr. or. i ogr. mr, 103, łąk mr. 33, pastw. mr. 16, zarośli mr. 10, nieuż. i place mr. 15. Wś M. lit. A B. os. 13, z gr. mr. 388. Folw. M. lit. B w r. 1866 rozl. mr. 220 gr. or. i ogr. mr. 136, łąk mr. 48, pastw. mr. 15, zarośli mr. 13, nieuż, i place mr. 8. Morgowice, po białorusku Margówicy wś nad rzką Możanką, pr. dopł. Berezyny, pow. borysowski, gm. Begomla, przy drodze ze wsi Begomli do wsi Babców, 12 os. ; młyny; miejscowość wzgórkowata, grunta lekkie, łąki dobre. A. Jel. Morgowniki, wś nad rz. Narwią i Pisią, pow. kolneński, gm. Gawrychy, par. Nowogród. W 1827 r. wś rząd. , 18 dm. , 99 mk. Przy tej wsi jest obręb leśny M. , należy do straży Gawrychy, w leśnictwie nowogrodzkiem. Morgowo 1. kol. , pow. lipnowski, gm. i par. Mazowsze par. ewang. Ossówka, odl. o 22 w. od Lipna, posiada szkołę począt. ogólną, ma 26 dm. , 158 mk, 411 mr. gr. dobr. W 1827 r. 21 dm. , 217 mk. 2. M. , wś, pow. pułtuski, gm. Czajki, par. Nasielsk. 3. M. wś, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. 15 w. od Maryampola, ma 15 dm. , 136 mk. 4. M. , wś, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Iłgowo, odl. 40 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 43 mk. Morgowszczyzna, os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Gryszkobuda, odl. 31 w. od Władysławowa, ma 4 dm. , 7 mk. Morgowy grunt, grupa zabudowań w obrę bie gm. Rybarzowio, w pow. bialskim, nieopo dal granicy Rybarzowic z Grodziską Starą, i Kalną. Br. G. Morguszki, zaśc, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. aleksandrowska daw. Olawa, okr. wiejski Gieczełówka, o 8 w. od gm. , 1 dusz. rewiz. Morhardsberg, wś, pow. mogilnicki, 3 dm. , 20 mk, należy do gm. Niestronno. Poczta Morgiaie Morguszki Morgowy grunt Morgowszczyzna Morgowo Morgowniki Morgowice Moritzblick Morkie Morken Mórka Moritztal Moritzruhe Moritzruh Moritzlauken Moritzkehmen Moritz Moritzholm al Moritzfelde Morkiszki Moritzberg Moritten Morlschau Moring Morin w Dąbrowie Kaisersfelde; st. kol, żel. i tel. w Mogilnie. Morin 1. Klein, wś, pow. inowrocławski. 2. M. , Gross niem. , ob. Murzynek i MurzynnoWielkie. Moring dok. , ob. Morąg. Morlschau, wś, pow. kładzki, w 1843 r. 15 dm. , 81 mk. katol. Moritten 1. niem. , wś, pow. iławski, st. p. Creuzburg, tworzy osobny okr. urz. stanu cywilu. , który r. 1880 miał 1571 dusz. W 1882 r. ur. się 59 dz. , um. 38 osób, zawarto 7 małżeń. We wsi było w 1856 r. 98 mk. 2. M. , dobra ryc, tamże. Mają 134, 80 ha roli or. i ogr. , 33, 10 łąk, 21, 50 pastw. , 23, 2 boru, 4, 07 nieużyt. , 1, 27 wody, razem 217, 94 ha; czysty dochód z gruntu 1451 mrk. St. poczt. Zinten o 6 kil. odl. Mleczarnia i budowla bydła holend. rasy. W 1856 r. 65 mk. 3. M. , niem. , wś, pow. labiawski, st. poczt. Seith, okr. urz. stanu cywiln. Legitten. W 1856 r. 191 mk. Tu mieszkali dawniej Trzczaccy ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 585. . Moritzberg niem. , dobra, pow. wałecki, st. poczt. Schönthal 13 km. odl. , par. kat. Sypniewo, ew. Neugolz, szkoła Zbyczno. Ma 8 bud. W 1868 r. 45 mk. ew. Obejmuje 132, 4 ha roli or. i ogr. , 39, 27 łąk, 22, 13 pastw. , 144, 72 boru, 4 nieuż. , 0, 43 wody, razem 352, 95 ha; czysty dochód z gruntu 862 mrk. Kś. Fr. Moritzblick, niem. , folw. do dóbr Marienberg, pow. frydlądzki, st. poczt. Frydląd. W 1856 r. 26 mk. Moritzfelde wś, pow. bydgowski, ob. Murucin, Moritzfelde, wś i kol. , pow. kamionogórski, w 1843 r. 20 dm. , 97 mk. 15 katol. , par. Landshut. Moritzholm al. MoritzInsel, wyspa na jez. uzmajteńskiem Usmaiten w Kurlandyi, nazwana tak na pamiątkę Maurycego Saskiego, który w 1727 r. oszańcował się na niej z 247 ludźmi, zamierzając bronić się przeciwko wojsku rossyjskiemu. Ob. Kurlandya, t. lV, str. 899 i 912. MoritzInsel, ob. Moritzholm. Moritzkehmen, niem. , wś na Litwie prusk. , pow, tylżycki, st. poczt. Tylża, okr. urz. stanu cywiln. Ballgarden, ma 5 02 mr. obszaru W 1856 r. 283 mk. Dawniej mieszkali tu Doręgowscy ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 581, Kospotowie al. Pawłowscy str. 583 i Pierzchowie str. 584. Kś. Fr. Moritzlauken 1. niem. , książęca domena, pow. wystrucki, st. poczt, tel. i kol. Puschdorf, 5 kil. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Almenhausen. Obejmuje 204, 26 ha roli or. i ogr. , 25, 53 łąk, 25, 53 pastw. , 5, 45 nieuż. , razem 260, 77 ha; właśc. ks. Leopold Fryderyk v. AnhaltDessau; hodowla bydła i koni. W 1856 r. 65 mk. 2. M. Alt, niem. , wś na Litwie prusk. , pow. ragnecki, st. poczt. i okr. urz. stanu cywiln. Rautenberg. Kś, Fr. Moritz Neukirch, niem. , wyb. , pow. stołupiański, st. poczt. Szittkehmen. Moritzruh, niem. , folw. pow. niborski, st. poczt. Lidzbark. Moritzruhe, niem. , folw. , pow. niborski, st. poczt. Heinrichsdorf, należy do Łęckich dóbr rycerskich. Moritztal, grupa zabudowań i leśniczówka, w obrębie gm. Zawoi, w pow. myślenickim. Morka, dawniej Jelnczowo, jezioro przy wsi t. n. , wspominane już w dok. z 1246 r. Kod. dypl. M. Rz. I, 53. Mórka 1. wś nad jeziorem wschowskiem Morka, pow. szremski, 30 dm. , 229 mk. , 9 ew. , 219 kat. , 1 żyd, 44 analf. Kościół kat. paraf. , należy do dekanatu szremskiego. Poczta w Dalewie o 3, 5 kil. , gośc. o 7 kil. , st. kol. żel. i tel. w Czempinie o 20 kil. M. w wieku XVI i XVII była własnością Radzewskich herbu Łodzia, później Cieleckich, w wieku b. Bojanowskich, Wilkońskich. Kościół istniał już w wieku XV, gdyż księgi biskupie wspominają o nim pod rokiem 1457. Był drewniany, kilkakrotnie z gruntu odnawiany, pomników z przeszłości nie zawiera żadnych. Według regestrów pobor, z 1580 r. wś kościelna Morka, w pow. kościańskim, miała 8 1 4 łanów kmiecych Pawiński Wielkop. . M. par. , dek. szremski, ma 926 dusz 1873 r. . 2. M. , dom. , 27800 mr. rozl. , 2 miejsc a M. , dom. , b Jelenczewo, folw. , 16 dm. , 210 mk. , wszyscy katol. , 51 analf. Własn. Kurnatowskich. M. St. Morken, niem. , folw. , pow. świętosiekierski, st. poczt. Brandenburg, należy do majątku chełm. Kamnicken. Właśc. Richers hr. na Dohna. Schlobitten, szambelan królewski. W 1856 r. 38 mk. Dobra mają 323 ha roli or. i ogr. , 64 łąk, 41 pastw. , 9 nieuż. , 21 wody, w ogóle 458 ha; czysty dochodź gr. 6039 mrk. ; wiatrak, hodowla bydła holend. rasy. Kś. Fr. Morki, wś, pow. władysławowski, gm. Swiatoszyn, par. Iłgowo, odl. 39 w. od Władysławowa, ma 6 dm. , 56 mk. W 1827 r. 6 dm. , 58 mk. Morkie, wś, pow. rossieński, par. lalska. Morkiszki, wś, pow. rossieński, par. rossieńska. Morkowiszki, wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Skrawdzie, odl. 25 w. od Maryampola, 3 dm. , 24 mk. Morkowo al. Mórhowo wś i folw. , pow. płocki, gm. Swięcice, par. Orszymowo, odl. o 35 w. od Płocka, ma 8 dm. , 82 mk. Folw. i wś M. rozl. mr. 263 gr. or. i ogr. mr. 213, łąk mr. U, pastw. mr. 24, lasu mr. 6, nieuż. i place mr. 9; bud. z drzewa 9. Wś M. os. 11, z gr. mr. 19, Morgi Morkowo Morkowiszki Morocz Morin Mormastyns Morkowo 1, niem. Morke, wś, pow. wscho wski, 39 dm. , 299. , 1 ew. , 298 kat. , 57 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Lipnie o 2 kil. , w Lesznie u 7 kil. 2. M. , dom. , 2097 mr. rozl. , 10 dm. , 116 mk. , 7 ew. , 109 katol. , 48 analf. Własność p. Stablewskiej. Jest tu kościół par. katol. istniejący już w 1580 r. , jak świadczą regestra pobor, pow. kościańskiego Pawiński, Wielk. I, 76, według których było we wsi 7 1 4 łanów kmiecych, karczma i część szlachecka Nankera Dłuskiego. Parafią stanowiła sama tylko wieś M. Obecnie M. par. , dek. śmigielski, ma 719 dusz 1873 r. . Morfiny, niem. Moerlen, dok. Morleyn, Orleyn Orliny, domena fiskalna, pow. oatródzki, st. poczt. , tel. i kol. Ostród, 4 kil. odl. ; razem z fol. Thyran obejmuje 374 ha roli or. i ogr. , 102 łąk, 102 pastw. , 20 nieuż. , 86 wody, razem 684 ha; czysty dochód. z grantu 5100 mrk; hodowla bydła fryskiej rasy, mleczarnia. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. miał w 1880 r. 293 dusz. W 1882 r. ur. się 15 dz. , umarło 8 osób. M. istniały już r. 1351 i były wtedy w posiadaniu rycerza Glazuty ob. Kętrz. O ludn. pol. w Pr. , str. 362. W 1855 r. M. miały 104 mk. Mormastyns łot. , ob. Murmustyń i War klany. Mormol, wś, pow. rohaczewski, gm. Strzeszyn, 79 dm. , 390 mk. ; 1 kowal. W pobliżu wsi M. oraz wsi Żychówki, Złomnej, Kosakowskiej i Jaszczyc znajduje się bagnisko, długie około 26 w. i szerokie około 1 w. , zajmujące do 3000 dzies. i pokryte zaroślami. Mormolijówka al. Mormołówka, wś przy ujściu rzki Strugi do Rosi, pow. skwirski, na wprost wsi Koszowa, leżącej na pr. brz. Rosi, w pow. taraszczańskim, 983 mk. prawosł. , 59 katol. , 2 żyd. Cerkiew paraf. św. Michała, drewniana, wzniesiona w 1734 r. staraniem rządcy dóbr Zabrockiego. Część wsi leżąca nad brzegiem Strugi nazywa się Kapuatyńce. W pobliżu wsi, nad rz. Rosią, znajduje się stare zamczysko ziemne, mające 50 sążni obwodu. W niem zachowały się pieczary, z których jedna ma 80 sążni dług. i 8 szerokości, inne zaś około 8 sążni dług. M. należy do klucza borszczajowskiego hr. Mniszech. J. Krz, Mormolińce, urzędownie Mołomolińce, wś nad Bożkiem, pow. latyczowski, na granicy proskurowskiego, nad t. z. jez. mormolińskiem, utworzonem przez rz. Bożek, gm. Bachmatówce, par. kat. Międzybóż, przy drodze z Mytkowic do Januczyniec; ma 121 dm. , 1540 dzies. ziemi; cerkiew drewn. Należała do klucza międzyborskiego księcia Adama Czartory skiego. Dr. M. Morniotówka, ob. Monmlijówka. Morochów, lesista góra ze szczytem 449 m. wys. , pod 49 43 płn. szer. a 40 4 wsch. dł. od F. , na granicy Lipy górnej i Kotowa w pow. dobromilskim. Morochów, wś, pow. sanocki, górska osada, 381 do 467 m. npm. , położona na lewym brz. Osławy, u ujścia do niej potoku płynącego w kierunku płd. wsch. z Wysokiego Działu, wzniesionego 473 m. npm. Kolej przemyskołupkowska przecina grunta M. między stacya mi Zagórz 98 kil. od Przemyśla i Mokre 115 kil. M. odl. o 15, 6 kil. od Sanoka, na leży do sądu pow. w Bukowsku, ma par. gr. kat. z cerkwią drewnianą i 391 mk. 240 gr. kat. a 151 rzym. kat. . Obszar wiek. pos. Anton. Lisowskiego składa się z 351 mr. ro li, 44 mr. łąk, 6 mr. pastw. i 106 mr. lasu; pos. mn. z 575 mr. roli, 59 mr. łąk, 124 mr. pastw. i 39 mr. lasu. Rzym. kat. należą do parafii w Porażu. Jest tu szkoła ludowa jednoklasowa. Par. gr. kat. dyec. przemys kiej, dek. sanockiego, obejmuje Zawadkę, Mo kre, Niebieszczany i Poraż, ma 900 gr. kat. i 30 izrael. Uposażenie parocha składa się z 51 mr. roli, 20 mr. łąk, 30 sągów opałowe go drzewa i 157 zł. w. a. dodatku do kongruy. M. graniczy na płn. z Porażem, na zach. z Za wadką, na płd. z Mokrem. Mac, Morocz, rzeka w pow. słuckim, formuje się ze zlewu kilku pomniejszych rzeczek, jak Mo ża, Wdowa al. Wuswa i od mczka Siemieżewa przyjmuje właściwe nazwisko; tu ma młyn. Dalej płynie moczarami w kierunku płd. oko ło wsi Podmażje, folw. Olchówka, w okolicy wsi i dóbr Mokrany, kędy zasila się małą rzką z pr. str. Mokranką, dalej w pobliżu wsi Mo rocz i Starzyny, odtąd się rozdziela na dwa koryta aż do wsi Kołki, od Kołek ma jedno znowu koryto i zwraca się na wsch. ; pod folw. Rożyn i Siereohów przyjmuje w siebie z lew. str. Wiziankę; przepływa około wsi Mały i Wielki Rożyn, mając je na obu stronach swej kotliny. Za Rożynem przerzyna miejscowość bardziej odludną, nizinną i za wsią Wieliczkowice zatoczywszy łuk, zwraca się nieco na płd. , następnie znowu na wsch. , w okolicy na przeciwko wsi Kopacewicze nasila się małą rzeczółką Plessą, pod folw. Jaśkowice łączy się z jeziorem Łosza, dalej przyjmuje z pr. str. rzki Ciesnówkę i Czarną, po za którą wpływa w pow. mozyrski i zaraz pod wsią Morocz wpa da do Słuczy z pr. strony. Długość biegu począwszy od m. Siemieżewa przeszło 8 mil, wśród olbrzymich ostępów. , pełnych dzikiego zwierza. Pomiędzy Łanią i Moroczą, w oko licy wsi Łoktysze, Kołki i Morocz, znajduje sią olbrzymi obręb leśny, należący do ordynacyi nieświeskiej ks. Radziwiłła, mający przeszło 30, 000 mr. obszaru. A. Jel Morocz 1. wś przy ujściu rz. Morooza do Słuczy, w płn. krańcu pow. mozyrskiego, niedaleko granicy pow. słuckiego, w pobliżu go Mormol Mormolijówka Mormolińce Morniotówka Morochów Moropol Moroseny Morośki Morohówka Morogówka Moroczyn Morkowo Moroczna ścińca z Lenina do Starobina, w 4 okr. polic. lenińskim, gm. Lenin, 26 osad; miejscowość głucha, odludna, poleska, grunta lekkie; łąk, zwierzyny, ryb obfitość. Był tu starodawny monaster dyzunicki, którego początek niezna ny. Należały do niego wioski M. i Anańczyce, posiadające 242 włościan płci męz. Olelkowiczowie Słuccy i Stanisław Abramowicz byli szczególniejszemi dobrodziejami. Ten osta tni w 1689 r. zapisał monasterowi 2, 200 złp. Monaster podlegał władzy archimandryty słuckiego; z rozporządzenia władzy został zam knięty w 1817 r. Cerkiew paraf. zbudował w 1845 r. ks. Leon Radziwiłł. 2. M. , wś, pow. słucki, nad kotliną rzeki t. nazw. ob. , z praw. strony, przy drodze ze wsi Kołki do Uznohi, cerkiew, 60 osad; miejscowość odludna, poles ka, grunta lekkie. A. Jel, Moroczna, wś, pow. piński, w 3 okr. polic, o 50 w. od Pińska. Cerkiew paraf. Wieś stanowiła niegdyś uposażenie biskupów unickich pińskich, potem dziedziczna Rodziewiczów, którym skonfiskowano. Do M. należy wś WólkaMoro czńska, w cerkwi której, dawniej unickiej, znajdował się obraz cudowny Chrystusa Pana modlącego się. Przy cerkwi znajduje się rękopisów języku polskim opisujący cuda od r. 1786 1832. M. dana była dominikanom pińskim prawem zastawnem, przeszła potem do Zaborowskich, do Chrzanowskich, na końcu do Rodziewiczów. Jest tu zarząd gminy, do której należą wsie M. , Wólka Rzeczycka, Dubczyce, Sienczyce, Zaruczajsk, Nowosielc, Kutyń, Lubin, Morowin, Ossowa, Kalec, Pohost zarzeczny, Starekonie, Rzeczyca, Prywitówka, Ciółkowicze, Iwanczyce, Nienkowicze, Mu twica, Ostrowie, Łodoroże, Łoknica, Byszlak, Zelino, w ogóle 2138 dusz męzkich. Ks. M. Moroczna, dobra przy ujściu rz. Nożyk do Prypeci, pow. piński, w 3 okr. polic. płotnickim, około 36 włók przestrzeni. Są oddawna własnością Terleckich. W połowie XVIII w. zasłynęli awanturami Mikołaj, ojciec, tudzież synowie Józef, Andrzej i brat Stefan Terleccy. Sąsiadując z królewszczyzną Łoknicą ob. i WólkąRzeczyoką, w pierwszej najeżdzali dożywotnika Benedykta Godlewskiego, tak że w 1775 r. uchwalono konstytucyą, naznaczającą rozgraniczenie dóbr Łoknicy i M. ob. Vol. Leg. , t. VIII, str. 435; w drugiej napadali krewnego swego Jerzego Minihauza, którego wreszcie najechawszy w 1741 r. okrutnie zamordowaliSprawa ta wytoczyła się przed trybunał przez starania sukcesorów zabitego Minihauza, wskutek czego zapadł dekret, skazujący Mikołaja i Stefana Terleckich na gardło; jakoż pierwszy ścięty został w Pińsku w 1742 r. , drugi zaś salwował się ucieczką na obczyznę; Minihauzom zaś zasądzono summy na M. , Pierekalu, i Prewitowie, w ilości kilkunastu tysięcy złotych, tudzież zwrócono im najechaną i zrabowaną Wólkę. O summy długo się jeszcze procesowali Minihauzowie, gdyż Terleccy wszelkiemi sposobami odwle kali wypłatę; skończyło się w końcu układami z Relacyi Trybunalskich. A. Jel. Moroczyn, wś, pow. hrubieszowski. par. Horodło, odl. 5 w. od Hrubieszowa. W 1827 r. 36 dm. , 259 mk. Obec. folw. i wś M ma rozl. mr. 721 gr. or. i ogr. mr. 494, łąk mr. 115, pastw. mr. 10, wody mr. 4, lasu mr. 85, nieużyt. i place mr. 13; bud. mur. 6, z drz. 14; młyn wodny. Wś M. osad 35, z gr. mr. 318. Morogówka, część wsi Jachówka, w pow. myślenickim. Morohówka, wś, pow. radomyski, w pobliżu rzki Szlamarld, par. prawosł. Borszczów o 12 w. , 47 mk. obojga płci, 704 dz. ziemi; własność Kanusiewiczów. Morolasy, wś włośc. , pow. święciański, w 4 okr. polic, o 78 w. od Święcian, 5 dm. , 54 mk. katol. Moroń 1 przys. Wilczysk, w pow. grybowskim, ma folw. , 200 mk. rz. kat. Na wsch. graniczy w. z Polną, od której oddziela go wzgórze Stróże 409 m. npm. , u którego stóp zbudowano kapliczkę, w miejscu gdzie się krzyżuje gościniec z Bobowy do Grybowa z drogą gminną z Jeżowego do Szalowy; Mały gaj oddziela M. na płn. od Strożny, na zach. styka się z Jeżewem a na płd. z Wilczyskami. 2. M. , karczma na obsz. dwors. Laskowej, w pow. limanowskim, w pobliżu rz. Łososiny, przy drodze z folw. Skrzyńskiego. Moropol Leokadyów, ob. Rukszany. Morosan, poi, ma źródło w obr. gm. Fundula mołdawskiego, w pow. kompoluńskim, pod górą Piatra Fuscului 1236 m. , płynie górską doliną na płd. , nad którą od zach. Colacului 1155 m. a od wsch. Bobeć 1229 m. i Negru 1221 m. . Wpada do Mołdawy od Br. G. lew. brz. Długość biegu 4 kil. Moroseny al. Moroseni, część gm. Dorny Watry, w pow. kimpoluńskim, na płd. od mka, nad rz. Niagra, dopływem Bystrzycy Złotej, nad granicą multańską. Br. G. Morośki al. Marośki 1. wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm, i okr. wiejski Lebiedziów, przy byłej drodze poczt. z Wilna do Mińska, o 27 w. od Wilejki, 49 dm. , 401 mk. w spisie urzędowym tylko 65 dusz rew. , prawdopodobnie resztę ludności podano pod nazwą Morosoki, ob. . Należy do dóbr rząd. Krasne Sioło. 2. M. , zaśc. szl. , pow. dzisieński, 3 okr. polic, o 37 w. od Dzisny, 2 dm. , 13 mk. starów. Morosoki czy nie Morośki, wś, pow. wilejski, w 1 okr, polic, gm. i okr. wiejski Lebiedziów, 106 dusz rew. , należy w części do Morolasy Moroń Morosan Morozowa Morowsk Morownica Morownia Morowin Morozówka Morozowicze dóbr Lebiedziów Cywińskiego, w części zaś do dóbr Malinowszczyzna Świętorzeokich. Morosówka, małoruskie Morosiwka, część m. Bałabanówki. Morowin, wś, pow. piński, w 3 okr. polic, gm. Moroczna, 107 mk. , 1442 dz. ziemi, własność Skirmunta. Cerkiew paraf. Ks. M. Morownia, pow. miechowski, gm. i parafia Racławice. Morownica, niem. Murkwitz 1. wś, pow. kościański, 24 dm. , 189 mk. , wszyscy kat. , 66 analf. Poczta i gośc. w Szmiglu o 4 kil. , tel. i st. kol. żel. w Starem Bojanowie o 7 kil. 2. M. , dom. , 3864 mr. rozl. , 6 miejsc a M. , dom. ; b dwie cegielnie; folwarki c Katarzynki, d Antoniopole, e Sikorzyn, f Stare Szczepankowo; 26 dm. , 455 mk. , wszyscy kat. , 166 analf. Własność w pierwszej połowie wieku bieżącego Kwileckich, następnie Władysława Niegolewskiego. Przed kilku laty prze szło w ręce niemieckie za sumę 245, 000 tal. Morowsk, w dok. Murawsk, u Echarda Morokmsk, mko nad rz. Desną, pow. osterski gub. czernihowskiej, o 15 w. na płn. od m. powiat. , 152 dm. , 876 mk. , 2 cerkwie; niegdyś własność monasteru brackiego w Kijowie. Od M. nosiła nazwę sotnia pułku kozackiego kijowskiego Morowska lub Murawieńska z liczby sotników której wymienieni są Jakób Wasiliew i Iwan Szumeńko; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. II, cz. I 299. Morozów, w dok. Morozowczcj wś nad rz. Uszycą, pow. uszycki, w 1 okr. polic, gm. Sołobkowce, par. Wońkowce, na płd. wsch. od Sołobkowiec, 862 mk. wraz z Majdanem Morozowskim i słobódką Adeliną, w tej liczbie 69 jednodworców, ziemi włościańskiej 549 dzies. , dworskiej 1361 dzies. ; grunta górzyste, glinkowate. Kaplica katol. paraf. Wońkowce. Wś ta należała do sstwa barskiego, do tak zw. wsi bojarskich, założona prawdopodobnie przez Morozowskich. W lustracyi Humieckiego, kaszt. kam. , z 1616 r. o tej wsi czytamy Posesorami wsi Morozowcze są Morozowscy, synowie nobilis Rajtko de Pokutyńce, za przywilejem króla Zygmunta Starego, de dato Cracoviae feria secunda ipso die St. Alexii anno 1542, który pewną część gruntu pustego od wsi Makarowa dzisiejszy Mukarow rzeczonej, od niegdy Bernata Pretfica, ssty barskiego, za zleceniem sobie tego przez królowę JMć Bonę, ukazaną dla osadzenia ludzi na tym gruncie, za przyczyną samejże królowej JMści potwierdził i dożywocie temu to Alexemu i synom jego sumę 300 grzywien na tem zapisawszy i onera do zamku barskiego zachowawszy, zwyczajem nobilium in ditione barensi dać raczył. Synowie tego Rajtka byli Daniło, Serhej, Paweł, Demian, Jaśko i Semian. Następna lustracya o niej nie wspomina, być może że w czasie wojen kozackich lub napadów tatarskich została zniesioną. W ostatnich czasach należała do Wilamowskich; Adela Wilamowska wniosła ją w dom Markowskich, do których dziś należy, Ob Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 573. Dr. M. Morozów, ob. Rychty. Morozowa al. Morozówka, rzka w pow. Winnickim, dopływ Morachwy z lewej strony. Morozowa, wieś nad rz. Kasplą, pow. suraski. Morozowcze w dok. , ob. Morozów. Morozowicze 1. fol. i młyn wodny, pow, nowogródzki, 36 1 2 włók ziemi, od r. 1861 własność Jasińskich. 2. M. , folw. , pow. piński, w 3 okr. polic płotnickim, w okolicy Sernik, o 15 w. na płd. od Pińska, około U włók; miejscowość odludna, komunikacyą przez wody. Od 1869 r. własn. urzędnika Stachowicza. 3. M. , wś, pow. piński, w 3 okr. pol. , gm. Lemieszewicze, 59 mk. Majątek niegdyś biskupów unic. , obecnie należy w części do włościan, w części do rodziny szlach. Pióro. 4. M. , krolewszczyzna w wojew. brześciańskiem, w pow. pińskim, wspomniane w lokacyi wojska 1717 r. , płaciła hyberny, czopowego i podymnego wraz z królewszczyzną Mołodeloczyce ob. 260 złot. ob. Vol. Leg. , VI, str. 191. 5. M. , wś cerkiewna, pow. homelski, gm. Czebotowicze, 78 dm. , 363 mk. , wchodziła niegdyś w skład sstwa homelskiego. A. Jel. i Ks. M, Morozówka 1. wś, pow. wileński, w 3 okr. polic, gm. Malaty, okr. wiejski Bijuciszki, o 2 w. od gminy, 19 dusz rew. 2. M. , zaśc nad rz. Pereczutą, prawym dopł. Usy, w płd. wsch. stronie pow. mińskiego, w okr. polio. kojdanowskim, par. katol. Kojdanow, 2 osady; miejscowość dość leśna, grunta uro dzajne, łąki dobre. 3. M. , wś, pow. homel ski, w pobliżu znajduje się jezioro Rewucze, największe w powiecie, zajmujące około 120 dz. przestrzeni. J. Krz, i A. Jel. Morozówka 1. al. Morozy, futor i folw. nad rz. Zamczykiem, dopł. Bohu, pow. bracławski, okr, polic, gm. i par, Niemirów, młyn wodny; należy do klucza niemirowskiego hr. Maryi z Potockich Strogonowej. 2. M. , folw. nad rz. Żwańcem, dopł. Dniestru, pow. kamieniecki, okr. polic i par. kat. Żwaniec, par. prawosł. Kniahenin, gm. Hawryłowoe, 5 dm. w 1868 r. . 3. M. al. Morozów, w dok. Mrozówka, wś u zbiegu Pszonki z Salniczką, pow. lityński, gm. i par. kat. Ułanów, o 43 w. od Lityna, 62 dm. , 352 mk. , ziemi włośc. 627 dz. , dwors. 563 dz. ; młyn wodny i cegielnia. Należała do sstwa chmielnickiego, później ułanowskiego. Lustracya Humieokiego, kaszt. kam. , z 1616 r. nazywa ją Mrozówką; posesorem jej był Mikołaj Petrykowski z Katarzyną Lidychowską, małżonką swą, per cessionem Moroczna Morosówka Morozowcze Morożyszki Morsk Morroschin Morren Morozy Morozowszczyzna Morozowski Majdan Moroiowska Huta Morozówka juris przez urodz. p. Jana Petrykowskiego, I brata swego, za konsensem króla JMci de da ta Varsaviae in conventu generali 10 Marti a. 1615. W tej wsi robociznę i czynsze dają, innych zaś dziesięcin ratione libertatis nie dają. Stawek jeden niespustny i młynek jeden, który nie zawsze miele; sianożęci potrosze, której się przynajmniej uprzedac może za fi. 3. Summa prowentu tej wsi fl. 11, kwarty fl. 2 gr. 6. Podług lustracyi z 1629 r. posesorem M. był Aleksander Piaseczyński, ssta ułanowski; czyniła ona wówczas fl. 35 gr. 18. Następnie wraz ze sstwem ułanowskiem dzierżawił ją Czosnowski, ssta winnicki, a 1775 r. otrzymał je w dożywocie Jan Aleks. Kraszewski, regimentarz, w nagrodę poniesionych strat, po jego zaś zgonie nadane zostało 17 września 1787 r. małoletniemu synowi Ludwikowi prawem emfiteutycznem na lat 50, W ostatnich czasach władali nią Chołoniewscy, dziś Mazarakich. 4. M. , wś, pow. nowogradwołyński, gm. korecka, 143 dusz włośc, ziemi włośc. 615 dz. , ziemi dwors. 416 dz. ; niegdyś należała do dóbr koreckich, przez ks. Józefa Czartoryskiego darowana Podleskiemu, dziś własność jego sukcesorów Zalewskich. 5. M. , wś nad strumieniem wpadającym do Zdwiża, pow. radomyski, par. prawosł. Sołowiówka, o 3 w. od Brusiłowa, 353 mk. , 849 dz. ziemi; w 1856 r. od Stanisława i Anny Zarembów nabyta przez Pokrzywniokich. 6. M. , wś nad rz. Orzechowatką, pow. skwirski, o 20 w. od Skwiry; przez wś przechodzi droga poczt. ze Skwiry do Lipowiec. Ma 1162 mk. prawosł. , 28 kat. i 30 żyd. ; w 1741 było 100 osad; razem z Berezianką 5097 dz. ziemi dwors, M. z Berezianką, Nowochwastowem, Babińcami, Mołczonówką i Śnieżną w początku zeszłego wieku należała do klucza pohrebyszczańskiego, będącego kolejno w posiadaniu ks. Wiśniowieckich, hetm. Radziwiłła i hr. Rzewuskich. W 1805 r. od Adama hr. Rzewuskiego nabyta przez gen. Stefana Lubowieckiego; przy podziale spadkowym po jego śmierci M. wraz z Berezianką przypadła najstarszemu jego synowi Wacławowi. We wsi jest cerkiew drewn. pod wezw. ś. Mikołaja, wzniesiona w 1817 r. przez parafian, na miejsce dawnej, opisanej w wizycie dziekana pohrebysssozańskiego z 1741 r. , a wybudowanej w 1738 r. Znajduje się w niej obraz Bogarodzicy, przeniesiony przez Stef. Lubowieckiego z Iskorości, będący w wielkiem poważaniu u okolicznych mieszkańców. 7. M. , przedm. mka Ilńce al. Lińce ob. . 8. M. , rzka, ob. Morozowa, J. Krz, Morozówka, mko nad Sułą, pow. kremieńczucki gub. połtawskiej, o 49 w. od m. pow. Ma 353 dm. , 3050 mk. W końcu XVI w. własność Wiśniowieokich. R. 1764 należała do pułku łubieńskiego. Moroiowska Huta, ob. Huta Morozowska. Morozowski Majdan, ob. Majdan Moro zowski i Morozów, Morozowszczyzna al. Ososy, zaśc, pow. słucki, w 2 okr. polic kleckim, o 5 w. na płd. od mka Siniawki; miejscowość poleska, grun ta lekkie. A. Jel. Morozy, folw. , pow. słucki, własność ks. Radziwiłłów, do 1874 r. należał do ordynacyi kleckiej, odtąd, w skutek układu familijnego, do ordynacyi nieświeskiej; ma przeszło 20 1 2 włók obszaru A. Jel, Morozy, ob. Morozówka i Mrozy, Moroza, rzka w pow. bobrujskim, lewy do pływ Oresy, płynie lesistemi moczarami w kie runku płd. wsch. około 1 mili i o wiorstę przed osadą WilczyBór ma ujście, kanałem wyprostowane. A. Jel. Morożyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Igłówka, odl. 21 w. od Maryampola, ma 4 dm. , 48 mk. Morren niem. , majątek chełm. , pow. świętosiekierski, st. p. , dr. żel. i tel. Kobbelbude, okr. urz. stanu cywil. Pörschken, obejmuje 106 ha roli or. i ogr. , 13 łąk, 33 past. , 5 nieużyt. , razem 157 ha; czysty dochód z gruntu 2553 mrk. W 1856 r. 68 mk. Dawniej mie szkali tu Łosiowie ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 583. Kś. Fr. Morroschin niem. , ob. Morzeszczyn, Morsk, dok. 1415 Morske, 1424 r. Moersky, dobra, pow. świecki, st. poczt. Świecie 2 kil. odl. , st. kol. Terespol 7 kil. odl. , par. kat. i ew. świecie, szkoła Wiąg, okr. urz. stanu cy wil. Górne Sartowice, 295, 70 ha. roli or. i ogr. , 13, 27 łąk, 7, 14 past, , 6, 80 nieuż. , razem 322, 1 ha; czysty dochód z gruntu 4342 mrk. Właśc. hrabina t. Schwanenfeld. W 1868 r. 13 dm. , 142 mk. kat. , 101 ew. Krzyżacka księga czynszowa z r. 1415 donosi, że M. miał wtedy 23 włók, sołtys miał 2 1 2 wolnych wł. , od reszty płacono po 17 skojców od włóki na ś. Marcin; obsadzonych było tylko I2 1 2 włóki. Kś. Fr. Morskie Oko, właściwie Rybie Jezioro, niem. Meerauge, także Fischee, węg. Halastó, jeden z największych i najpiękniejszych tatrzańskioch stawów, nie tylko po stronie polskiej, lecz także węgierskiej. Ludność miejscowa nazwę Morskiego Oka daje Czarnemu Stawowi, położonemu wyżej nieco ob. Czarny Staw a jezioro zwykle przez turystów nazywane Morskiem Okiem, zwie Rybiem. M. Oko al. Rybie legło po płn. stronie głównego grzbietu Tatr, w górnej dolinie Białki. Majestatyczne otoczenie nadaje mu główną cechę piękności. Od płd. piętrzą się dzikie, urwiste turnie Mięguszowieckie, z kończystym od zach. czubkiem Mnicha. Od zach. rozpościera się Miedziane 2167 m. szt. gen. , a od wsch. nad kotliną, Morosówka Morsz Morsza Morszańsk w której się mieści Czarny Staw, Żabie i Rysy. Od płn. , zasię wyłom tworzy dolina Białki aż na Podhale. Ma ono kształt podłużny, od płd. spłaszczony. Wzdłuż liczy blisko 800 m. , wszerz do 450 m. Dno jego w odległości 100 m. naokoło brzegów zasłane jest głazami i żwirem, dalej środek dna pokrywa ił. Kształt dna wskazuje zagłębienie powolne z powierzchnią na wielkiej przestrzeni prawie równą. Staw ten badany przez prof. Eug. Dziewulskiego z Warszawy r. 1878, nie zdradza nigdzie nagłego wyżłobienia. Największa głębokość według tego badania 49, 5 m. w środku. Leży ono jeszcze w zasiągu leśnym, co też stanowi wielką jego ozdobę. Piękny ono przedstawia widok, gdy je słońce oświeca. Przy niem znajduje się schronisko, założone przez polskie Towarzystwo tatrzańskie; nosi ono miano Staszica, najpierwszego polskiego badacza Tatr. Na dole są trzy izby gościnne, a na zwyżce cztery. Na stawie jest. tratwa dla przyjemności turystów. M. Oko nazywa się także Rybiem Jeziorem, dla tego że w niem jedynie żyją pstrągi i łososie. Ponieważ Białka, wypływająca z tego stawu, nie posiada takich wodospadów, którymi by się ryby nie dostały w górę rzeki, z tej przyczyny chowa się w nim mnóstwo ryb. Oprócz tego stawu jest jeszcze jeden staw Popradzki zarybiony, ztąd Małem Rybiem zwany. M. Oko da się obejść dokoła, bo ma brzegi połogie. Z przeciwległego brzegu nie dosłyszy głosu ludzkiego; tratwę można ujrzeć, lecz człowieka z pomiędzy kamieni nie odróżni. Obszar stawu według pomiaru sztabu gen. wynosi 59 mr. , czyli 33 ha; według prof. Dziewulskiego 30 ha. Wody jego przybierają od głębokości barwę żółtą, szmaragdowozieloną i ciemnogranatową. Rano przed wschodem słońca traci ono swą zwykłą barwę, wydaje się patrzącemu, jakoby stawu nie było, tylko przepaścista kotlina, w której głębi tkwią turnie. Powyżej M. Oka, w płd. wsch. stronie od niego, leży Czarny Staw; potok odpływający z niego i liczne strugi sączące się z nad brze gów, zasilają M. Oko. Wzniesienie 1481, 3 m. Staszic, 1387, 4 m. Blasius, 1403, 52 Kuczyński, 1422, 5 m. Korzistka, 1409, 8 m. Fuchs, 1384, 53 m Janota, 1384 m. szt. gen, . Ciepłota wody 21 sierpnia 1860 r. o 3ei godz. po poł. 106 R. ; ciepłota powietrza 14, 4 R. Korzistka. Staszic znalazł ciepłotę wody w głębokości 496 st. czyli 161 m. 6, 16 R. przy ciepłocie wody na powierzchni 12, 7 R. , powietrza w cieniu 14 R. Ciepłota wody na środku 12 lipca 1876 r. o 2 godz. po poł. 10, 2 C; ciepłota powietrza 14 C. Świerz. Czyt. Wal. Eliasza, Nowy illust. przewodnik do Tatr i Pienin, Kraków 1881; Kolbenheyer, Die Hohe Tatra, Teschen 1881; E. Dziewulski, Rybie Jezioro w Tatrach polskich, Pam. Tow. tatrz. , t. 4, 1879; W. Eliasz, O nazwie Mor skiego Oka w Tatrach, Pam. Tow. tatrz, t. 9 1884, i w. in. Br. G. Morsko 1 wś i folw. nad Wisłą, pow. pińczowski, gm. Książnice Wielkie, par. Witów. Wisła tu stanowi granicę od Galicyi. M. odl. 36 w. od Pińczowa, najbliższa poczta w Ko szycach. Posiada dom schronienia dla starców i kalek. W 1827 r. 39 dm. , 318 mk W XV w. należała do par. w Koszycach a dziesię cinę wartości 8 marek dawała kościołowi W. Witowie. Były tu łany kmiece, karczem ne, zagrodnicy i folwark. Dziedzicem był Toporczyk Dług. II, 173. Fol. M. z wsią M. , Witów i Wroczków, rozl. mr. 484 gr. or. i ogr. mr. 289, łąk mr, 70, past. mr. 42, wikła i zarośli mr. 30, nieuż. i place mr. 53; bud. mur. 3, z drz. 12; płodozmian 8polowy. Wś M. os. 41, z gr. mr. 166; wś Witów os. 28, z gr. 144; wś Wroczków os. 8, z gr. mr, 45. 2. M. , wś i folw. , pow. olkuski, gm. Kromołow, par. Skarzyce. W 1827 r. 11 dm. , 108 mk. Władysław Łokietek dał tę wś w 1327 wraz z Komornikami i Skarszycami klasztoro wi we Mstowie w zamian za Włodowice Dług. II, 211 i 216. Br. Ch. Morskowo, dobra, pow. siebieski, w 1 okr. polic, gm. głęboczyńska, 20 dusz rewiz. Morsoł al. Marsol, zaginiona wś w płn. zach. części pow. radomyskiego, w okolicach m. Malina; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1, dodatki 207. Morsz, wś rząd. , pow. dzisieński, w 1 okr. polic, o 63 w. od Dzisny, 5 dm. , 37 mk. prawosł. Morsza al. Morza, wś nieistniejąca obecnie, leżała w dawnym pow. kaliskim, par. Kajewo, dziś w pow. pleszewskim, ale kościół już tu nie istnieje. Wedle regestr. pobor. z 1519 r. należała do Rafała Leszczyńskiego, starosty radziejowskiego, miała 1 łan sołtysi i 2 łany kmiece. Wspomina też M. Lib. Ben. Łask. t. II, 48 i Kod. dypl. Muczk. i Rzyszcz. t. I, 265. Br. Ch Morszańsk, miasto pow. gub. tambowskiej, na lew. brzegu rz. Cny, o 1018 w. od Petersburga a 278 w. od m. gub. ; 20302 mk. , 8 cerkwi, szkoły pow. męzka i żeńska, zakł. dobrocz. , bank miejski, st. poczt. i st. dr. żel. o 1 1 2 w. , przystań, fabryki świec, mydła, kleju i t. d. ; ożywiony handel zbożem, sadłem i bydłem. Pierwotnie wś, od 1779 r. miasto. Morszański powiat ma na przestrzeni 5908 w. kw. 218, 120 mk. , zatrudniających się przeważnie rolnictwem. Powierzchnia równa, stepowa, grunt urodzajny, lasy zajmują około 38 przestrzeni. Zroszony rzekami systemu Oki, z których znaczniejsze Woroneż, Cna i Wysza. Morskowo Morsoł Morozówka Morszańsko Morszczynowicze Morszówka Morszoliówka Morsko Morszyn Mortangen Mortąg MorszańskoSyzrańska droga żel. , idzie w kierunku wschodnim od Morszańska, gdzie łączy się z dr. żel. riaskomorszańska, przez gub. tambowską, penzeńską i samarską do st. Batraki, gdzie łączy się z dr. żel. orenburską Długa 498 w. Główne stacye Paczelma, Wojejkowska, Penza, Kuźnieck, Nikulino, Syzrań. Koncesya na budowę wydana d. 28 kwietnia 1872 r. ; otwarcie, z wyjątkiem stacyj Syzrań i Batraki, nastąpiło w d. 12 paździer. 1874 r. Morszczynowicze. wś nad Słuczą, pow. mozyrski, między Leninem a wsią Wilczą, o 23 w. od ujścia Słuczy. Morszówka, wś, pow. żytomierski, na zachód od Iwnicy. Morszoliówka, ob. Kraszewski, Sztuka u Słowian, str. 99 i Grabowski, Ukraina, str. 85, właściwie Mormolijówka ob. . Morszyn, wś i zakład kąpielowy, pow. stryjski, 12 kil. na płd. od Stryja a 89 kil. od Lwowa. Urząd poczt. st. kolei arcyks. Albrechta, st. tel. w miejscu. Na płn. zach. , płn. i płn. wsch. leży Dołhe, na płd. wsch. Lisowice, na płd. zach. Niniów obie w pow. dolińskim. Wś leży u stóp podnóża karpackiego a w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem jego dopływu Bereźnicy. Wchodzi ona tutaj od płd. a płynie na płn. i dzieli wś na część większą zachodnią i mniejszą wschodnią. Od lew. brzegu przyjmuje B. w obrębie wsi jedne znaczniejszą strugę, płynącą z Dołhego od zach. na wsch. i kilka strug mniejszych. We wsch. kończynie wsi nastaje dopływ Bereźnicy pot. Wiedernica i płynie na płn. wschód. Wsch. część wsi lesista. Zajmuje ją las Wiedernica ze szczytem t. n. 370 m. wys. znak triang. . Lesista jest także płd. zach. część obszaru. Zabudowania wiejskie leżą w płn. stronie wsi, a na płn. zach. od nich dwór. W płd. części wsi leży zakład zdrojowy Wyhadówka Wyhadiwka. Przez wś idzie gościniec stryjskobolechowski i kolej arcyks. Albrechta i ma stacyę w Wyhadówce, tuż obok zakładu zdrojowego. Własn. wiek. ma roli or. 117, łąk i ogr, 73, past. 4, lasu 323 mr. ; wł. mn. roli or. 187, łąk i ogr. 261, past. 28 mr. W r. 1880 było 303 mk. w gm. , 29 na obsz. dwor. między nimi 15 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Bolechowie, gr. kat. w Dołhem. We wsi jest cerkiew. Niegdyś była w M. warzelnia soli. Zygmunt I mianowicie pozwolił r. 1538 Mikołajowi i Annie Branickim tak tutaj jak i w sąsiedniem Dołhem otworzyć szyby czyli okna solne. W r. 1684 Katarzyna Buszowska, wikarya bełzka, Wiktorya Prusinowska, suppryorysza, i trzy konąyliarki zakonu dominikanek w Bełzie, pozwalają Zofii na Hoczwie Bełzeckiej, wojewodzinie podolskiej, starościnie bełzkiej, przenieść ubezpieczenie zapisanych klasztorowi przez Aleksandra Stanisława z Bełzca na Cieszanowie Bełzeckiego, wojew. podolskiego, sstę bełzkiego, a męża Zo fii, 5000 złp. ze wsi Dołhe i Morszyn, odstą pionych Kaz. Łabęckiemu, sście kiszyńskiemu, na inne wsie ob. Arch. Bernard. we Lwowie, T. t. 83, str. 1338. W ostatnich czasach za słynął M. z kąpieli solankowych i borowinowych, a w r. 1884 objęło te dobra w posiada nie Towarz. lekarzy galicyjskich. Ostatni właściciele bowiem, Magdalena i Bonifacy Stillerowie, przeznaczyli aktem fundacyi z r. 1881 dobra Morszyn wraz z znajdującym się tam zakładem leczniczym i prawami, do zakładu nabytemi, po śmierci Stillera, na wieczystą własność wspomnianego towarzystwa, a mia nowicie na rzecz funduszu zapomogi dla wdów i sierot po zmarłych członkach tego towa rzystwa wyznania chrześciańskiego. Towa rzystwo wydzierżawiło zakład kąpielowy do ktorowi Aleksandrowi Medwejowi od 1 kwie tnia 1884 r. na lat 12, względnie na lat 8. Zdroje morszyńskie i prawo wyrobu i sprze daży produktów zdrojowych oddano w dzier żawę od 1 kwietnia 1884 r. Piepesowi, apte karzowi ze Lwowa. Obecnie istnieją tu zdroje solanki słonogorzkiej Magdalena i Boni facy a będące odnowionemi studniami po za rzuconej eksploatacyi soli jeszcze w XVI w. Studnie te dostarczają wody do użycia lekar skiego i do kąpieli w urządzonych tu niewiel kich łazienkach. Obfite pokłady borowiny dają wyborny materyał do kąpieli. Malowni cze położenie śród podgórza karpackiego i ła godny górski klimat stanowią ważne uzupeł nienie uzdrawiających czynników dostarczo nych tu przez przyrodę. Zakład sam zresztą za czyna zaledwie się rozwijać i przedstawia się jeszcze bardzo ubogo pod względem urządzeń mających na celu wygodę gości i uprzyjemnie nie im pobytu. ,, 0 wodzie gorzkiej morszyńskiej w porównaniu z innemi wodami gorzkiemi, pisał dr. Korczyński w, , Gazecie lekar skiej. Warszawa 1882. Woda gorzka ze zdroju Bonifacego, najobfitsza w części skła dowe stałe, działa silnie, szybko, bez bólu i bez upośledzenia trawienia. Wyszczególniona na sześciu wystawach, między innemi także w Nicei w r. 1883. Rodzima sól gorzka z te goż zdroju sporządzona jest pod kontrolą komisyi Towarzystwa lekar. galicyjs. na sposób soli karlsbadzkiej. Rozbiory wód morszyńskich dokonywa znany chemik prof. Bronisław Radziszewski we Lwowie. Lu. Dz. Mortangen dok. , ob. Mortęgi. Mortąg, niem. Mortung, wś, pow. morąski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. AltChristburg. W 1856 r. 273 mk. R. 1601 mieszkał tu 1 kaszuba i 2 niemców ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 572. Z szlacheckich familij mieszkali tu dawniej Rolbieccy tamże, str. 585. Kś. Fr. Mortnpols Mortągi, niem. Mortung, dok. Mortangen i Mortang, dobra ryc. i wś, pow. lubawski, par. kat i ew. Lubawa, st. p. Montowo 4 kil. odl. , szkoła Wólka; mają razem z wsią 3794, 47 mr. Jest tu gorzelnia. Według nowszych pomia rów M. mają 764 ha roli or. i ogr. , 54 łąk, 73 past, , 51. boru, 17 nieuż. , 1 wody, razem 960 ha; czysty dochód z gruntu 4708 mrk. W 1868 r. 65 bud. , 28 dm. , 350 mk. , 303 kat. , 47 ew. ; podatek od gruntu 103 tal. , od bud. 33 tal. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 1841 dusz. W 1882 r. ur. się 81 dz. , um. 68 os. , zawarto 21 małżeństw. M. miały pierwo, tnie prawo polskie, dopiero w. mistrz Michał Küchmeister 1414 22 nadał tym dobrom prawo chemińskie ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 114. W. m. Dytryk z Aldenburga 1335 41 nadał wś M. Ludwikowi z Krzykos w ziemi lubawskiej; od niego to pochodzi ro dzina Mortęskich. R. 1402 odnawia biskup Jan przywilej z r. 1326 Ludwikowi z Mortąg ob. Kętrz. , tamże, str. 185. Księgi szkodowe Krzyżaków z r. 1414 donoszą, że Hartwigowi z M. zabrano konia, prócz tego różne narzędzia gospodarskie, w wartości 20 grzywien; świad kami są Mikołaj Bażyński Claus von Baysen, Michał z Zajączkowa, Gutze z Rakówca i Mikołaj ze Sampławy ob. Schultz, Gesch. d. St. Kulm, II, str. 163. R. 1451 i 1452 toczył się proces między biskupem chełm. Janem a Fryderykiem Mortęskim i jego synem Ludwi kiem o młyn, zbudowany na strudze Prątnicy w granicach Tyszwałdu, należącego do bisku pa ob. Urk, Buch des Bistbums Culm v. Woelky, II, str. 480 489. Wizyt. kan. Strzesza z r. 1667 donosi, że M. posiadał wówczas Sta nisław Narzymski; mesznego płacił tylko 3 korce, podczas gdy podług wizyt. Tylickiego z r. 1597 miał proboszcz ztąd pobierać 28 korcy mensuras żyta i tyleż owsa str. 207, b. W M. urodz, się Magdalena Mortęska, starościanka pokrzywińska i podkomorzanka malborska, od r. 1579 ksieni panien benedykty nek w Chełmnie. Z M. chodziła pieszo na ro raty do Lubawy. Zmarła r. 1631 w Chełmnie ze sławą świętobliwości. Obszerny jej żywot, napisany przez Stanisława Brzechfę S. J. , wy dał na nowo ks. G. Pobłocki 1880 r. u Roma na w Pelplinie. Kś. Fr. Mortnpols łotew. , ob. Marcinpol. Mortków, niem. Mortke, wś, pow. wojerecki. Do 1815 r. na saskich Łużycach. W 1843 r. 29 dm. , 146 mk. ew. W 1840 r. było tu 135 Serbów, w 1860 r. 144, a w 1880 r. 153 Serbów. A. J P. Mortwidów, wś i folw. nad Datnówką, pow. kowieński, gm, i par. Kroki o 8 w. , przy gościńcu z Kiejdan do Bejsagoły. Kol. żel. lipawska przechodzi przez grunta. Folw. własność Grużewskich. Mortwin, jezioro w ziemi lubawskiej, ob t. V, 392. Morulino, wś bojarska, wchodząca niegdyś w skład sstwa białocerkiewskiego. Lustracya Humieckiego, kaszt. kamienieckiego, z 1615 r. powiada Tego posesorami szlachetni Tychno Hreorowicz, Buiczyn Iwan, Lawryn i Hreory Jachowi synowie Kierdanowscy, prawem wiecznem od ś. p. króla JMci Zygmunta Augusta de data w Wilnie r. 1558 przed unią przodkom ich danem. Co potem król JMć dzisiejszy de data w Warszawie na sejmie walnym w 1613 r. konfirmował. Względem czego służbę wojenną przy panu sście biatocerkiewskim albo namiestniku jego odprawować powinni. W lustracyi Charlęskiego, kaszt. bracławskiego, z 1622 r. czytamy, , Futor Rutek al. M. Tego futoru posesorem p. Konstanty Starkiewicz Czyrniowski, prawem wiecznem przodkom jego nadanem od ś. p, króla Augusta, czego potem król Henryk aprobował. Z czego powinien służbę wojenną przy p. sście białocerkiewskim odprawować ob. Jabłonowski, Lustracya królewszczyzn, str. 110 i 139. Morungen niem. , ob. Morąg, Morwianka, właściwie Marwianka, rzeczka w pow. maryampolskim, pod folw. Koźliszki. Bierze swą nazwę od wsi Marwa w tej gminie. Morwino, wś, pow. orszański, gm. Mikulino, 39 dm. , 305 mk. , z których 2ch zajmuje się obrabianiem kamienia, 9 krawiectwem. Mory 1. wś, pow. warszawski, gm. Blizne, par. Babice. Jest to attynencya dóbr Gołąbki, ma 116 mk. , 110 mr. dwor. i 57 mr. włośc. 2. M. , wś, pow. pułtuski, gm. Gzowe, parafia Dzierzenin. W 1827 r. w połowie rządowa 7 dm. , 36 mk. i w połowie prywatna 7 dm. , 33 mk. . Jako wś zarobna wchodziły M. w skład klucza Gzowo, stanowiącego część dawnych biskupich dóbr Golądkowo. W 1821 r. spotykamy tu 1 osadę pańszczyźnianą, wysiewającą 3 korce oziminy i tyleż jarzyny i odrabiającą 115 dni pieszych od ś. Małgorzaty przez 11 tygodni po 3 dni tyg. , w pozostały czas po 2 dni tyg. i 57 1 2 dni sprzężajem tygodniowo nie więcej nad 2 dni. Prócz tego była osada pusta, odrabiająca 104 dni pieszych; pańszczyznę odrabiano do Gzowa. Było wtedy 4 męż. , 6 kob. , 2 konie, 2 woły, 3 krowy, 2 jałoszki, 3 świń. Lu. Krz. Moryca, niem. Mueritz, największe z jezior północnoniemieckich, bo około 4 mil długie a 2 mile szerokie, leży w dawnej ziemi Obotrytów i łączy się z jez. Kołpińskiem ob. . Moryczówka albo Stawki, grapa domów w Ponikowicy, w pow. brodzkim. Morygus, struga w pow. piotrkowskim, gm. Kluki, pod osadą Podścichawa. Morymborskie sstwo niegrodowe, było położone na granicy ks. inflanckiego i Litwy. Morymborskie Morygus Moryczówka Morwino Morwianka Morszańsko-Syzrańska droga żel. Morungen Morulino Mortwin Mortwidów Mortków Mortągi Mortęgi Moryngk Moryno Morynzlejs Morysin Moryszka Podług układu dyplomatycznego z kawalera mi mieczowymi, w 1436 r. obejmowało dobra Morym, Orłów, Neudorf i zamek zwany Jesznie. W 1773 r. ostatnim starostą był Jan Gierżodowicz. Moryń al. Moryno, wś i dobra na prawym brzegu Niemna, w zach. płn. części pow. no wogródzkiego, w 1 okr. polic, niechniewickim, przy drodze z mczka lwia w oszmiańskim do Dokudowa w lidzkim; w czasie rozlewów nie ma żadnej komunikacyi z resztą powiatu. We wsi M. jest cerkiew paraf. , 60 osad pełno nadziałowych; lud zamożny trudni się rolnic twem i flisactwem. Dobra, dawne dziedzictwo rodziny Brochockich, mają przeszło 100 włók obszaru w glebie wybornej, łąk obfitość, lasu dostatek. Grunta folwarczne uprawiane są przeważnie przez sprowadzonych tu przed 20paru laty kolonistów niemieckich, którzy pra cą i obyczajami są dobrym przykładem dla miejscowej ludności. Piękna murowana rezydencya dziedzica ozdabia okolicę. O M. wspo mina Syrokomla w opisie Niemna, mieszcząc go mylnie w pow. lidzkim. A. Jel. Moryńce 1. wś nad rzką Korsunką, pow. kaniowski, o 12 w. od Korsunia a o 2 w. od sioła Sytniki, 517 mk. ; parafia prawosł. Sytniki. Wchodziła niegdyś w skład starostwa korsuńskiego, dziś należy do klucza korsuńskiego ks. Łopuchina. 2. M. , wś, pow. zwinogródzki, w 2 okręgu polio. Ekaterynopol Kalnibłoto, rozłożona na równinie, przy drodze z Szenderówki do Zwinigródki o 18 w. , o 3 w. od wsi Majdanówki, 2284 mk. płci ob. ; słynie owocowemi ogrodami. W 1730 r. M. były własnością ks. Jabłonowskiej, chorążyny koronnej i miały 50 dm. , obecnie stanowią ekonomią klucza olszańskiego hr. Wład. Branickiego. Dokoła wś otoczona lasem, śród którego znajduje się Wał zarośnięty drzewami imający 4 sążni wysokości, 4 do 5 w. długości, prawdopodobnie zabytek jakiegoś obronnego miejsca. Cerkiew drewniana, wzniesiona 1784 r. na miejsce dawnej, zbudowanej, podług wizyt dziekana śmilańskiego z 1741 i 1746 r. , w 1726 r. Par. katol Zwinogródka. W M. urodził się d. 25 lutego 9 marca 1814 r. znakomity poeta małoruski Taras Szewczenko. ob. Arch. J. Z. R. , oz. I, t. 2 414, 415. Moryngk dok. , ob. Morąg, Moryno, ob. Moryń. Morynzlejs łotew. , ob. Manensee. Morysin 1. folw. , pow. warszawski, gm. i par. Wilanów. Należy do dóbr Wilanów ob. , ma 24 mk. , 2 mr. 2. M. , wś, pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt, ma 19 mk. i 71 mr. 3. M. , folw. , pow. ciechanowski, gm. Ojrzeń, par. Sochocin, odl. o 16 w. od Ciechanowa, ma 105 mr. obszaru. Moryszka al. Morischka 1. młyn na obszarze dworskim Teodorestie, w pow. suczawskim, nad Sołońcem. 2. M. , młyn w obrębie gm, Wołowca, w pow. radowieckim. Br. G. MorzeHerodotowe, domniemany olbrzymi zbiornik wód w czasach przedhistorycznych, łączący jakoby morze Czarne z Baltykiem; miał obejmować przestrzeń dzisiejszego Polesia w gub. mińskiej, grodzieńskiej i wołyńskiej, zakreśloną od płd. stokami Awratyńskimi, idącymi od Karpat, od zach. odłamkami gór sandomierskich w kierunku zach. Bohu, od płn. wzgórzami Alauńskimi. Historyk i podróżnik grecki Herodot, żyjący w T w. przed erą chrzęśc, dotarłszy do Soytyi nad Euxinem, wspomina o Budynach i Getonach tam żyjących i o wielkiem jeziorze, bagnach i lasach po za osadami tych plemion ob. Lelewela, , Narody na ziemiach słowiańskich, str. 30. Jakkolwiek wskazanie Herodota nie jest jasne, domyślać się jednak można owych lesistobagnistych i wodą wtedy pokrytych przestworów w miejscowościdzisiejszego Polesia litewskiego. Również i geograf Strabe, żyjący w Iszym w. przed Chr. , mówiąc o Ścytyi w księdze VII, wspomina o wielkich moczarach za rzeką Hiponis czyli Bohem ob. Lelewel, tamże str. 42. Historyk niemiecki X w. Dytmar, biskup merseburski, opisując apostolstwo współczesnego sobie biskupa kołobrzeskiego Reinberna w okolicach Turowa, dziś w pow. mozyrskim, wspomina o morzu tam znajdującem się, zanieczyszczonem przez złych duchów, których apostoł wygaganiał, wrzucając w głębiny głazy namazane olejami św. i wlewając wodę święconą ks. VII, rozdz. 52. Czacki w dziele O Litews. i Pols. prawach świadczy, iż w bagnach Pińszczyzny znajdowano bursztyn, produkt morza Baltyckiego, i szczątki gatunków ryb morza Czarnego, leżące na pokładach gliny t. II, str. 184 185 w przypisach. Zauważmy, że w 1847 r. przy robotach wstępnych dla zbadania warunków możebnego osuszania błot pińskich, dokonanych pod kierunkiem generała Żylińskiego, znaleziono bursztyn około mczka Lubiaż, nad dużem jeziorem, przez które przepływa Prypeć. Kazimierz Kontrym w relacyi swojej z odbytej w 1829 r. podróży po Pińszczyźnie daje niejakie wskazówki co do znaczenia błot pińskich w przeszłości. Kraszewski we Wspomnieniach Wołynia, Polesia i Litwy pisze o morzu Pińskiem t. I, str. 121. Jan Potocki, badacz starożytności i komentator opowieści Herodota o Scytach w Histoire primitive des peuples de la Russie wspomina o wodach Herodotowych w Scytyi i o tradycyi jemu współczesnej co do gorzkich wód w Bohu podczas wiatrów od morza Czarnego wiejących. Lelewel nie dowierza opowieści Herodota o morzu po za krajem Bu Morze Moryńce Moryń dynów i Getonów ob. Narody na ziemiach słowiańskich, str. 27 28 i twierdzi, że powód do domysłów starożytnych leżał w niezbadaniu tych okolic tamże, str. 112. Pomimo to zachodzi pytanie, czy nie należy opowieści starożytnych o błotach lesistych i wodach po za Scytyą, w kierunku zkąd Borystynes Dniepr i Hipanis Boh płyną, j uważać jako fakt istnienia niegdyś zbiornika wód w miejscowości naszego Polesia. Skoro morze Baltyckie według tradycyi miało dochodzić do Groniądza, o 15 mil od Gdańska nad Wisłą dziś położonego, jeśli wody ztam tąd ustąpiły w skutek jakichś przewrotów natury, to czemuż nie przypuszczać i wcześniejszego obniżenia się wód na całym poziomie Baltyku. Bądź co bądź późniejsze badania naukowe są w zgodzie z podaniem starożytnych. I tak geolog Edward Eichwald, prof. wszechnicy wileńskiej, w 1829 r. z polecenia władzy badając Polesie Mińskie, przypuszcza istnienie tam w starożytności morza, które się łączyło z Bałtykiem i m. Czarnem, a zmianę topograficzną kraju w epoce lodowców tłumaczy przez zamulenie obrębów czyli granic dzisiejszego Polesia, mających od płd. i zach. wyniosłości, stanowiące dział wodny rzek w dwa przeciwne morza płynących i twierdzi, iż grunt stały Polesia coraz bardziej się podnosi przez torf, formujący się z traw obfitych, znajdujących niezmierny popęd do wzrostu w mułach powstających ze szczątków wymoczków ob. Eichwalda Geognozya, str. 200, 349, 534 536 i Oryktognozya, str. 365. Dzisiejsze błota zwane Hryczyńskiemi ob. , zajmujące pograniczne kąty trzech stykających się pow. pińskiego, mozyrskiego i słuckiego, na przestrzeni 500 w. kw. , nigdy niewysychające, tudzież duże jeziora, w pow. pińskim Pohost, Nobel, Lubiaź, Wyganowskie i Bobrowickie, wpow. mozyrskim Kniaź, Wieczora i in. , zdaje się że są śladami przedhistorycznego wodozbioru, który przez jakiś kataklizm opadł w poziomie i teraz przedstawia się jako bagnista przestrzeń Polesia, przecięta nieprzeliczonemi rzekami. Niezawodnie, że ta kraina zarówno dla przyrodnika jak i archeologa przedstawia niezmierny interes, gdyż kryje w sobie tajemnice przeszłości, mogące być tylko przez badania naukowe wyjaśnione. Pełno jest legend wśród ludu o znajdywanych w bagnach Polesia kotwicach, częściach statków żeglownych, bryłach topionego wosku, bursztynu itd. Na miejscach wynioslej szych widnieją okopiska, olbrzymie mogiły, jak np. przy ujściu Cny do Prypeci góra sypana, zwana Widium Horod, domniemany grób Owidyjusza Nazona. Archeolog Henryk Tatur, niedawno badający Polesie, utrzymuje, iż są tam ślady nawodnych siedzib ludzkich i możnaby odszukać wiele pamiątek z tej epoki. Naturalnie, że jak dziś tak i w zamierzchłej przeszłości musiała istnieć komunikacyą wo dna pomiędzy stronami Czarnomorskiemi i Baltyckiemi i tą drogą ludy wzajemnie wymie niały produkta, porozumiewały się ze sobą i pomykały na siebie, o czem świadczą liczne kurhany, okopiska i horodyszcza wśród bagien na wyżynach rozsiane. Sądzimy przeto, iż morze Herodotowe na Polesiu nie było mrzonką i że nauka z czasem dostarczy większej o tem pewności. W końcu dodać należy, że Polesie i obecnie na wiosnę i wczasie ulew staje się zwykle ogromnym zbiornikiem wód, tak że ludzie tylko za pomocą łodzi komunikują się ze sobą. Formujący się torf podnosi wpraw dzie stopniowo poziom miejscowości, ale zaw sze jest to olbrzymia kotlina, naprowadzająca na wniosek, niemal pewny, o przedhistory cznym rozlewie, jakowy nie dość jasno okre ślili starożytni. A. Jel. Morze zgnile, błotnista zatoka morza Azowskiego na wsch. brzegu Krymu, ob. Siwasz, Morzeszczyn według Kętrz. Moroszczyn, niem. Morroschin, wś, pow. starogardzki, między dwoma strugami Beką i Jonką, dopływami Wierzycy. Ma jednoklasową szkołą symultanną; gorzelnia i dwie karczmy. M. jest od 1883 r. stacyą kolei tczewskobydgoskiej. W 1884 r. zaczęto budować szosę z Gniewu do M. i z M. na Nowącerkiew i Bielawki do nadleśnictwa pelplińskiego, gdzie się łączy z szosą starogardzką. Par. kat. Nowącerkiew 2 kil. odl. , ew. Gniew. Odl. od m. pow. 2 3 4 mili; okr. urz. stan. cywilu. Borkowo. Obejmuje 5 włośc. posiadł. i 6 zagród, razem 2654, 71 mr. ; większą część wykupił jednak Jerzy Plehn, który tu posiada 502, 61 ha, i to roli orn. i ogr. 416 12 ha, łąk 41, 42, pastw. 45 07; czysty dochód z tego gruntu wynosi 6003 mrk. W 1868 r. było tu 365 mk. , 310 kat. , 53 ew. , 2 żydów. W r. 1875 liczono 34 bud. , 65 dm. i 357 mk. M. był dawniej własnością cystersów w Pelplinie. R. 1316 został osadzony przez opata Gotfryda z Elbląga, obejmował wtedy 40 1 2 włóki, z których 4 przypadły na sołtysa Ueberhackera; bratem jego był Tiedemann, gospodarz. Wieśniacy płacili jak zwykle 8 skojców i dawali 2 kury, po 2 korce czworakiego zboża, choć, jak pisze zakonnik w XV w. , przywilej wymienia trzy. W r. 1365 kupił Mik. Neumann od Konrada z Bobowa karczmę z prawem przedawania mięsa, śledzi, soli i innych pokarmów. Klasztor z niej pobierał 1 1 2 grzywny chełm. i funt pieprzu; do ciężarów był karczmarz zobowiązany jak od włóki. R. 1600 dano Kamrowskiemu nowy przywilej na 4 włóki sołeckie na zwyczajnem prawie. R. 1630 dokończył Wojtek Nojka reparacyę karczmy zupeł Morzeszczyn Morze zgniłe Morzewiec nie podupadłej, za to dał mu ją klasztor razem z dwoma ogrodami i jedną włóką. Czynszu rocznego miał dawać 10 grzywien pruskich, po korcu czworakiego zboża, gęś i 2 kury. R. 1730 przejął Andrzej Banimiński po Wojciechu Kierzku karczmę olszową z włóką roli, od której miał płacić 40 zł. czynszu; drugą zaś włókę trzyma, od której winien szarwarkowaó i płacić zł. 7 gr. 15. R. 1735 spadło sołectwo po Kamrowskich na Naclów z Rzeżęcina, od których je nabył Walenty Liczner, na co przywilej wystawił opat Walentyn Aleksander Czapski w Pogutkach d. 17 marca tegoż roku. W r. 1737 wziął znowu Kierzek karczmę na jeden rok; od włóki miał zapł. 40 zł. czynszu. Na piwie ustąpił opat 13 beczkę łasztówki, gdyby jezaś miał brać z obcego browaru, klasztor mógł nałożyć 10 tal. kary. R. 1749 zawiera opat Ignacy Franciszek Czapski kontrakt z Benedyktem Drążkiem, nadając mu 4 włóki lemańskie w M. na 20 lat aż do św. Marcina 1769 r. pod następ. warunkami. Czynszu będzie płacił od włóki 15 zł. , nadto pogłówne i hybernę. Od tłoki będzie wolny, ale z innymi lemanami zobowiązany jest do podwody do Gdańska i gdzie będzie potrzeba. Na Wielkanoc, Zielone świątki i Boże Nar. , powinien zwieść jedne furę drzewa. Do naszej kuchni zaś będzie odstawiał 4 gęsi i 8 kur; 1 1 2 morgi żyta zimowego jest zobowiązany sam zeżniwić i do nas zawieść bez wynagrodzenia. Dan w Pelplinie d. U paźdz. 1749. R. 1754 wydzierżawia klasztor Michałowi Czarnocie karczmę w M. wraz z jedną włóką roli, od której będzie płacił 40 marek rocznie; od drugiej włóki szarwarkowej będzie czynił tłókę i płacił rocznie 12 marek, nadto winien dać rocznie 2 kury, 1 gęś i 6 jaj. Piwo i gorzałkę, chleb, siano i owies, powienień zawsze mieć na sprzedaż, pierwsze dwa pod karą 10 tal. , na co sołtys winien uważać, niemniej i na sprawiedliwą miarę; od piwa będzie się mu należała 13ta beczka, od gorzałki jedenasta kwarta. Dan w Pelplinie 4 czerw. Ciekawy jest spis wszystkich rocznych dochodów z M. , pochodzący z połowy XVIII w. Według niego zawierała ta wieś 36 włók, sołectwo, 2 lemaństwa, 8 gburskich posiadł. i karczmę. 1. Sołtys ma 5 1 2 wł. , płaci czynszu od 1 1 2 wł. 22 fl. 15 gr. , 4 wł. ma wolne, od nich płaci tylko hybernę; hyberna od wszystkich 5 1 2 wł. wynosi 33 fl. , pogłówne 6 fl. 18 gr. , za drzewo opałowe vorm ofen heitzer stoi w dok. 9 gr. 2. Benedykt Drążek, leman, ma 4 wł. , płaci czynszu 60 flor. , hyberny 24 fl. , pogłównego 4 fl. 24 gr. , 8 kur, 4 gęsi, za drzewo opałowe 24 gr. 3. Leman Kamrowski ma 5 wł. , pł. czynszu 75 fl. , hyberny 30 fl. , pogłównego 6 fl, 10 kur, 5 gęsi, za drzewo opał. 1 fl 4. Andrz. Żabiański Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 69. Jabiiański, gbur, ma 3 wł. , płaci czynszu 36 fl, hyberny 18 fl, pogłównego 3 fl. 18 gr. , 6 kur, 3 gęsi, za drzewo opat. 18 gr. 5. Jakób Gę stwa ma 3 wł. , pł. czynszu 36 fl, hyberny 18 fl, pogłówn. 3 fl. 18 gr. , 6 kur, 3 gęsi, za drzewo na opal 18 gr 6. Paweł Szada ma 4 1 2 wł. , pł. czynszu 54 fl, hyberny 27 fl. , pogłówn. 5 fl 12 gr. , 10 kur, 4 gęsi, za drze wo na opał 27 gr. 7. Michał Hildebrandt ma 4 wł. , pł. czynszu 12 fI, hyberny 6 fl, po główn. 1 fl. 6 gr. , 2 kury, 1 gęs, za drzewo na opał 6 gr, 8. Stanisław Łangowski ma 3 wł. , pł. czynszu 36 fl, hyb. 18 fl, pogłówn. 3 fi. 18 gr. , 6 kur, 3 gęsi, za drzewo na opał 18 gr. 9. Michał Czarnota, karczmarz, ma 2 wł. , 1 karczmarską, drugą szarwarkową, za pierwszą pł. 40 fl, za drugą 12 fI, hybern. za obie 12 fl, pogłówn. 2 fI 12 gr. , 2 pary kur, 2 gęsi, za drzewo na opał 12 gr. 10. Michał Kruchy ma 1 wł. , pł. czynszu 12 fl, hyb. 6 fl, pogł. 1 fl 6 gr. , 2 kury, gęś, . za drzewo na opał 6 gr. 11. Maciej Burzyński ma 4 wł. , pł. czynszu 48 fl. , hyb. 24 fl. , pogł. 4 fl 24 gr. 4 pary kur, 4 gęsi, za drzewo na opał 24 gr. Cała wieś płaci na kata 2 fl, daje do dwor skiej kuchni 115 jaj; czynszu zaś 443 fl. 15 gr. , hyberny 216, pogł. 43 fI. 6 gr. , za drzewo na opał 6 fl 12 gr. , 31 par kur i 30 gęsi. R. 1755 d. 5 marca zawiera opat Turno z Jó zefem Kamrowskim kontrakt, mocą którego nadaje mu 5 włók lemańskich na 26 lat, więc aż do r. 1771, płacić będzie od każdej wł. 15 marek pruskich, pogłówne. i hybernę jak inni; od tłoki będzie wolny, ale do Gdańska lub gdzie mu nakażą winien dostarczyć podwodę jak inni lemani; na Wielkanoc, Zielone świąt ki i Boże Nar. powinien rocznie zwieść 4 fury drzewa, do naszej kuchni będzie odstawiał 5 gęsi, 10 kur, a zamiast żyta zimowego z mor gu roli 3 złote prus. Owiec może trzymać ile chce. Po upływie kontraktu będzie miał pier wszeństwo przed drugimi. Dan w Pelplinie. R. 1856 było tu 288 mk. ob. Kujot Opa ctwo Pelplińskie, str. 326 27; Acta Pelplińskie. . Kś. Fr. Morzewiec, niem. Marthashausen folw. , pow. bydgoski, 712 morg. rozl, 4 dm. , 65 mk. , nal. do gm. i dwor. Tryszczyna. Poczta w Tryszozynie o 2 kil, gośc. o 2 kil, st. kol. żel. w Bydgoszczy o 15 kil M. St. Morzewo, wś, o 3 kil. na płn. od Noteci, pow. chodzieski, 77 dm. , 705 mk. , 5 ew. , 693 kat. , 7 żydów, 166 analf. Poczta w Kaczorach o 4 kil, st. kol żel i tel. w Miasteczku o 8 kil, gośc. o 8 kil Wedtag regestr. poborowych z 1578 r. M. , leżące w pow. nakielskim, miało 24 łanów kmiecych i należało do par. w Miasteczku Pawińskl, Wielk. , 1 171. Obecnie M. posiada kościół par. należący do dekanatu nakielskiego. Par. obejmuje 1700 dusz 1873 r. . 44 Morzyslaw Morzewiec Morzyce Morzów Morznica Mońków, wś i folw. , pow. sokołowski, gm. i par. Jabłonna. Ma 15 dm. , 172 mk. 280 mr. W 1827 r. 7 dm. , 49 mk. Dobra M. składały się w 1866 r. z folw. M. i Czortki i miały 633 mr. obszaru. Wś M. 33 os. i 233 mr. włośc, wś Czortki 2 os. i 1 mr. Morzków, wś, pow. dubieński, fabryka pługów, ekstyrpatorów i potrójnych radeł ś. p. Oszmiańca, która i dziś pod kierownictwem jego wdowy i jej brata ledwie nastarczyć może obstalunkom ob. Gaz. polska No 24 z 1884 r. . Morznica, jedno z trzech małych jezior, przy Przetoczynie, w pow. wejrowskim. Dwa inne zwą się Kropówko i Wygoda. Morzów, dobra, pow. rzeżycki, w 4 okr. pol. , gm. andrepnieńska, wraz z folw. Zielony Dwór 13 dm. rew. Morzyca, ob. Morzyce, Morzyce 1. al. Morzyce, wś, pow. włocław ski, gm. i par. Chodecz, 6 dm. , 38 mk. , 93 mr. gruntu. Wchodziły w skład dóbr Brzyszewo. 2. M. , wś i folw. , pow. włocławski, gm. i par. Lubień. Ma 86 mk. , 322 mr. ziemi dwor. i 15 mr. włośc. Dobra M. mają 538 mr. obszaru. Należy do nich Maksymilianowo. 3. M. Bielawy, wś i dobra, pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń, odl. 34 w. od Nieszawy. Mają 237 mk. , 1085 mr. dwor. i 46 m. włośc. W 1827 r. było tu 12 dm. , 116 mk. Jest tu ce gielnia i pokłady torfu. Dobra M. Bielawy składają się z folw M. Bielawy i Drwalewo Stróżewo, wsi M. i Drwalewo. Rozl. mr. 1137 fol. M. Bielawy gr. or. i ogr. mr. 813, łąk mr. 66, pastw. mr. 14, nieuż. i place mr. 43, razem mr. 936; płodozmian 13 polowy; fol. Drwalewo i Stróżewo gr. or. i ogr. mr. 109, łąk mr. 85, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 201. Na obu folw. bud. mur. 13, z drzewa 14. Wś M. os. 32, z gr. mr. 46; wś Drwalewo os. 3, z gr. mr. 62. 4. M. Stare, wś i folw. nad rz, Noteć, pow. kol ski, gm. Lubotyń, par. Mąkolno, odl. od Koła w. 15; wś ma dm. 9, mk. 105, folw. dm. 6, mk. 55. W 1827 r. 13 dm. , 109 mk. Fol M. Stare z wsią M. Stare, Janowice, Zamoście i Suchylas rozl. mr. 350, łąk mr. 117, pastw. mr. 31, wody mr. 7, nieuż. i place mr. 20; bud mur. 1, z drzewa 5. Wś M. Stare os. 17, z gr. mr. 31; wś Janowice os. 14, z gr, mr. 122; wś Zamoście, os. 16, z gr. mr. 30; wś Suchylas os. 4, z gr. mr. 77. Wś i folw. M. wchodziły w skład dóbr Kąty, w pow. kut nowskim. Br. Ch. i A. Pal. Morzychna, gajówka, nieopodal wsi Bagiennicy, w pow. dąbrowskim. Br. G. Morzyczyn 1 wś włośc, pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, ma 256 mk. i 217 mr. obszaru. 2. M. , wś i folw. , pow. węgrowski, gm. Prostyń, par. Sadowne; posiada szkołę początkową ogólną, 97 dm 902 mk. , 2079 mr. ziemi. W 1827 r. należał do par. Brok, miał 70 dm. i 418 mk. Folw. M. wchodzi w skład dóbr Kołodziąż. Gleba żytnia, położenie płaskie, dużo łąk; wyrób se ra śmietankowego. T. Ł. Morzykobyta, os. , pow. wieluński, gm. Skomlin, par. Ożarów, odl. od Wielunia w. 8, dm. 1, mk. 9. Morzylki, wś należąca niegdyś do ordynacyi ostrogskiej, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej w 1753 r. odstąpiona przez Sauguszkę Czackiemu. Morzynek, os. do wsi Budkowice, w pow. opolskim. Morzyslaw, wś, folw. i os. karcz. nad rz. Wartą, pow. koniński, gm. Gosławice, par. Morzysław. Leży na wyniosłym brzegu doliny Warty, na płn. wsohód od Konina, w odl. 5 w. Posiada pokłady kamienia piaskowca drobno ziarnistego Gleba szczerkowata, w dolinie Warty łąki. Wś z folw. ma 133 mk. , 327 mr. ziemi i folw. utworzony z gruntów poproboszczowskich. Kościół par. istniał tu już zapewne w XIV w. , bo już w 1419 r. konsystorz gnie źnieński przyznaje proboszczowi pewne dzie sięciny na mocy dawnej obserwancyi. Kościół ten wzniesiony został pod wezw. św. Wojcie cha i prawo patronatu miał król. Do par. na leżały w początku XVI w. wsie Morzysław, Grodziec, Szczepidło, Kociętowy, Patrzychowo. Wola podłężna, Budzica, Laskowice, Ku rowo, Czarnkowo, Chorzeń, Międzylesie, Bluzino deserta i Sulanki. Odtąd przybyło jesz cze siedm wsi i osad. Proboszcz miał swe łany folwarczne praedium i łąki nad rz, Goplenicą i prócz dziesięcin pobierał od karczmarza w M. miarę piwa od każdej fury oth kozdy fo ry i unam sexagenam pieniędzy. Tyleż płacił i rybak mający swą rolę w M. i obo wiązany co tydzień dawać plebanowi ryb w wartości grosza jednego. W 1785 r. proboszcz miejscowy Andrzej Liszkowski wzniósł nowy murowany kościół. Jest tu obraz św. Rocha, zdawna miany za cudowny. Według lustra cyi z 1564 r. M. należał do dóbr starostwa konińskiego. Według regestr. pobor, z 1579 r. zostawał w posiadaniu Jana ze Służewa, woj. brzeskiego i starosty konińskiego, miał 4 łany kmiece i ćwierć łanu karczemnego Pawiński Wielkop, t. I 233. W 1827 r. M. , wś rządo wa, miał 4 dm. i 64 mk, M. , par. dek. koniń ski, ma 2890 dusz por. Lib. Ben. Łask. , t. I 236, 238. Br. Ch. Morzywól, wś i os. młyn. , pow. konecki, gm. i par. Gowarczów, odl. 6 w. od Końskich, leży przy drodze bitej, ma 13 dm. , 88 mk. , 258 mr. ziemi włośc. i 8 os. młyn. , należącej do Gowarczowa ob. . Mosaki, ob. Mossaki. Morzków Mońków Mosaki Morzywól Morzynek Morzylki Morzykobyta Morzyczyn Morzychna Moschin Moschenhof Moschendorf Moschen Moschnitz Moschnik Mosanczendorf Mosalsk Mosberg Moscawa Mosalsk, m. pow. gub. kałuskiej, nad rz. Możajką, pod 54 29 płn. szer. i 52 39 wsch. dł. , odl. 864 3 4 w. od Petersburga a 106 w. od Kaługi, 2546 mk. , 4 cerkwie, szkoły, szpital, 3 garbarnie, 4 jarmarki, st. poczt. Starożytne, wspominane już w XVI w. jako obrone; wówczas stolica udzielnego księstwa, które następnie przyłączone do Litwy, od XVI w. dobrowolnie oddało się w. ks. moskiewskiemu. Mosalski powiat ma na przestrzeni 3890, 2 w. kw. 131332 mk. , zajmujących się rolnictwem i przemysłem. Grunt piaszczysty i gliniasty, lasy zajmują 21 przestrzeni. Znaczniejsza rzeka Ugra. Mosanczendorf dok. , ob. Marzęcice, Mosantz dok. , ob. Mazanki Mosany, w dok. Masany, wś i folw. , na płd. krańcu pow. rzeczyckiego, przy granicy pow. radomyskiego, nad jez. Pierst, połączonem z zatokami Prypeci, w okr. pol. brahińskim, gm. Sawicze; wś ma cerkiew, 11 osad; folw. , włas. Leszkiewiczów, około 7mu włók; miejscowość odludna, nizinna, obfitująca. w łąki i ryby. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3 530. A. Jel. Mosany, część Stanisławczyka, w pow. brodzkim. Mosar, ob. Mosarz, Mosarz, Mossarz, urzęd. Mosar 1. mko i dobra, pow. dzisieński, w okr. pol. , gm. Łucko, okr. wiejski Buki, o 7 w. od gminy, 60 w. od Dzisny a 230 w. od Wilna. Dziedzictwo Deszpot Zenowiczów, następnie Paca, woj. trockiego, potem Maryana Wołłowicza, marszałka litew. , w 1639 r. było w posiadaniu możnej rodziny Dołmat Pajkowskich. Przez wiano przeszedł do Paców, potem Mleczko w, wreszcie do hr. Brzostowskich, w ręku których do dziś pozostaje. W 1792 r. Robert i Anna z Platerów Brzostowscy, kasztelanowie połoccy, wznieśli okazały kościół murowany pod wezw. św. Anny. W kościele tym znajdują się w srebrnej trumnie relikwie św. Justyna, sprowadzone przez Koszczyca z Rzymu do Miadziołu, następnie tu przewiezione. Na odpuście w dzień św. Justyna bywa do kilkudziesięciu tysięcy ludzi. Dalej znajdują się w kościele nagrobki M. hr. Brzostowskich i Maryanny Wołosowskiej. W podziemiach kościoła są groby rodziny fundatora. W M. jest starożytny, wielki pałac, kilka pięknych sal mający. Od Roberta Brzostowskiego dobra przeszły do syna jego Augustyna i jego żony Bar bary z Hrebnickich. ,. Poprzednio dobra mosarskie były znacznie większe, lecz przez exdywizyą wiele folwarków odpadło. Obecnie mają 558 dusz rew. i 2030 dzies. ziemi dworskiej, z tego 1206 dzies. w M. i 824 dzies. w Bukach. Należą do niego wsie M. 117 dusz, Łużki 70 d. , Papieryłowszczyzna 66 d. , Sautki 43 d. , Buki 47 d. , Robertowo 12 d. , Łucko 80 d. , Worońce 61 d. i Hatówka 62 d. . Par. kat. , dek. dzisieńskiego, ma 6106 wiernych; kaplica, dawniej filia, w Kozłowsku. 2. M. , dobra, pow. lepelski, w 2 okr. pol. , 3 okr. sąd. , gm. Biała, 529 dusz rew. Należały do jezuitów połockich, następnie były w ręku komisyi edukacyjnej wileńskiej, w 1774 r. oddane w wieczystą dzierżawę Bogusławowi Tomaszewiczowi, który około 1790 r. ustąpił je Justynowi Szczyttowi, w 1800 r. przeszły do jego syna Józefa, marszałka lepelskiego, dziś własność wnuczki ostatniego Józefy z Korsaków hr. Zabiełłowej. Do M. należą awulsa Bogusławowo, Zaborowie i Wenecya. We wsi M. znajduje się cerkiew i zarząd gminy bialskiej. 3. M. , dobra, pow. połocki, w 1 okr. pol. , 2 okr. sąd. , gm. Sierocin, 266 dusz rewiz. , 451 dzies. ziemi dworskiej; w 1741 własność Felicyana Hrebnickiego, podstolego smoleńskiego, później Reuttów, od 1870 r. barona Rosena. Do dóbr M. należy mko Sierocin, odl. o 3 w. , w którem jest cerkiew fundacyi Hrebnickich h. Ostoja. 4. M. , dobra, tamże, 46 dusz rew. , 740 dz. ziemi; własn. Onufrego Dogiela. J. Krz. i A. K. Ł. Mosberg al. Moosberg, Niemcy podłubieckie, kol. niem. , pow, jaworowski, 14 kil. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Jaworowie, 11 kil. na płn. zach. od st. kol. w Kamienobrodzie. Na płn. zach. leży Bruchnal, na płn. Szkło, na wsch. Mołoszkowice, na płd. Berdychów i Podłuby wielkie. Płd. zach. kra niec wsi przepływa pot. Hnojeniec ob. , do pływ Szkła, od płd. na płn. a potem na płn. zach. , kraniec płn. zaś pot. Ponikła, dopływ Hnojeńca, od płn. wsch. na płd. zach. O roli ornej i t. d. ob. Podłuby. W 1880 r. było 249 mk. w gm. Par. rzym. kat. i gr. kat. w Bruchnalu. Lu. Dz. Moscawa dok. , ob. Mozgawa. Moschen dok. , ob. Mroczno, Moschendorf, wś, pow. złotoryjskohaj nowski. W 1843 r. 24 dm. , dworzec, 126 mk. ewang. , folwark i oberża. Moschenhof, fol. , pow. bystrzycki, ob. Grafenort, Moschin, ob. Mosina. Moschiner Canal niem. , ob. Kościan. Moschiska niem. , ob. Mościska. Moschnik al. Mmerczyna, młyn. , pow. rybnicki, należy do wsi Radzców, w okr. pol. Popielów, Moschnitz, niem. , ob. Mosznica. Moschwitz, ob. Muszkowice, Mosci dok. , ob. Mosty. Mościanice, ob. Moszezanica, wś w pow. żywieckim. Mościanka al. Moszczanki, nazwa zabudowań w obrębie gm. Hyżnego, w pow. rzeszów Mosar Mosany Morzków Mosantz Mościanka Mosarz Mościanice Mosci Moschwitz Moschiner Canal Moschiska Moscinice Mościny Mościany Mościbrody Mościce Mosalsk Moszczyce Mościcha Mościejewo Mościenica skim, nad potokiem zlewającym się do Niebo rówki, lew. dopływu Tatyny. Br. G. Mościany, wś włośc nad rz. Rudnią, pow. święciański, w 1 okr. pol, o 26 w. od Święcian, 13 dm. , 170 mk. kat. , 2 praw. , 7 żydów. Mościbrody, wś i fol. , pow. siedlecki, gm. Wiszniew, par. Zbuczyn. W 1827 r. wś rząd. , 27 dm. , 135 mk. , obecnie 10 dm. , 134 mk. , 1086 mr. obszaru. Mościce 1. wś nad rz. Łydynią, pow. cie chanowski, gm. Regimin, par. Lekowo, odl. o 13 w. od Ciechanowa, ma 2 dm. , 50 mk. , 44 mr. roli, 7 mr. nieuż. 2. M. , dok. Moszczyce, wś, w par. Jeżów, pow. rawskim, wymieniona w Lib. Ben. Łask. II 333, obecnie nie istnieje. Br, Ch. Mościcha, dobra, pow. sokólski, własność Bachra. Mościcka, rzeczka, dopływ Kaczki, w pow. kieleckim. Mościejewo, wś i dom. , pow. międzychodźki; dom. ma 2559 mr. rozl. ; 5 miejsc a M. , wś i dom. ; b leśnictwo; młyny c Górny Młyn, d DolnyMłyn, e ŚredniMłyn; 22 dm. , 2 65 mk. , 15 ew. , 250 kat. , 97 analf. Po czta i tel. w Kwilczu o 6 kil. Własność Stani sława Stablewskiego. Według regestrów po bor, z 1580 M. , w par. Chrzypsko, należało do Marcina Lwowskiego i miało 13 półłanków kmiecych, 4 zagrodnik. , półłana karczemnego Pawiński Wielk. t. . I 8. M. St. Mościenica al. Dzieweczka, rz. , początek w pow. brzezińskim, pod Bratoszewicami, płynie w kierunku zach. półn. przez Koźle, Gozdów, wchodzi w powłowicki, a za Mąkolicami w łęczycki i pod Piątkiem wpada z praw. brzegu do Moszczenicy. Długa około 20 wiorst. Mościenica, ob. Moszczenica, Moscinice, ob. Moszczenica, Mościny 1. część gm. Trzeboś, w pow. kolbuszowskim, nad pot. Trzebośną. 2. M. , kar czma i gajówka, w obr. gm. Rakszawy, w pow. łańcuckim. Br. G. Mościska 1. wś, pow. warszawski, gm. Powązki, par. Babice, odl. o 17 w. od Warszawy w stronie zach. płn. W 1827 r. 34 dm. , 238 mk. , obec. 197 mk. , 213 mr. obsz. Ludność trudni się ogrodnictwem i uprawą jarzyn; położenie nizkie i mokre. Wś M. stanowiła część dóbr Gać ob. . 2. M. , wś, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. W 1827 r. 27 dm, , 203 mk. 3. M. , wś, pow. błoński, gm. i par Grodzisk, ma 35 mk. i 5 mr. 4. M. , wś, pow. gostyński, gm. Szczawin kościelny, par. Trębki. Ma dm. 12, mk. 65, ziemi or. żytniej mr. 300, łąk lądowych średniej dobroci mr. 27. Jest tu wiatrak o jednym ganku. 5. M. , wś, pow. gostyński, gm. Łąck, par. Radziwie. Należała do dóbr Górki, oddzielonych od majoratu Brwilno, ma 8 dm. , 60 mr. , 58 mk. ; ob. Górski 11. 6. M. , fol, pow. piotrkowski, gm. par. Kamieńsk. Należy do dóbr Ka mieńsk, ma 2 dm. , 24 mk. , 600; mr. ; ob. także Kamieńsk t III 774. 7. M. , wś, pow. kone cki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce odl 19 w. od Końskich, ma 46 dusz, 290 mk. , 507 mr. ziemi włośc, i 1 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. , 19dm. , 138 mk. 8. M. , os. górnicza, pow. konecki, gm. Blizin, par. Odrowąż, odl 25 w. od Koń skich, 1 dm. , 17 mk. , 15 mr. obsz. 9. M. , wś, pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Czarnca, ob. Czarnca. 10. M. , wś, pow. krasnostawski, gm. Rudnik, par. Płonka, odl. 14 w. od Krasnegostawu. W 1827 r. 31 dm. , 194 mk. Dobra M. składają się z folw. M. i Zosin, wsi M. , rozl. mr. 1445 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 502, łąk mr. 89, pastw. mr. 2, wody mr. 3, lasu mr. 423, nieuż. i place mr. 41, razem mr. 1061; bud. mur. 1, z drzewa 14; folw. Zosin gr. or. i ogr. mr, 344, łąk mr. 31, wody mr. , nieuż. i place mr. 9, razem mr. 385; bud. z drzewa 5. Wś M. os. 44, z gr. mr. 402. l. M. ,, wś, pow. chełmski, gm. Turka, par. Swierze. 12. M. , pow. garwoliński, gm. i par. Pawłowice. Za pewne drobna osada lub pustk. , bo nie zamie szczona w spisie miejsc, gub. siedl. z 1877 r. 13. M. , wś włośc, pow. radzyński, gm. Ką kolewnica, pow. Trzebieszów. Ma 28 dm. , 154 mk. , 872 mr. ziemi. W 1827 r. M. Sokule i M. Stare, pierwsze ma 18 dm. , 85 mk. , dru gie 29 dm. , 135 mk. 14. M. , wś, pow. makow ski, gm. Sielc, par. Lubiel. Wchodziła w skład dóbr Łachy. 15. M. , wś włośc, pow. rypiń ski, gm. i par. Skrwilno, odl. o 20 w. od Ry pina, ma 23 dm. , 290 mk. , 324 mr. gr. dobr. , 2 nieuż. W 1827 r. 16, dm. , 89 mk. M. wcho dziły dawniej wskład dóbr Chrapoń. 16. M. , wś, pow. rypiński, gm. i par. Gujsk, odl o 12 w. od Rypina, ma 19 dm. , 161 mk. , 652 mr. gr. W 1827 r. 10 dm. , 72 mk. Por. Gójsk. 17. M. , wś i folw. przy jeziorach Żale i Ostro wite, pow. rypiński, gm. Płonne, par. Trąbin, odl. o 9 w. od Rypina, ma 5 dm. , 32 mk. W 1827 r. 3 dm. , 18 mk. Folw. M. rozl mr. 202 gr. or. i ogr. mr. 146, łąk mr. 21, pastw. mr. 18, nieuż. i place mr. 17; bud. z drzewa 5; folw. w r. 1877 r. oddzielony został od dóbr Ostrowite BCD. 18. M. , wś, pow. lipnowski, gm. Szpetal, par. Bobrowniki, odl. o 13 w. od Lipna, ma 9 dm. , 50 mk. , 36 mr, gr. 19. M. al Antoniów, ob. Chlewiska. 20. M. al Ksa werów, wś i folw. , pow. chełmski, ob. Husynne i Ksawerów, Br. Ch. Mościska, wś, pow. kowelski, ob. Mostyszcze. Mościska 1. przys. do Chorzolewa, o 3, 2 kil. na płd. wsch. od tej wsi, w pow. mieleckim. Leży śród boru sosnowego, otwartego Jedynie od zach. , gdzie potok Rów tworzy ro Mościany zległe błota i moczary. 2. M. , folw. , ob. Makowlany, pow. sokólski. 3. M. , przys. do Modlnicy, pow. krakowski. 4. M. , część gm. Olszyn, w pow. gorlickim. 5 M. , karczma, należąca do obszaru dworskiego w Ujeździe, w pow. krakowskim. Mościska 1. rus. Mostyska, gajówka koło Hryniowa, w pow. bobreckim. 2. M. po rus. Mostyszcze, grupa domów w Wołowem, w pow. bobreckim. 3. M. po rus. Mostyszcze, wś, pow. kałuski, 6 kil. na płn. zach. od sądu powiat. , urz. poczt. , st. kolej. i tel. w Kałuszu. Na płn. zach. leży Wierzchnia, na płn. Humenów, na wsch. Kopanka, na płd. wsch. i płd. Kałusz, na płd. zach. Ugartsthal. Wś leży u stóp podgórza Beskidu wschodniego, a w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Kropiwnika, dopływu Siwki. Kropiwnik wchodzi tu od płd. z Kałusza a płynie na płn. wsch. do Kopanki i przyjmuje w obrębie wsi od lew. brz, potok Fruniłów al. Fornelów, płynący od zach. z Ugartsthalu na wsch. , w nifeznacznem od Kropiwnika oddaleniu. W płd. stronie wsi nastaje pot. Krzywec i płynie na płn. wsch. do Kopanki, gdzie wpada również do Kropiwnika od lew. brzegu. Zabudowania wiejskie leżą w płd. wsch. stronie obszaru, po obu bokach Kropiwnika 294 m. . Na płn. wsch. leży las kameralny; lesisty jest także zachodni narożnik wsi. Najwyższe wzniesienie w płd. stronie wsi, blisko granicy, wynosi 305 m. Własn. wiek. rządowa ma łąk i ogr. 23, past 3, lasu 385 mr. ; własn. mn. roli or. j 1155, łąk i ogr. 1048, past. 255, lasu 3 mr, W r. 1880 było 977 mk. w gm. , 9 na obszarze dwor. między nimi 20 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Kałuszu, gr. kat. w miejsca, dek. kałuski, archidyec. lwowska. Do par. należy Kopanka. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, szkoła etat. 1kl. i kasa pożycz. gm. z kapit. 1624 zł. Za czasów polskich należała wś do dóbr koronnych, do sstwa kałuskiego, w ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1765 rkp. Ossol. 1894, str. 20 czytamy Wś M. podług produkowanego ad praesens inwentarza importuje na rok intraty zł. 2929 gr. 15 den. 15. Arendy karczemnej z porękawicznem płaci na rok zł. 1890, która to do oryginalnej sumy 2929 zł. wchodzi 4. M. , miasto pow. , 70 kil. na zach. od Lwowa, 28 kil. na wsch. od Przemyśla, między 49 45 40 a 49 48 40 pfn. szer. i między 40 46 30 a 40 51 30 wsch. dłg. od F. Na płn. leżą Sułkowszczyzna. Rudniki i Zawada, na wsch. Laski gościncowe i Lipniki, na płd, Strzelczyska, Rzadkowice, Zakościele i Czyszki, na zach. Trzcieniec. Miasto ma 2180 mr. i 1292 sążni kwadr, przestrzeni, a leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Sieczy, dopływu Wiszni, wpadającej do Sanu. Siecza, zwana także Czarnym potokiem, wchodzi tu od płd. i płynie przez wsch. część miasta na płn. , a potem na płn. zach. do Sułkowszczyzny. Do niej wpadają za pośrednictwem małych strug od lew. i praw. brz. wody z całego obszaru. W dolinie Sieczy, głównie na lew. jej boku, prawie w środku obszaru, leżą zabudowania, to jest miasto z przedmieściami Lwowskiem i Podmiastem. Na wsch. od nich leży grupa domów Hyclówka na mapie Kummersberga Hystówka, na płd. folw. Dolina, jeszcze dalej na płd. , na granicy Strzelczysk, folw. Kotówka, na zach. od miasta cegielnia, a jeszcze dalej na zach. osada Jaworowiec. Najwyżej wznosi się płd. wsch. część obszaru. Najwyższy punkt dochodzi tutaj 274 m. Na płn. wsch. wznosi się punkt najwyższy do 259 m. a w stronie zach. do 225 m. Najniższe wzniesienie na wsch. wynosi 221 m. Środkiem miasta idzie gościniec Iwowskoprzemyski. Dworzec kolei Karola Ludwika leży o 3 kil. na płn. zach. od miasta, na gruncie wsi Hodynie, na granicy Sułkowszczyzny. Własn. wiek. w M. , Rudnikach i Sułkowszczyźnie gm. Mościska ma roli or. 861, łąk i ogr. 122, past. 18 mr. ; wł. mn. roli or. 786, łąk i ogr. 140, past. 78, lasu 65 mr. W r. 1880 było 4181 mk. między nimi 1594 obrz. rz. kat. , 345 obrz. gr. kat. , 2073 wyzn. mojzesz. . Par. rz. kat. w miejscu, dek. mościski, dyec. przemyska. Należą do niej Arłamowska Wola, Czerniawa, Czyszki, Hodynie, Krysowice, Lacka Wola, Laszki, Małnów, Małnowska Wola, Podgać, Rudniki, Rzadkowice, Sokole, Starzawa, Strzelczyska, Sułkowszczyzna, Trzcieniec, Zakościele i Zawada. Władysław Jagiełło, wynosząc M. do godności miasta i nadając mu prawo magdeburskie, chciał tu mieć także kościół paraf. i uposażył w r. 1401 plebana dwoma łanami, łąką, karczmą, dziesięcinami z wójtostwa i wsi niektórych. Pierwotny przywilej zaginął jednakże, a odnowił go dopiero Zygmunt I w r, 1537. Przywilej ten zaczyna się od słów My Zygmunt i t. d. oznajmujemy Jako nam przełożono ze strony plebana mościskiego, że zostający pod opiekuństwem naszem kościół ś. Jana Chrzciciela w mieście naszem M. pewny i dowodny na założenie i uposażenie swoje miał niegdyś przywilej, ale gdy go podczas napadu Turków przeszłemi laty w pożodze utracił, upraszano nas, abyśmy nowy przywilej wystawili i t. d. ob. rkp. w Bibl. Ossol. , 2264, str. 324 i Dodatek do Gazety Iwows. z r. 1854, 19 i 20. W r. 1570 pomnożył utrzymanie plebana Zygmunt August dziesięcinami z nowych wsi, pozakładanych w okolicy M. , wrębem do lasów medyckich, mościskich i t. p. W tymże roku rozkazuje król Janowi Herburtowi z Felsztyna, kaszt. sanockiemu i sście przemyskiemu, Mościska aby nie odmawiał dziesięcin z M. ob. Arch. I Bernard. we Lwowie, C. t. 41, str. 941. Zygmuńt III zatwierdził dawne i przydał nowe dochody kościołowi paraf. w r. 1625, równie też Władysław IV w r. 1645. Michał Korybut nareszcie swem i sukcesorów swoich imieniem na zjeździe powszechnym koronacyjnym 15 października 1669 r. zatwierdził wszystkie nadania powyższe. Ostatni ten przywilej, obejmujący całą erekcyą od początku, podał w całej osnowie Przyjaciel chrześciańskiej prawdy, Przemyśl 1836, zesz. II, str. 103 do 115. Kościół paraf. , fundowany przez Włady sława Jagiełłę w r. 1404, spalili Wołosi i Tatarzy podczas napadu w r. 1498. Nowy kościół murowany wzniósł proboszcz miejscowy Bartłomiej z Rohatyna około r. 1604, lecz i ten zrabowali i spalili Kozacy w r. 1648. Kościół ten odnowiono i konsekrowano w r. 1658 pod wez. ś. Jana Chrzciciela. Zbudowany w stylu mieszanym romańskogotyckim. W Zakościelu, wsi sąsiedniej, jest kościołek modrzewiowy pod wez. ś. Michała Archanioła. Kościołek ten był niegdyś parafialnym, a akta konsystorza przemyskiego wspominają o nim pod r. 1397, jako o istniejącym już oddawna. Do par. mościskiej wcielono go dopiero w r. 1602. Kościołek ten spalili Kozacy w r. 1648 wraz z ludem, szukającym w nim schronienia. W M. był także klasztor i kościół ks. dominikanów, fundowany według Niesieckiego Korona Polska przez Mikołaja Tarnowskiego, kaszt, halickiego, za czasów Władysława Warneńczyka, według Barącza zaś Rys dziejów zakonu kaznodziejskiego w Polsce, Lwów 1861, t. II, str. 462 przez Władysława Jagidłę w r. 1406. Dobrodziejem klasztoru był między innymi także Feliks Herburt, który jego dotacyą powiększył łanem roli około r. 1611. Kościół ten zniesiono wraz z klasztorem za Józefa II w r. 1788, a następnie obrócono na magazyn, który miasto nabyło w r. 1858 od rządu za protekcyą Agenora hr. Gołuchowskiego, pokryło w r. 1860 z własnych funduszów dachem, zbudowało wieżę i umieściło w niej zegar, poruczając wewnętrzną restauracyą osobnemu komitetowi. Komitet ten od r. 1862 dokonał z ofiar miejscowych i okolicznych całego wewnętrznego odnowienia, postawił trzy ołtarze, ambonę, organy, ławki, zaopatrzył kościół w potrzebne aparaty a w r. 1868, za ostatni fundusz, zbudował sygnaturkę na kościele. Później zebrano drogą składek dalszy fundusz, potrzebny na zewnętrzną naprawę, uszkodzonych murów kościoła i otynkowanie, na zbudowanie przedsionka i zrestaurowanie zakrystyi. W czerwcu r. 1884 ozdobiono fronton kościoła figurą, przedstawiającą Chrystusa w Ogrójcu. Figura, utwór i dar Jadwigi hr. Łubieńskiej, jest wyrzeźbiona w piaskowcu krajowym. Dawno akta wspominają jeszcze o kościele pod wez. ś. Ducha i o kościele pod wez. P. Maryi. Pierwszy z nich zniesiony przez cesarza Józefa, przeszedł potem na własność prywatną; drugi, fundowany według tradycyi przez syna mieszczanina Mościckiego, kanonika krakowskiego, na miejscu gdzie stał domek ojca, zniesiony również przez cesarza Józefa, nabyli później Rusini za 300 zł. i zamienili na cerkiew. Do dekanatu mościskiego łacińskiego należą parafie IHussaków, Krukienice, Medyka, Michałówka, Miżyniec. Mościska, Myślatycze, Pnikut, Radenice, Radochońce i Stubno. Par. gr. kat. również w miejscu, dek. mościski, dyec. przemyska. Należą do niej Lipniki, Rudniki i Zawada. Parafia ta i cerkiew paraf. powstały na początku XVII w. W lwowskiej prokuraturze skarbowej znajdują się wierzytelno odpisy dokumentów odnośnych do tej sprawy. Najważniejszym jest przywilej Herburta z r. 1604 następującej osnowy Jan Szczęsny Herburt Dobromilski z Felsztyna, wiszeński, mościski i t. d. starosta. Oznajmujemy, iż przykładem przodków moich idąc, nie widzimy nic tak potrzebnego Rzeczypospolitej, ojczyźnie naszej, jak pokój wewnętrzny, a mianowicie między naszym, to jest polskim, a ruskim narodem, z którym od 400 lat dom mój zawsze w wielkiej zgodzie mieszkał. Przeto dobro pospolite, pokój święty, przykłady przodków moich przed oczyma mając, z chęcią na to pozwalam, aby ludzie narodu greckiej religii w mieście Mościskach cerkiew sobie zbudowali, na co ja im dworek w mieście przy wale leżący, nazwany Wójcie, daję i z prawa mego, które mam z wszystkim starostwem na ten dworek, ustępuję. Pozwalając im u Króla Jm. prawo sobie jako najlepsze na ten dworek z sadkiem i ogródkiem, na którym już cerkiew pobudowali, wyprawić. Będzie też tak cerkiew sama, jako sadek, ogródek, pop tameczny ze wszystkiemi sługami cerkiewnemi od wszelkich podatków, czynszów, pańszczyzn i innych ciężarów zamkowych i miejskich wolny. A jeżeliby się trafiła skarga jaka, tak na popa samego, jak którego ludzi, do służby cerkiewnej należących, tedy nie kto inny, tylko urząd duchowny przemyski sprawiedliwość z takiego czynić ma. Pozwalamy też wrąb do lasów starostwa mościskiego popowi samemu, za wiadomością urzędnika naszego, tudzież w młynach bez miary mielenia. Na co się podpisuję i pieczęć swą przycisnąć kazałem. Tak też i małżonka moja prawo wspólne ze mną mająca. Dat. w Mościskach 12 stycznia r. 1604. Według lwowskiej litopysy postawiono cerkow w M. w 1611, kotoryj tam nikoły ne buło, bo ne wilno buło rkp. w Bib. Ossol. No 2410, str. 103. Drugi z ko Mościska lei przywilej, nadany w r. 1631 przez Maksymiliana na Przerębie Przerębskiego, kaszt. sieradzkiego, referendarza koron. , ochmistrza królowej, mościskicgo, śniatyńskiego, medyckiego i lityńskiego starostę, i Annę Mohylankę wojewodziankę mołdawską, małżonków, tak opiewa Wszem wobec i t. d. oznajmujemy, iż pospólstwo religii greckiej w M. pokazało nam prawa od antecesorów naszych starostwa mościskiego, na dworek z sadkiem i ogródkiem w mieście M. przy wale leżący, zwany wójtowski, na którym dawno już cerkiew pobudowali z wielkim kosztem swoim, przeto my mając wzgląd na to, aby do odprawowania nabożeństwa według religii swojej przeszkody nie mieli, pozwalamy im na takież prawo, jako zdawna od antecesorów naszych mieli i mają, i onych wcale we wszystkiem zachowujemy i wolnomi popa i dwie chałupy, w której Żubiek krawiec w jednej mieszka, a w drugiej Kusznirka, na tym gruncie zbudowane, czynimy od wszelkich podatków, czynszów i innych ciężarów miejskich. Przydajemy im do tego ćwierć roli do cerkwi na wychowanie świeszczenników, Szmurdzyńską na Rudnikach, podle Fedka Smarzyha z drugiej strony Dubaszowska, tak jak sama w granicy swojej jest i z łąkami, co do roli należą. Do tegoż nadajemy ogród za wałem na tymże gruncie wójtowskim będący. Pozwalamy też popowi samemu drew naopał w lesie wielkim Sarnowskim, a to za wiadomością urzędnika mego, także i miewa bez miary w młynach naszych; a jeżeliby się jaka skarga trafiła na popa i sług cerkiewnych, tedy nie ma ich nikt inny sądzić, tylko przemyskie duchowni, i z nich sprawiedliwość czynić, na co wszystko konsens u J. Kr. M. mają wyjednać. Powyższe przywileje potwierdzali królowie Władysław IV, Jan Kazimierz i Jan Sobieski ob. Szematyzm dyec. przemyskiej z r. 1879, str. 246 i nast. . Do dekanatu gr. kat. mościskiego należą następujące parafie Arłamowska Wola, Balice, Bolanowice, Byków, Czerniawa, Hodynie, Hussaków, Krukienice, Laszki gościnne, Małnów, Małnowska Wola, Mościska, Myślatycza, Nowosiółki, Pakość, Radochońce, Radynice, Rajtarowice. Sarny, Sokola, Starzowa i Twierdza. W M. jest szkoła etat. męska 4klas. i szkoła etat. lklas. żeńska, 2ch doktorów medycyny, 1 chirurg, 7 akuszerek i 1 apteka. Miasto jest siedzibą sstwa, sądu powiat. , notaryatu, urzędu podatkowego i pocztowego, tudzież rady i wydziału powiatowego. Jest tu fundusz pożyczkowy dla przemysłowców i rękodzielników, założony w r. 1860 w celu wspierania podupadłych przemysłowców. Majątek zakładowy wynosi 600 zł. Jest także szpital ubogich, założony przez prebendarza Sebastyana Kozorowicza w r. 1792, w celu utrzymania 8 ubogich do pełnienia usług w kościele. Majątek zakładowy wynosi 6536 zł. i 26 mr. 431 sążni kw. gruntu z budynkami gospodarskimi. W r. 1884 było 300 zł. dochodu. Przełożonym jest miejscowy pleban rz. kat. Stan czynny majątku miejskiego wynosi 109, 212 zł. , stan bierny 3, 127 zł. W r. 1884 było 9350 zł. dochodu. Przemysł nieznaczny. W XVIII w. słynęły tutejsze tkalnie a Duńczewski pisze w r. 1749, że ztąd pochodziły najlepsze płótna, które szły nawet za granicę. Obecnie jest jeszcze kilku nastu tkaczów, którzy po większej części tyl ko grube płótna wyrabiają. Prócz tego są powroźnicy 11, kuśnierze 8, krawcy 25, między nimi 14 żyd. , kowale 16, szewcy 30, garbarz, cieśle 4, stolarze 6, siodlarze 4, ślusarze 4, bednarze 2 kołodziej, garncarz, szklarze 2, rzeźnicy 31. Z zakładów prze myslowych istaieją cegielnia pospolita, browar pospolity, młyn amerykański i młyn parowy. Händel miejscowy ogranicza się na tutejszych targach i jarmarkach, na które zwykle bydło, świnie, płótna, kożuchy, przędziwo lniane i konopne, powrozy, miód, wosk, zboże i sól dostawiane bywają. Szczególnie słyną jarmarki tutejsze na konie szlachetniejszej rasy. Targi odbywają się co wtorki i piątki, jarmarki 25 lutego, 24 czerwca na konie, 10 sierpnia i 2 listopada na konie. W M. jest wiele sadów owocowych, zkąd owoce nawet do Lwowa wywożą. Za czasów polskich należało miasto do dóbr koronnych w ziemi przemyskiej, województwie ruskiem i było sstwem niegrodowem. Pierwotnie była to wieś, t. zw. Mostycz. Władysław Jagiełło wyniósł ją do godności miasta w r. 1404 i nadał prawo magdeburskie. Kazimierz Jagiellończyk potwierdził ten przywilej w r. 1491, nadając zarazem przywilej na targi tygodniowe i jarmark roczny. W r. 1498 napadli i zrabowali miasto Wołosi i Tatarzy. Jan Olbracht mając wzgląd na miasto zniszczone, uwolnił je w r. 1500 od wszelkich podatków na lat ośm, a na trzy lata od dostarczania podwód. W r. 1502 otrzymało miasto znowu przywilej od Aleksandra. Ponieważ nieprzyjaciel krzyża św. , są słowa przywileju, do szczętu spalił miasto, ponawiając przeto zagładzie uległe przywileje, pozwalamy rządzić się prawem niemieokiem, bynajmniej nie używając praw i zwyczajów powszechnych polskich i ruskich; jak dawniej tak i nadal odbywać się mają bez żadnej przeszkody targ tygodniowy i dwa jarmarki do roku. W r, 1524, gdy Oslam sułtan, brat stryjeczny Sedetgiereja, rzucił się na Ruś czerwoną, położył obóz pod Mościskami. Ztąd puścił on trzydzieści tysięcy wojska w zagony, pisze Bielski, którzy w różnych stronach wielkie szkody poczynili, wsie Mościska i miasteczka popalili, ludzi wielo pojmali. Czując że się król Zygmunt. ku nim ruszył, nazad od Mościsk odciągnęli. Pod rokiem 1533 zapisane jest w metr. kor. Decretum inter tenutarium et cives Moscicenses ratione praestandorum laborum Rkp. Ossol. Nr. 2836, str. 73. W r. 1550 uwolnieni zostali mieszkańcy od opłaty myt mostowego, grobelnego i targowego w całem państwie, oprócz od cła pogranicznego. Mimo ponawiane klęski używali mieszczanie do połowy XVII wieku dobrego bytu. Ubezpieczeni licznemi swobodami n. p. w r. 1552 immunitas oppidanorum de M. a theloneo Rkp. Ossol. Nr. 2836, str. 109; w r. 1557 confirmatio articulorum pro parte sutorum oppidi Mościska 1. c. str. 230; w r. 1564 confirmatio articulorum doliatorum, mensatorum, rotariorum et figulorum opp. M. 1. c. str. 134; w r. 1566 Privilegium opp. M. super liberum usum siWarum ex vicinitate capitaneatus Praemisliensis 1. c, str. 141; w r. 1585 liberae super auctionem thelonei in opp. M. 1. c, str. 167; w r. 1615 incorporatio agrorum et fundorum in villa Zakościele trans fluvium Wisznia, alias Za Łęgiem oppidanis Moscicensibus in perpetuum 1. c, str. 179; w r. 1622 confirmatio articulorum contubernii sutorum opp. M. 1. c, str. 184; w r. 1626 conserrvatio civium Moscicensium circa eorum antiquas libertates 1. c, str. 188; w r. 1569 uwalnia Zyg. August mieszkańców wsi Laszki od dostarczania podwód a obowiązuje ich w zamian do służby pieszej w M. , wynoszącej przez lato jedno po 8 dni, ob. Arch. Bernard. O. t. 348, str. 532; w r, 1578 wzywa Stefan Batory Katarzynę z Drohojowa, wdowę po Janie Herburcie, dzierżawcy Mościsk, ażeby poddanych nie uciskali ro bocizną i podwyższaniem łanowego, ib. C. t. 337, str. 766; w r. 1617 nakazuje Zygmunt III, spowodowany napadem i rabunkiem Mościsk i innych dóbr królewskich, starostom, podstarościm i burgrabiom ziemi ruskiej, aby burzycieli spokoju publicznego więziono i pociągano do odpowiedzialności, ib. O. t. 371, str. 1083 trudnili się handlem i przemysłem, różne znajdowały się cechy i rzemieślników podostatkiem. Słusznie chlubi się też miasto, że kilku ludzi nauką i pracą piśmienną słyńnych na świat wydało, a jak się wyraża Samuel Nakielski w dziele Miechovia, wielkiego zawsze i znakomitego dowcipu byli Mościczanie. Na czele tych kładą nam akta krajowe nieja kiego Piotra z Mościsk, który w r. 1392 jadąc na wyprawę litewską. Mościska razem z 5 folwarkami swej żonie Annie Zawiszance zapisał w dożywocie, a potem, powróciwszy szczęśliwie, zdobywał zamki do Węgier przez Ludwika przyłączone Jarosław, Przemyśl, Halicz, Lwów, gdzie wsławiony męstwem zginął Rkp. Ossol. Nr. 2865, str. 6 do 9. Z M. pochodził Melchior Mościcki, dominikanin, spowiednik Zygmunta Augusta, sławny kaznodzieja sejmowy, żarliwy pogromca kacerzów. Urodził on się tutaj w r. 1511 z ubogiej mieszczańskiej rodziny. W młodym wieku zaciągnął się do dominikanów i posłany został do Włoch na dokończenie nauk. Za powrotem do kraju sprawował kilkakrotnie urząd prowincyała polskiego, dźwignąt wiele podupadłych klasztorów, wiele dóbr z obcych rąk odzyskał, wskrzesił zniszczoną karność w pro, wincyi. Wzgardził ofiarowanemi od Zyg. Augusta biskupstwami kamienieckiem i przomyskiem, a nawet arcybiskupstwem Iwowskiem, a gdy się król dziwił, że M. odrzuca arcybiskupstwo, rzekł tenże Najj, Panie wolę być najlichszym u dominikanów, niż kucharzem i cześnikiem szlachty polskiej. Umarł on w r. 1591 w Krakowie czyt. Ossolińskiego Wiadomości histor. kryt. do dziejów literatury polskiej; Dziennik wileński, 1820, t. I, str. 189 i Przyj. domo. 1851, str. 82. Z M. pochodzili Mikołaj, Michał i Wojciech Mościccy, dominikanie, społcześnie żyjący, ze swych dzieł i wymowy znani. Maciej i Jakób Mościccy, profesorowie wszechnicy krakowskiej; Krysztof Sapalski Sapelius, nauczyciel fizyki w akademii zamojskiej, następnie kanonik krakowski, sekretarz i lekarz nadworny Zygmunta III i Władysława IV, zwany chlubą i zaszczytem uczonych, zmarły w r. 1648. około r. 1670 zasłynął Jakób z Mościsk, mistrz filozofii i uczony drukarz w Krakowie i we Lwowie. ,, Z M. pochodził także ów Laskowski, syn wójta, który się w Stambule zbisurmanił i od sułtana Selima poselstwo u Zygmunta I w r. 1512 sprawował Rkp. Ossol. Nr. 1825. Plebanem mościskim był Jakób Przyłuski, który chwyciwszy się nowatorstw religijnychi, porzucił plebanię, żonę pojął, został pisarzem ziemskim krakowskim i w r. 1533 zbiór praw koronnych Statuta Regni Pol. uporządkował. Plebanami mościskimi byli także Samuel Ozga, biskup kijowski, i Ferdynand Kicki, arcybiskup lwowski. Dnia 3 marca r. 1606 nocowała w M. carowa Maryna, żona Dymitra Samozwańca, z ojcem Jerzym Mniszchem, w drodze ze Sambora do Moskwy. W r. 1648 napadli na miasto Kozacy i zniszczyli kościół. Wojny, trwające odtąd w Rzeczypospolitej bez przerwy czas dłuższy, zniszczyły dobrobyt mieszkańców. W kilka lat po wojnie szwedskiej przybyli lustratorowie w r. l663 Podają Uskarżali się mieszczanie, że płacą pieniądze podwodne i dostarczają podwody dla posłów tatarskich i innych. Wozu wojennego i pieniędzy coronationis nie płacą. Armata miejska hakownic 37, szmigownic 5, cechowej strzelby 77 sztuk. W r. Mos 1880 przybył cesarz Franciszek Józef w swej podróży po Galicyi d. 4 września o 7 wieczorem do Mościsk i udał się ztąd do Krysowic, gdzie zamieszkiwał podczas kilkudniowych manewrów, które się odbywały w okolicy Mościsk. Miasto było niegdyś wałami ziemnemi ufortyfikowane i posiadało 40 dział wałowych i kilkadziesiąt szmigownic żelaznych, z których dwie ostatnie w r. 1849 zabrano do arsenału lwowskiego. Szczątki wałów, jeszcze dosyć znaczne, znajdują się w stronie północnej i południowej. W stronie płn. wsch. są jeszcze fundamenta jednej z bram miejskich. Brama ta prowadziła na most, wiodący do zamku, bę dącego w tem samem miejscu jak dziś pałac hr. Cetnera. O tym zamku czytamy w lustracyi z r. 1663 Zamek starodawny, blisko miasta, w koło walem otoczony, budynków i izdeb jest niemało, które teraz po inkursyi nieprzyjacielskiej pobudowano. Śluza do podnoszę nia wody napełniającej fosy około fortyfikacyj miejskich tak była postawiona, że nieprzyjaciel usiłujący ją zniszczyć, narażony był na krzyżowy ogień z miasta i zamku. Są jeszcze na gruntach skarbowych w kierunku płd. wsch. o jakie 1000 kroków od miasta odległe, w miejscu, które koło Mościsk najwyższy punkt stanowi, wały, tworzące dość regularny czworobok, według tradycyi ślady jakiegoś dawnego obozu. Mościski powiat w atl. Kummersberga karty 20, 21, 30 i 31; szt. gen. Z. 6, C. 28 i 29 i Z. 7, C. 28, 29, leży między 49 38 a 49 56 płn. szer. i m. 40 37 a 4P 10 wsch. dłg. od F. , prawie w samym środku Galicyi. Na zach. sąsiaduje z pow. przemyskim wsie pow. mościskiego od płd. ku płn. Radochońce, Hussaków, Bojowice, Moczerady, Balice, Lacka Wola, Czerniawa, Starzawa i Kalników, wsie pow. przemyskiego Gdeszyce, Miżyniec, Boratycze, Chodnowice, Chraplice, Nowosiółki, Szchynie, Buców, Nakło i Stubno na linii około 45 kil. długiej; na płn. z pow. jaworowskim wsie graniczne, ob. w t. 3, str. 525 na linii około 46 kil. długiej; na wsch. z pow. gródeckim wsie w pow. mościskim od płn. ku płd. Bortiatyn, Dołhomościska, Nikłowice, Milczyce, a w pow, gródeckim Bodatycze, Milatyn i Putiatycze na linii około 14 kil. długiej; na płd. wsch. z pow. rudeckim wsie w pow. mościskim od płn. wsch. na płd. zach. Milczyce, Orchowice, Makuniów, Mokrzany Małe i Wielkie, Wiszenka. Chlipie, Sudkowice, a w pow. rudeckim Szołomieńce, Jatwięgi, Uherce wieniawskie, Woszczańce, Kanafosty, Rozdziałowice, Kuprowice Stare, Kościelniki, Laszki zawiązane i Niechowice na linii około 31 kil. długiej; na płd. z pow. Samborskim wsie w pow. mościskim od wsch. na zach. Jatwięgi, Chlipie, Krukienice, Bolanowice, Radochońce; wsie pow. Samborskiego Kornice, Więckowice, Sadkowice, Rajtarowice, Rogoźno i Bylice na linii około 21 kil. długiej. Miasto powiatowe leży w środku powiatu. Najdalszy punkt granicy płn. zach. w Kalnikowie oddalony od M. w prostej linii o 21 kil. , płn. w Woli małnowskiej 15 kil. wsch. w Bortiatynie 22 kil. , płd. wsch. w MilGzycach26 kil. , południowy w Jatwięgach 17 kil. , południowozachodni w Radochońcach 20 kil. , zachodni w Balicach 12 kil. Powiat zajmuje 707, 55 kwadr. kil. obszaru i liczy 79 gmin a 58 obszarów dworskich. Gmin katastralnych jest 76. W obrębie sądu powiatowego leżą gminy miasto Mościsk, miasteczka Hussaków i Krukienice z ob. i wsie Balice z ob. , Bojowice z ob. , Bolanowice z ob. , Bucho wice, Chlipie z ob. , Czerniawa, Czyszki z ob. , HankowiceTułkowice z ob. , Hodynie z ob. , Horysławice z ob. , Jatwięgi z ob. , Jordanówka z ob. , Kalników z ob. , Koniuszki z ob. , Krysowice z ob. , Lacka Wola z ob. , Laszki, Lipniki z ob. , Lutków z ob. , Małnów, Małnowska Wola z ob. , Moczerady z ob. , Myslatycze z ob. , Ostrożec z ob. , Pakość, Pnikut z ob, Podgać, Radenice z ob. , Radochońce z ob. , Rudniki z ob. , Rustweczko z ob. , Rzadkowice, Sokola z ob. , Starzawa z ob. , Strzelczyska z ob. , Sudkowice z ob. , Sułkowszczyzna, Tamanowice z ob. , Trzoieniec z ob. , Zakościele, Zawada i Złotko wice z ob. W obrębie sądu pow. sądowowiszeńskiego leżą gminy miasto Sądowa Wisznia z ob. i wsie Arłamowska Wola z ob. , Bortiatyn z ob. , Chorośnica z ob. , Czyżowice z ob. , Dmytrowice z ob. , Dołhomościska z ob. , Dydiatycze, Hołodówka z ob. , Krulin. Księżymost, Kulmatycze z ob. , Makuniów z ob. , Milczyce z ob. , Mistycze z ob. , Mokrzany Małe z ob. , Mokrzany Wielkie z ob. , Nikłowice z ob. , Orchowice z ob. , Podliski z ob. Sanniki z ob. , Słabasz, Słomianka, Stojańce z ob. , Szeszerowice z ob. , Tuligłowy z ob. , Twierdza z ob. , Wiszenka z ob. , Wojkowice, Wołczyszczowice z ob. , Wołostków z ob. , Zagrody, Zarzecze i Zawadów. Przez południowy skrawek powiatu mościskiego przewija się główny dział wodny europejski. Przeważna część powiatu leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem Wiszni i Buchty, dopływów Sanu. Wisznia wchodzi tu od płd. Wsch. , z powiatu rudeckiego, z Jatwięgów, i płynie na płn. zach. przez Milczyce, Nikłowice i Dmytrowice, gdzie płn. przybiera kierunek; ztąd na płn. wsch. wzdłuż granicy Dmytrowic i Sądowej Wiszni, a potem na płn. i płn. zach. przez wsch. część Sądowej Wiszni, wzdłuż granicy Sądowej Wiszni i Zagród, na zach. przez płn. zach. narożnik Sądowej Wiszni, Tuligłowy i Twierdzę, a w końcu na płn. zach. Mościska przez Laszki gośoińcowe, Podgać, Rudniki, Hodynie, Czerniawę, Małnów, Kalników, i wchodzi do Hruszowio w pow. jaworowskim. Ze znaczniejszych dopływów przyjmuje Wisznia w obrębie powiatu od praw. brzegu Raków, płynący z Rodatycz w pow. gródeckim od wsch. na zach. , zasilony od praw. brzegu Oryskiem, nadpływającym od płn. z Ożomli w pow. jaworowskim nazwanym w dolnym biegu Struhą. Złączone te dwa potoki płyną od płn. wsch. na płd. zach. i wpadają do Wiszni w Sądowej Wiszni. Nowy Potok al, Chorośnica płynie z Siedlisk w pow. jaworowskim od płn. wsch. , przez Chorośnicę na płd. zach. , a wpada w Twierdzy do Wiszni. Czarny Potok ob. płynie z Bonowa w pow. jaworowskim, od płn. wsch. na płd. zach. przez Arłamowską Wolę, a wpada do Wiszni w Laszkach gościńcowych. Mały potok, na mapie Kummersberga zwany Litowiska, płynący przez płd. wsch. część Małnowa. Znaczniejszy potok płynący z Sarn w pow. jaworowskim, od płn. wsch. przez Wolę Małnowską i Małnów na płd. zach. Potok płynący z Woli gnojnickiej w pow. jaworowskim, od płn. wsch. , przez Kalników, na płd. zach. Z lew. brzegu wpadają do Wiszni Kotyliczek. na mapie Kummersberga płynący z Orchowic na płn. Młynówka na mapie Kummersberga płynąca z Dydiatycz na płn. zach. przez Wołostków, Stojańce, Zawadów i na płn. przez Twierdzę, gdzie wpada do Wiszni. Siecza al. Czarny, ob. t. I, str. 768, także Sieczna, powstająca w Krukienicach ze strumyków, nadpływających z Chlipia, Ostrożca i płd. zach. Krukienic, a płynąca na płn. zach. do Pakościa, ztąd na płn. do Mościsk, a w końcu znowu na płn. zach. do Hodynia, gdzie wpada do Wiszni. Ze znaczniejszych jej dopływów wymieniamy od praw. brz. Siekanice al. Sanniki, nastającą w Wołczyszczowicach, a płynącą na płn. zach. przez Mistycze, Sanniki i Lipniki, gdzie na granicy Zakościela wpada do Sieczy, od lewego zaś boku Babicę al. Ricz; kę, nastającą w Myślatyczach, a płynącą na płn. przez Koniuszki Nanowskie, Rustweczko i Trzcieniec gdzie z praw, brz. przyjmuje potok Parny, a z lew. brz. pot. Balicki, w końcu zaś na płn. wsch. przez Lacką Wolę do Ho dynia, gdzie wpada do Sieczy. Wody z płd. zach. części powiatu płyną również do Sanu, ale za pośrednictwem pot. Buchty ob. , dopływu Wiaru. Wchodzi on z Gdeszyc w pow. przemyskim od płd. zach. do Radochoniec, płynie na płn. do Hussakowa, gdzie skręca na i zach. i uchodzi do Chraplic w pow. przemyskim. Od praw. brz. przyjmuje Buchta w o brębie powiatu pot. Sołotwinę. Ta nastaje w Moczeradach, płynie na płd. przez Złotkowice, tu po przyjęciu znaczniejszego dopływu Zazawki, od lew. brz. , z Bolanowic, skręca na zach. , płynie do Horysławic, przybiera kierunek płn. zach. i wchodzi do Hussakowa, gdzie wpada do Buchty. Południowe kończyny powiatu należą do dorzecza Dniestru. Przez płd. krawędź Radochoniec mianowicie płynie od zach. , z Czyszek, na wsch. , do Rogoźna pot. Radochońce, dopływ Blożewki, wpadającej do Str wiążą; z Jatwięgów podążają małe strugi na płd. również do Błożewki; w Wiszence zaś nastaje pot. Wiszenka al. Wisznia, dopływ Dniestru, i płynie na płd. wsch. wzdłuż granicy Mokrzan Wielkich do Rozdziałowic w pow. rudeckim, zabierając kilka strug małych z Mokrzan i Makuniowa. Bieg Wiszni domaga się regulacyi na całej długości w pow. mościskim, gdyż rzelca ta z powodu licznych zakrętów, jakimi płynie, przy każdem wezbraniu niszczy wielką ilość uprawnych gruntów. Drenowanie przeprowadzono już w niektórych miejscowościach powiatu. . Zygmunt ks. Drohojowski przeprowadził je w r. 1863 na przestrzeni 25 morgów, a później w Krukienicach na przestrzeni 90 morgów. Z tych 80 mr. wydrenowano rurkami na miejscu wyrabianemi, 10 mr. zaś faszynami; niektóre kawałki osuszono za pomocą koryt z brusów dębowych. Próbowano także drenowania w Balicach i Dydiatyczach. Powiat zajmuje część pagórkowatej krainy między Sanem, górnym Dniestrem i Roztoczą żółkiewską. Pagórkowatą tę krainę przerzyna dolina Wiszni od płd. wsch. na płn. zach. , i doliny jej dopływów. Dolina Wiszni, węższa na wschodzie, rozszerza się od Twierdzy, począwszy ku płn. zach. coraz bardziej i jest w tej drugiej połowie przeważnie moczarzysta. Spadzistość jej oznaczają następujące liczby 239 m. w Nikłowicach, 218 m. w Sądowej Wiszni, 209 m. w Laszkach gościńcowych, 203 m. w Hodyniu, 200 m. w Starzawej, 194 m. w Kalnikowie najniższy punkt w powiecie. Pagórki towarzyszące biegowi Wiszni, zbliżone do niej we wsch. części biegu, oddalają się w części płn. zach. coraz bardziej. Znaczniejsze z tych wyniosłości są na praw. brz. od wsch. ku płn. zach. w Nikłowicach Serwaczanka 309 m. i Czerniczyna 320 m. znak triang. ; w Bortiatynie Bortiatyn 280 m. zn. tr. ; w Arłamowskiej Woli Skowliwka 234 m. zn. tr. i Jiwa 218 in. zn. tr. ; w Małnowie Łukowa 250 m. zn. tr. ; na lew. brz, wznoszą się w Orohowicach Mohylice 300 m. ; w Makuniowie jedno wzgórze na płd. od zabudowań wiejskich 320 m. zn. tr. ; w Wołostkowie Łysa Góra 279 m. ; w Królinie Bukowiec 295 m. zn. tr. ; w Mistycach Glistek 303 m. ; w Wołostkowie Oczkowice 305 m. ; w Trzcieńcu Za sośniną 295 m. ; w Czerniowej Buczki 249 m. zn. tr. ; w Starzawej Turzyna 218 m. zn. tr. ; w Ba Mościska Mościska licach Janaozów 297 m. zn. tr. ; w Myślatyczach Myślatycze 306 m. ; w Moczeradach Dworzyska 303 m. zn. tr. ; w Hussakowie Sosnowice 266 m. zn. tr. ,w Radochońcach Korpakówka 310 m. zn. tr. . W płd. krawędzi powiatu wznoszą się przeważnie na dziale wodnym od wsch. ku zach. w płd. stronic Wołczyszczowic Bobówka 325 m. zn. tr; w Podliskach Czerniawa 310 m. i Za brodzkiem 317 m. zn. tr. ; w płn. stronie Ostrożca Ostrożec 315 m. zn. tr. ; w Bolanowicach, na samej granicy powiatu, Tarabicz 313 m. w lesie t. n. i Dobroszyn 322 m. zn. tr. ; w Radochońcach Połoczyska 323 m. w iesie t. n. ; w płd. zaś kończynie powiatu wznosi się na praw. brz. Radochońca w lesie Za błotem, szczyt jeden do 337 m. Jest to najwyższy punkt w powiecie. Powiat mościski zajmuje 7, 9357 kwadr. miryametrów przestrzeni. Roli ornej jest w powiecie 76, 994 mr. , t. j. 60, 19 proc. Gleba przeważnie żytnia. W okolicy Mościsk i na zach. od M. , koło Rudnik, Lackiej Woli, Balic i Hussakowa jest gleba pszenna. Ogrody zajmują 2, 215 mr. , t. j. l, 73 łąki 13, 175 mr. , t. j. 10, 30; pastwiska 11, 144 mr. , t. j. 8, 71; stawy i moczary 71 mr. , t. j. 0, 06; lasy 19, 766 mr. , t. j. 15, 45, a mianowicie lasy niskopienne 17, 622 mr. , a wysokopienne 2, 144 mr. W lasach niskopiennych przeważającym rodzajem drzew jest grab, brzoza i osika, w lasach wysokopiennych sosna pospolita. Południowa strona powiatu jest nad wyraz lesistą i przedstawia lasy zwarte, z silną produkcya; północna część powiatu natomiast jest prawie bezleśna. Grunta nieurodzajne, wydmy piaszczyste, zajmują 531 mr. W r. 1883 4 przedsięwzięto uprawę tych wydm piaszczystych i aż dotąd zadrzewiono około 100 mr. sośniną. W płd. stronie powiatu są wielkie torfowiska w Mokrzanaoh Małych i Wielkich, gdzie się już eksploatacya odbywa, dalej torfowisko na 200 mr. w Ma kuniowie i na 130 mr. w Radochońcach, w lesie. W nizinnej, płn. części powiatu, znajdujemy rozległe, chociaż niegłębokie torfy nad Wiszenką, w Czerniawio, Starzawie i Stubnie. Według obliczeń z 31 gruduia 1880 r. było w powiecie 13, 388 koni właścicieli 5151; 24, 068 sztuk bydła rogatego właścicieli 8858; owiec 988 właścicieli 116; świń 4920 właścicieli 2989; kóz 6 właścicieli 2; mułów i osłów U 6 właścicieli. O rozwoju pszczelnictwa dadzą wyobrażenie daty następujące pni było 2364, a gospodarzy trudniących się pszczelnictwem 328. Ludności było wedle obliczeń z 1880 r. 68, 190. wedle spisu z 1869 r. 62, 797, zatem przybyło 5393 mk. . Między tą ludnością było męż. 33, 800, a kob. 34, 390; ludności krajowej 67, 990, pozakrajowej 200. Pod względem wyznania było 20, 914 mk. wyznania rzym. katol. , 41, 155 wyzn. gr. katol. , 70 wyzn. nieunickiego, 119 wyzn. augsburskiego, 15 wyzn. helweckiego; 27 menoniokiego, 5890 izraelickiego. W stosunkach towarzyskich używało języka polskiego 26877 mk. , języka ruskiego 40355 mk. , języka niemieckiego 919, innych języków 7. Ze względu na stopień wykształcenia było 5521 mk. 8, 10 umiejących czytać i pisać 3531 męż. , 1990 kob. , 2865 4, 20 umie jących tylko czytać 1614 męż. , 1251 kob. , 59804 87, 70 nieumiejących ani czytać ani pisać 28665 męż. , 31139 kob. . Ślepych było 31 męż. , 33 kob. , głuchoniemych 35 męż. , 19 kob. , obłąkanych 2 męż. , 2 kob. , umysłowo niedołężnych 22 męż. , 9 kob. Przemysł nieznaczny. Oprócz gałęzi przemysłu, rozwijających się w M. samych, zasługują jeszcze na wymienienie gorzelnie w Bolanowicach, Chorośnicy, Horysławicach, Krukienicach, Lackiej Woli, Nikłowicach, Radenicach, Radochońcach i Wiszenoc, browary w Bolanowicach, Radochońcach i Sądowej Wiszni, młyn parowy w Balicach, młyny amerykańskie w Rudnikach i Sądowej Wiszni, wiatrak w Wołczyszczowicach, mydlarnia w Sądowej Wiszni, fabryka spodium w Krukienicach, olejarnia w Sądowej Wiszni, tartak wodny i fabryka posadzek w Krukienicach, wyrobów z drzewa dostarcza Sądowa Wisznia, pomniejszych wyrobów tkackich Słomianka i Stojańce, szewstwo rozwija się na większe rozmiary w Hussakowie i Krukienicach. Uprawa chmielu kwitnie w Krukienicach i Mokrzanach, Zdrój mineralny jest w Jordanówce. Z końcem r. 1877 było w powiecie dróg rządowych 31, 750, dróg powiatowych 11, 100, dróg gminnych 191, 545 kil. , razem 234, 395 kil. Gościniec lwowskoprzemyski wchodzi tu z Rodatycz w pow. gródeckim, a idzie lewym brzegiem Rakowa na zach. , przerzynając płn. częśó powiatu, przez Dołhomościska, Sądową Wisznię, a potem lewym bokiem Wiszni, przez Tuligłowy, Słomiankę, Twierdzę, zkąd począwszy oddala się coraz bardziej od Wiszni i idzie przez Laszki gościńce we. Zawadę, Mościska, Sułkowszczyznę, Trzcieniec i Lacką Wolę do Szechyń w pow. przemyskim. Kolej żelazna Karola Ludwika idzie w tym samym kierunku co gościniec Iwowskoprzemyski, naprzód po nad praw. brzegiem Rakowa przez Bortiatyn, gdzie przerzyna dopływ Wiszni, Struhę, i ma. stacyą Sądowa Wisznia, następnie prawym brzegiem Wiszni przez Zagrody, Zarzecze, Tuligłowy, Chorosnicę, gdzie ma stacyą, ztąd, przerzynając Chorosnicę al. Nowy potok, przez Arłamowską Wolę, Podgać, Sokole na płn. wsch. W Sokoli skręca na płd. wsch. , przerzyna Wisznię i Siecze, idzie przez Hodynie stacya Mościska, Sułków Mościska szczyznę, oddalając się coraz bardziej od lew. brz. Wiszni do Trzcieńca, a ztąd na płn. wsch. przez Lacką Wolę, gdzie znowu skręca na płd. wsch. do Szechyń w pow. przemyskim. Podatki bezpośrednie, wyznaczone do poboru na rok 1883, wynosiły gruntowy 70, 652 zł. 40 ct. , domowoklasowy 19, 045 zł. 81 ct. , domowo czynszowy 3, 097 zł. , zarobkowy 4, 975 zł. , dochodowy zaś z końcem 1882 roku 6, 721 zł. Razem 104, 491 zł. 21 ct. Na ilustracyą stosunków ekonomicznych przytaczamy niektóre daty, wyjęte z Wiadomości statystycznych, wydawanych przez krajowe biuro statystyczne. Cena roli włościańskiej za mr. wynosiła według wykazów z r. 1877 8 najniższa 40 do 60 zł. , średnia 70 do 120 zł. , najwyższa 130 zł. Cena łąk włościańskich najniższa 60 zł. , średnia 80 do 150 zł. , najwyższa 300 zł. za mr. Cena pastw. włościańskich najniższa 20 zł, średnia 50 do 60 zł. , najwyższa 300zł. za mr. Cena lasów włościańskich najniższa 20, najwyższa 200 zł. za mr. Wydzierżawianie gruntów włośc, odbywa się po cenie najniższej 2 zł. , a najwyższej 8 zł. za mr. od roku. Cena inwentarza włośc. w jesieni za konia 5 zł. najniższa, 30 zł. średnia, 50 zł. najwyższa; za krowę 15 zł. najniższa, 25 zł. średnia, 35 najwyższa; za wołu 30 zł. najniższa, 50 zł. średnia, 80 zł. najwyższa. Grunta większej własności są w pow. mościckim, jak i w innych pow. Galicyi, bardzo rozrzucone. Nie usiłowano tu nawet skupiać giuntów przez wymianę, bo chłopi temu są zwykle przeciwni, z obawy aby im kiedyś dwór oddanych w zamianę gruntów nie odebrał na podstawie ksiąg metrykalnych. Cena roli najniższa wynosi 60 zł. , średnia 100 do 120 zł. , najwyższa 150 zł. ; cena łąk najniższa 80 zł. , średnia 150 zł. , najwyższa 200 zł. ; cena pastwisk średnia 40 do 60 zł. Czynsz dzierżawcy od mr. przy dzierżawie całych folwarków wynosi 5 do 10 zł. , przy dzierżawie pojedyń czych parcel 13 zł. Wydzierżawionych majątków jest dosyć, a w znacznej części izraelitom. Dzierżawcy żydzi mają zwykle po kilku spólnikow i biorą się do dzierżaw składkowym kapitałem, zresztą do gospodarstwa, jakie oni prowadzą, nie potrzeba kapitałów. Albowiem nawet gdy posiadają własny kapitał, nie wkładają go w ziemię, ale raczej oddają się spekulacyi. Zwykle nie mają oni żadnego inwentarza roboczego, ale posługują się inwentarzem chłopskim. Opłakane są stosunki co do sprzedaży lasów w tym po wiecie, a mianowicie w okolicy Sądowej Wiszni. Pomimo, że okolica tutejsza wca le nie obfituje w lasy wysokopienne, wyprzedaże tychże wciąż się zdarzają i to zawsze pod najgorszymi dla sprzedającego warunkami. Albowiem właściciele tutejsi nie mają pojęcia o handlu produktami leśnymi o taksacyi pojedyńczych pni, o wydatnoścl drzewa w pewnej przestrzeni. Powiat tworzy wraz z pow. jaworowskim jeden okrąg szkolny, a siedziba rady szkol. okręg. w Jaworowie. Szkoły powiatu prócz 4 kl. w Mościskach 3klas. w Sądowej Wiszni, jednokl. w Arłamowskiej Woli, Balicach, Bolanowicach, Bortiatynie, Buchowicach, Czerniawej, Dmytrowicach, Dolhomościskach, Dydiatyczach, Hodyniu, Hussakowie, Krukienicach, Kysowicach, Lackiej Woli, Laszkach gościncowych, Lipnikach, Małnowie, Małnowskiej Woli, Milczycach, Mokrzanach Wielkich, Nikłowicach, Orchowicaoh, Podliskach, Radenicach, Radochońcach, Starzawie, Sokolem, Stojańcach, Strzelczyskach, Trzcieńcu, Tuligłowach, Twierdzy, Wołczyszczowicach, Wołostkowie i Złotkowicach; filialne w Mistycach, Ostrożcu, Pakościu i Tomanowicach. Jest zatem szkół 41, same ludowe. Doktorów medycyny jest w powiecie 3 2 w Mościskach i w Sąd. Wiszni, chirurgów 2 w M. i Sąd. Wisz. akuszerek 12 7 w. M. , 4 w Sąd. Wiszni i w Husakowie; aptek 2 w M. i Sąd. Wisz. , Starostwo mościskie leżało w ziemi przemyskiej a wojew. ruskiem; należały do niego miasta i wsie Czerniawa, Sokola, Małnow, Strzelczyska, Rzadkowice, Zakościele, Arłamowska Wola, Rudniki ruskie i lackie, Wola Rudnicka, Sarny, folwarki w Mościskach i Rudnikach. Z pośród starostów mościskich możemy wymienić następujących Jan S. Horburt około r, 1576 i 1600; Przerębski Maksymilijan, woj. łęczycki, w r. 1613; Jan Stanisław Jabłonowski, woj. ruski, około 1647 r. ; Stanisław Rewera Potocki od 1650 do 1667 r. ; Jan na Jabłonowie Jabłonowski, woj. wołyński, od 1671 do 1705 r. ; Jan Klemens Branioki, kaszt. krakowski, hetm. w. k. , i Izabela z Poniatowskich w chwili zaboru Galicyi. Według inwentarza z r. 1768 wynosiła prow. tego starostwa 63, 436 złp. 24 gr. , z czego kwarta J 5, 859 złp. 6 gr. W r. 1787 oddał rząd austryacki to starostwo Ignacemu hr. Cetnerowi jako częściowy ekwiwalent za Nadworne. 5. M. , al. Mościska, Mostyszcze, nazwa miejscowości, wzmiankowana w dokumencie Władysława Jagiełły z r 1407 A. G. Z. t. VII, str. 50, potwierdzającym uposażenie władyctwa przemyskiego. Właściwie zwała się ta miejscowość Mostyszcze, jak zaktów archiwum miejskiego w Przemyślu wynika. Dziś ani ślad tej nazwy nie pozostał. Grunta tej wioski miał San zabrać, tak przynajmniej twier dzono według aktów z XVII w. Ze względu jednakże, że do dziś posiada biskupstwo przemyskie obrz. gr. kat. pod miastem, nad Sanem, wioskę nazwaną Wilcze, która to nazwa pojawia się dopiero w XVII w. , jest wiele prawdopodo Mościszcze bnem, że owe Mościska są dzisiejszą wsią Wil cze. Ludwik Dziedzicki. Mościska, wierch w Karpatach spiskich, ob. Frankowa Mala i Wielka, Mościska, niem. Mosczisk huta szklana w Gardowicach, pow. pszczyński. Mościska 1. niem. Moschiska, wś, pow. starogardzki, st. p. , par. kat. , szkoła, okr. urz. stanu cywil. Lubichowo, par. ew. Borzechowo; M. mają 8 gburskich posiadł, i 2 zągr. , 1055, 44 mr. obszaru, 81 mk. 47 kat. , 34 ew. , 11 dm. ; odl. od miasta pow. 2 mile. M. leżą w okolicy przez Lasaków zamieszkałej. 2. M. , niem. Nicolaihorst, kol. , pow. ządzborski, st. p. St. Ukta. Jest to nowa osada, założona dopiero około 50 lat temu przez sektę Filiponów ob. Toeppen Gesch. Masurens, str. 451. 3. M. , pow. wejherowski, ob. Karlikowo, Kś. Fr. Mościsko, niem. Moschuetz, wś i gm. , pow. wyrzyski, 20 dm. , 183 mk. , 114 ew. , 69 kat. . 2 żyd. , 22 analf. Poczta i tel. w Wysoce, 6 kil. , gośc. o 4 kil. , st. kol. żel. w Miasteczku o 9 kil. w Białośliwiu o 12 kil. 2. M. , dom. , 12 dm. , 229 mk. , 191 ew. , 38 kat. , 84 analf. Z Kistrzynkiem ma 5242 mr. rozl. M. St. Mościsko, kolonia w Laskowicach, pow. oławski. Mościszcza, wś, pow. kijowski, ob. Mostyszcze. Mościszcze 1. al. Porzecze, pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , gm. Postawy, okr. wiejski woropajewski, o 31 w. od gminy a 73 w. od Dzisny, 3 dm. , 52 mk. 22 dusz rew. . 2. M. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 92 w, od Dzisny, 1 dm. , 9 mk. prawosł. 3. M. , folw. nad jez. Kociłowo, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, o 39 w. od Dzisny, 1. dm. , 13 mk. kat. 4. M. , zaśc, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, o 77 1 2 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. starow. 5. M. , wś, pow. dzisieński, w 4 okr. polic, gm. Mikołajewo, okr. wiejski Dryhucze, o 16 w. od gm. , 4 dm. , 44 mk. pra wosł. 21 dusz rew. , należy do dóbr Dryhu cze Korzeniowskich. 6. M. , wś włośc, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Holszany, okr. wiejski Gorechowszczyzna, łącznie z wsią Ru dnią 11 dusz rew. 7. M. wś, pow. oszmiań ski, w 1 okr. polict o 32 w. od Oszmiany, 18 dm. , 120 mk. , w tej liczbie 32 kat. i 88 sta row. ; dom modlitwy starowierów, 8. M, zaśc, pow. wilejski, w 1 okr. polic, gm. i okr. wiejski Mołodeczno, o 4 w. od gm. a 16 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Mołodeczna do Wilejki, 1 dm. , 10 mk. prawosł. 9. M. , os. karcz. , pow. wilejski, w 1 okr. polic, o 50 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z m. Ilii do m. Radoszkowic, 1 dm. , 4 mk. żyd. 10. M. , 2 zaśc. włośc, pow. wileński, w 4 okr. polic, gm. Bystrzyca, okr. wiejski Rubno, o 12 i 15 w. od gminy; 1szy ma 1 duszę, 2gi 3 dusz rew. ; należały do dóbr rząd. Ławaryszki. 11. M. , folw. , pow. bobruj ski, 3 1 2 włók, od 1859 r. własność Staniszewskich. 12. M. , trzy pobliskie zaśc, pow. bobrujski, w okr. polic. hłuskim, par. kat. Hłusk, przy gościńcu z miasteczka NoweDorohi i wsi Pasto wice do Hluska, wszystkie 3 zaścianki mają 7 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie. 13 M. , folw. i zaśc, pow. borysowski, pomiędzy kotlinami Berezyny i Serguta, tam gdzie się ten rozlewa w jeziora Mańce i Pławio, przy drodze ze Słobody do Osieciszcza. Folw. , dziedzictwo Nowodworskich, ma 4 wł. obszaru; zaśc 2 osad; miejscowość odludna, nizinna, grunta lekkie, łąk dość. 14. M. , wś, pow. borysowski, w 1 okr. polic. chołopienickim, u źródeł rzki Biereźnicy Cchowskiej, 14 osad; miejscowość dość lesista, 15. M. , zaśc, pow. borysowski, przy szlaku Batorowym, na płd. krańcu jez. Miadzieł, z rozlewu Berezyny uformowanego; jedna osada, łąk obfitość, grunta lekkie. Na przepaścistem bagnie przedhistoryczna grobla z kamienia i most. W okolicy wiele kurhanów; dla archeologów ciekawa miejscowość. 16. M. al. Somowicze, zaśc. w płd. zach. krańcu pow. borysowskiego, w okr. polio. łohojskim, 2 osady; miejscowość głucha, poleska. 17. M. , dwa małe zaśc po obu stronach rz. Berezyny, pow. borysowski, w okr. polic. dokszyckim, o 1 milę na płd. od m. Berezyny, przy drodze z Lipska do Lipniaków, w miejscowości nizinnej, odludnej położone, każdy ma jedne osadę, łąk obfitość, 18. M. , 3 pobliskie zaśc po obu brzegach rz. Cny, pow. borysowski, w okr. pol. łohojskim; dwa z nich mają po 7 osad, trzeci jedne; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki obfite. 19. M. , wś nad rz. Cieplonką, dopływ. Ptyczy, pow. ihumeński, w okolicy pomiędzy Jaczonką i Osoką, 5 osad. 20. M. , wś w płn. str. pow. mińskiego, w pobliżu bezim. dopływu Usiaży, 4 os. ; miejscowość poleska 21. M. , cztery pobliskie zaśc Besarabskie, Ługowe, Kołodziejskie i Borowickie, pow. miński, w okr. polic kojdanowskim, par. kat. kojdanowska, o kilka w. od st. dr. żel. moskiewskobrzeskiej Niehorełe, do dom. Niehorełe należące, mają 19 os. ; grunta i łąki wyborne, miejscowość dość leśna, równa. 22. M. , wś, pow. nowogródzki, w 1 okr. polic niehniewickim, gm. Wsielub, w połowie drogi pomiędzy Nowogródkiem i Wsielubiem; ma 3 osady; miejscowość falista, dość leśna, grunta dobre. 23. M. , wś, pow. piński, w 1 okr. polic. łohiszyńskim, gm. Pohost, przy drodze z Pohosta przez Czuchowo do Łyszczy i Łohiszyna, 6 osad; piaski, głuche Polesie. , 24. M, dobra, pow. lepelski, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Kublicze. 25. M. Mostiszcze, wś, pow. mohylewski, gm. Nieżkowo, 34 dm. , 195 mk. , z których 30 zajmuje Mościska Mościszcza Mosijówka Mościska Mosiejów Mosiejówka Mosiewce Mosiewicze Mosiewnia Mosiewszczyna Moscznitz Mosdzehnen Mosebruch Mosiębrza Moselaech Mosenen Mosens Mosgau Mosiejewicze się przeróbką materyałów leśnych obody, obręcze, chomonty, deski, klepki, dranice i gonty. 26. M. , wś, pow. klimowicki, gm. Zagustyn, 16 dm. , 66 mk. J. Krz. i A. Jel. Mościszewo, folw. , pow. szubiński, 1 dm. , 7 mk. , należy do gm. Wenecyi. Poczta w Gąsawie. Mościszki, zaśc. pryw. , pow. święciański, w 1 okr. polic, 2 dm. , 6 mk. katol. , 9 żydów. Mościszki, wś uad jez. Morka, pow. kościański, par. Lubin, 17 dm. , 110 mk. , wszyscy kat. , 33 analf. Poczta w Dalewie o 3 kil. , gośc. o 5 kil. , tel. i st. kol. żel. w Kościanie o 24 kil. 2. M. , niem. Seebruck, królewszczyzna, 2093 mr. rozl. , 5 dm. , 98 mk. , 11 ew. , 87 kat. , 32 analf. M. pierwotnie stanowiły rozległy obszar lasów książęcych. Powstałą śród nich wieś nadał w 1246 r. Przemysław, ks. wielkopolski, klaszt. benedyktynów w Lubiniu. Według regest. pobor, z 1580 r. było w M. 7 łanów kmiecych 4 ogrodziarzy i 3 łany sołtysie Pawiń. Wielk. I 76. Dzisiejsza królewszczyzna wraz z leśnictwem Herrenwald jest zapewne dawnym folwarkiem klasztornym, który po kasacyi klasztoru przeszedł na rzecz rządu. Moscznitz dok. , ob. Moszczenica. Mosdzehnen niem. , ob. Mozdzany, Mosebruch dok. 1345, bagno pod Jonkowem ob, w pow. olsztyńskim ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 59. Moselaech Stary i Nowy, AU i Neu, wś i kol. , pow. brzeski. M. Stary w 1843 r. 13 dm. , 113 mk. 26 kat. , par. ew. Ciopłowice, kat. Lubusz; nadleśnictwo królewskie. M. Stary, 10 dm. , 68 mk. Mosenen niem, , wś dziś nieznana, pow. węgoborski. W M. Olbracht nadaje r. 1522 Janowi Dorszowi mająteczek za Rapa, który przedtem miał w posiadaniu Jakób Kukułka Kuckuka, na prawie magdeburskiem, z obo wiązkiem służby przy polowaniach, ile razy go starosta węgoborski wzywać będzie ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 531. Kś. Fr. Mosens niem. , dobra ryc, pow. morąski, st. p. Zalewo 4 kil. odl. , okr. urz. stanu cywil. Arnsdorf. Ma 282 ha roli or. i ogr. , 25 łąk, 4 past. , 7 nieuż. , 1 wody, razem 319 ha, czysty dochód z gruntu 3336 mrk. Kś. Fr. Mosgau niem. , ob. Mozgowo, Mosiejewicze, wś w płn. zach. stronie pow. bobrujskiego, nad Ptyczą, gm. życińska, przy drodze z Krynek i Nowych Falicz do Życina, 40 osad pełnonadziałowych, grunta piaszczyste, łąki obfite, miejscowość dzika, odludna. Mosiejów, wś, pow. chełmski, gm. Turka, par. Chełm rus. Kamień. Mosiejówka, wś, pow. rohaczewski; z liczby mieszkańców dwóch zajmuje się wytłaczaniem oleju konopnego. Mosiewce 1. al. Mosiówce, wś, pow. lidzki w 4 okr. polic, gm. i okr. wiejski Zabłoć o 20 w. , 22 dusz rew. ; należy do dóbr Wołejsze Przybytków. 2. M. , wś nad jeziorem, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm. Czeress, o 34 w. od Dzisny, 7 dm. , 77 mk. , w tej liczbie 58 prawosł. , 19 katol. Mosiewicze 1. wś, pow. lidzki, w I okr. polic, gra. i okr. wiejski Tarnowszczyzna, przy drodze z Lidy do Szczuczyna, o 18 w. od Lidy a 5 w. od gminy, 25 dm. , 275 mk. 100 dusz rew. ; należy do dóbr Tarnowszczyzna Mawrosa. 2. M. , folw. i wś włośc, tamże, w 1 okr, polic, gm. i okr. wiejski Gonczary o 3 w. od gm. , 43 dusz rew. , należy do dóbr Drozdowo Łęskich, 3. M. , wś nad rz, Turyą, lewym dopł. Niemna, pow. słucki, w 3 okr. polic kopylskim. przy drodze z Mobilny do Nieświeża, 16 osad pełnonadziałowych; miejscowość dość leśna, grunta i łąki dobre. 4. M. , wś, pow. wołkowyski; kaplica katol. par. Strubnica. J. Krz. i A. Jel. Mosiewnia, zaśc rząd. , pow. lidzki, w 3 okr. polic, o 19 w. od Szczuczyna, 9 mk. Mosiewszczyna al. Mojsiejewszczyzna, zaśc. w płd. zach. str. pow. borysowskiego, o 5 w, na zach. od mka Hajny, w okr. polic łohojskim, 1 osada, miejscowość falista, dość leśna. Mosiębrza al. Mosiembrza, w dok. Mossabrza wś i folw, , pow. kutnowski, gm. Piecka Dąbrowa, par. Orłów, odl. 19 w. od Kutna a 5 w. od Pniewa, st. dr. żel. warsz. bydg. ; ma 8 dm. , 204 mk. , 572 mr. obszaru, w tem 376 mr. ziemi ornej, 94 mr. lasu, 58 łąk i nieuż, i 44 mr. włościan. W 1827 r. 9 dm. , 100 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. II 490, 491. Według regestr. pobor, z 1596 była własnością Anny, wdowy po Janie Tarnowskim i miała 6 4 5 łanów kmiecych, łan karczemny i 12 osadników Pawiński, Wielkpol. II 107. Mosijówka, Mosijewka, ob. Musijówka, Mosin 1. Nowy, wś, pow. klimowicki, gm. Berezki, 45 dm. , 230 mk. , z których 5 zajmuje się bednarstwem. 2. M. Stary, wś tamże, 22 dm. , 150 mk. Mosina, niem. Moschin w dok. Mossina, miasto nad rz. Mosinką, pow. szremski, odl. o 3 kil. od Warty, o 18 kil. w kierunku płd. zach. od Poznania, w okolicy leśnej, pagórkowatej, z gruntem przeważnie piaszczystym i obfitemi pokładami gliny. Za miastem między wzgórzami, niedaleko wsi Pożegowa, jest jezioro, które Skrzynną albo Skrzynką nazywają, bardzo głębokie. Pożegowo położone jest na grzbiecie szeregu wzgórzy, należących do najwyższych w w. ks. poznańskiem. Jedno z tych wzgórzy nosi nazwę góry Ludwikowej. W r. 1871 M. miała 140 dm. , 1525 mk. , 412 ew. , 907 kat. , 206 żydów; w r. 1875 było 1645 mk. , wr. 1881 zaś 1663 mk, 483 ew. , 986 katol. , 193 żydów. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, obrabianiem drzewa, garncarstwem, wyrabianiem cegieł. Siedziba komisarza obwodowego. W M. odbywają się roki sądowe, należące do sądu okręg, w Szremie. Kościół katol. paraf należy do dekanatu szremskiego. Szkoła elementarna kilkoklasowa; 307 analf. W okolicy są dwie gorzelnie, jedna piła parowa. Kasa pożyczkowa, licząca około 90 członków. St. kol. żel. poznańskowrocławskiej; urząd pocztowy IIIej klasy, st. tel. Wr. 1811 w M. było 107 dm. , 677 mk W r. 1837 ludność wynosiła 967 mk. Jest pewna wątpliwość, kiedy M. pozyskała prawa miejskie. Hr. Edward Raczyński we Wspomnieniach Wielkopolski pisze, że hrabia Mikołaj, wojew. kaliski, przeniósł r. 1302 mczko Mosinę, które dawniej pod wsią Niwką leżało, na miejscu, gdzie się teraz znajduje. Wspomniony wojewoda nadał Henrykowi, sołtysowi, swemu, i następcom jego prawem dziedzicznem na zawsze rządy tego miasta i w samem mieście przyłączył do sołectwa młyn i trzy ławki rzeźnicze, miastu zaś nadał wsie Pożegowo i Krosno. Po upłynieniu ośmiu lat swobody, mieszczanie z ról swoich a chłopi z gruntów mieli składać pszenicypo dwie miary, owsa sześć miar i żyta sześć. Łukaszewicz zaś uważa przywilej ten komesa Mikołaja, wojew. kaliskiego, za podrobiony. Podług Niesieckiego wojewodą kaliskim od r. 1283 do 1343 miał być Mikołaj ze Szamotuł. Gdyby zaś rzeczywiście ów przywilej był nadany M. przez Mikołaja ze Szamotuł, dla czego opuścił pod nim rodzinne nazwisko Nicolaus de Szamotuły, gdy je kładł w innych przywilejach Nadto, dowodzi dalej Łukaszewicz, przywilej wynoszący jaką miejscowość do rzędu miast, nadawał miastu zawsze prawo magdeburskie, a w przywileju komesa Mikołaja nie ma o tem wzmianki. Wreszcie język przywileju nie nosi wcale cechy wieku. Z tych przyczyn Łukaszewicz twierdzi słusznie, że dopiero Władysław Jagiełło r. 1429 M. wyniósł do rzędu miast. Przywilej tego króla potwierdzony został przez Zygmunta Augusta r. 1552 na sejmie piotrkowskim i wtedy M. była starostwem. Według regestr. pobor, z 1580 r. M. płaciła skarbowi 141 flor. U gr. i 12 denar. , gdy współcześnie Poznań płacił 2135 flor. 23 groszy, a więc 15 razy więcej Pawiński, Wielkop. , I 51. Kościół parafialny istniał tu już w XIII w. , gdyż Andrzej Szymonowicz, biskup poznański, ustanawiając r. 1298 archidyakonaty w swej dyecezyi już go wylicza. Kościół, pierwotnie drewniany, kilkakrotnie z gruntu był odnawiany. W r. 1752 proboszcz ks. Wojciech Kierstein kazał walący się kościół rozebrać i wystawił nowy w strychulec, częścią z własnych funduszów, częścią ze składek dobrowolnych. Prócz kościoła parafialnego był w M. niegdyś jeszcze drugi kościół św. Stanisława, wystawiony w rynku. M. par. , dek. bukowskiego, 1315 dusz 1873. Mosińskie starostwo niegrodowe, leżało w województwie i powiecie poznańskim. Podług lustracyi z r. 1662 obejmowało mczko Mosinę i wsie Krosna z wójtostwem, Pożegowo, Sowiniec, Żabianki, Modrze albo Znin. W r. 1771 posiadał je Konstanty Kwilecki, chorąży kaliski, wraz z żoną Jadwigą z Ponińskich, opłacając kwarty złp. 745, a hyberny złp. 347 gr. 21. Na sejmie z r. 1773 1775 stany Rzplitej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Ksaweremu Kęszyekiemu. M. St. Mosinka, rzeczka, dopływ Warty z lew. brzegu, ma źródło na płd. od Krosna, niedaleko NowychOlędrów, płynie w kierunku płn. wsch. przez Krosno, Budzyń, Mosinę i naprze ciwko Rogalinka wpada do Warty. Łączy się z kanałem obrzańskim, któremu większą część wody odbiera. M. uważać też można za odnogę boczną Kopanicy, będącej znowu po niekąd dalszym ciągiem Obry ob. Kościany t. IV 442. M. St. Mosińskie nadleśnictwo, inaczej Ludwigsberg ob. . Mosiny al. Moszyna, niem. Mossyna, wieś z kośc. filialnym, pow. człuchowski, st. p. Buchholz, paraf, katol. Człuchowo, ew. Gro nowo, szkoła ewang, w miejscu. Obszar wy nosi 743714 mr. Jest tu 152 bud. , 67 dm. , 614 mk. 1868 r. , 164 katol, 443 ew. M. tworzy osobny okr. urz. stanu cywil. , który r. 1880 liczył 1837 dusz. W 1882 r. uro dziło się 79 dzieci, umarło 20 osób, zawarto U małżeństw. Wizyt. Trebnica z r. 1617 donosi, że M. należały do sstwa człuchowskiego, był w nich kościół pod wezw. Wszyst kich Swiętych z drzewa, z jednym ołtarzem. Probostwo posiadało 4 włóki, od których włościanie płacili po 11 flor. Do kościoła zaś były przyłączone 4 mr. ; od 2 płacą 22 1 2 groszy, od trzeciego 15 gr. ; od czwartego 10; nie każdego roku, lecz tylko wtedy, kiedy je za siewają. Dawniej należały do kościoła 2 włó ki, jak wykazują starsze wizyty. W kasie kościoła było 20 flor. i 15 groszy, prócz tego winni jej byli różni dłużnicy 96 flor. i 25 gr. Mesznego daje 23 gburów po 2 korce żyta. Dawniej było tu 30 gburów i 3 sołtysów, któ rzy płacili meszne. Na kolendę dają boche nek chleba i kiszkę. Do kościoła tutejszego dojeżdżał prob. człuchowski. Prowizorami kościoła byli Michał Otto i Andrzej Harmon str. 39; kościół w M, jest obecnie patronatu królewskiego. Kś. Fr. Moskal, obecnie Polon, os. młyn. , pow. bę Mościszewo Mosk dziński, gm. Koziegłowy, ma 2 dm. ,. 6 mk, 41 mr. Moskal, folw, , pow. ostródzki, st. p. Rychnowo. W 1856 r. 12 mk. Moskale, wś włośc. nad rz. Szczarą, pow. lidzki, w 3 okr. polic, gm. Orla, okr. wiejski Stukały, o 63 w. od Lidy, 20 dm. , 190 mk. 85 dusz rewiz. ; należy do dóbr Stukały Uruskich. Przystań. Moskale 1. przys, do m. Nisko, przy drodze z Niska do Rozwadowa, nad nowym kanałem, 173 m. . npm. , od zach. ma sosnowe bory a od płn. folw. Sopoth i przys. Malec. Nazwa M. pochodzi od osadników sprowadzonych tu w XVI w. 2. M. , część wsi Jastkowic al. Jaśkowic, w pow. tarnobrzeskim, nad pot. Bukową, po obu jej brzegach. 3. M. , grupa domów i gajówka w Stratyniu, w pow. rohatyńskim. Moskalenki, wś na lew. brz. rz. Rosi, pow. kaniowski, o 2 w. od wsi Biewce, w pobliżu drogi poczt. z Bohusławia do Korsunia; 675 mk. , oraz 40 w należącym do niej chutorze Szelestucha. Ziemi włośc. 460 dzies. Cerkiew drewniana pod wezw. św. Mikołaja, wzniesiona w 1779 r. , ma 38 dzies. ziemi. M. należą do klucza bohusławskiego hr. Branickich. Moskalenki, mczko, pow. zołotonoski gub. połtawskiej, o 44 w. od m. pow. , nad jez. Rokową Siczą, 276 dm. , 1820 mk. Moskalewo, dobra, pow. lepelski, w 1 okr. polic, gm. Miniczany, 51 dusz rewiz, Moskalewszczyzna 1. dwie poblizkie wsie i dobra nad rzką Dublenczyk, dopł. Isłoczy, pow. miński, w 2 okr. polic. rakowskim, gm. I wieniec, paraf, katol, poprzednio I wieniec, obecnie Kamień, o 3 w. ku płn. od m. Iwieńca, w miejscowości mocno falistej, dość leśnej położone; wsie mają jedna 4, druga 6 osad. Dobra, dziedzictwo wspólne Tukałłów, Kowerskioh i Konarzewskich, mają przeszło 160 włók obszaru, w glebie dobrej; dwa młyny, 2. M. , wś i dobra, pow. lepelski, w 4 okr. polic, 4 okr. sąd. , nad rz. Uszaczem, własność sukcesorów Dominika Mirskiego, dawniej Lisowskich, 605 dzies, ziemi dwors. A. Jel. Moskalin, potok górski, wypływa na obszarze Jałowiczory, przysiółka Jabłonioy, w pow. wyżnickim, z pod hali Hrebeneszczy 1371 m. ; płynie na płd. zach. i po 3 kil zlewa swe wody do Czeremosza Białego. Br. G. Moskaliniec, las około mczka Koszowatej w pow. taraszczańskim. Moskaliszki 1. wś, pow. święciański, w 3 okr, polic, gm. Hoduciszki, okr. wiejski Rokity, o 491 2 w. od Święcian, 9 dm. , 85 mk. , w tej liczbie 82 katol, i 3 żydów 31 dusz rewiz. . 2. M. , okol. szlach, nad jez, Krakinie, pow, święciański, w 2 okr. polic, o 20 w. od Święcian, 4 dm. , 40 mk. katol. 3. M. , zaśc. szlach. , pow. trocki, w 2 okr. polic, o 23 w. od Trok, 2 dm. , 16 mk. katol. 4. M. , wś pow. wileński, w 1 okr. polic, gm. Rzesza, okr. wiejski Bukiszki, o 101 2 w. od gminy, 6 dusz rewiz. , należy do dóbr Bukiszki Radzi wiłowicza. 5. M. , wś, pow. wileński, w 2 okr, polic, gm. Gielwany, okr. wiejski Sobo liszki, o 5 w. od gminy, 24 dusz rewiz. , nale ży do dóbr Soboliszki Kossakowskich. 6. M. , folw. szlach. , pow. wileński, w 3 okr, po lic, o 40 w. od Wilna, 1 dm. , 26 mk. katol, 7. M. , zaśc, pow. wileński, w 3 okr. polio. , gm, Podberezie, okr. wiejski Wiżulany, o 6 w. od gminy, 2 dusze rewiz. 8. M. , zaśc. szlach. , tamże, w 1 okr. polic, o 11 w. od Wilna, 3 dm. , 21 mk. katol. J. Krz, Moskalki, wś, pow. drysieński, gm. Sarya, par. Rosica, 109 dzies, ziemi, MoskalowiznaNiższa, wś, M. Wyższa, os. , pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 40 w. od Władysławowa. M. Niższa ma 7 dm. , 52 mk; M. Wyższa 4 dm, , 22 mk W 1827 r. obie wsie rząd. , 5 dm. , 39 mk. Moskalówka 1. wś, pow. proskurowski, w 2 okr. polic felsztyńskim, gm. i par. katol. Felsztyn o 5 w. , o 15 w. od Jarmoliniec, przy drodze z Felsztyna do Hołudryniec, 85 osad, 513 mk. , 451 dzies, ziemi włościańskiej; duży staw, młyn. Cerkiew pod wezw. N. M. P. ma wraz z Korytną 1500 paraf. i 39 dzies. ziemi. Niegdyś należała do klucza grodeckiego Mniszchów, od nich przeszła do Grabianków i Turskich. Z Turskich 1o voto Ga wrońska, 20 Zakrzewska, zostawiła ją cór kom swoim Chylińskiej i Odyńcowej. Część pierwszej nabył Wojtkiewicz, następnie Pawliczyńska, która ma 223 dzies. , w tem 35 dzies, lasu; część drugiej została rozdzieloną i obe cnie należy do Kietlińskich 136 dzies. , do Kossutów 100 dzies. 2. M. , wś, pow, Winni cki, w 1 okr. polic brahiłowskim, gm. Brahiłów, 2366 mk. , wraz z Kozaczówką ma 2122 dzies, ziemi włośc Należy do klucza brahiłowskiego, niegdyś Potockich, w ostatnich czasach przedsiębiorcy kolejowego Mecka, 3. M. , wś nad rzką Derewiczką, dopł. Słuczy, pow. nowogradwołyński, w 5 okr. polic lubarskim, gm. Kustowce, par. katol. Łabuń; 70 dm. , 201 dusz włośc. , 354 dzies, ziemi włośc, 329 dzies, ziemi dwors. Cerkiew drewniana, kaplica katol. par. Łabuń. Własność Ulanickich i Konopackich. 4. M. , wś, pow. krze mieniecki, w pobliżu granicy austryackiej, na zach. od m. Białozierki; wspomina o niej kn, Kurbski w swych pamiętnikach t. II 121, 122. 5. M. , wś wymieniana w XVIII w. jako należąca do klucza czechowieckiego na Wołyniu. J. Krz, Moskalowizna Moskalki Mosinka Moskaliszki Moskaliniec Moskalin Moskarzew Moskałówka Moskałowka Moskal Moskałowka, strumień wpadający do Desny ob. . Moskałówka I. wś, pow. kosowski, odl. o 3 7 kil. na płd. od Kosowa, od którego ją tylko rzeka Rybnica oddziela, stanowi wła ściwie przedmieście Kosowa. Graniczy na wschód z Starym Kosowem i Smodnem, na płd. z Czerniówką, Rożenem m. i Babinem, na zach. z Horodem i Monasterkiem, na płn. z Kosowem miastem. Przez tę wieś przecho dzi gościniec murowany, łączący Kosów z Kutami. Obszaru dworskiego niema, włośc. gr. or. 224, łąk 210, pastw. 64 kw. m. , ludn. rzym. kat. 355, gr. kat. 1114, obydwie para fie w Kosowie. M. należała do dóbr rządo wych. 2. M. , rus. Moskaliwka, część Krzyworówni, w pow. kosowskim. B. R. Moskalowska, grupa zabudowań w obrębie gm. Podobina, w pow. limanowskim. Moskaluki, wś nad rz. Bereźnicą, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, gm. Ihumenowo, okr. wiejski Julianowo, o 8 w. od gminy a 56 w. od Dzisny, 8 dm. , 73 mk. 21 dusz rew. ; należy do dóbr Zapuszczany Tomaszewskich. Moskarnia, ob. Moskornia. Moskarzew, Moskorzew al. Moskorzów, wś nad rz. Nidą, pow. włoszczowski, gm. i par Moskarzew, odl. 23 w. od Włoszczowy, 27 w. od Jędrzejowa a 8 w. od Szczekocin. Leży w dolinie błotnistej w pobliżu źródeł Nidy, przy drodze bitej do Jędrzejowa, między wsiami Goleniowy siedzibą Wespazyana Kochowskiego, poety a Chlewiskami. Posiada kościół par. murowany z 1230 r. , fundacyi Klemensa Pilawity, dziedzica Moskorzewa, kaszt, wiślickiego, urząd gminny, gorzelnię, cegielnię, młyn wodny, tartak. W 1827 r. było tu 31 dm. 206 mk. M. pierwotnie płacił dziesiecinę arcybiskupom gnieźnieńskim, lecz dziedzic M. Klemens Pilawita, założywszy tu kościół paraf. , wyjednał, pieniędzmi, jak podaje z tradycyi Długosz, u arcyb. Trąby ustąpienie na rzecz nowego kościoła dziesięcin nietylko z M. ale i z Czekarzowa, Grabowa, Kokawy, Łochini, Mykanowa i Rudnik. Następca Trąby na arcybiskupstwie Wojciech Jastrzębiec, usiłował napowrót odzyskać te dziesięciny, egzekwował je z pomocą siły, ale nic nie wskórał. W XV w. dziedzicem M. był Jan Pilawita. Obok łanów kmiecych, zagrodników i karczem był już wtedy folwark Dług. I 22 i II 101. Z tej rodziny wyszedł i tu się urodził Hieronim Moskorzowski, uczony teolog i kaznodzieja, propagotor aryanizmu. Przechował się tu starożytny budynek, zwany murowańcem, o wysokim parterze, na obszernych piwnicach z cegły, za zbór aryański niegdyś służący, obecnie mieszkalny. Na chorągiewce, umieszczonej na szczycie wieży frontowej kościoła, a także na oknach presbyteryum, oraz na froncie kościoła Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 69. widoczne są herby Potockich, do których obecnie dobra Moskorzowskie należą. Oddrzwia, a także futryny okien z kamienia ciosowego. W M. znajduje się domów murow. 15, drewn. 37, ludności 523. Ogólna rozległość gruntów wynosi 2503 mr. , w tem gruntów orn. dwors. 447 mr. , nieuż. 54, łąk 70 mr. , pastw. 25 mr. , lasów 1481; włośc. gr. or. 387, nieuż. 17, łąk 22 mr. Gleba rędziniasta, z obfitą domieszką wapniaka, dosyć wilgotna i urodzajna. Łąki nad Nidą dają dobre siano. Lasy w stronie wschodniej i północnej położone, na piaskach, przeważnie wysokopienne sosnowe, dobrze utrzymane i podzielone na poręby. We wsi, tuż pod dworem znajdują się liczne i bardzo obficie wytryskujące źródła, dające początek rz. Nidzie. Istnieje tu gorzelnia, produkująca rocznie okowity za 34450 rs. , oraz młyn z prod. roczną 360 rs. i piła z prod. 100 rs. Są również łomy kamienia wapiennego. Do M. należą folwarki Hebdzie i Lubachowy, liczące po 400 mr. ziemi ornej. Mieszkańcy biedni i ciemni. We wsi znajduje się urząd gminny. M. par. , dek. włoszczowski dawniej dzierzgowski, 1100 dusz. Gmina M. leży we wschodniej części powiatu. Graniczy od płd. z gm. Słupia, od wsch. z pow. jędrzejowskim, od płn. z gm. Radków i Secemin, od zach. z gm. Secemin, Irządze, Szczekociny i Rokitno. Gmina M. zajmuje pas ziemi, idący od wschodu ku zachodowi, długi w. 15, szeroki w miejscu największej szerokości wiorst 8. Ogólna rozległość wynosi 184721 2 mr, Dwors, gruntów posiada 109131 2 mr. , włośc, w ogóle 7559 mr. Większych posiadłości 8, osad włośc. 1443. Na większą posiadłość przecięcie wo przypada po 13641 mr. , na małą posiadłość po 17 mr. Na ziemię orną w gminie w ogóle przypada 103881 2 mr. , na nieuż. 1547, na łąki 502 1 2, na pastw. 586, na lasy 54681 2 mr. Grunta orne znajdują się przeważnie w strome płd. i płd. wsch. gminy, częścią w stronie płn. i płn. zach. ; lasy zajmują przeważnie płn. część gminy; łąki i pastwiska, wcale nierozległe, znajdują się głównie w środku gminy. Nieużytków jest bardzo wiele, bo aż 1547 mr. , znajdują się głównie przy płn. granicy gminy. Gleba gruntów ornych rędziniasta, z podłożem wapiennem a niekiedy iłowatem, nieprzepuszczalnem; miejscami grunta są sapowate i piaszczyste. Ziemia w ogóle urodzajna, wybornie rodzi się pszenica, rzepak, żyto, owies, wszelkie rośliny okopowe i ogrodowe. Powierzchnia ziemi lekko falowata, przoważnie w południowej stronie, gdzie sterczą gołe skaliste wzgórza. Doliny niegłębokie, spadki wszędzie łagodne. Łąki i pastwiska rozłożone są częścią w lasach, częścią w dolinie rz. Nidy. Lasy obecnie tylko sosnowe, w mniejszej połowie wysokopienne, głównie zaś niskopienne, 45 albo nawet karłowate. Do ostatnich prawie czasów przy wschodniej granicy gminy istniały piękne i obszerne lasy dębowe, obecnie zupełnie wycięte i niezadrzewione, Nida na terytoryum gminy płynie na długości wiorst 8, Kwilinka wiorst 3. Stawów jest 3, zajmują 12 mr. powierzchni. Rybołówstwo tak w rzekach jak w stawach zaniedbane. Pszczelnictwo mało rozwinięte. W gminie znajduje się 18 wsi i wiosek, oraz 6 odosobnionych osad folwarcznych. Mieszkańców 5040 mężczyzn 2470, kob. 2570, zamieszkujących 526 dm. 75 murow. , 451 drew. . Ludność w ogóle niezamożna i bez oświaty. W całej gminie niema ani jednej szkoły. Kościołów i parafii znajduje się trzy w Moskorzewie, Goleniowach i Chlewicach. Gm. M. należy do III okr. sądu gmin. w Dzierzgowie. Przez terytoryum gminy na długości w. 14, przechodzi szosa myszkowskojędrzejowska. Drogi boczne wbardzo złym stanie, szczególniej podczas roztopów lub długotrwałych deszczów nie do przebycia. Najbliższe stacye pocztowo w Szczekocinach i Jaronowicach. Zakładów przemysłowych gmina posiada 15, z ogólną roczną produkcya 125263 rs. ,. a mianowicie 2 gorzelnie z prod. 65068 rs. , 6 młynów z prod 44348 rs. , 1 browar z prod, 14000, 2 piły rs. , 3 smolarnie wodne z produkcya 262 z produkcya 1085 rs. i 1 cegielnia z prod. 500 rs. Dr. B. i Br. Ch. Moskau niem. 1. dobra i folw. , pow. welawski, st. p. , Alembork. 2. M. niem. , ob. Nemmersdorf. Moskiewce, wś w gub. grodzieńskiej, w b. ziemi bielskiej. Moskiewka, ob. Moskówka. . Moskiewska góra połotew. KrywuKałns, góra w Kurlandyi, ob. t. IV, str. 897. Biereżok, zaśc, nad bezim. Moskiewska Polanka al w płn. stronie pow. bobrujskiego, dopł. Siniej, w okolicy wsi i dóbr Zamosze, w 1 okr. polic, świsłockim, osada jedna, grunt piaszczysty. A. Jel. Moskiewski grunt, wś, pow. sochaczewski, gm. Łazy, parafia Zawady. Wchodziła w skład dóbr Łazy, ma 37 mk. , 83 mr. MoskiewskoBrzeska droga żelazna, idzie w kierunku płd. wsch. przez guber. moskiewską, smoleńską, mohylewską na przestrzeni 139 w. z 7 stacyami, mińską 269 w. i 14 stacyi i. grodzieńską 154 w. i 7 stacyj. Długa 1023 w. a wraz z. linią dla połączenia z dr. żel. Nikołajewską w Moskwie 1028 w. otwarta na przestrzeni Moskwa Smoleńsk d 20 września 1870 r. od Smoleńska do Brześcia d. 4 16 listopada 1871 r. Na całej przestrzeni ułożony jest podwójny tor. Z liczby 51 stacyj główniejsze Moskwa i Możajsk w gub. moskiewskiej, Gżack, Wiażma, Jarczewo i Smoleńsk w smoleńskiej, Orsza w mohylewskiej, Borysów, Mińsk i Stołbce w mińskiej, Bereza, Żabinka i Brześć w grodzieńskiej M. B. dr. żel. łączy się i w Moskwie z dr. żel. Nikołajewską MoskiewskoPetersburską, M. Jarosławską, M. Kurską, M. Niżegorodzką i M. Riazańską; w Wiaźmiez RiazskoWiaziem ską; w Smoleńsku z OrłowskoWitebską; w Mińsku z LipawoRomeńską; w Baranowiczach z Wileńsko Rowieńską; w Żabińce z Pińską i nakoniec w Brześciu z Terespolską i płd, zach; dawniej BrzeskoKijowską i B. Grajewską, i tym sposobem połączona jest z całą siecią dróg żel. rossyjskich. Podług sprawozdania z r, 1883 przewieziono w t. r. pasażerów łącznie z wojskiem i t. d. 1, 377, 249, którzy przejechali 211, 001, 082 w. ; dochód przewozu wynosił 2, 083, 36670 rs. ; bagaży, psów, towarów pospiesznych i t. d. przewieziono 522, 231 sztuk, które zrobiły 220, 250, 265 w. , za opłatą rs. 238, 488 kop. 41. Towarów przewieziono 98, 317, 045 pudów, które zrobiły 32, 362, 792, 058 pudowiorst, za opłatą 7, 486, 142 rs. 41 kop. Głównemi przedmiotami przewozu było drzewo opał. 38, 581, 200 pud. , owies 7, 744, 914 p. , żyto 4, 955, 115 p. , cegła 3, 491, 723 p. , budulec 3, 132, 000 p. , nafta 2, 207, 055 p. , sól 2, 127, 036 p. , siemię lniane 1, 797, 701 p. , len 1, 754, 442 p. , żelazo 1, 582, 775 p. . W tymże roku wyprawiono w ogóle 27, 111 pociągów, które przebiegły 6, 627, 4231 2 w. , w tej liczbie 4794 poc. osob. , z przebiegiem 2, 386, 962 w. , Dochód w 1883 r. wynosił 10. 248, 638 rs. 27 kop. , rozchód zaś 7, 165, 941 rs. 11 kop. , czyli dochód przewyższał rozchód o rs. 3, 082, 697 11 kop. , odliczywszy od tego wydatki nadzwyczajne w ilości 123, 662 rs. 83 kop. , pozostaje czystego dochodu rs. 2, 959, 034 kop. 28; czyli że na 1 w. drogi wypada dochodu rs. 9. 969 49 kop. , wydatków zaś zwyczajnych 6, 970 rs. 76 kop. i nadzwyczajnych 120 rs. 29 kop. , czyli czysty dochód w 1883 r. wynosił na 1 w. drogi rs. 2, 878 kop, 44. Skład tabo ru dr. żel. moskiewskobrzeskiej w 1883 r. był następujący parowozów towarowooso bowych 62, towarowych 185, stacyjnych 3, razem 254; wagonów osobowych 346 w tej liczbie 8 pocztowych, 8 do przewozu aresztantów i 38 brankardów, towarowych 3, 806 2885 krytych i 921 platform, czyli razem 4, 152 sztuk. J. Krz. , Moskiewszczyzna al. Słobódka Smiarowskiego i Kirśniańska, dwie osady, pow. suwalski, gm. Zaboryszki, par. Puńsk, odl. 20 w. od Suwałk, mają 5 dm. , 53 mk. Rozl. mr. 168 gr. or. i ogr. mr. 111, łąk mr. 52, nieuż, i place mr. 5; bud. mur. 3, z drzewa 6. Wchodziła w skład majoratu Kadaryszki, Moskiewszczyzna, zaśc. nad jez, Bezdno, Moskiewka Brzeska Moskiewszczyzna Moskiewce Moskalówka Moskowiec pow. wileński, w 2 okr. polic, gm. Mejszagoła, okr. wiejski JurjewoHejszyszki, o 11 w. od gminy a 38 w. od Wilna, 3 dm, 27 mk. katol. 7 dusz rewiz. ; należy do dóbr Europa Narbutta. Moskórnia al. Moskarnia, w dok. Gacz Moskurna, wś i kol. , pow. turecki, gm. Gosz czanów, par. Chlewo, odl. 30 w. od Turka. Ma 200 mk. i 557 mr. obszaru, z tego 59 mr. należy do włościan a reszta do niedawna utworzonych kolonij. Według Lib. Ben. Łask. t. II 64 Gacz Moskurna była drugą czę ścią wsi kościelnej Gać dziś Gad Kaliska Stanisław Poważ, dziedzic wsi Gać Moskurna, zapisał kościołowi w drugiej Gaci dwa łany ziemi, które zagrabił jego sukcesor Albert Biernacki. Cala parafia składała się z tych dwóch wsi Gać i Gać Moskurna. W XVII w. skutkiem zabójstwa popełnionego na pro boszczu przez dziedzica, arcybisk. Maciej Łu bieński odebrał właścicielom prawo patronatu i przeniósł par. do Chlewa. Kościół w Gaci pozostał filialnym. Por. Gać. Br, Ok, Moskowcze, nazwa Moszkowiec w pow. kałuskim, używana w dokumentach z w. XV A. G. Z. , IV 189. Moskowica, jezioro śród lasów i moczarów, w pow. borysowskim, o 1 milę. ku płn. od mczka Berezyny, za rzeką Berezyną położone; około 10 mr. obszaru; wypływa z niego rzka t. nazw. A. Jel. Moskowica, niewielka bagnista rzeczka w pow. borysowskim, wypływa z jez. t. n. , płynie śród moczarów w kierunku południowym, przecina gościniec z Berezyny do Pysznego w Lepelskiem, i wpada z lew. str. do Berezyny; długość biegu około 7 w. ; rybna jak i wszystkie dopływy Berezyny. A, Jel. Moskowicze, wś, pow. prużański, na wsch. od Siehnowicz. Moskowiec, góra lesista w pow. podtatrzańskiem na Węgrzech. Moskówka, os. włośc, pow. konecki, gm. i par. Szydłowiec, odl. 45 w. od Końskich, ma 4 dm. , 26 mk. i 194 mr. ziemi włośc Utworzona po 1864 r. Moskówka al. Moskiewka 1. Mohra, rzeka w pow. aleksandrowskim gub. ekatierynosławskiej, lewy dopł. Dniepru, uchodzi powy żej m. powiatowego, naprzeciw wyspy Chortycy. 2. M. Sucha, w dok. Sucha Moskwa, rzka tamże, prawy dopływ Mokrej Moskówki. J. Krz. Moskowka, al. Moskiewka, góra pośród m. Kaniowa, otoczona dokoła szczątkami staro żytnego wału, na której, wedle podania ludo wego, miało stać niegdyś miasto greckie; pa miętna świetną iluminacyą w dniu zjazdu Stanisława Augusta z Katarzyną II w 1787 roku. J. Krz. MoskuleNowe, wś, i M. Stare, wś i folw. , w dok. Moskolye, wś, pow. brzeziński, gm. i par. Dobra. M. Nowe mają 13 dm. , 190 mk. i 265 mr. ziemi włośc. M. Stare, wś i folw. , 90 mk. , 18 dm. , ziemi włośc. 99, dwor. wraz z folw. Imielnik 1838 mr. , w tem ornej 813, i prócz tego trzy osady leśne, mające 3 dm. , 9 mk. i 1012 mr. ziemi. M. wchodziły w skład dóbr Łagiewniki. Według regestr. pobor. z 1576 r. było tu pięć części szlacheckich Sta nisława Kozielskiego dwie, Jana Kozielskiego, Wojciecha Bełdowśkiego i Mateusza Bliecha. Mieli oni ogółem 17 łanów kmiecych, dwie karczmy, 19 kolonistów i 2 ogrodziarzy Pawiń. , Wielk. II 92. Por. też Lib. Ben. Łask. II 395 i 428. Br. Ch. Moskuliki, wś, pow. brzeziński, gm. i par Dobra, ma 19 dm. , 153 mk. , ziemi dwors. 184 mr. Wchodziły w skład dóbr Łagiewniki. Moskwa 1. w dok. Moskyew, wś i folw. , pow. brzeziński, gm. Lipiny, par. Skoszewy. Leży na prawo od drogi bitej z Brzezin do Łodzi, odl. 5 w. od Brzezin, 12 w. od Łodzi a 15 w. od Rogowa, st. dr. żel. warsz. wied. Wś ma 95 dm. , 56 mk, i 55 mr. , folw. 5 dm. , 67 mk. i 379 mr. obszaru. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. t. II 397. Według reg. pobor. z 1576 r. właścicielką była Barbara Skoszewska, było tu 2 łany i 2 kolonie. Folw. M. z wsią t. n. , Plichtów i Teodorów, rozl. mr. 440 gr. or. i ogr. mr. 359, łąk mr. 26, w osadach czynsz. mr. 45, nieuż. i place mr. 8; bud. z drzewa li. Wś M. os. 16, z gr. mr. 52; wś Plichtów os. 18, z gr. mr. 225; wś Teodorów os. 7, z gr. mr. 90. 2. M. , wś włośc, pow. opatowski, gm. i par. Baćkowice, odl. 10 w. od Opatowa, ma 18 dm. , 50 mk. , 174 mr. obszaru. Utwo rzona z 1864 r. , z gruntów rozdanych wło ścianom. Br. Ch. Moskwa, pierwotna stolica Rossyi, obecnie druga, po Petersburgu, rezydencya, miasto koronacyjne i m. główne gubernii moskiewskiej, ze względu na rozległość, ludność, przemysł i handel jedno z najważniejszych miast europejskich, leży w środku Rossyi Europejskiej, na obu brzegach rz. Moskwy i wpadającej do niej rzki Jauzy, pod 55 45 19 płn. szer. a 55 14 4 wsch. dłg. od F. obserwatoryum, o 604 w. od Petersburga po dr. żel. a 639 po dawnej dr. poczt. Pod względem geologicznym M. leży w środku obszernej kotliny formacyi trzeciorzędnej, tak zwanej moskiewskiej formacyi węglowej. Miasto zbudowane na pagórkowatym gruncie, przedstawia, szczególniej od strony płd. zach. , z tak zwanych gór Wróblich Worobjewych, ze swemi setkami świątyń ozdobionych wielką ilością po większej części zlotem pokrytych kopuł, oraz wież różnobarwnie malowanych, wspaniałemi pałacami, wielką liczbą fabryk, Moskau Moskowka Moskowica Moskuliki oraz nieprzeliczoną masą domów, poprzedzielanych, zwłaszcza na przedmieściach, ogrodami, prawdziwie fantastyczny widok. Jest otoczona wałem i rowem, przerwanym w dwu miejscach przez rz. Moskwę i przez 18 rogatek, ma 35 km. obwodu i na przestrzeni 71 km. kw. liczy 748000 mk. podług spisu z 1881 r. . Ludność w ostatnich zwłaszcza latach szybko wzrasta, i tak gdy w 1811 r. M. miała 265000 mk. , w 1864 r. 377838 mk. a w 1871 r, już 601969 mk. Rzeka Moskwa, tworząca w mieście trzy zakręty, dzieli je na dwie nierówne części, z których północna, z Kremlem w pośrodku, zajmuje 3 4 całej rozległości; pozostała 1 4 część miasta leży po stronie południowej. Pod względem historycznym M. dzieli się na 5 części Kreml, Kitajgorod, Biełojgorod, Zemlianojgorod i przedmieścia czyli Słobody. Pod względem administracyjnym M. rozdzieloną jest na 21 cyrkułów czasti, te zaś na 84 rewirów kwartałów. Kreml, leżący na wyniosłym lewym czyli północnym brzegu rz. Moskwy, ma 2 w. obwodu i otoczony jest wysokim murem. Tworzy on ze swemi soborami, cerkwiami, pałacami cesarskiemi, gmachem senatu, arsenałem i t. d. prawdziwe akropolis miasta. Z soborów odznaczają się Uśpieński Wniebowzięcia N. M. P. , zbudowany w 1479 r. , z wieloma drogocennymi zabytkami, pomiędzy którymi obraz Bogarodzicy t. z. Włodzimierskiej, podług podania pędzla ś. Łukasza, miejsce koronacyi monarchów, groby patryarchów i metropolitów; dalej Archangielski ś. Michała Archanioła, zbudowany w 1333 r. , na nowo wzniesiony w XVI w, , z grobami w. książąt i carów od Iwana Kality do Iwana Aleksiejewicza zmarł. w. 1696 r. ; Błahowieszczeński Zwiastowania z 1489 r. Odznacza się dzwonnica Iwana W. , mająca 38 sążni wysokości, przed którą na podstawie leży olbrzymi dzwon Car kołokoł, największy na świecie, do 12, 000 pudów wagi. Z gmachów świeckich celują sześć pałaców cesarskich, najdawniejszy z 1487 r. , t. z. Teremnyj, spalony w części w 1812 r. przez Francuzów przy odwrocie i następnie odrestaurowany w dawnym guście; Nowy, wzniesiony w 1838 1844 r. , na miejscu gdzie wznosiły się starożytne dwory panujących; pałac Granowity Granowitaja pałata z końca XV w. ; zbrojownia Orużejnaja, zawierająca klejnoty koronne; arsenał, przed którym ustawione są armaty zabrane w 1812 r. w liczbie 875 oraz ogromne działo Car puszka, mające 2400 pudów wagi. Na wschód od Kremla, oddzielony od niego szerokim placem Krasnaja płoszczad, na którym historyczne Łobnoje miasto, pomnik Minina i Pożarskiego i cerkiew ś. Bazylego Wasili Błażennyj, rozłożył się tak zwany Kitajgorod, główne siedlisko handlu, oddzielony od reszty miasta murem z 12 wieżami i 5 bramami. Tu, oprócz władz sądowych i giełdy, znajduje się olbrzymi bazar, t. z. Gościnny Dwór przeznaczony do handlu hurtowego i prawdziwy labirynt drobnych sklepów, pokrytych jednym dachem, t. z. Rjady. Biełojgorod otaczający półkolem Kreml i Kitajgorod, oddzielony jest od reszty miasta szeregiem bulwarów, stanowi najlepiej zabudowaną i najbardziej elegancką część M. Znajduje się tu pałac gubernatora, wiele domów zamożnej szlachty, uniwersytet, olbrzymi dom podrzutków Wospitatelnyj dom, pocztamt, teatry, wspaniała cerkiew Zbawiciela Spasa, wzniesiona na pamiątkę 1812 r. , budowa której rozpoczętą została w 1839 r. Zemlianojgorod, nazwany tak od istniejących tu niegdyś wałów ziemnych, przemienionych teraz w bulwary, otacza naokoło wszystkie trzy powyżej wymienione części miasta. Mniej dobrze zabudowany, zawiera wiele małych drewnianych domów, otoczonych ogródkami. Przedmieścia słobodyj otaczają ze wszech stron miasto i zajmują około 4 5 całej powierzchni M. Znajduje się tu znaczna liczba wielkich ogrodów a nawet łąk i pól ornych, a obok tego wiele ze znaczniejszych szpitali oraz cerkwi i klasztorów. Oprócz wielu kaplic liczy M. 327 cerkwi, 23 monastery, 2 kościoły katolickie, 3 armeńskie, 2 ewang. augsburskie, 1 anglikański, 1 reformowany, nadto znajduje się niewielki meczet. Z cerkwi, oprócz wymienionych, godniejsze uwagi ś. Piotra i ś. Anny w stylu gotyckim. Z klasztorów najsłynniejsze Doński, Semionowski i Dziewiczy. Z kaplic zasługuje zwłaszcza na uwagę Matki Boskiej z Iberyi Iwerskiej, znajdująca się w pobliżu Kremlu, pomiędzy dwoma bramami, w murze otaczającym Kitajgorod, z cudownym obrazem Bogarodzicy, bogato ozdobionym złotem i drogieml kamieniami a sprowadzonym za czasów cara Aleksego Michałowicza z góry Athos. Z zakładów dobroczynnych, w liczbie 141, odznaczają się wspaniałością szpitale Galicyński, Szeremietjewski, ś. Katarzyny i wojskowy; przedewszystkiem zaś olbrzymi dom podrzutków Wospitatelnyj dom, założony w 1762 r. przez Katarzynę II, a znacznie rozszerzony przez jednego z Demidowych. Zakładów naukowych było w M, w 1878 r. 453, z 54, 600 uczniami ob. płci. Z pomiędzy nich zasługują na uwagę uniwersytet, najdawniejszy w Rossyi, założony w 1755 r. i liczący w 1878 r. 1568 słuchaczy i 106 wykładających. Przy uniwersytecie znajduje się bogata biblioteka 125, 000 tom. , gabinet numizmatyczny, zbiór mineralogiczny i zoologiczny, muzeum, słynny teatr anatomiczny, gabinet fizyczny, laboratoryum chemiczne, ogród botaniczny, obserwatoryum i drukarnia. Dalej instytut Laza Moskórnia rcwski języków wschodnich 200 słuchaczy, 12 gimnazyów, 2 progimnazya, szkoła realna, 8 zakładów naukowych wojskowych, seminaryum duchowne prawosławne, akademia handlowa i in. Z liczby 14 towarzystw uczonych najcelniejsze towarzystwo badaczy historyi i starożytności rossyjskich. Księgarni znajduje się 31, z których 3 wyłącznie poświęconych sprzedaży książek w obcych językach. Pod względem handlowym i przemysłowym M. jest najbogatszem miastem w Rossyi. W 1878 r. było w niej 623 fabryk, zatrudniających 62, 762 robotników, wartość produkcyj których wynosiła 64, 735, 500 rs. Dalej było 6123 sklepów, 360 magazynów i 600 składów. Rzemieślników było 41, 159. M. ma 218 ulic, 651 poprzecznie pereułków, 65 pasaży, 10 ulic nadbrzeżnych, 81 placów, 14 bulwarów, 24 bram i 32 przedmieść. W 1871 r. było 23, 849 domów, w tej liczbie 12, 400 murowanych, reszta drewniane. Handel rozgałęziony, obrót roczny wynosi przeszło 100 milionów rs. W 1876 r. dochód i rozchód miasta wynosił 4, 278, 895 rs. Do powstania i rozwoju M. przyczyniło się przedewszystkiem położenie geograficzne, punkt środkowy korzystny, bezpieczny, w którym łatwo złączyć się mogły interesa państwa z widokami ekonomicznemi. Nazwisko M. w kronikach wspomina się po raz pierwszy w XII w. Wtedy okolico dzisiejszej M. należały do bojara Stefana Kuczko. Podług jednak Saweliewa punkt handlowy Kuczkowo al, M. jest o wiele starszym, gdy bowiem w 1837 r. na miejscu dawnego monasteru ś. Aleksego kopano fundamenty pod nowe budowle, znaleziono w głębi 5 6 mt. monety wschodnie z IX i X w. , pomiędzy innemi noszące datę 862 i 866 r. Na 15 mt. głębiej natrafiono kości mamuta. W 1147 r. ks. Jerzy Dołgoruki na zajętych na własność panującego ziemiach bojara Kuczki, wysławił obwarowane miasteczko. Początek zatem M. przypada na epokę, w której młodsza linia Monomachów, przeniosłszy się ostatecznie w strony wielkoruskie, usiłowała zgromadzić i utworzyć silne państwo. W 100 lat później stanowiła M. dzielnicę Daniela, młodsziego syna Aleksandra Newskiego; odtąd zaczyna się stopniowy wzrost miasta W 1237 i 1293 r. M. spustoszoną była przez Tatarów, odnowioną została przez ks. Daniela. Za syna tego księcia Iwana Kality M. stała się już stolicą potężnego księstwa i jednocześnie stolicą metropolii. W 1328 r. Iwan Kalita otrzymał tytuł w. ks. włodzimierskiego, mieszkał jednak stale w M. , która tym sposobem wyszła za jego następców na stolicę północnej Rusi. Do powodzenia tego przedsięwzięcia, oprócz osobistych przymiotów władców, przyczyniło się także niemało i sprzyjające pod każdym względem położenie ich stolicy, zajmującej punkt środkowy, oddalony od groźnego nieprzyjaciela, zabezpieczony przyrodą i sztuką, dogodny dla handlu i przemysłu. Zamożność i pieniądze dały panującym siłę i ludzi, hojność skłoniła przeniesienie głównej władzy duchownej, za współdziałaniem której wzrosła ich potęga, a miasto szybko zostało stolicą wielkiego państwa i narodu. Obwarowane murem w XIV w. Wnuk Iwana Kality Dymitr Iwanowicz Doński 1363 89 pokonał współzawodników swoich Michała Twerskiego i Olega Riazańskiego. Syn jego Wasil 1399 1425 przyłączył do M. ks. niżenowgorodzkie. Znosząc dzielnice niezależne, M. jednocześnie prowadziła walki na płd. wscho dzie z Tatarami, a na zachodziez Litwinami. Walki te trwały przeszło do połowy XV w. W XIV w. M. kilkakrotnie ucierpiała od Litwinów 1369, 1370 i 1372 r. ; w 1382 r. straszliwie spustoszył ją Tachtamysz. Iwan III 1462 1505 pokonał w 1478 r. Nowogród, przyłączył do M. ks. twerskie i zniósł w 1480 r. jarzmo tatarskie. Za jego panowania M. po raz pierwszy weszła w stosunki z zachodnią Europą. W XV i XVI w. M. ucierpiała wiele od pożarów i napadów tatarskich, pomimo to cudzoziemcy w XV w. podziwiali jej świetność; w XVI w. miała 20 w. obwodu i 45, 000 domów; w XVII w. , pomimo wojen i pożarów, posiadała 425 cerkwi. Na początku tegoż wieku zajęta była czasowo przez Polaków, lecz została oswobodzoną za sprawą Minina i Pożarskiego. Na początku XVIII w. przestała być jednak stolicą, bowiem Piotr W. przeniósł rezydencyę do założonego przez siebie Petersburga. Nakoniec 1812 rok stał się pamiętnym dla M. wskutek zajęcia przez armię Napoleona i pożar, po którym powstała na nowo, wspanialej, dawne bowiem drewniane domy zastąpione były murowanemi gmachami. Opisów M. istnieje wiele w różnych językach, najnowsze Zacharowa, Lubeckiego, Dołhorukiego i in. W okolicach M. , oprócz wielu wsi i fabryk, znajdują się godne uwagi miejscowości, jak dworzec Piotrowski, pałac cesarski z pięknym parkiem i teatrom letnim; Sokolniki, ulubione miejsce zabaw letnich; Piotrowskie Razumowskie, poprzednio własność Razumowskich, dziś w posiadaniu rządu, z akademią agronomiczną; Archangielskoje, wieś i zamek ks. Jusupowa na brzegu Moskwy; Ilinskoje; Izmaiłowskoje, dziś dom inwalidów; Ostankino, pałac letni ks. Szeremietiewa; Carycyno i w. in. Moskiewski powiat ma 2398 w. kw. ; położenie wzniesione, falowate, grunt przeważnie iłowaty i gliniasty. Przemysł pomiędzy ludnością bardzo rozwinięty, kwitną zwłaszcza fabryki bawełniane, wełniane i t. d. Moskiewska gubernia, jedna z najmniejszych Moskwa Mosn Moskwa ale najlepiej zaludnionych i najbardziej przemysłowych gubernij rossyjskich, ograniczona gub. smoleńską, twerską, włodzimierską, riazańską, kaługską i tulską ma na przestrzeni 29263 w. kw. , 1, 913, 699 mk. w tej liczbie w 1879 r. było 6083 żyd. . Stanowi równinę, pokrytą gdzieniegdzie niewielkimi pagórkami, zroszoną w północnej części Wołgą, w środkowej Klazmą i Moskwą; nadto znajduje się w gub. wiele strumieni, jezior i stawów. Lasów dostatek około 1 3 całej przestrzeni. Grunt w ogóle dość urodzajny, mieszkańcy jednak przeważnie zajmują się przemysłem. Głównie produkuje się sukno, wyroby bawełniane, jedwabne i t. d. Pod względem administracyjnym moskiewska gub. dzieli się na powiatów moskiewski, bogorodzki, bronnicki, dmitrowski, kliński, kołomeński, możajski, podolski, rużski, sierpuchowski, werejski, wołokołamski i zwenigorodzki; obejmuje miast, 2 osady, 858 siół, 38 słobód i 3663 wsi. Okrąg naukowy moskiewski w 1876 r. miał 4568 szkół początkowych, koszt utrzymania których wynosił 1, 618, 842 rs. , z czego wypada na rząd 137, 791 rs. , na miasta 299, 679 rs. , na wsie 258, 981 rs. i na ziemstwa 662, 451 rs. Okrąg wojskowy moskiewski obejmuje 12 gubernij moskiewską, twerską, jarosławską, wołogodzką, włodzimierską, kostromską, niżegorodzką, smoleńską, kałużską, tulską, riazańską i tambowską, razem 832325 w. kw. przestrzeni. Dekanat katolicki moskiewski, archidyec, mohylowskiej, obejmuje 4 parafie, dwie w M. i po jednej w Twerze i w NiżnimNowogrodzie, razem 15, 845 dusz. Z parafij moskiew. jedna jest przy kościele śś. Piotra i Pawła, kazania w którym odbywają się w języku polskim i niemieckim a czasami w łotewskim; druga przy kościele ś. Ludwika, z kazaniami w języku francuskim. Obie te parafie liczą 12, 495 wiernych, w tej liczbie do 10, 000 w samej M. , reszta zaś na prowincyi; Polaków jest tu przeszło 6, 000, Niemców do 4, 000, reszta wypada na Francuzów, Włochów i t. d. Podług Siemionowa w 1864 r. było w M. tylko 3, 037 kat. Oprócz dwóch kościołów parafialnych są jeszcze w M. trzy kaplice katolickie w gimnazyum wojskowem, na cmentarzu ś. Emilii i na cmentarzu ś. Magdaleny. J. Krz, Mosland al. Moesland niem. , ob. Międzylęż, Moślanka, wś włośc, pow. dzisieński, w 3 okr. polic, gm, Przebrodzie, okr. wiejski Hustaty, o 18 w. od gminy, 7 dusz rew. Mosna al. Mosno, niem. Mossna, wś, pow, chojnicki, st. p. Czersk, tamże par. katol. , ew. Mokre, tamże szkoła. Ma 103819 mr. obszaru, 23 bud. , 9 dm. , 88 mk. katol. 1868 r. Okr. urz. stanu cywil. Schönwalde. Kś. Fr. Mośnica, potok, wpada do Pułudżanki; ob, Dżumbir, Mosnik al. Mwierczina, młyn wodny w Popielowie, pow. rybnicki. Mosnitz niem. , ob. Moszczenica, Mosor, ob. Musor, Mosorne, część wsi Zawój, w pow. myślenickim. Mosorówka, Musoriwka, Mosoriuka, wieś, pow. kocmański, na prawym brzegu Dniestru, na pograniczu bukowińskogalicyjskiem. Od zach. , płn; i wsch. Dniestr opływa obszar tej gminy, oddzielając ją od gmin galicyjskich, t. j. od Kołodróbki, Babiniec, Filipkowiec, Michałkowa i Uścia biskupiego; od płd. przyty ka do obszaru Zamuszyna. Wzniesienie wsi 136 m. npm. Północna część zwie się Kątem 131 m. , na płd. od Kąta obszary piaszczyste Piaski. Na Dniestrze przewóz, łączący gościniec bukowiński z galicyjskim, wiodącym z Jurkowiec do Uścia biskupiego. W miejscu cerkiew parafialna gr. nieun. Należy do są du pow. w Zastawnem, a urzędu pocztowego w Oknach. Współwłaściciele Kajetan Łukasiewcz, Jan Grekuł, Ign. Ohamowicz i Ale ksander Wojnarowicz. Br. G, Mosorówka al. Mazurówka, przedmieście m. powiat. Borszczowa. Mossaki al. Mosaki, okolica szlachecka, pow. ciechanowski, gm. Zalesie, par. Krasne, odl. 23 w. od Ciechanowa. Posiada szkołę początkową ogólną. W obrębie jej mieszczą się a M. Godacze, wś, ma 6 dm. , 44 mk. , 133 mr. gr. dobr. , U nieuż. Wchodziła w skład dóbr Krasne, b M. Iłówko al. Iłowe, wś, ma 4 dm. , 32 mk. , 74 mr. gr. dobr. , 3 nieuż. Tworzyła jedną całość ze wsią Chełchy Iłowe. c MŁyżkowo, wś, ma 2 dm. , 15 mk. , 180 mr. gr. dobr. , 5 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta, d M. Rukle, wś, ma 15 dm. , 100 mk. , 315 mr. gr. dobr. , 12 nieuż. Drobna szlachta. e M. Starawieś, wś, posiada karczmę, ma 14 dm. , 118 mk, , 185 mr. gr. dobr. , 6 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. Mossanken niem. , ob. Mazanki. Mossarz, ob. Mosarz. Mossegk dok. , ob. Osiek, pow. starogardzki, Mossehnen, niem. , wś, pow. fiszhuski, st. p. Powayen, okr. urz. stanu cywil. Medenowo, 530 mr. obszaru. W 1856 r. 42 mk, Mossetten al, Mossettin niem. ob. Osetno, Mossin niem. , miejscowość i jezioro, pow. szczeciński NeuStettin. Z jeziora wypływa struga, po niem. Muhlenbaoh Młynówka zwana, uchodząca do większego jez. Streitzig niem. ; ob. Kasiski, Boschr, der Altherthuemer im Neustettiner Kreise, str. 17. Kś. Fr. Mosswitz al. Moeslitz, wś, pow. głogowski. Dawniej własność kapituły katedralnej w Gło Moślanka Mossarz Mossanken Mossaki Mosorówka Mosorne Mosnitz Mosnik Mośnica Mosswitz Mossin Mossetten Mossehnen Mossegk Mostecka Mostąjcie Moslajcie Most Mossyken Mosland Mostejki gowie. W 1843 r. 29 dm. , sołtystwo dziedziczne, 213 mk. 6 ewang. . Par. katol. Rabsen. Mossyken, niem. , al. Mossycken, majątek chełm. , pow. fiszhuski, st. p. Thierenberg, 4 kil. odl. , okr. stanu cywil. St. Lorenz. Ma 9440 ha roli or. i ogr. , 94 łąk, 51 past. , 26 boru, 31 nieuż. , 02 wody, razem 114. 8 ha; czysty dochód z gruntu 1200 mrk. Kś. Fr. Most Rąbany Rubany 1. al. Rubanka, wś nad strum. Bahwą, pow. humański, o 2 w. po niżej sioła Bahwy, 1090 mk. prawosł. , 6 kat. , 2584 dzies, ziemi. Cerkiew drewniana św. Trójcy, wzniesiona w 1793 r. przez hr. Poto ckiego, ma 60 dzies, ziemi. Własność Rakow skich. 2. M. Rąbany, wś nad rz. Wysią, pow. czehryński, par. praw. Janopol; 305 mk. Da wniej własność gen. Wysockiego, darowana przez niego Piotrowskiemu, od którego w 1840 r, kupił Jan Gruziewicz Nieczaj, obecnie syna jego Mikołaja. Włościanie w 1863 r. nabyli 260 dzies. ziemi za 12593 rs. J. Krz. Moslajcie, wś, pow. maryampolski, gm. Freda, par. Godlewo, odl. 41 w. od Maryampola, ma 17 dm. , 182 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 44 mk. Ob. Freda Dolna. Mostąjcie i Zyndule, wś, pow. szawelski, gm. szawkiańska, 14 dusz, 53 dzies, ziemi. Moste, kasz. , ob. Mosty. Mostecka, rz. , ob. Koprzywianka. Mostejki 1. wś nad Wilią, pow. kowieński, w 4 okr. polic. Janowo, par. Kormiałów, gm. aleksandrowska, o 16 w. od Kowna, gleba lekka, 41 2 włók ziemi włośc, uwłaszczonych, 5 osad dzierżawców czasowych. Należy do dóbr Łopie Sokołowskich. 2. M. , dwór, pow. rossieński, par. cytowiańska, własność Goniprowskiej. 3. M, dwór, pow. rossieński, par. lidowiańska, własność Goniprowskiej. 4. M. , wś, pow. rossieński, par. niemoksztyńska. 5. M. , wś przy północnej granicy gub. grodzieńskiej. Mostek, wś, pow. olkuski, gm. Jangrot, par. Szreniawa. W 1827 r. wś duchowna, 52 dm. , 301 mk. W XV w. własność bisk. krako. wskich, miała 14 łanów kmiecych. Z tych niektóre dawały dziesięcinę kościołom w Szreniawie i Gołczy Dług. II 36. Mostek, zaśc. pryw. , pow. wilejski, w 1. okr. polic. , o 32 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt, z m. Ilii do m. Radoszkowic, 1 dm, 5 mk. prawosł. Mosten niem. , ob. Mosty. Mostitten niem. , 1. wś, pow. pruskoiławski, st. p. Domnau, okr. urz. stanu cywil. Abschwangon. W 1856 r. 63 mk. 2. M. Alti Neu niem. al. Mosteiten, dwie wsie, pow. nizinowski, st. p. Joneiten. okr. urz. stanu cywil. Lappienen. Kś, Fr. Mostki 1. mała rka, poczynająca się w pow. janowskim, w lasach na płd. Modliborzyc, płynie w kierunku zach. płd. i ubiegłszy około 5 w. wchodzi do Galicyi, gdzie pod Rzeczycą długą wpada z praw. brzegu do Sanu. Cały bieg wynosi około 10 kil, 2. M. , rzeka, por. Moszczenica. Mostki 1. Wólczyńskie, os. , pow. warszawski, gm. i par. Nieporęt, ma 15 mk. , 3 mr. ziemi dwor. 2. M. , wś, pow. sochaczewski, gm. Chodaków, par. Trojanów, ma 37 mk. , 83 mr. ziemi. W 1827 r. 11 dm. , 92 mk, , wchodziła w skład dóbr Jeziorko, wchodzących w skład księstwa łowickiego. 3. M. wś włośc. , pow. włocławski, gm Dobiegniewo, par. Nowa wieś. Wchodziła w skład dóbr Duninów, ma 10 os. , 110 mk. i 250 mr. ziemi. 4. M. RacięsMcj wś włośc, pow. nicszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, ma 31 mk. i 46 mr. W 1827 r. 3 dm. , 39 mk. 5. M. Warzymow akie, wś włośc. , pow. nieszawski, gm. Ruszkowo, par. Broniszewo, ma 45 mk. i 105 mr. W 1827 r. 7 dm. , 51 mk. 6. M. , w dok. Moszthy, wś i folw. nad jez. Mostowskiem, pow. kolski gm. Sompolno, par. Mąkolno, odl. od Koła w. 18; posiada gorzelnię i pokłady torfu. Wś ma dm. 48, mk. 184; folw. dm. 9, mk. 80. W 1827 r. 26 dm. , 240 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. I 213. Dobra M. składają się z folw. M. , Mąkolno, rozl. mr. 3055 folw. M. gr. orne i ogr. mr. 1628, łąk mr. 116, past. mr. 32, lasu mr. 636, nieuż, i place mr. 212, razem mr. 2624; bud. mur. 15, z drz. 3; folw. M. gr. or. i ogr. mr. 379, łąk mr. 48, nieuż, i place mr. 4, razem mr. 431; bud. mur. 5. Wś M. os. 40, z gr. mr. 212; wś Mąkolno os. 17, z gr. 60; wś Łaziska os. 5, z gr. mr. 169; wś Lipiny os. 16, z gr. mr. 547; wś Przystronie os. 9, z gr. mr. 287; wś Siedliska os. 16, z gr. mr. 304; wś Zdrojki os. 2, z gr. mr. 40; wś Smolniki os. 4, z gr. mr. 119; wś Janowice os. 8, z gr. mr. 141. 7. M. Jaworskie, kol. , pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Parzymiechy, odl. od Wielunia w. 26; dm. 9, mk. 54. Wchodziły w skład dóbr Jaworzno. 8. M. , leś. os. , pow. wieluński, gm. Rudniki, par. Parzymiechy, odl. od Wielunia w. 231 2, dm2, mk. 6. 9. M. al. Chodzierady, folw. i kol. , pow. łaski, gm. Bałucz, par. Szadek; folw. ma 2 dm. , 440 mr. ; kol. 10 dm. , 81 mk. , 114 mr. M. wchodziły w skład dóbr Dziatkowice ob. . 10. M. , os. leś. , pow. częstochowski, gm. Panki. Własność rządowa, 1 dm. , 6 mk. , 17 mr. Należała do wsi Jacisko. U. M, folw. nad rz. Radomką, pow. kozienicki, gm. Swierze Górne, par. Ryczywół, odl. 18 w. od Kozienic, ma 1 dm. , 3 mk. , 932 mr. Jestto majorat gen. Szturlera. 12. M. , wś i os. nad rz. Pokrzywianka, pow. sandomierski, gm. Wiśniowa, par. Bogorya, odl. 35 w. od Sandomierza. Posiada papiernią, tartak, młyn. Mossyken M. lit. B, wś i folw. , ma 20 dm. , 182 mk. , 138 mr. włośc. M. lit. A, os. fabr. , papiernia, 1 dm. , 7 mk. , 1 mr. Folw. M. lit. B. rozl mr. 141 gr. or. i ogr. mr. 122, łąk mr. 10, zarośli mr. 8, nieuż, i place mr. 1; bud. z drzewa 6; folw. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Bogorya. 13. M. , wś nad rz. Kaczką, pow. iłżecki, gm. Wielkawieś, par. Wąchock, odl. 32 w. od Ił ży; ma 46 dm. , 315 mk. , 523 mr. ziemi włośc. i 3 mr. rząd. W 1827 r. wś rząd. , 23 dm. , 181 mk. Wielki piec wzniesiony tu był 1759 r. przez biskupów krakowskich, do których dóbr M. należały. Zakłady te wraz z dobrami przeszły do rządu. W 1875 r. wyrobiono tu 60, 629 pud. surowcu. 14. M. , os. , pow. lu belski, gm. i par. Konopnica. 15. M. , os. leśna, pow. janowski, gm. i par. Zaklików, śród lasów ordynacyi zamojskiej, stanowi przedłu żenie wsi Goliszowiec; w niej posterunekstraży granicznej, dwa dm. drewn. Br. Ch. Mostki, zaśc, pow. oszmiański, w 3 okr. polic, o 46 w. od Oszmiany a 27 od Dziewieniszek, 8 mk. kat. ; własność Radziwiłłowicza. Mostki 1. pot. , wypływa z źródeł leśnych u płd. zach. podnóży góry Kucharskiej, wzno szącej się na płd. wsi Chorkówki, w pow. kro śnieńskim; potok płynie na zach. doliną śród leśną, opływa Leśniówkę, Faliszówkę, a po pod Porajem, przys. Faliszówki, zwraca się na płn. i uchodzi do Łubienka ob. z pr, brz. Długość biegu czyni 9 kil. Nad lew. t. j. płd. brzegiem potoku legły lasy Kamienna z szczy tem Cisowcem 441 m. , Korczyna 413 m, , wreszcie Wielki. Kamień 361 m. . 2. M. , w pow. jasielskim, dopływ pot. Łubianko, ob. t. V 773. Br. G. Mostki 1. z Deputatami, Jerzem, Nalepami i Sokalem, wś w pow. nisieckim, leży w piaszczystej, sosnowemi borami pokrytej równinie, 200 m. npm. wzniesionej, nad pot. Palczawką, która dalej pod nazwą Gilówki płynie do Bukowego pot. a z nim z lew. brz. do Sanu. Na płn. ma duże, aż po granicę królestwa kongresowego sięgające bory, na płd. Majdan boćkiński a na zach. Jarocin. Przysiółki Deputaty, Sokale i Jerze leżą wśród lasu, wzdłuż granicy Galicyi, dwa ostatnie 1 kil. linii powietrznej na wsch. od M. , pierwszy zaś 4 kil. Przys. Nalepy, leżący 4 kil. na płn. od M. , jest od tej wsi zupełnie oddzielony borem, na zach. zaś ma błota i sapy nad pot. Bukową, które go dzielą od Domosławy. Wraz z przysiołkami ta wś należy do par. rz. kat. w Kurzynie i ma 679 mk. , z których 597 rz. kat. a 82 protestantów i izraelitów. Na obszarze wiek. pos. przebywa 199 osób, mianowicie leśni i zatrudnieni przy wyrabianiu potażu. Pos. wiek. ma 31 roli i 2561 mr. lasu; pos. mn. 516 roli, 346 łąk i 192 mr. pastwisk. 2. M, , wś, pow. nowosądecki, par. Stary Sącz, odległa o 33 kil. Wś leży na praw. brz. Dunajca, , na zach. od Starego Sącza a na płn. od kolonii niemieckiej w Gołkowicach. Przez M. idzie gościniec ze Starego Sącza do Krościenka, Są tu dwie karczmy Poczekaj i Stocznówka. Od wsch. otacza M. mały las, zwany Gajem. Pos. wiek. należała dawniej do klasztoru klarysek w Starym Sączu, teraz do funduszu religijnego i wynosi 10 roli i 91 mr. lasu; pos. mn. ma 157 roli, 15 łąk i ogr. , 68 past. i 14 mr. lasu. Mieszkańców 212 religii rz. kat. 3. M. , część gm. Zbydniowa, w pow. bocheńskim. 4. M. , ob. Łukawica, t. T 813. Mac, Br. G. Mostki al. na Mostkach, grupa domów w Kątach, w pow. brodzkim, w zachodniej stronie wsi, wśród lasu zwanego Dąbrową. Jest tu także cegielnia. 2. M. z Malinówką, wś w pow. lwowskim, 21 kil. na płn. zach. od Lwowa, 8 kil. na płn. od sądu pow. w Szczercu, 5 kil. na płd. zach. od st. kolej, i urz. poczt. GlinnaNawarya. Na płn. leży Polanka, na wsch, Leśniowice, na płd. Seredyca, na zach. Lubień Mały i Lubień Wielki obie w pow. gródec kim. Wody płyną na wsch. za pośrednictwem małej strugi, wpadającej do Bartatówki ob. , dopływu Szczerka. Zabudowania wiejskie leżą w płn. wsch. stronie obszaru, blisko granicy Leśniowic 289 m. ; na płd. od nich przysiołek Malinowka. Płd. zach. część wsi jest lesista las Dębianka 310 m. na płn. , a na jej krańcu płd. , na granicy Seredycy, leży folw. Dębian ka. Własn. wiek. ma roli or. 471, łąk i ogr. 31, past. 11, lasu 601 mr. ; własn. mn. roli or. 673, łąk i ogr. 134, past. 54 mr. W r. 1880 było 748 mk. w gm. a mianowicie 130 w Malinówce a 618 w M. a 75 na obsz. dwor. 14 w Malinówce, 61 w M. , między nimi obrz. rz. kat. 19 w Malinówce, 184 w M. Par. rz. kat. w Nawaryi, gr. kat. w miejscu, dek. szczerzecki, archidyec, lwowska. Do par. na leży Polanka. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Mikołaja, Tu u krewnych swych Ziętkiewiczów, posiadaczów M. od 1815 r. , Wincenty Pol przepędzał wakacye szkolne. Por, Arch, J. Z. R. , cz. I, i 4 541. 3. M. , folw. koło Pasiecznej, obsz. dwor. Czernica, pow. żydaczowski. Lu, Dz, Mostki, wś i gm. , pow. ostrzeszowski, dwie miejsc a M. , wś; b Mroczek, os. ; 29 dm. , 249 mk. , 3 ew. , 246 kat. , 75 analf. Poczta, gośc i tel. w Kobylej Górze, st, kol. żel. w Ostrzeszowie, 2. M. , folw. , pow. wągrowiecki, 9 dm. , 102 mk, , należy do dom. i gm. Smogulca. Poczta w Smogulcu. M. St. Mostkówka, pow. radzymiński, gm. Zabrodzie, par. Niegów. Niewymieniona w spisie miejsc, gub. warsz. przy Pam. Kniżce z 1876 r. Mostkówko, pow. pułtuski, gm. Winnica, par. Przewodowe Mostkowo, niem, Brueckendorf, wś na pol Mostkówka Mostki prusk. Mazurach, pow. ostródzki, st. p. Łukta, okr. urz, stanu cywil Falkenstein. Kś. Fr. Mostkowy potok, pot. górski, na Podhalu spiskiem, w Magórze spiskiej; wypływa z pod Płaśnego wierchu 1043 m. , płynie na płn. zach. i wpada od praw. brz. do Frankowskiej Wody ob. . Długość biegu 21 2 kil. Ujście leży 720 m. npm. Br. G. Mosto al. Narty, os. leś. dóbr rząd. Ludwinów, w pow. kalwaryjskim. Mostoczna, las w zach. stronie Turzy Wielkiej, w pow. dolińskim. Wzdłuż płn. jego granicy płynie pot. Zbora, dopływ Bołochówki; wzdłuż granicy płd. pot. Wielki Wełyki, i łączy się z Siwką, tworząc wraz z nią potok Bołochówkę; od zach. nakoniec opływa ten las znaczniejszy lewoboczny dopływ pot. Wielkiego od płn. na płd. Ten ostatni zbiera wody płynące z lasu na zach. Na wsch. łączy się las M. z lasem kameralnym i Wielkim Uhlem. Najwyżej wznosi się płn. część 397 m. na granicy Balicz Podgórnych, gdzie się w dalszym ciągu rozłożył las Bukłohowiec. W środkowej części wznosi się las do 384 m. Na płd. jego krańcu leży przy drodze karczma 328 m. . Mostoczne, karczma na obsz. dwor. Bednarowa, w pow. stanisławowskim. Mostolten niem. , ob. Mostołty. Mostołtowicze, w spisie urzęd. Możoltowt cze, folw. , wś i 2 zaśc, , pow. trocki, w 3 okr. polic, gm. i par. Butrymańce, okr, wiejski Ajciuny, 900 dz. rozl. , własność Piotrowskiego. Do dóbr M. należy wś Jawniańce 82 dusz rewiz. . Dawniej własność Żabów. Mostolty, niem. Mostoltön, wś na pols. prus. Mazurach, pow. łecki, st poczt, i urząd stanu cywil. Bajtkowo. Kś. Fr. Mostów, wś i folw. , pow. konstantynowski, gm. , par. i okr. sąd. Huszlew, poczta Międzyrzec, odl. 28 w. od Konstantynowa a 10 w. od st. dr. żel. warszaw. terespol. w Międzyrzecu. Jest tu szkoła początkowa. W 1827 r. 6 dm. , 18 mk. ; obecnie 13 mk. Cerkiew gr. unioką założył tu ks, Franciszek Woroniecki w 1784 r Folw. M. z nomenk. Piecznik, wsiami M. , Prosnów, Milejka i Nieznanki rozl. mr. 782 gr. or. i ogr. mr. 489, łąk mr. 91, past. mr. 73, lasu mr. 112, nieuż, i place mr, 16; bud. mur. , z drz. 14. Wś M. os. 3, z gr. mr. 3; wś Prosnów os. 21, z gr. mr. 388; wś Milejka os. 4, z gr. mr. 126; wś Nieznanki os. 6, z gr. mr. 187. Mostowe, ob. Bęklewo, Mostowe 1. wś, pow. wilejski, w 3 okr. polic, gm. Żosno, okr. wiejski Teresdwór, o 15 w. od gminy, 13 dusz rew. , należy do dóbr Teresdwór Oskierków. 2. M. , plebania prawosł. , pow. wilejski, w 2 okr. polic, o 48 w. od m. Wilejki, przy b, dr. poczt, bałaszewskiej, 3 dm. , 16 mk. Była tu cerkiew prawosł. drewn. 3. M. , zaśc pryw. nad błotami, pow. wilejski, 3 dm. , 37 mk. Mostówek, os. , pow. suwalski, gm. Andrzejewo, par. Lubowo, odl. 21 w. od Suwałk. Ma 2 dm. , 11 mk. Mostowiszki, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Kucewicze, okr. wiejski Mostwiliszki, 10 dusz rewiz. jednodworcy; należy do dóbr Mostwiliszki Sidorowiczów. Mostówka, struga, wypływająca z lasów Strachowskich, płynie równolegle z Ossownicą, do której wpada pod wsią Wójtami Bokiewicz, Opis pow. Radzymin. , str. 21, por. Nabokówka, Mostówka, wś włośc, pow. radzymiński, gm. Ręczaje, par. Cygów, ma 144 mk. i 346 mr. obszaru. W 1827 r. par. Poświętne, 14 dm. , 131 mk. Mostówka, karczma na obsz. dwor. Uhełuej, w pow. stryjskim. Mostówko, pow, makowski, gm. Sypniewo, par. Nowawieś. Moslowlany 1. wś włośc, pow. lidzki, w 1 okr. polic, gm. Bielica, okr. wiejski Poniemuńce, o 11 w. od gm. a 38 w. od Lidy, 35 dm. , 285 mk. 125 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zblany ks. Wittgenszteina. 2. M. , wś nad rz. Świsłoczą, pow. grodzieński, cerkiew paraf. dek. błahoczynia W. Brzostowica. Par. ma 2392 wiernych 1138 męż. i 1254 kob. . Mostownica 1. pot. górski, wypływający z pod Mostownicy, szczytu w Gorcach 1244 m. , w obr. gm. Koniny, w pow. limanowskim, płynie na płn. i po krótkim, 2 kil. wynoszącym biegu łączy się od praw, brz. z pot. Podmrasznicami, tworząc znaczny strumień górski Koninę ob. , dopłw Poręby. 2. M. , szczyt w pasmie Gorców, w płn. stokach, na płn. od szczytu Niedźwiedzicy 1311 m. , pod 37 48 wsch. dłg. g. F. , a 49 33 22 płn. sz. g. Wznies. 1244 m. npm. Z płn. stoków spływają wody do Koniny, dopływu Poręby. Ob. KaBr. G. mienica, t. III 746. Mostowo 1. wś, pow. mławski, gm. Mostowo, par. Szreńsk, odl. o 24 w. od Mławy, śród obszernych błot, biorących początek pod wsią Żurominem przez które przepływa rzka Przylepnica al. Szrenka. Posiada kasę gminną wkładowozaliczkową, tartak i wiatrak, ma 39 dm. , 355 mk. W 1827 r. par. Kuczbork, 21 dm. , 200 mk. Dobra M. składają się z folw. M. i Krzywki Borki. rozl. mr. 2952 fol. M. gr. or. i ogr. mr. 387, łąk mr. 450, wody mr. 1, lasu mr. 1706, zarośli mr. 10, nieuż. i place mr. 37, razem mr. 2591; bud. mur. 3, z drz. 19; płodozmian 6 i 7polowy; folw. Krzywki gr. or. i ogr. mr. 275, łąk mr. 40, pastw. mr. 35, wody mr. 1, nieuż, i place mr. 10, razem mr. 361; bud. z drz. 10; płodoz. 6 i 10polowy. Dobra te w 1874 r. oddzielone od dóbr Szreńsk. Mosto Mostoczna Mostoczne Mostki Mostówko Mostolten Mostołtowicze Mostolty Mostówka Mostowiszki Mostówek M. gmina naleźy do sądu gm. II okr. w Szreńsku, gdzie też st. poczt. ; ma 521 dm, , 5717 mk. , obszaru 18191 mr. , w tera 593 mr. nieużytków. W gm. znajduje się 3 kościoły, synagoga, szkoła począt. , urząd gm. , sąd gm. , st. poczt. , browar, 8 wiatraków, 1 młyn wodny, tartak, 10 karczem. W skład gm. wchodzą następujące wsie Biebrzeniec, BakowoKościelne, BakowoPodleśne, BudyMatusy, Bielawy, GarkowoNowe, Garkowo Stare, Grabowo, KrzywkiPiaski, KrzywkiBoski, Kobusin, Kunki, Małocin, Miłotki, Mostowo. Nadratowo. Przychod, Rudowo, Syberya, Szreńsk, os. miejska, Wróblewo, Złotowo. 2. M. , wś, pow. makowski, gm. Sypniewo, par. Nowa wieś. 3. M. , os. , pow. sejneński, gm. Krasnowo, par. Sejny, odl. 5 w. od Sejn. Wchodziła w skład dóbr Klejwy. Mostwa, rz. w pow. mozyrskim, jest dalszym ciągiem rz. Myszyny ob. , po zlaniu się jej z rz. Lwą. Kierunek ma płn. wsch. , przepływa odludne Polesie na przestrzeni prawie 5 mil, z lew. str. zasila się rz. Kopaniec, za wsią Moczula rozgałęzia się na wiele krętych odnóg, nie mając pewnego koryta, płynie koło wsi Tereblicze, Ozdamicze, Marcelczyn i koto wsi Korotycze wpada z lew. strony do Stwihi, praw. dopł. Prypeci. Przyjmuje nadto z lew. strony rz. Czaków ob. , poniżej wsi Strugi. Mostwa, dopływ rz. Uszy, w pow. radomyskim, przepływa przez wsie Nowaki i Strymhorod. E. R. Mostwiliszki, folw, wś włośc, i os. karcz. , pow. oszmiański, w 1 okr. polic, gm. Kucewicze, okr. wiejskiM. , o 6 w. od Oszmiany; folw. ma 1 dm. , 12 mk. kat. ; wś 6 dm. , 36 mk. kat. ; os. karcz. 1 dm. , 7 mk. kat. Była tu kaplica kat. par. Oszmiana. Do dóbr M. , własno ści Cywińskich, należą wsie Pawłowce, Siemieniszki i Mostowiszki, razem 47 dusz rewiz. W skład okręgu wiejskiego M. wchodzą wsie Grzybowszczyzna, Krzemieszowo, Mostowisz ki, Możejkowo, Pawłowce, Powiąże, Siemieniszki i Skobejki, razem 133 włośc, uwłaszcz, i 137 włośc, skarbowych. J. Krz. Mostwiłowicze, dwie wsie i folw. nad rzką Suszenką, lew. dopł. Naczy, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm, siniawska, w miejscowo ści dość wzgórzystej, pomiędzy kotlinami Łani i Suszenki. Wielkie M. mają 26 osad pełnona działowych; Małe M. 15 osad. Dobra, dawne dziedzictwo Radziwiłłowskie, do 1874 r. nale żały do ordynacyi kleckiej, odtąd, w skutek układu familijnego, przyłączone do ordynacyi nieświeskiej, mają około 54 włók, w glebie dobrej. A. Jel. Moskwitele, wś, pow. szawelski, gm. podubiska, 2 dusze, 54 dz. ziemi. J. G, Mosty 1. wś i os. nad Pilicą, pow. noworadomski, gm. i par. Maluszyn. Wś ma 26 dm. , 218 mk. , 269 mr. ; osada 4 dm. , 108 mr. . 2. M. , wś nad rz. Nidą, pow. kielecki, gm. Korzecko, par. Chęciny, leży pod Chęcinami posiada szkołę począt. W 1827 r. wś rząd. , 30 dm, , 160 mk. ; należała do ekonomii dóbr rząd. Chęciny, obecnie donacya gen. Storożenki. 3. M. , pow. chełmski, gm. Turka, par. Berdyszcze. 4. M. , wś i folw. , pow. włodawski, gm. i par. Opole, ma 45 dm. , 286 mk. , 921 mr obszaru. 5. M. , przys. , pow. konstantynowski, gm. i par. Swory, mk. , 3 mr. Br; Ch. Mosty. wś, pow. dzisieński, w 1 okr. polic, gm. Łuck, okr. wiejski kozłowski, o 5 w. od gminy, 6 dusz rewiz. ; należała do dóbr Buda Drehlinga. 2. M. , wś i zaśc nad rz. Plisówką, pow. dzisieński, w 2 okr. polic, o 63 w. od Dzisny; wś ma 2 dm. , 15 mk. kat; zaśc zaś 2 dm. , 5 mk. kat. 3. N. , wś rząd. nad jez. Giełuszą, pow. trocki, w 1 okr. polic, gm. Olkieniki, okr. wiejski M. , o 25 w. od Trok, 21 dm. , 221 mk. kat. 107 dusz rew. . W skład okr. wiejskiego wchodzi wś M. i zaśc. Pograużupie 12 dusz i Nowiny 4 dusze. 4. M. , mko na lew. brz. Niemna, poniżej ujścia Szczary, pow. grodzieński, w 4 okr. polic, skidelskim, gm. w miejscu, o 64 w. od Grodna, 35 od Skidla a 17 od Dubna, przy b. trakcie handlowym z Grodna do Słonima, 1317 mk. 623 męż. i 694 kob. , w tej liczbie 380 żyd. Przy stań na Niemnie, przez który przewóz promem; składy do zsypywania zboża przeznaczonego na handel zagraniczny. Kościół kat. par. pod wez. ś. Jana Chrzciciela, wzniesiony z drzewa w 1539 r. przez królowę Bonę. Par. kat. , dek. grodzieńskiego, ma 2476 wiernych 1181 męż. i 1303 kob. . Filia w Mikielowszyźnie i ka plica na cmentarzu grzebalnym. M. od 1588 r. wchodziły w skład ekonomii grodzieńskiej, obecnie własność prywatna; za ziemię wydzie loną włościanom wzięto 17, 404 rs. wykupu. Powierzchnia w części plaska, w części górzysta, lasy i łąki. Zarząd gminy wiejskiej, obej mującej 1419 dusz. Dawniej leżało w wojewódz. nowogrodzkiem, na pograniczu trockie go, i, jak podaje Echard, było dosyć osiadło i handlowe. J. Krz. Mosty 1. wś, pow. dubieński, położona nad obszernym stawem, uformowanym przez rz. Zbytenkę, wpadającą do Wilii, Gorzelnia parowa, tartak wodny dla wyrobu materyałów z obszernych lasów otaczających Mosty, fabryka smoły. Gleba piaszczystogliniasta. 2. M. , wś, pow. dubieński, niedaleko rzeki Ikwy, 1666 saż. npm. 3. M. , słobodą, pow. łucki, należy do dóbr Hranie; dziedzictwo Chamców. 4. M. Stare al. Żurawa, wś, pow berdyczowski, oddzielona polaną od miasteczka Wachnówki, 300 mk. , 1012 dz. ziemi, własność Izydora Michalskiego. Moskwitele Mostwiłowicze Grzybowszczyzna Mostwiliszki Mostwa Mostkowy potok Mostwa Mosty 1. grupa domów w Popielach, pow. drohobycki. 2. M. al. w Mostach, grupa do. mów w Winnikach, pow. drohobycki, w płn. wsch. stronie wsi, na samej granicy Stupnicy i Nahujowic, nad Stuposianką Wielką. Na zach. od zabudowań wiejskich leży podmokłe pastwisko, sięgające aż do Stuposianki Małej. Nad Stuposianką Małą leży cegielnia. Na płd. od tego obszaru rozłożył się las między oboma Stuposiankami, wzniesiony na płd. granicy do 360 m. 3 M. z Dniestrzykiem i Świniaszą, wś, w pow. rudeckim, 18 kil. na płd. wsch. od Rudek, 12 kil. na płd. zach. od sądu powiat, i urz. poczt, w Komarnie, 14 kil. na płn. wsch. od st. kol. w Dobrowlanach. Na zach. leży Susułów, na płn. Nowawieś, na wsch. Monastyrzec, na płd. Wołoszcze wpow. Samborskim. Środkiem obszaru płynie Dniestr od zach. z Sułowa, na pld. wsch. a potem na płn. wsch. , wzdłuż granicy od Monastyrca Brzegi Dniestru, a zwłaszcza prawy, moczarzyste. Na lew. brzegu tuż nad rzeką leżą zabudowania wiejskie, na płn. wsch. od nich część wsi Świniusza al. Świniucha, na praw. brzegu część wsi Dniestrzyk. Własn. wiek. ma roli or. 24, łąk i ogr. 684, pastw. 59, lasu 94; włas. mniej, roli or. 72, łąk i ogr. 392, pastw. 141 mr. W r. 1880 było 332 mk. w gminie, 15 na obsz. dwors, między nimi kilku obrz. rzym. kat. . Par. rzym. katol, w Wołoszczy, gr. kat. w Monastyrcu. We wsi jest cerkiew pod wezw. ś. Michała Archanioła, folw. i leśniczówka. Sobieski, ścigając Tatarów w r. 1672 od Komarna do Kałusza, przeprawiał się przez Dniestr w Mostach d. 10 października. Przeprawę tę tak sam w liście do króla Michała opisał Spieszno tedy idąc od Komarna, stanąłem u Dniestru we wsi Mostach, który zastałem nieprzebyty, bo na dwie prawie wylał był mile, a most w pośrodku zrzucony. Gdym tedy nad tą prze prawą z wielkim deliberował żalem, bo się wszystkim do przebycia zdała niepodobna, za wołał chłop z Łuków, obiecując za słuszną a pewną kontentacyę lepszą pokazać przeprawę. Co się gdy zaraz stało, prowadził wojsko, ale takimi przecie brodami, gdzie często kroć pływać przychodziło. Nazajutrz jednak do południa wszystko tę złą przebyło przeprawę wojsko Kluczycki Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego t. I, cz. I, str. 1094. 4. M. Małe z Mosiami i Dębinami, mko, pow. rawski, 10 kil. na płn. zach. od sądu pow. , urz. poczt, i st. kol. jarosławskosokalskiej w Rawie ruskiej, między 50 18 a 50 20 30 płn. szer. i między 41 12 30 a 41 16 wsch. dług. od F. Na płd. leży Hrebenne, na wsch. Kornie i Machnów, na płn. Machnów, na zach. Teniatyska, Płd. część obszaru przepływa Sołokija. Wchodzi ona tu z Teniatysk od płn. zach. i płynie na płd. wsch. , a w końcu na wsch. do wsi Kornie. Na lew. brz. Sołokiji leżą zabudowania; na płd. zach, blisko granicy Miasteczko, na płn. folw. pod Dębiną. Płd. zach. część wsi przebiega gościniec, wiodący z Żółkwi na Rawę, Lubyczę, do Tomaszowa i Zamościa. Wł. wiek. ma roli or. 218, łąk i ogr. 121, pastw. 23, lasu 433 mr. ; własn. mn. roli or. 370, łąk i ogr. 174, pastw. 34 mr. W r. 1880 było 471 mk. w gm. , 54 na obsz. dwor. między nimi 91 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Wierzbicy, gr. kat. w Hrebennem. Jest tu cerkiew, dwór, folw. , gorzelnia i młyn. 5. MStare, przedmieście Mostów Wielkich. 6. M. Wielkie, rus. M. Wełyki, zwane dawniej Augustowem, od założyciela Zygmunta Augusta, mko, pow. żółkiewski, 25 kil. na płn. wsch. od Żółkwi, 17 kil. na płd. zach. od st. kol. jarosławskosokalskiej, w Krystynopolu, między 50 11 a 50 18 płn. szer. i m. 41 46 a 41 52 30 wsch. dług. od F. Na wsch. leżą Borowe, Rekliniec i Strzemień, na płd. wsch. Kupiczwola, na płd. Bojaniec, na zach. Stanisławka i Wolica, na płn. Kuliczków i Sielec obie w pow. sokalskim. M. leżą w dorzeczu Wisły, zapośrednictwem Raty, dopływu Bugu. Rata wchodzi tu z Wolicy od płd. i płynie prawie środkiem obszaru na płn. wsch. aż do zabudowań. Tutaj skręca na płn. , następnie znowu na płn. wsch. . i w tym kierunku płynąc wchodzi na granicę M. a Borowego, poczem skręcając znowu na płn. wchodzi do Sielca. Wody z płd. części obszaru płyną małemi strugami na wsch. i wpadają po za obrębem Mostów do Żełdca, prawobocznego dopływu Raty. Na płn. granicy nastaje pot. Błotnia, lewoboczny dopływ Raty. Zabudowania leżą na lew. i praw. brz. Raty 213 m. blisko zach. granicy, a mianowicie miasteczko samo w środku, lwowskie przedmieście na płd. , sokalskie przedmieście na płn. Na płn. wsch. , blisko granicy Borowego, leży część miasteczka Zagumienki, na lew. brz. Raty, na wsch. krawędzi lasu Suchy dąb zajmującego tę część obszaru. Na płd. krawędzi lasu leży leśniczówka Terpentyna al. Szczodrów. Na płn. od miasteczka wznosi się wzgórze M. do 217 mr. znak tryang. , a na płn. zach. od niego leży na granicy Wolicy os. Węglarka, na płn. od niej las Błotnia wzgórze 214 m. wys. na płd. wsch. ; Maziarnia, 211 m. , znak triang. , na płn. wsch. . Na płn. wsch. leży karczma Błotnia mosteńska, na płn. zach. karczma Błotnia kuliczkowska. Na praw. brz. Raty leży na wsch. od M. , tuż nad Ratą, las Za babką szczyt 211 m. , znak tryang. , na płd. od niego mocarzyste pastwisko Rydczyk, dalej na płd. las Lipniki ze szczytem 218 m. wys. , na zach. od niego mocarzysta prze strzeń krzakami i drzewami porośnięta, zwana Lisecze błoto, ze szczytem 222 m. wys. , znak tryang. , na płd. od Lipnik las Za laskami, ze szczytem, , Za Koneckim, na płd. wsch. granicy. Płd. kończynę obszaru zajmują t. zw. Sianożęczki za błotem, wzniesione do 217 m. na granicy płd. Z Mostów idzie gościniec na płn. wsch. do Sokala, na płn. zach. do Żółkwi. Położenie miasteczka w ogóle nizkie, bagniste; gleba torfowata, w lasach piaszczysta. Własn. wiek. ma roli or. 7, łąk i ogr. 36, pastw. 16, lasów 5211 mr. ; własn, mn. roli or. 1062, łąk i ogr. 2526, pastw. 491, lasów 36 mr. W r. 1880 było 3809 mk. w gm. , 65 na obsarze dwor. między nimi 490 obrz. rzym. kat. , 2010 gr. kat. , reszta wyzn. Mojżesz. . Par. rzym. katol. w miejscu, dek, bełzki, archydyec. lwowska. Do parafii tej należą Butyny, Dworce, Przystań, Rekliniec, Stanisławka, Strzemion, Wieczorki i Wolica. Kośc. paraf, założył Zygmunt August w r. 1549 i uposażył plebana dwoma łanami, miarą żyta, pszenicy i owsa z łanu miejskiego, opłatą po groszu z każdego domu i dziesięciną z nowo założyć się mających kiedykolwiek przez sstę folwarków Archiw. Bernardyń, C. t. 6, str. 129. Kość. murowany, konsekrowany w r. 1837. Par. gr. kat. w miejscu, dek. uhnowski, dyec. przemyska. Do parafii należy wieś Borowe. Cerkiew drewniana zbudowana w r. 1712. W M. jest szk. ctat. 3 klasowa i sąd powiatowy, do którego należą Batiatycze, Bojaniec, Borowe, Butyny, Dalnicz, Derewnia, Dworce, Kulawa, Kupiczwola. Lubella, Przystań, Rekliniec, Różanka, Strzemioń, Stanisławka, Wolica, Wieczorki i Zubowmosty. W XVI w. była tu wojskobójnia na mocy przywileju Zygmunta Augusta z r, 1566 i browar. W XVII w. tkalnia; w początkach XIX w. wyrabiano terpentynę, kalafonię, smołę i maź. Teraz wyrabiają węgle drzewne i potaż. Jest także cegielnia pospolita. Za czasów polskich należały M. do dóbr koronnych, w pow. i województwie bełzkiem i tworzyły starostwo. M. były pierwotnie wsią, założoną w 1472 r. na prawie wołoskiem, i zniszczoną przez Tatarów Bibl. Warsz. 1855, IV 11, 13. W opisie z XV w. pochodzącym od Nakera, sekretarza wielk. mistrza Jana Tiefena, spotykamy wzmiankę o M. Ów Naker towarzyszył w r. 1497 Tiofenowi, wezwanemu przez Jana Olbrach ta do udziału w wyprawie wojennej. Oddział Tiefena składał się z 400 ludzi, a przybył do M. w niedzielę d. 9 lipca in eyn wuste dorff genant zcur Brucke und das flies dabey Ratha, powiada Naker. W namiotach z wystawioną strażą przenocował tu oddział czyt. Liske, Cudzoziemcy w Polsce, str. 13. Do godności miasta wyniósł tę wieś Zygmunt August d. 23 lipca r. 1549. Przełożył nam Stanisław hr. z Tęczyna, są słowa przywileju lubelski i bełzki ssta, iż położenie wsi naszej Mostki w sstwie bełzkiem nader jest dogodne do przeistoczenia jej na miasto; na co zezwalając, chcemy aby miejsce to odtąd nosiło nazwę Augustów, i żeby mu przez kogobądź inne miano nadane nie było. Obdarzając jo król prawem magdeb. mianuje wójtem Andrzeja Rokickiego Morzyoki, Moriczky według Staroż. Polski, uposaża go 3 łanami, łaźnią, jatką rzeźniczą, słodownią, browarem, wyszynkiem gorzałki i trzecią miarą z młyna; zaprowadza targ we środę; jarmarki zaś na B. Ciało i Wszyst. św. ; przeznacza staroście czynsz od ław, na których mięso na sprzedaż wystawione bywa i opłatę od wszelkich towarów podczas targów. Oprócz czopowego uwalnia mieszkańców na lat 10 od szosu, ceł, myt, targowego po miastach, podatków i pod wód, które wszakże dostarczać mają pod rzeczy kuchenne do najbliższego miasteczka, ilekroć zdarzy się królowi lub jego małżonce przybyć do Augustowa; uwalnia też od robocizn około zamku, lecz chce ażeby należeli do naprawy grobel i młynów, jednego przy mieście a drugiego we wsi Wola Dworeozska. Jeżeliby żydzi chcieli przemieszkiwać, używać mają praw i swobód, żydom bełzkim służących Metr, kor, ks. Z. L. , fol. 74, A. 1549 155; Archiwum Bernard. , C. t. 377, str, 122. Dokument z r. 1550 Metr. kor. ks. Z. M. , fol. 142; Arch. Bern. , T. t. 203, str. 158; t. 337, str. 66, opisuje szczegółowo granica gruntów miejskich, rozciągających się ze strony wsch. aż do miejsca, , ubi flumen Zeldecz jungitur alio flumini Ratha sou Wroczisko; zobowiązuje mieszczan do opłaty po grzywnie z łanu, z domu zaś i ogrodu. po 71 2 gr. Dnia 23 września 1553 r. uwalnia król mieszczan Mostów i innych miast od opłat celnych Arch, Bernard, , G. t. 30, str. 599. Przywilejem z r. 1566 dozwala mieszczanom wystawić 6 jatek, woskobójnię i poatrzygalnię, z których dochód obracany być ma na publiczne budowy i inne miejskie potrzeby. Stefan Batory potwierdza 22 czerwca 1576 r. przywilej Zygm. Aug. r. 1550 Arch. Bernard. , C. t, 203, str. 158 i t337, str. 66 i uwalnia miasto od coł, targowego i grobelnego w całem państwie, W r. 1578 ponawia żydom wolność szynkowama piwa i miodów, trudnienie się rzemiosłami i handlem, W r. 1583 10 sierpnia nadaje miasta nowe przywileje Arch. Bernard. , T. t. 151, str, 343 Gdy zgon Zyg. Aug. , czytamy w tym dokumencie, nie dozwolił dokończyć zaczętego dzieła, pragnąc przeto, aby miasto większego nabrało wzrostu, przez coraz większy napływ ludności, ażeby walami i fosą, parkanami lub murom opasane być mogło, po Mosty zwalamy magistratowi mieć kramy korzenne, piekarskie, szewskie, z solą, skórami i żelazem, zaprowadzić oraz cechy rzemieślnicze. Na urząd burmistrza wybrani zostaną doświadczonej prawości mężowie, dwaj z ramienia starosty, dwaj zaś przez gminę, z których każdy miesięcznie jeden po drugim władzę burmistrza sprawować, a trzej inni do rady używani być mają. Ażeby mieszkańcy mieli dostateczne środki do obwarowania się i obrony przeciw napadowi nieprzyjaciół, dajemy moc magistratowi wykupienia wójtostwa z rąk teraźniejszego posiadacza, lub jego potomków. Pozwalamy mieszczanom wystawić most na rzece Rata, i z tego tytułu starać się na sejmie o uzyskanie opłaty mostowej. Dnia 16 lipca 1604 r. potwierdza Zygmunt III cesyą wójtostwa w Augustowie, uczynioną przez Annę Krasińską, wdowę po Stanisławie, na rzecz Komorowskiego Arch. Bernard. , C. t. 3. 59, str. 1021. Według lustr, z r. 1616 było domów w mieście i na przedm. 302, z nich czynszu zł. 60 gr. 8. Łanów miejs. było 311 4, z każdego łanu dawali po grzywnie; ogrod, 290, z każdego po 7 1 2 gr. ; słodowni miej. 8, z siedmiu po gr. 12, a z osmej. gr. 24 płacono; komornicy po gr. 1, rzeźnicy dwaj po 3 kamienie łoju; piekarzów 36; szewców 20, płacili po. 71 2 gr. , pop zaś z łanu do cerkwi przywiązanego płacił gr. 15. Szewcy spisali ustawy cechowe w r. 1613 a Zygmunt III potwierdził je 20 maja r. 1618 Metr. Kor. , Ks. U. T. fol. , 96, A. 1618 19. . oto ciekawsze artykuły tej ustawy, , Uchwalili i postanowili bracia rzemiosła cechu szewczowskiego między sobą kolącyę trzykroć do roku, albo bractwo odprawowac. Na suche dni żałobne msze za przodki swoje odprawować cztery kroć, ajesliby brat albo siostra nie była, na ofiarę powinna dać winy 5 grzywien. Każdy kiedyby chciał mistrzem zostać, a gdzieby się godził na mistrzostwo, powinien będzie dać do skrzynki brackiej zł, 10, na kolącyę zł. 10 i t. d. Kiedyby brat brata, albo siostra siostrę nagabała słowy nieuczciwemi, ma dać winy kamień wosku i beczkę piwa. Jeśliby brat brata pobił, albo brodę wyrwał, albo włosy z głowy, powinien dać beczkę piwa i kamień wosku; o rany remissa do urzędu wójtowskiego. Kiedyby brat młodszy nie zapalił świec w kościele na mszy, albo na jutrzni, ma dać winy ćwierć piwa. Bracia z pośrodku siebie mają obrać dwóch braciej, starszego i młodszego, co 2 niedzieli robotę oglądać, gdzie jeśliby zła była, ma być na rynku spalona. Bracia starsi i młodsi do schadzki nie powinni chodzić z armatą, siekierkami, ani z mieczem, ani z kordem. W całości podano te artykuły w dod. do Gaz. lwow. z r. 1851, str. 73, 74 i 79. W r. 1626 uwalnia Zyg. III m. Augustów czyli Mosty od wszelkich ciężarów prywatnych i publicznych Arch. Bernardyń. , C. t. 379, str. 161, a w r. 1625 potwierdza ustawy cechu piekarskiego Metr. Kor. Ks. T. E. , fol. 443 A. 1622 1625. Lustr, z r. 1628 opisuje, iż prócz mieszczan płacących zł. 193 gr. 9 den. 9, żydzi płacili z domu po zł. 10, a komornicy po zł. 9, i był na ten czas żyd 1 gospodarz i 1 komornik Według tej lustracyi tworzyły Mosty wraz z wsiami Dworce, Butyn, Domaszów, Chlewczany, Chronów, Wolica i Rekeliniec odrębną dzierżawę czyli starostwo. O powinnościach wsi tego sstwa czyt. rkp. w Bib. Ossoliń. 2835, str. 37 i 38. Mieszczanie praw, które im podczas inkursyj tatarskich pogorzały, nie pokazali, ani żadnych dochodów nie mają, krom samych składek, które in necessitate ingruente czynią. Żydzi, każdy gospodarz z domu powinien dawać quotannis po czer. zł. a komornicy po 1 2 czer. zł. W lat kilka po wojnie szwedzkiej zjechawszy lustratorowie r. 1662 piszą Mosty alias Augustów, dzierżawa w posesyi Mik. Bieganowskiego, kaszt. kamienieckiego. Cechy szewski, krawiecki, kuśnierski i tkacki, tak jako i miasto całe spustoszało, że ledwo po jednym rzemieślniku zostaje. Teraz, iż miasteczko dopiero się osadza, żadnego z niego nie masz pożytku, bo mieszczankowie, których jest bardzo mało, są funditus zniszczeni i zdezelowani. D. 27 grudnia 1666 r. zezwala Jan Kazimierz Mikołajowi Bieganowskiemu, kaszt. kamienieckiemu, mostowskiemu, janowskiemu i t. d. staroście, i Urszuli Krasnowskiej, małżonkom, na ustąpienia sołtystwa w Augusto wio z przynależnościami na rzecz Mik. Bieganowskiego i żony jego Urszuli Stepowskiej Arch. Bern. , C. t. 153, str. 1306. Dnia 31 marca r. 1681 wydaje Jan III wyrok w sprawie spornej między magistratem m. Augustowa a dzierżawcą miasta Chodorowskim, Arch. Bern. , T. t. 141, str. 353, którym uchyliwszy dekret commissionis in parte, buntów pod gardłem zakazawszy, niektórych od śmierci uwolniwszy, actus laesivos przeciwko staroście nastąpione za nieszkodzące honorowi starosty deklarowawszy, mieszczan za nieakceptowanie rajców od starosty podanych ex clementia od win uwolniwszy, przychylając się do przywilejów fundacyjnych miasta i prawa magdeburskiego rozsądzenie spraw przez burmistrza z rajcami naznacza. Apelacyą ukrzywdzonym do starosty, a od starosty do sądów królewskich ostrzega. Co zaś do wójta, ponieważ wójtostwo nie było skupione, tedy pókiby nie skupili, aby wójt dziedziczny wtenczas i na potem będący, pospołu z ławnikami którzy oprócz rady mają być wybrani sprawy wszelkie sądził póty, póki niebędzie vigore originalis privilegii skupiony, a po Mosty skupionym dziedzicznym wójcie, gdyby był, I e gremio miasta apelacya do starosty iść ma, nihilo minus teraz wójt i na potem będący uprzywilejowany podczas elekcyi urzędników miejskich mianował landwójta, któryby na miejscu jego zasiadał, a od landwójta nie do wójta, lecz do sądów asesorskich apelacya ostrzeżona. Pisarza umiejętnego i sługę miejskiego postanowić zaleca. Elekcya rajców w piątek po Przewodach miewać postanawia, na których obranie dwóch rajców przez przytomnego starostę lub namiestnika albo list starosty, a dwóch od pospólstwa ostrzega, z których obrany pierwszy starosty mianowany ćwierć roku, i inni koleją po ćwierć roku miastem rządzić powinni. Wolnego ważenia, szynkowania miodu, piwa mieszczanom pozwala. Dzierżawca zaś swojego browaru i winnicy zakładać na cudzym gruncie chyba dziedzicom zapłaciwszy, jeśliby chcieli nie powinien. A jeśliby kupił, do podatków wszelkich miejskich i Rzpltej przykłać się ma. O gorzałkę i gorzelnię dzierżawcy przysądzoną konfirmuje z tą deklaracyą, że na cudzym gruncie jeżeli w przód nikogo niewoląc nie zapisał gorzelni budować nie ma. Browar Łukaszowi wrócić nakazał. Czopowego proporcyonalne wybieranie urzędowi radzieckiemu tudzież wszelkich rachunków czynienie przed elekcyą nowych urzędników zaleca. Względem targów, jarmarków i mostowego in defectu probationis lustracyami i dokumentami dylacyi na inkwizycye pozwala. Mieszczan od podwód, jako jure theutonico lokowanych, uwalnia. Do ratusza i prowentów z niego, tudzież w nim szynkowania mazi staroście interesowania się zabrania. Hakownic 8 oddanie, po oparkanieniu miasta, przez dzierżawcę nakazuje. Względem tłok, jeśli inne miasta jure theuton. zasadzone odbywają, dekret komisyi aprobuje; brania ludzi do sieci zakazuje. Kollaturę popów dzierżawca oznaczy i inne okoliczności rozsądza. W r. 1682 wydały J. Kr. M. assesors. dekret, którym mostowego z mostu pod miastem na Racie staroście od mieszczan wybierania zakazawszy, z drugiego mostu na Błotni od woza po groszu wybierać pozwala. Restauracya targów i jarmarków obwoławszy je przez woźnego pozwolona, z tem ostrzeżeniem, że wolne jeżdżenie dla szukania pożywienia przystojnego na jarmarki i targi inne do cudzych miast mieszczanom nie ma być zabronione, nie mniej od tłok mieszczanów, jako za prawem magdeburskiem siedzących, uwalnia. August III w przywileju z 12 paździoru, r. 1744 w Grodnie danym przemawia Przychylając się do prośby Panów Rad i supliki poddanych naszych miasta M. , quondam Augustowa nazwanego, aby się przez zwyczajne targi i jarmarki, których dotąd uprzywilejowanych nie mioli, zapomagać mogli, takowe praesentibus pozwalamy targ we czwartek i 6 jarmarków, które do lat 6 powinny być wolne; po wyjściu zaś tego czasu, według zwyczaju Bełza, Uhnowa, Krystyanpola. Żółkwi, Rawy i Tomaszowa, targowe i jarmarczne do prowentów starosty mostowskiego bez aggrawacyi jednak kupców, wybierać po zwalamy. Lustracya z r. 1765 Rkp. Ossol. No 2835 podaje ciekawe szczegóły o mieście M. i starostwie mostowskiem. Najważniejsze z nich podajemy w streszczeniu. Str. 37 sstwo Mostowskie, t. j. M. czyli Augustów nazwane, z wsiami Wolica, Dworce, Butyny, Kazumin, Choronów, Chliwczany, Domaszów i Szałasze Domaszowskie z Rudami, Wolicką i Stanisławiecką w posesyi p. Adama z Bażonina Mniszcha, chor. nadwornego, na fundamencie cesyi p. J. O. Poniatowskiego, natenczas mazowieckiego a potem kaszt krakowskiego, za konsensem Augusta III w Warszawie 1746 r. zeznanej. Komisarz dóbr J. M. Pan Tarszeński, reproduxit lustracye i dekreta et quidem Lustr, z r. 1563 czyli rewizyę m. Augustowa, wedle której było łanów miejskich 31 i prętów 8. Łan każdy zawierał prętów 12, a z łanu każdego płacili po 1 zł. 18 gr. , a od pręta pola po gr. 4, i wyniosło z tych pól zł. 50 gr. 20. Z domu każdego al. placu po 71 2 gr. , z ogrodu i zatyłku al. długiego placu po 71 2 gr. , a było tych placów z ogrodami 368 i 2 pręty, z których należało do skarbu starościńskiego zł. 92 gr. 1 den. 6. Słodowni miejskich było 2, piekarzów 25 i dosyć komorników, szewców, rzeźników, smolarzów. To samo zawierała lustr, z r. 1564. Według lustr. z r. 1569 było domów 257, łanów 311 4, słodowni miejskich 4, piekarzów 25 a smolarzów, 13 po zł. 2 gr. 12 płacących. O lustr. z r. 1628 wspomnieliśmy już wyżej, Następuje potem komisya między Mniszkiem i J. M. P. Zajączkiem, sstwa mostowskiego posesorem arendownym, z jednej a mieszczanami mostcowskimi z drugiej strony, nastąpiona z dekretu Aug. III z r. 1761. Na mocy jej uwolnieni mieszczanie od podwód, propinacya tak mieszczanom jako i żydom miodu, piwa i innych likworów pozwolona, gorzałki szynk mieszczanom zabroniony a na starostę oddany, gorzałki przez mieszczan u postronnych branie pod winą 100 grzywien jako też i narzuty pod konfiskacyą tychże narzutów zakazane, niemniej i narzutną burmistrza na zł. 18 podczas kadencyi rządzenia miastem zwyczajny, zniesiony. Owsa korcy 4 półmackicm, mającym garncy 20 przez komisarzów zapieczętowanym z okoliczności, że wieś przeniesiona na miasto, dawanie przez mieszczan corocznie na starostę przyznane. Ze siana wozów 40 płacenie zł, 120, tudzież elekcyonalnego burmistrza i land Mosty Mosty wójta zł. 108, jako też i mięsa świątecznego dawanie zniesione; smoły, węgla, z pniów drzewa leżącego palenie i tegoż w m. Augustowie przedaż ostrzeżona; kopanie darni na łąkach miejskich i gruntach użytecznych przez smolarzów zakazane. Konserwacya domostwa na chorągiew mieszczanom zalecona w ratuszu do odebrania przez mieszczan od starosty pretendowanym, ad interim w nim tylko izba do sądzenia pozwolona, a post cessum vel decessum starosty posesya ratusza dla mieszczan przysądzona. Mostowe od mostu na Błotni od przejeżdzających po groszu jako też i reparacya mostu na Racie zabroniwszy z tego mostu płacenia przez mieszczan mostowego nakazane. Reparacya grobli, stawu wolańskiego i zatrzymanie grobli od gwałtownej powodzi przykazane. Elekcya burmistrza i landwójta w czasie zwyczajnym i rachunków czynienie ostrzeżone, pisarza miejskiego postanowienie do akt miejskich, żołnierza do posługi miejskiej i stróża dla ostrożności trzymanie, więzienia dwoistego wystawienie zalecone, stróżów 2 nocnych, do których i żydzi przykładać się mają, trzymać nakazano. Komórek rozebranych przeniesienie na grunt wójtowski i od nich po zł. 3 corocznie płacenie wójtowi, kto ich używać będzie naznaczone. Aby na jarmarkach mieszczanie bywali wolnego w dni targowe dla szukania pożywienia do innych miejsc wyjeżdżania pozwoliwszy i na rynku do sprzedaży z rzeczami bywali, ostrzegli; miasto parkanami drewnianemi w koło opasali, bramy z wrotami na zawiasach żelaznych pod utraceniem wolności postawili. Z domów, domków, placów i ogrodów podług rewizyi zł. 286 gr. 18 do nastąpienia rewizyi płacili, nakazano. Ogród zaś, wymierzony laską łokci 7 mającą, zawierać ma lasek kw. 300, opisano, względem zaś pól z lasów wyrąbanych i przyczynionych pomiar przez geometrę ad proportionem łanu kościelnego naznaczono. Żydów przy przywilejach im służących, zwyczajem żydów bełzkich zachowuje i do ponoszenia zwyczajnych ciężarów obowiązuje, względem poniesienia kary win za bunty, ponieważ starosta dobrowolnie odstępuje, i że już niektórzy od starosty skazani byli, kondonowano, i inne kategorye rozsądzone, inne do grodu przemyskiego odesłane. O mieście samem podaje lustr, z r. 1765 str. 39 następujące szczegóły To miasto ma 3 bramy drewniane z rezydencyami górnemi wybudowane, jest parkanami z 3ch stron opasane a z 4tej Ratą oblane. W pośrodku niego ratusz drewniany. Domów zajezdnych, żydowskich, drewnianych ze 20 znajduje się. Obywatele tego miasta reproduxerunt prawa, przywileje, dekreta i lustracye et, quidem Przywil. locationis Aug. III oblatówany w grodzie bełzkim r. 1759, potwierdzający przyw. Zyg. Aug. z r. 1550; przywil. Stef. Bat. z r. 1583; lustr, z r. 1616, w której wyrażony przyw. Zyg. Aug. z r. 1566 na wybudowanie 6 jatek, woskobojni i barwierni i obracanie pożytków z tychże na publiczne potrzeby miasta; przyw. Stef. Bat. z r. 1576, przenoszący jarmark z dnia W. W. Ś. Ś. na dzień podwyższenia św. Krzyża a targi tygodn. ze środy na czwartek i uwalniający od cła mostow, i grobelnego na wieczne czasy, tudzież przywilej Stefana Batorego z r. 1578, pozwalający żydom szynkować piwem i miodem, bawić się rzemiosłem w mieście i za miastem, Inne szczegóły tej lustr, podano już wyżej. Lustr, z r. 1662 wspomina o przywilejach nadanych cechom szewckiemu i krawieckiemu od Zygmunta III z r. 1612, a tkackiemu od Władysława IV z r. 1644 i dodaje, że prowent z miasta dla zdezelowania i zniszczenia funditus mieszczan wynosić ma zł. 10. Potem następują dekreta z r. 1681 i 1682, podane już wyżej, i trzeci dekret Zygmunta III z r. 1595, między miastem Bełzom i Augustowem, którym mieszczan augustowskich od reparaoyi trzeciej części mostu na Racie uwolniwszy, mieszczanom bełzkim reparacyą i exakcya cła z tego mostu ostrzega. Po tych produkowanych prawach iprzywilejach mieszczanie augustowscy intulerunt querelam, iż prawa i wolności przywilejami nadane, nadwątlone, to jest elekcyonalne dektetem zabronione, pod pretekstem i pozorem pozwolenia Suchego lasu po zł. 72 mający wolny wrąb do lasów przywilejami nadany płacą, konie na przyjazd i wyjazd starościński lab na co rozkażą i na wiele mil i gdzie potrzeba do furmanki dając, mostowe na Błotni po groszu, dekretami opisane, obrócone w podatek do arendy i po złotemu i gr. 8 każdy arendarzowi opłacać musi. Do elekcyi burmistrza non comparentes po zł. 8 do skarbu starościńskiego dawać są przymuszeni, których to burmistrzów do postanowienia według przywileju i dekretu od miasta czyli pospólstwa 2, a od starosty 2 non practicat, lecz ut allegarunt tych przyjąć muszą, których starosta nominuje. Kopaniem rudy, dekretem komisyi zabronionej, łąki miejskie dezolują. Grunta wiejskie, jako to Borowe, Łęgowe i inne na starostę odebrane. W tych krzywdach swoich i innych uciemiężeniach dla rygoru i bojaźni żalić się im i przed nami straszno, powiadając jako niedawno w uciążliwości swej gdy in anno 1760 intentując sprawy JW. Staroście literas salvi conductus sobie u Najj. Augusta III wyrobili a do grodu betzkiego per oblatam nie przyjęli; z tymi z Bełza 2 wyjechało do Buska dla obiaty literarum salvi conductus, a w drodze z tych jeden schwytany, do więzienia w Radzięcinie na niedziel kilkanaście wtrącony i tam kilka razy bity. Inni chroniąc się podobnej kary do cerkwi pouciekawszy, dni 3 zamknięci, żołnierzami nadwornymi dla niowyjścia z cerkwi pilnowani, a potem z niej pobrani, surowo karani, za palce i stawy związani, do więzienia wtrąceni, dla wyzwolenia których z więzienia i ubezpieczenia siebie, gdy niektórzy do War szawy wybrali się, i tych ut allegarunt na dziedzińcu królewskim schwytano. Przeto zważając takowe uciemiężenia wniesione pro resolutione do Prześw. Komisyi ekonom, odsyłamy. Mielnicy Borowi, przy młynie na Bacie osiadli, reproduxerunt przywilej Jana III z r. 1678, którym przez wzgląd na doroczne około młyna wykłady mielników przy wyznaczeniu onym trzeciej miarki z tegoż młyna, oraz przy polach, łąkach i ogrodach do tegoż młyna należących zachował. Żydzi mostowscy reproduxerunt przywilej Stefana Batorego z roku 1578, wyżej wspomniany, i drugi Władysława IV z r. 1633, którym wszelkie przywileje, prawa, dekreta, posesyc domów i gruntów, kupna, przedaże, tudzież usum synagogae et loci sepulturae według dawniejszych praw ich aprobował. Prowent z miasta in anno 1762 wymieniony szczegółowo wynosił 15, 180 zł. 18 gr. , in a. 1763 zł. 15, 288 gr. 18; in a. 1764 zł. 15, 526 gr. 18. Na dalszych stronach wymienione dochody ze wsi należących do starostwa. Na str. 67 podany roczny dochód ze starostwa na podstawie rachunków z roku 1762, 63 i 64 na 58, 872 zł. 8 gr. 6 den. Na str. 69 podane onera et expensa fundi roczne starostwa wymienione szczegółowo na 3375 zł. 6 gr. , zostaje zatem intraty 55, 497 zł. 2 gr. 6 den. , z czego kwarta 13, 874 zł. 81 2 gr. Na str. 70 podane opisanie lasów starostwa przez Piotrowskiego, leśniczego tegoż starostwa, przyczem położono przywilej Augusta III z r. 1761 in rem ad praesens ssty mostow, na wolne robienie potażu, popiołu, klepek i innych jakkolwiek zwanych towarów leśnych, bez wszelkiego płacenia pniowszczyzny i czynienia z tego rachunków skarbnikowi koron, czyli podskarbiemu koron. , do lat 3 dany. Las od granicy Sieleckiej, Reklinieckiej i Strzemienieokiej, w którym drzewo sośnina na węglarkę wycięta, miejscami do kuźnio, gdzie po błotach znajduje się drzewo zdałe, ciągnie się do granicy Kupiczwolskiej do 3 kopców. Tego lasu podług deiktu granic od Sieleckiej do Reklinieckiej mila, stąd do Strzemienieckiej 1 4 mili, stąd do 3 kopców mila. Las od granicy Kupiczwolskiej do Bujanickiej nazwany, Brzozowa Gać, tego lasu mila, w nim sośnina, po części dębina, miejscami na węglarki powycinana, zapusty zaś młodocianego drzewa wszelkiego znajdują się. Las od granicy Bujanickiej al. Brzozowej Gaci przez rz. Świnnę nazwaną ciągnie się do wsi Lubelli po kopcach gęstych, sosnowy, tego lasu mila, miejscami na węglarki powycinany, zapust zaś młodocianych drzew przy granicy od Kruszyny i Szyszak, tudzież po błotach znajduje się. Las od granicy wsi Lubelli ciągnie się do 3 kopców al. Luszczaki pod Kamionkę i wieś Kazumin. Ten las zapust, w nim drzewo różne młode, ciągnie się do Tołstoj Kłody, stamtąd po nad gruntami wolańskimi i Ratą na Barany od kopców, stąd aż pod Hulcze, gdzie mało lasu, tylko błoto i sianożęcie aż, do granicy korowskiej i zaborskiej. Las między obszarami, którego wszerz i wzdłuż staj czworo, ten zwie się Borek, w nim sośnina z leszczyną. Las od granicy Tehlowskiej do granicy Prusinowskiej 1 2 mili, w nim dębina i sośnina. Las od granicy Prusinowskiej do granicy Sieleckiej mila w nim sośnina, olszyna i w błotach łozina. W nim drzewa miejscami na węglarki wycięto. Las w granicach między Mostami i Wielicą, Batynami, Dworcami z jednej strony po Błotnią aż do pól i łąk Chlewczańskich, w nim sośnina, dębina i miejscami brzezina; w kraju tego lasu od Chlewczan zapust, t. zw. Stasice, w nim młoda sośnina, dębina, olszyna, osiczyna i chrusty; tego lasu mil 2. Intraty z lasu 3000 zł. rocznie. Na str. 71 podane są następujące szczegóły o wójtostwie mostowskiem Posesorami uprzywilej. tego wójtostwa Mniszchowie, starostowie starzewscy, małżonkowie vigore cesyi przez Mniszcha Sebastyana, łowczego sieradzkiego, z r. 1760, nie są in posessione tegoż wójtostwa pro wentów, lecz przyłączone jest do intraty miejskiej ssty mostowskiogo. A że należało z tegoż wójtostwa postanowienie kwarty, więc intrata takowa, jakowa z indagacyi remonstrowana nam była z percepty pieniężnej gotowej i z łanów wójtow. 3, w przywilejach miejscowych wyrażonych i w polach na swojem miejscu jako zdawna do tegoż wójtostwa należały, znajdujących się. Z tych tedy łanów prowent ad portionem łanów wybranieckich po zł 100 otaksowaliśmy i do intraty przyłączamy. Że zaś tego wójtostwa intrata jest jednakowa i corocznie nieodmieniąjąca się, więc tylko za rok tu kładzie się z komor wójtowskich 144 zł. , czynszu z Nosali54 zł, z łanów wójtow. 3 a 100 zł. 300 zł, razem 498 zł. Expena na reparacyą folw. wójtow. zł. 18; zostaje 480 zł. ; kwarta 120 zł. Według wykazu kwarty z r. 1770 należały do sstwa mostowskiego Mosty Wielkie z przyległościami Borowe i Łęgowe, i wsie Wolica z przyl. Wieczorki, Stanisławka. Dworce, Batyny z przyl. Kazumin, Szyczaki, Chliwczany z przyl. Masarze, Choronów, Szałasze i Domaszów. Adam Mniszech zostawał w posiadania sstwa i wójtostwa do r. 1784 r. D. 9 grudnia t. r. zajęto te dobra i Mosty Mosty sprzedano wraz z innemi w pięciu sekcyach I sekcyą m. Mosty W. z przyl. Borowe i Łęgowe, Wolicę z przyl. Wieczorki, Dworze i Stanisławkę nabył 1819 r. Józef Udrycki za 42, 500 25 zł. m. k. ; II sekcyą wsie sstwa bełzkiego Parchacz i Sielec z przyl. Zawronie i wś sstwa mostowskiego Nosale nabył 1822 r. Adam hr. Ożarowski za 53, 005 zł. m. k. ; III i VI sekcyą, wsie Butyny, część Kazumina, Szyczaki i osadę Kłopodzie, oraz dzierżawę Przystanie nabył 1819 r. Jan Niezabitowski za 40, 005 zł. m. k. ; IV sekcyę wsie sstwa bełzkiego Góra i Kuliczków nabyła 1819 r. Antonina Krajewska za 26, 125 zł. m. k. V sekcyę, wsie; Choronów, Chliwczany, Sałasze, Bomaszów z osadą Bruckenthal nabył 1819 r. Józef Udrycki za 68, 600 zł. m. k. Dokumenta z r. 1550, 1583, 1627, 1628, 1694 i 1759 czytamy w dodatku do Gaz. Lwow. r. 1858, 40 do 49. Między starostami mostowskimi, których listy dokładnej podać nie umiemy, byli także Jan Daniłowicz w r. 1620, Stanisław Daniłowicz w r. 1634, Mikołaj Bieganowski w r. 1657, Aleksander Chodorowski w r. 1677 do 1681. Przywilejem z d. 19 lutego 1796 r. potwierdził cesarz Franciszek I dawniejsze przywileje miasta odnośne do targów i zezwolił na jarmark w d. 5 kwietnia. W r. 1846 pobudował Józef Udrycki, ówczesny właściciel Mostów, koszary dla wojska, pomieszkania dla oficerów i wielką ujeżdżalnię i odtąd są M. stacyą kawaleryi. W okolicy M. znajdowano w piaskach różnemi czasy zabytki tak kamienne jak bronzowe i żelazne. W r. 1803 przy karczowaniu lasu odkryto opodal granicy Sielca na Borowem grób kamieniami obłożony, w którym znaleziono popielnice, pierścień bron550wy oraz toporek kamienny. W r. 1876 znalazł tu różne narzędzia kamienne dr. J. Kopernicki ob. Czas z kwiet. 1876. Lu. Dz. Mosty 1. wś, pow. jabłonkowski, na Szlą sku austr. Leży w okolicy górzystej, w pobli żu przełęczy Jabłonkowskiej, na stokach Be skidu szląskiego, w dolinie strum. Osetnicy. Posiada kościół par. kat. , 2346 mk. , 5901 mr. obszaru. We wsi jest szkoła ludowa i zarząd lasów w dobrach arcyks. Albrebhta. Ludność góralska z rodu Jabłonkowian. M. par. , dek. jabłonkowski, ma 1828 kat. , 25 ew. i 20 żyd. 2. M. , wś, pow. cieszyński, par. Cieszyn, na Szląsku austr. Posiada szkołę ludową, zarząd dóbr arcyks. Albrechta. F. S. Mosty 1. niem. Mostow, zwyczajnie Brück, dok. Most, Mosti, Moszcino, kaszub. Moste, wś włośc. , pow. wejherowski, w płn. części Oksywskiej Kępy, st. p. Kosakowo, okr. urz. ptanu cywil. Dębowa Góra. Wś obejmuje 4 gburskie posiadłości, 5 zagród, 9 wŁ i 22 mr. W 1868 r, 72 mk. , 64 kat. , 8 ew. , 7 dm. Par. kat. Oksywie, ew. Rumia, szkoła kat. w miej1 Słownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 70. sou, do niej uczęszczają i dzieci z Mechlinka i Rewy. W 1886 r. było tu 94 dz. Odl. od m. pow. 2 3 4 mili, od Oksywia 1 1 2. Jest tu młyn wodny nad kanałem młyńskim. M. zapisała r. 1210 księżniczka Świnisława klasztorowi panien w Zukowie, które je ustąpiły cystersom w Oliwie r. 1316 ob. Ks. Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 55. Według innych wiadomości odebrali wś cystersi od Świętopełka już r. 1224 d. 23 kw. ob. Pom. Urk. B. Yon Perlbach, str. 21. R. 1235 d. 9 sierp, potwierdza im tenże tę darowiznę Most, cum insula ejusdem nominis et liberam piscationem in parvo mari et in portu praefatae insulae tamże, str. 42. Ale przywilej ten nie jest autentyczny. Wnet wszczął się spór o tę wieś, gdy r. 1245 nadał bisk. kujawski Michał klasztorowi żukowskiemu dziesięciny kilkunastu wsi, między któremi są i Mosty tamże, str. 79. R. 1249 potwierdza Świętopełk zakonnicom żukowskim tę wieś str. 110. R. 1253 d. 31 paźd. podaje bisk. kujawski Wolimir do wiadomości, że M. należą do par. oksywskiej str. 132. R. 1281 d. 19 sierp, nastąpiła ugoda między Żukowem a Oliwą, mocą której M. przyznane zostały cystersom tamże, str. 280. R. 1282 i 1283 nadaje i potwierdza Mestwin bisk. kujawskiemu przystań Mosci, położoną nad ujściem Redy do morza str. 300 i 328. R. 1288 zezwala Mestwin, że cystersi oliwscy mogą mieć statek w Mechlinku ad promocionem curiae in Most. Datum in Putzch str. 396. R. 1295 d. 15 sier. zatwierdza Przemysław klasztorowi żukowskiemu wszystkie jego posiadłości, między któremi jest i Moscino, t. j. Mosty str. 475. Ponieważ Moscino oznacza w dok. raz Mosty, drugi raz Mechlinko Mestien, dla tego zachodzi czasem wątpliwość, którą wieś nadawca ma na myśli. R. 1490 d. 3 lipca skarżą się mieszkańcy Pucka na cystersów oliwskich u rady miejskiej w Gdańsku, że ze zbrojną siłą wkroczyli do Mostów i zabrali ze sobą 2 rybaków, którzy za zwyczajnym czynszem tamże nad brzegiem morskim rybołóstwem się trudnili; i że ich dopiero tedy na wolność puścili, gdy się im zobowiązali zapłacić pewną karę pieniężną, proszą wtedy o pośrednictwo, bo. inaczej będą zmuszeni przemoc przemocą oddalić ob. Prutz, Gesch. d. Kr. Neustadt, str. 86. Wynika ztąd, że spór o tę wieś jeszcze ostatecznie nie był załatwiony. 2. M. , dobra ryc, tamże, st. p. Kosakowo, 4 kil. odl. , liczą 232, 80 ha roli or. i ogr. , 295, 5 łąk, 19, 9 nieuż. , 1, 2 wody, razem 549, 4 ha; czysty dochód z gruntu 3296 mrk. Właściciel W. Wirthschaft. W 1868 r. 133 mk. , 93 katol. , 40 ewang. ; parafia i szkoła jak wyżej. Mosty leżą nad kanałem i mają znaczne pokłady torfu. 3. M. , niem. Mosten folwark należący do klu46 cza klonowskiogo, powiat starogardzki; ob. Klonówka. Kś. Fr. Mostycza, dawna nazwa wsi Dołhe, w pow. kałuskim. W lustr. sstwa halickiego z r. 1556 rkp. Ossol. 2127, str. 80 czytamy Wś M. al. Dołhe ad Kałusz, którą JmP. Mikołaj Sieniawski, wojew. ruski, dopuścił zasadzać i na surowym korzeniu Andrzejowi Krowcowi eżowi z Węgier na potoku Kropiwnickim, któ remu dał swobody do lat 8, począwszy ad a. 1557 a post expirationem libertatis będą powinni dawać czynszu na każdy rok po gr. 2, kur po 2 Taloris gr. jeden, jajec po 20 valoris gr. jeden, po jednemu wieprzowi żerowemu valoris gr. 36. Dziesięcinę z pszczół, dwudzieścinę od owiec, kto je będzie chowad. Będą też winni 2 dni żąć, 2 dni w rok kosić. W tej wsi natenczas już osiadłych kmieci 7 i z knia ziem, których imiona te są Andrzej Krawcowicz, kniaź liber, Iwan Stankowicz, Iwan Po powicz, Dańko Derkacuowicz, Marko Litwin, Jacko Popowicz. Suma wszystkich pożytków z Mostyczy na ten czas czyni zł. 26 gr. 24. Powołowszczyznę i insze daniny będą powinni jako i insze wsie. Lu. Dz. Mostyska 1. część Budzynia, w pow tłumackim. 2. M. , ob. Mościska, Mostyskie al. Mostyczkie, grupa domów w Trójcy, w pow. brodzkim, we wsch. części wsi, na zach. krawędzi lasu zwanego Uroczyskiem. Mostyszcze 1. w dok. Mościska, Mostyska, wś nad rz. Turyą, pow. kowelski, na wprost m. Michnowki. Uroczyska noszą nazwy Baranowszczyzna, Borkowski Ostrów, Kniaży Ostrów, Skostyszcze, Szczyrowszczyzna. O M. spotykamy liczne wzmianki w Pamiętnikach kn. Kurbskiego oraz w Arch. J. Z. R. , t. VI, cz. I, dodatki. 2. M. , wś, pow. owrucki, na płn. od Owrucza, 3. M. , Mostiszcze, ob. Mościszcze. J. Krz. Mostyszcze al. Mosokzcze, wś rząd. , pow. kijowski, przyparta do rz. Irpienia i strugi Kotyra, o 20 w. na płn. zach. odległa od Kijowa, 15 dm. , 116 mk. Przeprawa przez Irpień odbywa się tu za pomocą promu, z którego dochód należy do właściciela mka Hostomla. W dawnych wiekach miejscowość ta wchodziła w skład posiadłości klasztoru dominikanów kijowskich, którzy z daru pewnej pobożnej matrony, nazywającej się Biesową babą czyli Bessoaną, jak ją nazywa Okolski, jeszcze w XIII w. otrzymali je Russia flor. , fol. 305, a które obejmowały cały przyległy Kijowowi obszar ziemi, na którem są dziś rozsiane wioski Bielicze, Romanówka, Horynka, Syrec futory i M. , pomiędzy Biłhorodką, Hostomlem, Wyszogrodem i Meżyhorami. Szeroka ta darowizna rozciągała się prawie na dwie mile wzdłuż i wszerz od Kijowa aż do Irpienia i prawdopodobnie wonczas nie brakło jej było miejsc zamieszkałych. Posiadłość tę przerzynały dwa ożywione gościńce, t. j. tak zw. droga Biłhorodzka i droga Wyszogrodzka. Dwa te gościńce schodziły się u tak zw. uroczyska Dorohozycza, które bodaj czy także nienależało do klasztornych posiadłości i które, jak wiadomo, nieraz w ciągu onych wieków bywało krwawą widownią bitew, staczanych w celu rozstrzygnięcia sporu o władzę uad Kijowem. Los niejednego też z panów grodu się rozstrzygnął Ale nadszedł 1240 rok i Mongołowie tak Kijów jak i całą okolicę przyległą w proch i perzynę puscili. Wiadomo jak srogiem i jak zgubnem było to zniszczenie. Toć w Kijowie trawa porosła wokoło ołtarzy, a dziki zwierz zamieszkał w zwaliskach spustoszałych świątyń. Takiż los spotkał niemniej i kościół dominikański Panny Maryi na Błoniu. Ś, Jacek z kilku towarzyszami cudownym sposobem zdołał się ocalić Acta Sanct. , t. 2 378. Atoli po upływie 123 lat Litwini nareszcie wygnali z tych stron Mongołów; Kijów powstał z gruzów i odrodził się a i dominikanie następnie pojawili się znowu w mieWielcy książęta litewscy i królowie swe. polscy dbali o byt tego zgromadzenia, w liczne i korzystne go nadania i przywileje wzbogacili. Najpierw Witold i Włodzimierz 01gierdowicz, ks. kijowski, potwierdzili dominikanom pierwotną ich donacyą na posiadłości, t. j. Syrca, Ghłopacza czyli Paszni i Biesowej Baby. Z kolei zawarowali im owe posiadłości i zatwierdzili i inni następni panujący, jak Olelko Włodymirowicz 1411 r. , Aleksander Jagiellończyk 1492, Zygmunt I 1505, Zygmunt August 1560, Zygmunt III 1614, Władysław IV 1633 i Jan Kazimierz 1649 r. De rebus gestis etc. a fr. Clemente Chodykiewicz, 1762, part. 2, libr. 7, cap. 1, de caenobio Kijovien. , fol. 657, rkp. . A spory obręb był tych dzierżaw klasztornych. Zaczynając od Przeorki dziś Prywarka, która weszła z czasem w skład rozszerzającego się Kijowa i stała się jakby jego przedmieściem, obwód ich obejmował cały z tej strony obszar przyległych miejsc, którego granice biegnąc w kierunku drogi Biłhorodzkiej, dochodziły aż do rz. Irpienia, opisującej wielki łuk, następnie przekraczały tę rzekę na lewą stronę w kierunku Hostomla, i nareszcie od strony Dniepru, biegiem rz. Horynki postępując, stykały się z miedzami granicznemi gruntów wyszogrodzkich i meżyhorskich. Obszar ten, oprócz Irpienia, zraszały dopływy tak tegoż Irpienia jak i Dniepru, a mianowicie Syrce, Chłopacz, Rohostianka i potok w górnym biegu nazywany Kotyrem, u ujścia Horynką. Ale długi czas posiadłości te dominikanów, w braku mieszkańców, pozostały dzikim lasem. Tragi Mosty Mostycza czne losy Kijowa, jak np. srogie i długo pamiętne na ów gród napaści w 1416 r. Edygi i w 1482 r. Mendligireja nie dozwoliły się tu nikomu osiedlić, owszem sami dominikanie, smutnych doznawszy wtedy przygód, mieli w Kijowie tylko dorywczą siedzibę, tak że jeszcze około 1594 r. , jak mówi Wereszczyński, jeden tu tylko dominikanin przebywał Sposób osady nowego Kijowa etc, str. 37. Z czasem atoli, a mianowicie za panowania Zygmunta III, klasztor dominikanów w Kijowie wzrósł w liczbę zakonników. W sumaryuszu akt dawnego magistratu kijow. wyczytaliśmy list królewski z 1619 r. do wojew. kijowskiego, aby ks. dominikanom i ich dobrom była dawana obrona od, , hultajstwa. Ale następnie za przeorstwa kś. Piotra Sierakowskiego i te posiadłości dominikańskie, długo oczekujące na osadników, nareszcie się zaludniły. Oprócz mczka Przeorki, które z miastem Kijowem zespolonem zostało, widzimy na tychże obszarach następujący poczet osad. Obok Przeorki leżała wś Jackowka, a dalej wś Płocka na uroczysku Popkowce, a dalej jeszcze Berkowiec, należący w połowie do klasztoru dominikanów a w połowie do Ławry Pieczarskiej, tudzież Romanów most, mczko Horynka, mczko Syrec i M. Z tych Syrec założył kś. przeor Piotr Sierakowski, a M. kś. Piotr Rozwadowski a nie Rozwidowski, jak go pisze mylnie metrop. Eugenii. Oprócz tego, za drogą Biłhorodzką, należała do dominikanów wś Sowki, którą zapisali im ks. Stefan i Piotr Zbarazcy i których zwłoki w grobach kościoła ś. Mikołaja dominikanów w Kijowie spoczęły. W mczku Horynce, w miejscu zagłębionem i ustronnem była pustelnia, którą urządził był dla siebie świątobliwy zakonnik o. Jakób Węgrzynowski. W Mostyszczach kś. Rozwadowski zbudował cerkiew ruską. Cerkiew ruska była też i w Przeorce, zarówno fundacyi dominikanów, Syrec mczko, założone przez przeora Sierakowskiego, leżało nad rz. Rohostianką. Przeor Sierakowski, gorliwy i o materyalną korzyść zgromadzenia, czynny, rzutki, starał się, pracował, zabiegał, aby dziedziny klasztorne urządzić i ich podnieść wartość. Pierwszy też dał impuls osadnictwu na większą skalę. Wycinał puszcze i stanowił osady i tym też warunki woli czyli słobody rozległej nadawał. Oto jest przywilej jego z 19 maja 1641 r. dany osiedlającemu się Syrcowi. Ja kś. Piotr Sierakowski, przeor natenczas klasztoru kijowskiego dominikanów, przy kościele założenia ś. Mikołaja, z bracią zakonu i klasztoru pomienionego, czynię to wiadomo, komu wiedzieć należy, osobliwie ludziom przychożym, wszelakiego stanu kupieckiego i pospolitego, iż utwierdzając zaczętą słobodę, pozwoliliśmy osadzić szlachetnemu p. Stephanowi Mieczkowskiemu, na gruncie naszym Syreckim, nad rz. naszą Rohostianką, m. Syrec, ze wszystkim używaniem pożytków, które mogą być w polach, sianożęciach, w borach, dąbrowach; w którym to miejscu, pomienionym Syrcu, nadajemy słobodę wszelakiego stanu ludziom, na lat 15 po sobie idących, od roku i dnia przy tym liście mianowanych, wolność taką wszelkiemu człowiekowi nowoosiadłemu, każdego stanu, wolno będzie gorzałki kurzyć, a swój pożytek z naszych lasów, póki ich stawać będzie. .. . mieć; miody i piwa bezmytnie przedawać, zastrzegając podatek Rzpltej należący. A że wiecznie kurzenie gorzałek pozwoliliśmy, pokocielszczyznę, zwyczajną w tych krajach, każdy od kotła płacić będzie; drzewa na budowanie domów i wszelaką potrzebę, a także do miasta Kijowa dla zasiągnięcia soli i innych potrzeb pozwalamy. Obiecujemy też do tego mczka targi wprowadzić i ile tenże p. Mieczkowski osadzi domów, z każdego podymia, będzie winien klasztor gotowymi pieniędzmi po złotemu zapłacić w zbiorze Konst. Swidz. . Dziś na dawnej posadzie tego mczka zalegają zamiejskie futory Kijowa. Po kś. Sierakowskim z kolei niemniej czynnie zajął się gospodarczą pracą w tychże klasztornych posiadłościach wspomniany już wyżej kś. Piotr Rozwadowski. Za jego staraniem. powstały zamożne folwarki jak np. Ciechanowiczowski, założony przez p. Jankowską, na rz. Irpieniu i jego dopływach pourządzały się mosty, groble i młyny, a na gościńcach utartych kupieckich, ożywionych handlem wywozowym i przywozowym, karczmy i zajazdy. Wody Syrca poruszały wtedy aż 4 młyny, Kotru. aż 5. Zagarnięte pod uprawę role znajdowały się na uroczyskach Biesowej Babie czyli Paszni, Chłopaczu, Uwarowie Wielkim i Małym; sianożęcie na Popówce i na ostrowach Torżowskim, Macochińskim i Kowalskim. Bór miodopłynny zapełniony też był milionem brzęczących pszczół. Pełno w nim było barci pszczelnych Notatki kś. Piotra Rozwadowskiego w Opis. Kiew. Sof. sobora przez metrop. Eugenja. Sama zresztą nazwa strugi Syrec wskazywała na obfitość miodu w tej miejscowości, gdyż w starej ruszczyźnie wyraz syrec oznaczał miód w stanie surowym, do picia nieprzygotowany, niesycony. Tymczasem, jak wiadomo, w 1648 r. rozpoczęła się straszna pożoga wojen Chmielnickiego, i nie dała też dominikanom zebrać gotowych długich starań owoców. Dominikanie zostali przez Kozaków wypędzeni z Kijowa, a w kościele ich szynk zaprowadzono BantyszKamenski, cz. II, str. 188. osady zaś w posiadłościach klasztornych pozakładane znikły po większej części, tylko Romanówka, Horynka i M. po dzień Mostyszcze Moszczanica obecny dotrwały. R. 1651 d. 11 stycz; Bohdan Chmielnicki nadał podominikańskie sioło M. nad rz. Irpieniem i Kolorem kijow. Brackiemu monasterowi Akty J. Z. R. , t. III, str. 445. Toż następnie r. 1659 d. 3 maja Wasyli Dworecki, pułk. kijow. , a w 1694 r. car Aleksy nadanie to potwierdzili. Wzdłuż rz. Irpienia od czasu traktatu Andruszowskiego 1667 a raczej Grzymułtowskiego 1686, jako na pograniczu, rozsiane były małe umocnione punkta, przez forpoczty rossyjskie zajmowane. W M. szczątki tych okopów i szańców jeszcze sterczą po dziś dzień, a także i na uroczysku Chłopacz Klepaczach, naprzeciwko Hostomla, znajduje się wał okrągły; podobny widać też na uroczysku Kimerka, w pobliżu wsi Moszczuny. Na błoniach przyległych Syrcowi znajdują się obecnie futory zamiejskie m. Kijowa, a także plac obozów letnich oraz przeglądów i ćwiczeń wojskowych. W Mostyszczach cerkiew pod wez. ś. Andrzeja apostoła. Do par. oprócz M. należą wsie Horianka al. Papiernia i Moszczuny. Edward Rulikowski Mostyszcze 1. płn. część wsi Wołowego, w pow. bobreckim, nad Białym potokiem, przytyka do granic Hryniowa i Podhorodyszcza do części wsi zwanej Monasterem. 2. M. , ob. Mościska. Mostytycze, wś i folw. nad bezim. rzeczką, pow. nowogródzki, w okr. polic. horodyszczańskim, gm. Horodyszcze o 3 w. ku zach. , w miejscowości wzgórzystej. Wieś ma 6 osad, folwark, dziedzictwo Baranowiczów, ma 13 włók, gleba i łąki dobre. A. Jel. Moszaryno, dobra, pow. newelski, w 1 okr. polic, gm. Trechalewo, 20 dusz rew. ; do dóbr należy folw. Nowinki i Siomionowo. Moszcino dok. ,. ob. Mosty, Moszczan, ob. Moszczun. Moszczana, Moszczenna al. Moszcza, rzką w płd. części pow. hajsyńskiego, bierze początek we wsi Moszczenna, mija Wobudkę, Ulanówkę i pod wsią Taszlikien wpada od lew. brz. do rz. Taszliczki, lew. dopł. Bohu. Moszczana, w dokum. Moszczona, Moszczony, wś cerkiewna, pow. kowelski, na płd. zach. od m. powiat. Podług lustracyi z 1628 do 1629 r. , odbytej pod przewodnictwem ka sztelana radomskiego Słupeckiego, należała do sstwa kowelskiego; suma prowentu z niej czyniła 410 złp. 27 gr. 9 den. Posiadała w niej 4 włóki urodz. Kałuska, za przywilejem kró lewskim. Suma pożytków z tych włók wy nosiła 79 fi. 2 gr. ; ztąd wytrąciwszy piątą część od taksy przedawania zboża na zasiewek jary i ozimy i od siana na wychowanie bydła fi. 15 17 3 5 8 restat in summa fi. 63 12 14 ob. Jabłonowski, Lustracye, str. 163 i 167. Porów. Pamiętniki kn. Kurbskiego, t. I 246, 263, 316. J. Krz. Moszczana, w górnym biegu Dorszychą, w średnim Mielniczne, zwany potok, powstaje z kilku strug, w obrębie gm. Ulicka Seredkiewicza, w pow. rawskim; płynie koło przy siółków tej gminy Filipiego, Kąta, zabiera od praw. brz. wodę z pod przys. Zadiłów, a doszedłszy do obszaru Ulicka Zarębanego, zwraca się na wschód, tworzy między oboma Ulickami granicę, i znów przechodzi na obszar Ulicka Seredkiewicza, płynie koło przys. Pukusów, gdzie od praw. brz. zabiera potok na pływający z pod Bohołotycz, przysiołka tegoż Ulicka; następnie ptyme w kierunku płn. wsch. środkiem obszaru Manastyrka, zrasza obszar Pogorzelisk, płynie popod Pomłynów, Moszczanę, od której to osady przyjmuje na zwę swą, opływa dalsze osady Kamionki wo łoskiej, jak Dumy, Petryki, Pulce, Koczany, Czausy; tutaj od lew. brz. łączy się z Muranką i przepłynąwszy moczar Kruszynę i Ług, wpada z praw. brz. do Raty. Długość biegu 26 kil. Dolina nizinna i nader bagnista. Z prawego brzegu przyjmuje potok Pogorzeliska. Br, G. Moszczana, część Kamionki wołoskiej, pow. Rawa ruska, nad pot. Moszczana. Moszczanica 1. Wielka, wś, pow. dubieński, o 10 w. od Mizocza, w położeniu bardzo górzystem, wśród sadów owocowych. Gatunek gleby glinka, nie tyle sprzyjająca dla uprawy zboża o ile dla drzew fruktowych, których włościanie tutejsi posiadają bardzo szlachetne gatunki i prowadzą od lat kilku obszerny handel owocami z Warszawą. Domy i zabudowania gospodarskie włościan odznaczają się porządkiem i doborem materyału budulcowego. Wielu z nich zajmuje się garncarstwem. Starożytna to osada, założona śród dawnych, nieprzebytych lasów przez wychodźców podolskich, chroniących się od napadów tatarskich. Nazwiska niektórych włościan moszczanieckich, jak np. Tataryn i Koczubej, zdają się to potwierdzać. Wieś ta wchodziła niegdyś w skład klucza dubieńskiego, ordynacyi ostrogskiej. W 1753 r. na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej otrzymał ją Lubomirski wraz z przysiołkami Wasilową, Sołtanową Sołtanówką i Przyborną, Następnie w 1775 r. weszła w dom DuninówKarwiokich i odtąd znajduje się w ich posiadaniu ob, Mizocz, W miejscowem archiwum znajduje się doku. ment z d. 17 lutego 1775 r. spisany w Dubnie między księciem Ksawerym Lubomirskim, wojewodzicem bracławskim, działającym w imieniu swoim i braci swych ks. Józefa, Michała i Aleksandra a Józefem hr. Duninem Karwickim, regent, koronnym, o wieś M. Wielką za sumę 180600 złp. Kontrakt ten był oblatowany d. 25 lutego t. r, w grodzie łuckim, przyczem wypłacono sumę szacun Moszczana kową. 2. M. Mała, wś, pow. dubieński, położona nad dwoma stawami, uformowanemi z rozlewu bezim. rzki, wpadającej do Stubły, dopł. Horynia. Gleba czarnoziem z gliną, dość urodzajna, śliczne łąki; lasy dębowe i grabowe. Dwór i wszystkie chaty włościańskie otoczone sadami owocowemi. Niegdyś M. Mała wraz z przysiołkiem Sołtanówka były w posiadaniu rodziny Sołtanów, jak to widać z zapisu perpetuae donationis. d. 27 pażd. 1668 r. obiatowanego w grodzie łuckim przez Wacława i Aleksandra, braci rodzonych, i Jana, stryjecznego, Sołtanów, Jadwidze, matce, Mikołajowi i Andrzejowi, synom, Rusinówskim, wsi Małej M. z przysiółkiem Sołtanówka, w województwie wołyńskim, w pow. łuckim leżących, za sumę 30000 złp. Później wchodziła w skład klucza państwa dubieńskiego ordynacyi ostrogskiej. Stanowiła ona jedną całość z dobrami mizockiemi, będącemi od 1748 r. w posiadaniu rodziny Duninów Karwickich. Od 1816 r. , początkowo prawem zastawnem, następnie na prawach dziedzicznych władał nią Ludwik Pawłowski. W skutek działów familijnych pomiędzy jego synami Hieronimem i Antonim dostała się w sukcesyi pierwszemu z nich. W 1869 r. nabył ją na licytacyi Konstanty Sikorski, sędzia pokoju okręgu dubieńskiego, który odprzedał ją w 1870 r. bratowej swej Annie Sikorskiej, władającej nią i obecnie. 3. M. , wś, pow. Ostrogski, o 15 w. na płn. wschód od Ostro ga, przy dawnej drodze pocztowej. Należała niegdyś do książąt Ostrogskich. Anna Aloiza. z ks. Ostrogskich, żona Jana Karola Chodkiewicza, hetm. w. lit. , a córka Aleksandra ks. Ostrogskiego, po ukończeniu w Ostrogu kolegium jezuickiego, nadała w 1622 r. wsie M. , Wołoskowce, Kurhany i Mohilany, temu kolegium, a w pow. dubieńskim klucz kniahyniński z 7miu wsiami, gdzie była filia jezuitów ostrogskich. Gdy po kasacie jezuitów 1772 r. , dobra pojezuickie oddane były rozmaitym magnatom, pod warunkiem płacenia czwartej części dochodu do komisyi edukacyjnej, M. , ze wsiami Wołoskowce, Kurhany i Mohylany dostała się ks. Jabłonowskim. Ostatni z tej linii ks. Władysław Jabłonowski w 1875 r. sprzedał to dobra Antropowej, w której rękui dotąd pozostają. Wieś ogromna, na dwóch podłużnych górach zabudowana, od wsch. ku zach. i tu rozdzielająca się w kształcie wideł, ku płd. zach. i płn. zach. ; między temi widłami przerzyna rzeczka obszerne łąki, wydające obficie siano. W M. jest rezydencya wiejska z pięknym ogrodem, założonym przez ks. Władysława Jabłonowskiego, znawcę architektury i ogrodnictwa. Niedaleko od folwarku, w stronie wschodniej, na wzgórzu, dotąd egzystuje wysoki wał ziemny, czworogranny, nigdzie nieuszkodzony, który kiedyś był obroną dla wsi. Dziś zasadzony w czworobok lipami; znajdowała się w niem pasieka. Drugi takiż wał ku zachodowi we środku wsi, gdzie się pobudował kmiotek. Spodni pokład gruntu stanowi kamień dziki, a zwierzchni glinka z piaskiem, obficie wydająca zboża wszelkiego rodzaju. Z pod gór wytryskują źródła przezroczystej i chłodnej wody, z których u dołu po za wsią uformowany staw. Przed dwudziestu kilku laty była w M. gorzelnia i piwny browar, w którym sławne warzono piwa, lecz browar przed kilku laty się spalił i dotąd nieodbudowany. Stan wiejski dość zamożny, uposażony w dostateczną ilość ziemi, trudni się rolnictwem, hodowlą koni, bydła rogatego, trzody chlewnej, owiec, ptactwa domowego i wodnego; niektórzy z kmiotków mają sadki drzew fruktowych, a w nich ule z pszczołami. W M. jest cerkiew parafialna i szkółka dla dzieci wiejskich. Grunt od strony południowej glinko waty, także i od zachodu, ze wsch. i płn. z krzemionką pomieszany. Cała wieś i pola na równej górze, ku wschodowi raptem się pochyla i stanowi równą płaszczyznę, a brzeg góry stanowi granicę od Mohylan. Na stokach tej góry znajduje się dotąd 5 mogił, jedna koło drugiej, z których jedna do połowy zepsuta; dalej na polach są niewielkie wyniosłości, tylko rozorane, a lud miejscowy powiada, że to są mogiły poległych rycerzy ks. Konstantyna Ostrogskiego, którzy tu rozgromili Tatarów. śpiewają nawet o tem zwycięstwie pieśń, a w niej wspominają kn. Konstantyna. Stebelski w dziele Geaealogia. ks. Ostrogskich, pag. 113, powiada, że Konstantyn Konstantynowicz Ostrogski, którego i Bazylim zowią, w 1578 r. pod Ostrogiem rozgromił Tatarów. Gdzie wieś Mohilany a obok niej Kurhany, a przy tej ostatniej Wielbówne, jeszcze dotąd są gęsto rozsiano mogiły a szczególnie od półn. strony Wiolbównego; wszystkie te mogiły lud nazywa tatarskiemi. Od strony wschodniej, na polach moszczanickich, założona została kolonia niemiecka Grüntal; koloniści prowadzą racyonalne polowe gospodarstwo; zimową porą trudnią się wszyscy tkactwem i dość cienkie wyrabiają płótna, latem zaś, a szczególniej w maju, wyrabiają sery nazwane holenderskiemi; równie też robią w wielkiej ilości masło, które wywożą aż do Kijowa. Mają oni dom modlitwy, kantora do odprawiania modłów i szkółkę dla nauki dzieci. Przy tej kolonii w lesie jest ferma Dziadowa góra, nazwana tak dla tego, jak podanie ludowe niesie, że w dawnych czasach, w tych górach i lasach był zbójca, który po drogach napastował podróżnych, lecz raz mocno przez nich zbity, długo chorował, nareszcie porzucił swo Mostyszcze Moszczanica Moszczanica je rzemiosło i na najwyższej górze, u spodu której wytryskało źródło, jako pustelnik osiadł j i pokutował, a że nosił długą brodę i był sta rym, lud nazywał go przeto dziadem. Ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. 1V, oz. 2 127. 4. M. , wś i futor, pow. owrucki, na płd. i płd. zach. od m. Owrucza. 5. M. al. Moszczenicaj wś, w płn. części pow. rowieńskiego, około m. Dąbrowicy, dawniej w gm. dąbrowickiej pow. pińskiego. J. D. K. Moszczanica, potok, wypływa w płd. zach. stronie wsi Rychwałdu, nad granicą z Moszczanicą, pow. żywiecki; wkrótce w biegu zach. dostaje się na obszar Moszczanicy, opływa ją od płd. zach. , płynie w kierunku płn. zach. , tworzy na niewielkiej przestrzeni granicę mię dzy Żywcem Starym a Zadzielem, i w końcu, skropiwszy grunta zadzielskie, poniżej Zadziela wpada do Soły od praw. brz. Długość biegu 7 kil. Zowią ten potok także Kocurówką. Br. G. Moszczanica 1. z Rędziną, wś, pow. żywiecki, leży nad potokiem tegoż nazwiska i Łękawką, uchodzącemi z praw. brz. do Soły. Wzniesienie nad poziom morza wynosi 355 m. Rędzina, przys. , jest położoną na płn. od M. , na prawym brzegu pot. Kocierza, dzielącego się w tem miejscu na kilka ramion. Przez południowy kraniec wsi prowadzi gościniec z Łękawicy do m. Żywca, a przez północny z Okrajnika do Starego Żywca. Ta wieś należy do sądu powiat, i par. rzym. kat. w Żywcu, odległym o 3 kil. i liczy 1136 mieszk. rzym. kat. Obszar więk. pos. w Kocierzu ma 237 mr. roli, 16 mr. łąk i ogr. , 35 mr. pastw. i 137 mr. lasu; pos, mniej. 723 mr. roli, 51 mr. łąk i ogr. , 192 mr. pastw. i 181 mr. lasu. W lasach są drzewa różnego rodzaju. Pod względem geologicznym badał okolicę M. Szajnocha Studya geolog. , Kosmos, 1884, str. 230 i zaliczył ją do formacyi eooenicznej. Szczegółowo podaje w dwóch większych odkryciach w pobliżu dworu sypki, drobnoziarnisty, bogaty w łyszczyk piaskowiec. Jego, warstwy zawierają między szarym gruboziarnistym pokładem także wtrącenia ciemnoszarawych lub prawie czarnych łupków ilastych, które są kruche i łatwo wietrzeją. W tem miejscu zmienia się nagle kierunek pokładów. W XV w. była M. własnością Piotra Komorowskiego Długosz, II 290. M. graniczy na wsch. z Rychwałdem i Łękawicą, na płn. z Oczkowem, na zach. ze Starym Żywcem, a na płd. z m. Żywcem. 2. M. albo Moszczenica, wś, pow. gorlicki, duża osada w dolinie Moszczanki, płynącej z pod Krokowskiej góry, 409 m. npm. wzniesionej, do Ropy, z lewego brzegu. Przez wieś przechodzi gościniec z Gorlic 9 kil. do Ciężkowic. Od północnego wschodu i południowego zachodu podnosi się teren W nieznaczne wzgórza, pokryte lasami. W środku tej ludnej, bo 2957 mk. rzym. kat. liczącej wsi, wznosi się murowany, r. 1820 zbudowany kościół, a na płd. od niego, przy drodze niewielka kaplica. Posiadłość większa Jul. z Jaźwińskich Skrzyńskiej dzieli się na trzy folwarki, z których jeden leży w samej wsi, drugi zwany Krokowskim, na jej płn. wsch. krańcu, a trzeci, zwany średnim, na płn. od M. jest wysuniętymi. Ten obszar wynosi 401 mr, roli, 119 mr. łąk i ogr. , 35 mr. pastw. i 499 mr. lasu; pos. mniej. ma 2534 mr. roli, 237 mr. łąk, 371 mr. pastw. i 259 mr. lasu. Do końca istnienia Rzplitej była ta włośc wójtostwem królewskiem i przynosiła 317 złp. kwarty. Jest tu szkoła ludowa jednoklasowa. Par. rzym. kat. znajduje się już w spisie benoficyów z r. 1326, ale niema dokumentu erekcyjnego. Należy do dyec. przemyskiej, dek. bieckiego i obejmuje Mszankę, z ogólną ludnością 4031 rzym. kat. i 120 izr. M. graniczy na płn. z Turzą i Sietnicą, na wsch. z Kwiatonowicami i Zagórzanami, na płd. z Porębą a na zach. z Łużną i jej przy. siołkami. Na początku bieżącego wieku dzielono ją na dwie części, t. j. M. Polską i Niemiecką. 3. M. Wyższa i Niższa, dwie wsie, pow. nowosądecki. Leżą w międzyrzeczu Dunajca i Popradu, 453 m. npm. , nad potokiem uchodzącym poniżej Starego Sącza, odl. o 4, 5 kil. , z praw. brz. do Dunajca. Rozłożone wzdłuż potoka. Wyższa ku południowi. Niższa ku północy bliżej Starego Sącza, liczą razem 824 mk. rzym. kat, z których 372 w M. Wyższej a 452 w M. Niższej. Część północna M. Niższej nazywa się Morawiną i ma cegielnię. Zapisane przez królową Kingę klasztorowi pp. klarysek w Starym Sączu ob. dokument erekcyjny z roku 1280 u Morawskiego w Sądeczyźnie, I 149, stanowią obecnie część funduszu religijnego i należą do par. rzym. kat. w Starym Sączu. Podług Długosza Lib. ben. II 236 i 250 był jednak w M. Niższej kościół parafialny drewniany. W tym samym czasie składała się M. Wyższa z trzech łanów kmiecych i dwóch łanów sołtysich. Pos. więk. ma 6 mr. roli i 255 mr. lasu; pos. mniej. 872 mr. roli, 106 mr. łąk, 204 mr. pastw. i 294 mr. lasu. Obie wsie graniczą na płd. ze Skrudziną i Przysielnicą, od wsch. z Barczyoami, na płn. ze Starym Sączem i są oddzielone lasem na zach. od Gołkowic i Mostków. 4. M. , wś, pow. bocheński, par. w Chełmie. Leży w dolinie Raby, na prawym brzegu tej rzeki, u ujścia małego dopływu, z pod Łapczyc, 263 m. npm. ; ma 280 mk. rzym. kat. Podług Nakielskiego została ta wieś w 1190 r. nadana przez Jaksę Bożogrobcom miechowskim wraz z Chełmem i Tarigowiskiem, które to nadanie 1354 r. Kazimierz W. potwierdził. Miała wówczas 7 1 2 łanów kmiecych; w XIV w. zmniejszyła się osada na 6 łanów kmiecych Długosz Lib. benef. II 114. W końcu XVIII w. przeszła ta wieś na własność rządową. Wykaz tabularny ob szaru jest razem z Chełmem. M. graniczy na wsch, z Łapczycami, na płd. z Gierozycami, a na zach. z Chełmem. Mac. Moszczanica z Witkami, rus, Moszcznycia, wś, pow. cieszanowski, 18 kil. na płn. zach. od Cieszanowa sądu powiat. , 17 kil. na płn. zach. od st. kol. jarosławskosokalskiej w Ole szycach, 4 kil. na płn. od urzędu poczt, w Cewkowie. Na wsch. leży Ułazów, na płd. Dzi ków Stary i Cowków, na zach. Pawłowo i Majdan obie w pow. jarosławskim. Płn. część wsi przypiera do granicy rossyjskiej, do pow. biłgorajskiego. Wieś leży w dorzeczu Sanu. W płn, części nastaje pot. Wiejski, na płd. sto ku wzgórza Moszczanica, wznoszącego się do 247 m. znak triang. , na samej granicy i pły nie na płd. do Ułazowa. Wody z zach. poło wy obszaru, płynące kilkoma strugami od płn. na płd. , zabiera pot. Podstawie, płynący wzdłuż płd. krawędzi obszaru od zach. na wsch. i łączący się na granicy Dzikowa Sta rego z Neteczą Średnią. Ze zlewu wszystkich tych potoków powstaje w Lublińcu potok Wirowa, dopływ Tanwi. Zabudowania wiej skie leżą w środku obszaru; na płn, od nich folw. Nad Parchówką, na płd. część wsi i le śniczówka Witld. Na płn. zach. leży las Buczkowa szczyt 245 m. na granicy płn. ; na płd. zach. las Tanwia; na wsch. las Dąbrowa 229 m. na płn. zach. Włas. więk. ma roli ornej 305, łąk i ogr. 86, pastw. 139, lasu 2104; włas. mniej, roli orn. 759, łąk i ogr. 480, pastw. 115, lasu 12 mr. W r. 1880 by ło 630 mk. w gminie, 38 na obsz. dwor. mię dzy nimi 264 obrz. rzym. kat. Par. rzym. kat. w Dzikowie, gr. kat. w Cewkowie. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała Archa nioła. Lu. Dz. Moszczaniec, potok, wypływa z Pańskie go lasu, na obszarze gm, Jasiela, w pow. sa nockim; podąża na płn. , zrasza obszar Moszczańoa, płynąc po zach. stronie pasma vjrzgorzystego Kiczary długiej 641 m. i w Suro wicy zlewa się do Wisłoka od lew. brz. Dłu gość biegu 9 kil. Br. G. Moszczaniec, wś, pow. sanocki, leży w wąskim jarze, 464 m. npm. , nad potokiem t. n. uchodzącym do Wisłoka. Otoczona od wschodu Kiozarą długą, 641 m. bezwzględnej wysokości liczącą, a od zach. Debrą, 607 m. npm. wzniesioną, liczy 433 mieszk. gr. kat. , przydzielonych do par. w Surowicy. Od Bukowska jest o 18, 9 kil. odległa. Pos. więk. składa się z 133 mr. roli, 124 mr. łąk, 36 mr. pastw, i 1074 mr. lasu; pos. mniej, z 847 mr. roli, 263 mr. łąk, 161 mr. pastw, i 54 mr. la su. Położenie jest górzyste i lesiste a gleba mniej urodzajna. Za Rzplitej byt M. wójto stwem królewskiem, opłacającem kwarty 116 złp. M. graniczy na płn. z Surowicami, na zach. z Wolą Wyższą i Niższą, na wsch. z Wielkim Wisłokiem, a na płd. z Rudawką Jaśliską i lasami ciągnącemi się na górach aż po granicę węgierską. Mac. Moszczany, zaśc, pow. święciański, w 1 okr. polic, gm. Łyntupy, okr. wiejski Dworczany, o 14 w. od gminy, 70 dusz rewiz. Moszczanka al. Moszczenica, rz. w pow. piotrkowskim. Początek bierze pod Babami, stacyą drogi żel. warsz. wied. , płynie w kie runku połud. wschodnim przez Moszozenicę, Psary i pod Wolborzem wpada z praw, brzegu do Wolborki. Długa 9 wiorst. J. Bliz. Moszczanka, wś, pow. nowoaleksandryj ski, gm. Irena, par. Bobrowniki. Leży nad rzeczką wpadająca do Wieprza, na samej granicy gub. lubelskiej z pow. garwolińskim gub. siedleckiej. Była tu stacya pocztowa na szosie warsz. lubelskiej, odl. 9 w. od Iwangrodu, z którym M. łączy odnoga drogi bitej wychodząca od szosy lubelskiej. Dziś stacya ta przeniesiona do wsi Rossosz w pow. garwolińskim. W 1827 r. było tu 34 dm. , 226 mk. , obecnie wś ma 24 osad 19morgowych i 12 os. 9mor gowych, młyn wodny. Folw. 33 mr. rozl. Moszczanka, potok, nastaje z połączenia dwóch strug, jednej napływającej od płn. z obszaru gm. Turzy, drugiej zaś zachodniej ze Staszkówki, w pow. gorlickim, w płn. zach. części obszaru gm. Moszczenicy; płynie przez obszar tej wsi na płd. wsch. , poczem zrasza obszar Zagórzan, gdzie przyjmuje kierunek wschodni, który zachowuje aż do swego ujścia do Ropy w Klęczanach. Liczne drobne strugi i potoczki zasilają go. Najznaczniejszym dopływem z praw. brz. jest Wolska potok. Długość biegu 18 kil. Br. G. Moszczanki, ob. Mokoianka. MoszczanyŁazy, folw. pow. jarosławski, ma 103 mk. , z tych 37 rzym. kat. a 66 gr. kat. Do szczegółów podanych pod Łazami dodać tutaj należy, że fundacyą zakładu sióstr mi łosierdzia założyła w r. 1820 z ks. Czartory skich ks. Wirtemberska. Do tego zakładu jest dołączoną fundacya Aleksandra hr. Sta dnickiego z r. 1849, mająca kapitału 2105 zł. w. a. , z którego odsetek ma być w zakładzie utrzymywaną jedna sierota. Mm. Moszczeńce al. Moszeńcey w dok. Moszny wś nad rz. Ibrą, pow. żytomierski, na płd. zach. od m. Czudnowa; ob. Arch. J. Z. R. , cz. ni, t. 2 777. Moszczenica, MoszezanM al. Cmarka, rz. , poczyna się w pow. brzezińskim pod Imielnikiem, płynie w stronę wschodniopółnocną Moszczaniec Moszczany Moszczanka Moszczanka Moszczanica Moszczanica Moszczany Moszczaniec przez Dobieszków, młyn Cesarka zwany i Stryków; ztąd przybiera kierunek zach. pół nocny, płynie przez Swędów, Wolę Branicką, za Besiekierzem wchodzi w pow. łęczycki i znowu w kierunku wschodniopółnocnym płynie przez Kotowice, Gieczno, gdzie tworzy stawy zarybione, Pokrzywnicę, Piątek, Piekary i na granicy z pow. łowickim na wprost Orłowa wpada z praw. brzegu do Bzury. Długa przeszło 40 wiorst. Przyjmuje z praw. strony poniżej Dobieszkowa Skoszewkę, powyżej młyna Cesarka strugę od Sierzni, pod Piątkiem Mościenicę. Z lewej powyżej Ceaarki strugę od Dobrej, powyżej Kotowic Świnnę z Czerwonką i Zimną Wodą. Podług Enc. Orgelb. więk. XXIV 43 wpadają do niej z lewej strony Swinna, Mostki z Czarnowką i Źródła al. Piła, z prawej Skoszówka, Malina, Mościenica, Czerwonka. J. Bliz. Moszczenica 1. kol. nad rz. Moszczenicą, pow. brzeziński, gm. Biała, par. Gieczno. Ma 3 dm. , 57 mk. , 63 mr. 2. M. , wś, os. karcz. , kol. nad rz. Moszczanką, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice, par. Moszczenica. Przysta nek drogi żel. warsz. wied. w odl. 10 w. od Piotrkowa. Posiada kościół par. murowany z XVIII w. , gorzelnię, tartak parowy i trzy młyny wodne. W 1827 r. było tu 27 dm. i 191 mk. , obecnie wieś ma 25 dm. , 289 mk. , 480 mr. ; prob. i os. karcz. , 2 dm. , 6 mk. , 12 mr. ; M. Poduchowna, kol. , 13 dm. , 39 mk. , 101 mr. i osada dróżnika dr. żel. , 1 dm. , 4 mk. , 1 mr. M. jest dawną wsią szlachecką w pow. piotrkowskim. Według regestr, po borowych z 1552 r. było tu dwóch dziedzi ców Lubiatowski i Baltazar Bykowski. Do pierwszego należała takżeprzyległa Moszczeńska Wola, do drugiego Kossów. Był tu młyn i karczma. Liczba łanów kmiecych niepewna, bo wykazy z 1552 i 1553 różnią się wielce, pierwszy podaje 17, drugi tylko 6 łanów Pawiński, Wielk. , II 268. Kośc. par. drewn. istniał tu zapewne już w XT w. , jak o tem świadczy Lib. Ben. Łaskiego t. II 173. Z łanów kmiecych M. szła dziesięcina do par. w Wolborzu, z folwarku do miejscowego pro boszcza. Obecny murowany wzniósł w 1769 r. dziedzic M. Stanisław Małachowski, referend. kor. i marszałek sejmowy. Dobra M. składają się z folw. M. , Pomyków, Wola Moszczenicka i Kossów, rozl. mr. 2318; bud. mur. 21, z drzewa 57; płodozmian 6, 10 i 11polowy. Dobra te w r. 1880 oddzielona od dóbr Rękoraj. Ob. też Kębliny, M. par. , dek. piotrkowski, 1227 dusz. Br. Ch, Moszczenica, wś i folw. , pow. ihumeński, w okr. polic, berezyńskim, gm. bieliozańska, przy drodze z Berezyny luboszańskiej do Borysowa. Ma 931 mr. obszaru; grunt piaszczysty i nieurodzajny, lasy zniszczone. Folwark leży nad rz. Uszą, dopływem Berezyny, wieś zaś nad strumieniem Moszczenica Mieżyroozjo, ma 19 dm. , ziemi włośc. 420 mr. M. należy do Mierzyńskich. T. S. Moszczenica, niekiedy zwana Mieżynozje, mała błotnista rzka w płn. stronie pow. ihumeńskiego; płynie losistemi moczarami w kierunku płn. około zaśc. Międzyrzecze, pod którym przyjmuje w siebie błotną strugę z lew. strony; dalej płynie koło wsi Moszczenicy, po za którą wpada do Uszy z praw. strony długość biegu około 5 wiorst. A. Jel. Moszczenica, wieś dziś nieistniejąca w par. Staw, w pow. wrzesińskim ob. Lib. Ben. Łask. , I 322. Moszczenica, struga w pow. chojnickim, płynie pod wsią tejże nazwy. Wymieniona już w dok. z r. 1323 ob. Odpisy Dregora w Pelplinie. Kś. Fr. Moszczenica, niem. Mosnitz, dok. Moaeznitz 1323, wś nad rz. Moszczenicą, pow. chojni cki, st. p. Wierzchowo, par, kat. i ew. Choj nice, okr. urz. stanu cywil. Chojniczki, szkoła katol. w miejscu. Obszaru ma 2601, 98 mr. , 49 bud. , 22 dm. , 161 mk. , 138 katol. , 23 ew. 1868 r. . Do tutejszej szkoły należą i Doręgowice. Jest tu także kaplica tyt. św. Bar tłomieja, o któroj wizytacya Trebnica z r. 1617 donosi co następuje Kościół murowa ny ma jeden ołtarz z obrazem M. B. Często chowskiej; dzwonnica była drewniana, w niej 2 dzwony; gospodarzy było 7, którzy dawali mesznego każdy 1 korzec żyta chojnickiej miary, a zamiast owsa kilka groszy; dawniej było ich 18; na kolendę płacą po 2 grosze, na Wielkanoc po 1 groszu. Prowizorem kościoła był Jerzy, karczmarz; do kaplicy dojeżdża od czasu do czasu kś. wikary z Chojnic ob. str. 93. M. należała dawniej do Doręgowskich. R. 1323 nadaje Teodoryk v. Lichtenlmyn, komtur świecki i człuchowski, sławetnemu Ja nowi de Parsow 44 łanów czyli włók cum 40 laneis sive mansis po obu brzegach rzeczki Moszczenicy, na prawie chełmińskim. Za to będzie służył na dwóch koniach zbrojno przy wszelkich potrzebach i będzie ponosił inno zwykłe ciężary; tymczasem będą 6 lat wol ni on i jego spadkobiercy. Datum in castro Siechow In die Beati Marcelli ob. Odpisy Dregera w Pelplinie, str. 27. Według tary fy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, płacił w M. Doręgowski od 10 włók osiadłych, 15 folw. , 4 ogr. i owczarza 37 flor. 20 gr. ob. Roczn. Tow. Nauk. w Po znaniu, 1871, str. 187. Kś Fr. Moszczenica, niem. Moszczenitz, wś i folw. , pow, rybnicki, par. Ruptau, odl. 2 3 4 mili od Rybnika, leży na granicy austryacki ej i ciągnie się na górzystym obszarze wzdłuż rzeki Szotkowski. Posiada kościół paraf. filialny. Moszczanica Moszczenica Moszczun Moszczona Moszczna Moszcziska Moszczeński Moszczenno Moszczenna Moszczenka Moszczenicka Wola Moszczenica Dzwon jeden ma datę 1539 r. Szkoła istnieje od 1839 r. , ma 120 uczniów. Folw. ma 1154 mr. , wś 1054 mr. obszaru. M. sąsiaduje z zakładom kuracyjnym Jastrząb. Do M. należy przyległa wieś Szotkowice. Folw. stanowi część dóbr Loslau. W 1843 r. było tu 106 dm. , 676 mk 13 ewang. . Moszczenicka Wola, wś i folw. nad rz. Moszczanką, pow. piotrkowski, gm. Bogusławice, par. Moszczenica, wś ma 26 dm. , 192 mk, 327 mr. ; folw. 6 dm. , 136 mk. , 1567 mr. 557 roli; os. karcz. , 1 dm. , 16 mr. ; ob. Moszcznica, Moszczenka, wś, pow. brzeski, na płn. wsch. od m, Brześcia i fortu Brzozowiec. Moszczenka, wś nad rz. Dwiną i Tetywą, pow. horodnicki gub. czernihowskiej, o 20 w. od Horodnicy, 175 dm, , 1616 mk. Moszczenna, wś u źródeł rzki Moszczany, pow. hajsyński, gm. Chaszczowata, par. Teruówka, 125 osad, 914 mieszk. , ziemi włośc. 525 dzies. , dwors. 1400 dz. 1290 dz. używalnej, 110 nieużytków. Cerkiew ś. Parascewii ma 743 wiernych i 88 dz. ziemi. Należała do Potockich, scheda Jarosława, syna Szczęsnego, dziś sukcesorów Brudnickich. Moszczenno, folw. , pow kościański, 1 dm. , 19 mk. ; należy do gm. i dom. Bogaczewa. Poczta w Choryni. M, St. Moszczeński, zaśc, pow. orszański, gra. wysocka, 8 dm. , 46 mk. Moszczezeny, wś, pow. sieński, gm. łatyhowska, 2 dm. , 9 mk. Moszcziska kasz. , ob. Mościska. Moszczna, rzka, dopływ rz. Irpeni z prawej strony. Moszczona, strumień w pow. węgrowskim, ob. Gołębnica. Moszczona, wś, pow. ihumeński, gm. puchowicka, o 1 w. od dr. żel. lipaworomeń skiej, w okolicy pomiędzy Błuża i mczkiem Błonie, ma 6 osad, miejscowość odludna, ni zinna, grunta piaszczyste. A. Jel. Moszczona ob. Moszczana, Moszczone, trzy pobliskie zaśc. na praw. brz. Usy Niemnowej, pow. miński, w okr. pol. kojdanowskim, par. kat Kojdanów, o 4 w, . ku. płn. od mczka Kojdanowa, mają razem 12 os. ; grunta i łąki dobre, miejscowość falista, małoleśna. A. Jel. Moszczonne, wś i folw. nad jeziorem t. n. , pow. rypiński, gm. Sokołowo, par. Kikoł, odl. o 32 w. od Rypina, ma 10 dm. , 86 mk. , 705 mr. gruntu dobrego, 24 nieuż. , w tem 46 mr. włośc. Do M. należy rumunek Pierdolina. W 1827 r. było tu 20 dm. , 261 mk W 1780 r. dziedzice M. Umiński i Trzciński wysiewali tu 70 kor. żyta, 10 kor. pszenicy. Z propinacyi mieli 133 zł czynszu. Folw. M. z wsią M. i Rumunki M. rozl. mr. 689 gr. or. i ogr. mr. 520, łąk mr. 30, past. mr. 21, wody mr. 79, lasu mr. 14, nieuż, i place mr. 22; bud. mur. 7, z drz. 4; płodozmian 11polowy. Wś M. os. 15, z gr. mr. 20; wś Rumunki Moszczonne osad 2, z grun. mr. 23. Br. Ch. Moszczonne, jezioro przy wsi t. n. , w pow. rypińskim, brzegi bezleśne, wyniosłe 420 st. npm. . Tylko od wsch. ciągnie się dolina, stanowiąca dawniej dno większego jeziora, którego szczątkiem jest dzisiejsze. Leży ono kilka wiorst na płn. od jeziora Kikoł i łączy się strugami z całą grupą okolicznych drobnych jezior; obszaru ma około 2 w. długości a do 1 2 w. szerokości. Na płd. zach. brzegu leży wś Moszczonne a na płn. wsch. Zajezierze. Moszczony, ob. Moazczun i Moszczana, Moszczun al. Moszczunka, rz. , prawy dopł. rz. Irpień, zaczyna się w pow. kijowskim. Moszczun, w dok. Moszczan, Moszozonyy wś nad rzką t. n. , wpadającą do Irpienia, pow. kijowski, na płn. wsch. od Hostomla, o 7 w. od wsi Mostyszcze, śród lasów położona, 88 mk, , zajmujących się wyrabianiem klepek, tarcic, dranic, gontów i t. d. Niegdyś wś zamkowa kijowska, następnie sioło monasteru Meżyhorskiego międzygórskiego. Moszczyca, ob. Mrożyca. Moszczycha, nazwa niwy w płd. kończynie Waręża, wsi w pow. sokalskim. Na płn. od niej leży las Zahaje. Przerzyna ją droga wiodąca z Waręża do Rusina, przy której stoi karczma. Moszczynek, os. młyn. , pow. będziński, w dobrach Wysoka Lelowśka. Moszczyńskie, młyn, pow. ostrzeszowski, 1 dm. , 5 mk. , należy do gm. i wsi Opatowa. Poczta w Opatowie. M. St. Moszenaki, w dok. Moszonaki al. Moszonack, wś cerkiewna, pow. mohylewski, na płn. wsch. od Mohylewa; włość bisk, mohylewskich; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 450, 452. Moszewińska, gmina, pow. newolski, w 1 okr. polic, o 2 w. od Newla, ma 1042 dusz rew. ; w skład gminy wchodzą okręgi wiejskie karoliński 174 dusz, horkowski 78 d. , zawiereski 167 d. , osinowski 43 d. , simanewski 149 d. , żarkowski 56 d. , timofiejewski 47 d, , marynczalski 25 d. , Łosiki 16 d. , szynkowski 94 d. , maryński 67 d. , warianpolski 35 d. , rykalewski 41 d. , syrokwaszyński 50 d. . J. KrzMoszenki, wś nad rz. Ciemięgą, pow. lubelski, gm. Jastków, par. Garbów, odl. 15 w. od Lublina a 4 w. od st. dr. żel. nadwiślań. w Nałęczowie Posiada wiatrak i cegielnię. W 1827 r. 6 dm. , 36 mk. W XV w. wś ta, p. n. Moszyn Mały, była dziedzictwem drobnych posiadaczów ob. Moszna qui soli por se colunt agros cmethonales Dług. 11 542. Folw. M. zniszczony do szczętu ogniem w r. Moszenaki Moszczynek Moszczyca Moszczonne Moszki Moszka Moszewki Moszewicze 1880, został przez teraźniejszego właściciela odbudowany i uporządkowany. Powznoszono wygodne budynki murowane, po większej części kryte blachą. Lasy troskliwie pielęgnowane i całkiem na użytek zamknięte, pozakładane zagajniki z zasiewem modrzewi, świerków, sosny, jaworów, brzóz, jesionów, dębów, grabów i olsz błotnych. Ziemia w M. jest pszenną Iej klasy, urodzajną w jednakowym gatunku. Przestrzeń jej zawiera ogrodów mr. 13, łąk i past. mr. HöVa, gr. or. mr. 400, lasu mr. 65, wód mr. 3, dróg, granic i wygonów mr. 9, pod zabudowaniami mr. 2. Serwitutów żadnych. Znajduje się tu obszerny ogród w pięknem położeniu, z alejami wiekowych lip i jesionów i kilkoma zarybionemi sadzawkami. Niektóre z wielkich drzew w M. miały być sadzone ręką Jana III, inne ręką Kościuszki. H O. Moszewicze, wś, pow. nowogródzki, przy dr. wiodącej ze wsi Cimoszkowicz do Sienieżyc, w miejscowości falistej, w glebie urodzajnej, 16 osad pełnonadziałowych. A. Jel. Moszewki, folw. pryw. , pow. wilejski, w okr. polic, o 54 w. od m. Wilejki, przy b. drodze poczt, z m. Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 1 dm. , 9 mk. Moszka, mała rzka w pow. borysowskim, bierze początek w nizinie pomiędzy górami, w okolicy wsi Rudnia i Sielec; pod Sielcem rozlewa się w jeziorko, obraca młyny i odtąd płynąc moczarami w kierunku płd. , wpada do Smolanki, dopł. Berezyny, tu rozlanej w duże jezioro Pelik; długość biegu około 7 w. ; rybna. Moszka, st. poczt. w pow. sudogdziańskim gub. włodzimierskiej, pomiędzy Sudogdą a Muromem. Moszkany, wś, pow. sieński, gm. w miejscu, o 35 w. od Sienna, 13 dm. , 90 mk. , z których 1 zajmuje się kowalstwem. Moszkańska gmina liczy 7302 mk. 2016 męż. , 2052 kob. i 3234 dzieci, z których 120 zajmuje się cięciem i wywozem drzewa, przy pomocy 600 koni. Moszki 1. folw. szl. , pow. oszmiański, w 4 okr. polic, o 34 w. od Oszmiany, 1 dm. , 32 mk. , z tego 17 prawosł. , 15 katol. 2. M. , wś, pow. sieński, gm. pustyńska, 5 dm. , 41 mk. , z których 3 zajmuje sie garncarstwem. 3. M. , młyn na jeziorze Moszkowskiem, pow. wołkowyski, ob. Iwaszkiewicze. Moszki 1. w dok. Moszkowce al. Moszhowska ziemia wś cerkiewna nad rz. Norynką, pow. owrucki, na płd. wsch. od m, pow. , cerkiew paraf. pod wez. ś. Mikołaja. O M. liczne spotykamy wzmianki w Arch. J. Z. R. , zwła iszcza zaś w IV części. 2. M. , wś, pow. beryczowski, w pobliżu miasta powiat. Moszków al. Muska, pot. , wypływa z lasu Kociuby, w płn. części obszaru gm. Czernawki, w pow. czerniowieckim, płynie na płd. , opływa Czernawkę od wsch. , w płd. części jej obszaru przepływa staw, który opuściwszy zwraca się na zach. , a zasiliwszy jeszcze dwa. stawy, przechodzi na obszar Żuczki nowej, płynie na płd. zach. , opłukując płn. zach. podnóże góry Moszkowa 350 m. , między Zuczką nową a Sadogórą przyjmuje potok od Szerowiec górnych płynący, oddziela Sadogórę od Zuczki i dalej w kierunku płd. podąża do Zuczki starej, poniżej której, połączywszy się od praw. brzegu z Kuczurem al. Zadobrówką, wpada do Prutu. Dług. biegu 21 kil. Br. G, Moszków rus. Moszkiw wś, pow. sokalski, 10 kil. na zach. od sądu powiat. , urzędu poczt, i st. kol. w Sokalu. Na płn. leżą Waręż wś i Bojanicze, na wsch. Sawczyn, na płd. Szmitków i Siebieszów, na zach. Leszczków. W środkowej części obszaru, na zach. od zabudowań wiejskich, nastaje mały potok i płynie na wsch. , a po za granicami wsi łączy się z innym potokiem, z którym wspólnie tworzy strumyk Bród, lewoboczny dopływ Bugu. W płn. zach. stronie wsi wznosi się wzgórze Moszków do 282 m. znak triang. . Do obszaru dworskiego należą młyny Semeny i Popowski, oba koło Szmitkowa. Własn. więk. ma roli or. 138, łąk i ogr. 11, past. 6, lasu 236 mr. ; wł. mn. roli or. 595, łąk i ogr. 70, past. 36 mr. W r. 188, 0 było 558 mk. w gm. między nimi 63 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Warężu, gr. kat. w Szmitkowie. We wsi jest kasa pożycz. gm. z kapit. 1739 zł. w. a. Po polach wyorują tu często kliny kamienne i krzemienne, a o tutejszych wykopaliskach czyni wzmiankę Sacken w Leitfaden zur Kunde der heidn. Alterthümer, str. 80. Moszkowce 1. Wielkie wś cerkiewna, pow. żytomierski, na płd. wsch. od Kodni, w dok. nazwane Ozirańskie Sieliszcze. Zmiana nazwy objaśnia się tem, że na opustoszałem sieliszczu założoną została nowa wś przez Moszkowskiego. W późniejszych dokum. wykazana jest słoboda Moszkowe, sieliszcze w gm. kodeńskiej; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t 1 231, 232; oz, VI, t. 2 65. 2. M. Małe, wś, tamże. Moszkowce rus. Moszkowici, wś, pow. kałuski, 24 kil. na płd. wsch. od Kałusza, 9 kil na płn. wsch. od sądu powiat. i urzędu poczt. w Wojniłowie. Na zach. leży Siwka naddniestrzańska, na płn. i płn. wsch. Martynów Stary w pow. rohatyńskim, na płd. wsch. Sobotów, na płd. Kołodziejów obie w pow. stanisławowskim. Zach. część wsi przepływa Siwka. Płynie ona od płd. , z Kołodziejowa, na płn. , przyjmuje w płd. zach. stronie wsi od lew. brzegu potok Dołżkę, nadpływający od zach. z Siwki, wchodzi następnie na zach. granicę Siwki, poczem skręca na wsch. i płynąc dalej wzdłuż granicy płn. wpada do Dniestru. Ten płynie równie wzdłuż granicy płn. od płd. przez wsch. na płn. a potem na płd. Moszczenicka Wola Moszkowce Moszków Moszkowskie wsch. , tworząc dwa wielkie załomy. W zach. stronie obszaru leżą na praw. brzegu Siwki zabudowania wiejskie 239 m. . Płd. zach. na rożnik wsi przebiega gościniec kałuskobur sztyński. Własn. więk. ma roli or. 8, łąk i ogr. 3, past. 84, lasu 51 mr. ; wł. mn. roli or. 236, łąk i ogr. 111, past. 52, lasu 17 mr, W r. 1880 było 334 mk. w gm. , 9 na obsz. dwor. między nimi 55 obrz. rz. kat. , reszta gr. kai. Par. rz. kat. w Martynowie Nowym, gr. kat. w Siwce. We wsi jest cerkiew pod wez. Na rodzenia Najś. Maryi Panny. Lu. Dz. Moszkowice, wś w par. Domaniow, w pow. łęczyckim, podana przez Lib. Ben. Łaskiego łł 369, dziś nieznana. Moszkowicze, wś w płn. stronie pow. mińskiego, w pobliżu drogi z Ostrożyc do Łohojska, 3 osady, miojscowośó lesista, grunta mierne. A. Jel. Moszkówka, huta szklana, pow. żytomierski, własność Felicyi Bohusz. Moszkowo 1. wś, pow. czauski, gm. horodecka, 24 dm. , 137 mk. , z których 5 zaajmuje się wyrobem naczyń drewnianych, 2 wyrobów z łyka i kory, 2 wozów, 2 bednarstwem, 3 tokarstwem. 2. M. , wś, pow. orszański, o 12 w. od Orszy, z zarządem gminy liczącej 8237 mk. 2990 męż. , 3020 kob. i 2227 dz. . Moszkowskie, jez. , pow. wołkowyski, ob. Iwaszkiewicze Moszna 1. wś i folw. nad rz. Mrową, pow. błoński, gm. Helenów, par. Rokitno, odl. 7 w. od Błonia, 14 w. od Warszawy, leży na prawo od linii dr. żel. warsz. wiedeń. , o 2 w. od stacyi Pruszkowa. Jest tu młyn parowy, produkujący za 34, 000 rs. rocznie, cegielnia z produkcyą na 4000 rs. , gospodarstwo fol warczne staranne, łąki nawodniano. W 1827 r. było tu 63 dm. , 256 mk. ; obecnie 358 mk. Dobra M. składają się z folw. M. i Krosna, wsi M. , Koszajec i Krosna, rozl. mr. 1323 gr. or. i ogr. mr. 989, łąk mr. 300, wody mr. 8, nieuż, i place mr. 14; bud. mur. 12, z drze wa 12; płodozmian 18polowy. Wś M. os. 44, z gr. mr. 121; wś Koszajec os. 12, z gr. mr. 366; wś Krosna os. 6, z gr. mr. 121. 2. M. , wś, pow. lubelski, gm. Jastków, par. Garbow, odl 14 w, od Lublina. W 1827 r. par. Mar kuszów, 14 dm. , 146 mk. W XV w. pod na zwą Moszyn Wielki, zamieszkała przez drobną szlachtę czy też kolonistów qui soli per se agros occuparunt et illoa arant Dług. II 542. Ob. Moszenki. Folw. i wś M. rozl. mr. 1322 gr. or. i ogr. mr. 779, łąk mr. 204, lasu mr. 240, nieuż. i place mr. 99; bud. z drz. 18. Wś M. 08. 23, z gr. mr. 288. Br. Ok Moszna, rz. w pow. orszańskim, prawy dopływ Czernicy, prawego dopływu Łuczesy; przyjmuje Rubieżnicę. Leży nad nią mczko Łoźno w Słowniku mylnie nazwane Lezno. Mosina, struga, lewy dopływ Studenicy w pow. uszyckim, zaczyna się na polach m. Zwańczyka, płynie w kierunku zach, , mija folw. Prusski. X M. O. Moszna, byłe dobra zadnieprskie ks. Wiśniowieckich. Czyt. Stecki, Wołyń, II 231. Moszna, niem. Moschen, dobra i wś, pow. nowomiejski, okr. polic. Moszna, odl. 2 3 4 mili od No wego Miasta. Dobra M. stanowiły pierwotnie własność templaryuszów, później własność królewska do dóbr Kujawy zaliczona, wreszcie w końcu XVIII w. oddana hr. Seherr Thoss. Wś ma 10 ogrodz, i 14 komorn. i 2541 mr. 749 mr. lasu i 1471 m. roli, należy do par. i szkoły w Łączniku. Folw. ma 1236 mr. roli, 630 lasu, 228 łąk, 43 wody, 61 mr. nieuż. W 1843 r. było tu 30 dm. , zamek, 232 mk. 18 ew. , owczarnia z 3000 merynosów. Do M. należały Urszalonowice al. Neudorf. Moszne, jez. w pow. włodawskim, gm. Wola Wereszczyńska Leży śród bagnistych lasów, na prawo od drogi ze wsi Wola Wereszczyńska do wsi Zienki. Należy do dóbr Łomnica. Obszar jego wynosi około 60 mr. Moszne, jez. w pow. porzeckim. gub. smoleńskiej, na płd. od jez. Welasto i na płd. zach. od jez. Łoszamle, Mosznen niem. , ob. Możne. Mosznia, jez. w pow. sieńskim, odległe o 1 w. od wsi Wojewódki w gm. Ostrowno, długie do 700 a szerokie do 400 saż. , głębokie około 4 saż. , zajmuje 116 dzies, przestrzeni. Brzegi niskie, pokryte lasem. Z ryb znajdują się szczupaki, leszcze, liny, karasie, okonie, jazy i płocie; roczny połów wynosi około 44 pudów. Moszniagi, mylnie Moszniaki, wś nad rz. Kodymą, pow. bałcki, o 7 w. od m. Bałty, 16 od stacyi dr. żel. odeskiej Krute, 12 1 2 w. od Borszcz, wraz z Helenówką ma 1384 mk. ; ziemi włośc. 1922 dz. dwor. , w M. 480 dz. , w Helenówce 3225 dz. , os. 122. Cerkiew paraf. z 132 dz ziemi, par. kat. Bałta. Jest tu urząd gm. , do której należą M. z Helenówką, Mirony, Sinna, Leśniczówka, Fernatia, Eftodya al. Joftodya, Obzyło i Berezówka, razem 8 starostw, 1583 osad, ziemi włośc. 10, 027 dz. , w tej ilości ornej 7591 dz. , ludności włośc. 3899 męż. , 3997 kob. , wypada więc na 1 mk. 1, 37 dz. Grunta pagórkowate, czarnoziem. Stacya konna wiejska. M. , stara osada, dziedzictwo Koniecpolskich i Lubomirskich, należały do klucza józefgradzkiego dzisiejsza Bałta. Dochód z nich w końcu zeszłego stulecia 1776 r. oznaczony na 776 złp. W ostatnich czasach należały do Starzyńskich, Baczyńskich, Junakowskich, od których przeszły do Papy Krojona, a Helenówką do Lwowa. Mosznica, bagnisko w pow. dyneburskim, o 26 w. od Dyneburga, na prawo od drogi żel. Moszewicze Mosznica Moszniagi Mosznia Mosznen Moszne Moszna Moszkowo Moszkowice ryskodyneburskiej, długie do 40 w. , szerokie do 7 w. , ma 136 w. kw. rozl. , otoczono lasem. Od płn. zach. ciągnie się granica pomiędzy pow. dyneburskim a rzeczyckim, na granicy płd. płynie rz. Tartak. Bagnisko to przy wsi Nadizern i folw. Cargrad rozdziela się wzniesionym brzegiem rz. Dubny, po którym przechodzi droga z Dyneburga do mi Lievenhof Mosznica 1. wś rząd. nad rz. t. n. , Pow. trocki, w 4 okr. polic, gm. Merecz, okr. wiej ski Nerowo, o 18 w. od gm. , 4 dm. , 31 mk. kat. 19 dusz rew. . 2. M. , folw. nad rz. Dokołką, prawym dopł. Ptyczy, pow. bobruj ski, w okr. pol. hłuskim, o 9 w. na płd. od mczka Hłuska, dziedzictwo Bykowskich, ma 40 wł. obszaru w glebie lekkiej, łąki obfite, młyn, propinacya; miejscowość odludna, poleska. 3. M. , mała wś poleska w płd. wsch. stronie pow, ihumeńskiego, w okr. pol. berezyńskim, gm. brodzka, w pobliżu granicy pow. bobrujskiego i drogi wiodącej ze wsi Ostrowia do wsi Kobylanki; miejscowość odludna, grunta piaszczyste. 4. M. , wś i folw. nad bezim. dopł. Usy, pow. miński, w okr. pol. kojdanowskim, par. kat. kojdanowska, przy dr. ze wsi Czernikowszczyzny do wsi Pousie, w miejsco wości wzgórzystej, małoleśnej; wś ma 24 osad pełnonadziałowych; folw. ma 824 dzies. ziemi dworskiej, w glebie dobrej, łąki piękne. Da wniej własność Chrapowickich, dziś Ant. hr. Zabiełły. A. Jel. Mosznica, niem. Moschnitz, wś na polskoprus. Mazurach, pow. ostródzki, st. poczt. W. Gardejny, okr. urz. stanu cywil. Ruszkowo. W 1856 r. 196 mk Moszniki, wś, pow. newelski, była tu filia par. katol. Newel. Mosznina, folw. szl. , pow. oszmiański, w 2 okr. polic, o 54 w. od Oszmiany, 1 dm. , 51 mk. katol. Mosznohorski, monaster, Woźniesieński, na lew. brz. rz. Olszanki, pow. czerkaski, naprzeciwko mczka Moszny o 3 w. , śród gór i lasów położony. Założony w połowie XVIII w. Hetman Doroszenko uniwersałem z d. 22 czerwca 1671 r. nadał mu młyn Kwaczny na rz. Rosi, w mku Steblowie; het. Mazepa potwierdził 30maja 1708 r. dawne nadania. Obecnie do monasteru należą dwa chutory, Lutorowski o 2 w. i Szpolański o 70 w. , w pobliżu Szpoły, mający 42 dz. Nadto należy do monasteru pod M. 292 dz. ziemi. W monasterze znajdują się 2 cerkwie i 24 mnichów. Mosiny, mczko, pow. czerkaski, oddalone o 30 w. od Czerkas, o 50 w. od Śmiły a 150 w. od Kijowa, leży w widłach prawie bagnistego ujścia rz. Olszanki dawniej w tych miejscach Moszną też nazywanej i źródeł Irdynia, w nizinie, jakby jaka poleska sadyba. Tak zwane błota irdyńskie zaraz się za miasteczkiem ciągną, na szerokości może 5 w. Wnosićby można, że to stare łoże Dniepru. Wzdłuż Irdynia biegnie łańcuch gór, poprzecinany głębokiemi dolinami i zarosły odwiecznemi lasy. Dziś jeszcze spotykać tu można podziwu godne dęby. Na pośrednim paśmie tych leśnych wzgórzystości wznosi się w guście angielskim pałacyk, wzniesiony przed laty przez głośnego z dostatków i znaczenia rossyjskiego magnata, dziedzica M. , ks. Worońcową twórcy Alupki, rozkosznej rezydencyi w Krymie. , Pałacyk ten otaczają ganki, owite zieloną siecią pnących się dokoła bluszczów. Przy kilku schodach, które wiodą do domu, spostrzegamy złomki dawnego posągu. Powiadają, że były wykopane w ziemi w blizkości Białejcerkwi. W sali portrety familijne carów i carowych rossyjskich bitwa na Kulikowem polu i t. d. Na wzgórzach zaś domowi przyległych, które noszą nazwę Mosznogórza, rozlega się park czyli zwierzyniec, który ma długości przynajmniej 8 w. W parku jest bażantarnia i schronienie dla lam; dalej dom Olgi, w stylu gotyckim, nazwany tak od imienia hr. Naryszkinowej, mieszkającej tu przed laty. Na jednej z gór panującej miejscowemu położeniu, wznosi się wśród tegoż parku, tak zwana wieża Światosława, która w każdym razie nie jest żadnym po tym ruskim paladynie archeologiczaym zabytkiem, ale jest tylko przez dziedzica miejsca, na pamiątkę tego walecznego księcia wzniesiona. Wieża ta ze wszech stron wygląda malowniczo; na jej szczycie postawiono altankę oszkloną, w której zawsze płonący utrzymuje się świecznik Z jednego punktu tychże gór wzrok pyszną obejmuje panoramę. U stóp rozkłada się mko Moszny, z naciśnionym tłumem swoich domów i chat wieśniaczych; dalej widać bagna Irdynia, zarosłe olchą i oczeretami, a dalej jeszcze modrzy się Dniepr i widnieją nizkie piaszczyste brzegi, wsie i monastery połtawskiej gubernii. Widok ten natchnął toż był S. Goszczyńskiemu znany wiersz w Zamku kaniowskim Tu pod nogami, na równi poziomej Moszen, spojrzeniem policzone domy, etc, etc. Z zabytkowych uroczysk Mosznogórza następujące są po drodze z Czerkas do M. wał w kwadrat usypany, na dwa sążnie wysoki, otoczony w koło rowami, 2 sążnie szerokości przestrzeni wewnątrz zawierający, obwodu zaś mający 30 sążni. Hora didowa tu według podania jakiś dziad ostatnie dni zgrzybiałego żywota przepędzał. Jar pokajania pokuty nosi nazwisko od pokutowania objętego skruchą hajdamaki. Pokazują też w okolicznych górach miejsca kurzeni hajdamackich. O mogile, . czartowej w pobliżu M. wspomina Paprocki. O geologicznych stosunkach M. i okolicy pi Mosznica Moszniki Mosznina Mosznohorski Moszkowice Mosznica sali Dubois de Montpereux i Teofiłaktów. Na zboczach tutejszych gór, warstwy kredy chlorytowej się spotykają craie tuffeau, Chloritische Kreide; ob. Trudy komisji pri Imper. uniwer. sw. Władim. , Kiew 1885, t. III. Miodny to kraj. Jak dawniej tak i teraz lasy tutejsze, szczególnie w lipy obfitujące, żywią wielką ilość pszczół. Obecnie jeszcze miodu zbiera się do 1700 pudów i do 45 pud. wosku. M. posiadają dwie cerkwie pierwsza z nich na miejscu dawnej Preobrażeńskiej, zbudowana przez ks. Michała Worońcowa, jest w stylu gotyckim; druga Uspeńska, zwyczajnej struktury. Domów w M. 570, mieszkańców 3128 podług późniejszej statystyki 558 dm, ob. Alfabitnyj spis. nasel, miest kijew, gub. , 1885. Jest tu zarząd gminny wołost. Początki M. jako osady dość wcześne. Aleksander, w. ks. lit. , w przywileju swoim pod 1494 r. wyraża Namestniku czerkaskomu P. Kmite Alexandrowiczu i innym namestnikom naszym, chto i na potom ot nas budet Czerkasy derżati. Bił nam czołom bojaryn kijewskij Waśko Jerszewicz, i powedił pered nami sztoż Kniaź Semen Olelkowicz, dal otcu jeho imenie w Czerhashom powete, na imia Moszny za jeho otczyznu. A w tom jeho imienii ludi byli jasacznyi, k Czerkasom służyli jasacznuju służbu, i tymi razy tych jeho ludej pohaństwo Tatarowe pobrali, a inszyi do Czerkas poszli. I bił nam czołom, abychmo jemu dozwolili w tom jeho imenii lud saditi, zasia ino kotorych on ludej pryzowet i osadit ażby jesy ich w jasacznuju służbu newernuł i dał im wpokoj. Nechaj oni jemu służat potomu, kak i w inszych bojar kijowskich ludi hospodarom swoim służat. Pisan w Wilni, maja 17 deń, indikt 12 Metr. Lit. , 192, s. 19. Oznaczone przez nas kursywą miejsca jawnie okazują więc, że M. już za Semena Olelkowicza, ks. kijow. , egzystowały. Książe ten, jak wiadomo, po wyludnieniu mongolskiem, pierwszy jął rozdawać w tym kraju pustki bojarom miejscowym, z tem, aby ci takowe zasiedlali. Ludzie zaś jasaczni, w powyższym przywileju wspomnieni, była to straż na szlakach i przachodach tatarskich, powinnością której było, dostrzegłszy Tatarów zbiiżających się, przez sygnalizacyą ogniem czyli jassą na kurhanach, dawać hasło trwogi. Pokazuje się jednak, iż Tatarzy, jak i tu tym razem się zdarzyło, podkradłszy się zręcznie, porywali w dochwytkę i owych zwiadników. Nie umiemy powiedzieć jaką drogą, ale wiemy, że od Jerszewiczów już M. następnie dostały się do rodziny kniaziów Domontów. Ci Domontowie była to stara krew litewskich kniaziów, wyprowadzająca swój początek jakoby od Domonta Doumunda, ks, uteńskiego, brata Trojdena, w. ks. lit. Z tego samego pnia miał wyrość i ród ks. Radziwiłłów Kotłubaj, Galer. Nieswież. , str. 7 i 8. Atoli szczątki tego znakomitego niegdyś rodu już w następstwie przeszczepione w Kijowszczyznę, a zaćmione w blasku swym starodawnym, miernością fortuny zeszły też były do rzędu skromnych bardzo ziemian. Najpierw rzuciły ich losy w strony Polesia kijowskiego, gdzie od swego rodowego nazwiska założyli wieś Domontów por. Domontów, potem przenieśli nad Dniepr, w stronę Czerkas, gdzie również założyli drugi Domontów i stali się także i M. właścicielami. Od tej zaś ostatniej posiadłości przybrali też nazwisko przydomkowe Moszeńskich. Najpierwszymi posiadaczami tak Domontowa ukraińskiego jak i M. byli Wasyl i Potap Domontowie Moszeńscy. Z tych pierwszy, ożeniony z księżniczką Hlińską, dziedziczką Kiryłowa i Łebedyna, miał syna Hrehorego, ożenionego z Apolonią Tyszanką Bykowską, i córki jedną za Bajbuzą Hrybunowiczem, drugą za Łuczkiewiczem Kochanowskim, trzecią za Beruchalskim, czwartą za Kiełbowskim, piątą Owdotią za Michałem Łaskiem w artykule naszym Łebedyn pomyliliśmy się więc twierdząc, iż Wasyl Domont nie miał syna, lecz tylko same córki; co też obecnie prostujemy. Drugi zaś Potap Domont miał syna także Hrehorego i drugiego Jaśka, i córki, jedną za Karaczyńskim, drugą za Łozińskim. Jednakże tak Domontów jak i M. były wspólną własnością tak następców Wasyla jak i. Potapa, bo gdy w 1585 r. Hrehory Domont Moszeński umierając zapisał swojej żonie Apolonii z Tyszów Bykowskich M, , Domontów i Paukowicze, a także trzy dwory w Kijowie i trzy w Czerkasach, wtedy sukcesorowie Potapa, jako tychże dóbr uczestnicy prawni, skasowawszy sądownie ową czynność Hrehorego Domonta, i dział następnie swoich żrebij czyli, , sortes uczyniwszy, sprzedali je bezzwłocznie ks. Aleksandrowi Wiszniowieckiemu archiw. Chałaim. i dawny regestr ks. ziemsk. i grodz. kijow. . Widać atoli, że chudoba i niewielki dostatek niedozwoliły nawet owym podupadłym kniaziom Domontom lub ich następcom po kądzieli już, w jaki taki zameczek zaopatrzeć to miejsce, ile że Erych Lassota, który w 1594 r. przejeżdżał przez M. , nazywa je nowym zameczkiem Wiszniowieckiego Patew, zap. , str. 54. Zameczek nowy ów musiał więc Wiszniowiecki wystawić. Ale tenże ks. Wiszniowiecki był już wtedy właścicielem dóbr niepomiernie wielkich, niedaleko M. położonych, czyli tak zwanej pustyni rzeki Suli, za Czerkasy leżącej, którą był nabył od Michała Hrybunowicza Bajbuzy w 1590 r. a którą był przedtem temuż Bajbuzie król Stefan Batory na osadę nadał Vel. leg. , II, Moszny str. 318. Pustynia ta, za Dnieprem leżąca, posiadała rozległość znakomitą, ale na której nie było od wieków ani śladu siedzib ludzkich. Leżała ona w ziemi, która będąc wschodniem a pustem województwa ówczesnego kijowskiego brzegowiskiem, jakby jego dodatkiem, nie miała żadnego znaczenia, nawet po imieniu jeszcze właściwem nienazwana, chyba w braku wszelkiej urzędowej lub potocznej nazwy brzegu tatarskiego. ogólnikowe niekiedy nazwisko nosząca. Atoli na tym brzegu tatarskim, na owej najostateczniejszej Ukrainie taż sama pustynia rzeki Suli nabyta od Bajbuzy przez Wiszniowieckiego, łączyła się i zlewała z niemniej rozległemi a przyległemi obszarami, należącemi podtenczas już do ks. Michała Wiszniowieckiego, kaszt. kijow. , ssty czerkaskiego, brata ks. Aleksandra, które tenże ks. Michał, odebrawszy Moskwie Putywl, zdobył był własnemi siłami i wojskiem i słobody w nich poosadzał Arch. J. Z. R, , t. . I, cz. 2 290. Przeto posiadłości te razem wzięte, a powiązane teraz z sobą, ogromne też zaczęły tworzyć latifundiä, które z przykupnem wielu innych przyległych dziedzin zamykały w swych obrębach aż kilka rzek, jak Sułę, Udaj, Worsklę, Supoj i Psiół, od ujścia ich w Dniepr aż prawie do źródlisk. Ks. Aleksander na tych pustych obszarach założył Łubny i nazwał je od swego imienia Aleksandrowem; ks. Michał zaś w Romnach wzniósł zamek i miasto, dawszy mu za herb wierne godło tej ziemi krzyż na mogile. Michał Wiszniowiecki, jako starosta czyli wódz granicy, bronił jej i strzegł, aby zawsze była na niej gotowość i siła. Ztąd zamki swoje najeżył on rycerstwem i dla tego to zapewne urosła bajka, że był on jakoby hetmanem kozackim, a on tylko był starostą, t. j. piastował urząd i godność, która tu na tem krwawem pograniczu z natury swojej była militarną. Wszystko to wszakże nie tylko bez pracy wielkiej, ale i nie bez uszczerbku w mieniu obeszło się dla niego. Toć gdy umarł, widziemy, że szlachta wołyńska w 1595 r. świeżo po jego śmierci, wstawia się o to na sejmie, aby koszt jaki on wraz z bratem Aleksandrem łożył na założenie takich miejsc obronnych, jak Korsuń, Czehryń, Ilejowa hora, był jego następcom przez Rzplitę zwrócony, pamiętając na to, że obaj ci książęta w młodości swojej krew swą przelewali, majętność utracali, a zawsze ku pożytkowi i zasłonie Ukrainy Malin. Źródła do dziej. polsk. , II 155. Brat jego Aleksander, wziąwszy po nim sstwo czerkaskie, przeżył go o lat wiele, albowiem umarł, jak się zdaje, około 1618 r. , bo już w tym roku, jak widać z dokumentów, dziedziczy na Brahyniu, M. i dobrach Zadnieprskich syn jego Adam Dawn. regestr ks. ziemsk. i grodz, kijow. . Ten atoli niemieszkał ani w Łubnach, ani w M. , ale w ulubionym swoim Brahiniu, gdzie w domu jego jak świadczą dzieje, znalazł był przytułek Dymitr Samozwaniec. Adam Wiszniowieckiumarł bezdzietny i cała jego fortuna zlała się drogą układów familijnych na synów ks. Michała, a braci jego stryjecznych, ks. Jerzego i Michała, a raczej tylko na tego ostatniego bo ks. Jerzy, kaszt. kijowski i ssta kamionacki, wykupiwszy od ks. Czartoryskich gniazdową siedzibę swych przodków Wiszniowiec, i w nim zamieszkawszy, umarł był bezdzietny jeszcze w 1615 r. Ks. Michał tedy ujrzał się właścicielem nietylko dóbr wołyńskich i M. , ale i całych zadnieprskich, olbrzymich obszarami i po kraju szeroko jak morze rozlanych. Za jego też rządów dobra owe zadnieprskie dopiero na dobre zaczęły się osiedlać. Niewyczerpana obfitość wszystkiego przyciągała ludność, a z ludnością obrony krajowi przybywało. Toć w miejscach aż dotąd najzupełniej pustych, gdzie przechodzień nawet zabłąkany bywał rzadkim gościem, mnogie wsi i miasteczka po wyrastały. Jak brat jego Jerzy był gorliwym katolikiem, tak on zagorzałym nieunitą. Ź żoną swoją Reginą Mogilanką powznosił liczne monastery i cerkwie, jak w Mharze pod Łubnami, Przyłukach, Łukomli i Mosznach. Atoli książe ten już niedługo żył; udawszy się ze szwagrem swoim ks. Samuelem Koreckim na wyprawę do Wołoch, tam w 1618 r. otruty został Niesiecki. Spadły przeto włości jego na trzech jego synów Aleksandra, Janusza i Jeremiasza. Opiekunem tak małoletnich książąt jak i ich dóbr został stryj ich ks. Konstanty Wiszniowiecki, wojewoda ruski i ssta czerkaski. Ale właśnie podczas tej opieki dobra zadnieprskie doznały były krzywdy niemałej; oderwano od nich Romieńszczyznę całą, którą król Władysław IV, ad male narrata, oddał był ulubieńcowi swemu Kazanowskiemu Archiw J. Z. R. , t. I, cz. 2 290. Opiekun ks. Konstanty w obec tej krzywdy małoletnich zdobył się tylko na sądowy protest, którym ostrzegł, jak był powinien, całości prawa książąt tamże. Tymczasem młodzi pupilowie ks. Konstantego uczęszczali już wtenczas na nauki, wpierw we Lwowie, potem w Krakowie. Atoli tak w starostwach ukrainnych, jak i w dobrach małoletnich Wiszniowieckich. Kozacy niezadowoleni z szeregu konstytucyj ścieśniających ich swobody, podnieśli bunt. Było to w 1628 r. Hetm. Koniecpolski wyruszył przeciwko zbuntowanym. Okolice M. stały się pierwszą widownią starcia. Odrzywolski, wysłany z oddziałem przez hetmana w przedniej straży, spotkawszy się z Kozakami w M. , tak się starł z nimi dzielnie, iż zmu Moszny sił do odwrotu w kierunku Czerkas. W ślad zatem hetman z całem wojskiem przeciągał przez M. i następnie u Kurukowa czyli Niedźwiedzich łóz zadał Kozakom zupełną klęskę ob. Pam. Niemcewicza, t. VI 147 150 i Żurkowskiego Żywot T. Zamoyskiego, str. 96. Tymczasem z trzech młodocianych ks. Wiszniowieckich powrócił z zagranicy, gdzie po ukończeniu szkół bawił, ćwicząc się w sztuce wojennej, sam tylko ks. Jeremiasz, albowiem bracia jego, Janusz i Aleksander, poumierali. Było to w 1632 r. O tym powrocie z zagranicy ks. Jeremiasza dowiadujemy się z książki Piotra Mohiły pod tyt. Krest Spasitela, gdzie tenże w dedykacyi śpieszy powitać młodego księcia jako hostia z czużych zemel, do ojczyzny, domu i państwa swojeho szczasływe prybyłoho; życzy mu aby był filarem królestwa polskiego i podporą cerkwi wschodniej; zaklina nareszcie i prosi, aby nierzucał wiary przodków, i w tej chciał utrzymać swych poddanych. Ale ks. Jeremiasz po swoim powrocie przeszedł jawnie na katolicyzm, i na samym wstępie fundował ks. bernardynów w Lubnach. Był to młodzieniec, liczący wtedy zaledwie 21 lat wieku, ale krwi rycerskich swoich przodków i dzielności następca, z gorączkowym zapałem i bez straty czasu w 1633 r. na wojnę z Moskwą pośpieszył, w dobrach swoich z 5000 ludu zbrojnego zebrawszy. Pod Putywlem wstępnym bojem zwycięztwo odnosi i m. Kursk, Siewsk, Rylsk i okoliczne powiaty obraca w popiół; stąd od Moskwy nazwany Palejem. Wojna ta zwycięzkim zakreśliła orężem szeroko granice Rzplitej, w 1634 r. przez pokój w Polanowce zatwierdzone. Domontowie przedawszy M. , niewyzuli się wszakże z dóbr zupełnie, albowiem na przeciwległym od M. brzegu Dniepru posiadali jeszcze dość rozległe dobra, złożone, jak o tem wzmianka wyżej, z Domontowa, Zołotonoszy i Piszczanej. Ostatnia z tego imienia dziedziczka kniehini Apolonia z Tyszów Domontowa, w swoim Domontowskim mieszkała zameczku, a obok niej jej wnuka Marusza, córka Andrzeja Chałaima a żona Bogufała Oleksycza Giaranowskiego w Zołotonoszy. Ale jeszcze w 1616 r. do tych dóbr sstwo czerkaskie swoje zakładało prawo, a to na tej zasadzie, że po śmierci Hrehorego Domonta dobra te, jako z natury swej królewskie, powinny były do szafanku królewskiego wrócić; jakoż na mocy tego prawdziwego czy urojonego prawa bo Domontowa ze swej strony twierdziła przeciwnie, że te dobra były odwiecznie dziedziczne i szlacheckie, ks. Janusz Ostrogski, ssta natenczas czerkaski, wyrobił był sobie na nie od króla przywilej, ale gdy potem tenże książe zmarł w 1620 r. , to przeszło to na ks. Zasławskich, jego sukcesorów ob. Lustracye sstwa czerk. 1616 i w 1635 r. Władysław Dom. ks. Zasławski zlecił upomnieć o to prawo u kniaziowej Domontowej okrzyczanemu Sam. Łaszczowi, strażnikowi kor. , a swemu zaufanemu klientowi. Łaszcz, jako znany powszechnie inwazor i raptor dóbr chwycił się chętnie danego sobie polecenia, tem bardziej, jak widać ze wszystkiego, miał dobra te, w razie odebrania, sobie obiecane. Domontowa zlękła się niepomału, bo wiedziała jak sobie zwykł poczynać Łaszcz, że się wcale na drogi legalne nieoglądął. Jakoż d. 13 maja 1635 r. guerrico modo uderzył on z kupą orężną na zameczek Domontowski. Sędziwa kniahyni tylko z niedorosłem dziewczęciem, prawnuczką swoją Polonią Olekszycówną, sama w siedzibie swej wdowiej zostawała, bo wnuka jej Marusza Olekszycowa z mężem swym Bogufałem, Olekszycem na odpust w dzień Zielonych Świątek do Żołnina, dóbr ks. Jeremiasza Wiszniowieckiego, była wyjechała. Udało się jednak starej kniaziowej, gdy już zameczek został otoczony, cichaiczem z prawnuczką i służebną Halszką Kruszyńską wymknąć się na czółnie rzeką Supojem a potem Dnieprem do Czerkas, gdzie też uciekła się do opieki ks Konstantego Wiszniowieckiego, natenczas ssty tamtejszego. Łaszcz następnie uderzył na zameczki w Zołotonoszy i Piszczanej i dobył je z dokumentu w zbiorach piszącego. Ks. Konstanty chętnie byłby podał rękę biednej uciśnionej, ale trzeba było to odłożyć na inny chyba czas, albowiem strony Czerkas, Domontowa iM. zabrzmiały szczękiem broni i nowym znowu buntem się zatrzęsły. Początek tej rebelii wynikł jeszcze latem 1637 r. Mikołaj Potocki, hetm. pol. , na pierwszy odgłos buntu pośpieszył z wojskiem na Ukrainę. Już w Białejęerkwi spotkał go Łaszcz, strażnik kor. , i ofiarował nie tylko siebie ale i dwoje dworskich chorągwi, z 500 koni złożonych. Tymczasem główne siły kozackie, pod wodzą Pawła Michnowicza Pawluka, skupiły się były w Mosznach. Pawluk porozsyłał do Domontowa, zajętego teraz przez rebelizantów, uniwersały, aby się do niego pośpieszali. Potocki zbliżywszy się do okolicy M. wysłał podjazd, który po drodze starł oddział Kozaków i wpędził ich do M. Potocki stał wtedy już w Kumejkaoh, a Łaszcz w Biełozierzu. Ale gdy zawiadomiono hetmana, że tegoż jeszcze dnia wieczorem armata kozacka weszła do M. , ten wysłał Łaszcza, aby do dnia to mczko obegnał. Przeto o świcie do M. pośpieszył Łaszcz, ale tam niezastawszy już Pawluka, pędził się za nim aż ku Kurnej kom. Wiadomo jaki był los bitwy kumejskiej. Pawluk pobity uciekł ku Czerkasom, a wojska koronne szły w ślad za nim przez M. Na przedzie szedł jak zwyczajnie, mówi Okolski, Samuel Łaszcz, ale w zamku Moszeńskim niezastano nikogo, tylko trochę chorych i zdrowych po piwnicach niewiele, których wszystkich wyścinano. Nareszcie pod Borowicą Pawluk był wzięty, a Kozactwo się poddało Jerlicz, I, str. 43; Okolski Dyaryusz, str. 64. Za Dnieprem jednak, w dobrach Jeremiasza Wiszniowieckiego jeszcze się bunt szerzył; Kazimenko i Dukrenko wpadłszy do Łubnów, tam kościół i klasztor bernardynów spalili a zakonników pozabijali i chować niedopuszczali, wielu też ze szlachty i żydów pomordowali. Stanisław Potocki Rewera wyprawiony za Dniepr, wnet tegoż buntu zamachy powstrzymał i na hybernę tamże, w samem łożysku kozackiem wojska porozmicszczał Okolski Dyaryusz. Cicho więc było aż do wiosny, ale na wiosnę 1638 r. znowu przyszło do buntów, krwawych starć i potyczek noi wych. Ostranica pospołu ze Skidanem wpadł do Hołtwi za Dnieprem w sstwie czerksskiem, i tam ufortyfikował się i zamknął. Rewera nienapastował go też, lecz skierował swój pochód ku Łubnom Wiszniowieckiego. Ostranica wyrusza tedy z Hołtwy i pod Lubnami wpada na Rewerę, ale po nieszczęśliwym boju w nocy ucieka; Putywlec następnie, śpieszący aż z Zaporoża na posiłek Ostranicy, okopuje się pod Łubnami, ale zaatakowany, poddaje się Rowerze. Tymczasem na odgłos szczęku i wrzawy wojennej młody Jeremiasz Wiszniowiecki pośpieszył do zagrożonych niebezpieczeństwem i ogarniętych buntem dóbr swoich zadnieprskich. Miał on z sobą 100 dragonów, 200 kozaków, 100 węgrów, 1000 ludzi ukrainnych i 6 dział. Z tą siłą połączywszy się z wojskiem kor. pod wodzą Mikołaja Potockiego, hetm. pol. , który także tu przybył, bije się on następnie pod Żowninem, gdzie sam sypie szańce, i nareszcie pod Starcem, gdzie Kozacy złamani ostatecznie, poddali się hetmanowi Okolski, Kont. dyaryusza, str. 128 137, 146. Było to w sierpniu 1638 r. Jeremiasz Wiszniowiecki bywał tylko gościem dotąd w swoich dobrach zadnieprskich, ale od czasu gdy bunty zostały stłumione, już z małżonką swoją Gryzeldą Zamoyską, ktorą pojął w 1639 r. , przeniósł z Wiszniowca za Dniepr i stale w Łochwicy zamieszkał. Kniehini zaś Domontowa nareszcie uspokojenia wojennych rozruchów doczekawszy się, tudzież korzystając niemniej z zamieszkania książęcego w okolicy, w niedoli i uciemiężeniu swem od Łaszcza, zwróciła się do ks. Jeremiego o pomoc; książe jął się też ochoczo strony uciśnionej i przyrzekł kniaziowej położyć nareszcie koniec drapieztwu sławnego na cały kraj impugnatora. Jakoż pchnął on oddział nadwornego swego wojska, który wpadłszy znienacka do Domontowa, zameczek opanował i zajął. Drapieżny Łaszcz, sprawca krzywdy i ucisku, poprzestał na zaskarżenia sądowem Wiszniowieckiego Arch. J. Z. R. , t. I 520. Ale zresztą był to tylko chleb oddany. Domontowa wszakże, z łaski księcia powróciwszy do dóbr, nie długo je już dzierżyła i sprzedała je w 1640 r. temuż ks. Jeremiemu. A więc M. odcięte dotąd od reszty dóbr zadnieprskich, nie tylko Dnieprem ale całą Domontowszczyzną, zlały się teraz z nimi w jednę dóbr masę. A spore to były dobra. Toć od M, , Domontowa i Czehryn Dubrowy, a raczej od Dniepru zaczynając, nieprzerwanem ciągnęły się one prawie pasmem aż do samych granic Czernichowszczyzny. Przeplatały je też liczne rzeki ze swoimi dopływami, jak Chorol, Suła, Supoj, Zołotonosza, Irklej, Orżyca, Udaj, a w części nawet Psioł i Worskla. Krótko mówiąc zamykały one w sobie mniej więcej aż 11 dzisiejszych powiatów całą niemal dzisiejszą gubernię. Z główniejszych miejsc były M. , Zołotonosza, Horoszyn, Domontów, Jeremiejowka, Piriatyn, Łubny, Łochwica, Orżyca, Pryłuki, Horol, Połtawa. Wszystkich miast i wsi liczono 56, a w nich 39, 610 gospodarzy wiejskich Przeździecki Podole, Wołyń i Ukraina, t. I 41. Markiewicz ocenia liczbę wszystkiej ludności w dobrach tych na 133, 378 głów płci męskiej i 137, 180 płci żeńskiej, rachując wedle dzisiejszej normy, t. j. po 7, 46 na każdą zagrodę czyli gospodarza ob. Trudy Kom. Uniw. sw. Władim. , Kijow, 1855. Dochody głównie płynęły z czynszów, które wynosiły rocznie około 180, 000 rs. Oprócz tego książę miał mnóstwo futorów i folwarków ekonomicznych; na rzekach ukraińskich posiadał 424 kół młyńskich, a każdo koło po dwa czerwone złote przynosiło intraty, to znów stanowi 1500 rs. Dodać do tego należy jeszcze podatek ze zboża, miodu, bydła, zwierzyny, ptactwa, jak to było we zwyczaju ex originali inventario z msriptu ks. Michała Wiszniowieckiego w bibl. Czarnoostrowskiej i gazeta Połtawska z 1840, 40. Skóro też ks. Jeremi w tej dzikiej, świeżo po buntach ugłaskanej prowincyi zamieszkał stale, toć wnet nowy lad i porządek pod jego twórczą zakwitł ręką. Miał on dar organizacyjny. Ludność wzmagała się i zamożniała pod okiem dziedzica. Wzięta górę praca rolnicza. Wszędzie widzieć można było łanami zboża okryte folwarki. Umocniono zamki i otoczono walami wsie i miasteczka. Przez wioski i miasta ciągnął się ludny gościniec handlowy. W Łochwicy też świetny dwór książęcy zabłyszczał. Toć zewsząd tu się teraz młodzież tłoczyła, chciwa ochoty wojennej, lub zwabiona nadzieją zrobienia losu. Sita też chudej szlachty w ten oto nowy świat w tę ziemię obiecaną by pszczoła za kwieciem ciągnęła. Kraj Moszny Moszny na tem zyskiwał, ile że pomiędzy ową szlachtą sporo było przedsiębiorców kolonii, osadników pustyń niezajętych. I tak między innymi widzimy w Sieńczy takiego Suffczyńskiego, w Połtawie Sokolskiego. Zawiadowcami kluczowymi byli w Łochwicy Krzysztof Sianożęcki, w Krasnem Konstanty Małużyński, w Łubnach Zakrzewski. Przez nich wyciskały tu się barwy polskie i obyczaj polski tu się szerzył. Książę dbał o dobre zagospodarowanic swych włości i łożył na to koszta znakomite. Hojny na domy Boże, w Pryłukach fundował dominikanów Rus. flor. , str. 149, i w Łubnach klasztor bernardynów i kościół pod wez. ś; Michała założył, a także kościół. i w Mosznach wzniósł Niesiecki. Organizator, szerzyciel cywilizacyi zachodniej, budował tu Polskę niżną. Pomimo to umiał stanąć na dobrej stopie z Kozakami. Chcieli go nawet zrobić swoim hetmanem Szajnocha. Do coraz większej dobijał się fortuny. Jakoż w 1646 r. dokupił od ks. Czetwertyńskiej dobra międzyrzeckie, do Moszeńszczyzny przyległe por. Międzyrzecz a od Adama Markiewicza nabył był za Dnieprem m. Monastyrzyszcze, sioło Obieżow, słobódkę Andryjaszówkę i słobódkę przy młynach obieżowskich Arch. Chałaim. . Do Rumieńszczyzny, jak to wyżej widzieliśmy, miał książę wszelkie tytuły prawne, jakoż jak skoro rozeszła się wieść lubo fałszywa jak się potem. okazało o śmierci jej posiadacza, Kazanowskiego, książę wnet kazał ją zajechać. Sprawa ta w swoim czasie wiele wrzawy narobiła; podał o niej nam niektóre szczegóły ks. Albrycht Radziwiłł, lecz jako pochodzące ze stronnych ust nie zupełnie też zasługują na wiarę, albowiem wiadomo, że tenże książę ku ks. Jeremiemu żywił niechęć za odebranie opieki od jego krewnego nad majątkami małoletnich książąt Wiszniowieckich, synów ks. Janusza por. Monasterzyska. Ale i zatarg jaki toczył ks. Jeremi ze szwagrem swym Koniecpolskim o Hadziacz nie był z jego strony bez podstawy i słuszności; owszem książę wyraźnym królewskim, danym mu na te dobra przywile jem się składał. Toć lubo Hadziacz musiał oddać, ale Horol zatrzymał. Zresztą całe to zajście, jak utrzymuje Szajnocha, było dziełem kabały zawistnych Wiszniowieckiemu i Konieopolekiemu magnatów, owych książąt nowej kreacyi jak Ossoliński i inni, którzy zawiścili im, że ich podsiadąją we wziętości u szlachty szczególnie Wiszniowiecki i że nareszcie swoimi ich dostatkami zaćmiewają. Poróżnili ich przeto z sobą najpierw, a potem gdy się szwagraszkowie z sobą pogodzili, to zawsze kopiąc pod nimi dołki, wywołali oni bunt Chmielnickiego, a przynajmniej w dobrze zakapturzonej intrydze ten bunt przySłownik geograficzny. Tom VI Zeszyt 70. spieszyli. W 1647 r. gdy regulowano granicę pomiędzy Moskwą a Rzpltą, Wiszniowiecki wiele się przyczynił do jej wyjaśnienia Akty k ist. J. Z. R. , t. III 104 63. W różnych interesach często się znosił wprost z carem Aleksym, jak i z pogranicznymi wojewodami jego tamże, str. 78. Często też ks. Jeremi szukał rozrywki na polowaniu, a szczególnie z rarogami kreczety, za kupnem których aż do Moskwy posyłał tamże, str. 91. Życie to księcia wśród dóbr jego na Zadnieprzu nazywa Bartoszewicz idyllą zadnieprską; była to w samej rzeczy idylla, ale chyba na wulkanie, bo jak z jednej strony świeżo zażegnane bunty Kozaków mogły co chwila grozić widmem powrotu, tak z drugiej, gdy przez pracę produkcyjną i zagospodarowanie wzrosła obfitość tych miejsc, tak długo pustych, Tatarzy znęceni chciwością obłowu, zaczęli tu swoje łupieżcze, od czasu do czasu, rozpościerać znów zagony. Jakoż widziemy że szlachta wołyńska, w osobie swych posłów, wstawia się o to w 1641 r. na sejmie, aby zniszczone przez Kozaków i pogan włości ks. Jeremiego, który żadnej okazyi dla usługi Rzplitej nieopuszczał, niefolgował zdrowiu i dostatkom swoim i zawsze w znacznem gronic ludzi stawał były na lat 8 od wszelkich podatków uwolnione Arch. Iwaniszewa, I, str. 277. Toć istotnie w 1640 r. wpadli tu Tatarzy i po całej Wiszniowieczyźnie niszczący swój roztoczyli zagon, do 30 tysięcy nachwytawszy jeńców Piasecki, str. 424 i Akty k ist. J. Z. R. , III 33. Podobny najazd ponowili oni w 1643 r. i spustoszyli całą okolicę nad rz. Sułą. Dowodził tą ordą Umerli Aga i jego synowie. Jeremi zwiódł z nią harc potężny nad rz. Psiołem i ze szczętem poraził, wziąwszy do niewoli syna Umerli Agi, Bajram Kazi, który w cztery dni potem umarł z ran w Łochwicy. Pogrom ten zdarzył się d. 6 sierpnia Dyaryusz Oświecima. Atoli w rok potem 1644 Tatarzy wpadli, ale już tym razem skierowali swój napad nie na wschodnią, ale zachodnią Ukrainy połowę. Ks. Jeremi wyruszył do M. i połączywszy się tu z Piasoczyńskim i Zacwilichowskim, szedł już z nimi pod Ochmatów, gdzie w bitwie walnej i stanowczej. Tatarzy zupełnie porażeni zostali tenże. Książe często zmieniał miejsce pobytu i zawsze też w swoich ustawicznych wycieczkach zawadzał o Moszny. Dworowi też łochwickiemu nie zbywało na gościach. Zawsze ktoś go odwiedzał. Witał książe naprzemian w swoich progach, to Adama Kisiela, sstę nosowskiego, dziedzica Kobyszczy na Zadnieprzu, to znów Stefana Aksaka, sstę ostrskiego i bobrownickiego, to nareszcic Stanisława Gulczewskiego, sąsiada swego z Mirhoroda iZygmuntowa, a który szumnie się tytułował 47 vice administratorem i ochronicielem dóbr Jego Królewskiej Mości Ukrainnych Akty ot. k ist. J. Z. R. , t. III 110. Ale w 1643 r. przybył tu wysoki gość, hetman kor. Stanisław Koniecpolski. W jego orszaku znajdował się i Stanisław Oświecim, znany autor Dyaryusza. Zdaje się jednak, że ks. Jeremi, długo niedzielący zamysłu króla Władysława IV co do wojny zaczepnej z Turcyą, w końcu też ku widokom królewskim dał się nakierować. Jakoż z 26, 000 ludu wyruszył książe w stepy ku Krymowi, ale wyprawa ta zrobiła fiasco. Żadnego nawet Tatarzyna w polach niewidziawszy, wrócił książe z niczem do Łochwicy Pam. Bogusł. Maszkiewicza, str. 62. Jeszcze w 1648 r. w m. kwietniu ks. Jeremi przyjmował w Pryłukach poselstwo od bana, aż tu nagle 10 maja tegoż roku, jakby grom z pogodnego nieba spada wieść o wszczętym buncie przez Chmielnickiego a następnie i druga o tragicznej u żółtych Wód katastrofie. Książe zabrawszy też żonę w Łochwicy, wyprawia ją na Litwę do Turowa, a sam skupiwszy swój orszak zbrojny, bez straty czasu spieszy ku obozowi hetmanów koronnych. Ale Kozacy odcinają mu przeprawę przez Dniepr, nawet we własnych jego dobrach Mosznach, promy i łodzie poniszczywszy, ciągnie on przeto spiesznym pochodem na swój Brahin i dostawszy się na Ukrainę, już po rozgromie korsuńskiem, rzuca się do walki. Któż nie wie o tej krwawej i długiej wojnie, która na szerokiej zagrzmiawszy przestrzeni, oblała ją krwią i zasiała zgliszczami. Książe Jeremi tedy staje w poprzek ciągnącym na Wołyń tłumom kozactwa i Tatarów i rzuca się na nie, niby w chmurę gromów pełną. Widziemy go też jak pod Machnówką i Rosołowcami, Konstantynowem, Pilaw cami z odmiennem szczęściem walczy mężnie, jak w osaczonym Zbarażu po bohatersku trudy oblężenia przenosi. Niezłamany, zacięty wołał w uniesieniu. Ja w tej ojczyźnie wolę nie żyć i nam lepsza rzecz umierać, aniżeliby pogaństwo i hultajstwo miało nam panować. W Zbarażu zaś, gdy los oblężonych prawic na nici trzymał się pajęczej, wytrwały w niebezpieczeństwie i ucisku, nieupadł na duchu, owszem nie spuszczając nic z wyniosłego tonu, jakby na szyderstwo te zuchwałe a pewne siebie Chmielnickiemu poseła słowa Żeś Waszmosć w mojem zadnieprskiem państwie spustoszenia przestrzegał, słusznieś to uczynił, bo stamtąd wojsko zaporozkie, tak od przodków moich jak i odemnie wiele dobrodziejstw odnosiło, co i tam będzie po uspokojeniu Rzplitej. Poddanych moich W. Mość upewnij, że z łaski mojej ukontentowanie odnosić będą. Niemam im za złe, że się do wojska Waszmości udali, musieli podobno. Jednak, abyś ich W. Mość przy sobie nietrzymał, ale do domu odprawił, pilnie żądam, co ja chcę odwdzięczyć czasu swego, Gdy zaś następnie pokojowi Zborowskiemu nikt trwałości niewrożył on jeden wysłał był od siebie, jako dzierżawcę, Jana Chlebowskiego, do dóbr swoich zadnieprskich traktu łubieńskiego, z rozkazem, aby temuż Chlebowskiemu, poddani wsi Rejowców byli posłuszni ob. w Kroniec wiad. kraj. i zagr. z 1857 r. N. 186, artykuł nasz Archiw. w Lipowce. W zapamiętości przedawał więc skórę na niedźwiedziu. Toć nie miał teraz ani na stopę ziemi własnej i musiał też pod cudzym dachem, u szwagra swego Jana Zamoyskiego w Krzeszowie z żoną przebywać. Atoli pokojowi Zborowskiemu pierwszy gwałt zadają Kozacy i nowy się teraz szereg bojów znowu rozpoczyna, Ale gdy po świetnem zwycięztwie pod Beresteczkiem, w którem ks. Jeremi znakomity przyjął udział, spieszy on za zbiegłym Chmielnickiem na Ukrainę, w Pawołoczy, dobrach Jana Zamoyskiego, dnia 22 sierpnia 1651 r. śmierć nagła wyrywa go z pośrodku obozu i rycerstwa. Była to strata niewynagrodzona. Z dziedzictw jego atoli, jakie posiadał, tylko Wiszniowiec, Białykamień, Moszny i Międzyrzecz jego następcom się dostały, ale to tylko drobnostka była w porównaniu z owem, , państwem zadnieprskiem, jakie utracił. Od zaczęcia się wojen Chmielnickiego, losy M. były następne. Od 1649 r. zostawszy miastem sotni kozackiej, której sotnikiem był Nester Tereszczenko, M. musiały dzielić złą i dobrą dolę kraju, który nad sobą, od śmierci Chmielnickiego, widział nieraz po kilku razem hetmanów, powstających obok siebie i spychających się wzajemnie. Toć w 1665 r. , gdy hetmana swego Teterę odstąpiły M. , Polacy ta wpadli i za karę spalili miasteczko. Kostom. Ruina, str. 46. Roku zaś 1667, podczas hetmaństwa Doroszenka, wpadła tu znowu orda białogrodzka i mnóstwo jeńców nabrała Samowidzieć, str. 56. Klęski zadane Czehrynowi przez Turków w 1678 r. dotknęły i M. Jerzy Chmielnicki z Tatarami je zajął tenże, str. 70. Ale w 1579 r. nareszcie syn hetmana Samojłowicza odebrał je z rąk Jerzemu Chmielnickiemu i wszystkich mieszkańców za Dniepr przepędził w Małorossju peregnał, Biełozierski Już ruska letop. , str. 82. W M. tedy, gdzie jeszcze za Jeremiego Wiszniowieckiego 1, 400 gospodarzy liczono, nie zostało ani jednego człowieka i pustka już na długo tu zapanowała, ile że cały pas kraju wzdłuż granicy nad Dnieprem na pustkowie, traktatem Grzymułtowskiego w 1686 r. skazany został. Warowano, żeby nikt na niem się nieosiedlał. Tymczasem za zniknięciem z widowni Kozaków i uspokojeniem się kraju, następcy ks. Moszny Moszowe Mosztern Moszuki Moszny Moszowa Moszorow Moszonka Jeremiego, t. j. ks. Dymitr i Konstanty, przyszli nareszcie do posiadania M. , choć tytularnie i w dodatku jeszcze pustych. Atoli pokazało się, że niepodobieństwem było skazać miejsca te na zupełne pustkowie i ludność pomimo zakazu uciekała z za Dniepru i bądź co bądź w wzbronionym osiedlała się zakresie. Tak też powoli odbudowały się M. i inne nad granicą miejsca. Wiszniowieccy patrzyli na to przez szpary. Mieli oni nawet t. zw. zwoływaczy zażywczyki, których wysełali za Dniepr, aby ludzi tamtejszych zapraszali na słobody. Z tych niejaki Mogilnicki zaledwie stamtąd uciekł, zawzięcie przez straż graniczną ścigany. Aby zbiegowstwo zatrzymać, ze strony rossyjsklej silne straże trzymano nad granicą. Ale to nie zaradzało złemu. Zbiegi przekradali się przez granicę niepostrzeżeni, latem nocą na czółnach, zimą po zmarzłych lodach rzeki Kostom. Ruina, str. 632. Jednakże prawo krajowe osad tych znać nie mogło i wskutek nalegań rossyjskich Stanisław Jabłonowski, hetman w. kor. , wydał był nawet uniwersały, aby wszystkie te nowe osady, jako wbrew traktatowi poosiedlane, poznosić Wieliczko t. III, str. 558. Pomimo to jednak na nowo wskrzeszone tu życie rozwijało się dalej i w końcu też musiało być cierpiane. M. po śmierci ks. Konstantego Wiszniowieckiego, spadły na jego syna Janusza, który się pisał hrabią na Łubnie, Rumnie, Brahiniu, Białymkamieniu, Tylawce i Zmigrodzie; panem na Białokrynicy, Mosznach, Pohrebyszczach i Białymjeziorze. Był to ostatni Wiszniowiecki po mieczu i dobra jego przeszły w dom ks. Radziwiłłów, albowiem córka jego Teresa Franciszka wyszła była za ks. Michała Radziwiłła Rybeńkę, hetm. w. ks. lit. Tu w M. w 1754 r. Michał ojciec i syn Karol ks. Radziwiłłowie pobudowali nowy kościół katolicki, na miejscu dawnego, fundacyi jeszcze ks. Jeremiego, pod tytułem Narodzenia N. P. M. Kościół ten miał sumę zapisową 17, 000 zł. Bandytyzm wdzierający się z Zaporoża, był teraz plagą tego kraju. W 1739 r. rozbójnik Mamaj napadł na Smilański zamek, ograbił i spalił go, a w 1758 r. w kwietniu, podpłynąwszy Dnieprem, wpadł do M. , zniszczył je ogniem i mieczom i stąd wracając ograbił mczko Łomowate i wyszedł szy na brzeg w sstwie czehryńskiem, całą swą zdobycz przełożył na wozy i wśród białego dnia przeszedł Kołontajowską groblę pod Czehrynem, udając się w stepy. Nieunikła go jednak zasłużona kara i wo wsi Chersonce powieszono go na dębie, którego pień stary przed 20 laty jeszcze pokazywano. W pałacu moszeńskim znajduje się starożytny portret tegoż Mamaj a. M. dostały się w posagu ks. Teofili, ulubionej siostrze ks. Karola Radziwiłła Panie kochanku, która wyszła była za mąż za Ignacego Morawskiego. Ustne podanie niesie, że się zakochała w swoim mężu, widząc go dzielnie walczącego obok siebie i siostry Weroniki pod Słonimem. O M. też obiły się i rozruchy hajdamackie w 1768 r. Majborodakolij tu dokazywał Maksym. Soczyn. , t. I, str. 792. Do Morawskich w 1775 r. należały M. z 10ciu wsiami; w mieście było 197 a na przedmieściu 256 domów. Morawscy mieszkali w Zauszu na Litwie. Od Morawskich następnie kupił M. ks. Ksawery Lubomirski, dziedzic Smilańszczyzny, potem jednak odprzedał je ks. Potemkinowi. Po śmierci tego ostatniego zaś M. dostały się w drodze sukcesyi hetmanowej Branickiej, z domu Engelhardt i od tej już przeszły posagiem do jej córki Elżbiety, za ks. Michałem Worońcowym. obecnie w M. znajduje się główny zarząd rozległych kluczy mosznieńskiego i herodyszczańskiego ks. Woroncowych. Pierwszy z nich obejmuje wsie M. Białozierze, Bajbuzy, Tubolce, Chreszczetik, Budyszcze, Łozówek, Elizawetka i Sokirna, liczące 5057 dusz rewiz. i mające 25, 468 dzies. obszaru; drugi zaś wsie Horodyszcze, Walawa, Swiniarka, Chłystunowka, Mlijew, Starosiele, Derenkowiec i Drabówka, razem 9, 338 dusz i 44, 875 dzies. ziemi. Ks. Woroncowa na miejsce zniszczonego wzniosła w 1863 r, wspaniały kościół kat. murowany, poświęcony, lecz dotychczas niekonsekrowany. Paraf. katol. liczy 604 wiernych, ma filią w Międzyrzeczu i kaplicę w Horodyszczu. Edward Rulikowski. Moszonka, uroczysko około m. Rożyszcza, w pow. łuckim. Moszorow, węg. Adamföldse, wś. , hr. szaryskie, kościół katol. filialny, gleba żyzna, lasy, 160 mk. Moszowa 1. pot. łączny; tak nazywają pot. Kropiwnik, dopł. Kłodnicy. Ob. Kropiwnik, 2. M. , poi, lewy dopł. Kłodnicy w pow. drohobyckim. Ob. Kłodnica. Moszowe, Moszewoje, wś cerkiewna, pow. klimowicki, o 80 w. od Klimowicz, 35 dm. , 306 mk. , z których 1 zajmuje się krawiectwem, 2 bednarstwem. Gmina moszewska liczy 4316 mk. 1617 męż. , 1620 kob. , 1079 dzieci, z których 838 zajmują się wyrąbywaniem, obróbką i wywozem drzewa, używając przytem 1734 koni. Mosztern z niem. , ob. Jutrzenka. Moszuki al Maszukij wś i dobra niedaleko rz. Naczy, pow. słucki, w 2 okr. pol, kleckim; wś ma 26 osad pełnonadziałowych. Dobra, dziedzictwo Radziwiłłów, do 1874 r. należały do ordynacyi kleckiej, odtąd, w skutek rodzinnego układu, dołączone do ordynacyi nieświeskiej, mają około 306 włók rozległ. , przeważnie w obszarach leśnych, odludnych, peł Motchow Motejkany Motejki Motelmuehle Moten nych dzikiego zwierza; w małym obrębie miejscowość falista, grunta lekkie, łąki obfite. Moszurów, w dok. Moszurowa, Muszurowa, Muszurówka, Muszurów, wś nad bezim. dopł. Tykicza, pow. humański, w 3 okr. pol. talnowskim, gm. w miejscu, o 5 w. od siół Potasza i Hordaszówki, o 8 w. od Talnego, na płn. wsch. od m. pow. , 2309 mk. , 3492 dz. ziemi. Dawniej M. zaliczał się do pow. zwienigrodzkiego; od niego nosiła nazwę sotnia kozacka moszurowska, jako setnik której w dok. wy mieniony jest Iwan Danczenko. Należy do klucza talnowskiego, dawniej Orańskich, Ka linowskich, Potockich, dziś Olgi hr. Szuwałowej z domu Potockiej. Pod względem histo rycznym M. pamiętny jest zdobyciem przez wojsko polskie w 1653 r. , które, odparte od Humania, przybyło tu w dzień Zmartwych wstania, zamierzając odbyć nocleg, znalazłszy jednak opór mieszkańców, szturmom wzięło istniejący wówczas zamek, przyczem, podług źródeł małorossyjskich, zginęło przeszło 5000 mk. Polacy przenocowawszy w M. ,. udali się nazajutrz do Bracławia ob. Pamiat. Kijow. Arch. Kom. , t. III, cz. 3 4850. W M. jest cerkiew drewniana, wzniesiona w 1762 r. , ma jąca 36 dz. ziemi. Ob. Pamiat. K. A. K. , t. IV, cz. 3 410; Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3 377; cz. VI, t. 1 26. J. Krz. Moszyki, os. , pow. radzyński, gm. Żerocin, par. Międzyrzec, w 1827 r. 1 dm. , 16 mk. Spis urzędowy miejsc. gub. siedleckiej z 1877 r. pomija tę nomenklaturę. Moszyn 1. wś, pow. pułtuski, gm. Kleszepar. Pułtusk. W 1827 r. Moszyno, wś wo, rząd. , 14 dm. , 92 mk. 2. M. , folw. , pow pułtuski, wchodzi w skład dóbr Górki ob. . Moszyna, pow. człuchowski, ob. Mosiny. Moszyniec, wś nad bezim. strugą do Dnie stru wpadającą, pow. chocimski, par. Chocim, 131 dm. , cerkiew drewniana. X M, O, Moszyno, dobra, pow. newelski, w 4 okr. pol. , gm. Sidorowo, 207 dusz rew. Moszyny, folw. , pow. sandomierski, gm. Górki, par. Szczeglice, odl. 30 w. od Sandomierzą, 3 dm. , 5 mk. ; rozl. mr. 389 gr. or. i ogr. mr. 209, łąk mr. 13, past. mr. 105, lasu mr. 49, nieuż. i place mr. 13; bud. z drzewa 9. Folw. ten w r. 1881 oddzielony od dóbr Szczeglice. Mota, dawna nazwa rz. Netty. Motchow niem. , dobra ryc. na Rugii, do których należą oprócz tego 3 folw. ; obejmują 480 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 23895 mrk. Motejkany, folw. i wś, pow. lidzki, ob. Matejkany. Do wiadomości tam podanych należy dodać, że znajduje się w 2 okr. polic. nie 5, gm. Ejszyszki, okr. wiejski Homostaiszki. Motejki, w dok. Metejki, Metyjki, wś nad rz. Uszą, pow. owrucki, w 1 okr. pol. , gm. Narodycze, na płn. wsch. od Narodycz; uroczysko nosi nazwę Syngurowskie dworzyszcze Ob Arch. J. Z. R. , cz. III, i 2 52, 54, 55, 61 i in. Motele al. Matele, zaśc. szl. , pow. wileński w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Rebrusy o 8 w. od gminy, a 68 w. od Wilna, 2 dm. , 19 mk. kat. 14 dusz rew. . Motelmuehle, niem. , ob. Motyl. Moten dok. , ob, Mojtyń, Moterau niem. , wś, pow. welawski, st. p. Tapiawa, okr. urz. stanu cywil. Pomauden W 1856 r. 235 mk. Kś. Fr. Moteryn, ob. Motyryn. Moteżajtis Macierz, góra w pow. telszewskim na Żmudzi, panująca nad 4milowym do koła widokiem. A. D. Moteże, dobra, pow. siebieski, w 1 okr. polic, gm. głęboczyńska, 66 dusz rew. Mothalen al Mottheilen, dokum. Matulen niem. , dobra ryc, pow. morąski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Stary Kiszpork, 4 kil. odl. Dawniej Dawidswalde zwane, mają 385 ha ro li or. i ogr. , 87 łąk, 15 past. , 8 boru, 10 nieuż. , razem 505 ha; czysty dochód z gruntu 4190 mrk. Mlekarnia na większą skalę, hodowla koni i owiec rasy Southdown. Dobra te były przedtem tylko folw. emfiteutycznym. W 1856 r. 124 mk. R. 1601 mieszka tu polak Wojtek ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 572. Dawniej mieszkali tu i Mokierscy str. 584. Miejsco wość ta wspominana już w dok. z r. 1328 ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 367. Kś. Fr. Motiahowka, ob. Dowha hrebla, Motilla niem. , ob. Motyl Motitten niem. , wś, pow. morąski, st. p. Gerswalde, okr. urz. stanu cywil. Weinsdorf. W 1856 r. 206 mk. Motkowice, u Dług. Matkowice, wś nad Nidą, pow. jędrzejowski, gm. Mierzwin, par. Imielno. Leżą przy drodze z Imielna do Kijów. Mają szkołę początkową. Na folw. jest gorzelnia, dystylarnia, tartak, cegielnia. Są także trzy młyny wodne i pokłady torfu. W XV w. był tu dziedzicem Jan Róża; były łany kmiece, karczma, zagrodnicy. Dobra M, składają się z folw, M. , Borszowice, Korolówka, Siekiera, Antoniów; nomenk. Wanat, Gózd al. Podbrózdzie; wsi M. , Borszowice, Wólka i Brzeznica. Rozl. mr. 2333 folw. M. gr. or. i ogr. mr. 206, łąk mr. 161, past. mr. 16, lasu mr. 973, nieuż. i place mr. 48, razem mr. 1405; bud. mur. 19, z drz. 16; płodozmian 11polowy; folw. Antoniów gr. or. i ogr. mr. 44, łąk mr. 16, past. mr. 29, nieuż. i place mr. 4, razem mr. 93; bud. z drz. 3; folw. Karolówka gr. or. i ogr. mr. 139, łąk mr. 7, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 156; płodozmian 12polowy; folw. Borszowiec gr. or. i ogr. mr. 195, łąk mr. 66, past. mr. 35, nieuż. i past. Moszurów Moszyki Moszyn Moszyna Moszyniec Moszyno Moszyny Moszonka Moterau Moteryn Moteżajtis Moteże Mothalen Motiahowka Motilla Motitten Motkowice Moszurów Motorowo Motorów Motolskie Motolewicze Motol Motniewicze Motława Motłakiszki wspólne mr. 144, razem mr. 441; bud. mur. 3, z drz. 8; płodozmian 12polowy; folw. Siekiera z attyn. Wanat gr. or. i ogr. mr. 153, łąk mr. 12, past. mr. 48, nieuż. i place mr. 24, razom mr. 238; bud. mur. 1, z drz. 4; płodozmian 12polowy. Wś M. os. 102, z gr. mr. 746; wś Borszowice os. 76, z gr. mr. . 394; wś Wolka ob. 15, z gr. mr. 83; wś Brzeznica os. 2, z gr. mr. 28. Do 1874 r. w skład dóbr tych wchodziły też dobra Kliszów i Kije. Br. Ch. Motłakiszki, zaśc. szl, pow. wileński, w 3 okr. pol. o 29 w. od Wilna, 1 dm. , 10 mk. kat. w Spisie urzęd. niepomieszczony. Motława 1. niem. Motlau, dok. Mottelow, Modla, Motlava, Mottlow, Muttlaw, Mutlawa lewy dopł. Wisły. Bierze swój początek w pow. starogardzkim w jeziorach szpęgawskich, zkąd też tu Szpęgawą się zowie, płynie dalej przez jez. Zduny i oddaje jednę część swej wody do jez. Turze, potem zmieniając swój płn. kierunek na zach. wsch. przedziera się przez mniejsze jeziora pod Wętkowami i Ludwigsthal i wpływa do jez. lubiszewskiego, pamiętnego z bitwy, którą tu r. 1577 stoczył Stefan Batory z Gdańszczanami. Ztąd płynie dalej znów na płn. i przybiera dopiero przy Rokitkach miano Motławy. Ubiegłszy zaś jeszcze około 9 kil. wstępuje w pow. gdański, jako 1 1 2 2 metr. szeroka rzeczka. Potem przerzyna Żuławy gdańskie, użyźniając obszerne łąki, przez które płynie dwoma korytami, z których jedno zowią M. a drugie Nową M. Oba przechodzą przez szosę i kolej tczewskogdańską, następnie łączą się ze sobą pod wsią Guettland zwaną. Odtąd płynie M. prostą linią w zach. płn. kierunku aż do Mokrego dworu Nassenhuben, mijając Krzywe Koło, Suchydąb, Ostrowite, Grabiny zameczek, bity trakt z Pruszcza do Leszków prowadzący, dalej Grabiny, Sperlingsdorf, Bystre Kl. Scharfenberg i Hochzeit. Przed Mokrym Dworem zbacza nagle na wschód, robiąc półkole, mija Dziewięć włok Neunhuben i spieszy najprzód z wsch. na zach. a potem na płn. przez Gdańsk do Wisły, do której uchodzi ćwierć mili po za miastem; w mieście samem zaś rozchodzi się na kilka ramion, schodzących się jednak znów ze sobą. Z M. łączą się następne lewo dopływy Behlau niem. , Kłodawa Kladau pod Grabinami zameczkiem, Gęś pod Bystrą, Łacha pod Kramska karczmą, Stara Radunia pod Nonnenhof, Nowa Radunia w Gdańsku, przy starej wieży Milchpeter zwanej; po prawej stronie przyjmuje M. t. z. Małą Motławę ob. . Motławie i Raduni, na których nawet okręty dochodzą do środka miasta, zawdzięcza Gdańsk miano północnej Wenecyi. Dla zapobieżenia wylewom otoczono ją małemi groblami. M. nie jest spławna, tylko w średnim biegu mogą się po niej posuwać małe czółna. W końcu nadmieniamy jeszcze, że według Toeppena stano wiła M. pierwotnie stare ramię Wisły, odłą czające się od niej pod Czatkowami. Zródła Oelrichs, Statist. Mittheilungen ueber d. R. B. Danzig, str. 24 i Statist. Darstellung des Kr. Pr. Stargard, 1879, str. 5. W dok. wspo mnianą jest M. już r. 1280 ob. Perlbach, Pom. U. B. , str. 270. Zdaje się, że źródłosłów tej nazwy jest ten sam jak Wełtawy, Wełny 1 t p. 2. M. Mała, niem. Kleine Mottlau, we dług Hirscha prawy dopł. Motławy w gdań skiej czyli małej Żuławie, tam gdzie leżą wsie Hochzeit i Bystra ob. Zeitschr. des Westpr. Gesch. Ver. , VI, str. 95. Kś. Fr. Motniewicze, wś, pow. rohaczewski, gm. Czeczersk, 93 dm. , 381 mk. Motol, w dok. Motola, Motyla mko nad rz. Jasiołdą, pow. kobryński, na granicy pińskie go, o 84 w. na wsch. od Kobrynia, o 20 w. od Janowa a 235 w. od Grodna, na płn. zach. od Pińska, przy b. trakcie handlowym z Pińska do Prużany, w 4 okr. polic. drohiczyńskim, gm. w miejscu. Ma 2149 mk. 1056 męż. i 1093 kob. , w tej liczbie 404 żydów; cerkiew par. i kaplica na cmentarzu grzebalnym. Da wniej leżało w wojew. brzeskiem, pow. piń skim i wraz z przyległościami stanowiło sstwo, które, podług spisów podskarbińskich z 1766 r. , posiadał Michał Ogiński, wojew. wileński, opłacając zeń kwarty złp. 1016 a hyberny złp. 1280. Dwie włóki z tego sstwa dzierżył Marein Wołuński. Niegdyś była majętnością ła wry Pieczerskiej w Kijowie ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. I 387; cz. III, t. 1 79. Gmina M. liczy 1547 dusz. M. parafia prawosł. de kanatu błahoczynia janowskiego Iwanow skiego ma 5461 wiernych 2709 męż. i 2752 kob. . J Krz. Motolewicze, wś cerkiewna, w płn. wsch. części pow. żytomierskiego, w pobliżu wsi Ryżan, w 1 okr. polic, gm. Horoszki; uroczyska noszą nazwy Wasilewszczyzna i Zaniejewszczyzna Motolskie al. Metelskie, jez. w pow. kobryńskim, na linii biegu Jasiołdy, pod mkiem Motol, ma do 5 w. dług. Wody jego ściąga Jasiołda do Prypeci. Poniżej jez. M. przechodzi kanał Ogińskiego, łączący Jasiołdę ze Szczarą. Na brzegu jeziora leży wś Diedowicze. Motor al. Motora, jez. w pow. lidzkim, na gruntach wsi Horodno, jedno z większych w powiecie; podług niektórych źródeł wypływa z niego rz. Kotra. MotorówKruh, uroczysko leśne śród mo czarów, nad rz. Stwigą, w płd. str. pow. mozyrskiego, o parę wiorst na płn. zach. od wsi Chrapunia. A. Jel. Motorowo, wś i folw. , pow. ihumeński, w 2 okr. polio. smiłowickim, gm. Smiłowicze, par. kat. do 1867 r. smiłowicka, dziś korole Motoszczyca szczewicka, przy drodze ze wsi Piaski do Smiłowicz, o 10 w. od Smiłowicz, 26 w. od Miń ska a 12 w. od st. dr. żel. lipaworomeńskiej Rudzieńska. Od płn. kotlina rz. Słouść Smouśc dopł. Wołmy, od płd. miejscowość falista, dość leśna, grunta dobre. Wś ma 43 osad pełnonadziałowych, 80 dm. , zbudowana w je dną linię, 1320 mr. gruntu, z których 120 na leży do szlachty, reszta do włościan wyznania prawosł. Fol. , niegdyś Proszyńskich, od 1854 r. własność Szpilewskich, ma 1003 mr. obsza ru, w liczbie których 60 mr. lasu dobrego, reszta pod rolą, błotami i zaroślami brzozowemi. Grunt niski, równy, gleba gliniasta, łąki błotniste. A. Jel. Motoszczyca, folw. pryw. , pow. oszmiański, w 2 okr. polic. , o 55 w. od Oszmiany, 1 dm. , 10 mk. kat. Motowidłówka, wś, pow. wasylkowski, oddalona o 14 w. na płd. zach. od m pow. Wasylkowa, na samej granicznej krawędzi pól i lasów położona, malowniczo pomiędzy sadami i wzgórzami rozrzucona, rozpościera się wzdłuż brzegów rz. Stuhny i wpadającej doń drobnej rzki Hulanki. Rz. Stubna przecina M. na dwie części pierwsza, po prawej stronie jej, nosi nazwę Wielkiej albo Pańskiej; druga, niegdyś Czernczej dziś Kaziennej. Mieszkańców w M. Wielkiej liczy się 1116 ob. płci prawosł. i 220 żydów, w Kaziennej zaś 1782 ob. płci. St. dr. żel. kijowskobrzeskiej M. o 3 w. od wsi, pomiędzy st. Bojarką o 22 w. a Chwastowem o 17 w. , jest o 43 w. odległą od Kijowa. M. należy do osad bardzo starożytnych. W dawnych czasach M. nosiła nazwę Hulanik luboć według ludowego podania dobrze przedtem, w nieoznaczonym bliżej czasie, toż miejsce nazywanem też było i Mina. Miał tu być gród zamieszkały przez Greków. Gdyby można uważać za niepodejrzany przywilej Andrzeja Jurjewicza Kitaja, nadający KijowskoPieczarskiej Ławrze Wasylkow, w którym zachodzi wzmianka o Hulanikach, byłby on zaiste śladem bardzo dawnej egzystencyi Hulanik, bo jeszcze za wielko książęcej Rusi. Ale nie tak daleko atoli, jak się zdaje, sięga tego miejsca początek. Pierwszą piśmienną wzmiankę o Hulanikach znajdujemy bowiem dopiero w przywileju Olelka Włodymirowicza, wielkorządcy kijow. 1443 11455, nadającym Hulaniki Michałowi Połowcowi ze Skwira. Atoli gdy w skutek srogiego i długo pamiętnego najazdu Mendligireja w 1483 r. kraje te zupełnemu uległy spustoszeniu, toć wtedy i Hulaniki w długo pustujące zamieniły się uroczysko. Połowcowie zaś, posiadacze tego miejsca, zupełnie się go wyrzekli, tak że ta posiadłość, jako rzecz bez pana res nullius, do rąk znowu wróciła hospodarskich. Jakoż widzimy, że król Aleksander między 1501 i 1506 nadaje też same Hulaniki niejakiemu Filipowi Iwaszkowieżowi. Był to pono brat lub krewniak bliski znanego nam zkądinąd Makara Iwaszkowicza, zasłużonego tołmacza tatarskiego który czastokrot w potrebach hospodarskich i zemskich do Ordy jezdit Ant. Hram. , str. 26. Ci Iwaszkowicze byli to ormianie kijowscy. Po śmierci tegoż Filipa Iwaszkowicza król Zygmunt I w 1528 r. nie tylko posiadanie tychże Hulanik wdowie jego i dzieciom zatwierdził, ale nadto zlecił wojew. kijowskiemu Niemirowiczowi, aby wziął tak ją jak i dzieci jej w opiekę. Dziećmi temi byli syn Fedor i córka Anna. Dorosłszy lat Fedor Iwaszkowicz wziął Hulanki, ale gdy umarł bezpotomnie, Hulanki spadły na jego siostrę Annę, będącą za Froncem Kasprowiczem Radzimińskim. Radzimińscy ci oboje zamieszkali w Hulanikach, Ale bezpieczeństwo tych miejsc na nitce zawsze wisiało. Toć gdy pewnego razu Radzimińscy, wyjechawszy na Litwę, zostawili przy mamce synaczka swego, niemowlę w pieluchach, nagle łuny pożarne obwieściły mieszkańcom, iż do Hulanik zbliżają się Tatarzy. Gromady więc hulanickie, same przed Tatarami uciekając w lasy, uchwyciły i zostawiono niemowlę owe, na swem ręku w bezpieczno uniosły miejsce, a potem już, po. minionem niebezpieczeństwie, odesłały je rodzicom na Litwę. Ludność hulanicka wszelako nawiedzana tak co roku prawie przez Tatarów, ile że szlak najazdów ich przeciągał tędy, w końcu też stopniała i znikła do szczętu, tak że i dziedzice Radzimińscy do zbyt zniszczonej posiadłości, ani potrzeby, ni chęci wracać nie mieli. A więc posiadłość ta, jako pusta i bez pana po raz drugi staje się znów własnością hospodarską czyli królewską. Ale Połowcowie ze Skwira teraz już i Rożynowskimi się mianujący, dawni, jak widzieliśmy, donataryusze Hulanik jeszcze egzystowali, a więc jeden z nich Jack. 0 Michałowicz, po latach wielu, odezwawszy się z prawami swemi do tychże Hulanik będąc pilnie potrzebien sumy pieniędzy i onej sposobiąc, wziął i pożyczył u ziemianina kijow. Paszkowicza 30 kop gr. lit. i w których groszach zawiódł Hulaniki. Ale widać, że i ten Paszkowicz ujrzawszy te miejsca w stanie bezludnym i nie mając dość środków zapewne do podźwignienia ich z ruiny, odprzysiągł się zarówno od nich. Jakoż widzimy, że ks. Konst. Ostrogski, wojew. kijowski, w 1560 r. ową pustynię już w charakterze królewszczyzny stanowczo zostającą, nadaje niejakiemu Motowidłowi na osadztwo. Wiadomo, że na dworze tegoż księcia bawił tegoż nazwiska głośny krzewiciel antytrynitaryzmu na Wołyniu, i bodaj czy ów osadzca Hulanik nie był tą samą osobą. On to na zalece Motłakiszki Motowidłówka Motoszczyca nie tegoż księcia Ostrogskiego napisał był, jak wiadomo, refutacyę na księgę ks. Skargi p, t. O jedności Kościoła Skazanja Kurbskoho, II 216 226. Jeżeli więc mógł tenże Ostrogski Brońskiemu za napisanie Apokrisisu dać w nagrodę Wilsk, to czemuż za podobną pracę nie mógł on osadztwem Hulanik obdarzyć Motowidła. Co bądź, Motowidło musiał się ze swego zadania, , osadztwa wywiązać jak należy, bo i Hulaniki osadził i przezwał je od swego nazwiska Motowidłówką. Jak długo ów krzewiciel antytrynitaryzmu przesiadywał w założonej przez siebie M. nie wiemy; atoli ludność, którą on tu osiedlił, nie długo się tu trzymała, rozbiegła się też, zapewne jak i dawniej, z winy Tatarów, a na tych opuszczonych miejscach znowu zapanowała pustynia. To też następcy tegoż Motowidła przypadł trud osiedlania na nowo tych miejsc. Następcą zaś owym był Jan Aksak, podwojewodzi kijowski, któremu król Zygmunt III w r. 1595 nadał był właśnie dożywotniem prawem pustynię Hulaniki alias Motowidłówkę. Rodowem gniazdom Aksaków był z dawien dawna Norzyńsk i Putyłowszczyzna w Owruckiem. Dziadem Jana Aksaka był Fedor Aksak czyli Oksak, a ojcem Hrehory Marcin, ożeniony z Apolonią Chryszczynówną. Jan Aksak czyli Oksak był wybitną swego czasu postacią. Był to powiernik poufny ks. Konst. Ostrogskiego, wojew, kijow. , a jak był dobrze ugruntowany w tegoż księcia zaufaniu, dowodem, iż go instrumentował na swojego zastępcę, to jest podwojewodziego w Kijowie, gdzie sam z urzędu swego, jak wiadomo, tak rzadko przebywał. Prawy charakter zjednał Aksakowi wielką wziętość i po śmierci Konst. Ostrogskiego 1604 z podwojewództwa przesiadł się on na krzesło sęstwa ziems. kijow. W młodości swej w Inflantach i Moskwie hufcom swoim mężnie dowodził a i późniejsze jego obywatelskie w spełnianych urzędach w 1609 11, 1314 zasługi, piękną pamięć imienia jego czynią. Stany Rpltej w 1608 13 r. pomiędzy ważnemi zleceniami wyznaczyły Jana Aksaka, aby upatrzył odpowiednie miejsce dla wystawienia na Ukrainie twierdz dla obrony granic. A był on właśnie osobistością zdolną sprostać temu zadaniu, bo nie tylko że się gorąco zajął tą sprawą i miejsca one upatrzył, ale sam w nadanej świeżo sobie pustyni Hulanikach z wielką odwagą zdrowia i majętności zasiadłszy, zameczek zbudował i mczko, które jest wielkim wstrętem nieprzyjacielowi Krzyża ś. ufundował. W istocie, odtąd też już łamały się zapędy ordyńskich najazdów. Toć pewnego razu, gdy Tatarzy plądrownicy aż pod Hulaniki byli się zaciekli, pamiętny tu im dano odpór. Bój się odbył w polu. Tatarzy zostali rozbici, ale Michał Aksak, brat stryjeczny Ja na, w obronie Hulanik mężnie walcząc, śmiercią bohatera poległ. Dziś jeszcze wskazują jego mogiłę Michael germanus Joannis dum defendit fortiter nativa patrimonia ad Ulaniki a Tartaris occisus ibidemque in loco praelii sepultus, quiescit; Okolski, Orb. polon. 555. Lustratorowie z 1616 r. taki stan ówczesnych Hulanik i ich zamku wystawiają Hulaniki vel Motowidłówka nowo osadzona na pustym gruncie i nowym korzeniu, na samym Czarnym szlaku, przez Jana Aksaka wielkim kosztem, pracą i nakładem z zamkiem zbudowana. W którym zamku 4 baszty dobrze warowne, każda we dwie ścienie i wały w około głębokie i wysokie, także i budowanie w około, a zaś w koło miasta także wały i parkan we dwie ścienie i baszt 8 większych a mniejszych 15. Co iż, jako się wyżej mianowało, nie bez wielkiego kosztu się ma, słusznie Jego Kr. Mość i Rzplta respektować będzie. W tem mieście jest osiadłych domów więcej niż 300; było i dobrze więcej, ale na swawolę się rozeszło, których za nimi żony i dzieci z miasta wygnano, dla ochronienia tego, aby kozaków na mieszkanie tu nie przywabiło się. Nie wysiedzieli jeszcze ci mieszczanie słobody wedle listu, ale do lat siedmiu siedzieć i wolności zażywać mają. A powinność ich będzie taka możniejsi konno wsiadać z dobrym orężem pko nieprzyjacielowi, przy swym dzierżawcy abo jego namiestniku, a uboższemu do parkana z orężem; czynszu po złotemu w on czas, gdy wysiedzą słobody, będą bogatsi powinni dawać. Rzemieślnicy zaś robić z swego rzemiosła, a ubożsi po pół złotemu. Puszkarze tylko do posługi i strzelby i jeszcze im kożuchy dawać. Arenda młynów i gorzałek na ten czas nie jest w arendzie, do zamku to trzymają, ale gdy w arendzie bywała, czyniła zł. 400. Do folwarku nie masz roboty żadnej, tylko co swemi pługami i swym kosztem zrobi. Stawów żadnych spustnych nie masz. Słusznieby w kwarcie ufolgowanie być miało, jako na nowym korzeniu, jednak tę arendę, tak jako czynić na ten czas może, t. j. na 400 zł. położywszy, wytrąca się na myto urzędnika i czeladź potrzebną, której wiele na tera miejscu chować musi zł. 240, a od 160 przyjdzie kwarty od tego zł. 32 Lustr. wdztwa kijow. z 1616. Ale oto w 1625 r. jak widzimy Zygmunt III pozwala Janowi Aksakowi osobnym przywilejem aby prawa swego ustąpił na Hulaniki synowi swemu Stefanowi który słowa przywileju w młodości lat swoich, tak w Moskwie za króla Stefana, jako i za szczęśliwego panowania Naszego na Ukrainie pko nieprzyjacielowi krzyża św. również pod Chocimem, przy boku królewicza Władysława, syna Naszego, z pewnym pocztem ludzi, mężtwo swe pokazał. Atoli w tymże przywileju Motowidłówka król nie zaniedbuje zastrzedz, aby tenże Stefan Aksak, jako dzierżawca, poddanych dóbr Hulanik do niezwyczajnych robót i podatków nie przymuszał, lasów nie pustoszył, owszem strzegł je i ochraniał. .. . Wszelako dobra te od lat wielu były ciężkim uwikłane procesem. Aż dwóch do nich znalazło się naraz kompetytorów. Pierwszym był Michał Radzimiński, owo niegdyś niemowlę ocalałe, jak to wyżej było o tem, wśród najazdu Tatarów na Hulaniki; on to więc teraz ze swoimi do tychże Hulanik odezwał się prawami; drugim zaś był Jerzy Rożnowski, pochodzący jakoby od Połowców ze Skwira Rożynowskich, niegdyś także, jak nam wiadomo, właścicieli Hulanik. Jednakże Jan Aksak tyle miał wziętości w województwie, tak umiał umysły szlachty dla siebie zjednać, że oto widzimy, jak w 1618 r. szlachta kijowska posłom swym na sejmie poleca się wstawić aby w sprawę z Radzimińskim i Rożnowskim, która od kilkunastu lat na sejmach się powłacza, król miłościwie wejrżeć raczył, a sprawiedliwym dekretem swoim pańskim, decyzyą uczynił, także na zasługi, pracę i koszt p. sędziego Aksaka pamiętał Arch. J. Z. R. , I 127. Tymczasem Jan Aksak nie doczekał się końca tych spraw i zmarł r. 1627, bo już pod tym rokiem czytamy list Stanisława Łubieńskiego, bisk. płockiego, do króla, z prośbą, aby tenże król Stefana Aksaka po śmierci ojca jego na sęstwie ziems. kijowskiem zatwierdził Gołubiew, Piotr Mogiła, str. 243. Jan Aksak czując się bliskim zgonu w Sudyłkowie na Wołyniu d. 7 lipca napisał ostatnią swą wolę, w której polecił, aby go pochowano u dominikanów w Kijowie, gdzie już spoczywają zwłoki żony jego Barbary z Klońskich i syna Marka; na tenże kościół i klasztor w Kijowie 2000 złp. zapisał, jak też i na inne, klasztory, jako to w Zasławiu, Lwowie, Konstantynowie, Podkamieniu, Ostrogu, Lachowcach pewne przekazał sumy. Zalecił też, aby synowie jego Stefan i Michał córce jego a siostrze swej Katarzynie, niewydanej, posag dali, gdy wyjdzie za mąż 4000 złp. a 1000 na wyprawę; oprócz tego 4 szpakowate czwartaki ze stada i sprawili cudną karetę; także mają jej dać 12 klacz, 6 ze źrebięty, a 6 bez źrebięty. Tymczasem jeszcze za życia Aksaka tak Michał Radzimiński jak i Jerzy Rożnowski poschodzili z tego świata; na ich więc miejscu prowadzili dalej proces Jan Radzimiński syn zmarłego Michała i występujący w prawach zmarłego też Jerzego Rożnowskiego z córkami jego pożenieni Michał Chmara Milanowski, Marcinkiewicz i Niekraszewicz. Sprawa ta atoli tak się długo ciągnąc, nareszcie w 1629 r. sejmowym dekretem została rozstrzygniętą na korzyść Jana Radzimińskiego oddać mu Hulaniki kazano. Co się zaś tyczy sprawy sukcesorów Jerzego Rożnowskiego, to tymże dekretem domagania się onych za niesłuszne uznano na zawsze oddalone zostały, ile że się pokaza ło, że ów Jerzy Rożnowski był samozwańcem, Koleje tego rzekomego kniazia Rożynowskiego były następne. Miał to być bojarzyn ostrski ze wsi Rożnów i jako sługa rękodajny ssty ostrskiego Ratomskiego, skradłszy u tegoż membrany, w których były dowody, że Rożny i inne majętności należały niegdyś do kniaziów Rożynowskich, uciekł z niemi, i podszywszy się pod tychże Rożynowskich, wystąpił jako ich potomek z pretensyami do ich dóbr, jako to Hulanik, Rożnów i innych. Jan Radzimiński niedługo atoli posiadał Hulaniki czyli M. ; w rok po wygraniu sprawy sprzedał ją Stefanowi Aksakowi, sędziemu ziems. kijow. , za pewną i gotową sumę pienię dzy 50, 000 złp. , licząc w każdy złoty po 30 gr. Ale nie tylko interes o Hulaniki udało się Stefanowi Aksakowi zakończyć zgodnie ojciec zostawił mu był i drugi proces z Zacharyaszem Jełowickim o Swietylnow i Rożny; wdowa po Jełowickim odstąpiła te dobra Aksakowi, na spłacie ich poprzestawszy. Jest tradycya; że Stefan Aksak jakoby za młodu przebywał na Nizie, że tam był nawet koszowym. Widok jaki się okazywał jego ochocie wojennej musiał go tam zapędzić. W 1630 r. zrobił on dział bratem Michałem sam wziął Hulaniki i m. Swietylnów ze wsią Rudnią nad Trubczem; przy Michale zostały stara wieś Rożny z dworem i słoboda z mczkiem Rożny nad rz. Desną, zamek i m. Sudyłków, Białokrynica, Bereźna, Łączyczna i Krasnosiółką. Każdy, mówi w końcu dział ten, z potomkami i szczątkami swymi ma używać dóbr, na słobody wołając ludzie, osadzając jako chcieć, podług woli i upodobania swego. Stefan Aksak najpierw pojął za żonę Zofię Łożczankę i miał z nią synów Jana i Gabryela, ale gdy ta umarła, ponowił związki małżeńskie z Katarzyną Czołhańską. Obrzęd ślubny odbył się u rodziców Czołhańskich w Hulowcach na Wołyniu. Ślub dawał ks. Paweł Mirowski. Znanym jest panegiryk tegoż ks. Mirowskiego, wydrukowany p. t. Symbolum epithalamicum cum Noblliadmae Sponsae Catharinae Magnifici ac Generoai Domini do Czołhany Czołhany Czołhański flliae, Magnificus ac Generosus Dominus Stephanus Aksak, judex terrestr. Kiiovien. jugali Foedere jungeretur. Per V. R. P. Paulum Mirowski Art. et Philosoph. Baccalaureum editum, iisdemque Nobilissimis Coniugibus consecratum. Lublini ex officina Pauli Conradi Mensis Augusti Anno Domini 1630. Tu jednak łowimy niemal na gorącym uczynku jak to ówcześni panegiryści nasi poczynali sobie dowolnie z rodowy Motowidłówka mi znakami pieczętnymi ruskimi. Pierwotny znak pieczętny Aksaków co do kształu był, z małą odmianą, podobny do herbu Oszczewskich ob. u Okolskiego, t. j. wyobrażał dwa trianguły trójkąty, jeden pod drugim, końcami stykające się z sobą i strzałą przecięto w pośrodku. Horb ten przypominał runę skandynawską Tir. Tymczasem z własnej inwencyi ks. Mirowski nakreślił oto w owym herbie Aksaków, znanym już dobrze od Kojałowicza ob. jego rkpsm o herbach lit. nie dwa trianguły, ale dwa serca, jedno pod drugiem, przeszyto strzałą, i stąd następnie za nim już, jak za panią matką Okolski i Niesieoki tenże herb tak przeinaczony przedstawili, tylko nie dwa serca, ale jedno przeszyte strzałą w nim kładąc. Stefan Aksak, po powtórnem swojem ożenieniu się, luboć był sstą ostrskim i bobrownickim na Zadnieprzu i miał tam też swoje dobra, obrał jednak stałą siedzibę w Hulani kach czyli M. Wzniósł tu i kaplicę katolicką na zamku, przy której był kapelanem ks. Bellim. W 1637 r. dobra motowidłowskie przez dokupno od dwóch braci Iwana i Fedora Kirykowiczów Sołtanów miasta Sołtanówki i Sołowijówki dziś m. Sołtanówki nad rz. Stubną, Daniłówki nad rz. Bobrycą, Zaborza i Kniażycz nad Irpieniem niepospolity otrzymały przyrost. Wszystkie te dobra zakupne kosztowały Stefana Aksaka 24, 000 złp. Ale w 1637 r, zaczęły się bunty kozackie. Zaburzenia podniecano przez Murka i Noska ogarnęły i zadnieprskie Stefana Aksaka i Adama Kisiela majętności, z których ci panowie lubo dostatni i opatrzni, ze zdrowiem mówi Okolski, uchodzić musieli i nie gościńcem własnym, bo lepsze dodaje tenże łyczane zdrowie, niż jedwabna śmierć Dyaryusz tranz. wojen, str. 16. W M. atoli było cicho i ztąd też podczas buntu Ostranicy wysłał Stefan Aksak pko zbuntowanym Kozakom 120, koni pod wodzą Wysockiego, którzy zszedłszy się z ludźmi biskupa Sokołowskiego z Chwastowa, pod komendą rotmistrza Pobiatyńskiego, pod Dymirem kupę swawolną kozaka Pożarskiego strzepali i znieśli Kontynuacya Dyar. , str. 150. W 1644 r. Stefan Aksak do własności po ojcu spadłych, dokupuje jeszcze od brata Michała na Zadnieprzu Rożny, Zdymirkę i Bohdanówkę za 30, 000 i w tymże roku, pobożny i gorliwy o wiarę, funduje i wznosi kosztem własnym kościół ś. Mikołaja ks. dominikanów w Kijowie na Padole, dziś cerkiew przy Petropawłowskim monasterze ob. Chodykiewicz Da rebus gestis, pars II, fol. 661. Atoli nosząc w sobie zaród śmiertelnej choroby i nieobiecując sobie długiego życia, w Ostrzu d. 13 listop. 1647 r. sporządził Stefan Aksak testament, w którym zalecił pogrześć zwłoki swe u dominikanów w Kijowie; żonie swej Katarzynie z Czołhańskich na Motowidłówce, Sołtanówce, Sołowijowce, Kniażyczach, Zaborzu, Monasterzyskach sute dożywocie zapewnił, tudzież 30, 000 przekazał. Hoholew zaś, Swietylnów i Rożny za Dnieprem pozostawił działem równym tak pierwszego jak drugiego łoża synom swoim. Córkom czwartą część z dóbr wyznaczył. Na opiekunów zaś testamentem wybrał Mikołaja Potockiego, hetm. w. kor. , Janusza z Łohojska Tyszkiewicza, wojew. kijow. , i Jerzego Ossolińskiego, kanclerza w. kor. Jako proszeni świadkowie przy pisaniu testamentu byli kś, Szymon Kozielski, Ord. Praedicat, i Hrehory Wyhowski. Tymczasem M. miała się stać wkrótce sceną gorszącego rodzinnego zajścia. Stefan Aksak, złamany niemocą, zostawał zupełnie pod wpływem żony, kobiety chytrej i przebiegłej, która pamiętając tylko o sobie i własnych dzieciach, umiała zręcznie rozdymać niechęć pomiędzy ojcem a tegoż synami z pierwszego małżeństwa, Janem i Gabryelem jakoż i tylko co wzmiankowany testament był z jej natchnienia napisany, z tak znaczną dla niej korzyścią, a z tak widocznym onych jej pasierbów uszczerbkiem i krzywdą. Toć gdy Stefan Aksak z Ostrza przywlókł się schorzały nareszcie do M. i gdy tu zdrowie jego kurując małżonka jego sprowadziła była medyków i egzorcystów, niespodzianie d. 14 maja 1648 r. Michał Aksak, brat Stefana, który miał jakiś dawny rankor do brata i bratowej i w otwartej stał z nimi rozterce, przybrawszy do wspólnictwa swego synów Stefana Jana i Gabryela, najeżdża wraz z nimi zbrojną ręką M. ; Stefana Aksaka i żonę jego bierze pod wartę; dziatki strachem nakarmia i nareszcie schorzałego brata w karoc wsadziwszy, wyprawia do. swojej Tatarynówki na Wołyń; sam zaś po rozszarpaniu skarbów i splendorów domu, odjeżdża wraz ze wspólnikami najazdu swego, Janem i Gabryelem Aksakami, do dóbr zadnieprskich. Atoli najazd ów na M. przypadł był w sam dzień 14 maja pogromu hetmanów kor. pod Korsuniem. Wnet też srogie trwogi rozeszły się i Stefanowa Aksakowa, pewnieby życiem swojem w. M. zapieczętowała, gdyby nie poddani motowidłowscy, którzy miłosierdzia zażywszy i z pośrodka siebie kilkanaście koni wybrawszy i pozaprzęgawszy w pozostałe wozy i karetę jednę, dziedziczkę swoję wraz z drobnemi dziatkami i z czeladzią białą do wsi Płoskiej wytransportowali. Jakoż wkrótce kozactwo cały kraj zalało; do M. wpadła naprzód orda, a potem Kozacy chwastowscy, którzy zamek spustoszyli i gumna wszystkie wymłócili Szajnocha, Dwa lata, II 337. Tymczasem młodociani Jan i Gabryel Aksakowie, porwani szlachetnym za pałem, rzucają się w sam wir największej walki. Może przez świetne czyny wojenne chcieli oni zmyć plamę niecnej burdy i napaści, jakiej się dopuścili względem złożonego chorobą rodzica Jakoż widzimy jak Jan Aksak pod Konstantynowem daje dowód zuchwałej odwagi, gdy z małą garstką całe tłumy kozactwa rozpędza i do ucieczki znagla, i jak nareszcie obaj bracia walcząc, krew wytaczają pod Lachowicami, Ostrogiem, Zwiahlem, Chłopotynem i w Zbarażu ob. Pam, Niemcewicza, t. V 75 i Pam. o wojnie kozac 31. Gdy jednak młodzi Aksakowie tak bojują, Stefan Aksak, ich rodzic, wydostawszy się z Tatarynówki, wraz z małżonką swoją, zaradzając bezpieczeństwu własnemu, wcześnie się przed burzą kozacką był uchylił; pod obcym dachem w Pachnej Woli, za Wisłą, koło Puław osiadłszy, gdzie też w 1650 r. umarł. Przed śmiercią spisał on po raz drugi swą wolę ostatnią, w której złorzecząc wyrodnym z pierwszego łoża synom swoim Janowi i Gabryelowi, penitus od całej swej substancyi oddalił; Michałowi zaś, Aleksandrowi i Markowi, z Czołhańskiej spłodzonym, całą swą majętność ad aequalem divisionem zostawił. Testament ten był wniesionym do akt radomskich. Atoli gdy po traktacie Zborowskim, pomimo że powrót szlachty do dóbr był w nim zastrzeżony, nikt jednak do nich nie wrócił; układna wdowa po Stefanie Aksaku, korzystając iż jej mąż miał stosunki przyjazne ze wszystkimi w ogóle Wyhowskimi, a tem samem i z Janem Wyhowskim, który, jak wiadomo, miał wielkie zachowanie u Chmielnickiego, do tego też ostatniego zakołatała z prośbą o ułatwienie powrotu do dóbr, wpierw Piotra i Jana Wyhowskich, krewniaków tegoż, na zawiadowców kluczowych do swych dóbr dyplomatycznie naznaczywszy. Jakoż Jan Wyhowski nieomieszkał poprzeć życzliwie jej prośbę, tak że Bohdan Chmielnicki, za osobnym uniwersałem, kazał zbrojnemu oddziałowi kozackiemu, pod komendą Andruszewicza, wprowadzić wyżej rzeczonych zawiadowców do dóbr Aksakowej, to jest do Hulanik i zadnieprskich Arch. J. Z. R. , cz. 6, t. I 579. Co do Jana i Gabryela Aksaków, to ci po raz ostatni jeszcze się nam ukazują, gdy w 1651 r. zakładają formalny protest przeciw ostatniemu testamentowi rodzica swego, jako podsuniętemu Opis Kn. Centr. Arch. , 20, str. 1, a potem zresztą giną nam już z oczu, giną na zawsze gdzieś w zamieci dalszych walk i bojów. M. już wtedy należała do niepomiernie wielkich osad. Pobyt w niej od r. 1649 sotni kozackiej, należącej do pułku kijowskiego, jeszcze o wiele więcej ludność jej powiększył. Sotni kiom był tu Iwan Połowiec Bodiański. Atoli rządy Aksakowej w M. dorywcze tylko być mogły, albowiem niedługo tak gwałtowno na nowo rozpoczęły się czasy, że powrót dziedziców do ich dóbr jeszcze na wiele lat odroczonym być musiał. Toć po wygranej pod Beresteczkiem i układzie Białocerkiewskim nastąpiła rzeź Batowska 1652 r. w maju i usposobienie Kozaków tak było nienawistne i wrogie, że gdy tegoż roku Jan Waloryan z Łukoszyna Chlebowski może ten sam, któremu Jeremi ks, Wiszniowiecki kilka wsi kontraktem dzierżawnym za Dnieprem był wypuścił, ob. Moazny wracał spokojnie z Zadnieprza ze swoją kompanią do Polski, na granicy M. i Wasylkowa w nocy na obóz jogo w pierwospy napadli Kozacy miejscowi i siła mu ludzi wymordowali w zb. Konst. Świdzińskiego. Już w 1660 r. po potrzebie Cudnowskiej Rzplta opanowała całą prawie Ukrainę zachodnią; z jej ręki został wybrany hetmanem zaporoskim Paweł Tetera Morzkowaki, ale gdy następnie król Jan Kazimierz w 1664 r. wyruszył na niefortunną, jak wiadomo, wyprawę zadnieprską. Kozacy na Ukrainie zachodniej, fomentowani przez Jana Wyhowskiego, znów na nowo zaczęli się burzyć. Wtedy to Stefan Czarniecki został wysłany na Ukrainę dla uspokojenia buntów. Zaczął on od togo, że pewne ważniejszo punkta militarne kazał ufortyfikować, a mianowicie Białącerkiew, Korsuń, Czehryn, Pawołocz, Czarnohoródkę i Motowidłówkę. Dziś jeszcze wśród wałów, które ocalały w M. , wznosi się bastyon, czyli tak zwany rondel Czarnieckiego. Dowództwo zaś nad temi forteczkami polecił był Stefan Czarniecki dzielnemu i energicznemu komendantowi w Białejcerkwi, Janowi Stachórskiemu. Wtedy to dopiero już nie Stefanowa Aksakowa, która już nie żyła, ale dwaj jej już dorośli synowie Aleksander i Marek zjechali do M. i na dobrej stopie żyjąc z miejscowym kozackim pułkownikiem Piotrem Butrymem, zaprowadzili tu nawet jaką taką dorywczą gospodarkę. Tymczasem i to nie długo trwało. Daczko Dejneka czyli Decik, pułkownik owrucki, trzymający z hetmanem Ukrainy wschodniej Brzuohowieokim, usadowił się był w pobliskim Chwastowie; toć gdy się zaczął z Piotrem Butrymem potajemnie znaszać, Aksakowie dostrzegłszy, że ten ostatni zdradza ich, bezpieczeństwu zaradzając własnemu, wyjechali do Białejcerkwi, tembardziej że i Brzuchowiecki już wtedy Dniepr przekroczył i w te okolice śpiesznie podążał. Do Białejcerkwi, to jest pod osłonę jej twierdzy, jak krew do serca, całe życie polskie prowincyi spłynęło pod ów czas. Stachórski, waleczny komendant załogi tutejszej, wszędzie i na wszystko oczy mając, dzień i noc na wyłomie, względem też zbuntowanych Kozaków zarazem stanowisko zaczepne i odporne zajmował. Ztąd więc Marok Motowidłówka Motowidłówka Aksak wystosował list do Piotra Butryma 9 czerwca 1665 r. , pomstą od Stachórskiego grożąc, jeżeli tylko złamie wiarę i podda M. Paczkowi lub Moskwie. W takim razie pisał Aksak z korzeniem wyniszczoną zostanie M. , lubo to ojcowizna moja Akty otn. k ist. J. Z. R. , t. V, str. 288. Atoli pogróżka ona na niewiele się przydała; Daczko zajął M. a Brzuchowiecki d. 18 czerwca podstąpił pod Białącerkiew. Po bezskutecznych jednak kuszeniach się, Brzuchowiecki od Białej cerkwi zmuszony był odstąpić, ale za to udał się wprost do M. , już od Daczka czyli Becika zajętej. M. była ważnym bardzo punktem dla obu stron wojujących; obie też usiłowały bądź co bądź przy sobie ją zatrzymać Stachórski dla tego, że mu przez M. właśnie leżała otworem droga do Polesia, zkąd mógł dostać zasiłków żywności; Kozacy znów dla tego, żeby tej żywności dostania mu nie dopuścić, a tem samem Białącerkiew ogłodzić. Brzuchowiecki wszakże nic długo w M. bawił. Opara ogłosiwszy się hetmanem Ukrainy zachodniej i skupiwszy swój tabór nad Rossawą, wyruszył do M. pko Brzuchowieckiemu. Ten też zemknął za Dniepr. Daczko tymczasem znalazł się w położeniu nie do zazdrości. Wojew. kijowski Czaadajew odmawiał mu z Kijowa pomocy, bo go miał za człowieka podejrzanej wiary, a z drugiej strony od Białej cerkwi, energiczny Stachórski niepokoił podjazdami i dogrzewał silnie. Toć w jednym ze swych listów do kanclerza Prażmowskiego tak pisał Stachórski Wysłałem postępny podjazd pod M. , gdzie nasi dobrze gościli, nabrawszy niemało chłopów i pościnano drugich, bydła zabrali i Daczka z ludźmi jego w miasto wpędzili; trupem nie mało położywszy w zb. Konst. Świdz. . Ale nie dość na tem. Opara przyzwawszy Tatarów, przeszkodził zbuntowanemu bracławskiemu pułkownikowi Drozdowi, iżby się ten, jak miał zamiar, z Daczkiem w M. nie połączył. Nie licząc przeto na pomoc Drozda, który się poddał, jak słychać było Polakom, ani też na jakie bądź wsparcie ze strony Kijowa, Daczko będąc sam w małej kupie opuścił nagle M. , do której wnet potem weszli Lachowie białocerkiewscy. W Kijowie miano za złe Daczkowi, iż wycofując się z M. nie spalił jej, ale oddał punkt tak ważny w ręce nieprzyjaciela, z obfitemi znajdującemi się w nim zapasami żywności. Toć Stachórski, skoro wszedł do M. zaraz też zajął się zwoła niem napowrót ludności, która bojąc się jakich represaliów z jego strony, rozbiegła się po okolicy. Niejaki kozak Maluta, z jego ręki wyznaczony, zebrał rozproszoną ludność, a także i poniszczone w forteczce wały naprędce ponaprawiał. W Kijowie atoli na miejscu Czaadajewa został wojewodą Mykita Lwow. Ten, bądź co bądź, z rąk Stachórskiego pochwycić M. postanowił. Jakoż wysłał niebawem rajtarską rotę z pułku Turgeniewa, pod komendą majora Sipiagina, do M. z rozkazem wytępienia jej ogniem i mieczem. Rajtary przeto podstąpili pod M. w nocy d. 18 listop. 1665 r. , ale zastawszy bramę miejską zamkniętą, cichaczem poprzełazili przez częstokół i nagle wpadli na mczko i zameczek. Mieszkańcy rozbudzeni zgiełkiem owym, pochwyciwszy za broń, żwawo z chat swych dali ognia. Rajtary chaty pozapalali tych dymem żywcem wydusili, owych w pień powycinali, ani płci, ani wiekowi nieprzebaczywszy. Maluta zaś, ów osadczy, na szczęście swoje nie znajdował się wtedy w M. , ale nocował w pobliskim Wasylkowie; Sipiagin poszedł więc za nim, ale tamtejsi czerncy ukryli go i ułatwili ucieczkę Akty J. Z. R. , t. VI 47; Kostomarowa, Ruina, str. 81 91. Dziś jeszcze mieszkańcy świadczą, że za każdem kopaniem natrafiają na cale rumowiska kości ludzkich z tego czasu. I tak nie stało i śladu z dawnej Motowidłówki. Aksakowie do tak spustoszonych dóbr, a jeszcze traktatem Andruszowskim w znacznej, poleskiej swej połowie obciętych i odeszłych do Rossyi, nie zgłaszali się, tak że król Jan Kazimierz ad male narrata nadał był nawet M. pustą Hieron. Aleks. Jełowickiemu. W 1672 r. jednak, jak widzimy, znów się tu gromadzi i na zgliszczach zaledwie spopielałych osiada nowa kozacza ludność. Pułkownikiem jej jest, trzymający z Doroszenkiem, Iwan Wierzbicki Akty J. Z. R. , t. VIII 258. Nareszcie M. staje się gniazdem rabusiów zuchwałych, Szacka i Jenika, zagrażających na gościńcach. Toć i później znany z historyi Palej tu się rozporządza. Atoli traktat Prutski z 1711 r. dopiero dozwolił szlachcie ukraińskiej swych ojców dziedzictwa odzyskać. Kozacy jednak zasiedlający M. po traktacie Andruszowskim, wynieśli się na przeciwległy a należący już do Rossyi brzeg rz, Stuhny, gdzie osiedlili nową, tak zwaną kazienną M. Dawną zaś M. , po opuszczeniu jej przez kozaków, Aksakowie musieli na nowo osiedlać ludźmi z zagranicy, dla uciążliwej pańszczyzny tu uciekających. Tą kolonizacyą nową trudnił się Tomasz Laskowski, któremu właściciele pozwolili byli za osadztwo używać bezpłatnie gruntów przez lat sześć. Opis M. z 1725 r. tak wyraża w M. mieście i przedmieściach bywało osady blizko tysiąca, bo latifundia wielkie. Staw pod samą M. wspólny z Moskwą, a młyn do samej M. należy na rzece Stubnie. Staw niższy na tejże rzece spólny z Moskwą a młyn cały Moskwa trzyma. Należy Sołtanówka większa i mniejsza, Mytnica karczma, Kniażycze, uroczysko Daniłówka pusta, nad rzeczką i groblą Motowidłówka Motowilicha Motowidłówka Motowidłowska słoboda Szklarychą nazwaną, tak ab antiquo do M. należy. Na tej Daniłówce bywało osady quondam circiter 40, staw niezajęty, a młyn postawiony a jeszcze niedokończony. Mczko M. naokoło wałem wielkim i fosą głęboką okopane, także zamek palami ostawiony, niedokończony. Budynków w tym zamku mało, tylko izba, alkierz i komora, piwnice i chlewów kilka. W tymże mczku karczma. Szczupłe były nader dochody dziedziców. Główną intratę stanowiła arenda, bo chłopi nie odby. wali tu pańszczyzny, tylko osyp dawali; łanów nie było, wszystkie grunta w rękach poddanych. Dochód toż płynął z myta, złodziejewszczyzny, odbieżczyzny i z chudoby przybłędnej. Wójtom i osadczym surowo było zaleconem, aby jak tylko trafi się bydlę przybłędne, oddawali je p. gubernatorowi na zamek. Od 1735 r. w M. , jako na granicy samej położonej, tak zwane sądy pograniczne zaprowadzone zostały. Sędziowie obu państw na pewne oznaczone termina w ciągu roku się zjeżdżali, dla rozsądzania spraw Arch. J. Z. R. , cz. III, i 3 91. Motowidłówka zaś na lewym brzegu Stuhny, zasiedlona grupą domów kozackich, które, jak to widzieliśmy, poprzenosiły się tu z Motowidłówki Wielkiej Aksaków, została własnością czernców monasteru Brackiego w Kijowie, którzy to czerncy wyprosili ją sobie u hetmana Skoropackiego pod pretekstem, że jakoby znajdowała się ona na gruntach, należącej do nichże wsi Pleseckiego. Hrehory Stocki, ataman Kozaków motowidłowskich, nadaremnie protestował się przeciwko temu przywłaszczeniu, nic nie pomogło, i M. ta odtąd została tychże czernców posiadłością. Po śmierci Aleksandra i Marka Aksaków, współdziedziców M. , dobra te spadły na Stanisława, syna Marka, i Józefa, syna Aleksandra, ale że Józef zeszedł bezpotomnie, połowa więc jego przelała się na siostrę jego Barbarę 1mo voto za Janem Kurdwanowskim, 2do voto za Krzysztoforem Mycielskim. Następnie od Kurdwanowskich i Mycielskich przeszły te dobra w jednej połowie do Mycielskich i idących od Kurdwanowskich po kądzieli hr. Kuropatnickich i Rulikowskich, a w drugiej do Stefana Aksaka, syna Stanisława, a wnuka Marka. Józef Rulikowski, ożeniony z Teresą Kurdwanowską, spłacił współdzierżycieli i uczestników M. i został jedynym tych dóbr dziedzicom. Nie mieszkał jednak w tych dobrach ani on ani synowie jego Michał i Ignacy i M. zostawała na wyłącznej tylko opiece ich zastępców, czyli tak zwanych gubernatorów. Dopiero Józef Rulikowski, syn Ignacego a wnuk Józefa, pierwszy zamieszkał stale w M. ; wzniósł on tu dom murowany o piętrze, ze skrzydłami w kształcie klamry, w stylu pałacowym i angielskim przyozdobił ogrodem, do którego starożytne, oszczędzone od czasu wały, z obwarowanej niegdyś placówki Aksakowskiej pochodzące, włączył i tem też od zagłady szczątki to uchował. Widok domu w M. , zdjęty z natury, zamieścił w swym Al bumie Napoleon Orda. Kościół w M. , mówi księga archidyakonatu kijow. z 1819 r. , jest fundowany przoz Józefa Kazim. Ignac. Rulikowskiego, marszałka pow. wasylkowskiego 1809 r. d. 5 września, p. t. Pana Jezusa. Fun dusz zapisowy 3000 rs. Obligi z zapisu mszy św. czytanych na rok 52 i anniwersarzy 4. Parafia za dekretem wydzielona, z woli arcy biskupa Siestrzeńcewicza składa się z 12 wsi obywatelskich, 12 rządowych i miasta pow. Wasylkowa. Kaplica jest w Maryanówce ale bez funduszu. Kościół zbudowany w stylu szlachetnym, murowany; wyszczególniają się w nim dwa obrazy ś, Kazimierza i ś. Heleny, pędzla włoskiego malarza Grassego. W kościele tablica poświącona pamięci fundatora. Pro boszczami byli kś, Józef Styczyński, Kajetan Pławiński, Głębocki, Poletyłło, obecnie kś. Andrzej Górski. Parafia liczy 976 wiernych. Oprócz w Maryanówce jest jeszcze kaplica w Waśkowie. Cerkwi jest tu dwie, w M. Wielkiej Bohorodiczna, w Kaziennej Pokrowska. Od Józefa Kazimierza Rulikowskiego M. przeszła w posiadanie do syna jego Faustyna Rulikowskiego, marszałka pow. wasylkow skiego, a od tego następnie stała się własno ścią jego córki Bogumiły za Kazimierzem Głę bockim. Obecnie posiada M. małorossyanin Tarnowski. Klucz motowidłowski zamykał w sobie Motowidtówkę, Słobodę Motowidłowską, Helenówkę, Sołtanówkę Wielką i Małą, Poradów i Rulików. Ciągnąca się ztąd równi na aż do Białej cerkwi jest mogiłami okryta. Z mogił znaczniejszych na polach M. i przyle głych wiosek Aksakowa czyli Szachaica, Dwóch braci, Rozkopana, Ostra, Drybne, Sożżena, Cwirkunowa, Żmijowa, Bezimienne, Bliźniuki, Obychowa. Zachodnia część Motowi dłówki Wielkiej albo Fańskiej, oddzielona po lem, nazywa się Słobodą Motowidłowską i stanowi oddzielny majątek, do niedawna własnośó Felicyana Chojeckiego, dziś pułkownika Bohusza; ma 540 mieszkańców obojga płci i 1072 dzies. ziemi. Edward Rulikowski Motowidłówka, w dok Motylówka, wś nad rz. Karańką, dopływem Słuczy, pow. żytomierski, w 4 okr. pol. januszpolskim, gm. w miejscu, par. kat. Lubar o 15 w. na płd. wsch. , cerkiew par. murowana, kapl. kat. par. Lubar; 135 dm, ; należała do Piotrowskich, dziś Malinowskich. Gospodarstwo mleczne. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I 291. Motowidłowska słoboda, ob. Motowiidłówka, Motowilicha, zakłady fabryczne w pow. Motrujówka Motrunki Motowszczyzna Motowidłówka i gub. permskiej, st. dr. żel. uralskiej, o 4 w. na płn. od Permu a 467 w. od Ekaterynburgu. Motowiło, folw. , pow. bobrujski, na odludnem Polesiu, w okolicy wsi Tatarkowicze, przy drodze z Tatarkowicz do Brycyłowicz, grunta piaszczyste. AL Jel. Motowszczyzna al. Łotowszczyzna, wś, pow. dzisieński, w 3 okr. pol, gm. i okr. wiejski Leonpol, o 5 w. od gminy a 48 1 2 w. od Dzisny, 8 dm. , 76 mk. , w tej liczbie 75 prawosł. , 1 kat. 36 dusz rewiz. ; należy do dóbr Leonpol Łopacińskich. Motrenin las, pod tem nazwiskiem znanem jest pewne uroczysko leśne, kilkomilowego obszaru, na praw. brz. Taśminy pomiędzy Medwedówką a Żabotynem, w pow. czehryńskim. Jest to punkt górujący, z którego rozchodzą się aż cztery głębokie jary, w czterech przeciwnych kierunkach. W tym lesie znajduje się miejsce, otoczone dokoła wałami i nazywane dotąd Horodyszczem, w kształcie jakby łuku z cięciwą, z dwoma do środka wjazdami. Od tego atoli horodyszcza ciągną się dalsze jeszcze obwałowania a zamykające w sobie jeszcze większą przestrzeń, w obrębie których mieści się t. zw. monaster motrehiński. Droga wiodąca do monasteru w szerz przecina las ton i miejsce opasane wałami. Na tych wałach, nieodgadnionego pochodzenia, wiekowe, podziwu godne, po wyrastały dęby. Przed laty znaleziono w tych wałach duże miedziane monety cesarzów Justyna i Justyniana Maksymowicz Soczynienja, t. I 678. Uroczysko to należy do rewiru leśnego wsi Hołowkówki, należącej do dóbr sukcesorów senatora Fundukleja. Monaster tutejszy, skryty w cieniu lasów odwiecznych, według Maksymowicza ma założeniem swem sięgać bardzo odległej epoki, bo jeszcze czasów wielkoksiążęcej Rusi kijowskiej tamże. Wniosek ten zdaje się być błędnym, albowiem wiadomo z dziejów, że dawna Ruś kijowska chyba za czasów Olega i Igora dzierżyła te strony, gdyż przy końcu X w. granice jej południowe cofnęły się już były od brzegów Taśminy a nawet Rosi, a już w XI wieku rozpościerały się tylko do brzegów Stuhny i Krasnej ob. Barsowa Oczerki ruskoj ist geogr. , str 134 137, albowiem strony te już wtedy były pobytem ludów stepowych i koczowniczych, jako to Połowców łukomorskich, Terków i Czarnych Kłobuków. Według podań ludu miał tu w dawnych wiekach przebywać jakiś kniaź Jur, który postawił zamek na górze Jurowej dziś jeszcze noszącej to imię a znajdującej się o 4 w. od Smiły; siostra jego Motrona wybudowała monaster motreniński w swoim lesie. Wiadomo, że miejscowość ta z dawien dawna należała do dóbr Radywonowa dziś Żabotyna, które już w drugiej połowie XV w. , z da ru ks. kijow. Olelka Włodymirowicza zostały własnością kn. Fedora Hlińskiego ob. Żabotyn, Śmiła, Łebedyn. Owóż bardzo być mo gło, iż ów kniaź Jur z podania, założyciel zam ku koło Smiły, i owa jego siostra Motrona, za łożycielka monasteru, pochodzili właśnie z ro du tychże kniaziów Hlińskich, a tem samem przez to przypuszczenie i czas założenia pier wotnego monasteru w pewnej już się mierze wyjaśnia. Zburzony jednak następnie mona ster ten przez Tatarów, dopiero w 1568 r. za błogosławieństwem metrop. kijow. Jony IV Protasiewicza Ostrowskiego byt na nowo od budowany. Mnisi tutejsi, nazwawszy swój monaster Skitem, przemieszkiwali w wydrążo nych sklepisto przez siebie pieczarach, których ślady jeszcze dziś widoczne. Piotr Konaszewicz Sahajdaczny wybudował tu nową cer kiew i monaster gruntami opatrzył. Od r. 1648 zarządzający monasterem zaczęli się mia nować ihumenami. W nieszczęśliwym dla czehryńszczyzny 1678 r. monaster ten zo stał przez Turków i Tatarów zniszczonym. Na stępnie za błogosławieństwem metrop. Gedeo na Czetwertyńskiego i kosztem Jana Kajetana Jabłonowskiego, ssty czehryńskiego, mona ster ten był zrestaurowany. W 1735 r. zbu dowaną tu została cerkiew troicka, która ist niała do 1800 r. , ale że już ze starości chyliła się ku upadkowi, została rozebraną a na jej miejscu stanęła nowa z muru. Drugą cer kiew drewnianą wzniesiono w 1820 r. Z togo motrenińskiego monasteru w 1768 r. wyru szyła po raz pierwszy hajdamacka wataha Że leźniaka i tu do dziś dnia nieopodal monaste ru, w t. zw. Chołodnym jarze, są okopy, gdzie się gnieździła ona, aż ściągnęła dosta teczną ilość chłopów ze wsi okolicznych. Ihumenem był tu wtedy znany w historyi koliszczyzny Melchizedek Znaczko Jaworski, gor liwy obrońca wiary i zacięty wróg księdza Kosteckiego, przełożonego ks. bazylianów w Humaniu. Prócz wspomnionych okopów i jednego kotła, służącego niegdyś hajdamakom do gotowania kuleszu, a który dziś służy mnichom za rodzaj dzwonu, zwołującego do posiłku, żadnych innych pamiątek przeszłości niema tutaj. Pielgrzymi ciągnący z południa do Kijowa i Poczajowa, wstępują prawie za wsze na modlitwę i pokłon do togo mona steru. Edward Rulikowski Motreniński, las i monaster, ob. Motrenin las, Motroneński, las i monaster, ob. Motrenin las, Motrujówka, ob. Motrunki. Motrunki 1. wś rząd. u źródeł rz. Blewy, do Słuczy wpadającej, pow. żytomierski, par. kat. Krasnopol, 28 dm. ; należały do ordyna Motreniński Motroneński Motowiło Motrenin las Motule Motowiło Motułka Motycz Motycze szlacheckie Motyczna góra Mottilkau syi ostrogskiej i na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej w 1753 r. darowane przez Sanguszkę Lubomirskiemu. 2. M. , Matrunki, Motrujówka, wś cerkiewna, pow. starokonstantynowski, na wschód od Krasiłowa a na płdwsch. od Koź mina, przy drodze z St. Konstantynowa do Proskurowa; wchodziły niegdyś w skład ordynacyi ostrogskiej, w 1753 r. darowane przez Sanguszkę Kar. Szydłowskiemu. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I 291 J. Krz. Mottelow dok. ob. Mołtawa, Mottheilen niem. , ob. Mothalen. Mottilkau dok. , ob. Módłki. Moitlau niem. , ob, Motława. Motule al. Krzywulka, jezioro w pow. suwalskim, przy wsi t. n, , ma 123 mr. obszaru. Przepływa przez nie rz. Krzywulka al. Kręcielka. Jezioro to bardzo rybne. Motule, wś i folw. nad jez. t. n. , pow. su walski, gm. Czostków, par. Filipów. Odleg. 20 w. od Suwałk. Wś ma 4 dm. , 22 mk. , folw. 4 dm. , 59 mk. W 1827 r. było tu 19 dm. , 155 mk. Folw. M. z ws. M. , Przystajna Rozpudy, Mała Przerośl i Antosiu rozl. mr. 2078 gr. or. i ogr. m. 361, łak m. 256, pa stwisk m. 56, lasu m. 702, wody m. 669, nie użytki i place m. 35; bud. mur. 6, z drzewa 7; płodozmian 7polowy. Wieś M. os. 27, z gr. m. 414; wś Przystajne os. 12, z gr. m. 93; wś Rozpuda, os. 3, z gr. m. 102; wś Ma ła Przerośl os. 8, z gr. 30; wś Antosiu os. 4, z gr. m. 10. Br. CL Motułka, wś, pow. augustowski, gm. Sztabin, par. Krasnybór, odl. 15 w, od Augustowa; ma 7 dm. , 62 mk. Motwica, Mutwica al. Mątwica, wś i dwór, pow. włodawski, gm. Romanów, par. Wisznice i Motwica grec. obrz. . Leży w płd. wsch. stronie od Wisznic, w odl. 21 w. od Włodawy. Posiada cerkiew parafialną, szkołę początkową ogólną, 53 dm. , 446 mk. i 2843 mr. obszaru. W 1827 r. 49 dm, , 339 mk. Dobra M. i Dubów mają 3808 mr. obszaru. Cerkiew parafialna murowana, niegdyś unicka, fundacyi Sapiehów, a w niej piękny włoski obraz Jezusa Chrys. M. niegdyś własność ks. Sapiehów, od nich przeszła w posiadanie Mierzejewskiego, strażnika koronnego, od niego w początku XIX w. nabyli ten majątek Borkowscy, dalej już przechodził z rąk do rąk, do Bontanich, Moczulskich, Wołłowicza. Motycz, wś, pow. lubelski, gm. i par. Konopnica. W 1827 r. wś poduchowna, 100 dm, , 500 mk. W 1853 r. własność Węglińskiego. Motycze szlacheckie i M. poduchowne, dwie wsie, pow. tarnobrzeski, nad starom łożyskiem Sanu, w międzyrzeczu Sanu i Wisły, na płn, stronie gościńca z Tarnobrzega do Rozwadowa. Ta droga idzie z Tarnobrzega wzdłuż brzegu Wisły, przez Zakrzów i Trześń do Za leszan, zkąd zwraca się na lewy brzeg Sanu na południowy wschód od Rozwadowa, Oby dwie wsie mają grunta namuliste na piaszczy stym spodzie. Pierwsza należy do par. rzym, kat. w Zaleszanach, odl. 15, 7 klm. od Rozwa dowa, ma 192 mk. rzym. kat. i 7 izrael; dru ga odległa o 18 klm. od Rozwadowa. należy do par. rzym. kat. w Gorzycach i ma 296 mk. rzym. kat. , z których 16 zamieszkuje na ob szarze więk. własności. M. poduchowne na zywa Długosz M. major Lib. ben. , II 355 i 451, były one zawsze nawiedzane wylewami i składały się w owym czasie z ośmiu i pół łanów kmiecych i łanu dziekańskiego, roz dzielonego na trzy role. Niedługo przed uło żeniem Lib. Ben. zamienił M. teolog sandomirski z Mikołajem Gołębiowskim na Połaniec i odtąd, jako należąca do funduszu kościoła sandomirskiego, nazywała się duchowną. Po upadku Rzplitej przeszły na własność rządu, który ją sprzedał i teraz utrwaliło się nazwi sko Motycze poduchowne. Obecnie właści cielem jest Stanisław Rucki. Więk. pos. ma 185 m. roli, 12 m. łąk i ogr. i 7 m. pastw. ; pos. mu. 158 m. roli, 6 m. łąk i 72 m. pastw. M szlacheckie nadał Władysław Łokietek w r. 1317 prawem toutońskiem, w XV w. było własnością Firlejów, a za Długosza M. minor Lib. ben. , II 361 Mikołaja Chrząstowskiego i Wilhelma Żórawskiego z domu Godzamba. Potem przeszła ta wieś do Czyżewskich, w XVIII w. do Wiernickich, a teraz jest An toniego Bilskiego. Siarczyński Rps. bib. Ossol. N. 1825 powiada, że w tej wsi znaj duje się jezioro, mające związek z Sanem, al bowiem zbierająca woda w tej rzece, podnosi się równocześnie w jeziorze. Pos. więk. ma obszaru 228 m. roli, 28 m. łąk i ogr. i 35 m. pastw; pos. mu. 116 m. roli, 11 m. łąk i ogr. i 24 m. pastw. Obydwie wsio graniczą na północ z Kawęczynem i Skowiorzynom a na południe z Sokolnikami i Zaleszanami. M. poduchowne stykają się na zachód z Gorzycami. Mac. Motyczna góra, pow. ropczycki, ob. Góra motyczna, Motyczno, wś i os. fabr. , M. Jamskie i M, Kotówka, pow. włoszczowski, gm. Kurzelów, par. Oleszno. Jest ta młyn wodny, papiernia i tartak. W 1827 r. wś rząd. , 17 dm. , 97 mk. W początku XVI w. należała do par. Chotów, przeniesionej potem do Oleszna Łaski, Lib. Ben. 609, 610. Motyka, wś nad str. Bronówką, pow. łomżyński, gm. Drozdowo, par. Dobrzyjatowo. Ma 7 dm. , 85 mk. , 111 mr. W 1827 r. 12 dm. , 76 mk. Młyn i folw. należą do dóbr Jeziorki. Motyka, niem. Motika, karczma, pow. bro Mottelow Mottheilen Motyczno Moitlau Motykały Mottelow Motynie Motyryn Motylówka Motyków Motykowa górka Motyl Motyżyn dnicki, st. p. Wrock, par. kat. Łobdowo, ew. Golub, szkoła Hamer; 212, 07 morg. obszaru. W 1868 r. 6 bud. , 2 dm. , 12 mk. , 2 kat. , 10 ewang. Kś. Fr, Motykały, wś i dobra, pow, brzeski, o 16 w. od Brześcia lit. , z zarządem gminy złożonej z 1672 dusz. Dawniej własn. Marcina Matuszewicza, później około 1788 r. Józefa Szczytta, kasztelana brzeskolitewskiego. Była tu st. poczt. pomiędzy Wysokiem lit. a Brześciem. Motyki, 08. górn. , pow. konecki, gm. i par. Chlewiska. Jestto kopalnia rudy żel. w dobrach Chlewiska; 1 dm. , 1 mr. obszaru. Motyki, wś i folw. nad rz. Serwecz, pow. wilejski, w 2 okr. polic. , gm. Krzywicze, okr. wiejski Motyki, par. kat, Budsław, o 8 w. od gminy a 46 w. od Wilejki; folw. ma 1 dm. , 7 mk. katol. , wieś zaś 16 dm. , 143 mk. 69 dusz rewiz. . Dawniej była tu gorzelnia. Kościół filialny katol, par. Budsław, fundacyi Śliźniów. Około 1505 r. nadane zostały przez Zygmunta I Eustachemu Sliźniowi, dziś Cywińskich. Suma wykupu za ziemię włościań. 8, 900 rs. W skład okr. wiejskiego i dóbr M. wchodzą wsie M. , Borowiki. Słoboda, Kurczyno, Chamistrzówka, Franciszki, Wytrzeski; w ogóle 190 dusz rewizyjnych. J. Krz, Motyków, polana, w obrębie gm. Milówki, w pow. żywieckim. Br. G. Motykowa górka, w Beskidzie żywiec kim, na płn. zach. od wsi Kamesznicy, w pow. żywieckim. Wzn. 792 m. np. Br. G. Motyl, ob. Motol. Motyl al. Motyła, niem. Mottillamuehle al. Motelmuehle, pow. chojnicki, st. p. Gostycyn, par. kat. i szkoła Pruszcz, ew. Kamienica, tamże okr. urz. stanu cywil. W 1868 r. 20 bud. , 4 dm. , 72 mk. , 32 kat. . 40 ewang. Motylewo 1. wś i gm. nad Głdą, poboczną Noteci, pow. chodzieski; 3 miejsc. a M. , wś, b most. c dom szosowy; 46 dm. ; 466 mk. , 355 ewang. , 112 kat. , 39 analf. Poczta w Kaczorach o 8 kil. , gośc, o 7 kil. , st. kol. żel. i tel. w Pile o 7 kil. 2. Motylewski most, niem. Motylewobrueck, leśnictwo, 1 dm. , 12 mk. , nal. do miasta Piły. M. St. Motylka, przcdmieście mka Łasin, ob. Leśna wieś. Motylówka, wś, pow. żytomierski, ob. Motowidlówka, Motylówka, grupa domów w Czernichowcach, w pow. zbarazkim. Motyla, ob. Motyl. Motynie, przys, do Piskorowic, pow. jarosławski, leży w piaszczystej, sapowatej równinie, 177 m. n. p. m. , na półn. wschód od Piskorowic przy drodze z Sieniawy 8, 8 klm. do Ożanny wielkiej, przypierając wschodnią stroną do dużego sosnowego lasu, zwanego Borem wielkim. Mieszkańcy należą do paraf. rzym. kat. w Leżajsku a gr. kat. w Piskorowicach. Ten przys. graniczy na wschód z Wołczastym, na północ z Ożanną wielką, na zachód z Rzuchowem, położonym na prawym brzegu Sanu, a na południe z Chałupkami. Motyryn al. Moteryn, dobra, pow. lepelski, w 3 okr. pol. , gm. niseńska, 67 dusz rewiz. W 1798 r. własność Onufrego Czarniowskiego, koniuszego malborskiego, do dziś pozostaje w rodzinie Czarniowskich. Motyżyn, mko nad rz. Buczą, pow. kijowski, o 45 w. od Kijowa, 2 w. od Kopyłowa, na t. zw. drodze starej żytomirskiej, ma 1570 mk. ob. płci prawosł. i 330 żydów. Ziemi w M. wraz ze wsią Płachtianką 7, 875 dzies. Zachowały się do dziś dnia ślady dawnego tutejszego zamczyska, opasanego dokoła wałami i fosą, która, jak się zdaje, mogła być nawodnianą. M. jest bardzo starą osadą. Lato topis Hipacowski wspomina go już pod 1162 r. W 1162 r. Izasław Dawidowicz Czernihowski przyciągnął był z Kijowa pod Białogród, gdzie był schronił się i zamknął świeżo przez niego wypędzony z Kijowa ks. Rościsław. Ks. Rościsław oczekiwał niecierpliwie na odsiecz, która nareszcie pod wodzą ks, Mścisława Izasławowicza z Włodzimierza i innych książąt, z Kowujami, Terkami i Berendejami przybyła tutaj, idąc do Białogrodu na Kotelnicę, Motyżyr dziś M. i Koczor. Izasław zaledwie się o tej nadchodzącej odsieczy dowiedział, puścił się wnet do ucieczki, ale napędzony, w bitwie pod Buliczem dziś w. Bielicze został cięty szablą, w głowę i kopią w bok; następnie odesłany do Kijowa, gdzie wkrótce umarł Letop. po Ipat. spisku, str. 351. Widać jednak, że zapewne po zburzeniu tego kraju w 1240 r. przez Mongołów, Motyżyr czyli M. został pustką, bo w dokumencie z 1541 r. czytamy siedlisko Borysowo z pustym horodyszczem M. , nad drogą żytomirską leżące. Siedlisko też to Boryrosowo z horodyszczem M. już w końcu XV w. wchodziło w skład dóbr t. zw. Jasienickich i wraz z Woroninem Makarowem i Koziatyozami Borodzianką należało do ziemian kijowskich Iwaszeńcewiczów Makarewiczów h. Lis. Pierwszy tego domu założyciel, niewiadomego nam imienia, był ożeniony z jakąś księżniczką ruską, córką jakiegoś nieznanego nam skądinąd kniazia Romana. Ale w tem miejscu winniśmy sprostować pomyłkę, jaka się wkradła do naszego artykułu o Borodziance ob. Borodzianka, gdzieśmy powiedzieli, że ów kniaź Roman, straciwszy dwóch synów w najeździe Mendligereja, przy jednej tylko córce, za Iwaszeńcewiczem będącej, pozostał; tymczasem rzecz się miała inaczej, bo ów Iwaszeńcewicz nie z córką tegoż kniazia Romana, ale z siostrą ożeniony był, jak to wi Mowczadź dać z togo, że kiedy Iwan Hliński, ożeniony 1 z córką tegoż Iwaszeńcewicza, zdradził, to król zabrawszy Hlińskiemu dobra, oddał je następnie braciom jego żony Iwaszeńcewiczom, jako ich diadkowszczyznę. Cała pomyłka poszła stąd, żeśmy zrazu mylnie w odnośnym dokumencie zamiast dziadkowszczyzna wyczytali dziadowszczyzna. Następnie wraz z Makarowem odmieniał z kolei M. dziedziców, z rąk do rąk przechodząc, i tak od Iwaszeńcewiczów Makarewiczów przeszedł do Łaszczów, Grocholskich, Charlęskich, Szczawińskich, ks. Lubomirskich, Rościszewskich a nareszcie Szymanowskich ob. Makarów. Ks. Kajetan Rościszewski, zamieniwszy z ks. Antonim Lubomirskim klucz Uładowski na Makarowski, w Lipowce, należącej do tegoż klucza Makarowskiego, zamieszkał na starość. Był on ożeniony z Maryanną Krasicką, siostrą Ignacego, biskupa warmińskiego i znanego poety; straciwszy żonę został księdzem. Miał on jedynego syna, który wypadkiem na polowaniu pod Płachtianką został zabity, a więc dobra makarowskie spadły na tegoż siostry, z których na mocy działu w r. 1778 Dominikowa Szymanowska wzięła klucz motyżyński, Rościszewska klucz lipowiecki a Józefa Czarniecka klucz makarowski. Dominik Szymanowski był poetą, pisał wiersze po łacinie. Znanem jest jego w swoim czasie w licznych odpisach rozpowszechnione, , Epitaphium Tadeuszowi Czackiemu i Horoskop na 1809 r. Syn jego Józef, marszałek gub. kijowskiej, ożeniony z Kamilą Borejkówną, znany z cnót i zalet serca obywatel. W 1840 r. sprzedał on M. Juljanowej Sulimowej. Obecnie M. należy do generała Sawickiego. Do wspomnień M. należy i to, że tędy przejeżdżał w 1817 r. podróżnik angielski, pułkownik Johnson, udający się z Kijowa przez Rosyę i Prusy do Anglii, z podróży swej do Indyi ob. jego dzieło Voyages de l Inde en Angleterre par la Perse, la Georgie, la Russie et la Pologne, faits en 1817. przekład francuski, Paryż, 1819 r. , w dwóch tomach. Dzisiejsza cerkiew drewniana, pod tytułem św. Jerzego, wzniesioną była w 1822 r. Ale na jej miejscu stała przedtem inna unicka cerkiew, jak to okazuje się z dawnej 1755 r. prezenty właściciela M. ks. Antoniego Lubomirskiego, która brzmi następnie Antoni na Wiśniczu, Jarosławiu, Ossolinie i Przeworsku Lubomirski, strażnik w. kor. , pułkownik wojsk J. Kr. M. i Rzplitej, piotrkowski etc. etc. ssta, JW. Floryanowi Hrebnickiemu, metropolicie etc. Przy zaleceniu po winnych chęci moich, do wiadomości podaję, iż wakuje cerkiew w dobrach moich dziedzicznych w mczku Motyżynie, pod tytułem św. Jerzego, do której z nauki, pobożności i dobrych obyczajów mając sobie zaleconego uczciwego Grzegorza Klebanowskiego, ex juro patronatus collationisque meae, prezentować umyśliłem, jakoż onego actualiter his litteris prezentuję i tegoż samego, a nie innego przy tejże świątyni, aby instalować, konsekrować i inwestytować ra czył, którego przy wszystkich ab antiquo, we dług erekcyi należących gruntach, sianożę. ciach, ogrodach, sadach, stawkach, barciach pasiekach i pastwiskach ad vites temporalis spokojnie zażywać zostawuję, uwalniając go od wszystkich, tak dworskich, jako i gromadz kich poborów, jako to czynszów, dziesięcin pszczelnych i owczych i quocunque titulo na zywających się podatków, liberum facio i tę prezentę, dla lepszego waloru, podpisuję pod pis. Edward Rulikowski Motzberg, folw. , pow. międzychodzki, ob. Kolno królewszczyzna. Poczta w Kamionnic. Motze, dok. Mostenitz, struga pod Sławnem, uchodzi do Wieprza Wippcr. Wspomniana w dok. z r. 1275 ob. Perlbach P. U. B. , str. 226. Motzischken, niem. , wś na Litwie, prusk. , pow. ragnecki, st. p. Nausseden, okr. urz. sta nu cywilnego Weszeningken; ma 808 mor. obszaru. W 1856 r. 65 mk. Kś. F. Motzkuhnen, niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. Tollmingkehmen, tamże okr. urz. stanu cywilu. Ma 877 mr. obszaru; w 1856 r. 272 mieszk. Motzwelhen niem. , wś na Litwie prusk. pow. nizinowski, st. p. Kallwon, okr. urz. stanu cywiln. Jedwilleiten. Obejmuje 1286 mor. ; w 1856 r. 286 mk. Moulienen, niem. , dobra, pow. ragnecki, st. p. Krupiszki. Tutejszy okr. urz. stanu cy wiln. obejmował w 1880 r. 1717 mk. ; w 1882 r. urodz, się 85 dz. , um. 46 osób, zawarto 16 małżeństw; w 1856 r. miały to dobra 200 mk. Obszar wynosi 2, 777 mor. Kś. F. Mowczadź, rz. , właściwie Mołczadź ob. . Mowczała, tak Wieliczko w swej kronice nazywa mko Mołczadź ob. . Mowczanka, była osada w pobliżu Anczypołówki i Macówki, t. j. na pograniczu dzisiejszych powiatów bracławskiego i hajsyńskiego, niedaleko rz. Bohu, na wsch. lab płd. wsch. od Bracławia; ob. Arch. J. Z. E. , cz VI, t. 2 363. Mowczany, wś włość. nad jez. Miadzioł i rzką Miadzielicą, pow. wilejski, w 3 okr. pol, , gm. Miadzioł, okr. wiejski ostrowski, o 7 w. od gminy, a 70 w. od Wilejki, 9 dm. 112 rak. , w tej liczbie 70 prawosł. i 42 kat. 45 dusz rewiz. ; należy do dóbr Wereczata Ko ziełłów. Był tu młyn wodny. Mowczewka, rz. , dopływ rz. Mik al. Islic, ma ujście niedaleko folwarku Brunowiszki. Mowerg dok. , ob. Pomierki Motykały Motzischken Motzkuhnen Motzwelhen Moulienen Mowczała Mowczanka Mowczany Mowczewka Mowerg Moys Moysdorf Mozgowina Moythienen Moza Mozdzany Mozdzierz Mozgole Mowszabole Mowsze Mowszabole, wś, pow. sejneński, gm. Mirosław, par. Soreje, odl. 49 w. od Sejn. Mowsze, wś, pow. szawelski, gm. krupiewska, 7 dusz, 40 dzies. ziemi. J. G. Mowszyszki, zaśc. i wś rząd. , pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Troki, okr. wiejski Michniszki, o 4 w. od Trok, 3 dm. , 21 mk. katol. 3 dusz rewiz. i 6 b. jednodworców. Moykow dok. , ob. Majków. Moy muehle, młyn. wodny w Łaziskach, pow. wielkostrzelecki. Moys dolny i górny, nieder i ober wś, pow. zgorzelicki. Do 1815 r. na saskich Górnych Łużycach, par. kat. Jawornik, ewang. Zgorzelec. M. dolny w 1843 r. 47 dm. , dworzec, 266 mk. 3 kat. . Papiernia, młyn wodny. M. górny 34 dm. , zamek, folwark, 233 mieszk. 1 kat. . Moysdorf, ob. Moisdorf. Moythienen al. Moithienen, niem. ob. Mojtyń, pow. szczycieński. Moza po łotew. Mała Indryca, ob. Indryca. Mozdzany, niem. MosdzehnerSee, jezioro, na pol. prus. Mazurach, pow. węgoborski, pod Węgoborkiem, niedaleko młyna węgoborskiego. Jest właściwie tylko szerszem korytem Węgorapi; obejmuje 69 mr. i 140 pr. kw. Mozdzany, niem. Mosdzehnen, dawniej Borken, wś, pow. węgoborski, st. p. Kruklanki, tamże par. ew. , okr. urz. stanu cywil. . Regułówka; obejmuje 12 włók; w 1860 r. 119 mk. ; odl. od Węgoborka 4 mile, od Leca 3, od Kró lewca 18. Według nowszych pomiarów wś ta ma 947 mr. a w tem 849 mr. roli or. , łąk i pastw. , 91 mr. boru. M. zostały założone w 1617 r. mocą przywileju z d. 9 maja tegoż ro ku ob. Der Angerburger Kreis Schmidta, 1860, str. 53. Kś. Fr. Mozdzierz, os. fabr. , pow. gostyński, gm. Duninów, par. Radziwie. Ma 22 dm. , 375 mk. Posiada szkołę prywatną elementarną. M. sąsiaduje z osadą fabryczną Soczewka i należy do dóbr Górki. Mozdzinów, ob. Modzinowe. Mozgawa, Wodzisława, Wodzisławski strumień, rzeczka w pow. jędrzejowskim, ma po czątek pod wsią Sielac, płynie ku wschodowi przez Mieronice, Wodzisław, Piotrkowice, Nawarzyce i na prost Niegosławic wpada z pra wego brzegu do Mierzawy. Długa 13 wiorst. W Chronicon Polonorum Stenzel, I, , Muscava fi. circa Andreon claustrum, przy wzmiance o bitwie 1196 r. J. Bliz. Mozgawa, dok. Moszkawa i Moszgawa, wś, pow. pińczowski, gm. Chroberz, par. Młodzowy. W 1827 r. 15 dm. , 123 mk. Wś ta leży niedaleko ujścia rz. Mierzawy do Nidy, Ponieważ w dawniejszych wiekach rzeczka Mierzawa mogła nosić miano Mozgawy, dzisiejszego jej dopływu, przeto okolica wsi M. moSłownik geograficzny Tom VI Zeszyt 70. gła być widownią walki Krakowian z Mie szkiem Starym. Wspominana w aktach funda cyi klasztoru w Staniątkach przez Klemensa z Ruszczy, któremu to klasztorowi Prandota, biskup krakowski, nadaje dziesięciny z M. , jak o tem świadczy podany w Lib. Ben. Długosza przywilej Konrada, ks. krakowskiego i łęczyc kiego, z 1242 r. t. HI, 298. Wś M. Wielka i Mała wchodziła w skład dóbr Kozubów, na leżących do margrabstwa pińczowskiego, hr. Wielopolskich. Br. Ch. Mozgi, wś, pow. orszański, gm. lubawicka, 12 dm. , 83 mk. , z których trzech zajmuje się bednarstwem. Mozgole, wś, pow. kowieński. Mozgowina, niem. Mosgowin, wś, pow. cheł miński, st. p. , par. kat. i ew. i okr. urz. stanu cywil. Ostromecko, szkoła w miejscu; obszaru ma 124, 87 mr. , 32 bud. , 12 dm. , 97 mk. ew. 1868 r. . Do tutejszej szkoły ew. są przyłą czone W. Kępa, Nowy Dwór, Pień, Raptowo, Schestof i Schadon; nauczyciel ma 2 3 5 morgi roli; 67 dzieci ew. i 38 kat. Kś. Fr. Mozgowo 1. niem. Mosgau, dok. 1393 r. Nosgwicz, Nosowicz, dobra ryc, pow. suski, st. p. i tel. Kisielice 8 kil. odl. , st. kol. Ząbrowo, par. kat. Szwarcenowo, ew. Rycwałd, szkoła i okr. urz. stanu cywil. Gulb. Ma 17 bud. , 8 dm. , 121 mk. , 89 kat. , 32 ew. Roli or. i ogr. jest tu 269, 04 ha, łąk 85, 66, past. 22, 06, nieużyt. 3, 41, boru 21, 47, razem 401, 64 ha; czysty dochód z gruntu 4832 mrk. Właśc. Aleksander Starorypiński. 2. M. Noskowice Kętrz. , niem. Nosewitz, Nosswitz, dok. Nosgewitz, folw. , pow. morąski, st. p. Miłomłyn. Mozole 1. wś włośc, . pow. wilejski, w 1 okr. pol, , gm. krasnosielska, okr. wiejski Granicze, o 4 w. od gminy a 42 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Wilna do Mińska, 17 dm. , 141 mk. prawosł. 59 dusz rew. ; należy do dóbr Granicze, Swidów. 2. M. , wś i dobra, pow. słucki, w 1 okr. starobińskim, gm. wyżniańska, par. starczycka, wś ma 36 osad, dobra, dziedzictwo rodziny Prószyńskich, razem z folwar. Starczyce mają 183 włók obszaru, w glebie dobrej. 3. M. , wś, w płn. str. pow. słuckiego, w 3 okr. polic. kopylskim, par. Kopyl, w pobliżu gościńca z Kopyla do Hrozowa, ma 14 osad, miejscowość dość leśna, grunta dobre. 4. M. , folw. , pow. newelski, w 1 okr. pol. , gm. korotajewska, należy do dóbr Kożemiaczkino. 5. M. , fol. , tamże, gm. Trechalewo, należy do dóbr Powarniewo. J. Krz. A. Jel. Mozolewszczyzna 1. folw. szl. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 43 w. od Dzisny, 1 dm. , 15 mk. kat. 2. M. , wś włośc, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Piotrowo, o 12 w. od gminy a 46 w. od m. Wilejki, 6 dm. , 55 mk. , w tej liczbie 54 praprawosł. i 1 kat. 30 dusz rew. , należy do 48 Mozolewszczyzna Mowszyszki Motzberg Mozgowo Moykow Moy muehle Mozoliwka Mozor Mozorowa góra Mozow Mozscho Mozul dóbr rząd. Miadzioł. 3. M. , wś włośc, nad rz. Wilią, pow. wileński, w 2 okr. polic, o 58 w. od Wilna, 5 dm. , 41 mk. kat. 4. , M. , zaśc. szl. , pow. wileński, w 4 okr. polic, o 51 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. kat. 5. M. , mały zaśc, pow. piński, nad granicą pow. kobryńskiego, w 1 okr. polic, łohiszyńskim, przy dr. z Górowatej do Drużyłowicz w Kobryńskiem. Mozolice, wś i os. leś. nad Wisłą, pow. ko zienicki, gm. i par. Brzeźnica, odl. 8 w. od Kozienic, w bagnistem położeniu, w dolinie Wisły. Ma 54 dm. , 508 mk. , 1030 mr. ziemi włośc, i 16 mr. ziemi rząd. ; os. leś. rząd, 15 mr. W 1827 r. wś duch. , par. Sieciechów, 41 dm. , 266 mk. Lampert, bisk. krak. , podarował dziesięciny z M. klasztorowi w Sieciechowie. W XT w. było tu 6 łanów kmiecych i młyn z rolą Dług. III, 263. Br. Ch. Mozoliszki al. Modzeliszki, fol. nad rz. Kirśnianką, pow. sejneński, gm. Świętojeziory, par. Urdomin, odl. 32 w. od Sejn, ma 1 dm. , 12 mk. ; rozl. mr. 129 gr. or. i ogr. mr. 54, łąk mr. 56, past. mr. 7, nieuż, i place mr. 2; bud. z drzewa 2. Mozoliszki, folw. , pow. wiłkomierski, par. Wiżuny, należy do dóbr Wiżuńskich. Mozoliwka, ob. Mądziełówka, Mozołówka, rus. Mozoliwka, os. w Dawidowie, w pow. lwowskim. Mozor al. Mosor, ob. Musor. Mozorowa góra, wzgórze 698 mr. wysokie we wsi Kojszówka, w pow. myślenickim. Mozow dok. , ob. Meizow. Mozscho dok. , wś w pow. słupeckim, należała dawniej do opactwa we wsi Ląd. Mozul, mko i dobra nad rz. Sinieją, pow. siebieski, w 1 okr. polic, gm. Sinoziersk, 209 dusz rewiz. Mozurów Mazurów, niem. Mosurau, 1352 Mazorav, 1415 Mozurow, 1532 Mozuorow, dobra i gmina, pow. kozielski, odl. 3 1 4 mili od Koźla, na granicy pow. raciborskiego. Większa posiadłość ma starożytny zamek z XIII czy XIV w. , park z grobowcem rodzinnym, 1496 mr. ziemi 1439 mr. roli or. . Hodowla owiec 1600 sztuk. Wś ma kościół katol, należący do Grzendzin, obsługujący 1700 dusz w M. , Ehrenfeld i Szonowicach. Kościoł ma presbyteryum starożytne, nawa późniejsza, Szkoła kat. 103 dzieci od 1844 r. We wsi znajdują popielnice różnej wielkości. Mozyck al. Mazyki wś cerkiewna nad rz. Sożą, pow. mścisławski, na płn. wsch. od m. pow. ; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 450. Mozyr, ob. Mozyrz. Mozyrz al. Mozyr, w dok. łacińskich Mo ziria, m. pow. od 1569 do 1795 r. województwa mińskiego, odtąd gub. mińskiej, na praw. brz. Prypeci, przy drodze poczt. z Bobrujska do Owrucza, pod 53 3 płn. szer. i 46 58 wsch. dłg. , odległe o 977 w. od Petersburga 328 od Mińska, 764 od Warszawy, 140 od Rzeczycy po dawnym trakcie a 95 po nowym 199 od Bobrujska, 306 od Słucka, 490 od Pińska. Leży pod stromą górą, w wyjątkowo malowniczej miejscowości. Jedna z ulic idzie po nad rzeką, druga zajmuje wąwóz pomiędzy górami, na szczycie jednej z nich wznosi się kościół farny a cokolwiek niżej mury dawnego kościoła i klasztoru bernardynów. Podług urzędowych danych z 1878 r. było w M 7834 mk. 3902 męż. i 3932 kob. , w tej liczbie 5457 prawosł. , 23 starow. , 446 katol. , 10 ewang. i 1898 żyd. W M. znajduje się 3 cerkwie, z których jedna murowana, z kościoła bernardynów przerobiona, kościół katol, paraf, drewniany pod wez. Wniebowstąpienia N, M. P. , z cudownym obrazem Zbawiciela, fundowany w 1616 r. przez sstę mozyrskiego Strawińskiego; synagoga i kilka domów modlitwy żydowskich; progimn. klasyczne 6kl. z klasą przygotowawczą, szkoła paraf. , pensya żeńska; uczącej się młodzieży do 500 chłopców, około 100 dziewcząt; dwa małe szpitale na 19 łóżek, utrzymujące się z opłat za leczenie i ze skromnych subsydyów rządowych; 2 lekarzy, zarząd Igo okr. sądowego, apteka, st. telegraficzna od 1879 r. , st. meteorologiczna dla badania poziomu wody otaczającego Polesia i stanu powietrza; st. statków pasażerskich, odbywających co tydzień kursa pomiędzy Kijowem a Pińskiem. Dalej znajduje się w M. zarząd Igo okr. wojskowego, w którego skład wchodzą gminy skorodeńska, skryhałowska, michałkowska, mieleszkiewicka i bujniewicka, tudzież sam M. Domów murow. 25, drewn. 1082, sklepów murow. 26, drewn. 79. Ponieważ miasto jest prawie całe drewniane i nie posiada należytych środków ratunkowych wrazie pożaru, podlegało więc i podlega często wypadkom ognia. Z tego powodu w 1864 r. poniosło straty na 300, 000 rs, a w ostatnich czasach nawiedzane też pożarami bardzo podupada. Przemysł reprezentowany bardzo ubogo, do niedawna bowiem funkcyonowały tylko mała garbarnia, browar piwny i olejarnia z niewielką na miejscowe potrzeby produkcyą. Również przemysł rękodzielniczy ogranicza się na miejscowe potrzeby i liczba rzemieślników wynosi zaledwo 100. Dwa jarmarki doroczne 6 stycznia i 6 sierpnia na bydło, konie, zboże, wszelki materyał leśny, rybę, smołę i terpentynę, dawniej bardzo świetne, teraz znacznie podupadły, roczny obrót na nich ogranicza się mniej więcej na 300, 000 rubli, z czego 2 3 przypada na przywóz, 1 3 na zbyt. Targi na mocy przywilejów dawnych odbywają się co niedziela. Ruch handlowy na przystani wynosi 43, 000 rubli przywozu i 25, 000 rubli wywozu. M. przyjmuje udział w handlu zagranicz Mozyck Mozyr Mozyrz Mowszabole Mozolice Mozoliszki Mozołówka Mozolice nym produktami leśnemi i zbożem; drzewo opałowe i smoła, najważniejszy produkt leśny, spławiają do południowych portów przez Prypeć i Dniepr, a klepki dębowe i materyały budowlane przez Prypeć i kanał Ogińskiego do portów baltyckich. Do miasta, oprócz terytoryum miejskiego, należy 12 zaścianków, chutorów i awulsów, mianowicie Buławki, Bobry, Kuczerowski, Kozienka, KuncewRog, Łapcie, Makrupki, Propieki, Rajewskie, Sitnia, Termowskie i Telepuuy, mających 4734 dzies. i 851 sażeni obszaru i około 1500 osadników mieszczan płci ob. , zajmujących się rolnictwem i ogrodnictwem. Mieszczanie M, trudnią się handlem, przemysłem i robotami na przystani przy spławie materyałów leśnych oraz przy budowie i naprawie statków. W 1877 r. mieszczanie posiadali 2028 sztuk koni, bydła rogatego, owiec zwyczajnych, kóz i świń. Oprócz samego miasta zarządowi miejskiemu podlegają chrześcianie mczka Petrykowa, gm. rozkolnicze pow. bobrujskiego i pow. radomyskiego sąsiedniej gub. kijowskiej, w liczbie 1450 dusz płci obojga, a także mieszczanie i kupcy wszystkich wyznań miasteczek Dawidgródka, Karolina czyli Jelska, Kopatkiewicz, Lenina, Lelczyc, Łachwy, Śkryhałowa i Turowa, w liczbie 7060 dusz płci ob. Założenie M. ginie w pomroce wieków okrywającej pierwotne dzieje północnej Słowiańszczyzny. Kroniki nic nie wiedzą kiedy był opanowany przez waregskich przybyszów i zaledwo w XI w. , po podziale spuścizny Jarosława I, widzimy go w obrębie ks. wołyńskiego czyli włodzimierskiego, razem z Turowem, z którym tworzył jedne dzielnicę. Podlegał jednak M. metropolii kijowskiej, skoro w 1158 r. Jerzy Dołgoruki, ks. suzdalski, z tytułu w. ks. kijowskiego miał go oddać Światosławowi Olgowiczowi, ks. czernihowskiemu, stryjowi swemu. Później w chaosie walk kniaziów o udziały ginie całkiem ślad o władcach M. , aż dopiero w pierwszej połowie XIII w. zhołdowany Litwie, stał się własnością korony i był nadawany, jako dzielnica, członkom rodziny panującej lub zasłużonym krajowi dygnitarzom. Leżąc w miejscowości przez samą naturę do obwarowania dogodnej, od niepamiętnych czasów posiadał zamek obronny. W pobliżu M. nad rz. Okuniówką w 1227 r. , za Ryngolda, Tatarzy perekopscy zadali ciężką klęskę Litwinom, rozszerzającym już swą supremacyą na dzielnice słowiańskie. W 1241 r. , za panowania Mendoga, M. znowu został najechany i w perzynę obrócony przez hordy mongolskie Batego. Po śmierci w. ks. litew. Gedymina w 1341 r. M. dostał się w udziale synowi jego Narymundowi; w 1497 r. po raz trzeci spustoszony przez Tatarow. Około tego czasu widzimy go w posiadaniu sławnego możnowładcy Michała Glińskiego, który za zdradę kraju, tajne zmowy z carem Wasilem przez posła Mokłokowa i chanem perekopskim Mingligirejem, chcąc uniknąć kary na gardle, musiał w 1508 r. uciekać do Moskwy a dobra mu odebrano. Wtedy Turow dostał się kn. Konstantemu Ostrogskiemu, M. zaś powrócił do korony i jako starostwo oddawany był mężom zasłużonym. W 1521 r. po raz czwarty splądrowali go Tatarzy krymscy, a w 1525 nie zaś w 1535 jak mylnie piszą inni wzięty szturmem przez wojska Wasila IV, zniszczony został do szczętu. Podniesiono jednak zamek z ruiny, bowiem lustracya cnego, zarządzona z rozkazu króla Zygmunta Augusta w 1560 r, , podaje dokładne opisanie stanu warowni. Komisarzami wydelegowanymi do tej pracy byli marszałek Hrehory Wołłowicz i Mikołaj Naruszewicz, sekretarz królewski. Podajmy szczegóły tej relacyi, rzucającej niejakie światło na stan uzbrojenia ówczesnego w Rzpltej w ogóle i taktykę wojny obronnej. Otoż zamek mozyrski w czasie wzmiankowanego opisania był o pięciu basztach, mury blankami opatrzone, staraniem ssty Mikołaja Narbuta. Utrzymanie warowni było przywiązane do mieszczan mozyrskich, jako też i do włości sstwa. Wśród zamku była cerkiew pod wez. Spasa, czyli Przemienienia Pańskiego, jako też horodnictwo, czyli urząd grodowy, dom mieszkalny i 3 swirnie, z tych dwa do chowania zboża a jeden na słupach dla składu prochów, była też i studnia obfitująca w dobrą wodę. Środki obronne składały się z działa jednego, mającego 13 piędzi długości, z działa 2go na 10 piędzi dług. , z działa 3go na 9 piędzi dług. , 4te działo lite, dziurawe, 9 piędzi, 2 szerpetyn żelaznych po 7 piędzi, 1 szerpetyny na 6 piędzi, 3ch żelaźników, 40 szakownic, 35 prochownic szakowniczych, 4 kijów żelaznych, 4 dział litych po 7 piędzi te były własnością pana wojewody trockiego Mikołaja Jurewicza Radziwiłła, 3 beczek prochu działowego, w których 11 kamieni; oprócz tego osobno prochu działowego kamień, prochu szakowniczego 2 kamienie, prochu ruszniczego 40 funtów, siarki kamieni 2, ołowiu kamieni 12, kul działowych kamiennych, ołowiem obitych, 40, kul działowych kamiennych 70 i kul szakowniczych ołowianych 80. Widać niemniej z tejże lustracyi, że po rogach ulic miasta były trzy osobne baszty uzbrojone, pod nazwami kijowska, słucka i owrucka o zamku mozyrskim krótką wiadomość podał Samuel Nowoszycki w Tygodniku Petersb. za 1841 r. , str. 377. W 1569 r. M. staje się grodem powiatowym w wojew. mińskiem i zaszczycony sejmikami prowincyonalnemi. W 1597 r. Zygmunt III nadaje duchowieństwu ruskiemu Mozyra zupełną swobodę od wpływów woje Mozyrz wody i wszelkich władz cywilnych, co na ową chwilę było osobliwszym aktem wyjątkowej tolerancyi. W 1609 r. tenże Zygmunt III nadał miastu herb, przedstawiający orła z rozpostartemi skrzydłami w polu błękitnem; herb ten został potwierdzony w 1796 r. Toczyła się sprawa o rozgraniczenie pow. mozyrskiego z województwem kijowskiem, to też konstytucya z 1609 r. naznacza specyalną komisyą dla załatwienia sporu granicznego ob. Vol. Leg. , t. II, str. 473, a w 1613 r. było powtórne w tym względzie postanowienie sejmowe ob. Vol. Leg. , t. III, str. 101, 207. Około 603 r. przyszła wielka klęska na M. Zarządzał natenczas starostwem niejaki Połoński, znęcony podobno skarbami zlokowanemi w murach zamkowych przez szlachtę okoliczną, przywłaszczył je sobie, a na zamek i miasto puściwszy pożogę, zemknął bez wieści. Wypalił się wtedy M. i zamek całkowicie, zagrzebując tajemnicę niecnego czynu w zgliszczach i ruinach, gdyż Połońskiego nieodszu kano i zostały tylko domysły dla historyi. Lecz ponieważ punkt tak ważny nie mógł pozostać bez obrony, stanęła więc w 1609 r. konstytucya, polecająca wydelegowanym komisarzom Adamowi Ruckiemu, sędziemu, Sebastyanowi Kurniewiczowi, podstolemu i Wasilowi Korsakowi, iżby zbadali przyczynę ognia, obliczyli straty rządowe i prywatne i zarządzili odbudowanie natychmiastowe zamku, kosztem mieszczan, ludu i szlachty w starostwie mozyrskiem zamieszkałych ob. Vol. Leg. , t. II, str. 474. Ciężko jednak było z egzekucyą prawa w rozprzęgającej się Rzeczypitej szlacheckiej, jakoż gdy zamku niebudowano, konstytucya w 1611 r. potwierdzając ustawę pierwszą, naznaczyła po 40 grzywien kary na nieposłusznych ob. Vol. Leg. , t. III, str. 26, szp. 47, a następnie po raz trzeci ustawa sejmowa z 1613 r. rozkazuje budować zamek pod groźbą zdwojonej kary, t. j. 80 grzywien. ob. Vol. Leg. t. III, str. 101, szp. 207. Ale wszystkie te przepisy nie wzięły podobno skutku zupełnego. Zamku niepodniesiono, niepodobna bowiem było egzekwować prawa tam, gdzie nie było de facto władzy wykonawczej i społeczność całkiem się zamieszała w chwili smutnej doby Jana Kazimierza. Nastały wojny kozackie, w czasie których M. był niejednokrotnie świadkiem krwawych zapasów. I tak wr. 1648 zajął go watażka Micheńko, ale Janusz Radziwiłł zdobywszy obwarowanych Kozaków, śmiercią śmiałego najezdnika ukarał. Odznaczyli się w tej rozprawie pod M. Aleksander Gosiewski, ssta bialski, pokrewny sławnego Wincentego, i Jerzy Tyzenhaus opis bitwy ob. u Kotłubaja, Galerya Nieśw. , str. 138 139. W 1654 r. , kiedy zawrzała walka pomiędzy Moskwą a Polską z powoda poddania się hetmana kozackiego Chmielnickiego carowi Aleksemu, a hetman litewski Janusz Radziwiłł został rozproszony pod Hołowczynem i Szkłowem przez przemagające w dzieaięćkroć siły nieprzyjaciela, M. wraz z innemi miastami Rusi litewskiej zajęli Rossyanie i trzymali przez czas jakiś. Napróżno król pośpieszył do Grodna zwoływać pospolite ruszenie, zdemoralizowana szlachta nie chciała się ruszać z domów a w następnym roku nikczemna frakcya kiejdańska podpisała nawet dobrowolnie akt poddania się Szwedowi. Po traktacie Andruszowskim w r. 1667 M. , jako gród przeddnieprzański, pozostał przy Polsce, lecz ponieważ w wojnach kozackich ucierpiał do takiego stopnia, że zaledwo w nim kilkunastu pozostało mieszkańców, więc za Jana Sobieskiego w 1676 r. uchwalono dla M. bezterminową libertacyą od wszelkich przechodów i postojów wojskowych ob. Vol. Leg. , t. V, str. 218. W skutek tej ustawy miasto zaczęto się znowu zaludniać, straciwszy wszakże obronny charakter. Odtąd przestało być warownem i dziś zaledwo ślady widnieją dawnych okopów, mury zaś musiały być rozebrane na piece i podmurki w mieście. Oprócz wzmiankowanego kościoła farnago sprowadził Stefan Łoszka, pułkownik mozyrski, w 1645 r. bernardynów, dla których potem staraniem urzędników i obywateli ziemskich wzniesiono na wzgórzu klasztor i kościół pod wez. ś. Michała, przerobiony dziś na cerkiew. Kościół ten został następnie odrestaurowany przez Rafała Oskierkę, marszałka mozyrskiego. W 1752 r. sprowadzono z Wilna maryawitki, do fundacyi których przyczynił się głównie Gedeon Jeleński, kasztelan nowogródzki. Istniała w M. także szkoła akademicka podwydziałowa o 3ch klasach, zależna od akademii wileńskiej, z której wyszedł nie jeden zasłużony i zdolny obywatel, między innymi poeta Jan Wiernikowski. Parafia kat. dek. mozyrskorzeczyckiego ma 5202 wiernych; miała filią w Kurodyczach, kaplice w Skryhałowie, Zamoszczu, Horbowiczach, Perestrutowicach i Korzeniach. Mozyrskie starostwo grodowe, podług spisów podskarbińskich z 1569 r. zaliczało się do dóbr stołowych królewskich. Następnie, jako sstwo, obejmowało w M. z zamkiem, wójtostwem i przyległemi dobrami i przynosiło rocznie kwarty zł. 3531 gr. 8 a hyberny złp. 885 w 1766 r. . Starostami grodowymi mozyrskimi byli Albrycht Gasztold h. Abdank 1530 r. , Mikołaj Radziwiłł Czarny h. Trąby 1544, Mikołaj Narbut h. Trąby 1547, Mikołaj Radziwiłł h. Trąby 1566, Mikołaj Radziwiłł 158187, Balcer Strawiński h. Doliwa 1607, Eustachy Jan Tyszkiewicz h. Leliwa 1613, Baltazar Strawiński 1620. Aleksander Słuszka h. Ostoja 1636, Hieronim Karol Chodkiewicz h. Kościesza 1642, Karol Hieronim Chodkiewicz 1647 48, Matyasz Frąckiewicz h. Brodzicz 1653, Stanisław Lipnicki h. Junosza 1672, Michał Chalecki h. Abdank 1690 1697, Floryan Leon Kotowski h. Pomian 1696, Piotr Karol Kotowski 1696, Michał Chalecki 1698 1710, Gierwazy Ludwik Oskierko h. Murdelio 1724 38, Jerzy Antoni Oskierko 1755 65, Ludwik Oskierko 1765 71, Gedeon Jeleński h. Korczak 1772 1785, Kazimierz Oskierko 1773, N. Judycki h. Radwan 1776, Jan Jeleński 1787 1794, ostatni. Mozyrski powiat. Terytoryum stanowiące obecnie pow. mozyrski w X w. wchodziło w skład księstwa wołyńskiego i było onego dzielnicą ob. Mozyrz. . Po zhołdowaniu przez Litwę w połowie XIII w. Mozyrskie, po pewnym czasie, stało się powiatem w wdztwie mińskiem ob. Litewskie województwa, który w 1793 r. przeszedł pod panowanie Rossyi, i w nieco zmienionych granicach, takich jakie ma obecnie, zaliczony został do gub. mińskiej. M. pow. graniczy od płn. z pow. słuckim i bobrujskim, od zach. z pow. pińskim, od płd. z pow. owruckim, gub. wołyńskiej, od wsch. z pow. rzeczyckim, stanowi rozleglą płaszczyznę z gruntem piaszczystym lub gliniastym i ma podług Zieleńskiego 14, 095 w. kw. czyli 1, 468, 200 dzies. przestrzeni. W większej części zajęty przez lasy i błota, które od kilku lat osuszane są na wielką skalę przez gen. Żylińskiego ob. Polesie, z tego powodu wiele miejsc niedostępnych wzięto teraz pod kulturę. Podług Zieleńskiego z ogólnej przestrzeni znajdowało się pod sadybami 4680 dz. , polami 124, 680, łąkami 108, 640 dz. , lasami 852, 390 dz, błotami 338, 540 dz, piaskami, wodami i nieużytkami 19, 270 dz. Obecnie jest łąk dobrych około 200, 000 mr. lit. , pól or. do 200, 000 mr. , lasów około 1, 300, 000 mr. , reszta pod błotami, wodami i t. p. Rząd posiada około 268, 000 mr. 178, 624 dz. , w tem lasów około 262, 900 mr. , 156, 823 dz. , w tem skonfiskowanych 27, 666 mr. al. 13, 444 dzies. i ziemi skonfiskowanej przeszło 5, 000 mr. 3357 dzies. Lasy rząd. są podzielone na dwa leśnictwa. Włościanie mają wogóle około 439, 000 mr. 292, 554 dzies. , duchowieństwo prawosławne przeszło 8, 600 mr. 5737 dzies. , duchowieństwo katolickie zaledwo około 250 mr. 160 dzies. ; właściciele ziemscy przeszło 1, 142, 000 m. 761, 362 dzies. , mianowicie 347 osób wyzn. prawosł. ma 365, 560 mr. ilość tych właścicieli wypełniają w znacznej części miejscowi włościanie, 266 Polaków katolików ma przeszło 206, 200 mr. , 9 protestantów dziedziczy około 467, 200 m. tu przeważa własność ks. Wittgenstejna w dobrach poradziwiłłowskich. Pomimo wielkiego obszaru ludność wynosi zaledwo 95, 330 dusz, w tem 47, . 320 męż. i 48, 010 kob. Podług wyznań wedle spisów urzędowych w 1878 r. było 77, 454 praw. , 4470 kat. , 503 ewang. augsb. i reform, i 12, 903 żydów. Wedle rubryceli dyecezyi wileńskiej za 1881 r. było 10, 539 katol. , mianowicie w paraf. mozyrskiej 5, 202, petrykowskiej 2, 769, kopatkiewickiej 970 i dawidgródzkiej w dek. pińskim 1, 598. Podług stanów jest szlachty do 3, 500 w 1850 r. było szlachty do 3, 900, mieszczan do 15, 000; reszta przypada na lud wiejski plemienia drewlańskodregowiczańskiego, bo tu się z sobą w czasach pierwotnych te szczepy pobratymcze stykały, zanim uległy najazdowi Waregów. Lud to spokojny, bardzo konserwatywny, w wielu miejscach zostaje w pierwotnym stanie natury, trudni się nieco rolnictwem, więcej rybołówstwem, pszczolnictwem, flisactwem, myślistwem i obróbką produktów leśnych. Mężczyźni noszą białe i szare sukmany, zwane świtami, na nogach lipowe plecione postoły łapcie, na głowie białe wojłokowe czapki, w kształcie tępo uciętego ostrosłupa, własnego wyrobu. Kobiety noszą na głowie własnego wyrobu białe chusty płócienne z wzorzystemi końcami, zwane namiotki i umieją je kształtnie zawiązywać. W wielu miejscach kobiety przystrajają głowę koszykiem łubianym, okrywając go płachtą. W okolicach Turowa strój głowy kobiet odznacza się wielce oryginalnym kołpakiem. Gwara ludowa jest mieszaniną ukraińskiej z krywiczańską. Za czasów poddaństwa, w 1860 r. około 20, 500 dusz płci męzkiej należało do 112 właścicieli. W pojezuickich dobrach było do 4, 369, w poduchownych 300, i w lennych do 4, 150 włościan płci obojga. Pod względem administracyjnym powiat dzieli się na cztery okręgi policyjne, z zarządami w Skryhałowie, Petrykowie, Turowie i w Leninie; 3 okręgi sądowe, których biura w Mozyrzu, Petrykowie i Turowie; 3 okręgi wojskowe, z zarządami również w Mozyrzu, Petrykowie i Turowie. Gmin w powiecie jest 21, mianowicie bujnowicka, berezowska, czuczewicka, chorska, dziakowicka, grabowska, komarowicka, kopatkiewicka, laskowicka, lenińska, lelczycka, łachwiańska, łuczycka, mieleszkiewicka, michałkowska, petrykowska, skorodeńska, słobodoskryhałowska, turowska, tonieżska i żytkowieka. Gminy te dzielą się na 170 okręgów starostw wiejskich i obejmują 45 siół, 193 wsi, 8 miasteczek Dawidgródek, Jelsk al. Karolin, Kopatkiewicze, Lenin, Łachwa, Petryków, Skryhałów i Turów, 105 folw. , 82 zaśc, 10 okolic, 4 chutory, w ogóle 9, 855 dymów. Pod względem kościelnym znajduje się w mozyrskim powiecie 2 cerkiewie murowane i Mozyrz 101 drewnianych, , z tych 62 parafialnych, 44 kaplic prawosł. Unia tu miała najmniej wyznawców, bo do 1839 r. było zaledwo 7 unickich parafii ob. Mińska eparchia. Kościołów kat. w 1853 r. przy objęciu dyecezyi mińskiej przez biskupa Wojtkiewicza było 6 parafialnych, 1 filia, 21 kaplic, 2 klasztory cystersów i cystersek w Kimbarówce. Teraz jest 5 kościołów paraf. , 1 filja, 11 kaplic, I klasztor cystersek w Kimbarówce, czasowo zostawiony do wymarcia w nim zakonnic ob. Mińska dyecezya. Synagog żydowskich 2 murow. , 4 drewn. i 34 domów modlitwy. W r. 1882 zawarto ślubów 1, 364, urodziło się 6 289 dzieci, w tem nieprawych 64, umarło 4, 600 osób. Środki oświaty ludowej. Szkół gminnych i wiejskich 22, w których uczy się do 700 chłopców i do 70 dziewcząt. Niedawno zmarły obywatel filantrop Napoleon Jeleński zrobił zapis na rzecz oświaty włościan w Mozyrskiem ob. Łuczyce. Co się tyczy środków komunikacyi lądowej, to pow. mozyrski przerzyna na przestrzeni 80 w. trakt pocztowy łączący Mozyrz z jednej strony z Bobrujskiem, a z drugiej z Owruczem. Oprócz tego idą trakty handlowe z Mozyrza do Kijowa i z Mozyrza do Pińska, przechodzący przez Mieleszkiewicze, Machnowicze, Bujnowicze, Horki, Turow, Dawidgródek i Ladcy; dalej trakt wojennoko munikacyjny ze Słucka, łączący się w Petrykowie z traktem przechodzącym z Mozyrza do Pińska; wreszcie trakt wojennokomunika cyjny, łączący Skryhałow przez Sławeczną z Owruczem. Obecnie buduje się z Pińska do Równa kolej żelazna, która przetnie najdziksze ustronia Polesia mozyrskiego. Przemysł fabryczny na początku w 1883 r. tak się wyrażał 1 mydlarnia, 3 garbarnie, 1 olejarnia. 15 gorzelni, 1 browar piwny, 42 smolarni, 11 dziegciami, 1 młyn parowy, 1 cegielnia w ogóle 76 fabryk, wartość produkcyi których wynosiła 856, 481 rubli, w tem same gorzelnie produkowały za 763, 965 rubli. Fabryki zatrudniały 286 robotników. Handel nieznaczny, ogranicza się prawie wyłącznie zbytem produktów miejscowych na przystaniach rz. Prypeci, Jarmarki odbywają się w Turowie 28 czerwca i na 2 tygodnie przed ostatkami, w Petrykowie 2 lutego, 20 lipca i 1 paździor. , w Łachwie 23 kwietnia i 8 września, wreszcie w Skryhałowie 9 maja, 29 czerw. najważniejszy ze wszystkich, obrót na którym dochodzi do 8, 000 przywozu i do 7, 000 zbytu i 6 grudnia. Obrót na wszystkich jarmarkach ogranicza się do 25, 000 rs. przywozu i 22, 000 zbytu. Podług danych z 1864 r. było w powiecie 4, 662 koni, 26, 830 bydła rogatego, 15, 155 owiec zwyczajnych, 2, 000 owiec rasy poprawnej, 19, 359 świń i 2, 618 kóz. W 1882 r. zasiano 328 beczek pszenicy ozimej a zebrano przeszło 1, 870 beczek; żyta posiano 17, 348 beczek, zebrano około 80, 000 beczek; pszenicy jarej posiano około 690 beczek, zebrano około 2, 490 beczek; owsa posiano przeszło 6, 880 beczek, zebrano około 31, 870 beczek; jęczmienia posiano przeszło 3, 600 beczek, zebrano przeszło 14, 800 beczekgryki posiano około 4, 280 beczek, zebrano przeszło 13, 130 beczek; różnych innych zbóż posiano 825 beczek, zebrano przeszło 4, 800 beczek; kartofli zasadzono około 18, 300 beczek, zebrano około 87, 000 beczek. Gospodarstwo znajduje się w stanie patryarchalnym; po folwarkach panuje rutynowa trzypolówka, włościanie zaś pozostawiają piaszczyste grunta na kilka lat odłogiem, poczem obsiewają je dwa razy, oziminą i jarzyną. Jak nadmieniono wyżej rybołówstwo stanowi niezmiernie ważne zajęcie mieszkańców, głównie na jeziorze Kniaź al. Żyd i na zatokach Prypeci. Oprócz olbrzymiej konsumcyi miejscowej ryb, poławia się na sprzedaż przeszło 20, 000 pudów rocznie. Mieszkańcy chrześcijanie Mozyrza, Petrykowa, Puchowicz, Lachowicz, KniaźJeziora, Dziakowicz i w. innych, wyłącznie zajmują się rybnym przemysłem, a dawidgródeccy znają najlepsze sposoby suszenia ryb; mnóstwo też jest wsi oddanych suszeniu szyjek rakowych, które są sprzedawane na pudy i stanowią handel wywozowy. Rybactwo jest tak dalece tu uświęconem, że posiada nawet pewne ceremonie obrzędowe i pieśni uroczyste, śpiewane przed połowami i po połowach przez rybaków i zebrane tłumy ludzi. Zakłady rybackie istnieją w Kościakiewiczach, Skryhałowie, Bałaszewiczach, Laskowiczach, Piererowie i Lachowiczach. Natura hojnie uposażyła wodami powiat i one wespół z łąkami i lasami stanowią wielkie, niewyczerpane bogactwo kraju. Mnóstwo rzek i strug wodnych zrasza powiat mozyrski. Wymieniamy przynajmniej tę rzeki, które mają nazwiska ustalone Babka, Bobryk, Bołotna, Biereżnica, Bojarka, Bronka, Byczek, Buklewa, Biełka, Butywla, Bołotnica, Ciasnowka, Czerna 1sza, Czorna 2ga, Ciercieżyk, Czercień, Dziemianka al. Jama, Głucha Łań, Gołowacha, Horyń, Ipa, Jasieniec, Kopanica, Karasinka, Korostynka, Krynica, Krymka, Kopaniec, Kamionka, Lutnia, Lubina, Lubisz, Lwa, Łań, Łaśna, Łosza, Łatosza, Łoknica, Morocz, Młynek, Myszenka, Mostwa, Mutwica, Młynowa, Mogilna, Mołodaja, Mordwinka, Mytwa, Hieprawda, Nienacz, Narowlanka, Nierestna, Olszanica 1sza, Olszanica 2ga, Oresa, Prypeć, Ptycz, Pożoga, Prudok, Płotnica, Pryżołonka, Pieretemla, Piererośl, Ruczaj, Rasło, Reczyca, Row, Radunica, Ruczyca, Śmierć, Siteńka, Starucha, Słucz, Stwiga, Slepcza, Skrypica, Swinowo Mozyrz dy, Suniczka, Stawiszcze, Sołokucza, Swidowka, Sławeczna wyjątkowo rybna, Stawiaszynka, Suszyrowka, Tokowiszcze, Tremla. Tura, Tryzna, Utwacha, Uborć niegdyś uspławniona przez biskupa Massalskiego, UborćMały, Usieczna, Wołcha, Wołfa, Wołosacz. Wietlica, Winnica, Wyczyszczyr, Wdowa, Wośpin, Zagoliczna, Zamordwinka, Żmurnia, Żabuńka, Żernoła, Żołoń. Jeziór znajduje się bardzo wiele, zwłaszcza przy zatokach Prypeci; ważniejsze z nich Białe, Czernica, Dworyszcze, Głuszewickie, Gęsie al. w ludowem narzeczu Gusinoje, Glinickie, Głuchica, Głuszyca, Gorczyn, Kniaź al. Żyd największe w gubernii, Kostrubje, Leszczyno, Mutno, Orechowo, Pleszczanica, Pleso, Pupow, Połczeno, Przybołowskie, Rudnia al. Słowiaszyńskie, Rechow, Reczyszcze, Skołodzin, Strup, Torkło, Turki, Wieżyckie, Wielikoje, Wilża, Zasomino ob. szczegółowe opisy pod właściwemi nazwami. Miejsca historyczne lub mające wspomnienia Dawidgródek, Horodok pod Słobodą Skryhałowską, Hryczyn błoto, Kniaź jezioro, Lenin, Łuczyce, Łachwa, Mozyrz, Narożnowicze, Okoninówka, Petryków, Skryhałów, Turów ob. pod właściwemi nazwami. Powiat obfitując w lasy, posiada jeszcze ogrom zwierzyny grubej łosi, niedźwiedzi, saren, dzików, wilków, lisów i t. d. Ze zwierząt wydających futra, trafiają się bobry, wydry i kuny. Z ryb poławiają się szczupaki, sumy, karasie, okonie, liny, leszcze, głownie, bieługi, piskorze winny, jersze, płocie, podleszcze, miętuzy, wreszcie w Prypeci jesiotry, storlecie i wybornego smaku rzadka, ryba, zwana w miejscowej gwarze wyrezub, wierozub al. wielozub Squalius cephalus, odznaczająca się tem, że ma w głowie rogowatą, twardą, przezroczystą substancyą, żółtowatego, bursztynowego kololru, wielkości i kształtu migdała w łupinie. Lud nazywa ją kamieniem wierozuba i używa jej do leków. Żegluga odbywa się po Prypeci, której koryto w ciągu ostatnich kilku lat oczyszcza z odwiecznych kłód dębowych i do spławu głębokiego Uspasabia nasz rodak inżynier Franciszek Daniłowicz; niemniej po Horyniu, Uborciu, Ptyczu, Łani, Stwidze i innych. Pływają tu parochody po Prypeci, barki, półbarki, berlinki, szuhaleje, łodzie. Wyrobem statków trudnią się warsztaty w Turowie i Petrykowie, mianowicie tu sporządzają się barki różnych gatunków i szuhaleje. Przemysł leśny na wielką skalę, z urządzeniami technicznemi, założyła niedawno kompania francuzka w Leninie ob. Lenin, lecz przedsiębiorstwo to, pomimo protekcyi rządu, nie rozwija się należycie z powodu ogólnego zastoju ekonomicznego. Mozyrski powiat nie wielu ludzi wybitnych przysporzył krajowi, zasługują jednak na wzmiankę Michał Gliń ski, kniaź turowski, zdolny i wsławiony po gromem Tatarów pod Kłeckiem, głośniejszy jednak ujemnie; Gedeon Jeleński, za szczegól ne zasługi otrzymał od stanów Rzplitej Łu czyce, Kosiejsk i Kopatkiewicze, a potomek jego, niedawno zmarły Napoleon Jeleński, mąż światły, wielki dobroczyńca ludu, hojhym zapisem na oświatę ludową, upamiętnił swe nazwisko ob. Łuczyce; wreszcie w Łachwie przyszedł na świat znany też z czynów obywatelskich, uczony hippik i autor Historyi konia Maryan Czapski. Marszałkami pow. mozyrskiego byli Kolęcki Jan h. Strza ła, Łoska Stefan 1598 r. , Kotowski Konstan ty h. Pomian 1664 r. , Lipnicki Stanisław h. Hołobok 1674 r. , Robecki Jan 1675 r. , Kotowski Hieronim Konstanty h. Pomian 1691 r. , Kotowski Florjan Leon h. Pomian 1696 r. , Oskierko Antoni h. Murdelio 1716 r. , Oskierko Rafał Aloizy h. Murdelio 1738 67 r. , Chalecki Kazimierz h. Abdank 1771 76 r. , Oskierko Maciej Kazimierz h. Murdelio 1772 93; d. 12 stycznia 1794 r. podniesio ny do godności kasztelana mozyrskiego, Jeleń ski Feliks h. Korczak 1796 1800, Szczytt Józef h. Jastrzębiec 1805 r. , Jeleński Feliks h. Korczak 1807 r. , Obuchowicz Filip h. Jasieńczyk 1809 1811 r. , Jeleński Kazimierz h. Korczak 1817 r. , Leczkiewicz Tomasz h. Kotwicz 1822 r. , Nowakowski Grzegorz h. Ślepowron 1822 1823 r. . Mundur powiatu za Rzplitej stanowił kontusz karmazynowy i żupan granatowy. Za czasów Rzplitej po wiat mozyrski wysyłał 2 posłów i 2 depu tatów. Al, Jel, MozyrskoRzeczycki dekanat, ob. Mińska dyecezya. Moza. rz. w pow. borysowskim, lewy dopł. Bobra, lew. dopł. Berezyny, wypływa z jez. Lebiedzine, we wsch. płd. str. powiatu, po za wsią Szymki, płynie w kierunku płd. wsch. małoludnemi miejscowościami około zaśc. Jeżar, wsi Poparna, Bierozka, pod wsią Możany przyjmuje z lew. str. rzkę Bierozkę; za Możanami, zasiliwszy się w nizinach z lew. str. kilku małemi strugami, tuż za ujściem Solanki zwraca się pod ostrym kątem na zachód, przyjmuje w siebie z lew. str. rzki Czudzienkę i Swifydówkę, potem płynie koło folw. Matoszka, wsi SłobodaNowa, po za którą z pr. st. zabiera małą rzkę Solicę; pod wsią Pyszacze ma przejazd i zwraca się na płd. i przyjąwszy rzkę Miredę pod wsią Ku płonką, daje zakręt na płn. zach. , przepływa koło wsi Uchwały i tu porusza pierwszy młyn, dalej koło wsi StarySokół, Wozek i zaśc. Nowosielje. W moczarach pomiędzy tym ostatnim i zaśc Hać zasila się z lew. str. rzką Tryszówką a z praw. Sikanką; pomiędzy zaśc. Git Mozyrsko Mozyrz Możaje i Hać rozlewa się w jezioro prawie na 2 wiorsty długie, tu ma drugi młyn i o parę wiorst niżej wpada do Bobra. Długość biegu w licz nych zakrętach wynosi około 10 mil. Na brzegach znajduje się wiele łąk. Rybna, niegdyś były tu gony bobrowe. Na wiosnę spła wiają M. drzewo na przestrzeni 16 wiorst, 2, M. , mała rzka w pow. słuckim, ze zlewu I której z rzką Wdową al. Wuswą powstaje rz. Morocz ob. . A, Jel. i Możąjcie, wś, pow. szawelski, gm. szawelska, 30 dusz, 270 dzies. ziemi. J. G. Możaje, wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Zalesie, okr. wiejski Antopol, o 6 w. od gminy, 14 dusz rew. ; por. Mażeja, Możajsk, m. pow. gub. moskiewskiej, przy ujściu rzki Możajki do rz. Moskwy, o 718 w. od Petersburga a 103 w. od Moskwy, 4, 424 mk. , 6 cerkwi z soborem św. Mikołaja, szko ły, bank miejski, fabryka wstążek, handel zbożem; st. pocz. i st. dr. żel. mosk. brzeskiej o 1 1 2 w. Starożytne, wspominane od XIII w. stolica udzielnego księstwa do XIV wieku, poczem przyłączone do ks. moskiewskiego i o 11 w. od M. leży sioło Borodino, pamiętne, krwawą bitwą 26 sierpnia 5 września 1812 r. pomiędzy Francuzami, pod wodzą cesarza Napoleona, a Rossyanami pod dowództwem gener. Kutuzowa, w której z obu stron padło około 100. 000 żołnierzy, a skutkiem której Kutuzów, straciwszy blisko połowę wojska, zmuszony był ustąpić. W 1839 r. wzniesio ny był na polu bitwy pomnik na cześć pole głych. Możajski powiat ma na przestrzeni 1621 w. kw. około 63, 300 mk. , zajmujących się przemysłem, rolnictwem, hodowlą bydła i ogrodnictwem; powierzchnia wzgórzysta, grunt gliniastopiaszczysty. J. Krz. Mozale, w spisie urz. Miażali, wś rząd. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Krewo, okr. wiejski Rakowce, o 3 w. od gm. a 33 w. od Oszmiany, 4 dm. , 37 mk. , w tej liczbie 33 prawosł. i 4 katol. ; należy do dóbr rząd. Niewiarzyszki. Możanka, mała rzka w pow. borysowskim, zaczyna się około folwarku Trafimówka, pły nie w kierunku wschodnim, pomiędzy wsiami Begomlą i Morgowicą obraca młyny, za zaśc. Brodek rozlewa się w jeziorko ima drugi młyn, a za wsią Uskiemy płynie kilka wiorst moczarami i wpada z pr. str. do Berezyny; długość biegu około dwóch mil. AL Jel, Możanka, wś nad rz. t. naz. , pow. borysowski, w 2 okr. pol. łohojskim, gm. łosznicka, przy dawnym trakcie pocztowym borysowskim, o 4 w. od st. dr. żel. mosk. brzeskiej Bojary, 10 osad włócznych; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąk dostatek. AL Jel. Możany, wś nad rz. Możą, we wsch. str. pow. borysowskiego, przy drodze z NowejSłobody do Bierozki, w 1 okr. pol. chołopie. nieckim, w gminie uchwalskiej, 10 osad; miejscowość odludna. AL Jel. Możary, wś u źródeł rz. Jasieńca, powiat owrucki, na wsch. od Sławeczna, przy drodze ze Sławeczna do Owrucza; ob. Arch. J. Z. R cz. IV, t. 1 48. Możdżenie grądy, wś, pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Wąsosz, ob. Grądy Michały. Możdzierskie jezioro, w płn. części pow. gostyńskiego, pod os. fabr. Moździerz, ma 120 mr. obszaru. Wody jego odprowadza do Wisły rzka Skrwa. Możejki 1. wś nad strum. Grausupa, pow. lidzki, w 4 okr. pol, gm. Raduń, okr. wiejski M. , o 2 w. od gminy, 31 w. od Lidy a 35 od Wasiliszek, 12 dm, , 116 mk. katol. 61 dusz rewiz. , nal. do dóbr rząd. Ej szyszki. W skład okręgu wiejskiego M. wchodzą wsie Rackuny, M. , Pilunce, Druskieniki, Pomiedze, Orle, Pawłoka, Podzitwa, Wołdaciszki, Bołciszki, Tatarszczyzna, Talkuńce, Kemiejsze; okolice Butrymy, Paszkiewicze, Wilbiki, Więckiewicze, Kniże i kol. Dowgieliszki; wogóle 379 włościan skarbowych, 38 jednodworców, 126 włościan uwłaszczonych i 54 żydów rolników. 2. M. , wś nad stawem, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , o 68 w. od Oszmiany, 12 dm. , 104 mk. , w tej liczbie 50 prawosł. , 29 katol. i 25 żydów. 3. M. , wś, pow. święciański, w 2 okr, pol. , gm. Kukuciszki, okr. wiejski Haliniszki, o 17 w. od gminy, 10 dusz rewiz. , należy do dóbr Skoduciszki Bronisza. 4. M. , wś włośc. nad jez. t. n. , pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. jasiewska, okr. wiejski Nowydwór, o 9 w. od gminy a 38 w. od Święcian, 13 dm, , 113 mk. , w tej liczbie 1 prawosł. i 112 katol. 47 dusz rew. ; należy do dóbr rządowych Zahacz. 5. M. , osada, pow szawelski, o 72 w. od Szawel a 250 od Kowna, z którem łączy się traktem pocz. , dość niewygodnym, zwłaszcza na wiosnę. St. poczt. , odległa o 1 1 4 w. od t n. st. dr. żel. mitawskiej, o 129 w. od Rygi, oraz lipaworomeń skiej, na przestrzeni LipawaRadziwiliszki, między Wieksznią o 12 w. a Łuszą o 20 w, , o 86 w. od Lipawy a 91 od Radziwiliszek. 6. M. , folw. , pow. miński, własność Lenkiewiczów, około 16 1 2 włók. 7. M. , folw. pow. miński, od 1840 r. własność Marcinkiewiczów, około 8 włók. J. Krz. i AL JeL Możejkiszki 1. wś, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Gielwany, okr. wiejski Powcinie, o 10 w. od gminy a 73 w. od Wilna, 12 dusz rew. , należy do dóbr KoczergiszkiKupś ciowej. 2. M. , wś i folw. , tamże, 57 dusz rew. , 255 dzies. ziemi, własność Lisieckiej. 3. M. , zaśc, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, 4 duszo re Mozyrsko-Rzeczycki dekanat Możajsk wiz. , zamieszkały przez osadników w. rossyj skich. 4. M. , wś, pow. nowoaleksandrowski, par. Komaje, 358 dzies, ziemi dworskiej, wła sność Eustachego Siesickiego, rozkolonizowana pomiędzy włościan. W 1794 r. własność Dominika Siesickiego, chorążego parafii Ko maje. 5. M. , wś, pow. wiłkomierski, par. Pobojsk, własność Lisieckiego; była tu kaplica par. Pobojsk. 6. M. , folw. rząd. , pow. wiłko mierski, par. Uszpole. 7. M. , wś, pow. ros sieński, par. Bełygoła. J. Krz, Możejków al. Możejkowo 1. Wielki, folw. pryw. i wś włośc, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Możejków W. , o 34 w. od Lidy, przy drodze do Szczuczyna, 67 dusz rewiz. , kaplica katol, paraf. Iszczołna; własność Grabowskich. Klucz M. W. w XVIII w. za Wiśniowieckich miał 5 wsi Dzikuszki, Lebiodka, Maminiszki, zumienieliszki, Hajkowszczyzna. Gmina M. W. dzieli się na 3 okr. wiejskie M. W. , Dzikuszki i Zabrojowce i ma 27 wsi, 315 dm. i 3, 891 mk. W skład okr. wiejskiego M. W. , wchodzą wsie Kirele, Kowczyki, Damowce, Narcze, Ogrodniki, Możejków W. , Iszczołniany, Choleczyny i Tumaszewicze, ogółem 428 dusz rewiz; 2. M. Mały, folw. pryw. nad rz. Lebiodką, pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. Lebioda, okr, wiejski Skrybowce, o 28 w. od Lidy, przy drodze do Szczuczyna, 102 mk. Dobra posagowe Kazimiery Kostrowickiej, żony Ryszarda Romera, od którego kupił je Aleksander Brochocki. Możejkowo, wś i folw. , pow. oszmiański, w 1 okr. pol, gm. Kucewicze, okr. wiejski Mostwiliszki, o 177 w. od gminy, 29 dusz rewiz. , własność Niekraszowiczów. Możejkowszczyzna, futor pryw. nad, rz. Dzitwą, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , o 20 w. od Lidy, 18 mk. Możne, niem. Mosznen, wś na Mazurach, pow. oleckowski, st. pocz. i okr. urz. stanu cywila. Margrabowa. W 1856 r. 236 mk. Wś ma swą nazwę od pierwszego założyciela. R. 1564 sprzedaje Wawrzyniec r. Halle, sta rosta oleckowski, Michałowi Możnemu 2 wł. sołeckie na prawie chełm, włókę za 60 grzy wien, celem założenia wsi dannickiej na 20 wł, nad wielkiem oleckowekiem jeziorem. R. 1600 posiada M. tylko ludność pol. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 621. Kś. Fr. Moźnica, mała osada wiejska, w pow. borysowskim, gm. Mściż, o 6 w. ku płn. od Mściża, nad rzką t. n. , dopł. Nidalki, w miej scowości górzystej położona; piękne nadrze czne łąki. A. Jel. Możołtowicze, ob. Mostołtowicze. Możweliszki, zaśc. rząd. , pow. święciański, w 2 okr. pol, gm. Dowgieliszki, okr. wiejski Ożany, o 4 w. od gm. a 30 od Święcian, 3 dm. , 23 mk. katol 17 dasz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Seniszki. Mraj, rzeka w pow. borysowskim, bierze początek o kilka wiorst na wschód od jeziora Domaszewickiego i folwarku Lizental; płynie w kierunku płd. wsch. koło wsi Zarzecze, Dziedziłowicze i folw. Dziedziłowicze, kędy ma młyny i folusze; dalej koło wsi Mraj, Mściżo, Wołoki i folw. Mściże, gdzie rozlewa się w jeziorko i ma młyny; następnie koło dru giej wsi Mraj młyny, poczem zwraca się cał kiem na wschód i wśród lesistych moczarów, na przestrzeni 4 w. przyjmuje w siebie z pr. str. rzeczki Trościankę, Studzienkę i Pustomściżę al. Pustomieciszkę i przeciąwszy drogę z Budynicz do Uborek, zwraca się ku północy i wreszcie dwoma bagnistemi korytami wpada do Berezyny z praw. str. Długość biegu oko ło 4 mil, do połowy dość bystra z powodu znacznego spadku, nad brzegami w wielu miejscach łąki dobre. A. Jel. Mraj, dwie wsie nad rz. t. n. , pow. bory80wski, gm. Mściż, obie w okolicy Mściża, na płn. zach. i płd. wsch. o parę w. położone, każda ma po 3 osady; grunta górzyste, ka mień narzutowy. A. Jel, Mrasi, przyległ. dóbr Kochcice, w pow. lublinieckim. Mrażnica rus. Mraznycia, wś, pow. drohobycki, 14 km. na płd. zach. od sądu powiat. w Drohobyczu, 5 km. na płd. zach. od urzędu poczt. i st. kol w Borysławiu. Na płd. leży Borysław, na wsch. Tustanowice, na płd. Schodnica, na zach. Opaka. Wody z całego obszaru zabiera Tyśmienica, dopływ Dniestru. Wchodzi ona tu z płd. strony Tustanowic, gdzie nastaje, jako mała struga i płynie na płn. zach. , tworząc zrazu granicę między Tustanowicami a Mraźnicą, a potem środkiem płd. części Mraźnicy aż do drogi wiodącej z Drohobycza do Kropiwnika nowego. Tu skręca na płn. a potem na płn. wsch. i wchodzi do Borysławia. Z obu boków zabiera liczne dopływy. Z tych wymieniamy od praw. brz. Milanów i Żydów, odlew. brz. Lepki, Spinę i najznaczniejszy ze wszystkich Tyśmienkę, nastający z kilku strug w zach. stronie wsi, zasilony małymi dopływami, a płynący na wschód. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru nad Tyśmienica. Na zach. i płd. leży las Buchów, wzniesiony na zach. do 680, na płd. do 774 m. ; na wsch. las Żdar ze szczytem 780 ra. wys. Własn. więk. ma roli or. 14, łąk i og. 48, pastw. 45, lasu 2, 676 mr. ; wl mn. roli or. 118, łąk i ogr. 283, past. 124, lasu 8 mr. W 1880 było 388 mk. w gm. a 250 na obsz. dwor. mianowicie 105 na obsz. M. a 145 na ob. Ropnego. Par. rzym. kat. w Drohobyczu, gr. kat. w Borysławiu. We wsi jest cerkiew. W M. istnieją podobnie jak w są Możajcie siednim Borysławiu i Schodnicy najbogatsze we wschodnich Karpatach kopalnie naftowe. Główna kopalnia znajduje się na płd. wsch. od wsi w lesie, nad potokiem wpadającym z płd. do Tyśmienicy. Miejsce to nazywa się Ropne. Jest tu około 170 szybów, z których tylko mniejsza połowa daje naftę. Szyby te są tarasowate rozłożone na stokach gór i zajmują obszar rozciągający się w poprzek kierunku warstw. Większa część szybów założona jest w piaskowcach płytowatych, pod którymi w zmiennej głębokości dosięgają warstw ropianieckich z bardzo zmiennem nachyleniem. Na hałdach napotkać można wśród odłamków piaskowców i łupków, okazujących cechy charakterystyczne warstw płytowych i ropianieckich, często ciemnopopielaty konglomerat wapnisty, z żyłkami kalcytu. Piaskowiec. wapnisty, zwięzły, ciemnoszary, z żyłami kalcytu, który w potężnych bryłach wydobywają, który zatem musi grubsze warstwy tworzyć, a który robotnicy głównie jako rop odajny wskazują, badany w płytce pod mikroskopem składa się prawie z samych otwornic. Dopływ nafty jest tu w poszczególnych szybach rozmaity, w ogóle zmniejszył się znacznie w ostatnich czasach. Najwyżej położony szyb, głęboki na 42 sążni, daje jeszcze 6 cent. ropy tygodniowo. O 50 metrów niżej jest szyb głęboki na 76 sążni i pogłębiony dalej, który daje bardzo mało ropy. Najgłębsze szyby dochodzą do 80 sążni głębokości. Czytaj Stosunki geologiczne okolic M. i Schodnicy przez dr. Kreutza i Zubera z kartą geologiczną i tablicą z przekrojami w Kosmosie, Lwów, t. VI, 1881 r. , str. 317 i nast. W M. są 2 tartaki wodne o 4 gatrach i 4 piłach zwyczajnych. Konsumują one rocznie 1400 metr. kub. drzewa świerkowego i jodłowego, a produkują 800 metr. kub. tarcic, łat i rygli. Mresino dok. , pol. Brzeino Mrzeźno zaginiona wś pod Piechowicami, pow. kościerski. W 1286 r. d. 27 paźdz, potwierdza Wła dysław, wojewodzie, Mikołajowi z Kalisza da rowiznę Mestwina i Przemysława, mianowi cie Brzeźno, Kiszewę, Dąbrowo i Lubnię. Wś M, przypominają jeszcze góry brzezińskie BrzeanakBerge i jez. Brzeźno, między Lub nią a Piechowicami ob. Perlbach P. U. B. , str. 492. Kś. Fr. Mresyna dok. , ob. Mrzezin. Mriholod rus. , ob. Mrzygłód Mrocza, niem. Mrotschen mto, pow. wyrzyski, nad rzką Rokitką dopływem Gniły, która wpada z praw. brz. do Noteci, o 3 kil. na płn. od st. kol. wsch. Ostbahn w Nakle. Gleba tłusta ale zimna od spodu; w okolicy bujne łąki i bogate pokłady torfu. Zła woda do picia; klimat ostry. W r. 1884 M. miała 1665 mieszk. , 789 ew. , 697 kat. , 179 żydów, a w 1875 r. 1554 mk. M. posiada stosunkowo wiele gospód i karczm; mieszkańcy trudnią się głównie rolnictwem. Miasto jest siedzibą komisarza obwodowego, należy do sądu okrę gowego w Nakle, do sądu ziemiańskiego w Pi le. Kościół kat. par. nal do dekanatu byd goskiego, kość. protestancki par. nal. do dye cezyi łobżenickiej. Dwie szkoły elementarne kilkoklasowe; 348 analf. Kasa pożyczkowa urz. poczt. 3 klasy; stac. telegraficzna. Poczta osobowa ze Sampelborka przez Mroczę do Na kla; poczta listowa do Nakła i do Tuszkowa. M. zdawna posiadała kościół par. Kod. dypl. Muczk. i Rz. , 1 124; przywilej miejski na pra wie magdeburskim otrzymała w 1393 roku. Według regestr. pobor. pow. nakielskiego z r. 1578 M. płaciła szosu 9 zł. gr. 18, miała 17 rzemieślników w obrębie miasta i 5 na przed mieściu. Do przedmieścia należało 16 łanów osiadłych, 4 zagrodników, dwa młyny o 4 ko łach Pawiński Wielkopol, I 168. R. 1772 przeszła pod panowanie pruskie. W 1831 r. było 130 dm. , 1032 mk. , 460 kat. , 384 ew. , 188 żydów. W r. 1837 ludność ogólna mia ła wynosić tylko 940. W dobrach M. osuszono łąki nad rz. Rokitką na obszarze 400 hekt. , kosztem 60, 000 mrk. Ulepszenie przy niosło wielkie korzyści w zwiększonych zbio rach siana. 2. M. , niem. SohönhauseUj dom. , pow. wyrzyski, 1842 mr. rozl, 5 dm. , 112 mk. , 34 ew. , 78 kat. , 38 analf. Gorzelnia parowa. Poczta, tel i gośc. na miejscu, st. kol żel w Nakle o 11 kil M. par. , dek. bydgoski, 1200 dusz 1873 r. . M. St. Mroczek i Huśpina 1. niem. Erlenhof, osada młyn. , pow, ostrzeszowski, należy do gm. i wsi Weronikenpol 2. M. , wś, pow. ostrze szowski, 7 dm. . 66 mk. , należy do wsi i gm. Mostki. Poczta, tel i st. kolei źel. w Ostrze szowie. M, St, Mroczeń 1, wś, pow. ostrzeszowski; 3 miejsc a M. , wś; kolonie b Borowno, c Joanka, 57 dm. , 479 mk, 42 ew. , 836 kat. , 144 analf. Gośo. na miejscu; poczta, tel i st. kol żel w Kępnie o 7 kil 2. M. , dom. , 7039 mr. rozl; 8 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Borówno, c Baranów, d Feliksów, e Kopiec, f Łysiny, g Murowaniec, h Wesoła, pust kowie, 22 dm. , 380 mk, 61 ew. , 319 kat, , 132 analf. Gorzelnia parowa, młyn parowy. Wła sność Juliana Wężyka. M. St. Mroczenko, dok. Klein Mrotaschno 1435 r. , Kl. Moschen 1414 r. , wś, pow. lubawski, st. p. Nowe miasto, tamże par. ew. , par, kat. i urz. stanu cywilnego Mroczno, mili odl Ma 3965, 05 mr. obszaru. W 1868 r. 99 bud. , 47 dm. , 346 mk, 321 kat. , 25 ew. Jest tu szkoła kat. , która r. 1867 miała 64 dz. Według wizytacyi Strzesza z r, 1667 M. miało 60 włók. Krzyżackie księgi szkodowe z r. Możejków Mresino 1414 donoszą, że wś tutejsza, zawierająca 40 włók, wiole ucierpiała w ostatniej wojnie ob. Gesch. d. St. Kulm, II, str. 161. M. należało do klucza lubawskiego dóbr biskupich, ob. Lu bawa V 391. Ks. Fr, Mroczewo, pow. płocki, gm. Kleniewo, paraf Zagroba. Spis urzęd. miejsc, gub. płock, z 1881 r. nie wymienia tej miejscowości, podawanej w dawniejszych wykazach. Mroczki 1. klekty, wś, i 2. M. łopuchy, wś, pow. nowomiński, gm. Chróścice, par. Kału szyn. M. klekty mają 35 mk. i 41 mr. , M. łopuchy 147 mk. i 180 mr. W 1827 r. klek ty 1 dm. , 7 mk. , łopuchy 13 dm. , 96 mk. 3. M. wielkie, wś i dwa folw. , i 4. M. , małe, wś i folw. , pow. kaliski, gm. i par. Staw, odl. od Kalisza w. 23. M. wielkie, wś, dm. 8, mk. 78; folw. I, dm. 3, mk. 42; folw. II, dm. 1, mk 8. W 1827 r. 13 dm. , 120 mk. M. małe, wś, dm. 3, mk. 12; folw. część II, dm. 2, mk. 16; folw. cz. I i III, dm. 3, mk. 58. W 1827 r. 10 dm. , 22 mk. Obie te wsie wymienia Lib. Ben. Łask. t. II, 65 i ks. regestr. pobor. z 1579 r. według których w M. małych były cztery cząstki szlacheckie Pawiński, Wielkopol. . I, 130. Obecnie folw. i wś M. wielkie rozl. m, 648 gr. or. i ogr. mr. 510, łąk mr. 33, pastw. mr. 83, nieuż. i place mr. 22; bud. mur. 1, z drzewa 8. Wś M. wielkie os. 23, z gr. mr. 36. Folw. i wś M. małe rozl. mr. 316 gr. or. i ogr. mr. 288, łąk mr. 19, nieu żytki i place mr. 8; bud. mur. 3, as drzewa 6; płodozmian 10polowy. Wś M. małe os. 10, z gr. mr. 5. 5. M. , wś, pow. węgrowski, gm. Wyszków ma 5 domów, 47 mieszk. , 226 mr. 6. M. Stylongi, wś szlachecka nad rz. Orż, pow. łomżyński, gm. i paraf. Szumo wo. W 1827 r. 6 dm. , 45 mk. 7. M. Kawki i8. M. Rębiszewo, wsie szlach. , pow. makowski, gm. Sielc, par. Rożan. W 1827 r. Kawki 9 dm. , 63 mk. , Rębiszewo 22 dm. , 97 mk. 9. M kamienny stok, wś szlach. , pow. kolneński, gm. Kubra, par. Przytuły. W 1827 r. wś rząd. , 12 dm. , 70 mk. 10. M. , wś nad rz. Jurą, pow, maryampolski, gm. Antonowo par. Pilwiszki, odl. 25 w. od Maryampola, leży w pobliżu Kozłowej Budy, st. dr. żel. warsz. petersb. ; ma 4 dm, 68 mieszk. 11. M. , ob, Jastrzębie M. Br. Ch. Mroczki, część, mka Korczyny ob. . Mroczków i. wś nad rz. Kamienną, pow. konecki, gm. Blizin, par. Odrowąż. Odl. 22 w. od Końskich, liczy 47 dm. , 249 mk. , 344 mr. ziemi włośc, i 58 mr. rządowej. Na początku XVI w. należał M. do par. Gowarczów Lib. Ben. Łask, I. 695, 7. Istnieje tu piec wielki do wytapiania żelaza, wzniesiony śród lasów należących do dóbr Blizina, Krasny, Chlewisk i rządowego leśnictwa Szydło wiec. Od dawna istniała tu dymarka przetapiająca rudy okolicznych lasów, z kopalń Rendocin, Łaski, Mroczków. Dymarka ta została przerobioną na piec wielki o jednej formie przez ks. Michała Radziwiłła, właści ciela M. w r. 1778 r. , jak o tem świadczy tablica znaleziona w fundamencie pieca przy nowej odbudowie w r. 1836 z napisem Sie dliska z Radziwiełem ten fundament stawi pieca, z Bogiem zaczyna, niech Bóg błogosła wi. Wieś M. tytułem zamiany przeszła w i. 1828 od ks, Sapieżyny w posiadania rządu. W r. 1829 zakład wyrostaurowany kosztem rządu, stale był czynny do r. 1836, w kto rym to roku d. 15 marca, wskutek wywarcia się żelaza, pogorzał zupełnie. Odbudowany i powiększony przez bank polski w roku 1836, dla poruszania miecha cylindrowego, w braku wody, miał dodaną maszynę parową o sile 12 koni, Wody dostarcza rz. Kamionka, dająca początek rz. Kamiennej. W zakładzie tym w r. 1876 pobudowano aparat dla ogrzewania powietrza i dodano drugi miech cylindrowy. Obecnie zakład, zostając w pełnym biegu, produkuje rocznie surowizny od 80 do 100, 000 pudów, używając do przetopu rud z kopalń Dalejów, Piotr, Zapowiedz, Laski. 2. M. gościnnyj folw. nad rz. Brzuśnią, pow. opoczyń ski, gm. Krzczonów, paraf. Opoczno, odl. 7 w. od Opoczna. Posiada pokłady rudy żelaz nej i kamienia piaskowca. Ma 5 dm. , 56 mk. 1163 morg. W 1827 r. 7 dm. , 69 mk. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. I 639. Folw. M. gościnny, rozl. mr. 1122 gr. orn. i ogr, mr. 435, łąk mr. 39, pastw. mr. 55, lasu mr. 172, zarośli mr. 373, wody mr. 1, nieuż. i place m. 45; bud. mur. 8, z drzewa 7; płodozmian 8polowy. 3. M. ślepy, wś, pow. opoczyński, gm. Krzczonów, par. Gielniów, odl. 8 w. od Opoczna. Ma 35 dm. , 212 mk, 665 mr. zie mi włośc. W 1827 r. par. Gowarczów, 20 dm. , 152 mk. W XV w. te dwie wsie nosiły nazwy M. wielki i M. mały. M. wielki był dziedzic twem Zuzanny, córki Krystyna Magiera h. Rawa, wdowy po Wojciechu z Bnina h. Ło dzia. Z 7 łanów kmiecych, z karczemnej roli i od trzech zagrodników szła dziesięcina dla prebendy bielejewskiej, z folwarku zaś dla ko ścioła w Gowarczowie. M. mały był własno ścią Hieronima, syna Pawła Bielowskiego h. Wilczekozy. Z trzech łanów kmiecych dzie sięcina dla prebendy bielejowskiej, z folwar ku, zagrodników i ról karczemnych dla kościoła w Opocznie Dług, I 359. Br. Ch. Mroczkowice, wś, pow. rawski, gm. Gortatowice, par. Sierzchowy, ma 184 mk. , 22 dm. , ziemi włośc. 337 mr. W 1827 r. 14 dm. , 94 mk. W wsi tej były dwie role, należące do uposażenia par. w Sierzchowy i w początku XVI w. z dawna już istniał dwór szlachecki Łaski Lib. Ben. , IL 904. Mroczkowizna dok. Mroczkowyssna, wś, w par. Kutno, obecnie nie istniejąca. Wspomina ją Lib. Ben. Łaskiego II 480. Mroczkowszczyzna, ob. Liśnik mały, pow. janowski. Mroczno, dok. Mrotschno i Moschen, wś i folw. , pow. lubawski, st. p. Kurzątnik, loży na wzgórzu, nad szosą do Nowego miasta prowadząca. Lud tutejszy dzieli całą wś na trzy części pierwsza od wschodu aż do szkoły zowie się otchłań, druga od szkoły aż do kościoła niebo, trzecią zowie piekłem, bo leży niżej i ponieważ tu w jednym budynku mieszka aż 32 familii. Tutejszy drewniany kościół pod wezwaniem św. Macieja, pochodzi z 1732r. , poświęcony 1744r. W nowszym czasie wzniesiono w nim stacyę krzyżową, dano okna kolorowe i organy. W wieży, cynkiem krytej, mieszczą się cztery dzwony; największy nosi następ. napis Beatae Mariae Virginis Jacobus Kowalkowski, Anno Domini 1640. Episcopus Culmen. et Pom. Casparus a Działyn Działyński Dei Gra. Drugi dzwon jest bez napisu. Na trzecim czytamy Soli Deo Gloria 1808. Franz Szczepański. Proboszcz. Herbst fecit. Czwarty zdobi następ. napis Joh. Rozwadowski, Parochus in Mroczno. Fulnera frango, mortuos plango, vivos voco. Me fecit Collier in Strasburg 1857. Przy kościele istnieje bractwo trzeźwości, założone d. 22 paźdz. 1855 r. Do tutejszej parafii należą Mroczno z 531 mk. kat. według szematyzma dyecez. z r. 1867, młyn Wąs 19, Mroczenko 309, Sugajenko 202, Tama 57, Trzcin 196, Aleksandrowo 33, Straszewo 140, Fijewo 18, Kowalik 200. W Kiełpinie jest filialny kościół pod wezw. św. Wawrzyńca, zbudowany w 1745 r. , poświęcony w r. 1832; do niego są przyłączone Kiełpin 262, Kłodzina, Wasioły 20, Rynek 107, Zabieniec 61. R. 1867 liczyła tutejsza parafia razem 2155 dusz, a 1329 komunikantów; r. 1884 było tu 2, 869 dusz. Parafia tutejsza należy do dekan. lidzbarskiego. Szkoły katol. są w Mrocznie, dokąd należy i Wąs 101 dz. , nauczyciel jest zarazem organistą; dziś są tu 2 klasy, około 180 dz. , nowa szkoła zbudowana w r. 1876; dalej Mroczenko 64 dz. 1867 r. , Kiełpin, do którego są przyłączone Grądy, Wasioły i Kłodzina 61, wreszcie Fijewo ze Straszewem, Trzcinom, Tamą, Rynkiem, Majdanami i Żabieńcem 46 dz. . Za tak zwanem Piekłem znajduje się lasek, gdzie chowają tych, którzy nie zasługują na kościelny pogrzeb; Obszaru ma M. razem z folw. 7352, 55 magd. mor. W 1868 r. liczono 191 bud. , 83 dm. , 624 mk. , 565 kat. , 59 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu. miał 1884 r. 1643 dusz. W 1882 r. ur. się 99 dz. um. 68 osób, zawarto U małżeństw. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że tu dawniej był kościół wielkich rozmiarów, czego dowodem reszty fundamentów. Owczesny zaś kościół był drewniany, wystawił go proboszcz tutejszy Jan de Prasnic r. 1589 za czasów bisk. chełm. Kostki. Wielki ołtarz nie złej rzeźbiarskiej roboty, wzniósł roku 1595 proboszcz Albert a Biezun, a Jakób Kowalkowski chór, kazalnicę i dwa ołtarze. Pierwotnie był patronem kościoła św. Maciej ap. ; za czasów bisk. Tylickiego 1595 1600 dodano jeszcze św. Małgorzatę; kościół był wtedy kolacyi biskupiej. Do probostwa należało 6 włók w 3 polach, jedno pod Trzcinem, drugie pod Sugajenkiem, trzecie pod Krzemieniewem. Prob. był Stanisław Wojski, z dyecezyi gnieźnieńskiej. Meszne płacić miały wsie następ. l. M. , obejmujące 102 włók, tuzbudowano niedawno folw. osadzony na 17 włościańskich wł. , 2 Mroczenko, ma 60 włók i 9 posiadłości gbarskich, 3 Sugajno, własność magistratu chełmżińskiego ma 40 włók, 4 wś Kowaliki, dobra poddanych biskupich bona feudalia vassallorum Episcopalium z 20 wł. , dzieli się na 4 części, jednę posiada Jan Kowalkowski, drugą Albert K. trzecią Maciej K. , czwartą Stanisław Zawacki, 5 wieś Trzcinna dziś Trzcin; w niej 2 szlach. posiadł. Jakóba Szczyplińskiego i Adama Sułkowskiego; ma włók 60; według wizyt. Tylickiego z r. 1597 tylko 52, 6 wś Straszewy ma 48 wł. Według starszych dekretów bisk z 1622 i 1626 mają wszyscy płacić od każdej obrobionej wł. pół korca żyta i pół korca owsa mesznego, lubawskiej miary. Do probostwa należą jeszcze 3 dodatki i łąka. Była tu i szkoła z ogrodem dosyć obszernym; parafian było wszystkich przeszło 200. Z prob. wylicza wizytacya jeszcze kilku, są nimi Maciej Goślicki, Kowalkowski, Klemens Gierlowski 1625 r. i Maciej Molkowic. ob. str. 377 379 Z wizyt. bisk. Potockiego, r. 1706 spisanej, zestawiamy dla uzupełnienia jeszcze następ. szczegóły W dzwonnicy wisiały 3 dzwony; łąka proboszczowska w Trzcianie zwała się popówką. Proboszczem był Łukasz Choler; komunikantów 340. Inna wizyt, bisk. Kostki z r. 1740 wykazuje, że w M. był kościół drewniany, może przed 10 laty zbudowany, ze starą dzwonnicą i 3 ołtarzami, przeniesionymi ze starego kościoła; koszta budowli kościoła poniósł biskup Kretkowski; ołtarz zdobiły różne wota; organista posiadał 1 włókę roli. Proboszczem był Franciszek Naguszewski, który już 5 lat był kapłanem, a 17 lat proboszczem w M. tamże, str. 730 Ciekawe notatki zawiera także inwentarz bisk. chełm. z r. 1731. M. było bowiem dawniej własnością bisk chełm. Stan wsi był wtedy następ. 1 Dwojaki stare o dwu izbach, zgniłe, dach zły; w jednej Mroczewo Mroczkowszczyzna Mroga Mroczkowizna izbie od pola mieszkał Michał Gorka, ogrod nik, w drugiej Mikołaj, ogrodnik, przy niej stodółka stara; 2 Wojciech, dannik, pobudo wał się na pustej włóce; budynek dobry no wy w szacholec, stodoła w słupy dobra; sie dzi za kontraktem i daje 10 zł. , 1 kapłona i 1 gąsiora; chlewy i szopy dobre; 3 Jakób, gbur, ma chałupę starą, złą, w szacholec, dach do bry, szopa przy niej zła, stodoła także. Pań skich wołów ma 4, konia i krowę; 4 Ma teusz, gbur, ma chałupę nową, dobrą; szopa zła; stodoła o dwu klepiskach, dobra, załoga wołów 4, koni 2, krowa 1. 5 Piotr Wrona, gbur, ma chałupę starą, w węgieł okrągły; szopa w zrąb okrągły, zła; wołów 4, koni 1, krowa 1 i 1 pług. 6 Kazimierz Kresa, gbur, ma chałupę w szacholec, wcale złą; kozły upadły, stodoła zła, szopa zła. 7 Jakób, wy budował sobie budę na pół włóku, daje z niej dań i z ogrodu zł. 7 1 2. 8 Gburstwo po Woj ciechu gburze zostało puste, jest bardzo złe. 9 Wojoiech, gbur, ma chałupę podwleczoną, dach nowy; szopę w tyle, stodołę w węgły. Załoga wołów 4, krowa i koń. 10 Stanisław, ogrodnik, ma chałupę nową, dobrą. U Karcz ma stara w szacholec, stodoła w słupy stara, o 2 sąsiekach a 1 klepisku; tu siedzi za pra wem wieczystem Marcin Stander. 12 Michał Zabłocki, ogrodnik, ma chałupę starą złą, koło niej stodoła zła. 13 Chrystyan, ogrodnik, sie dzi w dwojakach; w drugiej izbie Stefan dannik, chałupa stara, stodółka w słupy ob. str. 55 56. O folw. Mroczeńskim, posesyi pa na Raki, donosi toż samo źródło, że dwór w li chym znajdował się stanie; tak samo po części i inne zabudowania. Inwentarz żywy był następny krów 2, miały być 4; cieląt 3, mia ło ich być 5; owiec rodnych 10; jagnąt 16; wieprz 1, świni 23; gęsi z gąsiorem 7; gąsiąt 12; kokoszy z kogutem 7; kurcząt 17. R. 1731 płaci Adam Lamparski, który pod Lu bawą posiadał młyn biskupi, za to, że był wolny od służby na koniu, 1 flor. do kościoła w M. Przywilej ten wystawił mu bisk. Kuczborski r. 1617 tamże, str. 43. Krzyżackie księgi szkodowe z r. 1414 donoszą, że wś tu tejsza, zawierająca wówczas 88 włók, została w ostatniej wojnie całkiem spalona ob. Gesch. d. St. Kulm. , von Schultz, II, 161; szkodę wsi obliczono na 400 grzywien, kościoła na 100 grzyw. str. 160. Kś, Fr. Mroga, rz. , dopływ Bzury, ma swój początek w lesie gałkowskim, w gm. Gałków, pow. brzezińskiego. Na terytoryum Gałkówka ma jeszcze pozór strumyka, płynie bysto, kręto, w kierunku płd. wsch. i w tym kierunku przepływa przez wieś Koluszki. Tu już przybiera charakter rzeczułki zbiera wody kilku bocznych strumyków i w Koluszkach porusza folusz i młyn. Dalej M. skręca na wsch. i w tym kierunku swego biegu obraca młyny we wsiach Lisowice, Tworzyjanki, Bronowice, Rogów. Do tego miejsca przepływa przez grunta gliniaste i gliniastopiaszczyste, co nawet odbijało się na jej. mętnych wodach; za młynem rogowskim nagle zwraca się na lewo, przybiera kierunek północny, grunta gliniaste zostawia po prawej stronie, po lewej zaś ma szczerkowate i piaszczyste. Tutaj z prawej strony obmywa grunta wsi Rogowa, z lewej grunta folw. Michałowa, należącego do dóbr Rogów. I rzecz dziwna, te dwa folwarki, tak blisko siebie położone, mają zupełnie różny gatunek gleby Rogów gliniasty, Michałów piaszczysty, a linią demarkacyjną między niemi stanowi rzeczka M. Charakterystyka ta powtarza się i w dalszym biegu; z prawej strony M. obmywa gliniaste grunta wsi Olsza i cząstkowej wsi szlacheckiej Mrogi Górnej; z lewej zaś grunta piaszczyste wsi Rozworzyna i Mrogi Dolnej. Za wsią Mrogą rz. M. przybiera kierunek nieco płn. zach. i tutaj zupełnie już występuje z gruntów gliniastych, przepływając wciąż przez grunta szczerkowate i piaszczyste. Dno rzeki stopniowo zmienia się z zamulonego w piaszczyste lub żwirowate, woda staje się przezroczystszą. Dotychczas M. płynęła ciągle w pow. brzezińskim; tu wstępuje na terytoryum Jasienia, wsi należącej do księstwa łowickiego i położonej w powiecie łowickim. Bieg jej przez grunta tej wsi nie jest dłuższym nad pół wiorsty; na tej wszakże przestrzeni stoi młyn i staw, należący do księstwa łowickiego. Dalej M. wraca znowu w obręb pow. brzezińskiego, a mianowicie odgranicza najpierw wś Kołacin od wsi Kobylina gdzie wzdłuż stawu jest usypana wielka grobla, legendowy ślad waśni sąsiedzkiej, dzieląca rzekę i staw na dwie części; dalej obszar Kołacina od obszaru wsi kościelnej Kołacinka. W obrębie Kobylina stoi na niej jeden młyn, w obrębie Kołacina drugi. Na gruntach Kołacinka M. przybiera strugę bez nazwiska i dalej płynie przez wś Koziołki, gdzie do niej wpada mała struga, zwana Judką, rozgraniczająca Kołacinek i Kamień. Tu także znajduje się młyn wodny. W dalszym biegu wody M. oddzielają grunta wsi Nagawek od gruntów wsi Kamienia, Janowa i Grodziska tu obracają młyn i grunta grodziskie od dmosińskich. Na granicy Kamienia i Janowa M. przyjmuje strużkę Ignatówkę, a na granicy Nagawek i Dmosina strugę Pęcherek. Dalej przepływa przez grunta Dmosina, gdzie znajduje się młyn a dawniej była hamernia, następnie przez wieś Osiny, hamernię Józefów tu prócz tej fabryki porusza dwa młyny i tartak i wchodzi na terytoryum osady Główno młyn. Za Głównem przyjmuje dwa dość znaczno dopływy z lewej stro ny Mrożycę, rzekę niewiele co mniejszą od M. , a z prawej Zabrzeźnię Brzuśnię, znacznie mniejszą rzeczułkę. Minąwszy Główno prze pływa przez Ziewanice, dalej przez Sopel młyn i przędzalnia i odtąd aż do ujścia pły nie już w pow. łowickim, przez Ziewaniczki, potem Boczek, Cybulice młyn, oddziela kol. Skubiki od fol. Psary młyn, odgranicza Psary od Waliszewa i płynie przez wieś Mrogę, gdzie skręca na płn. wschód. Dalej płynie przez os. Bielawy, wś Walewice młyn i na gruntach Soboty wpada do Bzury. Długa około 7 mil, szeroka od 10 do 30 łokci. M. jest rzeką bardzo rybną, obfituje w szczupaki, węgorze, okonie, miętusy, płocie, ukleje, kiełbie, wierzchówki, olszówki. W stawach na tej rzece leżących poławiają się karpie i liny. Jest też dosyć bogatą w raki. Bieg na całej długości bystry, dno nierówne i dla tego na wet łodzią pływać po niej nie można. Świę cicki w opisie Mazowsza twierdzi, że szlachta rawska jest nieustraszona, skłonna do udziału w każdem bezprawiu; postrach dla możnych, z dziką swawolą się bestwi, krew rozlewając i siejąc pożogi. Szczególniej zaś odznaczają się Pomrożanie; zwani tak od stru mienia Mrogi. N. Przeźdz. Mroga 1. Dolna, wś i fol. , na lewym brz. rz. Mrogi, pow. brzeziński, gm. Mroga Dolna, par. Brzeziny, odl. od Rogowa 3 w. , od Łodzi, Łowicza i Rawy o 28 w. , położona w nizinie i dla tego też nazwana Dolną. Fol. M. Dolna z częścią na M. Górnej, zdawna do niej należącą, obejmuje ogółem 393 mr. , w tej liczbie gruntu orn. 359 1 2 mr. , łąk 14 1 2 mr. , zagajników 15 mr. , ogrodu 4 mr. Wś M. Dolna ogółem ma 196 1 2 mr. , w tej liczbie gr. orn. 182 mr. , łąk U mr. , nieuż. 3 1 2 mr. Z prawej strony grunta gliniaste, z lewej szczerk. W 1827 r. było dymów 15; w 1864 r. 6 dworskich i 12 wiejskich; w 1883 r. 4 dwors. i 16 wiejs. Mk. w 1827 r. było 128; w 1864 r. 238; w 1883 r. 277, w tej liczbie kat. 268, żyd, 9; czytać i pisać umie 5. Jak głosi miejscowe podanie, na polach M. Dolnej była stoczoną bitwa między wojskami polskiemi i szwedzkiemi, czego dowodem są różnego kalibru kule, hełmy, miecze i pieniądze znajdywane na przeciwległych wzgórzach, okalających dolinę rzeczki Mrogi. Dziesięciną snopową oddawna składała M. z gruntów folwarcz. kościołowi w Brzezinach, a z gruntów wiejs. kolegiacie łowickiej, jak o tem świadczy wizy ta kościoła brzezińskiego, w 1521 r. dokonana. Od 1817 r. opłacała dziesięcinę pieniężną rocznie 20 złp. kościołowi w Kołacinku. W 1594 r. M. dzielą się bracia Kacper i kś. Floryan Krosnowscy. Następnie należała do Wolińskich, od których prawem dziedzicznem w XVIII w. przeszła w posiadanie Hipolita Pierzchały Przeździeckiego, podczasz. gostyńskiego. 8yn tegoż Jan Przeździecki miecznik bielski, w 1775 r, M. Dolną z gruntami na M. Górnej za 16000 złp. zastawił na 3 lata Aleksandrowi z Mirca Mireckiemu, komornikowi granicznemu rawskiemu. W 1782 r. właścicielem staje się po śmierci Jana Przeździeckiego syn Tadeusz który w 1796 r. M. Dolną z częścią na M. Górnej, Kołacin, Starą wieś i Kobylin sprzedał Stefanowi Dobieckiemu za 218, 000 złp. Od tego zaś w 1804 r. kupił M. Dolną z gruntami na M. Górnej za 59, 000 złp. Piotr Grabiński. Następnie właścicielem był Adam, a obecnie od r. 1873 Zygmun Grabiński. Gmina M. Dolna składa się ze wsi M. Dolna i Gór, na, Józefów, Olsza, Rogów, Maryanów Rogowski, Michałów, Rozworzyn, Przecław, Henryków, Bielanki, Maryanów Kołacki, Syberya, Kołacin, Kołacinek, Kotulin, Kobylin i Koziołki. Gmina M. Dolna należy do sądu gm. okr, II, zasiadającego w Woli Cyrusowej. W gminie są dwie szkoły w Kołacinku i Przecławiu. Mk. w 1883 r. było 3852, w tej liczbie męż. 1861, kob. 1991. 2. M. Górna, wś szl. na lewym brz. rzeczki Mrogi leżąca, pow. brzeziński, gm. M. Dolna, par. Brzeziny. M. Górna obejmuje ogółem 276 mr. , w tej liczbie gruntu or. 254 mr. , łąk 15 mr. , nieuż. 7 mr. Grunta M. przeważnie gliniaste. M. Górna składa się z 9 części szlacheckich, które, oprócz jednej, zwanej Mostkami al. Zawadczyzną, nie mają osobnych nazw. Do 1864 r. do M. Górnej należała wś sąsiednia Józefów, na prawie emfiteut. osiadła. Każden z właścicieli działów M. Górnej pobierał czynsz od jednego lub paru kolonistów Józefowa. W 1827 r. w M. Górnej było 12 dymów, w 1864 12, w 1883 15. W 1827 r. było 100 mk. kat. , w 1864 96, w 1883 100. Czytać i pisać umie 5; kowali 2ch. Działy M. Górnej często zmieniały i zmieniają swych właścicieli, najdłużej jednak pozostawały w posiadaniu rodziny szlacheckiej Olszewskich. 3. M. Bielawska, wś i fol. nad rz. Mrogą, pow. łowicki, gm. i par. Bielawy, odl. 2 w. od Bielaw, 20 w. od Łowicza. Ma 14 os. , 204 mk. , z tych 30 na folw. i 174 we wsi. Obszar ogólny 2100 mr. , w tem 790 roli or. , 510 lasu, 280 zarośli, 200 pastw. i 200 mr, nieużytków. Wspomina M. Lib. Ben. Łask. II, 427. Według regestr. pobor. z 1576 r. M. , leżąca w pow. orłowskim, była w części dziedziecwem Stanisława Tarnowskiego, podczaszego łęczyckiego Pawiński, Wielkop. II, 100 i miała 2 łany kmiece, młyn dziedziczny o 2 kołach, zagrodnika i 4 osadników. W 1646 r. Stanisław z Popowa Witowski, kaszt. sandomierski, ssta kowalski, zwoliński, krzeczowiński, sprzedaje J. i M. Bykowskiemu z Byk, kasztel. sieradzkiemu, sście kłodawskiemu i przedeckiemu, klucz bielawski za 150000 flor. Mroga Mroga Mroga m. Bielawy, wś Bielawy, Mroga. Do tej sprzedaży w d. 13 sierp. 1645 przygotowany spis wymienia 2 budowle drewniane, browar nad rzeką, śpichlerz, stodołę, oborę, bydła sztuk 27, świń 33, gęsi 51, kokoszy 15, ka czek 19, indyk 40, poddanych kmieci osia dłych 4, którzy mieli koni 4, wołów 15, ogro dnik 1, młyn o 4 kołach. W 1662 r. dostała się M. Janowi Władysławowi Bykowskiemu, podczaszemu łęczyckiemu. Eug. Troj. i Ocz. Mroków 1. wś, pow. błoński, gm. Młochów, par. Tarczyn, odl. 21 w. od Błonia. W 1827 r. 22 dm. , 248 mk. ; obecnie ma 260 rok. Folw. M. z wsiami M. , Kossów, Wola Mrokowska i Wólka Kossowska rozl. mr. 1748 gr. or. i ogr. mr. 780, łąk mr. 91, lasu mr. 813 nieuż. i place mr. 56; bud. mur. 10, z drz. 28. Wś M. os. 19, z gr. mr. 310; wś Kossów os. 2, z gr. mr. 18; wś Wola Mrokowska os. 9, z gr. mr. 192; wś Wólka Kossowska os. 12, z gr. mr. 424. 2. M. , wś. pow. garwoliński, gm. Sobolew, par. Korytnica. Ma 44 dm. , 391 mk. , 1024 mr. Wchodziła w skład dóbr Korytnica. Br. Ch. Mrokowa, ob. Mrukowa. Mrokowice, dok. Mrokowicze, wś nieistniejąca obecnie, stanowiła uposażenie kolegiaty łowickiej, a jednocześnie rościli sobie pretensye do dziesięcin z tej wsi proboszcze w Piątku. Lib. Ben. Łask. przy opisie prob. w Piątku 11, 419 nazywa ją pustką haereditas deserta, leżącą tuż przy gruntach miejskich Piątku, a w drugiem miejscu, przy opisie dóbr kolegiaty łowickiej, wymienia M. pod Piątkiem jako sporną posiadłość II, 510. Mrokowiec, uroczysko leśne w pow. nowo sądeckim, nad pot. Żdżarem, po nad którem znajdują się okopy dla wozów dostępne, spadzistością obronne a do grzbietu całego wzgó rza utwierdzone okrągłym nasypem, gdzie była dawna strażnica, broniąca dostępu do gór. Lud zowie ten szczyt teraz Huzarowym wierchem z powodu klęski konfederatów bar skich, którą ponieśli 1772 r. od huzarów austryackich, wkraczających z Węgier. To gro dzisko jest często celem wycieczek gości ką pielowych w Krynicy czyt. u Morawskiego, Sądecz. , II, 78. Mae. Mrokowska Wola, wś, pow. błoński, gm. Młochów, par. Tarczyn. Ma 95 mk. , 303 mr. obszaru. W 1827 r. 3 dm. , 30 mk. Mrosen Gross i Klein niem. , ob. Mrozy. Mrotschno Gross dok. , ob. Mroczno. Mrowa, Mrowna, Rnowa, Kur, rz. w pow. błońskim, ma początek na wschód wsi Żabia Wola, płynie ku północy pod Grodzisk, Chlewnię i pod Tłustem wpada z lew. brzegu do Rokitnicy. Długa w. 14. Niekiedy Mrową nazywają Rokitnicę do ujścia Enc. Org. , gdzie i Grodzisk i Rokitno leżą nad Mrową, a nawet całą Utratę ob. , jak na mapie sztab. i hydr. Na mapie wydanej w końcu zeszłego wieku p. t. Okolica Warszawy w dyametrze piąciu mil, wykonanej przez Karola Perthes a, pułkownika i J. K. M. geografa a rytowanej przez P. F. Tardieu, poczyna się powyżej Ra szyna i Falent rzeczka, nosząca nazwę Utraty. Na innej mapie, obejmującej wojew. mazo wieckie a sporządzonej przed 1830 r. , część tej rzeczki od Pruszkowa do Płochocina zwie się Mrową a następnie ta sama rzeka pod nazwą Utraty wpada do Bzury. Inaczej na mapie Perthes a znajdujemy, tu Rnowa zaczyna się powyżej Nadarzyna i Wielkiego Ruśca, bie rze w siebie bezimienną, płynącą od Podolszynia, Falent i Raszyna, pomiędzy Pęcicami a Pruszkowem i nazwę swą zmienia już po za granicami mapy. Przyczyną tych zmian na zwy mogło być połączenie dwóch koryt, które dawniej obok siebie doliną płynęły. Prawdo podobieństwo takiego połączenia polega na widocznych śladach dwóch a nawet trzech koryt na łąkach pomiędzy Pruszkowem a Żbikowem, jako też pomiędzy Domaniewem a Płochocinem, zatarte zaś zupełnie są te ślady w miejscu gdzie połączenie koryt nastąpiło skutkiem robót wodnych pomiędzy Żbikowem a Moszną, dla utworzenia stawów pod mły nem, jako też skutkiem robót irygacyjnych, dokonanych w ostatnich latach. Pomimo to jednak do dziś dnia po bokach stawów są rzeczki oddzielne, łączące się po za wsiami Moszną i Domaniewem na gruntach wsi Gołoszewa, graniczącej z Płochocinem, gdzie na zwy Mrowa i Rnowa giną. W. G. Mrówczanka, przyległ. dóbr Kociszew ob. . Mrówczyk, kol. , pow. częstochowski, gm. i par. Przystajń. Mrowia góra, wzgórze, w obrębie Barwałdu górnego, w pow. wadowickim, ma 382 m. wzniesienia; z pod tego wzgórza wypływa potok Czarna. Mrowiczna, kol. , pow. łęczycki, gm. Poddębice, par. Tur, odl. od Łęczycy w. 23, dm. 10, mk. 87. W 1827 r. 10 dm. , 53 mk. M. wchodziła w skład dóbr Golice ob. . Mrówieniec Wielki i Mały al. Mrowiniec, niem. Mrowinitz, dwa wybud. , pow. chojnicki, st. p. i kol. Rytel, par. katol. Nowacerkiew, 1 milę odl. , ewang. Tuchola, tamże sąd okręgowy, okr. urz. stanu cywil. Raciąż. W 1868 r. 6 bud. , 3 dm. , 16 mk. kat. , szkoła kat. Raciąż. Obszar wynosi 57075 mr. magd. Roku 1870 złączono Mały M. z Wysoką. Kś. Fr. Mrowina, wś nad rz. Pilicą, pow. konecki, gm. Dobromierz, par. Stanowiska, odl. 43 w. od Końskich. Ma młyn wodny, 18 dm. , 147 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. II, 614. Folw. i wś M. rozl. mr. 294 gr. or. i ogr. mr. 156, łąk mr. 20, past. mr. 9, lasu mr. Mroków Mrokowa Mrokowice Mrokowiec Mrokowska Wola Mrosen Mrotschno Mrowa Mrowia góra Mrowiczna Mrowina Mrowi Mrowisko Mrowna Mroze Mrozik Mrozów Mrozowa wola Mrozowice 95, nieuż, i place mr. 14; bud. z drz. 10; płodozm. 8polowy. Wś M. os. 11, z gr. mr. 137. Mrowiniec, dok. Mrovynyecz, wś, pow. wągrowiecki, 12 dm. , 73 mk. , 6ew. , 67 kat, , 28 analf. Poczta w Łeknie, st. kol. żel. i tel. w Rogoźnie i w Budzyniu. 2. M. , folw. , 8 dm. , 118 mk. , należy do gm. i dom. Rombczyna. Lib. Ben. Łask. wspomina M. jako wieś w par. Łekno I, 106. M. St. Mrowiniec, ob. Mrówieniec. Mrowi no al. Mrowin, niem. Joaohimsfeld, królewszczyzna i gm. , pow, poznański, 4116 mr. rozl. , 4 miejsc a M. , król. ; folwarki b Zmysłowo, c Kokoszczyn, d Przybroda; 17 dm. , 344 mk. ; 73 ew. , 271 kat. , 104 analf. Poczta, tel. i kol. żel. w Rokietnicy o 2 kil, gośc. o 6 kil. 2. M. , wś, pow. poznański, nad jeziorem, 42 dm. , 386 mk. , 9 ew. , 377 kat. , 90 analf. Pod wsią na dnie jeziora są ślady budowli palowych; dokoła cmentarzysko ur nami zapełnione. Wydobyto tu piękne brązo we naszyjniki, złożono z pierścieni poruszalnych i trzy breloki. Według regestr. pobor. pow. poznań, z 1580 r. M. w par. Cerekwica, miała dwie części szlacheckie Jana. Rośnowskiego z 4 łan. kmiecymi i 6 zagrodnikami i Prokopa Mrowińskiego 2 łany, 5 zagrodników, I osadnik owczarz, mający ćwierć łanu i 30 owiec. M. St. Mrowiska 1. wś i Mrowiske Kąty, wś, pow. nowomiński, gm. Dębe Wielkie, par. DługaKościelna. W 1827 r. Mrowiskie Kąty, wś rząd. , 22 dm. , 202 mk. Mrowisko, os. karcz. gm. Wiązowna, w 1827 r. 2 dm. , 23 mk. Ob. Cisie i Dębe Wielkie. 2. M. , pierwotna i właściwa nazwa dzisiejszej wsi Rowiska, w pow. skierniewickim, którą wymienia Lib. Ben. Łask. II, 276 i 286 między dającemi dziesięciny kościołowi w Skierniewicach. Mrowisko, kol. , pow. kolski, gm. Karszew, par. Dębe, odl. od Koła w. 18, dm. 3, mk. 37. Mrowisko, wyb. , pow. lubawski, st. p. i szkoła Łąkosz, par. kat. Lipinki, 1 8 mili odl. , ewang. Biskupice, W 1868 r. 4 bud. , 2 dm, , 10 mk. ewang. Kś. Fr. Mrówka al. Węgierka, rzeczka około Przasnysza. Mrówki, os. włośc. i poster. staży pogran. , nad strum. Mrówki, pow. słupecki, gm. Wilczagóra, par. Wilczyn, odl. od Słupcy w. 29; 08. dm. 3, mk. 55; dwa poster. straży 3 dm. , 26 mk. Mrówki, dok. Moroffken, niem. Mrowken, wś na pol. prus. Mazurach, pow. lecki, st. p. Ryn, urz. stanu cywil. Orło, Ma 1421 mr. obszaru. W 1856 r. 87 mk. R. 1431 nadaje Jan v. Beenhausen, wójt rastemborski. An. drzejowi z Salpiku 15 włók chełmiń. wraz z sądownictwem niższem. Dan w Rastemborku ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 469. Kś. Fr. Mrówla, poi, powstaje z połączenia kilku, strug spływających z obszaru Trzciany, w pow. rzeszowskim, i łączących się na północnym bagiennym obszarze Trzciany; tak powstały potok zwraca się na lekki płn. wsch. , przepływa płd. obszar Bratkowic, opływa od płn. Kameszyn przys. gm. Świlczy, następnie od płd. wieś Mrówlę i na granicy Mrówli i Rogoźnicy łączy się z Osiną i Głogówką ob. , tworząc potok Czarną, dopływ Wisłoka. Zabiera od praw. brzegu wody potoków Szerokiej i Wesówki. Długość biegu wynosi 9 kil. Br. G. Mrówla, wś, pow. rzeszowski, z przys. Debry, leży w podmokłej równinie, 213 do 217 m. npm. , na płn. zachód od st. kolei arcyks. Karola Ludwika w Rudny Wielkiej, nad potokiem t. n. , wpadającym z lew. brz. do Wisłoka, odl. od Rzeszowa o 11 kil. , należy do sądu pow. w Głogowie, ma par. rz. kat. , szkołę ludową 1kl. i kasę pożycz. gminną z kapit. 300 zł. w. a. Posiada 978 mk. , z których 941 rz. kat. a 37 izrael. Obszar więk. pos. Er. Dolińskiego ma 359 roli, 71 łąk i ogr. , 51 past. i 4 mr. lasu; pos. mn. 466 roli, 263 łąk i ogr. i 183 mr. past. Par. należała niegdyś do dyecezyi krakowskiej. Pierwotny akt fundacyjny zaginął, ale 1496 r. odnowił fundacyą król Jan Olbracht, poczem znowu 7 kwiet. 1676 r, na sejmie koronacyjnym potwierdził 1 powiększył uposażenie parafii król Jan III, Kościół drewniany p. t. ś. Łukasza ewangielisty. Par. należy do dyec. przemyskiej, dek. głogowskiego, ma dołączone Bratkowice, Budy, Lipie i Zabójki, z ogólną liczbą 5772 rz. kat. , 2 akat. i 96 izr. M. graniczy na płn. z Lipiem, na zach. z Bratkowicami i folw. Zapolem, na płd. z Kameszynem a na wsch. z Rudną Małą. Mac, Mrowna rz. , ob. Mrowa. Mrowna, dok. Mrowiny, folw. , pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Wartkowice, odl. od Łęczycy w. 19, dm. 3, mk. 35. W 1827 r. 8 dm. , 70 mk. Zdaje się że M. nosiła dawniej nazwę Mrowiny i należała do par. Góra św. Małgorzaty Lib, Benef. Łask. , II 415. Folw. M. rozl mr. 210 gr. or. i ogr. m. 145, łąk mr. 12, pastw. mr. 20, wody mr. 1, zarośli mr. 27, nieuż. i place mr. 5; bud. mur. 1, z drzewa 13. Mroze, niem. , ob. Mrozy. Mrozik, młyn, pow. nowomiński, gm. i paraf. Siennica, ma o mk. Mrozów, ob. Morosówka. Mrozowa wola, wś, pow. węgrowski, gm. Stoczek, par. Sadowne. Ma 41 dm. , 514 mk. i 1610 mr. obszaru. W 1827 r. było tu 38 dm. , 248 mk. Folw. M. wola wchodzi w skład dóbr Kołodziąż. Mrozowice, kol. i ob. karcz. nad rz. Gnidą, pow. łęczycki, gra. Tkaczew, par. Parzęczew, odl. od Łęczycy w. 10; kol. dm. 18, mk. 140. Mroków Mrowiniec Mrowiska Mrozowice Mro W 1827 r. 10 dm. , 87 mk. Wchodziły w skład dóbr Krzepocin. Wymienia tę wieś Lib. Ben. Łask. II 357. Dziesięciny z niej szły na uposażenie kanonii i prebendy łęczyckiej. We dług regestr. pobor. z 1576 r. stanowiły M. własność arcyb. gniezń. Pawiński Wielkop. , II, 51. Br. Ch. Mrozowice rus. Morozowyczi, wś, pow. Samborski, 9 km. na płd. zach. od sądu pow. i urz. poczt. w Samborze. Na płn. leży Humieniec, na wsch. Torhanowice, na płd. Straszewice, na zach. Torczynowice, na płd. zach. Wola Rejnowa w pow. staromiejskim. Płd. kończynę wsi przepływa Dniestr od płd. zach. na płn. W odl, 1 km. na płn. zach. od Dniestru idzie z nim równolegle gościniec samborsko turczański, a o 1 2 km. na płn. zach. od gościńca stoją zabudowania wiejskie długim szeregiem. Po za nimi wznosi się płn. część obszaru coraz wyżej do 387 m. dolina Dniestru 327 m. , poczem ku płn. opada znowu. W tej stronie wsi leży folwark, a wody zabiera mała struga, płynąca na płn. zach. i wpadająca za obrębem wsi do Jasienicy, dopływu Strwiążą. Własn. mn. ma roli or. 431, łąk i ogr. 18, pastw. 51 mr. W r. 1880 było 296 mk. w gminie między nimi 10 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Strzałkowicach, gr. kat. w Waniowicach. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Jana Ewangielisty. Za czasów polskich należała wieś do dóbr koronnych, do klucza waniowskiego w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W lustracyi z r. 1686 Rkp. Ossol. , 1255, str. 102 i 103 czytamy Ta wieś we wszystkiem równe i takież powinności odprawuję, czynsze płaci i insze pańszczyznę robi jako i Waniowice. Oskarżali się poddani tych wsi, że na dziedziczne majętności różnych panów robić ich wyganiają, i do tego tam pańszczyznę należytą odprawiwszy, znowu z chleba na pańszczyznę do dworu waniewskiego onych wyganiają. Co że jest rzecz nienależyta, ustawiamy, aby na inno cudze pola i majętności na roboty nie byli pociągani, ale na swoim tylko folwarku zarabiać powinni, albo gdzieindziej odrobiwszy pańszczyznę do folwarku waniewskiego już robić zate dni nie będą powinni. Brogi stawiać powinni z łanu każdego po jednym, na które brogi gdy do lasu jadą po drzewo, za pańszczyznę im potrącić powinno, gdy zaś naprawiają albo poszywają, bez pańszczyzny. A tych brogów każdy swego poprawić powinien, aby się zboże nie psowało. W inwentarzu z 1760 r. Rkp. Ossol. , 1632, str. l48 nast. czytamy Wieś Waniowice i Mrozowice ma według ostatniej rewizyi osiadłości łanów 14, co czyni ćwierci 56. Ex praesenti revisione accessit ad mentem decreti in fundo circa lustrationem scultetorum expediti ad acta Castr. Słownik geograficzny Tom VI Zeszyt 70 Premisl. 1759 per oblatam porrecti ćwierci 4. Videlicet gromadzkich robocznych 30, aren downych z przyłączonymi od sołtysów 30. Z osobna popowskich ćwierci 8, sołtyskich 4. Chlebnika ad praesens, którzy de nomine et cognomine w rewizyi są wyrażeni, znajduje się w obydwu w zwyż wymienionych wsiach 83, zagrodników 8. Czynsze czynią rocznie 400 zł. 6 gr. Powinności obu tych wsi Ro bią z każdej ćwierci roboczej od południa wy chodząc dni 3 w tydzień, sprzężajem, który ma wynosi na tydzień z ćwierci 30 półdzionków 90. Zażen, zakos raz w rok z chleba, alias każdy gospodarz od rana do wieczora od być powinien. Przędą z każdej ćwierci z pań skiego przędziwa po łokci 3, z ćwierci 60 łokci 180. Konopie pańskie moczyć, międlić z ćwierci także roboczej po pół kopy bez pańszczyzny, a czesać za pańszczyznę. Stróże kolejno odprawują na noc bez pańszczyzny, a we dnie za pańszczyznę, która potrącona być powinna pół. dnia za dzień. Orać swoim sprzężajem, który ma z ćwierci roboczej na wiosnę po lasek 6, a na ugor po lasek 7, w lasce być powinno łokci 8. Drzew świątecznych dwa razy do roku pokładać powinni po furze każdy z chleba sprzężaj mający. Szarwarki do wy bierania przekopów młyna i jazów odprawować byli powinni, a że teraz młyn, woda Dniestr oraz i jaz wyniosła, więc takowe szarwarki do reparacyi dworu waniewskiego proporcyonalnie odbywać powinni bez pań szczyzny. Zagrodnicy, których jest 8, na za grodach 4 siedzących, ci wszyscy na tydzień od południa dni 8 odbywać powinni, czem będą mieli. Ciż zagrodnicy zażen i obkos każ dy w roku odbyć powinien. Gromady brogi stawiać nowe i stare reparować bez pańszczyz ny, drzewo zaś na nie z lasu za pańszczyznę wozić powinni. Dziesięcina z folw. waniew skiego na dwoje ile mała, to jest do kościoła fary Samborskiej z dziesiątej kopy snopów 40, a do kościoła farnego staromiejskiego snopów 20, to jest trzecia część. Bydło gdy cudze na pastwisko przyjmowane będzie, tedy od sztu ki na pastwisku kopaniach dają po kurze, a gdy w ugorze błonnym pasie się, tedy złoty i po kurze dawać powinni. Mielnicy Waśko i Iwan prócz czynszu wyżej wyrażonego z gruntu pochodzącego, pańszczyzny tygodnio wej nie robią, jednak z siekierą do dworu na robotę do naprawy chodzić mają, w czem obciążoni być nie powinni. Lu. Dz. Mrozowicze. wś, pow. brzeski; powierzch nia górzysta, grunt czarnoziem i glina, łąki dobre, gaje; była tu parafia katolicka dekan. brzeskiego. Mrozówka 1. folw. szl. , pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 21 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. 2. M. , ob. Morozówka. 49 Mro Mrozowicze Mrozówka Mrowiniec Mrozowice Mrozowo Mrozy Mrożyca Mruczek Mruczyn Mrukowa Mrylewszczyzna Mryn Mrozowo, dom. , pow. wyrzyski, 376 mr. rozl. , 17 dm. , 285 mk. , 10 ew. , 275 kat. , 122 analf. Poczta, gośc. tel. i st. kol. żel. wś Waiden. Własność hr. Antoniego Bnińskiego. Według regestr. pobor. pow. nakielskiego z r. 1578 M. stanowiło trzy części szlacheckie Jakóba i Mateusza Gliszczyńskich i Kaspra Radzickiego. W tych trzech częściach było 8 łanów osiadłych, trzy puste, li zagrodziarzy, 1 rzemieślnik Pawiński Wielk. 1, 172. Mrozy 1. wś, pow. skierniewicki, gm. Korabiewice, par. Mszczonów, ma 138 mk. , 347 mr. ziemi włośc. 2. M. wś i kol. , pow. nowomiński, gm. Kuflew, par. Kałuszyn, Jest tu stacya dr. żel. warsz. teresp. , odl. 52 w. od Warszawy. Piękne, lesiste i wzgórzyste poło żenie ściąga mieszkańców Warszawy na letni pobyt. W 1876 r. było 241 mk. , obecnie wzro sła ludność i dochodzi niewątpliwie do 400 przeszło głów. Wieś ta należała do dóbr Ka łuszyn, urządzona kolonialnie, zamieszkała przeważnie przez Niemców, ma ziemię żytnią, lekką, grunta faliste, staw, młyn, 301 mr. ob szaru. Ludność ma znaczne dochody z wynaj mu mieszkań letnich i ze sprzedaży produk tów gościom tak stalemieszkającym jak i przy bywającym pociągami spacerowymi, przycho dzącymi tu w każde święto. 3 M. , wś, pow. makowski, gm. Sielc, par. Różan. Odl. 15 w. od Makowa. W 1827 r. 4 dm. , 36 mk. Folw. M. rozl. mr. 287 gr. or. i og. mr. 112, łąk mr. 8, pastw. mr, 20, lasu mr. 67, nieuż. i place mr. 8; bud. z drzewa 7; folw. ten w r. 1878 oddzielony od dóbr Rzewnie. Br. CL Mrozy 1. al. Morozy wś nad strum. Przesiełówką, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. , okr. wiejski i dobra Czeress, o 13 w. od gminy a 22 1 2 w. od Dzisny, 4 dm. , 31 mk. , w tej liczbie 22 prawosł. i 9 kat. 2. M. , zaśc. , pow. dzisieński, w 3 okr. , gm. Druja, okr. wiejski Krycewicze, o 7 w. od gm. a 46 w. od Dzi sny, 2 dm. , 27 mk. kat. 14 dusz rewiz. 3. M. , wś nad rzką Jaźnicą, pow. dzisieński, w 4 okr, pol. , gm. Jazno, okr. wiejski Puciacin, o 14 w. od Dzisny, 4 dm. , 33 mk. 16 dusz row. ; należy do dóbr Puciacin Korzeniow skich. 4. M. , zaśc. rząd. , pow. święciański, w 4 okr. pol, o 32 w. od Święcian, 2 dm. , 13 mk. kat. 5. M. , wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr, pol. , o 44 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z m. Sosienki do gr. pow. borysowskiego, 4 dm. , 53 mk. 6. M. , wś włośc, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Sołeczniki, okr. wiejski Jaszuny, o 14 w. od gminy a 20 w. od Wilna, 11 dusz rew. , należy do dóbr Kiejdzie Naborowskich. J. Krz. Mrozy, część Obroszyna w pow. gródeckim. Mrozy 1. Wielkie, niem. Gr. Mrosen, wś. pow. łecki, st. p. i kol. Ełk, około 5 km. odl. , okr. urz. stanu cywilu, Selmętno. Ma szkolę; 1256 mk. 1856 r. . 2. M. Małe, niem. Kl. Mrosen, majątek chełm. , tamże, obejmuje 140, 78 ha roli orn. i ogr. , 50, 26 łąk, 19, 35 pastw. , 133, 48 boru, 3, 71 nieużyt. , razem 347, 58 ha; czysty dochód z grunta 1190 mrk. Gorzelnia. R. 1473 nadaje Walter Kiekierzyc, wójt lecki, Budziłowi Batschil na prawie magdeb. 15 włók wolnych od czynszu i tłoki nad jezior. Selmętno pod granicą rygielską, z obowiązkiem 1 służby zbrojnej. Dan w Ełku 1473 r. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 451. 3. M. , niem. Mroze, wyb. do Sierakowic należące, pow. kartuski, st. p. Sierakowice. Kś. Fr. Mrożyca, Moszczyca, rz. w pow. brzezińskim; poczyna się pod wsią Lipiny, na zachód Brzezin; od tego m. płynie ku północy pod Niesułkowem, Nowostawami i na prost Głowna wpada z lew. brzegu do Mrogi. Długa 21 wiorst. Mruczek, os. młyn. nad rz. Węgierką, pow. przasnyski, gm. Karwacz, par. Bogate, odl. o 6 w. od Przasnysza. Młyn wodny, 1 dm. , 4 mk. , 3 mg. gr. dobr. , 8 nieuż. Mruczyn, niem. Friedingen, domin. , pow. bydgoski 1911 mr. rozl. , 10 dm. . 163 mk. , 37 ew. , 126 kat. , 68 analf. Stac. poczt. i kol. żel. w Kotomierzu o 4 kil. , gośc. o 4 kil. Mruczyn według Kętrz. miejscowość w pow. świeckim; w urzędowych spisach nie zamieszczona. Mrukowa al. Mrokowa, wś w pow. jasiel skim, odl. 6, 8 klm. od Żmigroda, loży w oko licy podgórskiej, lesistej, 384 npm. , nad bez imiennym dopływem Wisłoki z lewego brze gu. Podług Siarczyńskiego Rps. bib. Ossol. N. 1825 zawiązkiem osady było grodzisko na skalistej, wysokiej górze, o której powiada Długosz, że się wznosi nad Żmigrodem i w je go czasach miała na sobie ślady starożytnego grodu. Ludność należy do par. rzym. kat. w Samoklęskach i wynosi 425 głów. Posiadł. więk. nora 869 m. lasu; pos. mn. 342 m. roli, 64 m. łąk i 106 m. past. Gleba złożona z czer wonych ropianieckich iłów, wskazujących formacyą eoceniczną. Kopalnia nafty zajmu je 32 hekt. i jest podzielona między dwa przedrsiębiorstwa, które w 1881 r. wyprodukowały 1212 cetn. metrycznych nafty. M. graniczy na wschód z Brzeżową na północ z Samoklęskami a na południe i zachód ciągną się ob szerne lasy, pokrywające pasmo zwane Magórą. Mac. Mrylewszczyzna, nieistniejąca dziś wś w płd. części pow. nowogradwołyńskiego, w pobliżu Połonnego, w gminie połońskiej; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I 290. Mryn, mko nad rz. Ostrem, pow. nieżyński gub. czernihowskiej, o 22 w. na zach. od Nieżyna, 268 dm. , 1, 617 mk. Niegdyś mko sot Mrzanka Mrzygłód Mrzezin Mrozowo ni kozackiej, jako setnik której wymieniony jest w dokumentach Kuźma Jakimow. Mrzanka, rzka w pow. borysowskim, dopływ Berezyny, leży nad nią zaśc. Kudrzyn. Mrzeza, była to nazwa pewnego gatunku sievi rybackich Lib. Ben. Łaski, I, 178. Mrzezin 1. niem. Bresin, dok. Merezina, Mneszyna, Mresyna, wś pod Oksywiem, pow. wejherowski, st. poczt. i kol. żel. Rekowo o 8 km. Obejmuje wraz z Mrzezińskim młynem 12 gburskich posiadł. i 15 zagród, czyli 4 wł. ; 252 mk. , 244 kat. , 8 ew. , 25 dm. Par. kat. i ew. Puck; szkoła w miejscu. Odl. od m. pow. 2 1 4 mili. Okr. urz. stanu cywilń. Rzucewo. 2. M. , król. domena fiskalna, tamże, obejmuje 51 wł. 21 m. , 104 mk. 100 kat. , 4 ew. , 5 dm. , roli orn. i ogr. 200, 82 ha, łąk 16337, pastw. 16, 67, nieuż. 12, 20. Czysty dochód z gruntu 3879 mrk. Hodowla owiec fryskiej rasy; mleczarnia. 3. M. al. mrzeziński młyn nad Redą, posiada hamernią i śluzę fiskalną. Obfi ty połów łososi i węgorzy przynosi nie mały zysk. M. liczy się do prastarych osad. R, 1178 d. 18 marca nadaje Sambor klasztorowi oliwskiemu dziesięciny z jazu na łososie w M. decimam piscationis de clausura in Merezina; ob. Perlbach P. U. B, str. 4. R. 1283 nada je Mestwin bisk. kujawskiemu prócz innych wsi i połowę Mrzezina z jazem na Redzie, wol ną od wszelkich ciężarów tamże, str. 328 i Kujot O mająt. bisk. , str. 37 i 39. . Lustracya z r. 1678 donosi, że wtedy na folw. mrze zińskim było 21 sztuk bydła rogatego, dalej 7 świń, 23 gęsi i 10 kur. R. 1655 wysiano na zimę żyta łasztów 2 1 2, i korcy 6 1 2; r. 1656 zaś zboża jarego jęczmienia 1 łaszt i 9 korcy, owsa 1 1 2 łaszta i 1 1 2 korca, grochu 2 1 2 kor. , tatarki 8 1 2 kor. manuskrypt w Pelplinie. I W spisie wsi należących do klasztoru w Kartuzach spotykamy i M. pod 1670 r. ; ob. Kar tuzy. Kś. Fr. Mrzygłód, dok. Mrziglod, os. miejska nad rz. Wartą, pow. będziński, gm. Poręba mrzygłodzka, par. Mrzygłód. Leży na prawo od linii dr. żel. warsz. wied. , między Myszkowem a Zawierciem, w nizinie na lewym brzegu Warty. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową ogólną, dom przytułku dla 3 starców. W 1827 r. 152 dm. , 1079 mk. , w 1860 r. 161 dm. , 1, 362 mk. . 320 żydów, obecnie 175 dm. , 1240 mieszkańców i 1242 morg. ziemi do osady należącej w tem 323 ornej. Według Lib. Ben. Dług. II 217 M. już w połowie XV w. był miastem oppidum, mającem kościół par. drewniany. Miasto założone zostało widocznie na części wsi t. n. , gdyż Długosz obok miasta wymienia wieś tego nazwiska. Miasto i kilka przyległych wsi stanowiły dziedzictwo Jana Pileckiego h. Leliwa, stryja Elżbiety z Pileckich Granowskiej, żony Władysława Jagiełły. Miasto miało 27 łanów, z których 9 gorszych i nieżyznyeh płaciło po 4 grosze, zaś 18 lepszych po 8 groszy na rzecz proboszcza. Założycielem miasta byli zapewne ciź sami Pileccy Leliwici. W XVII w. M. przeszedł w ręce Warszyckich, z tych Stanisław kaszt. krakowski, wzniósł na miejscu drewnianego obecny murowany kościół w 1680 r. Dobra M. al. Poręba Mrzygłodzka składały się w 1866 r. z folw. Poręba Mrzygłodzka, Dziegciane, Niwki, Mrzygłódka, Papiernia, Marciszów, Zawiercie wielkie, os. miej. Mrzygłód, wsie Poręba Mrzygłodzka, Marciszów, Krzemenda, Dziegciane, Mrzygłódka, Zawiercie wielkie i małe, Łośnia i Niwki i miały rozl. mr. 7, 758 gr. or. i ogr. mr. 1458, łąk mr. 252, pastw. mr. 524, lasu mr. 3, 765, zarośli mr. 1314, nieuż. i place mr. 445. Os. miej. M. os. 313, z gr. mr. 1, 279; wś Poręba Mrzygłodzka os. 148, z gr. mr. 1456; wś Marciszów os. 43, z gr. mr. 433; wś Krzemenda os. 23, z gr. mr. 249; wś Dziegciane os. 31, z gr. mr. 218; wś Mrzygłódka os. 94, z gr. mr. 899; wś Zawiercie wielkie i małe os. 48, z gr. mr. 564; wś Łośnia os. 46, z gr. mr. 416; wś Niwki os. 81, z gr. mr. 651. M. par. , dek. będziński dawniej siewierski, 4, 289 dusz. Mrzygłód, po rus. Mrihołod, mko, pow. sanocki, na lewym brzegu Sanu, 276 m. npm. , w dolinie otoczonej lesistemi górami, od płn. Przysłopem 449 mr. , od zachodu Polankami ze szczytem Korbek 501 mr. i Turzy potok 530 m. , od płd. lasem Chmieliną 564 m. , po prawej stronie Sanu zamyka widok góra Zaryska 482 m. otwartym jest horyzont tylko w stronie północnej, gdzie M. graniczy ze wsią Hlumcza. Prawy brzeg Sanu jest w tem miejscu wyższy i stromy; tam leży wieś Tyrawa solna. Ubogie, przeważnie drewnianemi domkami zabudowane miasteczko ma 623 mk. , w tem 394 rzym. kat. , 145 gr. kat. i 123 izr. Posiada kościół murowany parafialny, drewnianą cerkiew gr. kat. , dawniej parafialną, teraz zaś przyłączoną do paraf. w Hłumczy, szkolę ludową jednoklasową i fundusz ubogich, pod zarządem proboszcza rzym. kat. Majątek tego funduszu wynosi 550 zł. w papierach wartościowych. Ludność trudni się garncarstwem. Jest tu fabryka fajansu i sztejngutu Tatomir Geogr. Galic. , 98. Oprócz tygodniowych targów odbywają się w M. doroczne jarmarki 19 stycznia, w dzień po Bożem Ciele i 16 sierpnia. Głównym artykułem handlu jest płótno wyrabiane w okolicy. Podług dawniejszych wskazówek, mianowicie Haqueta, ma się w górach znajdować ruda żelazna, sól, margiel i piaskowiec. Siarczyński Rks. bib. Ossol. nr. 1825 powiada, że w M. są obfite pokłady oleju skalnego, teraz jednak niema tam żadnych kopalń ani śladów nafty. M. został założony Mrzeza na gruntach wsi Tyrowa za Władysława Jagiełły, tradycya zaś niesie, że niedługo po r. 1410, w tym bowiem roku miał ten król erygować parafią i zbudować drewniany kościół p. t. Rozesłania Apostołów, na pamiątkę odniesionego 15 lipca zwycięstwa pod Grunwaldem nad zakonem niemieckim. W przywileju tego króla z r. 1431 Baliński, Starożytna Polska, II, 677 czytamy Gdy świeżo miasto Tyrawa we wsi tegoż nazwiska utworzone zostało, pragnąc przyczynić się do rychłego wzrostu tej osady, ustanowiliśmy targ we wtorek, jarmarki zaś na tydzień przed Zielonemi świętami i przed Narodzeniom N. P. M. wedle praw i zwyczajów w Sanoku i Krośnie istniejących. Podług Siarczyńskiego 1. c. w owym czasie była Tyrawa własnością królewską, gdyż pierwotni jej właściciele Pileccy zamienili ją z ks. opolskim na Kańczugę i Tyczyn. Tenże autor 1. c, opierając się na nieznanych nam źródłach, utrzymuje, że dopiero w 1434 r. zbudował Władysław III kościół. W 1547 r. przeniósł Zygmunt I jarmarki na Boże Ciało i św. Bartłomieja, gdyż dla jarmarków w sąsiednich miastach nie świetnie się udawały, a nadto przyczynił trzeci na Nowy rok. W r. 1624 był M. starostwem niegrodowem; lustracye zowią go Tyrawą alias Mrzygłód. Ta druga nazwa została zapewne nadaną miastu przez Pileckich, dziedziców Mrzygłodu, stanowiącego jedną z ich głównych siedzib w dzisiejszym pow. będzińskim. Napad Tatarów r. 1624 zniszczył kościół i miasteczko zupełnie. Większa część mieszczan popadła w niewolę lub rozproszyła się po innych osadach, resztę zebrał po pogromie starosta i pomógł im do pobudowania nowych domów. Lustratorowie zastali w trzy lata później, t. j. wr. 1627, tylko 44 mieszczan. Każdy z nich oddawał do skarbu na Boże narodzenie i na Wielkanoc po pół korca owsa, po 2 kur, 12 jaj i kwartę jagieł. Cały zaś dochód z palenia gorzałki przynosił 3 zł. i 18 gr. W1640 r. zbudował Stanisław Warszycki późniejszy kaszt. krak. murowany kościół. Wojny szwedzkie zniszczyły miasto powtórnie. Lustracya z. r. 1665 została już tylko kilkanaście luźnych chałup, w których mieszkało 20 gospodarzy. Dla podniesienia miasta uwolniono mieszkańców od podatków. Nie wiele to pomogło, bo częste wylewy Sanu niszczyły często tę osadę. W 758 r. był tenutaryuszem starostwa mrzygłodzkiego Ignacy z Hyżowa Romer. Za naszego wieku, powiadają lustratorowie w r. 1758, raz San tak dalece zniszczył miasto, że tylko jeden dom, dwór, kościół murowany i cerkiew pozostały na miejscu. Gleba jest urodzajną i żyzną a średnioroczny dochód przynosił 4, 003 zł. 21 gr. Wójtostwa originaliter są knjażstwa, od popów wołoskich kniaziami się nazywających, mają vocabulum. Ci popi za przywi lejem starosty lasy wyrąbując gruntów doby wali i one osadzali. Kraj na łany kniażstwa podzielone i od kilkuset lat sakcesorom od tychże kniaziów pochodzącym dawane, ale te pokolenia już dawno zeszły i żadnej z tej krwi niemasz osoby; teraz prawdziwi nacyonalni górnicy za wyrobieniem sobie królewskich przywilejów wójtostwa sen kniażstwa dzierżą i rozrodziwszy się po kilkunastu na jednem wójtostwie siedzą. Po rozbiorze Rzplitej prze szło starostwo mrzygłodzkie na własność rzą du austryackiego. Należały doń Dębna, Ułucz, Graszówka, Dobra i Szczawno, a nadto wójtostwa Turzańsk, Prełuki, Duszatyn, Michów, Wola michowska, Smolnik, Szczerbanówka, Balnica, Solina, Rozłuki, Czystohorb, Jawor nik, Rzepeck i Ustrzyki górne. Później zostało starostwo częściowo rozprzedano prywatnym osobom. Teraz jest właścicielem większej po siadłości w Mrzygłodzie izraelita Izrael Kna uer. O par. rzym. kat. należy jeszcze dodać, że w r, 1729 przyłączył biskup przem. Ale. Fredro to beneficyum scholastykowi kolegia ty w Brzozowie, ale po zaborze Galicyi zosta ła ta kolegiata rozwiązaną a probostwo resty tuowane. Ta parafia należy do dyec. przemy skiej, dek. liskiego, obejmuje teraz 12 miejsco wości, mianowicie Dębną, Dobrą, Groszówkę, Hłumczę, Kreców, Lachawę, Lisznię, Łodzinę, Siemiuszową, Utucz, Tyrawę solną i Wolę Krecowską. Ogólna liczba mieszk. w parafii wynosi, prócz gr. kat. 1675 rzym. kat. i 216 izraelitów. Wiek. pos. ma obszaru 05 mr. ro li, 27 mr. łąk, 58 mr. pastw. i 25 mr. lasu; pos. mn. 406 mr. roli, 41 mr. łąk i 151 mr. pastw. Mac. Mrzygłód, os. , pow. mogilnicki, 2 dm. , 18 mk. ; nal. do gm. i kol. Dębowice. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie. M. St. Mrzyłódka, wś włośc, pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, paraf. Mrzygłód. W 1827 r. 70 dm. , 520 mk. , obecnie 90 dm. , 633 mk. , 899 mr. ziemi. Mrzyglodzka Poręba, wś i folw. nad rz. Czarną Przemszą, pow. będziński, gm. Poręba Mrzygłodzka, par. Ciągowice. Leży przy drodze z Zawiercia do Siewierza, w odl. 7 w. od Mrzygłodu a 21 w. od Będzina. Posiada urz. gminny, szkołę początkową, wielki piec Zuzanna, założony w 1837 r. a odbudowany w r. 1859. W 1827 r. było tu 125 dm. i 858 mk. , obecnie wś ma 161 dm. , 1288 mk. , 1456 mr. ziemi 1016 mr. ornej; folw. 18 dm. , 45 mk. , 3387 mr. w tem 374 mr. ornej; własność Prinzheima. Mrzygłódzka Poręba, gmina, należy do sądu gm. okr. III w os. Siewierz, st. p. Zawiercie ma 4, 873 mk. Mrzygłody 1. grupa domów w Lubyczy Mrzanka Mrzygłody Mrzyglodzka Poręba Mrzyłódka Mrzygłód Mścichy Mrzygłód Mścibów Mścibówka Mścichowo Mścin Mściochów Mśció Mściowski Kamień Mściska kameralnej, pow. Rawa ruska. 2. M. , część Werchraty, pow. Rawa ruska. Mścibów al. Mścibowo, w dok. Mścibóż, Mścihów, Mściboków, mczko nad rz. Hniezną, pow. wołkowyski, w 4 okr. polic. rosskim, gm, M. , o 24 w. od Rosi, o 16 na płd. zach. od Wołkowyska a 75 od Grodna, przy drodze białostockiej; 990 mk. 488 męż. i 502 kob. , w tem 340 żyd. Cerkiew, kościół kat. ; dwa doroczne jarmarki na konie i bydło. Dawniej był tu obronny zamek drewniany śród bagien. Starożytny to gród słowiański, podobnie jak Grodno i Nowogródek, równeż z niemi losy dzielił w XII i XIII w. , stawszy się w końcu niezmienną własnością litewską. Po zgonie Zygmunta Augusta panowie rada w. ks. litew. zjechali się tu w 1572 r. dla naradzenia się o utrzymanie porządku w kraju podczas bezkrólewia i zabezpieczenie granic. Przybyli też do nich i panowie z Korony Piotr Zborowski, wojew. krakowski, i Jan Tomicki, kaszt. gnieźnieński, wzywając Litwę o przystąpienie do konwokacyi i wspólnej elekcyi przyszłego króla. Senatorowie litewscy odpowiedzieli, że muszą wpierw zasięgnąć zdania szlachty w tej rzeczy, dodali jednak, że w przywileju uniowym nie było mowy o konwokacyi a tylko o samej elekcyi. Żądali wreszcie zwrotu Podlasia i Wołynia, oraz ażeby moneta litewska miała wolny obieg w Koronie. Walniejsze jeszcze narady odbyły się w M. w 1576 r. , gdy po odjeździe Henryka Walezyusza wahano się w wyborze pomiędzy Batorym a Maksymilianem. Zgodzono się w końcu na Stefana Batorego, a Jan Kochcicki, Czech, przybyły tu od Maksymiliana, z niczem wyjechać musiał. Królowa Bona wzniosła w M. kościół kato. drewniany pod wez. ś. Jana Chrzciciela. W 1700 r. uległ spaleniu, poczem odbudował go w 1715 r. Kazimierz Ogiński, ssta mści bowski. Budowa ta okazała się z czasem nietrwałą tak że w 1770 r. musiano ją przebudować; w 1849 r. uszkodzona przez gwałtowną burzę, została odnowioną staraniem ówczesnego proboszcza i parafian. W 1880 r. kościół został znów odnowiony przez kś. prob. Tomaszewicza i pp. Tołoczkę i Jelskiego. Jest on dość obszerny, ma 48 1 2 łokci dłagości a 19 szerokości, oprócz przybudowanej z boku kaplicy. Najdawniejsze księgi metryczne pochodzą z 1687 r. Miasto zrujnowane przez ogień, uwolnione było w 1654 r. na lat cztery od wszelkich podatków i stanowisk wojskowych. Podług lustracyi z 1569 r. M. był głównym folwarkiem rozległych dóbr stołowych królewskich. Następnie z przyległościami i wsią Surzyce stanowił starostwo niegrodowe, które podług spisów podskarbińskich z 1766 r. posiadał Brzostowski; opłacając zeń kwarty złp. 2727 gr. 7. W dokum. wymieniany jest jako ssta Jan Hornostaj. Dziś folwarki dóbr M. rozdzielone są między włościan. Gmina M. liczy 1037 dusz. Powierzchnia wzgórzysta, lasy, krzaki, łąki i bagna; grunt piaszczysty i zwirowaty. Przerzynają rzeki Naumka, Szon. tówka, Kwaterska, Torbuczowska, Montówka, Świsłocz. Par, prawosł. liczy 945 wiernych 461 męż. i 484 kob. ; katol. ma 2946 wier nych 1476 męż. i 1470 kob. i ma, oprócz ko ścioła paraf. , kaplicę w Wilczukach i kaplicę na cmentarzu grzebalnym. Ob. Pamiat. Kijow. Arch. Kom. , t. II, cz. 2 90. J. Krz. Mścibówka, rzka w pow. wołkowyskim, dopływ rz. Gniezny al. Hniezny. Mścichowo, dok. Mszczychowo, wś w par, Wieleniu, pow. turecki. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. I, 360. Dziś nie istnieje. Mścichy 1. al. M. Jagłówek, wś i fol. nad rz. Klimaszewnicą, dopływem Biebrzy, pow. szczuczyński, gm. i par. Radziłów, odl. 21 w. od Szczuczyna, leży na samej granicy od gubernii grodzieńskiej, na wzgórzystej krawędzi zamykajcej szeroką, błotnistą dolinę Biebrzy. W 1827 r. było tu 25 dm. , 157 mk. ; obecnie M. fol. i wsie M. Jagłówek i Klimaszewnicą rozl. mr. 551 gr. or. i ogr. mr. 305, łąk mr. 94, past. mr. 78, lasu mr. 25, zarośli mr. 40, nieuż. i place mr. 9; bud. mur. 9, z drz. 11; są pokłady torfu. Wś M. Jagłówek os. 36, z gr. mr. 397; wś Klimaszewnica os. 3, z gr. mr, 6. 2. M. , wś nad rz. Brok, pow. mazowiecki, gmina i par. Wysokie Mazowieckie. W 1827 r. par. Dąbrowa, 7 dm. , 40 mk. Mścin, niem. Mszin al. Mszyn, dok. krzyż. Schein, wyb. , pow. lubawski, st. p. Kurzętnik, par. kat. i ew. Nowe miasto 1 1 2 mili odl. szkoła Tereszewo; zawiera 560, 37 magd. mr. obszaru. W 1868 r. . 6 bud. , 2 dm. , 7 mk. ew. Za czasów krzyżackich należał M. do wójto stwa bratyańskiego ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 88. Według szem. dyecezyal. z r. 1867 było w M. 14 dusz kat. Kś. Fr. Mściochów, kol. , pow. turecki, ob. Czepów Dolny. Mśció, u Dług. Msczyów i Msczyuyów, t. j. Mszczujów od imienia Mszczuj, wś i fol. nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. Dwikozy, par. Sandomierz, odl. 6 w. od Sandomierza, ma 15 dm. , 127 mk. , 520 mr. ziemi dwor. i 91 mr. włośc; młyn wodny. Folw. M. oddzielony w 1879 r. od dóbr Kamień Mściowski. W 1827 r. 31 dm. , 164 mk. Wspomina tę wś Długosz I, 375 i II, 312 jako dziedzictwo Jakóba z Koniecpola h. Pobodze. Br. Ch. Mściowski Kamień, ob. Kamień Mściowski Mściska, folw. nad rz. Mentulą, odnogą Wieprza, pow. łukowski, gm. i par. Łysobyki, W 1827 r. par. Kock, 5 dm. , 16 mk. ; obecnie ma 281 mr. obszaru, w tem 85 ornej ziemi, 103 łąk, 71 past. , 12 mr. nieuż. i placów; 4 Mścisław go równie jak i od gór Troickiej i Cmentarnej głębokim i szerokim rowem; składa się on z wielkich rozmiarów nasypu ziemnego, okrągłej formy, w środku którego znajduje się powierzchnia, mająca do 20 sążni kw. , otoczona wałem ziemnym, do 3ch arsz. wysokim. Góra dziewicza znajduje się o 1 2 w. na wschód od zamku, i składa się również z nasypu ziemnego lecz mniejszych rozmiarów. Oprócz tego zachował się rów, tak zw. Cielęcy rów Tielaczyj row, otaczający południową część przedmieścia na przestrzeni 10 w. i opierający się o rz. Wiechrę od strony zachodniej na 1 w. , od wschodniej zaś na 8 w. od miasta. Podług podania M. miał niegdyś przeszło 30, 000 mk. i rozciągał się aż do tego rowu. Obecnie miawych poddanych. Oprócz tego znajduje się jeszcze trzecia cerkiew murowana pod wez. ś. Aleksandra Newskiego, wzniesiona po 1872 roku. Cerkwi drewnianych jest również trzy cmentarna, Piatnicka i przy monasterze Tupiczewskim, wzniesiona w 1641 r. przez Mośkiewicza, z cudownym obrazem Bogarodzicy. Dawniej było znacznie więcej cerkwi, i tak znajdujemy ślady istnienia Nikolskoj, Ilińskiej, Bogosłowskiej, Afanasiefskiej, Spasa Zbawiciela, zbudowanej przed 1519 r. Istniał tu również klasztor bazylianów, zwany za czasów ks. Michała, któremu on w 1505 nadania czynił, monasterem Pustyńskim. Zygmunt III w 1631 r. potwierdził dawne nadania i nowych funduszów przyczynił. Kościół kat. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. , dawniej karmelicki, zbudowany u stóp góry zamkowej przez Karola Jakuba Madalińskiego, wojskiego mścisławskiego, w 1654 r. podług rubryceli dyec. mohylewskiej. Oprócz tego znajduje się jeszcze kaplica na cmentarzu grzebalnym. Par. kat. , dok. klimowieckomścisław skiego, ma 2257 wiernych. Dawniej istniał tu jeszcze kościół kat. wzniesiony Bogu zwycięzcy, jak mówi Niesieoki, przez Piotra Paca, sstę mścisławskiego, około 1626 r. , oraz kościoły i klasztory dominikanów, fundacyi Włodzimierza Dadziboga Kamińskiego, podkomorzego mścisławskiego, co zatwierdził sejm 1676 r. ; bernardynów pod wez. N. Maryi P. Anielskiej, wzniesiony w 1727 r. przez Jana Hurko, chorążego witebskiego, i żeński karmelitanek. Jezuici utrzymywali tu szkoły do 1772 r. Dawniej M. posiadał zamek i był silnie obwarowany, zwłaszcza od strony płn. wsch. Dzisiaj większa część fortyfikacyi straciła pierwotny swój charakter i od niepamiętnych czasów zamienioną została na sady i ogrody. Pozostały jednak ślady dawnych warowni, z których zwracają na siebie uwagę zwłaszcza tak zw. Zamek i Góra dziewicza al. Gródek. Pierwszy z nich znajduje się w pobliżu kościoła katol. , będąc oddzielony od niebud. drewn. Spis urzędowy miejsc. gub. siei dleckiej z 1876 nie podaje tej miejscowości. Mścisław, Mścisławl, po ross. Mstisławl, w dok. łac. Mscislavia, miasto pow. gub. mohylewskiej, niegdyś stolica udzielnego księstwa, a od 1566 do 1772 r. m. główne wdztwa mścisławskiego, na prawym brzegu rz. Wiechry, wpadającej do w pobliżu płynącej Soży, leży pod 50 1 płn. szer. i 49 24 wsch. dłg. geog. , o 755 3 4 w. od Petersburga, 486 w. od Moskwy i 139 1 2 w. od Mohylewa po trakcie pocztowym na Horki, a 95 w. po b. drodze na Riasnę i Suchary. W 1880 r. było 12 dm. mur. i 1036 drewn. z tego 470 należało do chrześcian a 573 do żydów, 7712 mk. 3893 męż. i 3819 kob. , w tej liczbie 3065 prawosł. , 137 katol. , 2 ewang. i 4508 żyd. Dalej znajduje się w M. 6 cerkwi, z których 3 mur. , kościół katol. mur. , synagoga mur. i 9 domów modlitwy drewn. ; 32 sklepy mur. i 104 drewniane; 4 zakłady naukowe, mianowicie, szkoła duchowna w 1883 r. 8 nauczycieli i 113 uczniów, szkoła powiat. 2klas. , w 1882 r. przerobiona na szkołę miejską 4 naucz. i 91 uczn. , szkoła paraf. 3 naucz. , 49 uczących się chłopców i 46 dziewcząt i pensya prywatna żeńska 16 uczenie; szpital miejski na 10 łóżek, 2 lekarzy, 2 felczerów, akuszerka, apteka, stacya telegraficzna od 1883 r. . W 1773 r. było w M. 7 cerkwi, 3 kościoły katol. , 31 dworów szlacheckich, 276 dm. mieszczańskich, 185 żyd. ; ludności chrześciańskiej 989 męż. , i 955 kob. ; żydów 493 męż. i 473 kob. , w ogóle 2910 osób. Przemysł słabo rozwinięty, znaj duje. się bowiem w M. zaledwo 13 niewielkich fabryk, zatrudniających w ogóle 22 robotników wyłącznie żydów i mających 2210 rs. rocznego zysku, czyli średnio na jednę fabrykę 170 r. Ważniejsze z nich garbarnia, fabryka świec łojowych i wyrabiająca tak zw. tałesy, t. j. tkaninę wełnianą białą z czarnemi pasami, nakładaną przez żydów w czasie modlitwy. Rzemiosła przeważnie pozostają w ręku żydów, z ogólnej bowiem liczby 291 rzemieślników jest 194 żydów. Handel nieznaczny, głównie zbożem, konopiami i końmi z Małorossyi przypędzonymi. W ciągu roku odbywa się 4 jarmarki w ostatni poniedziałek przed Bożem Narodzeniem, w drugą niedzielę postu, w dzień ś. Trójcy, na Wniebowzięcie N. M. P. Z cerkwi najważniejsza soborna, pod wez. ś. Mikołaja Nikołajewska, przerobiona w 1832 r. z kościoła pojezuickiego, fundowanego przez Zygmunta III; dalej parafialna Ś. Trójcy, dawniej soborna, zbudowana wśród dawnego zamku. Iwan Jurjewicz, ks. mścisławski, z żoną Julianną w 1463 r. pomnożył jej dochody, księżna zaś Julianna, wdowa po Michale Iwanowiczu, odbudowawszy w 1537 r. zniszczoną cerkiew, nadała jej no Mścibów sto wraz z należącemi do niego słobodami; Forsztadzką Przedmiejską, Zarzeczną i Piecz kowską ma 2 1 2 w. długości a 1 1 2 w. szerokości. Nieznany jest początek miasta; niektórzy mylnie przypisują założenie Mścisławowi, synowi Włodzimierza W. Pewnem jest, że M. wzniesiony został przez książąt smoleńskich w pierwszej połowie XII w. dla obrony drogi handlowej w dorzeczu Soży i Dniepru od naporu książąt połockich, a następnie litewskich. W dokumencie z 30 września 1150 r. , którym książę smoleński Rościsław Mścisławicz ustanowił daniny i podatki w biskupstwie smoleńskiem, wymieniony jest M. pomiędzy grodami księstwa smoleńskiego. W 1180 r. jawi się M. jako stolica udzielnego księstwa, pierwszym księciem którego, podług latopisu Woskresieńskięgo, był, Mścisław Romanowicz, w cześć którego miało być miasto wzniesione i od jego imienia nazwane. W 1196 r. Mścisław Romanowicz objął księstwo smoleńskie i przyłączył do niego dzielnicę mścisławską. Na tym fakcie przerywają się wiadomości o M. do potowy XIV w. , a mianowicie 1359 r. , w którym zawładnął M. w. książę litew. Olgierd, i oddzieliwszy go od Smoleńska, osadził w nim swego namiestnika. Po śmierci Olgierda w 1377 r. M. został dzielnicą syna jego Szymona Lingwena albo Lichwena, protoplasty ks. mścisławskich, grających ważną rolę w walkach pomiędzy Litwąa Moskwą w ciągu XV i XVI w. Swiatosław Iwanowicz, ks. smoleński, wszedłszy w zmowę z Krzyżakami, korzystając z nieobecności Lingwena, obiegł w 1386 r. M. , broniony przez Korygajłłę, dopuszczając się przytem rozmaitych okrucieństw a koho gdie izymawsze nieszczadno muczachu razlicznymi kaźńmi, mużej i żen i dietej, a inych w izby zapirajuszcze zażigachu, a mładiencew na koł wostykachu. Już jedenaście dni szturmował, gdy przybył na odsiecz Lingwen wraz z braćmi rodzonymi Skirgajłłem i Korybutem oraz stryjecznym Witoldem, napadł na oblegających i rozbił ich na głowę, przyczem Światosław został zabity, synowie zaś jego Hleb i Jerzy zabrani do niewoli. Syn Lingwena Jerzy, stanąwszy po stronie Swidrygajłły, wmieszał się w walkę Zygmuntem, lecz rozbity, zbiegł do Nowogrodu, skąd powrócił w 1440 r. i od następcy Zygmunta w. ks, lit. Kazimierza otrzymał napowrót swą dzielnicę. Wkrótce jednak wystąpił i przeciwko niemu, w skutek czego zmuszony był schronić się do Moskwy, M. zaś nadany został ks. Wasilowi Jarosławowiczowi Borowskiemu, zbiegłemu z Moskwy w skutek prześladowań Szemiaki. Lecz i on niedługo pozostał w M. , wkrótce bowiem powrócił do Moskwy na pomoc w. ks. Wasilowi Ciemnemu przeciwko; Szemiace. Wówczas Kazimierz przebaczył Jerzemu Lingweniczowi i dozwolił mu powrócić do M. Po jego śmierci M. otrzymał syn jego Iwan, który pozostawił po sobie dwie córki, którym w. ks. Aleksander dokumentem z d. 15 sierpnia 1495 r. nadał w dożywocie dziedzictwo ojcowskie. Po wyjściu ich za mąż, M. dostał się na mocy przywileju z d. 19 maja 1499 r. pod władzę ks. Michała Iwanowicza Zasławskiego, który przyjął tytuł ks. mścisławskiego. Za jego rządów miasto wiele ucierpiało w skutek wojny pomiędzy Litwą a Moskwą, mianowicie w latach 1502, 1506, 1508 i 1514, w ostatnim mianowicie z tych lat ks. Michał musiał poddać stolicę i kraj swój w. ks. moskiewskiemu; zwycięstwo jednak pod Orszą, wkrótce potem odniesione, powróciło Rzpltej miasto i kraj cały. Ród ks. Zasławskich nie długo jednak utrzymał się przy władzy, starszy bowiem syn ks. Michała Wasili zmarł za życia ojca, młodszy zaś Fiedor w 1526 r. wyjechał do Moskwy, gdzie dał początek wygasłemu w XVII w. rodowi książąt Mścisławskich. W skutek tego M. powrócił pod bezpośrednią władzę królewską i Zygmunt I w 1527 r. mianował dzierżawcą Jana Jurjewicza Hlebowicza. Po nim dzierżawę M. otrzymał w 1528 r. Jan Jurjewicz Ilinicz, który czasami występuje z tytułem namiestnika mścisławskiego. W 1529 r, dzierżawcą M. zostaje Jurij Jurjewicz Zenowicz. Następnie sstami mścisławskimi byli kniaziowie Połubińscy i Sołomerecki. Nareszcie w 1566 r. utworzonem zostało województwo mścisławskie. W 1634 r. król Władysław IV nadał miastu prawo magdeburskie i herb z wyobrażeniem miecza i tarczy na wierzchu. Dla powiększenia dochodów miejskich dozwolono magistratowi budować sklepy, jatki, śpichrze, łaźnie i zajazdy; dalej nikomu, za wyłączeniem magistratu, nie wolno sprzedawać trunków. Pierwszym dożywotnim wójtem M. został Józef Krsak. W ciągu XVII w. M. , jako miasto blisko granicy położone, podlegał ciągłym prawie napadom ze strony nieprzyjaciela, najstraszniejszym jednakże był los jego w 1657 r. , w którym wojewoda kn. Trubecki wziął miasto szturmem i straszliwą sprawił rzeź pomiędzy mieszkańcami, tak, że dotychczas potomkowie ocalonych wówczas mieszczan zwani są niedosiekami. W kościele kat. mścisławskim obok chóru znajduje się obraz przedstawiający wzięcie miasta przez Trubeckiego. Niedługo jednak M. pozostawał w rękach rossyjskioh, w 1661 r. bowiem zajęty został przez wojsko polskie. Sejm warszawski w 1676 r. potwierdził zamiar Jana Ogińskiego, wojewody i ssty mścisławskiego, naprawy twierdzy wspólnie z obywatelstwem, co też choć w części do skutku przyszło. Również i w XVIII w. M. doświadczył dużo klęsk, Mścisław Mścisław zwłaszcza podczas wojny szwedzkiej. Za czasów Rzpltej odbywały się tu sądy grodzkie i sejmikowało całe wejewództwo. W skutek pierwszego podziału Rzpltej M. przyłączony został do Rossyi i w 1772 r. przeznaczony na miasto prowincyonalne gub. mohylewskiej. W 1776 r. sstwo mścisławskie nadane zostało, jako dobra stołowe, namiestnikowi smoleńskiemu, a w r. następnym M. został miastem powiatowem; w 1768 r. zatwierdzony został plan miasta, w 1781 r. nadany mu herb, przedstawiający w niższej części tarczy czarnego lisa w srebrnem polu. W 1787 r. nawiedziła. M. cesarzowa Katarzyna II w przejeździe do Taurydy. W bieżącym wieku miasto ucierpiało wiele od częstych pożarów, zwłaszcza zaś w 1858 i 1863 r. , po których dotychczas nie może się podnieść. Opis i widok M. podał Tygodnik Illustr. z 1872 r. , 245. Mścisiawski powiat graniczy na płn. i wsch. z gub. smoleńską, na płd. z pow. klimowickim i czerykowskim, na zach. z czauskim i boreckim i podług obliczenia pułk. Strelbickiego ma rozległości 2220, 4 w. kw. czyli 45, 89 mil kw, al. 2526, 9 kil. kw. , co czyni 231, 290 dz. Podług pomiarów mierniczych rozległość powiatu wynosi tylko 227, 205 dz. , czyli o 4, 085 dz. , t. j. 1, 76 mniej; w tem 80, 436 dz. gr. or. i ogr. , 28, 259 1 2 dz. łąk, 71, 181 dz. lasów i 47, 328 1 2 dz. pastwisk, zarośli i nieużytków. Powierzchnia falista, grunta gliniastopiasz czyste lub gliniaste, dość urodzajne, znajdują się nawet przestrzenie pokryte czarnoziemem. Pod względem geologicznym w płn. części powiatu występują obnażenia formacyi dewońskiej, zaś około rz. Wiechry, we wsi Wiechranach, obnażenia formacyi kredowej. Wapno około Mścisławia, w uroczysku Tielaczyj row. Torf znajduje się około wsi ŁuszyszczycąNowosielska, gruby do 1 arszyna, na pokładzie gliniastym. We wsi Wiechranach i folw. La dy, a także w uroczysku Popowo o 2 w. od Wiatki, znajduje się ruda żelazna. W powiecie znajdują się kamienie eratyczne. Główną rzeką w powiecie jest Soża z dopływami, których jest bardzo wiele, lecz wszystkie mało znaczące. Jezior znajduje się w powiecie 3, zajmują one 21 dz. przestrzeni; również nie wiele jest bagnisk, bo 358, zajmujących razem 2, 940 dz. , czyli 0, 95 całej przestrzeni, w tej liczbie 2 mające przeszło po 100 dz. , 27 przeszło po 25 dz. Przemysł nieznaczny; w powiecie oprócz Mścisławia znajduje się ogółem 82 fabryk, zatrudniających 174 ludzi 60 prawosł. , 40 katol. i 74 żyd. i produkujących za 34, 000 rs. rocznie, czyli średnio na 1 fabrykę za 414. 63 r. s. W tej liczbie znajduje się 4 gorzelnie, zatrudn. 37 ludzi i produkujące za 7, 424 rs. Młynów wodnych i wiatraków w 1881 r. było w powiecie 73, zatrudn. one 73 robotn. i dawały 24, 969 rs. dochodu; zmielono w nich 383, 590 pud. al. 76, 718 czet. zboża. Jeden młyn przypada na 869, 63 mk. Rzemieślników było 506, w tej liczbie 462 żydów. Przemysłem domowym zajmuje się 3, 452 osób i ma z tego 50, 974 rs. zysku, a mianowicie garbarstwem 36 osób, zarab. 1335 rs. , rymarstwem 10 os. , zarab. 1, 305 rs. , wyrobem wojłoków 5 os. , zarab. 53 rs. , tkactwem 2, 350 os. , zarab. 12, 000 rs. , obróbką pieńki 770 os. , zarab. 2, 000 rs. , krawiectwem 50 os. , zarab. 5, 084 rs. , szewctwom 53 os. , zarab. 8, 884 rs. , obróbką drzewa 71 os. , zarab. 9, 713 rs. , garncarstwem 51 os. , zarab. 5, 712 rs. , kowalstwem 28 os. , zarab. 4, 718 os. Handel nieznaczny i prawie wyłącznie znajduje się w ręku żydów. W 1881 r. wykupiono 33 świadectw kupieckich 1ej i 2 ej gildyi, 49 dla członków rodzin kupieckich i 125 na prowadzenie handlu detalicznego i t. p. W tymże roku znajdowało się w powiecie 3 składy hurtowne trunków, 67 zakładów opłacających patenty, 162 potajemnych, czyli w ogóle jeden szynk wypada na 277 mk. al. na 9 7 w. kw. Koni w 1881 r. było w powiecie 26, 614 sztuk, czyli 11 9 na 1 w. kw. ; bydła rogatego podług danych z 1864 r. było 32, 058, owiec zwyczajnych 39, 966, rasy poprawnej 400, świń 15, 400, kóz 1, 417 sztuk; pszczół 3, 403 pni w 1881 r. . Z ogólnej przestrzeni powiatu należy do rządu 4, 200 dz. 36 dz. gr. or. i ogr. , 13 łąk, 4125 lasów, 26 nieuż. ; do cerkwi i monasterów 2, 702 dz. 1, 475 1 2 dz. gr. or. i ogr. , 74 łąk, 1, 455 lasów i 286 nieuż. ; do właścicieli prywatnych posiadających przeszło po 100 dz. , 105, 627 dz. 20, 900 dz. gr. or. i ogr. , 9, 847 łąk, 58, 721 lasów 16, 159 pastw. i nieuż. ; do właścicieli prywatnych mających mniej niż 100 dz. , 17, 753 dz. 10, 393 dz. gr. or. i ogr. . 218 1 2 łąk, 669 lasów, 339 nieużytków; do miast 2193 dz. 378 dz. gruntu orn. i ogr. , 2, 093 łąk, 3, 464 lasów, 1, 803 nieużytków; do b. włościan pańszczyźnianych 64, 110 dz. 36, 548 1 2 dz. gr. or. i ogr. , 10, 683 dz. łąk, 2, 251 lasów, 14, 627 1 2 past. i nieuż. ; do b. włościan skarbowych 29, 782 1 2 dz. 10, 652 1 2 gr. or. i ogr, 5, 319 łąk, 496 lasów, 13, 315 pastw. i nieuż. ; nabytych. przez włościan 91 1 2 dz. 51 1 2 dz. gr. or. , 12 łąk, 27 past. ; nabyte przez gminy włośc. 36 dz. pastwisk; wreszcie pod drogami znajduje się 710 dz. Liczba majątków mających przeszło po 1000 dz. wynosi 28 z ogólną przestrzenią 51, 846 dz. ; majątków od 100 dz. do 1000 dz. jest 148, mających 53, 781 dz. , majątków zaś mniejszych niż po 100 dz. , znajduje się 758, mających razem 17, 753 dz. Ogólna liczba ludności w powiecie wynosi 62, 987 dusz, z tego w Mścisławiu 7, 712 dusz 4, 508 żydów, w miasteczkach 9, 609 dusz 7, 403 żydów. Mieszkańcy zajmują się przeważnie rolnictwem. Pod względem administracyjnym mścisławski powiat dzieli się na 3 okręgi policyjne stany Chosławicze, Mścisław i Szamowo, 3 okręgi do spraw włościańskich i 10 gmin kazimirowosłobódzka, oślańska, piriańska, starosielska, monastyrszczyńska, chosławicka, soińska, lubawicka, bochocka i szamowska, zawierających w sobie 160 okręgów wiejskich starostw. Oprócz M. znajduje się w powiecie 7 miasteczek Chosławicze, Kadin, Kazimirowa Słoboda, Monastyrszczyzna, Tatarsk, Szamowo i Zacharyno. Dalej jest 7, 943 dm. , U szkół początkowych w tem 7 wspólnych dla chłopców i dziewcząt, z 501 uczniami w 1883 r. 464 chłopców i 41 dziewczyn, 4 lekarzy, 8 felczerów, 3 almszerki, 2 szpitale wiejskie szamowski i piriański, 3 ambulatorya w Chosławiczach, Monastyrszczyźnie i Kazimirowej Słobodzie, z 42 łóżkami, wreszcie 2 apteki w Chosławiczach i Monastyrszczyźnie. W powiecie znajduje się jedna tylko parafia katolicka w M. Marszałkami szlachty powiatu mścisławskiego byli Hawryłłowicz 1777 r. , Gabryel Rajewski 1782 89, Jan Ciechanowiecki h. Dąbrowa 1789, Michał Hołyński 1790, Gabryel Rajewski 1807, Ignacy Hołyński 1807 1809, Adam Hołyński 1809 1817, Michał Hołyński 181820, Jan Sobański h. Junosza 1822. Kazimierz Stachowski h. Ogończyk 1858 63, Szymon Kamieński h. Cholewa 1864. Mścisławskie starostwo grodowe podług metryk litewskich obejmowało m. Mścisław z zamkiem i horodnictwem, oraz wsie Nadziejkowicze, Starosiele i Zahmin. W 1766 r. opłacało kwarty złp. 2, 014 gr. 2 a hyberny złp. 2, 502. Na sejmie w 1768 r. Stany Rzplitej wyznaczyły oddzielną komisyą, z 20 osób złożoną, dla stanowczego oznaczenia granic tego sstwa. W r. 1773 r. do sstwa tego należało 7 wsi, 132 chat. gospodarskich, 25 chat bobylskich, 550 dusz ludn. męzkiej, 463 żeńskiej, prowentu rocznego czyniło 2, 087 rs. Starostami grodowymi mścisławskimi byli Jan Hlebowicz h. Leliwa 1527 r. , Jan Ilinicz h. Korczak 1528 r. , Jerzy Despot Zenowicz h. własny 1529 r. , Bazyli kn. Połubiński h. Jastrzębiec 1535 r. , Jan kn. Sołomerecki h. Rawicz, Jerzy Despot Zenowicz 1539 r. , Jan Hlebowicz 1547 r. , Jan Połubiński 155155 r. , Jan kn. Sołomerecki 1566 7 1, Paweł Pac h. Gozdawa 1593 1607, Piotr Pac 1611, kn. Jan Bracki Sokolnicki h. Druck 1612, Mikołaj Frąckiewicz Radziminski h Brodzicz 1615, Krzysztof Sapieha h. Lis 1623 26, Józef Korsak h. Korsak 1635 41. Jarosz ks. Radziwiłł h. Trąby 1641 50, Gedeon Tryzna 1651, Krzysztof Ciechanowiecki h. Dąbrowa 1653, Mikołaj Waleryan Ciechanowiecki 165871, Jan Ogiński z Kozielska 1674 80, Leon Kazim. Ogiński 1681 97, Michał Bogusław Kociełł h. Pelikan 1701 1705, Grzegorz Ant. Ogiński 1706, Bogusław Kociełł 1710, Mikołaj Sapieha 1716, Kazimierz Ogiński 1717 19, Jan Kazimierz Lendorff 1719 29, Feliks Ciechanowiecki 1731 33, Aleksander Wołłowicz h. Bogorya 1734 38, Nikodem Ciechanowiecki 1738 47, Krzysztof Wołłowicz 1749 57, Michał Sapieha 1757, Mikołaj Tadeusz Łopaciński h. Lubicz 1757 67, 4 stycznia 1778, Jan Nikodem Łopaciński 1767 72; syn Mikołaja, ostatni ssta mścisławski, 13 paźdz. 1810. Nadto wymienieni są jako sstwie Hłuszanin h. Radwan z odmianą i Łukasz Stachowski h. Ogończyk. Mścisławskie województwo. Do wiadomości podanych wyżej ob. i V 341 dołączamy spis wojewodów i kasztelanów mścisławskich. Wojewodami byli Jurij Jurjewicz Ostyk 1566 78, Paweł Mikołajewicz Pac 1578 93, Hieronim Jurjewicz Chodkiewicz 1593 95, Stan. Mikołajewicz Narbut 1595, 1596, Jan Janowicz Zawisza 1596 99, Piotr Mikołajewicz Dorohostajski 1600 5, Andrzej Iwanowicz Sapieha 1605, f 1611, Eustachy Jan Tyszkiewicz 1611 14, Aleksander Jarosławicz kn. Hołowczyński 1614, 1617, Marcin Matwiejewicz kn. Gedroic 1617 1621, Janusz Skumin Tyszkiewicz 1621 26, Mikołaj Kiszka 1627 36, Krzysztof Kiszka 1636 39, Józef Lwowicz Korsak 1639, 1643 Mikołaj Abramowicz 1643 47, Fryderyk Sapieha 1647, 1650, Hrehory kn. DruckiHorski 1650, 1659, Mikołaj Ciechanowiecki 1659, 1672, Jan kn. Ogiński 1672 81, Szymon Karol Ogiński 1631 85, Aleksander Jan Mosiewicz 1685, f 98, Michał Dowmont Siesicki 1698, 1713, Jan Tyzenhauss 1714, 1730, Krzysztof Dominik kn. Puzyna 1730, f 1731, Jerzy Sapieha 1732, t. r. , Kazimierz Niesiołowski 1735, Kazimierz Chłusiewicz 1735, f 1737, Michał Józef kn. Masalaki 1737 42, Jerzy Sapieha 1742 1760, Ignacy Sapieha 1750 1758, Konstanty Ludwik von der Broël Plater 1758 70, Józef Hylzen 1770, 1786, Tadeusz Bilewicz 1786 88, Franciszek Ksawery Chomiński 1788; ostatni. Kasztelanami mścisławskimi byli Iwan Wasilewicz kn. Sołomerecki 1566, 1586, Stanisław Pawłowicz Naruszewicz 1586 88, Szymon Matwiejewicz Wojna 1588, 1599, Sokoł Matwiejewicz Wojna 1599 1603, Jan Meleszko 1603 10, Fryderyk Fedor kn. Łukomski 1610, 1613, Konstanty Jarosławicz kn. Hołowczyński Rapałowski 1613, f 1620, Szymon Samuel kn. Sanguszko Kowelski 1620 21, Krzysztof Michałowicz Mścisław kn. DruckiSokoliński 1622 5, Konst. Ale ksandrowicz kn. Połubiński 1625 33, Jan Bohdanowicz Jan Feliks kn. Ogiński 1633, 1639, Mikołaj Abramowicz 1639 43, Jan Kamieński 1643, 1644, Bohdan Stetkiewicz 1644 46, Jan Eustachy Kossako wski 1646, 1649, Krzysztof Ciechanowiec ki 1653 5, Jan Antoni kn. DruckiSokoliń ski 1655, 1662, Stanisław Białozor 1662 66, Paweł Ryszkowski 1667, 1702, Maryan Karol kn. Ogiński 1703, t. r. , Michał Kamiński 1703, 1715. Konstanty Bene dykt Brzostowski 1715, 1722, Krzysztof Dominik kn. Puzyna 1722 30, Samuel Łazowy 1730, 1738, Stanisław kn. Ogiński 1738 40, Józef Szczytt Niemirowicz 1740, t 1744, Michał kn. Puzyna 1746, 1752, Jan Zabiełło 1752, 1761, Józef Tyszkiewicz 1761 75, Stanisław Tyszkiewicz 1775 83, Tadeusz Billewicz 1783 86, Józef Chrapowieki 1786 92, Ignacy Daszkiewicz 1792; ostatni. J. Krz. Mściszewice, niem. Mischischewitz, dok. Mischuchwitze, dobra ryc, z folw. Augustowem, pow. kartuski, st. p. Sulęcin, urz. stanu cywil. Kamienica, par. kat. Stężyca, ew. . Sulęcin, szkołą w miejscu, odl. od Kartuz 4 mile, dzieli się na 7 części większych i 3 gburstwa; zawiera 7908 mr. obszaru, włączając w to 502 mr. jeziora. Roki sądowe w Sulęcinie. W 1868 r. 615 mk. , 571 kat. , 44 ew. Augustowem zowie się właśnie jedna z owych 7 części. Dawniej był obszar M. większy, ale oddzielono od niego część, która dziś stanowi dobra ryc. Klukową hutą zwane. Według taryfy poborowej na symplę, wyrach, z r. 1717, płacili w M. Michał Grabla 8 gr. Piotr Wiecki 8 gr. , J. P. kasztelanicowa 4 gr. , Jan Grabla 16 gr. , Krzysztof Koytała 10 gr. , Paweł Mściszewski 4 gr. , Piotr Wolf Mściszewski 4 gr. Piotr Dułak 10 gr. , Frydrych Bronk 8 gr. , Michał Kistowski 4 gr. , J. P. kasztelanicowa 4 gr. , Maciej Bronk 12, Mściszewski zastawnik 4 gr. Za czasów krzyżackich należały te dobra szlacheckie do wójtostwa mirachowskiego; na początku XV w. zachodzi w gdańskich tablicach woskowych jako świadek Nicze v. M. ob. Zeitsch. d. Westpr. Gesch. Ver. , XI, str. 20. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, płacili w M. possessores od 7 wł. folw. i 3 ogrod. 7 flor. 24 gr. ; pani Stanisławowa od 1 1 2 wł. folw. 1 flor. 15 gr. , Wojciech od 2 wł. osiadł. , 3 folw. , 3 ogr. i młynka 8 flor. 22 gr. ob. Roczn. Tow. Nauk. w Pozn. 1871, str. 192. Mściszewo, niem. Wilhelmsberg, wpobliżu Warty, wś i gm. , pow. obornicki, 2 miejsc, a M. , wś; b Springmühle, młyn; 5 dm. , 71 mk. , 27 ew. , 44 kat. , 27 analf. Poczta, tel. i gośc. w Murowanej Goślinie o 3 kil. , st. kol. żel. w Obornikach o 10 kil, gośc. o 2 kil. Pod wsią odkryto na cmentarzysku pogańskiem grób skrzynkowy kamienny. Z wydobytych urn ocalono trumnę 0, 30 mt. wysoką, z pokry wą mającą 0, 21 mt. średnicy, pokrywę drugą na stronie zewnętrznej przyozdobioną, i na czynie podobne do dzbanka. M. St. Mściwuje, wś szl. nad rz. Skrodą, pow. kolneński, gm. i par. MałyPłock. W 1827 r. 27 dm. , 139 mk. ; obecnie ma 529 mr. obszaru 230 mr. roli. Mieszka tu drobna szlachta. Mściż al. Mściże, wś z zarządom gminnym i znaczne dobra nad rz. Mraj, pow. borysowski, w 2 okr. łohojskim, o 7 mil na płd. od Borysowa. Cerkiew paraf. drewn. pounicka, fun dacyi Sliźnia, ma nadane przez niego 4 włóki ziemi dokumentem d. 28 marca 1812 r. Za czasów dyec. mińskiej był tu kościół filialny par. dziedziłowickiej, teraz zamieniony na ka plicę. Gmina mściska składa się z 6 starostw wiejskich, 26 wsi i liczy 1072 włościan płci męskiej. Dobra w czasach pańszczyzny miały 6 folw. , 23 wsi i 1314 dusz poddanych płci męskiej. Obecnie we wsi M. jest 14 osad włócznych. Po odseparowaniu gruntów wło ściańskich, we władaniu dziedzica pozostało 562 włók ziemi, trzy młyny i propinacya w 3 karczmach. Miejscowość górzysta, malownicza, kamień narzutowy, łąki piękne, gleba dobra, ale gospodarstwo opuszczone. Dawniej własność Sakowiczów, od których przeszła do Chreptowiczów. Joachim Litawor Chreptowicz, podkanclerzy litew. sprzedał je w 1776 r. Miko łajowi Śliźniowi, marszałkowi borysowskiemn, później przeszły do syna jego Józefa Śliźnia, także marszałka borysowskiego. Druga część M. była własnością Podbereskich, którzy 9 stycznia 1709 r. sprzedali ją Michałowi Bru nonowi Śliźniowi. Od Józefa Śliźnia M. prze szedł na własność jego zięcia Ignacego Bułha ka, marszałka bobrujskiego, męża kolejno 2ch jego córek Izabeli i Teresy. Dalej własność córki Izabeli Bułhakowej, Zofii Henrykowej Wołłowiczowej, a po jej śmierci przeszedł na jej potomstwo Michała, Władysława, Józefa, Kazimierza, Maryi i Leontyny Wołłowiczów. Józef Ślizień, m. marszałek borysowski, zgroma dził tu około 1845 r. piękną bibliotekę, skła dającą się z 7000 tomów, zbiór numizmatyczny do 2000 okazów, zbiór konch, miał piękny zwierzyniec ptactwa i zwierząt krajowych, dziwnie przyswojonych, znakomity ogród bo taniczny, zbiór malowideł i rzeźby, lecz w ostatniem dwudziestoleciu wszystko to uległo zniszczeniu albo rozproszeniu i zaledwo resztki pozostały na miejscu. W parafii mściskiej, w Hornej, urodził się w 1782 r. uczony filolog Szymon Żukowski. A. Jel. i A. K. Ł. Msiaż, rzka w pow. borysowskim, prawy dopływ rz. Hajny ob. . Mściż Mścisław Mściwuje Mściszewo Mściszewice Msiaż Mstisławl Mstów Mstera, słobodą nad rz. t. n. , pow. wiaźnikowski gub. włodzimirskiej, o 14 w. od stacyi M. drogi żel. moskiewskoniżegorodzkiej, 2600 mk. , 3 cerkwie z wielu starożytnemi zabytkami, szpital, szkoła paraf. i rysunków, biblioteka, litografia obrazów dla ludu; sadownictwo rozwinięte, fabryka farb i ozdób do obrazów i znaczny handel obrazami kolorowanemi. Opis wydał Gołyszew w 1865 r. Mstisławl, ob. Mścisław. Mstów dok. Mstow, Msthow, os. miejska, do 1867 r. miasteczko, nad rz. Wartą, pow. częstochowski, gm, Wancerzów, par. Mstów. Leży o 10 w. od Częstochowy, przy drodze bitej z Częstochowy do Koniecpola, w dolinie rz. Warty, przerzynającej się tu przez wyżynę olkuskokrakowską. Posiada kościół paraf. mur. , dwie kaplice, szkołę począt. ogólną, sąd gminny okr. IV, urząd gminny, dom schronienia dla starców i kalek, 229 dm. , 1710 mk. Istnieją tu małe fabryki grubego sukna i wyrobów bawełnianych. M. jest starożytną osadą, należącą zdawna do biskupów krakowskich, którzy tu założyli kościół i uposażyli parafią już zapewne w XII w. Iwo Odrowąż, biskup krakowski, założył tu w 1221 r. klasztor dla kanoników regularnych i obok opatrzenia go dochodami z dóbr stołu biskupiego oddal kanonikom pod zarząd bogato uposażoną parafią crassam in proventibus et ventrosam, według Długosza, Zakonnicy tutejsi sprowadzeni zostali z klasztoru wrocławskiego, na Piasku zwanego. Dopiero w XV w. klasztor mstowski wyzwolił się z pod zarządu opatów wrocławskich i uzyskał własnego przełożonego w osobie Mikołaja Isnera z Krakowa. Zmiana ta wynikła zapewne z przewagi polskiego żywiołu śród zakonników i nieuchronnych stąd kolizyj z Niemcami wrocławskiego klasztoru. Ponieważ klasztor sam mieścił się na przeciwnym prawym brzegu Warty, w punkcie, w którym zbiegały się granice ziemi krakowskiej, sieradzkiej i wieluńskiej, przeto arcybiskupi gnieźnieńscy usiłowali rozciągnąć swą władzę nad klasztorem, jako leżącym w obrębie ich dyecezyi. Krakowscy biskupi zaś mieli prawo znowu jako fandatorowie klasztoru i parafii, która stanowiła uposażenie zakonników. Zbigniew Oleśnicki, ufny w swą wszechwładzę, wcielił w 1444 r. klasztor mstowski do swej dyecezyi. Jan ze Sprowy, arcybiskup gnieźn. , upomniał się o prawa dyecezyi gnieźn. u Tomasza Strzepińskiego, następcy Zbigniewa. Sprawę oddano pod sąd kapituły płockiej, która zdecydowała, iż klasztor ma wrócić pod zarząd arcybiskupów, zaś kościół paraf. na nowo ma być wzniesiony we Mstowie i należeć do dyecezyi krakowskiej. Zapewne w skutek tej umowy zakonnicy wznieśli dla siebie przy klasztorze okazały kościół, służący obecnie za parafialny, zrzekli się zaś pierwotnego parafialnego, stojącego w nizinie nad brzegiem rzeki. Podanie, iż Piotr Dunin był założycielem kościoła paraf. nie ma żadnej podstawy. Fundatorami byli niewątpliwie biskupi krakowscy, lecz z pierwotnej budowli nic się nie przechowało. Początkowo był pod wez. św. Ducha, późniejprzy nowej erekcyi, zapewne zmieniono dedykacyą na rzecz św. Stanisława. Przeróbka w XVII w. , o której świadczy tablica kamienna, zatarła ślady starożytności. Jeden ołtarz tylko z obrazem Zesłania św. Ducha na drzewie, szkoły niemieckiej, jest zabytkiem z XIV lub XV w. Kościół sam stoi w takiej nizinie, iż most na Warcie góruje nad jego poziomem. Okazały kościół poklasztorny stoi na wzgórzu, u stóp którego rozciąga się wś Wancerzów. Długosz opisuje klasztor i kościół jako zbudowane z kamienia, w pięknem położeniu nad rzeką. Posiadłości klasztorne, według naszego historyka, posiadały wyjątkowo dobrą glebę i klimat tak, że zboża i trawy były tu lepsze delicatiores, bydlo tłustsze i piękniejsze magis crassa et tenora, owce dawały delikatniejszą wełnę niż gdziekolwiek indziej w Polsce. Wełna tutejszą otrzymywała trzykroć większą niż inna cenę. M. został miastem na prawie niemieckiem w 1279 r. na mocy przywileju Bolesława Wstydliwego. Mieszczanie mieli. 10 łanów i wójtostwo 2 łany. To ostatnie skupił klasztor z pomocą pieniędzy pożyczonych od Hinczy z Rogowa, kasztelana sandomierskiego. W XV w. za Długosza M. miał 105 domów, płacących po groszu czynszu i od wyrobu piwa też po groszu. Było wtedy 15 rzeźników, dających po 3 kamienie łoju. Dwa młyny dawały miarki. Z ról miejskich i wójtostwa szła dziesięcina do klasztoru, który również pobierał myto w ilości pół grosza od konia, ćwierć grosza od wołu i denara od owcy. M. bowiem leżał w punkcie pogranicznym trzech prowincyj. Pogranicznemi wsiemi były wtedy Siedlec, Lgota, Kusięta, Małusze, Kłobukowice, Rzeszączyce, Chorzenice, Rudniki, Brudzyny i Wyczerpy. Własnością klasztoru zaś już w XV w. były według Długosza wsie Srocko, Zawada, Kobylczyce, Zyrkowice, Mokrsko, Skarszyce, Skrzydlów Mały, Kuchary, Kunino, Jaskrzów, tudzież grunta w Kromołowie. Kazimierz Jagiellończyk oczekując na rycerstwo gromadzące się na wyprawę przeciw Maciejowi, królowi węgierskiemu, przebywał kilka dni w klasztorze mstowskim w 1474 r. w sierpniu i wtedy nadał miastu przywilej na jarmark na ś. Szymona i Judę. Cech rzeźników miał podobno przywilej w 1451 r. Garncarze, których cech nie istnieje, otrzymali przywilej wraz z innymi cechami w 1620 r. od Andrzeja Strzembo Mściszewice Mstyczów Mstyszyn sza, przeora klasztornego i proboszcza. Zdawna tu również utrzymuje się i dotąd trwa prze mysł sukienniczy, ograniczający się na wyro bie grubego materyału na kapoty wieśniacze. W XVII w. klasztor i kościół mstowski zo stały przebudowane. Opasany murem z ba sztami i strzelnicami miał postać warowni. Bogactwo ołtarzy i ozdób świadczy o zamo żności klasztoru, który posiadał rozległe do bra, zakupywane częściami. Dobra te w 1798 zabrał rząd pruski, wyznaczając za nie 25, 000 zł. rocznego dochodu i 250 sążni drze wa. W 1822 r. , po zniesieniu klasztoru, prze znaczono 3, 000 zł pensyi proboszczowi i po 1, 000 zł. dwom wikaryuszom. Stary drewnia ny ratusz został rozebrany w 1811 r. W 1819 r. M. miał 12 dm. mur. , 138 drewn. i 886 mk. 37 żydów. W 1860 r. było 136 dm. 11 mur. i 1504 mk. 410 żydów. Pożar w 1879 zniszczył prawie całą osadę. M. par, , dek. czę stochowski 5900 dusz. M. os. miejska ma 970 mr. grun. w tem 258 ziemi ornej, M. probo stwo 2 dm. , 3 mr. , M. folw. , majorat gen. Zabołockiego, ma 150 mr. 130 roli i M. osada młyn. , własność prywatna, 1 dm. , 22 mr. Co do szczegółów, por. Lib. Ben. Długosza III, 146 do 153, Źródła dziejowe Wielkopolska, II, 278, Tydzień pismo w Piotrkowie wy chodzące, 9 z 1875 r. i Tygodnik Illustr. z 1872 r. , 241. Br. Ch. Mstów, wś, pow. limanowski, w okolicy podgórskiej, lesistej, nad Wilkowiskiem, po tokiem uchodzącym do Tarnawki a z nią do Stradomki, par. rzym. kat. w Górze św. Jana. M. ma 349 mk. , 327 religii rzym. kat. a 22 żydów. Kasa pożyczkowa gminna ma 502 zł w. a. kapitału. Pos. więk. ma 203 m. roli, 20 m. łąk i ogr. , 32 m. pastw. i 42 m. lasu; pos. mniejsza 220 m. roli, 33 mr. łąk i ogr. , 37 mr. pastw. i 18 mr. lasu. M. graniczy na północ z Krasnem i Górą św. Jana, na wschód z Lipiem, na południe z Jodłownikiem a na zachód z Abramowicami i Szczyrzycem. Mac. Mstowo, wś, pow. włocławski, gm. i par. Chodecz. Ma 18 dm. , 108 mk. i 110 mr. obszaru. W 1827 r. 14 dm. , 134 mk. Ks. M. Mstyczów, wś nad rz. Mierzawą, pow. jędrzejowski, gm. i par. Mstyczów. Leży przy trakcie z Wodzisławia do Pilicy, posiada kościół par. mur. , szkołę gminną, młyn wodny i tartak, pokłady torfu. W 1827 r. było tu 40 dm. , 368 mk. Za czasów Długosza był tu kościół par. murowany pod wezw. Wniebowzięcia P. Maryi i św. Michała. O starożytności jego świadczy dzwon z datą 1, 200 r. . Przy kościele było dwóch plebanów i dwie plebanie, scholastrya i dwie prebendy. Dziedzicem był łwtedy Stanisław Płaza Toporczyk. Wieś bya ludna i rozległa, skoro z połowy gruntów dziesięcina dla jednego plebana wynosiła 40 marek. Drugi pleban brał z drugiej połowy takąż sumę. Z dwóch karczem dziedzica i 1go plebana dziesięcina szła dla scholastryi i obu prebendarzów. Folwark dawał obu plebanom. Plebani mieli prócz tego orne role pierwszy 1 1 2, drugi 2 łany i łąki Dług. , t. II 89 i 94. Dobra M. składają się z folw. M. , Podsadek i Jozefów, wsi M. ; rozl. mr. 1531; folw. M. gr. orne i ogr. mr. 116, łąk mr. 26, pastw. mr. 18, lasu mr. 438, nieużytki i place mr. 23, ra zem mr. 621; bud. mur. 17, z drzewa 6; pło dozmian 4 i 7polowy; folw. Podsadek gr. or. i ogr. mr. 282, łąk mr. 64, lasu mr. 120, nieużyt. i place mr. 10, razem mr. 476; bud. mur. 2, z drzewa 2; płodozmian 12 polowy; folw. Józefów gr. orne i ogr. mr. 396, łąk mr. 25, pastw. mr. 3, nieuż. i place mr. 10, razem mr. 434; bud. mur. 1, z drzewa 3; płodozmian 10polowy; wś M. os. 50, z gr. mr. 466. M. par. , dek. jędrzejowski, 3, 832 dusz. M. gmina na leży do s. gm. okr. II w os. Wodzisław, st. poczt. w Żarnowcu, Ma obszaru 11, 743 mr. i 2, 663 mk 1867 r. . W gminie są 2 szkoły początkowe, gorzelnia, dwa młyny wodno z tarlakami, tartak parowy, wiatrak, cegiel nia. Br. Ch. Mstyszyn, w dokum. także mylnie Omstyczyuy wś nad rz. Styrem, pow. łucki, na płd. od Łucka, cerkiew, kaplica katol. paraf. Złoczówka, dawniej par. Targowica dek. dubieńskiego. Ob. Arch. J. Z. R. cz. I, t. I 102, cz. VI, t. I 73, 74; Pamiat. kij. Arch. Kom. t. IV cz. 2 109. Mszadła 1. dok. Mschadl, wś, pow. skier niewicki, gm. Słupia, par. Lipce. W 1827 r. wś rząd. , 26 dm. , 182 mk. W początku XVI w. według Lib. Ben. Łask II 337 8 była to wieś na prawie niemieckim osadzona. Wójt zamiast dziesięciny płacił pół marki probosz czowi. 2. M. , wś i folw. , pow. kozienicki, gm. Oblasy, par. Janowiec. Odl. 35 w. od Kozienic, leży między Janowcem a Zwoleniem. Posiada sąd gm. okr. III, urz gminny, ochronkę dla dzieci wiejskich, 95, dm. , 688 mk. W r. 1827 M. miały 35 dm. , 270 mk. Folw. i wś M. rozl mr. 1316 gr. orne i ogr. mr. 986, łąk m. 30, pastw. mr. 80; lasu mr. 202, nieuż. i pla ce mr. 18; bud. mur. 2, z drzewa 16; płodo zmian 11polowy. Wś M. os. 65, z grun. mr. 1, 313. Br. Ch. Mszadłów, mylnie podane w t. II, str. 612, zamiast Mszadła, wś w pow. skierniewickim. Mszalnica, wś, pow. grybowski, w okolicy górskiej i lesistej 448 m. npm. 11 klm. od Nowego Sącza, przy gościńcu z Sącza do Grybowa; par. rzym. kat. w Mystkowie. Wś ma 745 mk. , z których 38 na obszarze więk. pos. Kaźm. hr. Brunickiego. Pod względem wyznania 720 rzym. kat. a 25 izraelitów. Pos. Mstów Mstera Mstowo Mstów Mszana większa wynosi 61 mr. roli, 10 m. łąk, 16 m. pastw. i 12 mr. lasu; pos. mn. 680 mr. roli, 139 mr. łąk, 207 mr. pastw. i 342 mr. lasu. Od północy M. zasłaniają obszerne lasy, pokrywające Jodłową górę, 661 m. npm. a stanowiącą przedłużenie gniazda górskiego zwanego Czarną górą, mającego 715 m. Wieś została założoną w r. 1364 w niewyrobionych borach, należących do Nowego Sącza w których Paweł, wójt sądecki, wyznaczył, miejsce uczciwemu Mikołajowi do wytrzebienia i założenia tamże Cieniawy i Mszalnicy, Podług przywileju Arch, m. N. Sącza i Morawski Sądecz. 1 237 dostali osadnicy 20 lat wolności, sołtys dwa łany wolne, sadzawkę i karczmę. Na wygon przeznaczono łan a nadto dano wójtowi wolne łowiectwo i rybołóstwo. Wieś została osadzona na prawie niemieckim. Za to miał sołtys dać wójtowi sądeckiemu, gdyby mu wypadło ciągnąć na wojnę, konia wartości półtory grzywny, sam zaś miał się tylko na pospolite ruszenie wyprawiać. Osadnicy powinni byli na korzyść wójta sądeckiego w obrębie swych miedz jeden dzień w roku trawę kosić i na Boże narodzenie z łanu furę drzewa temuż wójtowi przywieść; wreszcie dostawiać kamień do młyna, czyścić przekopy i jaz naprawiać. Dla nieurodzajności gleby, miał sołtys plebanowi w Mystkowie zamiast dziesięciny dawać co trzeci rok na św. Marcin ośm groszy w monecie brzęczącej. W ostatnich latach Rzplitej była M. wójtostwem królewskim i opłacała kwarty 109 złp. Graniczy na wschód z Cieniawą, na południe z Królową ruską i Wolą niżną a na zach. z Mystkowem. Mac. Mszana 1. potok górski, spływa z pod Gorganu ilemskiego ob. , na płd. jego pochyłości; dziką, górską doliną podąża zrazu na płd. , potem na płd. wsch. , uchodząc do Mołody od lew. brz. Od źródła aż po ujście Mszanki tworzy granicę gm. Lolina i Perehińska pow. doliński, odtąd aż po ujście płynie obszarem Perehińska. Lewy, t. j. płn. wsch. bok doliny M. tworzą płd. zach. stoki pasma Gorganu ilemskiego czyli Arszycy, z których liczne spływają potoki. , Prawy zaś jej bok, tj. płd. zach. , tworzą działy górskie. Jajce, ze szczytami 1683 m. , 1430 m. i 1600 mr. Długość biegu 12 klm. , spad wód 1400. m. źródło, 921 m. ujście Mazanki, 787 m. ujście do Mołody. 2. M. al. Mszanka, potok, powstaje w północnozachodniej stronie wsi Mszanny, w pow. krośnieńskim, ze zlewu dwóch strug spływających z płd. wsch. stoczystości g. Krzemionki 646 m. ; płynie na płd. wsch. przez wieś Mszannę, a następnie jej obszar, w końcu przez obszar Tylawy, gdzie poniżej gościńca, pomiędzy domostwami tylawskimi, zlewa swe wody do Sołotwiny, lewego dopływu Jasiołki. Długość biegu 7 klm. Od pr. brz. przyjmuje między innymi przy tokami rzeczkę Wydernik Widernik. 3. M. al. Mszanka, potok górski, powstaje z połączenia kilku strug leśnych, w płd. wsch. stronie obszaru gm. Lubomierza, w pow. limanowskim, u płd. zach. podnóży góry Myszycy 877 m. ; płynie na północnyzachód, przepływa wieś Lubomierz, Mszanę górną i dolną i w płn. wsch. stronie obszaru Mszany dolnej zlewa swe wody do Raby od pr. brz. Prąd wartki, spad wód 752 m. żródłowisko, 573 m; pod kościołem w Lubomierzu, 507 m. ujście Rychlowca; 416 m. ujście Łostówki, 375 m. ujście. Liczne strumyki i potoki zasilają M. swymi wodami. Ważniejsze są od pr. brz. Jasienna, Wiorzbanica, Łętowa, Łostówka, Słomka; od lew. brz. Rosocha, Rychlów, Rychlowiec, Poręba. Długość biegu 17 kil. W dolnym biegu tworzy liczne ramiona i obszerne kamieńce. Pędzi 7 młynów, 4 tracze. W wodach M. żyją ryby jelec i pstrąg; wody M. przedstawiają krainę pstrąga. Mszana, dział górski w Karpatach wscho dnich, na granicy gmin Lolina i Perehińska, w pow. dolińskim, między potokami Mszanką od płn. , Mołodą od płd. a Mszaną od zach. . Dolina Mszanki oddziela ten dział górski od potężnego wzniesienia górzystego, Jajcami ob. zwanego, dolina zaś Mszany od działu Gorga nu ilemskiego, który legł nieco na płn. wsch. , wreszcie dolina Mołody od działu Minczoła i Grofy ob. . Czubek Sołotwina 1355 m. łączy go z pasmem Jajców, ponad źródłami Mszanki. Najwyższy punkt wznosi się 1724 m. npm. Dział ten dzieli się na trzy mniejsze gniazda górskie, tj. płn. wsch. Jajco 1600 m. , płd. Mołodę i płd. zach. Hyczową 1259 m. . ob. Hyczowa, t. III. 240. Br. G. Mszana 1. dolna, mczko, pow. limanowski, leży na wyżynie 511 m. npm. , blisko zlewu Słomki z prawego brzegu i Poręby z lew. brz. do Mszany, uchodzącej z prawego brzegu do Raby. Przez M. prowadzi murowany gościniec z Tymbarku do Skomielny białej. Poniżej miasteczka jest duży drewniany most na Mszanie. Okolica górzysta, porosła przeważnie świerkowemi lasami. Najwyższe góry piętrzą się od północy, mianowicie w szczycie Lubogoszczu, mającym 967 m. wysokości. Oprócz gościńca prowadzi jeszcze droga powiatowa z Myślenic do Mszany, doliną Raby od wsi Lubnia i tu dla braku mostów w czasie wylewów tej rzeki niedostępna. Poniżej mostu na Mszanie, w położeniu znacznie niższem, znajdują się zabudowane w czworobok budynki więk. pos. , do których prowadzi droga wysadzona włoskiemi topolami. Są to obszerne, staroświeckie budynki, w których dawniej mieściło się mieszkanie starosty tenu Mszana Mszana taryusza i zarząd folwarków. Obok tych budynków jest mały tartak, na którym rznięto dawniej deszczułki z wierzchołków drzew, używane na paki, i młynek do mielenia palonych kości na nawóz. W lasach jest osobny duży tartak. W mtku znajduje się kościół rzym. kat. , urz. poczt. a od r. 1883 także sąd powiatowy. W tym samym czasie otworzono aptekę i parę korzennych sklepów, przedtem bowiem oprócz tytoniu niebyło można nic kupić. Jest tutaj także szkoła ludowa jednoklasowa z dwoma nauczycielami, kasa pożyczkowa gminna z kapitałem 410 zł. w. a i fundusz ubogich utworzony w r. 1593 przez plebana Gabryela Nobrzyna Rzuchowskiego w celu utrzymania dziadów kościelnych, będący pod zarządem gminy, a składający się z ogrodu i obligacyi na 300 zł. a. W mku odbywają się we wtorki targi. Podług spisu ludności z r. 188 było w miasteczku 1800, a na obszarze więk. pos. 100 mieszkańców. Podług religii było 1607 rzym. kat. a 217 izraelitów. Parafia z kościołem drewnianym została założona w r. 1445 przez Pieniążków. Z początku podlegały temu kościołowi jako macierzystemu kościoły w Niedźwiedziu czyli Porębie wielkiej a w Olszowie i prebenda w Mszanie górnej; z tych kościołów został pierwszy w r. 1605, drugi 1744 parafialnym, prebenda zaś została zniesiona 1813 r. Obecnie należą do parafii dyec. tarnowska, dek. tymbarski wsie Mszana górna, Słomka, Glisne Łostówka, Łętowe i Kacinka, z ogólną liczbą 6933 rzym. kat. i 217 izrael. Grunta są zimne, kamieniste i dla ostrości klimatu trudne do uprawy. Pos. więk. dawniej Januarego Stróżkiewicza, teraz Albina Korytowskiego, ma obszaru 324 mr, roli, 12 mr. łąk, 46 mr. pastw. i 429 przetrzebionego lasu; pos. mn. 1484 mr. roli, 83 mr. łąk, 387 mr. pastw. i 170 mr. lasu. Za Rzplitej M. była starostwom niegrodowem w pow. szczyrzyckim. Podług spisów podskarbińskich z r. 1770 należały doń wsie Mszana Dolna z folwarkiem, Słomka, Glisne, i Mieścisko. Od r. 1761 posiadał je Ignacy Zboiński, kasztelan płocki, opłacając zeń kwarty złp. 2, 135 gr. 11, a hyberny złp. 1527 gr. 28. Po zajęciu go przez rząd austryjacki, nabył je w r. 1797 Piotr Wodzicki za cenę lustracyjną. M. graniczy na północ przez lasy z Kasinką i Kasiną wielką, na wschód ze Słomką, na południe z Marcówką a na zachód z Glisnem. 2. M. górna wś, pow. limanowski, par. rzym. kat. w części w Mszanie dolnej, a w części w Niedźwiedziu. Wś leży nad rz. Mszaną, na płd. wsch. od Mszany dolnej, od której jest odl. o 7, 5 klm. Dawniej była w tej wsi kaplica z prebandaryuszem, którego uposażenie składało się z 14 m. roli, gdy jednak wylew wody zrujnował w 1813 r. kaplicę. zwinięto probendę, a grunt wcielono do upo sażenia probostwa w miasteczku M. dolnej. Ludność tej górskiej wsi, położonej w zimnej owsianej glebie, wynosi 1466 osób rzym. katol. wyznania. Większa pos. Henryka hr. Wo. dzickiego ma 25 m. roli, pos. mn. 2088 m. ro li, 80 m. łąk, 472 m. pastw. na zboczach gór skich i 144 m. lasu. Kasa pożyczkowa gmin na posiada 702 zł. w. a. kapitału. Pomimo wielkiego obszaru roli, jest zarobek w lasach i przewóz tarcic do Krakowa głównym środwiem wyżywienia się ludności. Ta wieś gra niczy na zachód z Podobinem, na południe z Koniną a na wschód z Łętową. Mac. Mszana 1. wś, pow. gródecki, 12 klm. na płn. wsch. ód Gródka, 12 klm. na płd. wsch. od sądu pow. w Janowie. Urz. poczt. w miejscu Mszana koło Bartatowa. Na płn. leżą Malczyce i Wroców, na wsch. Suchawola, na płd. Bartatów i Gródek, na zach. Powitno i Załuże. Wieś leży w dorzeczu Dniestru. Na płn. zach. , na granicy Malczyc, rozlewa się staw Malczycki ob. utworzony przez Wereszycę i zabiera wody z płn. strony obszaru. Z płd. części obszaru płyną małe strugi do pot. Stawiska al. Stawczanki, dopływu Szczerka. Zabudowania wiejskie leżą w płn. stronie obszaru rozrzucone na następujące grupy i części Bujana al. Bujana na zach. Karczmarówka. Pod lasem, Zastawy al. Zastawem, Zbyska na płnwsch. , na wach. od stawu malczyckiego, Zręby, folw, Fryderykówka, na zach. , na płd, od Bojanej, gajówka Buda i karczma Nawygoń. Cerkiew leży na płn. od zabudowań, bliżej stawu 303 m, znak triang. . Płn. część wsi przebiega kolej Karola Ludwika i ma tu stacyą, odl. 16 klm. od Lwowa, w pobliżu zach. granicy wsi, w części zwanej Bujaną. Własn. więk. ma roli ornej 199, łąk i ogr. 132, pastw. 96, lasu 113; własn. mn. roli ornej 845, łąk i ogr. 609, pastwisk. 336 mr. Wr. 1880 było 1109 mk. w gminie, 25 na obsz. dwor. między nimi 292 obrz. rzym. kat. . Par. rz. kat. w Powitnie, gr. kat, w miejscu, dek. gródecki, archidyec, lwowska. Do par. tej należy Suchowola. We wsi jest cerkiew i szkoła etat. jednokl 2. M. z Żukowcmi, wś, pow. złoczowski, 30 klm. na płd. wsch. od Złoczowa, 8 klm. na płn. wsch. od sądu powiat. , st. kol, tel. i urz. poczt. w Zborowie. Na płn. zach. leżą Kudynowce, na płn. wsch. Jackowce, na wsch. Bogdanówka, na płd. wsch. Daniłowce, na płd. Wołosówka, na płd. zach. Podhajczyki, Wody płyną do Strypy za pośrednictwem Gniłej, jednego z głównych potoków Strypy, powstającego w płd. wsch. stronie wsi, a płynącego na płd. zach. do Wołosówki. W dolinie tego potoku występują znaczniejsze torfowiska rudy czyli poI pławy, do kilku metrów grube. We wsi jest Mszana Mszaniec Mszaneć stawek. Na płn. , zach. i płd. od niego leżą zabudowania wiejskie. Płn. część obszaru zajmują Żukowce. Tutaj na płn. wsch. , na granicy Jackowiec, wznosi się wzgórze Mszana al. Mogiła do 416 m. znak triangul. W płd. części obszaru wznosi się wzgórze 360 mr. wysokie. Własn. więk. ma roli or. 734, łąk i ogr. 153; własn. mn. roli ornej 885, łąk i ogr. 129, pastw. 5 mr. W r. 1880 było 591 mk. w gm. , 51 na obsz. dwor. między nimi 4 obrz. rzym. kat. w Mszanie, a 9 w Żukowcach. Par. rzym. kat. dla Mszany w Jeziornej, dla Żukowice w Zborowie, Par. gr. kat. w miejscu, dek. Zborowski, archidyec, lwowska. We wsi jest cerkiew pod wezwan. św. Jerzego i szkoła filialna. Lu. Dz. Mszaneć, ob. Mszaniec i Pszaneć. Mszaniec, rzka w pow. proskirowskim, bierze początek na polach Bębnówki wielkiej, płynie w kierunku z zachodu na wschód i ubiegłszy 3 1 2 mili wpada pod Czarnym Ostrowem do Bohu od prawego brzegu. Odlewa z dopływami 6 stawów. Mszaniec 1. wś nad rz. Hnyłopiatem, pow. berdyczowski, par. kat. Machnówka, prawosł. Wujna o 3 w. , 40 dm. , 238 mk. prawosł. i 18 kat. ; 811 dzies, ziemi; własność Bohnera. 2. M. , wś nad rz. Popówką, dopływem Słuczy, pow. nowograd wołyński, w 5 okr. pol. , gm. i par. pat. Ostropol o 13 1 2 w. , o 8 w. od Motowidłówki w pow. żytomierskim, cerkiew drewniana; 146 dm. , 410 dusz włościan, 1002 dzies. ziemi włośc. Należała do Kiersznowskich i Łubkowskiego, potem do Izbickich, dziś mają Straszyńscy 561 dzies. , Izbiccy zaś 349 dzies. Mszaniec, potok, wytryska w lesie Bra niewie, na granicy gm. Wojtkówki z gm. Kwaszeniny, w pow. dobromilskim; płynie na płn. zach. , tworząc zrazu granicę gm. Wojt kówki i Wojtkowej z Kwaszeniną i Jamną górną; poczem przechodzi na obszar Grąziowej i tutaj we wsi uchodzi do Wiaru od pr. brz. Długość biegu czyni 6 kil. Źródła leżą 510 m. , ujście 386 m. npm. Nad potokiem we wsi Grąziowej tartak. Br. G. Mszaniec, rzeka podgóraka, powstaje na granicy gm. Bystrego i Michnowca, w pow. turczańskim, ze zlewu potoków Michnowieckiego, Lipiego i Bystrego. Od połączenia się tych obfitych w wodę potoków płynie M. na płn. wsch. górską doliną, nad którą od płd. wsch. stromo się wznosi dział górski Magóry łomniańskiej, a od płn. zach. dział Żukowa ze szczytem Jawornikami 910 m. . Dopiero przy górnych zabudowaniach wsi Mszańca, od której przybiera nazwę, wypływa na dolinę obszerniejszą, przepływa wś Mszaniec. Tutaj przyjąwszy od lew. brz. znaczny strumień, od wsi Gałówki płynący, zwraca się potok M, zrazu na wschód, potem płd. wsch. , w którym to kierunku, opływając płn. wsch. stoki Ma góry łomniańskiej, podąża granicą gm. Grą ziowej a Płoskiego i Wiciowa, wreszcie przez obszar Hołowiecka, gdzie od lew. brz. ucho dzi do Dniestru. Od pr. brz. przyjmuje poto ki Łucików, świński, Horniace, a od lew. Ga łowiecki p. , Sokół, Babinę i inne pomniejsze bezimienne. Długość biegu 14 kil. , licząc od zlewu potoków źródlanych. Spad wód 600 m. początek; 526 m. poniżej kościoła w Mszańcu; 506 m. ujście Gałowieckiego p. ; 465 m. powyżej ujścia Horniacego pot; 454 m. ujście. W wodach tego strumienia górskiego żyją ryby babka, bzderka, kowbel, moryna, płotycia, śliz. Pstrąga w nim nie ma. Br. G. Mszaniec 1. rus. Mszaneć, grupa domów na obszarze dwor. Wojtkowej, pow. dobromilski. 2. M. z Łanami i Zawadką, wś, pow. staromiejski, 22 kil. na płd. zach. od sądu pow. w Staremmieście, 12 kil. na płn. wsch. od urz. poczt. w Lutowiskach. Na płn. wsch. leżą Gałówka i Płoskie, na wsch. Wiciów, na płd. wsch. Grąziowa, na płd. zach. Michnowiec pow turczański i Bystre pow staromiejski, na płn. zach. Bandrów pow. liski. Wś leży w Beskidzie środkowym, w dorzeczu Dniestru. Z Bystrego, od płd. , wchodzi tu mianowicie potok, występujący w Michnowcu, zwany w górnym biegu Jawornikiem, a przybierający tutaj nazwę Mszańca, płynie na płn. wsch. , potem na wsch. i płd. wsch. na granicę Grąziowej i Wiciowa, a w Hołowiecku wpada do Dniestru od lew. brz. Od praw. i lew. brz. zasilają go w obrębie wsi liczne pomniejsze strugi, z których najznaczniejsza od lew. brz. potok Dzymeński, nastający w płn. zachod. stronie wsi a płynący na płd. wsch. W dolinie Mszańca, prawie w środku obszaru, leżą zabudowania wiejskie 505 m. na płn. , 534 m. na płd. . Grupa domów w stronie wsch. zwie się Łanami, częśó wsi na płd. Zawadką. Jedna osada zwie się Poharem. Na praw. brz. Mszańca wznosi się obszar na płn. do 550 m. , na płd. , dokąd sięga płn. zach. kończyna Magóry Łomniańskiej, do 780 m. Na lew. brz. Mszańca, na płd. zach. , w pasmie górskiem Żuków, dochodzą szczyty do 802 i 869 m. Własn. więk. Tow. dla płodów leśnych w Wiedniu ma roli or. 7, łąk i ogr. 2, lasu 68 mr. ; wł. mn. roli or. 2438, łąk i ogr. 228, past. 720, lasu 168 mr. W r. 1880 było 955 mk, w gm. obrz. gr. kat. Par. rz. kat. w Turce, gr. kat. w miejscu dek. żukotyński, dyec. przemyska. We wsi jest cerkiew drewniana pod wez. Narodzenia M. B. , postawiona w r. 1762, a w niej znajdują się metryki urodzonych i zmarłych od r. 1785, metryki ślubne zaś od r. 1788. Za czasów Rzpltej należała wieś do dóbr koronnych, do krainy lipieckiej, w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W inwentarzu dokumentów rkp. Ossol. , 2837, str. 58 i 59 jest wzmianka następująca A 1519. Cracoviae. Confert Sigismundus Providis Vasconi, Steczkoni et Vankoni, fratribus, soultetiam in Villa Mszaniec, ad quam unam aream alias dworzyszcze, cum tortis, laboribus, tertia parte dationum, salvis stationibus serviciisque consuetis, per Scultetos praestari solitis, reservatis. A. 1545. Cracoviae. Poponatum in villa Mszaniec, Bona regina, religioso Joanni, cum una area ac reliquiis attinentiis confertregali censu salvo. Quod Sigismundus Au gustus approbat in Czarnystaw die 4 Julii a. 1558. Lustracya z r. 1686 rkp. Ossol. 1255, str. 228 zawiera następujące szczegóły, , M. ma łanów 24, z osobna wójtowskich 3, popowski 1, hajducki 1. Czynsze na ś. Michał kuchenne, stróżne, żyrowszczyznę, kopy hajduckie za sądy zborowe tak płacą jako Łomna. Czynsze na ś. Marcin czynsz główny za wołu, kopy hajduckie, owies, gęsi, kury z pustych koszonych łanów tak płacą jako Łomna. Myta gromada daje zł. 3 gr. 6. Z karczmy i winiarni płaci ogółem zł. 36; od osady mszczańskiej dawali zł. 50, teraz, że tego nie zażywają, tedy się do rewizyi odkłada. Z wójtowstwa za pokłon z obszaru dworzyszcza i foluszu dają ogółem zł. 20. Z osobna z obszaru zasianego daje wójt zł. 7, Iwan Rizeniak płaci z łanu gromadzkiego zł. 10; pop daje z łanu czynszu zł. 2 gr. 6. Czynsze na ś. Wojciech kuchenne, stróżne za jagnię, kopy hajduckie, owies, gęsi, kury, barana kuchennego i baranka na Wielkanoc, jajca, owczą dań, robotników, drzewo wszystko, ciesielszczyznę tak dają jako Łomna. Cieślę jednego z łanów 20 wyprawują. Karczma zostaje do dyspozycyi zamku Samborskiego. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. 1632, str. 209 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 24, videlicet sianych 15, koszonych 6, pustych 3. Z osobna wójtowskich 3, hajducki seu sołtyski 1, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in 91. Sołtysi do ziemi przemyskiej należą. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią rocznie 635 zł. 19 gr. Wójtowstwo w tej wsi ćwierci 5; posesorami Jmpp. Józef Piórkowski i Maryanna Kobylnicka, na które prawo produxerunt, vigore którego inkorporacyi płacić powinni do kasy ekonomii dwiema ratami, pierwszą na ś. Marcin, drugą na ś. Wojciech, corocznie 500 zł. , tudzież hybernę na gardekurów J. Kr. M. i inne onera fundi. Lasy tej wsi i lasek od płd. , w nim drzewo jedlina i smereczyna. Lasek od zach. pod Zubowem. Skarżyła się gromada na Jmp. Piórkowskiego, posesora wójtowstwa, iż ich do niezwyczajnych robocizn przymusza, bije, karbowników obiera niesłusznie, obranych zaś przez Jm. Pana Krajnika zrzuca, z pustych gruntów owies osypowy wymaga. Żaliła się taż gromada, że do innych wsiów J. Kr. M. , jako to Płoskiago, Bystrego, Galówki, Grąziówki, grunta w różnych miejscach poprzywłaszczano. W co administracya wejść ma. W rewizyi praw, przywilejów i t. d. w r. 1766 odprawionej czytamy Dod. miesięczny do Gaz. Lwow. , 1872, str. 55, 56 Ta wieś ma gruntu łanów 24 t. j. sianych 12, koszonych 6, pustych 6; z osobna wójtowskich 3, hajducki 1, cerkiewny 1, duchowny ad praesens 1. Chlebnika gromadzkiego 65, prostych wójtów 19, popowiczów 4, hajduków ziemi przemyskiej 7, razem 95. Duchowny produkował przywilej Sereni. Joannis III w Krakowie na sejmie koronacyjnym d. 4 lutego 1676 conferrationis circa laneum agri Poponatus, Pawła i Iwana Popowiczów Mszanieckich, po których praesentanei Presbiteri in toto takowy łan possident. Na wójtowstwo produkowali przywilej Jm. PP. Józef i Maryanna z Kobielnickich Piórkowscy małżonkowie generico termino, super advocatias in bonis Economiae Samboriensis, villarum Mszaniec et Wołoszynowa, post decessum privilegiatorum possessorum, cum incorporatione annui census zł. 600. Quotannis ex bonis Mszaniec, a serenissimo Augusto III Varsaviae die 11 septem. a. 1754 cum sigillo cubiculari ad vitae utrorumque tempora sobie konferowany, którzy że tylko we wsi Mszańcu 5 ćwierci possident et possidebant, pokazało się, z których jako karczmy, młyn i innych dochodów, detruncatu censu na rok zł. 600. Hiberny do skarbu zł. 62 gr. 15, hiberny hussarskiej 16 16 gr. , mesznego 6 zł. 8 gr. , razem 685 zł. 9 gr. Mają jeszcze rocznego prowentu na rok zł. 400. Siedmiu ćwierci tegoż wójtowstwa posessores uczciwi Mszanieccy Huzelewicze i inni wyżej wyrażeni. Z kolei następują imiona 19 wójtów Jan, Łuc, Ihnat, Andrzej Steckowicze Mszanieccy; Łuc Huzelowicz; Fedio, Jacko, Fedio, Dmytro, Jan, Wasyl, Jacko, Jacko Petraszkowicze Mszanieccy; Ilko, Iwan, Michał Liwińscy; Pan Andrzej Jankowski; Hryc i Fedio Stasyssyni. Hajducy ziemi przemyskiej Iwan Butryn, Fedio Butryn, Wasyl Nanowski, Iwan, Iwan drugi, Hryc i Jacko Wołaczaki produkowali przywilej Jana III w Warszawie d. 28 maja r. 1696 uczciwym Piotrowi Hrehoremu na łan roli od granicy bandrowskiej z drugiej strony, do granicy grąziewskiej nadany, którzy ten łan posiadadając, usługi ziemi przemyskiej pełnią. Przywileje Augusta II z d. 24 Ust. 1722 r. , tudzież przywilej Augusta III z d. 11 września 1754 na wójtowstwo w Mszańcu podat Dod. mies. do Gaz. Lwow. 1872, t. II, str. 252, 253 i 254. Wójtostwo zostawało w posiadaniu Jozefa Mszaneć Mszaniec Mszaniec Piórkowskiego do r. 1787. Dnia 21 sierpnia 1787 r. zajął je rząd austryacki i przyłączył do Łomny. Lu. Dz. Mszaniec 1. wś, pow. husiatyński, leży na zach. krańcu powiatu, przy gościńcu rząd. trębowelskokopeczynieckim, o 10 kil. na płd. wsch. od Trębowli. Graniczy na wsch. z Howiłowem Małym, Howiłowem Wielkim i Suchostawem, na płd. z Kobyłowłokami, na zach. z Janowem i Dereniówką, na płn. z Plebanówką i Iwanówką. Wzniesienie wsi 188, 6 m. npm. Obszar dwor. gr. or. 796, łąk 184, past. 326, lasu 7 mr. ; włośc. gr. or. 1077, łąk 68, past. 4 mr. ; ludności rz. kat. 128, par. Chorostków, odl. o 12 kil. na wsch. , gr. kat. 706 dusz, par. w miejscu, dek. Husiatyn, dyec. lwow. Szkoła etat. o 1 naucz. , sąd pow. Kopeczyńoe o 15 kil. na płd. wsch, , urz. poczt. Chorostków. Obszar dwor. należy do ordynacyi Chorostków, własność Wilhelma hr. Siemieńskiego Lewickiego i Zofii z hr. Lewickich Siemieńskiej. 2. M. Tarnopolski, leży na płn. cyplu powiatu, między pow. zbaraskim i brodzkim. Graniczy na wsch. z Ditkowcami, na płd. j z Obarzańcami i Zarudziem, na zach. z Wertełką, na płn. z Milnem i Gątową; przestrzeni dwor. gr. or. 430, łąk 144, past. 6, lasu 534 mr. ; włośc. gr. or. 1077, łąk 68, past. 4 mr. ; ludności rz. kat. 52, par. Zatoźce o 10, 5 kil. na płn. zach. , gr. kat. wraz z filią w Ditkowcach 1140 dusz, cerkiew w miejscu, dek. tarnopolski, dyec. lwow. , sąd pow. Tarnopol, urz. poczt. Załoźce, kasa pożycz. z kapit. 239; właśc. więk. pos. Adolf Sternszüss. B. R. Mszanka, wś, pow. włodawski, gm. Bytyń, par. Uhrusk, ma 10 dm. , 73 mk. , 299 mr. Mszanka, rzka w pow. Słonimskim, wpada do jez. Łohozwa; przyjmuje dopływy Studzienek i Dziadówkę. Mszanka al. Mołodyniec, pot. górski, wypływa na obszarze gminy Lolina, w pow. dolińskim, z zachodniej stoczystości działu górskiego Mszany 1722 m. ; płynie górskim wądołem zraza na płn. zach. , a potem na płn. wsch. wzdłuż granicy perehińskololińskiej aż do swego ujścia do Mszany, dopływu Mołody. Dolinę tego potoku zamykają obustronnie działy górskie Jajce, a nad praw. brzegiem w górnym biegu pasmo wyniosłe i skaliste Mszany. Długość biegu 7 kil. Zródła leżą 1550 m. , ujście 921 m. npm. Mszanka, góra, wznosi się na wsch. granicy gm. Mezanny z gm. Trzcianą, w pow. krośnieńskim, pod 39 20 30 wsch. dłg. g. F. , a 49 30 30 płn. sz. g. Stoki góry lesiste; od wsch. opadają do doliny Jasiołki; na płn. od od M. wznosi się lesisty czubek Horodok 601 m. , poniżej którego, od strony płn. wsch. , wznosi się wśród leśnej polany kościołek św. Słownik geograficzny Tom Vl Zeszyt 70. Jana, należący do Trzciany. Wznies. M. 671 m. npm. szt. gen. . Br. G. Mszanka, wś, pow. gorlicki, leży przy go ścińcu z Gorlic odl. 5, 8 kil. do Ciężkowic, nad pot. Moszczanką, wpadającą do Ropy z lew. brz. , w okolicy podgórskiej, 324 m. npm. , pod szytej lasami. Par. rz. kat. w Moszczenicy. Wś ma 847 mk. , z których 29 na obsz. więk. pos. , 823 rz. kat. a 24 izrael. Pos. więk. P. Lipińskiego ma 241 roli, 25 łąk i ogr. , 15 past. i 89 mr. lasu; pos. mn. 613 roli, 101 łąk, 197 past. i 12 mr. lasu. M. graniczy na zach. z Wolą Łużańską, na płn. z Porębą, na wsch. z Glinikiem maryampolskim a na płd. z By strą. Dawniej była wójtostwem królewskiem, opłacającem w ostatnich latach Rzpltej 468 złp. kwarty. Mac. Mszanna 1. wś i folw. , pow. konstanty nowski, gm. , par. i okr. sąd. Huszlew, st. poczt. Międzyrzec. Cerkiew par. dla ludności rusińskiej, dawniej dek. międzyrzecki, erekcya niewiadoma, obecnie odnowiona w 1837 r. przez Karolinę Wężykową. Fol. i wś M. rozl. mr. 333 gr. or. i ogr. mr. 306, łąk mr. 3, la su mr. 17, nieuż. i place mr. 7. Wś M. os. 10, z gr. mr. 67. 2. M. , wś, pow. chełmski, gm. Bukowa, par. Uhrusk. Ma 1096 mr. obszaru. W 1827 r. 9 dm. , 27 mk. Rz. , A. Pal. . Mszanna, wś, pow. krośnieński, w okolicy górskiej, lesistej 455 m. npm. , nad Mszanka, dopływem Jasiela z lew. brzegu. Ciągnie się wzdłuż potoku w wąskiej dolinie, oddzielonej na wsch. od Trzciany dużym lasem, pokrywającym góry dochodzące 671 m. wysokości. Na zach. ma mniejsze lasy i niższe wzgórza, za któremi leży Ropianka. Na płd. graniczy ze Smerecznem a na płn. z Chyrową. Odl. od Dukli o 12, 1 kil. , ma cerkiew drewn. , bibliotekę dekanalną i szkołę ludową 1klas. Podług spisu ludności z r. 1881 M. ma 920 mk. ; szematyzm kościelny z tegoż roku wykazuje 999 gr. kat. , 10 rz. kat. i 11 izrael. , razem 1020 osób. Gleba zimna, owsiana. Pos. więk. Cezara hr. Męcińskiego ma obszaru 22 roli i 872 mr. lasu; pos. mn. 1667 roli, 240 łąk, 307 past. i nieuż. i 105 mr. lasu. Par. gr. kat. należy do dyec, przemyskiej, dek. dukielskiego i obejmuje Smerecznę z ogólną ludnością 1228 parafian. Uposażenie parocha składa się z 58 roli, 12 łąk, 7 mr. past. i 87 zł. w. a. dodatku do kongruy. Kasa pożyczk. gminna rozporządza kapitałem 274 zł. w. a. W Kodeksie Małopolskim na str. 359 znajduje się dokument erekcyjny tej wsi z d. 24 lut. 1369 r. , w nim pozwala Kazimierz W. , król polski, na prośbę Mikołaja i Radostona z Biecza założyć wieś Mszanę na prawie niemieckiem i w tym celu wyrąbać 50 lub więcej łanów lasu. Mac. Mszanna Dolna, dobra i wś, i M. Górna wś i fol. , pow. rybnicki. Leżą obie w głębokiej 50 Mszanna Mszanka a wąskiej dolinie, utworzonej przez potok, dopływ Szotkówki, w odl. 2 3 4 mili od Rybnika. M. Dolna ma kościół par. drewn. z zeszłego wieku, z dzwonem z datą 1520 r. i szkołę od 1854 r. , trzy młyny wodne. Większa posiadł. ma 775 mr. , wś 1383 mr. roli. M. Górna ma 309 mr. więk. posiadł. i 75 mr. do wsi należących i młyn wodny. Ludność uboga, utrzymuje się z zarobków w okolicy i z odbytu na swe produkty w sąsiednim Jastrzębiu i Loslau. Mszano 1. niem. Mszanno al. Schoengrund skarbowa domena, pow. brodnicki, st. p. i tel. Brodnica, 7, 5 kil. odl. , par. ew. i okr. urz. stanu cywil. tamże; par. kat. i szkoła wieś Mszano. Obszar wynosi 220, 83 ha roli or. i ogr. 148. 04 ha, łąk 30, 17, past. 34, 10, nieuż. 8, 52. Czysty dochód z gruntu około 2400 mrk. 2. M. , niem. Mszanno al. Schoengrund, w dok. krzyż. Schannen, Scheen, Schene, wś z koso. par. , nad rz. Drwęcą, przy drodze bitej z Torunia do Brodnicy, niedaleko granicy król. polsk. , pow. brodnicki, urz. stanu cywil. i st. p. Brodnica, tamże par. ew. , w miejscu szkoła kat. ; obszar wynosi 1692, 34 mr. magd. W 1868 r. 58 bud. , 23 dm. , 225 mk. , 198 kat. , 27 ew. Tutejsza par. , należąca do dek. brodnickiego, liczyła w 1867 r. 1221 dusz a 773 komunikantów, w 1884 r. 1158 dusz. Kościół, tytułu św. Bartłomieja, dawniej patronatu bisk. , dostał r. 1695 zbudowany, a 25 lipca t. r. konsekrowany. Przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone r. 1855 d. 4 grudnia. Wsie parafialne są Mszano w 1867 r. 262 dusz kat. , Szabda 241, Chojno, Chojnobudy i Pasiek razem 295, Drużyn i Lipowiec 232, Niewierz i Sowie pólko 156, Masłowizna 32, Melzak 3. Szkoły katol. są w Mszanie, dokąd są przyłączone Niewierz, Masłowizna i Sowie pólko 63 dz. 1867 r. ; w Szabdzie 42 dz. 26 dz. uczęszczało do szkoły ew. w Chojnie. M. trzeba zaliczyć do najstarszych osad tej okolicy. W zbiorze archeologicznym p. Scharloka w Grudziądzu znajdują się dwa kliny krzemienne szlifowane neolityczne, godne szczególnej uwagi z tego powodu, że zostały znalezione w grobie kamiennym skrzynkowym, odkrytym przypadkowo przy oraniu na polach wsi tutejszej w płn. zach. stronie ob. Ossowski Objaśn. do mapy archeol. Prus zach. , str. 72. M. leżało w komturstwie brodnickiem, ale należało do biskupów chełm. i było, przynajmniej później, dobrem stołowem sufragana chełmiń. R. 1669 był nim Jan Rakowski, jak wykazuje wizytacya Strzesza. R. 1379 d. 25 list. sprzedaje Jan z Tyrnawy, oficyał biskupa chełmiń. Wikbalda, sołectwo we wsi Mszanie Schene Grzegorzowi i Bernardowi pod zwykłymi wa runkami; między świadkami jest wymieniony Jakób, proboszcz mszański ob. Urk, B. des Bist. Culm. von Woelky, I, str. 278; dok. bardzo uszkodzony. Przez Szwedów wś ta, jak donosi Strzesz, w ostatniej wojnie bardzo spustoszoną została. Kościół tutejszy wybudowała według tradycyi gmina; poświęcenie na. stąpiło r. 1553. Po wojnie zastał go wizytator w opłakanym stanie. Proboszcz posiadał tylko 1 włókę roli i 2 sprzeczne dodatki. Dzierżawcą plebanki był Andrzej Niegolewski, który w kontrakcie miał wypisany obowiązek wystawienia nowej plebanii i płacenia przez 5 lat 10 flor. , a przez następne 10 flor. 15. Z tych pieniędzy zebrano dotychczas 50 flor. , które mają być użyte na, odnowienie kościoła. Aparata kościelne zrabował Szwed, pozostał tylko jeden czerwony atłasowy ornat, który się przechowuje w Brodnicy. Proboszcza nie ma. Przed wojną było we wsi 24 gburów i 2 sołtysów, którzy dawali mesznogo od włóki korzec żyta i tyleż owsa. Ale wojna szwedzka za czasów Gustawa rozproszyła ich. Koniecpolski w 1629 r. zajął tu leże zimowe; okopy wojska polskiego było można jeszcze wówczas widzieć. Do par. tutejszej należały wówczas 1 dobra Niewierz, które dawały mesznego 2 korce żyta i tyleż owsa; 2 dobra Choino, rozpadające się wówczas na dwie części, jednę posiadał Albert Kolbrzyński, drugą Wilczewski, każdy z nich płacił od swej części 2 korce żyta i tyleż owsa; 3 młyn Krzosek winien na ś. Marcin do tutejszej kasy kościelnej płacić 4 flor. ; szkoły nic było wówczas, ale wizytator widział jeszcze jej ślady str. 324 325. Z wizytacyi i lustracyi mszańskiej, spisanej r. 1762 za czasów biskupa chełmiń. Bajora i sufragana Piaskowskiego przez komisarza dóbr bisk. Pawła Piątkowskiego, wyjmujemy następujące dane Rola plebańska leżała w 3ch polach i zawierała 3 wł. 9 mr. i 186 pręt. , ale pod pługiem było tylko 70 mr. i 259 pręt. Probosz. był Aleksandrowicz; organista miał mieć 1 2 wł. roli, ale nie posiadał tyle. Folwark tudzież wś z przyległościami żadnej taksy nie daje, chociaż folw. dwa gburstwa obsiewa, na których quondam posiadła bywały; szpitala nie było. Dannicy we wsi mieszkający i to po lewej stronie od Niewierza jadąc, byli 1 Krzysztof Wasilewski, chałupnik, mieszka pierwszy rok, trzyma chałupę i ogród, winien płacić 6 fl. , w żniwa dni 9 i 3 dni tłokę przy wikcie pańskim robić; za nadrobek odbiera ze dworu zapłatę; w żniwa winien przy wikcie pańskim każdą robotę czynić; ponieważ chałupnik ten z ogrodu żyć nie moźo i utrzymuje się tylko pracą rąk własnych, dla tego radzi komisarz aby czynsz pracą ręczną odpłacił, aby do roboty był pociągany tylko w żniwa. 2 Marcin Klonowski, dannik, siedzi czwarty rok, trzyma ogród, włóczkę roli i łąkę; za to robić powinion 6 dni kosą, 6 dni sierpem, 6 dni grabiami, 3 dni tłokę o strawie Mszano Mszaniec Mszano Mszany Mszański Mszczonów Mszczącin pańskiej i piwie, w każdem polu po morgu orać, nawozu dzień wozić, i to o swoim wikcie, trzy dni pleć o pańskim wikcie, len trzeć, rzepę kopać, do piwa kolejno chodzić, zgoła co tylko rozkażą robić; robociznę za ogrodników i czeladź odbywać, za nadrobek odbiera od kosy gr. 6, od grabi gr. 3, od sierpa gr. 6. 3 Pasturnia była pusta ogrodu nie było, pasturz miewał, , po lisze w ogrodach dannickich i zsypkę ze wsi; pasał i folwarkowe bydło, więc też i folwark równą zsypkę według sztuk bydła dawać mu powinien. 4 To samo ma się rozumieć i o świniarzu. 5 Dwojaki, gdzie ogrodnicy przedtem mieszkali, są puste. 6 Owczarz, siedzi od lat 5, ma ogród, włókę roli i łąkę połowiczną i pobiera beczkę piwa i owies na psy; chować winien 300 owiec; płaci 120 złp. i odbywa 3 dni tłoki o strawie pańskiej. 7 W drugich pustych dwojakach mieszka w połowie Tomasz Dembski, trzyma ogród i płaci złp. 6; robi tak jak Krzysztof Wasilewski. 8 Wojciech Gromota, karczmarz, był zobowiązany czynić tłokę 3 dni. 9 Jan Romanowski, kowal. 10 Michał Kamionkowski, dannik. 11 Jerzy Majewski, krawiec. 12 Łukasz Wiśniewski, dannik. 13 Tomasz Pełka. Po drugiej stronie wsi mieszkali 14 Sobkowa, wdowa, danniczka, 15 Jakub Tyblewski, dannik, 16 Antoni Brzuchowski, dannik, 17 Tomasz Cemański dannik, 18 Antoni Gulczewski, chałupnik; kuźnia ladaco; potem stał dwór, za dworem browar, na dole przy nim figura. Dalej dowiadujemy się, że mieszkańcy skarżyli się bardzo na dzierżawcę Orłowskiego, bo ich zmuszał do tłoki nad kontrakt. Na wzmiankę zasługuje jeszcze spis żywego inwentarza Wasilewski posiadał 1 krowę, 2 woły i 2 cielaki; Klonowski 2 krowy, 2 woły, wolców zaś 3; owczarz Deja 3 krowy, 4 woły; Kamionkowski 2 krowy, 2 woły a nieuczków t, j. wołów nieidących jeszcze w pługu 4; Gramota 2 konie; Wiśniewski 2 woły i 2 konie; Pełka 1 krowę, 4 konie; Sobkowa 1 krowę, 4 woły; Tyblewski 2 krowy, 3 konie, 4 cielaki; Brzuchowski 1 krowę, 3 woły; Cemański 1 krowę, 4 woły, 2 konie, 2 jałowice; Gulczewski nieuków 2 ob. manuskrypt w Pelplinie p. t. Schriften betreffend die Verwaltung der Landgüter der Bistums Ton Culm, V, 31, str. 507 i i d. . R. 1763 puszcza biskup chełmiń. Bajer wś i folw. tutejszy w dzierżawę Franciszkowi Czaińskiemu i żonie jego Katarzynie, wraz z karczmą i wolną w niej wszelkiego likworu propinacyą, także młyn Krzosek zwany i pustkowie. Budami się zowiące. Kontrakt ten ma trwać 6 lat, dzierżawa zaś ma wynosić rocznie 820 złp. ob. tamże, str. 816 i następ. . 3. M. , dok. 1583 Msano, 1648 Mszanowo, niem. Marienfelde, dawniej Mschanno, dobra ryc, pow. świecki, st. p. i par. ew. Osie, 10 kil. odl. , par. kat. Drzycim, urz, stanu cywil. Brzemiona, szkoła Szerosław. Mają obszaru 76, 34 ha roli orn. i ogr. , 12, 51 łąk, 12, 51 past. , 33, 70 lasu, około 2 nieuż. , 5, 11 wody, razem 14217 ha. ; czysty dochód z gruntu 278 mrk. Właściciel ks. v. DinoTalleyrand. W 1868 r. 16 bud. , 6 dm. , 76 mk. , 37 kat. , 39 ew. Według taryfy na symplę z r. 1717 płaciło. M. U gr. 4 1 2 den. Wizyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 donosi, że tu wtedy było 3 włościan, którzy płacili mesznego od wł. 1 korzec żyta i tyleż owsa str. 71. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono podwójny pobór i potrójną akcyzę, płacił Białobłocki w Mszanowie 16 gr. ob. Roczn. Tow. Nauk. w Pozn. 1871, str. 180. Kś. Fr. Mszanowo 1. niem. Weidenau, dok. Weizenau i Weipczenow, majątek chełm. nad Drwę cą, pow. lubawski, st. p. i tel. Nowe miasto 2 kil. odl. , tamźe par. kat. i ew. , st. kol. Nowy folwark Weissenburg 4 kil. odl. , szkoła i urz. stanu cywil. Bratyan. M. ma 935 08 mr. magd. obszaru, czyli 249 ha i to 191 ha rolior. i ogr. , 44 łąk, 4 boru, 6 nieuż. , 4 wody; czysty dochód z gruntu 1018 mrk. W 1868 r. U bud. , 4 dm. , 53 mk. , 41 kat, 12 ew. Jest tu nowy most na Drwęcy, zbudowany r. 1884 za 3000 mrk. R. 1327 d. 30 maja nadaje bi skup chełmiń. Otto dobra mszanowskie Mi kołajowi na prawie chełm. Granice bona ex uno latere habentia dictum fluvium Driuanzam ascendendo usque ad duodecim funes prope Velam in secundo latere vel pariete et pro tertio latere bona fratrum Heynemanni videlicet et Nicolai dictorum de Thiliz. .. et in quarto latere bona canonicorum nostrae Culmensis ecclesiae. Nadto dodaje połowę rz. Drwęcy w oznaczonych granicach. Za to ma służyć przy obronie warowni z kuszą cum balista. Datum in castro nostro Vridecke Wąbrzeźno; ob. Urk. Buch d. Bist. Culm, v. Woelky, I, str. 156. Według listy szkodowej, spisanej r. 1414 przez kapitułę chełmińską, poniosło Mszanowo Weipczenow na żywym inwenta rzu i w zbożu szkodę wynoszącą 1 grzywnę ob. Urk. B. dos Bist. Culm t. Woelky, 1885, str. 392. 2. M. , taryfa z roku 1648, ob. Mszano. Kś. Fr. Mszański dział górski, a raczej grupa stanowiąca część działu zwanego Jajce, w pow. doliniańskim, leży pomiędzy dolinami potoków Mszana i Mszanka i ma najwyższy szczyt Mszana, wysoki 1724 m. Jedna część tej grupy wybiega szczytem Hyczowa do 1259 m. Mszany, las w płd. zach. stronie Bezbrodów, w pow. złoczowskim, nalew, brzegu Pełtwi. Zach. jego część przypiera do Nowosiołek w pow. kamioneckim. Mszczącin, ob. Mszęcin. Mszczonów, miasto nad strum. Okrzeszą, Mszczonowska wójtówka Mszczonowskie Mszczony Mszczyczyn Mszela pow. błoński. Leży w płd. części powiatu, pod 1 51 57 5 szer. i 38 42 4 dłg. g. , w wyniosłem położeniu, w odl. 42 w. od Warszawy a 9 w. od st. dr. żel. warsz. wiedeń. w Rudzie Guzowskiej, z którą połączony jest dragą bitą. Posiada kościół par. murowany, synagogę. szkołę początkową ogólną, sąd gm. okr. III dla gmin Radziejowice, Piekary, Skuły, urz. miejski, st. poczt. , 173 dm. , 5291 mk. w tem 3200 żydów. Samo miasto należy do okr. VI sądu pokoju w Błoniu. Z zakładów fabrycznych istnieją tu 2 browary z prod. na 9000 rs. , dystylarnia z prod. na 3400 rs. , 3 garbarnie z prod. na 2000 rs. , fabryka octu wyrabiająca za 1800 rs. , fabryka kafli z prod. na 2700 rs. , fabryka zapałek z prod. na 1000 rs. , cegielnia z prod. na 700 rs. Cyfry te pochodzą z 879 r. ; obecne rzeczywiste są zapewne daleko wyższe. Dochód kasy miejskiej przechodzi 5000 rs. 4995 rs. w 1881 r. . M. mieści się na wyżynie stanowiącej dawniej centr obszaru rozległych puszcz i węzeł systemu wodnego tychże puszcz. Wyżyna mszczonowska wznosi się do 600 stóp, podczas gdy mokre niziny nad brzegami rz. Tuczny, płynącej z puszczy Jaktorowskiej, sięgają zaledwie 250 stóp. Wyżyna ta wysyła na wszystkie strony ku Wiśle, Bzurze i Pilicy liczne strumienie i rzeczki, które przez wyniszczenie puszcz zmniejszyły swe dawniejsze rozmiary. Z puszcz Jaktorowskiej i Korabiewskiej, podobnie jak i Bolimowskiej pozostały dziś ślady zaledwie. Jak zwykle w takich punktach, powstała na mszczonowskiej wyżynie osada miejska już w 1377 r. na mocy przywileju, którym Ziemowit III, ks. mazowiecki, dawniejszą wieś książęcą zamienił na miasto. Ziemowit V przywilejem wydanym w Rawie 1437 r. nadał miastu prawo chełmińskie i uwolnił od podatków i ciężarów dla podźwignięcia z upadku. Zygmunt I, po wcieleniu Mazowsza, oddał M. , z przyległym obszarem dóbr, Janowi i Mikołajowi synom Jędrzeja Radziejowskiego, wojewody płockiego; na zastaw pożyczonej od nich sumy. Zygmunt August nagradzając usługi Mikołaja Radziejowskiego i jego żony na dworze królowej Katarzyny położone trzymał ich syna do chrztu i nadał im wieczyście dobra mszczonowskie w 1554 r. , zastrzegając zwrot w razie wygaśnięcia linii męskiej. Jan III pozwolił Mikołajowi Radziejowskiemu, ówczesnemu bisk. warmińskiemu, przelać prawa sukcesyi na trzech siostrzeńców Prażmowskich. Starostwo to niegrodowe podług lustracyi z r. 1660 składało się z miasta M. z wójtostwem i wsi Zator z wybraniectwem. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rzpltej przez oddzielną konstytucyą zatwierdziły prawo lenności do tego sstwa dla Prażmowskich, jako spadkobierców Michała Radziejowskiego, prymasa. Na tymże sejmie wyznaczono także dwie oddzielne komisye dla załatwienia spo rów o to sstwo, które wówczas posiadał Ale ksander Ossoliński, ssta drohicki, opłacając zeń kwarty złp. 700. Uchwala sejmowa z 1775 r. nadała ostatecznie sstwo wiecznolennem prawem Józefowi Łuszczewskiemu, sędziemu sochaczewskiemu. Wyjednał on u Stanisława Augusta w 1775 r. przywilej na 5 jarmarków. Tradycye o dawnej świetności M. są wytwo rem wyobraźni ciemnych mieszczan, nie zna jących przeszłości swej siedziby; tradycye te spotykają się w każdej mieścinie. Pożar w 1800 r. zniszczył miasto i kościół. W 1806 r ma 1100 mk 400 żydów. W 1827 r. ma 219 dm. i 1700 mk W 1860 r. 203 dm. 21 mur. , 3469 mk 1736 żydów. Pożar d. 9 paźdz. 1862 r. zniszczył cało miasto tak, iż ocalało tylko 30 domów. Jedyną pamiątką przeszłości mógłby być kościół istniejący już w 1324 r. , drewniany pierwotnie. Erekcya zaginęła, założycielami byli zapewne książęta mazowieccy. Częste pożary zniszczyły go kil kakrotnie. Obecny został odbudowany około 1840 r. M. parafia, dekanat grodziski, ma 6671 dusz. Br. Oh. Mszczonowska wójtówka, wś, pow. błoński, gm. Radziejowice, par. Mszczonów. Ma 45 mk, 135 mr. ziemi folw. i 43 mr. włośc. Mszczonowskie budy, wś, pow. błoński, gm. Radziejowice, par. Mszczonów. Ma 229 mk. i 456 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 24 dm. , 203 mk. Mszczony 1. Połciestare, wś, pow. mławski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec, odl. o 27 w. od Mławy, ma 13 dm. , 78 mk. , 74 mr. gr. dobrego, 30 nieuż. 2. M. Połciemłode, wś, tamże, ma 11 dm. , 94 mk. , 194 mr. gr. dobrego, 59 nieuż. Mszczyczyn, dok. Mszcziczino, wś nad rz. Obrą, pow. szremski, 30 dm. , 221 mk. , 30 ew. , 191 kat. , 48 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 5 kil. , gośc. o 2 kil, st. kol. żel. w Czempinie o 25 kil. 2. M. , dom. , 2478 mr. rozl, 3 miejsc a M. , dom. ; b Gaworek, karczma i osada; c Gajewo, folw. ; 13 dm. , 223 mk. , 10 ew. , 213 kat. , 69 analf. Własność Framciszka Żółtowskiego. Według, regestrów pobor. pow. kościańskiego z 1580 r. M. leżało w par. Dolsk i składało się z 2ch części szlach. Jana Grabowieckiego i Jana Włostowskiego, miało 2 łany i 4 półłanki kmiece, 7 zagrod. , młyn i 43 owiec Wielkop. , Pawiński, t. I, 64. M. Su Mszela, uroczysko w pow. wieluńskim, gm. Praszka, leży w stronie zach. osady Praszka. Miejscowość ta ma kształt wyschniętego jeziorka i służy za pastwisko dla dobytku mieszczan z Praszki. Lud okoliczny opowiada, że niegdyś było w tem miejsca dużo miasto pod nazwą Mszela, które się zapadło, tak, że po Mszanowo niem zostało tylko owo wydrążenie, niby dno wielkiego stawu. Dotąd jeszcze według podania słychać dzwony z tego podziemnego miasta. Torfiaste pokłady świadczą, iż było tu dawniej jezioro, a może być iż na nim wznosiła się jakaś ludzka, nawodna siedziba. Mszenik, błoto w pow. świeckim pod Belnem ob. Docum. varia, rkp. w Pelplinie, str. 199 i Sł. geogr. V, str. 260, sub v. Lipienica. Mszęcin, przys. do Niepołomic, w pow. bocheńskim, na praw. brzegu Wisły, na płn. Niepołomic. Graniczy na zach. z gościńcem z Wieliczki do Kołka nad Wisłą a na wsch. z Kępą Węgrzynowską. Nakielski w Miechowii zalicza tę osadę do najdawniejszego nadania, danego w r. 1190 bożogrobcom miechowskim z innemi dobrami przez Michora Jaksę. Jest także wymienioną w przywilejach potwierdzających, z r. 1354 i 1449. W r. 1240 przydał do niej ks. krakowski i łęczycki Konrad las Kłaj i rozszerzył w granicach, poczem w r. 1380 nabył klasztor miechowski także wójtowstwo w tej wsi od Spytka, wojew. krak. Długosz Lib. benef. II, 164 wymienia M. jako włość bożogrobców miechowskich. Naprzeciw leżący Tropiszów był własnością klasztoru pp. benedyktynek staniąteckich. Mac. Mszna, rz. , odprowadza wody Budzisławskiego jeziora do Warty. Mszyc al. Imszetczyne, jezioro, uroczysko w pobliżu Dniepru, pomiędzy Kijowem a Wyszhorodem, sporne między monasterami Meżyhorskim a KijowskoPieczerskim żeńskim; ob. Kijów, cz. III 146. Mszyn niem. , ob. Mścin. MuberekKermen, twierdza turecka na wyspie między rzeką Konką a Dnieprem, nieco niżej dzisiejszej Kachowki, naprzeciw Asłam Karmenu, w pow. dnieprowskim gub. tauryckiej; wspominana w kronikach kozackich Wieliczki, Grabianki i Samowidca. Muca al. Pikstern, po niem. Muzzebach al. Piksern, rzka w Kurlandyi, lewy dopł. Dźwiny, płynie w par. zelburskiej i uprowadza wody jeziora Pikstern. Mucejewszczyzna, ob. Mucewszczyzna. Mucewszczyzna al. Mucejewszczyzna, wś włośc, pow. wilejski, w 8 okr. , pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Posopowo, o 10 w. od. gm. a 63 w. od Wilejki, 4 dm. , 65 mk. , w tej liczbie 17 prawosł. i 48 katol. ; należy do dóbr Posopowo hr. Tyzenhauza. Mucha, os. włośc. , pow. iłżecki, gm. Łaziska, par. Wielgie. Odl, 21 w. od Iłży; ma 2 dm, 13 mk. , 13 morg. Mucha 1. rzką w pow. kobryńskim. 2. M. , jezioro w pow. ihumeńskim, zwane także Sierhijewickie ob. . Mucha, potok w pow. kamienieckim, przepływa wsie Olchowiec i Kuźmińczyk, poru sza parę młynów i wpada w pobliżu mka Husiatyna do rz. Zbrucza. Mucha, ob. Musza. Mucha, niem. Muchmuehle, osada i młyn, pow. chodzieski, 2 miejsc. a Arnoldsthal, b Mucha; 3 dm. , 21 mk. , 11 ew. , 10 katol, 5 analf. M. St. Mucharów, wś, pow. nowogradwołyński, w 1 okr. pol. , gm. Berezdowo, 157 dusz włościan, 1001 dzies. ziemi włośc, dworskiej 674 dzies. Dawniej należała do dóbr Koreckich; od ks. Jerzego Lubomirskiego, syna Teresy z Czartoryskich, nabyta przez Nyko, obecnie własność jego córki Szczepkowskiej. L. R. Mucharz, wś, pow. wadowicki, leży na górze pod lasem, przy drodze z Wadowic 15, 1 klm. do Suchy, 397 m. npm. , u ujścia potoku Jaszczurówki do Skawy, na lewym brzegu tej rzeki. Jaszczurówka tworzy zachodnią granicę tej wsi, dzieląc ją od Jaszczurowy i Jamnika, Skawa zaś stanowi granicę północną i wschodnią i dzieli się na wschód od M. na kilka ramion, poczem, wstrzymywana przez wysłanniki gór piętrzących się w stronie północnej, robi dwa silne łuki. Brzegi rzeki są tutaj lesisto a okolica podgórska. W tej wsi znajduje się starożytna parafia z nowym obszernym murowanym kościołem, którego budowę rozpoczęto w r. 1860 a ukończono 1868 szkoła ludowa jednoklasowa i urząd pocztowy. Wieś ma 752 mk. rzym. kat. i kilku izraelitów. Na obszarze więk. pos. Franc. Tetschela 25 mk. Pos. więk. ma 128 m. roli, 9 m. pastw. i 150 m. lasu; pos. mn. 459 mr. roli, 14 mr. łąk i ogr. , 124 mr. pastw. i 10 mr. lasu. Par. należy do dyec. krak. , dek. makowskiego, obejmuje Brańkówkę, Jaszczurową, Skawce, Kozieniec, Slezowice, Poręba świnną i Zagorze, z ogólną liczbą 3704 rzym. kat. i 58 izrael. O pierwotnym drewnianym kościele jest tradycya, że go około 996 r. założył tu św. Wojciech, gdy szedł do Rzymu, a poświęcił gdy powracał do Polski. Był p. t. św. Floryana. Później wzniesiono kościół murowany, który w r. 1688 rozszerzono, przez przebudowanie głównej nawy i chóru. Poświęcił go bisk. sufragan krak. Stan. Szembek 1690 r. pt. św. Wojciecha. Kamionecki dziej opis żywiecki, miał czytać na dzwonku w sygnaturce datę 1030 r. Prof. Łepkowski Rocznik Tow. nauk. krakow. z r 1861, str. 219 badał stary mur, t, j. dwie ściany, sklepienie bowiem spadło, i przekonał się, że były budowane sposobem używanym w XVI, w. t. j. z wapna gruzu i kamienia. Ze znalezionych w trumnach symbolów, flaszeczek i pieniążków, wnosić należy, że ten kościół był jakiś czas w posiadaniu aryanów. Znajdujące się przy kościele dzwony, pochodzą z 1543 i 1695 r. Za to odkrył p. Łepkowski na chorze między szmata Mszenik Muberek Mszyn Mszyc Mszna Mszęcin Mucharz Mucharów Mucha Mucewszczyzna Mucejewszczyzna Muca Mszczonowska wójtówka Muchawka Muchawk Muchawiecki Muchawiec Mszenik mi chorągwie z napisami, które służyły za na grobki 1 Stanisława Przewuskiego, zmarłego w 1628 r. , 2 Stawińskich z Poręby i 3 Andrzeja Witkowskiego, zm. 1705 r. Z prze chowywanego starego ornatu, podług podania św. Wojciecha, było w tym czasie tylko parę szarych i brunatnych nici, przyszytych na płótnie. Do niedawna miał być na tym orna cie jeszcze krzyż nićmi wyszyty a na nim przyszyta Męka Pańska, rzeźbiona z drzewa. W zbiorze archeologicznym uniwersytetu kra kowskiego znajduje się rysunek tego ornatu wykonany przez Horodyskiego. Odnośnie do samej wsi, mającej w starożytnym herbie Mu chę, istnieją dwa dokumenta. W pierwszym, z r. 1254, zapisuje ją Bolesław Wstydliwy, klasztorowi zwierzynieckiemu, w drugim z r. 1389 ogłoszonym przez prof. Łepkowskiego potwierdza nadanie Jan, ks. oświecimski, z po wodu, że pierwotny przywilej został zatraco ny. Ten drugi przywilej jest albo w całości zfałszowany albo z umysłu przez proboszczów mucharskich źle przepisany, nakłada bowiem bardzo uciążliwe daniny na wsie odległo o czte ry lub pięć mil od kościoła, a nadto zastrzega proboszczowi wyłączne prawo palenia i szynkowania gorzałki, o co wynikło wiele proce sów a najzawilszy z klasztorem norbertanek w Zwierzyńcu w XVIII w. Wspomnieć jeszcze należy, że kilku Mucharskich otrzymało stop nie akademickie w uniwersytecie krakow skim w XVII i XVIII w. Mac. Muchawiec, rz, w gub. grodzieńskiej, wypływa z błot za dworem dominium Prużany, płynie przez powiaty prużański, kobryński i brzeski od północy i wschodu ku zachodowi. kręto na Kobryń, krajom zapadłym i bardzo podmokłym, zabiera z sobą wody wielu je zior i rzek pomniejszych i poniżej Brześcia li tewskiego wpada od prawego brzegu do Bu gu dwoma korytami. Przy ujściu uderza tak silnie o jego koryto ciężkiemi wodami leśnemi, że Bug odtąd zwraca się ku zachodniej półno cy. Uregulowany dobrze w pow. brzeskim, w kobryńskim natomiast bywają mielizny i la tom jest bardzo płytko. Długość biegu wyno si około 90 w. Za pomocą kanału Muchawieckiego ob. służy do połączenia Wisły z Dnie prem, a tem samem Baltyku z m. Czarnem. Oprócz wielu pomniejszych strumieni przyj muje od lew. brz. Bereźnę z Horodeczną, Ko bryński Rów, Trościanicę al. Troszczenicę, Rytę z Botynką i Kamionkę. J. Krz. Muchawiecki kanał, łączący Baltyk z m. Czarnem, przerzyna w poprzek europejski dział wodny i jakkolwiek tu wznosi się przeszło na 550 st. npm. , przypada jednak na błota i okolicę zabagnioną przez zamknięcie kotliny pińskiej. Ta stosunkowo nizka okolica zapadłego Polesia, tak obficie zaopatrzona w wody zaskórne, gdzie już lada rów może służyć do spławu, podała jeszcze za czasów króla Władysława IV myśl połączenia Balty ku z m. Czarnem sztuczną drogą wodną w tym punkcie. Jakoż została ta myśl później wy konaną i kanał w 1775 r. ukończony, nosił z początku nazwę kanału Rzplitej, później ka nału Królewskiego, a dziś jest M. zwany. Długość jego wynosi przeszło 6 mil, jest zaś tak szerokim, że po nim wygodnie chodzić i mijać się mogą szuhaleje; jest obwarowany śluzami i obficie zaopatrzony w wodę. Na pół nocy, jak m. Horodec, przypiera on do małej rzki Wotoki, która od lewego brzegu wpada do Muchawca, ciągnie się następnie z północy ku południowi, wykręca się naprzód na płd. wsch, a w końcu na wschód. Od w. Lachowicze jest prowadzony naprzód błotami polo wym brzegu rzeki Piny, aż do punktu gdzie już Pina poczyna być spławną i tu z nią się łączy. W. Pol. Muchawka, rz. w pow. siedleckim, poczy na się na granicy pow. łukowskiego, z kilku strumieni płynących ku wschodowi od Jastrzę bia; od Plut skręca ku północy, od stawu pod młynem Rudą rozdziela się na 2 ramiona, pły nące ku płn. , wschodnio przez Baranek i Mościbrody, zachodnie przez Kaczorów i Wolę, łączące się pod Wólką Wołyniecką; płynie dalej w kierunku zachpółnocnym przez łga nie, na zachód Siedlec, i wpada z lew. brzegu do Liwca dwoma ramionami, wschodniem pod Żytnią i zachodniem pod Jerzmanowem. Przyjmuje z praw. brzegu pod Mościbrodami Zbuczynkę, pod Żytnią rzeczką tej samej nazwy. Długa około 3 mil. J. Bliz. Muchawka, przys. Królówki, pow. bocheń ski, w okolicy lesistej, pagórkowatej, 397 m. npm. , w miejscu gdzie się krzyżują drogi w Bochni do Limanowy i z Lipnicy Murowa nej do Gdowa. Składa się z folw. , na któ rym się urodził Kazimierz Brodziński, karcz my i kilka domów. Mac. Muchawka, wś, pow. czortkowski, nad rz. Dupą, o 6 klm. na płd. od Jagielnicy i tyleż na płd. od Tłustego, przy gościńcu rządowym lwowskozaleszczyckim, graniczy na wschód z Ułaszkowcami i Milowcami, na płd. ze Swiciową, ną zach. z Antonowem, na płn. z Nagorzanką, przedmieściem Jagielnicy, leży w najlepszej podolskiej glebie; oprócz zwykłych zboż udaje się tu doskonale kukurydza i tytuń, którego znaczne plantacye utrzymują włościanie dla pobliskiej fabryki tytoniu w Jagielnicy; obszar dwor. grun. orne 872, łąk 94 pastw. 9; włośc. grun. orne 1376, łąk 68, pastw. 2 kw. , mr. ; ludn. rzym. kat. 222, par. w Jagielnicy, gr. kat. 680, par. Świdowa, szkoła filialna o 1 nauczycielu, kasa pożyczk, z kapit. 1600 zł. a. w. Sąd pow. Czortków, urząd Muchowata poczt. Jagielnica. Należy z całym kluczem ułaszkowieckim do Karola hr. Lanckorońskiego. B. R. Muchel niem. , ob. Mochel. Muchenitz, 1228 Neunychen, 1279 Mechnice, wś, pow. opolski, przy drodze z Opola do Falkenberga. Należała pierwotnie do klasztoru praemonstratensów w Czarnowąsie, następnie do rządu. Ma 1684 morg. obszaru. Położonie wilgotne, obfitość źródeł; par. i szkoła w Chróściny. Muchi al. Małe Bobrowicze, wś, pow. rzeczycki, w 3 okr. pol. kalenkowickim, gm. Domanowiczę; przy dr. poczt. pomiędzy Domanowiczami i Dudziczami, 27 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie; ob. Bobrowicze. Muchile, wś, pow. święciański, w 1 okr. pol, gm. aleksandrowska, okr, wiejski Świrany, o U w. od gminy, 27 dusz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Swirany. Muchladziszki, wś włośc. i folw. pryw. nad strugą Błocianką, pow. lidzki, w 2 okr. polic, gm. bioniakońska, okr. wiejski woronowski, o 12 w. od gminy, 35 od Lidy a 17 od Ej szyszek, 41 tak. kat. Muchlin, dok. Muchnyno, kol. , os. karcz. , folw. , młyn, pow. turecki, gm. Piętno, par. Turek, odl. od Turka 1 w. ; kol. dm. 10, mk. 149; karcz. dm. 1, mk. 26; folw. dm. 3, mk. 80; młyn dm. 1, mk. 12. W 1827 r. 20 dm. , 146 mk. W dworskim ogrodzie ślady cmenta rzyska pogańskiego. Wspomina tę wieś Lib. Bon. Łaskiego t. I 262. Br. Ch. Muchlów, ob. Muchtów. Muchna, zaśc. włośc, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 2 w. od gm. , 1 dusza rew. ; należy do dóbr rząd. Ławaryszki. Muchnia, wś włośc, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Mickuny, okr. wiejski Ławaryszki, o 2 w. od gminy, 4 dusze rew. ; należy do dóbr rząd. Ławaryszki. Muchnice al. Muchnica, wś i folw. , pow. kutnowski, gm. Oporów. par. Strzelce. Leży przy szosie z Kutna do Gombina. Ma 23 dm. , 356 mk. ; ogólna przestrzeń mr, 1110, z któ rych grun. orn, mr. 974 i 35 mr. , łąk należy do folwarku, 101 mr do włościan. Gospodar stwo w dobrej kulturze. Jest to dawna osada w ziemi gostyńskiej. Znaleziono tu grobowisko przedhistoryczne. W. W. Muchnów; wś, pow. kutnowski, gm. Sójki, par. Mnich; ma 19 dm. i 279 mk. ; ogólnej przestrzeni 1230 mr. , w tem ziemi ornej mr. 995, lasu mr. 120; do włościan należy m. 115. Gospodarstwo zamożne. W. W. Muchobór wielki, niem. GrossMochbern, 1356 r. Mechor, i M. mały, niem. Klein M. , 1193 Muchobor, 1360 Muchbor, 1388 Klein Mochber, dwie wsie, pow. wrocławski, odl. 1 milę od Wrocławia, w pobliżu linii dr. żel. wrocławskolignickiej i drogi bitej do Strzegonina Striegau. M. wielki miał w 1843 r. 49 dm. , 445 mk. 137 katol. i szkołę ewang. Jest to posiadłość katedry wrocławskiej już w 1155 r. , stąd już w 1343 r. istnieje tu kaplica filialna. Szkoła katolicka, dom dla ubogich od 1828 r. M. mały od 1193 do 1810 r. własność klasztoru na Piasku w Wrocławiu. W 1843 r. 23 dm. , 179 mk. 24 ewang. . Muchocin 1. wś i dom. , pow. międzychodzki, o 3 klm. od Warty, 3 miejsc a M. , b Młyn Wielki Grossmuehle, c Piła Schneidemuehle; dom. ma 3917 mr. rozl. Kopalnie węgla brunatnego. Gorzelnia parowa, 2 młyny wodne, jeden o sześciu gankach z turbiną, jeden o 3 gankach i kołach drewnianych. Poczta, tel. i gościniec w Międzychodzie o 3 kil; st. kol. żel. Drezdenko o 32 kil. 2. M. , olędry, 7 dm. , 41 mk. , 38 ew. , 3 kat. , 7 analf. Poczta, gośc. i tel. w Międzychodzie; st. kol. żel w Drezdenku. Muchojady, wś, pow. owrucki, niegdyś własność metropolity Piotra Mohyły, który na niej oraz na wsi Opaczyce w pow. radomyskim zabezpieczył 20, 000 złp. , zapisanych akademii kijowskiej. Muchojedy, wś w płd. krańcu pow. rzeczyckiego, pomiędzy strugami Kruciejką i Mizdrzą ob. , w okr. pol. jurewickim, cerkiew, 58 osad; własność Oskierków. A. Jel. MuchojedowskaBuda, wś nad pot. Czerezdzierew, w płd. krańcu pow. rzeczyckiego, w okr. pol jurewickim, 16 osad. A. Jel. Muchorowen, niem. , wś na pol. prusk. Ma zurach, pow. szczycieński, st. poczt. Pa sym. Kś. Fr. Muchowata, część wsi Staniłówki ob. , w pow. berdyczowskim. Muchowce wś, pow. bracławski, w 3 okr. pol, , gm. i par. kat. Niemirów, 152 dm. , 880 mk. , 1177 dzies. ziemi włośc; należy do klu cza Niemirowskiego hr. Maryi z Potockich Strogonowej. Dr. M. Muchówka, wś, pow. klimowicki, gra. Berezki, 42 dm. , 210 mk. Muchowo 1. wś włośc, pow. gostyński, gm. Pacyna, par. Gombin. Ma 8 dm. , 60 mk. , 144 morg. 2. M. , kol. , pow. suwalski, gm. Kadaryszki, par. Wiżajny. Odl. 18 w. od Suwałk, ma 2 dm. , 5 mk. Wchodziła w skład dóbr rząd. Kadaryszki, a następnie majoratu gen. Skobelewa. Br. Ch. Muchowo, niem. Mochau al HinterMochau, 1203 r. Muchovo, wś i dobra, pow. jaworzyński. Zamek, 32 dm. , 209 mk. ewang. w 1843 r. , szkoła ewang. , młyn wodny, cegielnia. Muchtów al Muchlów, dokum. Muchthowo, folw. , pow. turecki, gm. i par. Kowale pańskie, odl 7 1 2 w. od Turka; ma 1 dm. , 16 Muchawiec Muchel Muchenitz Muchi Muchile Muchladziszki Muchlin Muchlów Muchna Muchnia Muchnice Muchnów Muchobór Muchocin Muchojady Muchojedy Muchojedowska Muchorowen Muchowce Muchówka Muchowo Muchtów Muchel mk, Według Lib. Bon. Łask. I 261 2 była to wtedy. wś należąca do par. w Turku. Później wchodził w skład dóbr Kowale Pańskie. Muchy, kol. , pow. wieluński, gm. Kuźnica grabowska, par. Kraszewice, odl. od Wielunia w. 40; dm. 25, mk. 269. W 1827 r. 2 dm. , 18 mk. Wchodziła w skład dóbr Kuźnica grabowska ob. . Jest to starożytna osada, wspominana w dokumentach Kod. dypl. Muczk. i Rz. , II 96. Muchy, poszczególne domy w Jazowie starym, w pow. jaworowskim. Mucizar, dobra, pow. rzeczycki, własność Oskierków, około 197 włók. A. Jel. Muckendorf górne i dolne, 1366 r. Mokinherg, wś, pow. bukowski, na Szląsku prus. W 1843 r. 23 dm. , 175 mk. 5 kat. . Mucker, niem. , ob. Mokre. Muckerau, niem. ob. Mohra. Muckyn dok. , ob. Mokiny. Mucnowo, niem. , Muetzenow, wś, pow. słup ski, st. p. Saleske. Tworzy oddzielny okrąg urzędu stanu cywilu. , który 1880 r. miał 2007 dusz. W 1882 r. ur. się 21 dz. , umarło 8 osób, zawarto 9 małżeństw. Kś. Fr. Muczkowina al. Moczkowina, nazwa niw we wsch. stronie Szumiacza, w pow. turczańskim. Muczne 1. obszar leśny, niegdyś podobno wieś tego nazwiska. Ob. Dydiowa. 2. M. , folw. na obsz. dwor. Dźwiniacza górnego, w pow. turczańskim. Mnczny, potok górski, powstaje w płd. zach. obszarze Dźwiniacza górnego, w pow. turczańskim, ze zlewu pot. Bystrego i Suche go, wypływających z płn. stoków góry Obnohy 1069 m. . Oba płyną ku płn. , obejmując swymi ramionami górę Muczne 865 m. , i łą cząc się u płn, podnóża tejże, w potaszni dźwiniackiej, w potok Mucznym zwany. M. pły nie na płn. zach. potem na płn. wsch. , opły wając od zach. dział górski Jelenowaty; zra sza płd. obszar gm. Dydiowy, a na dolnym swym biegu tworzy granicę między Dydiową a Łokciem. Uchodzi do Sanu z lew. brz. Dłu gość biegu 8 kil. Spad wód 715 m. połączenie się źródlanych potoków; 615 m. ujście. Dolina górska i dzika. Br. G. Muczow, po niem. Maukendorf, wś na pru skich górnych Łużycach, w pow. wojereckim, w par. ew. żdźarskiej. W r. 1880 mk. 170, Serbów 145, Niemców 25. A. J. P. Muczuki, zaśc. rząd. , pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 23 w. od Wilna, 2 dm. , 9 mieszk. katol. Muczyłowo, w spisie urz. Mudszyłowo, dobra, pow. lucyński, w 3 okr. pol, gm. Ewermujża, 48 dusz rew. Muczyzyr, 14 osad nad rz. Wić, lew. dopływom Prypeci, pow. rzeczycki, w 2 okr. pol. , jurowickim; zapadłe, odludne Polesie Muddel niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. i kol Ujść, 5 klm. odl okr. urz. stanu cywilu. Dünnow, zawierają 57 ha roli orn. i ogr. , 356 łąk, 80 pastw. , 406 bo ru, 146 wody; czysty dochód z gruntu 7, 085 mrk. Kś. Fr. Muddelmow niem. L dobra ryc. w Po meranii, pow. Regenwalde, st. p. Plathe 7, 5 klm. odl; mają 507, 65 ha obszaru; czysty do chód z gruntu 5629, 86 mrk. 2. M. , do bra w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. poczt, Zitzmar, 4 klm. odl obejmują 357, 2 ha; czy sty dochód z gruntu 5434 mrk. Kś. Fr. Mudderow dok. , ob. Modrzewo. Mudrowka, wś, pow. czehryński, ob. , Mądrówka. Modry, grupa domów i folw. w Kobylnicy ruskiej, w pow. cieszanowskim. Mudschiddel niem. , dobra w Pomeranii, pow. Miastko niem. Rummelsburg, st. p. i tel. Zuckers 1 klm. odl, st. kol. Sellin 3 klm. odl, zawierają 219 73 ha roli orn. i ogr. , 17, 66 łąk, 17, 87 boru; czysty dochód z gruntu 1250 mrk. ; parowa fabryka krochmalu. Właśc. v. Gostkowski. Kś. Fr. Muecka al Micka, ob. Micków. Muecken 1. niem. , ob. Myki. 2. M. niem. , leśn. , pow. świętosiekierski, st. p. Brunsberk. W 1856 r. 9 mk Kś. Fr. Mueckendorf 1. 1464 r. Mokindorf, wś, pow. szprotowski, paraf. Sprottau, ludność ewangielicka. 2. M. , 1442 r. Mockendorff, wś, pow. strzeliński, par. Ruppersdorf, ludność ewang. Br. Ch. Mueckendorf, pizyległość wsi Komorowice na Szląsku austryackim. Mueckenhain, wś, pow. rozborski. Do 1815 r. na Saskich Łużycach, par. ewang. Horka. Młyny wodne, cegielnia, kopalnie torfu. Mueckenhausen niem. , ob. Komorowo, pow. niborski. Mueekersee, niem. , ob. Łukowskie, jez. na wsch. od jez. Sniardowy. Muecks niem. , wybud. , pow. wystrucki, st. p. Wystruć. Mueffing, folw. , pow. wyrzyski, 1 dm. , 13 mk. , należy do gm. Białośliwie. M. St. Mueggau, niem. , ob. Migowo. Mueggen niem. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. i tel. Landsberg 5, 5 km. odl. Dobra te mają 227, 38 ha roli orn. i ogr. , 34, 11 łąk, 9, 56 pastw. , 6, 86 nieuż. , 0, 59 wody, razem 278, 41; czysty dochód z gruntu 2, 965 mrk. W 1856 r. 80 mk. Kś. Fr. Mueggenburg, niem. , wybud. , pow. człuchowski, st. p. , paraf. kat. , i ew. Człuchowo, szkoła Kałdowo. W 1868 r. 7 bud. , między tymi 2 dm, , 12 ew. mk. Kś. Fr. Muczow Muczne Muczkowina Mucnowo Muckyn Muckerau Mucker Muckendorf Mucizar Muchy Muczuki Muczyzyr Muczyłowo Muegwitz Mueggenburg niem. 1. dobra ryc. w Pomeranii, pow. nakielski Anelam, st. p. Uckormünde; 6 klm. odl. zawierają 553, 05 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 10, 160 mrk. Mleczarnia, hodowla bydła i owiec. 2. M. , dobra w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. Zingst, 2, 5 klm. odl. , zawierają 495, 71 ha; czysty dochód z gruntu 2, 934 mrk. Kś. Fr. Mueggenfeld niem. al. Czerniaw ob. Czerniewo. Do dóbr tych należy także Czerniewko, Ellerkrug i Zawada. Cały ten klucz obej muje według nowszych pomiarów 383 ha roli orn. i ogr. , 38, 3 łąk, 89, 37 bom, 20, 43 nieuż. , razem 5311 ha; czysty dochód z gruntu 3, 235 mrk. St. p. W. Tąbki, 4 klm. odl, urząd sta nu cywiln. Mierzyszyn. Ks. Fr. Mueggenhall 1. dok. 1583 r. Minginhagen niem, wś, pow. gdański, także Heinrichsdorf zwana. Razem z wsiami Grossland i Hundertmark zawiera 27 gburskich posiadł. i 15 zagród, 4813, 45 morg. obszaru, 529 mk. , 439 ew. , 90 kat, 74 dm. Paraf. kat. św. Wojciech, okr. urz. stanu cywiln. Wocławy; szkoła i ew. kościół paraf. w miejscu. Do tutejsz. ew. paraf. należą Hochzeit, Krepiec z Weisshof, Scheibe i Schmidshof, Lędowo, Mueggenhall z Grossland i Hundertmark, Mokry dwór i Dziewięć włók. W 1868 r. było w nich razom 775 parafian ew. Odl od Gdańska 1 1 2 m. Wś tutejsza zwała się jeszcze w XVII w. Heinrichsdorf, jak wynika z napisu na dzwonie, który dopiero na początku bieżącego stulecia został przetopiony. R. 1378 nadaje komtur gdański Szymon Walpode von Passenheim sołectwo i prawo obsadzenia tej wsi na prawie chełm. wiernemu Kunken von Jusskaw Gischkau i wyposaża probostwo, przyczem już jest wzmianka o kościele ob. przywilej w archi w. gdańskiem. Kościół tutejszy przeszedł już w XVI w. w ręce protestantów, bo magistrat gdański był i jest tu jeszcze patronem. R. 1583 był tu pastorem Filip Kirchbach, który wizytaoyi biskupiej oczywiście nie dopuścił ob. Fankidejski Utracone kościoły, str. 184. Wizytacya Rozdrażewskiego powiada, , Opus est brachio saeculari regio, 00 jednak, jak się zdaje, nie nastąpiło. Kościół tutejszy został r. 1603 na nowo w cegłę zbudowany ob. Loeschin Gesch. Danzigs, I, str. 369. li. 1646 została wieża podwyższona, a r. 1693 ozdobiono ją nowym nagłówkiem. Przed 24 laty został kościół całkiem odnowiony. Szczegółowy opis i ryciny umieścił Heise w dziele Bauund Kunstdenkmaeler des Landkreises Danzig, 1885, str. 89 91; ołtarz pochodzi z r. 1606, organyzr. 1752 i są ozdobione herbem familii Ferberów. Z zabytków sztuki zasługują na wzmiankę kielich gotycki, 2 bronzowe lichtarze i pająk o 8 ramionach. Duży dzwon, ulany r. 1643 przez Ludwika Wittwerck, a r. 1703 przez Absalona Wittwerck przetopiony. 2. M. niem. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. tamże 1, 2 klm. odl. , obejmują 484, 05 ha; czysty dochód z gruntu 11618, 67 mrk. ; ce gielnia. Kś. Fr. Muegenwalde, niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Grimmen, mają 367 02 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 8, 478 mrk. Muegenwinkel. niem. , wyb. , pow. gdański, st. pocz. Sidlice; należą do wsi Cygankami zwanej. Kś. Fr. Mueggow, niem. , ob. Migowo. Mueglitz niem. , leży dopływ Persanty w Pomeranii. Muegwitz, 1479 r. Mickewitz, wś, pow. kładzki, par. Kładzko. Obszar większej posiadłości w części własność szpitala w Kładzku w części baronów Muenchhausen. Ludność katolicka. Muehlbach, nazwa kilku strumieni w Kurlandyi 1 M. Dundangski Dondangen, do pływ Lonastu, lew. dopł. Wielkiej Irby, w. pa rafii dundangskiej. 2 M. Ehdeński, pr. do pływ Windawy, w par. goldyńskiej. 3 M. Neuenburski, dopł. Abawy, pr. dopł. Winda wy. 4 M. Paddernski, lewy dopł. Windawy, w par. goldyńskiej. 5 M. Willgaleński, dopł. rz. Alex, lew. dopł. Windawy, w par. gol dyńskiej. J. KrzMuehlbach, kol. niem. w pow. bóbreckira, 8 klm. na płd. od sądu pow. i urz. poczt. w Bóbrce, tuż na zach. od Pietniczan, na granicy Sokołówki. Ob. Pietniczany. Muehlbach 1. wś, pow. żegański, paraf. Priebus. 2. M. , kol. do Michelsdorf. 3. M. gross i klein, wś, pow, bystrzycki, paraf. kat. Schreckensdorf. W 1843 r. 31 dm. , 147 mk. katol. W wąwozach śród gór położone. Muehlbach 1. niem. dobra, pow. rastemborski, st. p. Dryfort, urz. stanu cywiln. Salzbach. 2. M. Alt al Feldchen niem. , pow. kwidzyński, st. p. Rundewiese. Leży na pra wym brzegu Wisły i należy się do wsi Rudy Ruden; paraf. kat. i ew. Kwidzyn, szkoła Sadlinki. W 1868 r. 3 bud. , między tymi 1 dm, , 11 mk. ew. 3. M. Neu, niem. , wś, pow. kwidzyński, st. p. Rundewiese, urz. stanu cy wiln. dla jednej połowy wsi Otłówek, dla dru giej Sadlinki, par. kat. i ew. Kwidzyn, szkoła Treugenkohl; obszar wynosi 611, 7 magd. mr. W 1868 r. 29 bud. , między tymi 21 dm. , 149 mk. ew. Kś. Fr. Muehlbanz niem. , ob. Miłobądz. Muehlberg niem. , miejscowość pod Iławą, w pow. suskim, dziś pewnie już nie istniejąca, wspomniana w dokum. z r. 1328 ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 331. Kś. Fr. Muehlbock 1. wś i dobra ryc, pow. zgorzelicki, par. ew. Tiefenfurth. Starożytna sie Muchy Muehlbock Muehlberg Muehlbanz Muehlbach Mueglitz Mueggow Muegenwinkel Muegenwalde Mueggenhall Mueggenfeld Mueggenburg Muehlendorf Muehlenbruch Muehlenberg Muehlenbach Muehlen Muehle Muehldorf Muehlenfeld dziba Wendów. Ma 42 dm, 260 mk. ewang. 1843 r. 2. M. nieder, wś, pow. namysłowski, par. Tiefenfurth. Do 1816 r. należało do Sas kich Łużyc. Tu Wendowie łużyccy mieli świątynię boga śmierci. W 1843 r. 89 dm. , 506 mk. ewang. Br. Ch. Muchlchen 1. niem. , folw. , pow. morąski, st. p. Jaśkowe. W 1856 r. 8 mk. 2. M. niem. , ob. Boruszyn. 3. M. niem. ob. Młynek. Muehldorf 1. wś, pow. kładzki, par. Gabersdorf. Młyn wodny. 2. M. , wś, pow. zielonogórski, W 1843 r. 29 dm. , 165 mk. ew. 3. M. część środkowa wsi Rabishau. 4. M. ob. Muehlsdorf. Muehle 1. Klein niem. , młyn wodny, pow. łecki, st. pocz. Ełk, 2. M. Klein niem. , młyn wodny, pow. malborski, st. pocz. Malbork, le ży w obrębie miasta; pochodzi jeszcze z cza sów krzyżackich, zbudowany niemal razem z zamkiem. 3. M. Klein niem. , wyb. , pow. kwidzyński, st. p. Kleinkrug. Kś. Fr. Muehlen 1. niem. , ob. Mielno, pow. ostródzki. 2. M. , ob. Młyny. 3. M. al. Muehlner See niem. , ob. Mulińskie jezioro, Moehlenbach, rzka w Kurlandyi, ob. Katzdangen. Muehlenbach al. Muellenbach, wioska w hr. spiskiem Węgry, w pow. podtatrzańskim, nad potokiem Nowoleśniańskim, u płd. wsch. podnóży Tatr, na wys. 688 m. npm. szt. gen. . Graniczy od płn. zach. z NowąLeśną, od płn. wsch. ze Starą Leśną i Łomnicą Wielką, od południa z Maciejowcami i Wielkim Sławkowem. Granicę południową na całej przestrzeni tej gminy tworzy potok Seifen, obszar zaś gm. zraszają trzy znaczno potoki górskie, płynące z północnego zach. na płd. wsch. , a zwłaszcza główny potok Nowoleśniańska Woda WalddorfBach, następnie dwa jego boczne dopływy Czerwona Woda i Kamienny potok. Wzn. osady 688 m. Wzgórze na zachód od cmentarza, między Nowoleśniańską Wodą a gościńcem wiodącym do Szczaw Sławkowskich Szmeksu, 711 mr. , Piaskowa góra, SandBerg w płd, zach. narożniku obszaru, 748 m. , lesiste wzgórze miedzy Kamiennym pot. a Czerwoną Wodą 726 m. Obszar gminy M. , wraz ze Szczawami Sławkowskiemi czyli Szmeksem, wynosi 3, 009 sążni kwadr. Wś ma 86 dm. i 438 mk. , przeważnie niemców 1880 r. . Wieś ta istniała już w pierwszej połowie XIII w. W dokumentach z lat 1312 i 1317 czytamy nazwę tej wsi Moellenbach, pierwotnie niezawodnie Muehlenbach Fejer, Cod. dipl. Hung. 61, 167; 81 437; 82, 57. W r. 1245 wzniesiono w tej wsi kościół p. wezw. św. Margarety. Metryki sięgają r. 1687. W miejscu było dusz rzym, kat. 97, ewang. 335, nieun. 15, żyd. 6, razem 453; do parafii rz. łac. należy zakład kąpielowy Szmeks czy li Szczawy Sławkowskie i Stara Leśna; w ca łej parafii było zatem rzym. kat. 235, ewang. 802, nieun. 29, żydów 17, razem 1083 Szem. dyec. spiskiej z r. 1878. Protestanci mają w M. swój kościół. W epoce reformacyi ludność M. dała schronienie reformatoro wi Leutscherowi. Wtedy to Jerzy Pauschner, prefekt zamku Spiskiego, trzymał z mieszkań cami M. Wr. 1543 założyli reformatorzy kościół, do dziś dnia istniejący. Metryki prze chowane są od r. 1783. W r. 1563 kazno dzieją był tu Maciej Hertel, którego r. 1575 konseniorem gminy ewang, obrano. Sąd pow. Sobota Spiska, urząd podatkowy Kieżmarek, ostatnia poczta Sobota Spiska. Br. G. MuehlenBach 1. niem. , dopływ Pieni Peene w Pomeranii, pow. Grimmon. 2. M. , rz. w Pomeranii, pow. tymiński Demmin. 3. M. , niem. , lewy dopływ Persanty w Pomera nii. 4. M. , strumień na Pomorzu, płynie pod miastem Koszalin i wpada do morza Baltyc kiego. Kś. Fr. Muhlenbeck niem. , wś ze st. poczt. , na Pomorzu zaodrzańskiem, pow. Greifenhagen, na stokach pasma uralskobaltyckiego, w piasz czystej okolicy. Ma 586 mk. ewang. W oko ło ciągną się rozległe bory; mieszkańcy wy rabiają z drzewa obręcze na bębny dla woj ska, pudełka do zabawek dziecinnych i t. d. Jest tu i papiernia, Hohonkrug zwana, nad leśnictwo, cegielnia i kopalnia węgla bru natnego. Kś. Fr. Muchlenbek, folw. do dóbr koron. Ekeudorf, w Kurlandyi, w okr. , pow. i paraf. tukumskiej. Muehlenberg niem. , wś, wspominana w lustr. z r. 1656, leżała w kameracie melzackim na Warmii; miała 40 włók, 10 gburów, 1 sołtysa; wieś ta dawała 1 łaszt i 48 korcy owsa, 60 kur, 30 gęsi, 10 funt. wosku, 25 flor. 10 grz. czynszu ad mensam, 180 flor. ad benef. ob. Zeitsohr. dea Vereins fuer d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 208. W nowych spisach nie ma tej miejscowości Muehlenbruch niem. , dobra ryc. w Po meranii, pow. , kołobrzeski st. p. Roman; 6 2 kim. odl. , zawierają 323, 77 ha, czysty dochód z gruntu 1467 mrk. , właśc. Niemiec; hodowla bydła i owiec, mleczarnia. Kś, Fr. Muehlendorf niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Premslaff; obszar wynosi 307, 36 ha; czysty dochód z gruntu 3485, 13 mrk. , właśc. Niemiec. Kś. Fr. MuehlenerBuden, niem. , ob Mielińskie budy. Muehlenfeld 1. niem. , majątek chełm, pow. świętosiekierski, st. p. Lichtenfeld, 1 klm. odl. ; ma 30 ha roli orn. i ogr. , 22 łąk, 8 pastw. , 14 boru, 1 nieuż. , razem 75 ha, czy Mueggenburg Muehlener Muehlengraben Muehlenfliess sty dochód z gruntu 501 mrk. W 1858 r. 16 mk. 2. M. niem. , wyb. , pow. malborski, st. p. Nowydwór; nal. do wsi Marynowami zwa nej. Kś. Fr. Muehlenfliess niem. , ob. Młyńska struga, Młynówka i Młynka. Muehlengraben niem. , prawy dopływ Pasargi, pow. olsztyński, nad nim leżą Porbady NeuSchoeneborg i Rentyny. Muehlenhagen niem. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. tymiński Demmin, ma 217, 49 ha, czysty dochód z gruntu 3, 540 mrk. ; st. p. Treptow 4 klm. odl. Kś. Fr. Muehlenhof 1. niem. folw. , pow. suski, st. p. Kisielice, założony r. 1853, należy do dóbr ryc. Jędrychowa. 2. M. niem. , dobra, pow. królewiecki, et. p. , tel. i kol. Królewiec, 2 klm. odl, zawiera 51 ha roli orn. i ogr. , 33, 2 łąk, 4, 1 nieuźyt. , razem 88, 3 ha, czysty do chód z grunta 2, 476 mrk. M. stanowi osobny okr. urz. stan cywiln. , który r. 1880 miał 1, 425 dusz; w 1882 r. ur. się 68 dz, , umarło 49 osób, zawarto 15 małżeństw. 3. M. niem. , folw. , pow. gdański, oddany na wieczystą dzierżawę zapisem z d. 26 marca 1785 r. Szko ła paraf. kat. w Oliwie, st. p. Langfuhr. Obej muje 2 gburskie posiadł. i 1 zagrodę. W 1868 r. 70 mk. , 56 kat. , 14 ewang. , 6 dm. Odl. od Gdańska 1 mila. Kś. Fr. Muehlenkainp niem. , dobra ryc. w Po meranii, pow. bobolicki, st. p. Drawehn 0, 5 klm. odl. , st. kol. Baldenburg 14 klm. odl. Mają obszaru 338, 23 ha i to 194 87 ha roli orn. i ogr. , 28, 48 łąk, 42, 4 pastw. , 72, 53 bo ru; czysty dochód, wedł. którego oszacowano podat. grunt. , 1513 mrk. ; gorzelnia parowa i młyn wodny. Kś. Fr. Muehlenkawel niem. , ob. Młynki Muehlenlaiid niem, , folw. , pow, toruński, st. p. Wąbrzeźno, tamże par. ew, , par. katol. Ryńsk, szkoła M. Radowiska; ma 108, 78 magd. morg. obszaru. W 1868 r. 5 bud. , między tymi 2 dm. , 33 mk. , 18 kat. , 15 ew. Muehlenort, os. , pow. czarnkowski, 11 dm. , 95 mk. , należy do gm. i wsi Biernatowa. MuehlenSee 1. niem. , ob. jez. Melno, pow. ostródzki, 2. M. See, niem. , jez. , pow. złotowski. Mueblentelch niem. , jez. w pow. niborskim pod Działdowem, przez nie płyną 8zkotówka i Nida. Kś. Fr. Muehlenthal niem. 1. wś, pow. toruński, st. p. , kol. i paraf. ewang. Kowalewo, par. kat. i szkoła Wielkaląka 1 4 mili odl. , okr. urz. stanu cywilu. Pruska łąka; wś ma 85, 69 morg. obszaru. W 1868 r. 12 bud. , między tymi 3 dm. , 26 mk. , 11 kat. , 15 ew. Wś ta składa się z 3 wodnych młynów, rozrzuconych nad brzegiem Łąki, rzeki uchodzącej do Drwęcy. Dawniej było ich więcej, mianowicie Skrobacz, Juda, Krupka, Strus, Parzybok. Papiernia, Kinost i Szerokostaw. Każdy młynarz dawał proboszczowi 1 korzec żyta, a nauczycielowi pół. R. 1708 czyniło temu obowiązkowi zadosyć tylko trzech ob. Wizyt. Strzesza z r. 1667, str. 44 i Potockiego z r. 1707, str. 46. 2. M. , dobra i młyn, pow. ządzborski, st. Ządzbork. Kś. Fr. Muehlenwald 1. niem. , folw. , pow. ządz borski, st. p. Ribben, do których to dóbr ryc. folw. ten należy. 2. M. , niem. , wybud. , pow. świętosiekierski, st. p. Bladiau. Kś. Fr. Muehlfeld niem. 1. młyn nad Łyna, pow. pr. iławski, st. p. Beddenan; odtąd aż do Asdrappen tworzy Łyna granicę między pow. iławskim i pruskofrydlądzkim i licbarskim. W 1856 r. 25 mk. 2. M. , folw. i młyn, pow. fiszhuski, st. p. Metgethen. Kś. Fr. Muehlgast, 1382 r. Melegast, wś i dobra, pow. stynawski, kościół kat. par. Koeben, szkoła ewang. , browar, gorzelnia, winnica od 1841 r. W 1843 r. 32 dm, zamek i 235 mk. 15 kat. . Muehlgraben, rz. w Inflantach, pr. dopł. Dźwiny zach. , jest odpływem jez. Sztinta i Egela i stanowi ważną arteryą komunikacyj ną między fabryczną okolicą tych jezior a Rygą; żeglowna. J. Krz, Muehlgraben, stacya dr. żel. ryskodyne burskiej, na odnodze Ryga M. , o 11 w. od Rygi. Muehlgraben, przedmieście m. Kładzka. Muehlgrund niem. , ob. Młyny. Muehlhausen, niem. , wś, pow. iławski, st. p. Schrombehnen, okr. urz. stanu cywilu. Knauten. W XV w. należał tutejszy kościół do archipresbyteratu iławskiego, był tytułu św. Anny. Patronat dostał przez Henryka Reuss V. Plauen w 1468 r. razom ze wsią Da niel T. Kunheim 1508, który podczas swe go pobytu w Rzymie uzyskał od papieża Inocentego VIII r 1492 odpust dla tutejsz. ko ścioła i tyle zebrał jałmużny, że go mógł cał kiem na nowo odbudować ob. Script. rer. Warm. , L 423 i Pr. Prot. Bl, V, 51. Pro boszcz tutejszy posiadał 4 włók i pobierał 3 łaszty mesznego. W 1856 r. było tu 531 mieszk. Kś. Fr. Muehlheide, niem. , lośn. król. , pow. wałecki, st. p. Slopanowo Schloppe. Muehlhof niem. , leśn. król. , pow. chojnicki, st. p. Rytel Muehlhufen niem. , folw, pow. rastemborski. st. p. Tolksdorf. W 1856 r. 23 mk. Muehling, niem. , dobra, pow. gierdawski, st. p. Alembork. Właśc. Maks Józef v. Romberg, członek izby panów. W 1856 r. 86 mieszk. Muchlingen niem. , ob. Młynkowo. Muehlmeisterischken, niem. , wś, pow. ni Muchlingen Muehling Muehlhufen Muehlhof Muehlheide Muehlhausen Muehlgraben Muehlgast Muehlmeisterischken Muehlfeld Muehlchen Muehlenwald Muehlenthal Mueblentelch Muehlen Muehlenort Muehlenlaiid Muehlenkawel Muehlenkainp Muehlenhof Muehlenhagen Muehnitz Muehlvorwerk Muekkenhof Muekuhnen Muelwitz Muelhau Muellerhof Muellerischken Mueller Muellerowo Muellershof Muenchhof Muehlstein Muehlseifen Muehlsdorf Muehlrose Muehlraedlitz Muellmen Muellowitz Muelsen Muemmel Muemmelken Muenchen Muenchausen Muenchwitz Muende Muellersdorf Muehlwalde Muehlwald Muehlenfliess Muellershoeh zinowy, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Lappienen. W 1856 r. 32 mk. Muehlraedlitz, 1267 r. Miloradici, 1418 r Milredicz, wś i dobra, pow. lubiński. Posiada kościół par. ewang. , istniejący jeszcze przed epoką reformacyi założyciel Hans von Mohl. Szkoła ewang. , młyny wodne, młyn amerykański, owczarnia. W 1843 r. 105 dm. , zamek, 643 mk. 23 kat. . Muehlrose, łużyckie Miłoraz, wś, pow. rozborski. Do 1815 należała do Saskich Łużyc. W 1843 r. 51 dm. , 344 mk ewang. Do M. należy Staryk, młyn, i Rollmuehle także młyn wodny, nad czarnym Schoepsem, Br. Ch. Muehlsdorf, pol. Mielowice, wś, pow. prądnicki, par. Smice. Posiada szkołę kat. , 14 gospodarzy, 1 pół łanowego, 13 zagrodników, 35 komorników, 1192 mr. obszaru, z dochodem 2, 751 tal. Muehlseifen, wś i folw. , pow. lwowski na Szląsku, par. ew. Nieder Wiese. W 1843 r. 148 dm. , 733 mk 28 kat. . Szkoła ewang. od 1745 r. Ludność trudni się tkactwem. Do M. należy Hayn, kol. , mająca 58 dm. i 293 mk. 8 kat. , par. Rabishau. Muehlstein al. Mehlstein, ob. Melsztyn. Muehlvorwerk, folw. do Ciecierzyna, pow. kluczborskl. Muehlwald, młyn, ob. Gniew t. II 623. Muehlwalde, kol. i folw. do OberWiesenthal, pow. lwowski Szląsk. Muehlwalde 1. Gros niem. , majątek chełm. , pow. labiawski, st. p. , tel. i okr. urz. stanu cywilu. Laukischken 2 klm. odl. ; obejmuje 61, 17 ha roli orn. i ogr. , 9, 83 łąk, 0, 49 nieużyt. , razem 71, 49 ha; czysty dochód z gruntu 637 mrk. 2. M. Klein, wś, tamże. Muehnitz, 1203 r. Minichi, wś i dobra, pow. trzebnicki. Szkoła ewang. w miejscu, paraf. ew. Peterwitz. W 1843 r. 48 dm. , 287 mk. 14 kat. . Dwa młyny wodne. Muekkenhof niem. 1. folw. w Kurlandyi, do dóbr koronnych NeuSessau, w okr, mitawskim, pow. i par. dobleńskiej. 2. M. , folw. , tamże, do dóbr kor. Schuhkst al. Sjuxt łot. CzukstesMuiża. Muekuhnen niem. , dobra ryc, pow. świętosiekierski, st. p. , tel. i kol. Wolittnick 1 klm. odl. Zawierają razem z folw. Grund 237 ha gr. orn. i ogr. , 58 łąk, 15 past. , 51 boru, 15 nieuż. , razem 376 ha; czysty dochód z gran tu 5, 153 mrk. W miejscu jest młynkoński, hodowla koni. Tutejszy okr. urz. stanu cy wilu, liczył 1880 r. 755 dusz; w 1882 r. ur. się 31 dz. , umarło 13 osób, zawarto 4 małżeń stwa. Kś. Fr. Muelwitz Nieder i Ober, 1288 r. Milowicz, wś i dobra, pow. oleśnicki. Kościół par. ew. w OberM. z kamienia wzniesiony, należy do najdawniejszych chrześciańskich świątyń na Szląsku. Par. kat. Schollendorf. Szkoła w miejscu. OberM. miały w 1843 r. 50 dm 406 mk. NiedcrM. 34 dm. , 287 mk. 10 kat. . Młyny wodne, owczarnia na folwarku. Muelhau, wś i folw. , pow. głogowski, par. ew. Weissholz, 10 dm, , 116 mk. Muellerhof niem. , wyb. do Sępolna, pow. złotowski ob. Schmitt Der Kreis Flatow str. 301. Muellerischken, niem. , wś, pow. tylżycki, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Plaschken. Leży niedaleko Rusy, prawej odnogi Niemna. MuellerMatz Hans niem. , ob. HansMueller Matz. Muellerowo, folw. , pow. chodzieski, 3 dm. , 65 mk. , należy do gm. i miasta Margonina. Poczta, tel. i gośc. w Margoninie; st. kol. żel. w Miasteczku. M. St Muellersdorf al. Baniowa, grupa domów w Kiernicy, w pow. gródeckim. Muellershoehe niem. , dobra w Pomeranii, pow. Randow, st. p. Stolzenburg 6, 5 kil. odl. , obejmują 133, 75 ha; czysty dochód z gruntów 753 mrk. Muellershof, wś, pow. bydgoski. Poczta etc. w Bydgoszczy. Ob. Biedaszkowo. Muellmen 1. Deutsch niem. , wś kościelna, ob. Wierzch, 2. M. Polnische ob. Miłonów. Muellowitz, ob. Miłowice. Muelsen niem. , dobra i wś, pow. fiszhuski, st. p. i okr. stanu cywil. Laptau, niedaleko szosy z Królewca do Kranz prowadzącej. Muemmel, ob. Niemuń. Muemmelken niem. , struga w Pomeranii, pow. Greifenberg. Muenchen niem. , wś, pow. ananiewski gub. chersońskiej, ma kościół par. kat. mur. ś. Mikołaja z r. 1872, zbudowany staraniem proboszcza Tomasza Miłkowskiego i parafią złożona z 1301 dusz, głównie Niemców. Muenchausen 1, kol. , pow. opolski, par. Szczedrzyk, odl. 4 mile od Opola, założona w 1774 r. przez osadników niemieckich, któ rzy założyli tu 20 osad. Już jednak około 1862 r. potowa ludności przez małżeństwa, sprzedaż gruntów i t. p. stała się polską lub czeską. Uboga gleba zmusza ludność do ubocz nych zarobkowań. Szkota ewang. w miej scu. 2. M. , straż leśna w leśnictwie Krasiejów ob. . Br. Ok Muenchhof, wś i folw. , pow. ziębicki, par. kat. Weigelsdorf, młyn wodny, cegielnia. W 1843 r. 36 dm. , 213 mk 84 ew. . Do M. należy folw. Schoenharte z 14 dm. i 84 mk. Muenchwitz, 1439 r. Monchsdorf, 1460 r. Monschedorf, wś, pow. wrocławski, do 1810 r. własność klasztoru Corporis Christi w Wrocławiu. Par. kat. Tauer. W 1843 r. 31 dm. , 224 mk. 45 kat. . Sołtystwo. Szkoła ewang. Muende al. Sakkenmuende niem. , dobra w Kurandyi, w pow. hazenpockim, w parafii sakenhauskiej. Muende niem. , wybud. do wsi Barwalde należące, pow. malborski, st p. Nowydwór Tiegenhof. 2. M. al. Weichselmünde, ob. Wisłoujście. 3 M. , port, ob. Kołobrzeg, Muengen niem. , wś, pow. świętosickierski, st. p. Lichtfeld, okr. urz. stanu cywil. Eichholz. W 1856 r. 48 mk. Muensterberg, pol. Ziembice a może Zubice, w dok. Moensterberg zwane, miasto pow. na Szląsku, w reg. wrocławskiej, na praw. brzegu Ohly i na zach. stoku góry Pusel. Leży pod 50 36 9 płn. szer. i 34 41 49 wsch. dłg. Wzniesione 668 stóp npm. Odl. 57 klm. od Wrocławia, stacya drogi żel. z Wrocławia do Kamenz prowadzącej. Posiada 5493 mk. , kościół par. kat. , kaplicę kat. i kościół obrócony na magazyny wojskowe, seminaryum nauczycielskie ewang. Zakład dla chorych pod opieką elżbietanek. W okolicy uprawa chmielu a w pobliskim Sackerau kopalnie grafitu. W 1842 r. było 283 dm. w mieście i 36 na przedmieściach, 3946 mk. , w tej liczbie 1893 męż. , 2053 kob. ; co do wyznań 2881 kat. , 875 ew. , 190 żyd. Najdawniejsza wzmianka o mieście pochodzi z 1281 r. W 1344 r. książeta świdniccy ustanowili tu wyższy sąd. W XV w. wojny husyckie a w XVII wojna 30letnia ciężkie klęski miastu zadały, ubożąc je i wyludniając. Morowe powietrze w 1643 r. i pożar 1678 dopełniły szeregu klęsk. W 1742 r. osiedlili się tu bracia czescy. Powiat M. al. ziębicki ma 6 mil kw. obszaru i. 33, 445 mk. . Ludność przeważnie katolicka. Obszar powia tu przedstawia falistą, wzgórzystą powierzchnią, z żyzną glebą, pozwalającą uprawiać pszenicę, chmiel, rzepak i owocowe drzewa. Gospodarstwo rolne w stanie kwitnącym. Lasy bukowe piękne. Z naturalnych bogactw są tu źródła mineralne i kopalnie grafitu, Br. Ch. Muensterberg niem. 1. dok. Monsterberg, Munsterberg 1383, wś na Warmii, pow. licbarski, st. p. Dobremiasto, okr. urz. stanu cywil Głotowo; loży niedaleko rz. Łyny, na lewym brzegu. Posiada kościół filial. pod wez. ś. Katarzyny, należący do par. głotowskiej. Wś ta wzięła swą nazwę od pierwszego założyciela. W 1383 r. d. 13 stycz. nadaje bisk. warmiński Henryk Janowi Monsterberg, na założenie wsi, mającej się nazywać Munsterberg, 60 włók nad granicą boru bisk. Buchwalt, jez. Lymange, wsi Swoben i rz. Łyny. Osadzca dostaje z tych włók 6 wolnych na prawie cheł. i sołectwo z mniejszem sądownictwem aż do 4ch szelągów i nadto; prócz tego trzecią część kar pieniężnych z większych sądów, które należyć będą do naszego wójta. Dajemy mu także połowę czynszu karczemnego i prawo łowienia ryb w jez. Lymange małemi narzędziami dla własnej potrzeby, nie zaś na sprzedaż. Kościołowi zapisujemy 4 włóki. Od reszty włók będą płacili posiedziciele na Boże Narodz. pół grzywny zwyczajnej monety i po 2 kury od włóki. Drugiej karczmy nie wolno stawić we wsi. Datum in Gutenstad ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 109, 149. R. 1384 d. 30 list. przyłącza bisk. do wsi tutejszej jeszcze 7 włók, które przedtem do wsi Knopen należały tamże, I, str. 300. R. 1397 d. 25 sierp. nadaje bisk. warm. Henryk kolegiacie w Dobremmieście wś M. , obejmującą 60 włók, wraz z wyższem i niższem sądownictwem ad Collum et manum se extendentibus ac obventionibus eorundem, ale bez młynów, których im tam stawiać nie wolno. Sołtys i mieszkańcy mają się i nadal cieszyć nadanymi im pierwotnie przywilejami. Datum in castro nostro Brünsberg tamże, III, str. 294 295. Filia tutejsza należała przez pewien czas do Quetz, ale r. 1597 już znów do Głotowa. Kościół tutejszy został r. 1687 odnowiony, a 4 grud. 1699 p. t. ś. Katarzyny przez bisk. Załuskiego poświęcony. Roku 1819 zgorzał do szczętu i dopiero 1851 wybudowano go na nowo ob. Script. rer. Warm. , I, str. 418. Według lustr. z r. 1656 liczyła wś M. 70 włók, 16 gburów i 2 sołtysów; czynsz wynosił 35 korcy owsa, 70 kur, 14 gęsi i 176 flor. ob. Zeitsch. für die Gesch. Ermlands, 1880, str. 234. W 1856 r. było tu 151 mk. 2. M. Alt niem. , wś chełmińska, na wielkiej Żuławie malborskiej, między Nogatem a Wisłą, 8 klm. na zach. od Malborka. W skutek położenia swego wystawiona na częste wylewy. Ma przywilej z r. 1323. Obejmuje 20 chełm. posiadłości i 1 zagrodę, ma 135 włók i 24 mr. obszaru. W 1868 r. 419 mk. , kat. 230, ew. 136, menonitów 53. Mieszkańcy są po części Polakami. W 1878 r. tylko 386 mk. , 40 dm. Tutejszy kościół filialny pod wez. ś. Jerzego należy do par. Milenz; par. ew. w miejscu, tak samo szkoła i st. p. , okr. urz. stanu cywil. Gnojewo. Mieszkańcy trudnią się przeważnie rolnictwem i hodowlą bydła. Tutejsza agentura poczt. odebrała 1877 r. 10, 400 przesyłek listowych, wysłała zaś 5600. Poczta posłańcowa dochodzi do Malborka. Według ksiąg krzyżackich płaciła wieś 5 wiardunków czynszu 6 tal. 7 1 2 srb. , 2 kury i czyniła tłokę przez 6 dni ob. Gesch. d. Kr. Marienburg von Eckerdt, str. 25. Do tutejszej par. ew. liczy się i wś Mielenz. 3. M. Neu niem. , wś chełm. ze st. p. , pow. malborski, na Żuławach, 12 kil. na płn. zach. od Nowegodworu Tiegenhof nad kanałem WeichselHaff Kanal łączącym Wisłę z zatoką Świeżą, tuż przy śluzie Czerwoną budą zwanej. Gleba bardzo żyzna. Do wsi należy 33 włośc. posiadł. i 22 zagród, obejmujących 122 włók i 25 mr. ob Muende Muengen Muensterberg Muehlraedlitz Mueskendorf Mueskendorfer szara. W 1868 r. 70 dm. , 724, mk. , 73 kat. , 523 ew. i 128. menonitów; trudnią się głównie rolnictwem i hodowlą bydła. Par. kat. Fürstenwerder, ew. Baarenhof, szkoła ew. w miejscu 130 dzieci, odl. od m. pow. 3 1 2 mili. Do Nowegodworu dochodzi poczta posłańcowa. R. 1877 nadeszło dotąd przesyłek listowych 20, 500. wysłano zaś 14, 800. Okr. urz. stanu cywil. Baarenhof. Ostatni przywilej tej wsi został wystawiony r. 1763. Lustracya z r. 1565 donosi, że należała wtedy do zamku malborskiego i że puszczona była w dzierżawę gdańszczaninowi Renoltowi Krokowi Odpisy w Pelplinie. 4. M. Gross i M. Klein niem. , dobra ryc. i folw. , pow. morąski, st; p. i okr. urz. stanu cywil. Kiszpork, 4 klm. odl. Obejmują 630 ha roli or. i ogr. , 140 łąk, 175 boru, 21 nieuż. , 2 wody, razem 968 ha; czysty dochód z gruntu 10, 188 mrk. W 1856 r. w Gr. M. 195 mk. ; w Klein M. 50. R. 1601 mieszkali tu według ksiąg sstwa przezmarkowskiego następni Polacy Krysztof Kaszuba, Maciej Wieczorka Wiettschurka, Walenty Pasternak, Benedykt Domaszko, Andrzej Wiek, Jan Romucki, Jan Morawski, Jerzy Koniecki Konitzke, inni mają niemieckie nazwiska ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 572. W dok. z r. 1323 wspominany M. przy oznaczeniu pola, , Wermeno ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 367. 5. M. Alt niem. , wś na Warmii, pow. brunsberski, st. p. Młynary, okr. urz. stanu cywil. Rautenberg. Leży tuż nad granicą pow. holądzkiego, par. kat. Bludau. W 1856 r. 160 mk. R. 1321 d. 12 lipca nadaje kapituła warmińska Hermanowi stelmachowi currifici i jego spadkobiercom na prawie chełm. 40 włók locationis titulo wraz z możliwą nadwyżką wo wsi Monsterberg. Granice Prima quidem meta. .. . de trunco ubi fuerunt antiquae graniciae cum bonis dominorum fratrum dictis Carsow, cum nostri capituli bonis usque ad fagum et de fago usque ad tremula versus Bludaw; et de Tremula circa campum villae praedictae Bludaw currant graniciae iterato ad bona dominorum fratrum. Cztery włóki posiadać będzie sołtys wolne od czynszu. Od reszty 36 włók płacić będą posiedziciele po 9 latach na ś. Marcin od każdej włóki po pół grzywny. Osadzca będzie miał we wsi karczmę, z której połowa czynszu nam, a połowa jemu płaconą być winna. Co do większego sądownictwa, to kary do 4 szelągów, jemu płacone być powinne, co nadto będzie, z tego 2 3 do nas a 1 3 do niego należyć będzie, świadkowie Piotr, sołtys de parvo Stybain, Tomasz z tejże samej wsi, Bertram sołtys z Münsterberga etc. Datum in Frowenburg ob. Cod. dipl, Warm. , I, 360. R. 1323 d. 4 marca nadaje kapituła warm. Gerhardowi Polen Gerhardus dictus Polen młyn w M. na prawie dziedzioznem, z obowiązkiem płacenia czynszu wynoszącego 5 wiardunków rocznie pozwala mu nadto urządzić w nim 2 ganki tamże Reg. , str. 122. R. 1571 d. 6 lipcu nadaje kapituła 4 wł. sołeckie i 2 inne wł. czynszowe swemu wójtowi Bertrandowi Borgk który ten urząd piastował był przez 40 lat, jako lenno na prawie magdeb. , z matem i wię kszem sądownictwem. Przywilej ten został odnowiony z odmianami d. 22 stycz. 1691 r. ob. tamże I, Doc. , str. 360, przypisek. 6. M. Neu niem. , dok. 1320 Monsterberch dobra ryc. i wś, w Starych Prusach, pow. holądzki, st. p. , tel. i kol. Młynary, 6 klm. odl, leżą. nad granicą pow. brunalberskiego. Dobra obej mują 367, 2 ha roli ogr. i ogr. , 18, 9 łąk, 24, 4 past. , 298 boru, 9 nieuż. , 0, 9 wody, razom 718, 4 ha; czysty dochód z grunta 4134 mrk, Właśc. Hildendorff; hodowla bydła holender skiej rasy. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 1517 dusz. W 1882 r. urodz. się 77 dz. , umarło 46 osób, zawarto 15 mał żeństw; par. kat. Schöneberg. E. 1320 d. 8 list. nadaje Hermann, komtur elbląski, Thymmonowi Thymmoni i Bertholdowi 50 włók należących do wsi Monsterberch. Lokatorzy i ich spadkobiercy będą posiadali 10tą włókę wolną od czynszu i sołectwo. Od reszty włók będą posiedziciele po 11 latach wolności na ś. Marcin mu płacili 3 wiardunki zwyczajnej mo nety i 4 kury od włóki. Wyjmujemy wresz cie w tych dobrach karczmy i młyny i miej sca dla nich stosowne, któro sobie zastrzega my. Nadajemy zaś wspomnianym sołtysom i ich spadkobiercom sądownictwo mniejsze nad Niemcami wraz z karami pieniężnemi. Większe sądownictwo sobie zastrzegamy, ale do kar pieniężnych, to 1 3 do nich należyć będzie, a 2 3 do nas. Kury winni mu dawać zaraz od osadzenia włók począwszy. Prócz tego będą nam dawali od każdego pługa de quolibet aratro in bonis praedictis reperto 2 korce, pszenicy, drugi żyta ob. Cod. dipl. Warm. ,I, 363. Kś. Fr. Muensterberg niem. , dobra w Pomeranii, pow. starogrodzki czyli Naugard, st. p. i kol. Carolinenhorst. Mają 468, 21 ha obszaru; czysty dochód z gruntu wynosi 2631 mrk. Muensterwalde niem. , ob. Opalenie. Mueritz, jez. , ob. Moryca. Muerschau, wś i folw. , pow. głogowski, par. ew. Schönau. W 1843 r. 12 dm. , 112 mk. 11 katol. Muesing, Mussnyk, Musnick dok. 1352, jez. pod Buchwalde, pow. olsztyński ob. Cod. dipl. Warm. , U, str. 173, 185, 356. Mueskendorf, ob. Charzykowy. Mueskendorfersee, ob. Charzykowskie jezioro. Muessentin niem. , dobra ryc. w Pomera Muensterwalde Muensterberg Muende Muessentin Muesing Muerschau Mueritz Mufty Muggerkaul Muglinów Muhlack Mujżenek Mujżełany Muj a Mujża Mujduńce Muensterberg Mujducie Muhlackshof Muhrau Muhremuische nii, pow. tymiński, st. p. Jarmen 2, 8 klm. odl; obejmuje 307, 45 ha; czysty dochód z gruntu 7899 mr. Muessow niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. , gryfijski, st. p. Güzkow 6, 7 klm. odl; mają 607, 16 ha obszaru; czysty dochód z gruntu 2863 mrk. Muetzelburg Gross niem. 1. wś ze st. p. , w obwodzie reg. szczecińskiej, pow. Ueckermünde, 30 kil. odl, na płd. zach. od Szczecina. Gleba piaszczysta, łąki liche. W 1877 r. 434 ew. mk. , nadleśnictwo. Poczta posłańcowa do chodzi do Neawarp. 2. M. niem. , król. nad leśnictwo, nad dużom jez. , w Pomeranii, pow. Ueckermünde, zawiera 5507, 85 ha; czysty do chód z gruntu 18556 mrk. 3. M. niem. , folw. w Pomeranii, pow. Pyritz, st. p. Prillwitz 2, 4 klm. odl. , należy do dóbr rycer. Cossin. Kś. Fr. MuetzkowOber niem. 1. dobra rycer. w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. Cummerow 4 klm. odl. , mają obszaru 680, 31 ha; czy sty dochód z gruntu 13091, 94 mrk. 2. M. i Nieder, dobra, tamże, obejmują 509, 38 ha; czysty dochód 7971 mrk. Kś. Fr. Mufty, wś, pow. rzeżycki, w pobliżu Rybiniszek. Muggerkaul, dobra pryw. w Kurlandyi, w okr. i pow. hazenpockim, par. amboteńska. Muglinów, niem. Muglinaw, wś, pow. bogumiński, gm. Herszmanice, par. kat. Ostrawa Polska, na Szląsku austryackim. Ma rozl. 374 mr. i 629 mk. Muhlack niem. , ob. Muławki. Muhlackshof niem. , ob. Muławski dwór. Muhlitz niem. , dobra ryc. na Rugii, st. p. Samtene 1, 7 kil. odl. Razem z folw. KI. Carow obejmują 270 ha; czysty dochód z gruntu 7824 mrk. Muhrau, 1318 r. Morow, wś i dobra, pow. strzygłowski. Do 1810 r. własność zakonnic w Strzygłowie, następnie rządowa posiadłość. W 1843 r. 36 dm. , zamek, 197 mk. 46 ew. . Młyn wodny, owczarnia. Muhremuische, Murumujża, po łot. MuhruMuiża, folw. do dóbr Kurmen, w Kurlandyi, w okr. zelburskim kur. , pow. frydrychsztackim, par. aszradzkiej, Mujducie, ob. Mujduńce. Mujduńce, w spisie urzęd. Mujdcie, wś, pow. Wileński, w I okr. polic, gm. Malaty, okr. wiejski Inkietry, o 9 1 2 w. od gminy, 34 dusz. rew. , należy do dóbr rząd. Czywile. Mujża, po łotew. dwór, wchodzi w skład nazw wielu miejscowości w Kurlandyi i Inflantach. Mujżazeme, folw. do dóbr Gaiken i pastorat, w Kurlandyi, w okr. i pow. goldyngskim, w pow. frauenburskiej. Mujżełany, zaśc. szl, pow. trocki, w 4 okr. pol, o 83 w. od Trok, 2 dm. , 12 mk. katol Mujżenek, niem. Muischeneck, os. w Kurlandyi, okr. hazenpocki, pow. i paraf. grobińska. Muka, pot. w pow. kowieńskim, płynie pod wsią Gielwidy. Mukanie, wś, pow. kamionecki, 34 klm. na płn. wsch. od Kamionki Strumiłowej, 10 klm. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Radziechowie. Na płd. leży Opłucko, na płd. zach. Ohladów, na płn. zach. Środopolce, na płn. Niemiłów, na wsch. Chmielno w pow. brodzkim. Płn. i wsch. część obszaru moczarzysta 216 do 217 m. npm. wzniesiona i torfiasta, a wody zabiera pot. Ostrówka, dopływ Styru, płynąca przez sąsiedni Niemiłów i Chmielno, od płn. zach na płn. wsch. w pobli żu granic Mukania. Środkowa i zach. część obszaru wznosi się cokolwiek wyżej do 220 m. . Tu leżą zabudowania wiejskie, bliżej gra nicy zachodniej. Własn. więk. ma roli orn. 128, łąk i ogr, 126, pastw. 10; własn. mn. ro li orn. 442, łąk i ogr. 560, pastw. 302 mr. W r. 1880 było 499 mk. w gm. , 40 na obsz. dwor. między nimi 68 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Łopatynie, gr. kat. w Środopolcach. We wsi jest cerkiew i szkoła jednokl. niezorganizowana. Lu. Dz. Mukarów 1. nowy al. M. podleśny, duża wieś, pow. uszycki, okr. pol. i st. poczt. Dunaj owca o 12 w. , gm. i par. M. Wieś ta leży na płaszczyznie, na trakcie z Dunaj owiec do Sołodkowiec, o 40 w. od Uszycy, a 25 od Jarmoliniec, ma 170 dm. , 1248 mk. , ziemi włośc. 1795 dzies. Posiada cerkiew murowaną. Zarząd gminny wołost, do której należą wsio Mukarów podleśny i polny, Barbarówka, Demiankowce, Hanówka, Huta morozowska, Jarowa Słobódka, Kurzelowa Wielka i Mała, Kurzelówka, Mycowce, Siniakowce, Sprysówka ze Słobódką, Tatarzyska i Wichrówka, w ogóle 14 starostw wiejskich, 1825 osad, 5067 mk. płci męz. i 5041 kob. 10, 461 dzies. ziemi, w tem 7, 462 dz. ornej, przypada więc na 1 mieszkańca 1, 32 dz. Oprócz tego w gminie znajduje się innych stanów 95 męz. i 105 kob. , ziemi należącej do rządu i prywatn. właścicieli 1, 091 dzies. Razem więc w obrębie gminy 10, 308 mk. , 12, 346 dz, ziemi, w tem ornej 8, 573 dzies. Jest tu także szkoła ludowa i poczta wiejska. W M. i okolicach udaje się wybornie tytuń turecki. Jak się okazuje z wizyty biskupa kamienieckiego Rupniewskiego, przy której jest kopia erekcyi nadanej temuż kościołowi przez Zygmunta III 12 sierpnia 1613 roku, wzniesiony on został z drzewa przez Andrzeja Górskiego, podsędka podolskiego, ówczesnego posiadacza tegoż starostwa, pod wezw. św. Jozefa Oblubieńca N. M. P. Zygmunt III opatrzył go dochodami Marczyński. Nie znane są koleje, przez ja Muessow Mukarów Mukanie Muka Muetzelburg Muetzkow Muhlitz kie przechodził w następnych latach, ale za Michała Korybuta, podczas najazdu Turków, zniszczony był ze szczętem. Po powrocie Podola do Polski, nawet później, bo już za Augusta III, a mianowicie 1760 r. z dobrowolnych składek parafian powstał nowy kościół z drzewa na podmurowaniu. Obszerniejszą o nim wiadomość zawiera wizyta z 19 sierpnia 1825 r. przez gen. wizytatora dziekana uszyckiego ks. Wincentego Toczałło Giermińskiego podpisana, między księgami kościelnemi znajdująca się. Kościół ten oddawna potrzebował naprawy, bo jeszcze ks. Kanczucki, pleban mukarowski, nietylko o jego reperacyi zamyślał, ale i o budowie nowego. Miał to w zamiarze i biskup Mackiewicz, wszelako dobre ehęci i usiłowania te dla rozmaitych przyczyn pożądanych skutkiem uwieńczone nie zostały. Na lat 6 przed śmiercią biskupa Mackiewicza, objąwszy rządy mukarowskiej parafii, Bazyli Szach, teraźniejszy proboszcz i dziekan uszycki, zwracając uwagę na ten kościół, koniecznego ratunku potrzebujący, w różnych czasach ze składek parafian i innych osób starał się go naprawić, ale widząc, że ustawiczna reperacya zbyt wiele kosztów wymaga, a trwałości nie zapewnia, postanowił nareszcie 1854 r. nową zupełnie z muru wznieść świątynię i na to począł zbierać składkę. W 1857 r. udawszy się dla poratowania zdrowia zagranicę, otrzymał w Krakowie od Karola Kromera, dyrektora budownictwa obwodu tamtejszego, męża zaszczytnie w piśmiennictwie znanego, plan, według którego za powrotem do kraju, mając uzbieranych zaledwo 500 rubli, założył d. 19 marca 1859 r. węgielny kamień do nowego kościoła obok dawnego, pod tymże tytułem ś. Jozefa Oblub. N. M. P. , wobee licznie zgromadzonego ludu i księży. Robota przy braku funduszu, szła nie raźno; dwanaście lat czekać należało na jej ukończenie, pomimo to, że rzemieślnicy często pracę swoją ofiarowali bezinteresownie. Jedni z nich zwozili materyał, inni ciosali 1 wygładzali kamień, murowali, inni wreszcie wypalali cegłę potrzebną. Budową kierował Edward Gudowicz, architekt z Kamieńca, również bezinteresownie; w robocie zaś najcelniej odznaczali się Jan Łabiak, parafianin tegoż kościoła, i Teodor Wiszczewski, mieszkaniec Mukarowa polnego. I tak stanął kościołek, cały z ciosowego kamienia, prześlicznej gotyckiej struktury, strojny w ostrołuki, w wieżyczki, w okna kolorowe, drzwi kunsztownie rzeźbione. Dach pokryty polewaną dachówką, zielonej barwy, z kopułą na sygnaturkę, front z szarego ciosu, ze statuą Matki Boskiej Niepokal. Poczęcia na szczycie, boczne zaś ściany robią wrażenie mozajki, ułożone są bowiem z dzikiego różnobarwnego kamienia. Wnętrze o jednej nawie, sklepione w łuki; posadzka z czarnokozinieckich płyt kamiennych, ambona i romanika rzeźbionej misternej roboty. Boczne ołtarze przeniesione są ze starego kościołka, do wielkiego zas ołtarza Adam Orłowski sprowadził ołtarz z Rzymu z tamtejszego marmuru i przybyło kilka obrazów pędzla Leopolda Nowotnego z Rzymu i Locatelli z Wenecyi; sprowadzono także nowe organy. Poświęcenie nowej świątyni i wprowadzenie do niej nabożeństwa odbyło się 10 października 1872 r. Obok dawnej drewnianej, postawiono 1884 r. piękną z ciosowego kamienia dzwonnicę. Na miejscu zaś dawnej świątyni, gdzie był wielki ołtarz, dziś wznosi się, jakby grobowiec, piękny krzyż ciosowy; cmentarz okolony murem, zasadzony drzewami, ubrany w klomby, prędzej do ogrodu podobny. Par. rzym. katol. kl. 4, dekan. uszyckiego, ma 3, 720 dusz 1883 r. , dawniej była kaplica w Malej owcach. Do parafii należą wsie Barbarowka. Huta morozowska. Jarowa Słobódka, Majdan morozowski, Malej owce ze Słobódką, M. podleśny i polny, Mycowce. Ruda gorczyczańska, Siniakowce, Sprysówka, Tatarzyska i Wichrówka. M. należy do starszych osad na Podolu, i bodaj czy nic sięga drugiej połowy XIV w. , a powstać musiał na miejscu dawnych kolonii tatarskich. Wchodził on w skład sstwa mukarowskiego ob. M. stary al. polny. W M. urodził się w 1773 roku Michał Wojciechowski, pospolicie zwany Michałko, wielkiego rozgłosu lekarz samouk, zmarły w 1846 roku w swoim majątku Plachowej, gubernii kijowskiej, par. machnowieckiej. Był to człowiek w swoim rodzaju niepospolity, zjeżdżali się doń cierpiący na różne słabości ze stron najodleglejszych 2. Mstary al. polny, wś rządowa nad rzeką Studzienicą Studonicą, pow. uszycki, gmina i paraf. M. podleśny, okr. pol. do Donajowiec, 736 mk. , ziemi włośc. 1010 dz. Stara osada, pierwotnie należała do sstwa barskiego, gdyż na gruntach jego założona, później utworzono oddzielne sstwo z 7 wsi M. polnego i podleśnego, Tatarzysk, Prysówki al Sprysówki, Wichrówki, Mycowiec i Słobodki Jarowej. Wszystkie te wioski miały oddzielnych posesorów, dopiero w 1611 r. M. polny i podleśny, Sprysówkę i Słobodkę razem trzymał Andrzej Górski, kaszt, halicki, za opłatą roczną 685 flor. W 1636 r. posesorem był Zygmunt Kazanowski, starosta kokenhauski, opłacając rocznie 1023 fl. Spadkobiercy jego ustąpili swe prawa Aleksandrowi Humięckiemu, który oddał je w posagu swej córce Weronice, zamężnej za Janem Firlejem, kaszt. sanockim. Za jego to czasów Mukarowszczyzna otrzymała urzędową nazwę starostwa lustr. 1665. Po Muessow Mukszańska śmierci Jędrzeja Firleja w 1730 r. dobra te przeszły do siostry jego Scypionowej, żony marszałka nadwor. litewskiego, a następnie w 1744 r. do Bernarda Gozdzkiego, wojew. po dolskiego, który władał niemi do 1771 r. , t. j. 27 lat, opłacając z nich kwarty złp. 6018 gr. 8, łanowego zaś złp. 200. On to podniósł zna cznie gospodarstwo i sprowadził włościan z nad Sanu. Córka jego 1mo voto Sanguszkowa, 2do voto ks. de Nassau Siegen, żona głośnego w swoim czasie awanturnika, ks. niemieckiego, granda hiszpańskiego, admirała rossyjskiego, założyciela pałacu Dynasowskiego w Warsza wie, władała niemi już po przyłączeniu kraju do Rossyi. Cesarz Aleksander I wypuścił na lat 12 to sstwo Butiachinowi, ożenionemu z wychowanicą ks. de Nassau 2do voto Cetnerową, 1874. za opłatą roczną 3788 rs. W 1820 r. tenże cesarz w skutek starań bisk. Mackiewicza, oddał sstwo biskupom kamieniec kim, którzy trzymali je od 13 marca 1830 r. do 1842 r. , poczem weszło w skład dóbr rząd. W ostatnich czasach z byłego sstwa mukarowskiego utworzono fermę, którą w 1871 r. rząd oddał na wykup rz. r. st. Mikołajowi Zandrowi. Ogólny obszar fermy wynosi 444 dz. , z czego 5 dz. pod domem i ogrodem w Mukarowie podleśnym, 233 dzies. pól ornych, 109 dzies. sianożęci, 6 1 2 dz, nieużytków, 90 1 2 pod mły nami, stawami i t. p. Do fermy należy, ośm młynów na rz. Studenicy, z których 2 znaj dują się w Mycowcach, 2 w Tatarzyskach, 1 w Sprysówce, 1 w M. polnym i 2 w Wichrówce. Oprócz tego przed kilkoma latami wydzie lono z lasów rządowych mukarowskich kilka dziesiąt dzies. najpiękniejszego dębowego i gra bowego lasu i przyłączono do fermy. Opis M. z widokiem kościoła oraz dzieje sstwa podał Dr. Antoni J. Rolle w Tygodniku Powsz. 44, i 45 z 1880 r. . 3. M. Tatarski, ob. Tatarzyska. X M. O. i Dr. M. Muklnicze, trzy osady, pow. nowogródzki, o 6 w. na płd. od Nowogródka, niedaleko tra ktu lidzkonowogródzkiego. A. Jel. Mukna, zaśc. rząd. , pow. wileński, w 4 okr. polic, o 18 w. od Wilna, 2 dm. , 18 mk. kat. ; w Spisie urzęd. niepomieszczony. Mukraw niem. , dobra na Rugii, st. p. Sagard 3, 5 klm. odl; mają 189, 5 ha; czysty do chód z grunta 4272 mrk. Własn. klasztoru św. Ducha w Stralsundzie. Kś. Fr. MukrzFliess niem. , ob. Mokra. Muksch niem. , ob. Mokrz. Muksza, rzka w pow. krzemienieckim, bierze początek powyżej wsi Zielińcza około wsi Rudki, płynie z płn. ku płd. , mija Cyganówkę Balińską, m. Balin, Słobódkę Balińską, mko Czeczelnik, Przewrocie, Humińce, Małą i Średnią Mukszę, Tarasówkę i pod wsią Mukszą Wielką wpada od lew. brz. do Dniestru. DłaSłownik geograficzny, Tom VI Zeszyt 71 ga przeszło 6 mil. Podług W. Pola obszar jej zamyka krainę Toutrów czyli t. zw. gór Miodoborskich. J. Krz. Muksza 1. Wielka, wś w płd. wsch. części pow. kamienieckiego, o 10 w. od Kamień ca, przy ujściu rz. Mukszy do Dniestru, gm. Bahowica, par. Kitajgród, 660 mk. , 186 osad, ziemi włośc. 501 dz. Należy do Zygmunta Leśniewicza 430 dz. i do Pelagii Leśniewiczówny 269 dz. Cerkiew pod wez. Wniebowzięcia li czy 1459 parafian z Teresówką. Według Marczyńskiego jest tu słone jezioro, w czasie upałów wysychające. M. pamiętna utarczką hetmana Koniecpolskiego z Turkami w 1633 r. 2. M. Mała, 16 osad, i 3. M. Średnia, 18 os. , futory przedmiejskie pod m. Kamieńcem; li czne cegielnie. Dr, M, Mukszańska słoboda, wś nad Dniestrem, pow. kamieniecki, gm. Wróblowce, 71 osad, 334 mk. , 318 dz. ziemi włośc, ziemi dwors. z Teresówką 592 dz. ; własność Mniszchów. Mukule, wś nad jeziorem, z którego wypływa rz. Lantz, dopływ Dźwiny, pow. nowoaleksandrowski, par. Dusiaty; własn. Kiełłpszów. Mukulisze Mikulicze, dobra, pow. rzężycki, w 1 okr. pol. , gm. Wielona, 94 dusz rew. Mukwar, niem. Mueckwar, wś w zniemczonej części dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. Mukwiacica, wś, pow. drysieński, parafia katol. Oswiej. Mulackshausen niem. , ob. Jerzyce. Mulaczyk, jezioro w pow. suwalskim, przy wsi Krusznik, na płd. od jeziora t. n. , odl. o 1 2 w. od jeziora Wigry, stanowi właściwie część tego ostatniego jeziora, oddzieloną skutkiem obniżenia poziomu wód. Mulary, część wsi Okopy, pow. Rawa ruska. Mularze, urz. Mulary 1. wś rząd. , pow. dzi sieński, w 1 okr. pol. , gm. Głębokie, okr. wiej ski Berezwecz, o 6 1 2 w. od gm. a 59 w. od Dzisny, 2 dm. , 23 mk. prawosŁ 14 dusz rew. . 2. M. , wś, pow. święciański, w 4 okr. polic, gm. Wiszniewo, okr. wiejski NowoAleksan drowo, oliw. od gminy a 67 od Święcian, U dm. , 195 mk. , w tej liczbie 110 prawosł. , 82 kat. , 3 żyd. 60 dusz rew. , należy do dóbr Krystynopol. 3. M. Leśne, wś, pow. świę ciański, w 3 okr. pol, gm. i par. kat. Komaje, o 35 w. od Święcian, 4 dm. , 31 mk. katol. 4. M. Polne, wieś różnych właścicieli, o 33 w. od Święcian, 10 domów, 77 mk. katol, W 1758 r. 16 czerwca na mocy umowy w gro dzie oszmiańskim zawartej, folwark M. uro czyście ofiarowany był przez Michała Sulistrowskiego, stolnika oszmiańskiego, na ko ściół komajski. Ob. Komaje. J. Krz. Mularzów, wś włośc, pow. konecki, gra. Grodzisko, par. Radoszyce, odl. 24 w. od Końskich. Posiada urząd gminny, ma 20 dm. , 163 51 Mukinicze Muklnicze Mukna Mukraw Mukrz Muksch Muksza Mukule Mukulisze Mukwar Mukwiacica Mulony most Multany Mulki Mulkischken Mulkwitz Mullac Mullwitz Multanka Mulczyńce mk. , 228 mr. ziemi włośc. W 1827 r. wś rządowa, 12 dm. , 72 mk. Br. Ch. Mulczyińce, wś, pow. łucki, na granicy gub. mińskiej, o 9 w. od Woli Bielskiej. Mulda, lewy dopływ Elby, powstaje z po łączenia dwóch rzek Muldy Freiberskiej, której lewym dopływem jest Zschoppau Czopawa, a tej prawym Floha, i Muldy Cwikawskiej Zwickau, z prawym dopływem Chemnitz Kamienica. Muldowa, rz. w gub. witebskiej i pskowskiej wpadająca do jeziora Pejpus al. Pskowskiego, ob. Wielikaja. Muldsen niem. , ob. Muldzie. Muldszehlen 1. niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. wystrucki, st. p. Tarputschen, okr. urz. stanu cywil. Friedrichsgabe. W1856 r. 133 mk. 2. M. al. Muldszählen niem. , wś na Litwie pruskiej, pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy, okr. urz. stanu cywil. Gailboden. W 1856 r. 54 mk. Muldzie al. Mułczyn, niem. Muldzen i Muldszen, wś nad rz. Aschwoene, pow. gierdawski, 8 kil. na płn. zach. od KI. Gnie, st. kol. wystrucko toruńskiej, w równej, lesistej okolicy, z gliniastą glebą. Posiada kościół par. ew. i st. poczt. W 1877 r. 390 ew. mk. ; trudnią się rolnictwem i hodowlą bydła. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 2955 dusz. W 1882 r. urodz. się 82 dzieci, um. 49 osób, zawarto 23 małżeństw. Do tutejszej agentury pocztowej nadesłano 1877 r. 31, 300 listowych przesyłek, wysłano zaś 26, 400. W M. odbywają się jarmarki na bydło i konie. Tutejszy kościół ew. , dawniej tylko kaplica, został roku 1603 zbudowany i do rzędu parafialnych wyniesiony ob. Script. rer. Warm. , I, 393. Muldziszki, wś, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Żośle, okr. wiejski Smilgi, par. Żyżmory, o 12 w. od gminy, 2 dusze rew. i 21 dusz b. włościan rząd. ; należy do dóbr rząd. Smilgi. Dawniej okolica szlachecka; w 1850 r. posia dali Lachowicz 54 dz. , Pietraszewicz 40 dz. i Pawłowski 20 dz. J. Krz. Mulejowce, wś cerkiewna, pow. starokonstantynowski, dawniej w gm. Kuźmin. Muliki, ob. Kamionka Wołoska, t. III, 788. Muliszki, zaśc. rząd. nad Niemnem, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Sipowicze, o 27 w. od gm. a 71 w. od Trok, 1 dm. , 10 mk. kat. 4 dusze rew. ; należy do dóbr rząd. Puzany. Mulk niem. , wś nad rz. Świnią, pow. gierdawski, st. p. KI. Gnie, okr. urz. stanu cywil. Schoenwiese. W r. 1856 było 135 mk. Mulkenthin A. niem. . dobra ryc. w Pomeranii, pow. Saazig, st. p. Starogród 7, 5 kil. odl. , obejmują 463, 38 ha; czysty dochód z gruntu 4363, 32 mrk. 2. M. B. , dobra, tamże, zawierają 128, 3 ha roli or. i ogr. ; czysty dochód z gruntu 1509 mrk. Mulker Wald niem. , dobra, pow. gierdawski, st. p. , tel. i kol. KI. Gnie; obejmują 1, 75 ha roli or. i ogr. , 13, 80 łąk, 154, 43 boru, 0, 43 nieuż. , razem 170, 41 ha. ; czysty dochód z gruntu 644 mrk. Mulki, wś, pow. dyneburski, par. kat. Krasław, w pobliżu Krasławia; mieszkają tu Litwini. Mulkischken al. Mullkischken, niem. , wś na Litwie pruskiej, st. p. Szyłokarczma, okr. urz. stanu cywil. Gaidellen. W 1856 r. 14 mk. Mulkwitz, ob. Mułkecy. Mullackshausen, ob. Jerzyce. Mullwitz, 1534 r. Molestowitzy, wś i dobra, pow. niemodliński. Większa posiadłość ma 899 mr. i obszar bazaltowego szczytu góry Mull witz, dostarczającej wybornego materyału na bruki. Mniejsza, posiadł. ma 1444 mr. , w tem 808 mr. ornej ziemi. Dochód obliczony na 1238 tal. W 1843 r. 31 dm. , 159 mk. ew. Na folwarku owczarnia. Br, Ch. Mulony most, folw. na obszarze dworskim Cześników, w pow. rohatyńskim. Multanka, wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Holszany, okr. wiejski Góry, 27 dusz rew. , należy do dóbr Hołoblewszczyzna Bronowskich. Multany, właściwie Mołdawija, stanowią część Rumunii i leżą między Rossyą, Galicyą, Siedmiogrodem, Wołoszczyzną i Bułgaryą. Przestrzeń M. wraz z odstąpioną przez Rossyą w 1856 r. częścią Bessarabii wynosiła do 1879 r. 867 mil kw. i przedstawia z półnosy i zachodu obszar górzysty, pokryty rozgałęzieniami Karpat, ze wschodu zaś i południa niski i równy. Oprócz Dunaju, który zabiera stąd prawie wszystkie wody, płyną tu także Prut i Seret z wielu dopływami. Klimat lądowy; zima ostra, lato bardzo przyjemne. Urodzajna ziemia tutejsza, pokryta znacznymi lasami, w których i dziś spotykają się wilki, niedźwiedzie, rysie, jelenie, dzikie kozy, żubry i inne. Minerały, których tu jest znaczna obfitość np. soli, dobywają się w bardzo niewielkich ilościach. Mieszkańcy, Mołdawianie, zajmują się głównie rolnictwem, ogrodownictwem uprawą wina i melonów, pszczolnictwem, chowem bydła, koni, oraz rybołówstwem i górnictwem. Mowa ich, należąca do familii języków romańskich, jest dyalektem języka wołoskiego z nową przymieszką wyrazów słowiańskich, tureckich i tatarskich. Przemysł nierozwinięty, handel znaczniejszy znajduje się prawie całkowicie w ręku Greków, Ormian i żydów. Ogólna ludność kraju wynosi blisko 2, 000, 000. Religia panująca grecka, naczelnikiem jej jest arcybiskup rezydujący w Jassach. Konstytucyą z r. 1856 M. Mulczyińce Mulda Muldowa Muldsen Muldszehlen Muldzie Muldziszki Mulejowce Muliki Muliszki Mulk Mulkenthin Multany połączone zostały z Wołoszczyzną w jedno państwo księstwa Naddunajskie albo Rumunia, zostające pod zwierzchnictwem Turcyi i opłacające jej roczny haracz 1, 500, 000 tureckich plastrów. Władza prawodawcza należy do przedstawicieli narodu, tworzących wspólnie z Wołoszczyzną jeden senat 76 członków i izbę deputowanych 157 członków. Zarząd państwa jest w ręku odpowiedzialnego ministeryum, złożonego z 7 członków. Oświata ludowa na bardzo niskim stopniu, a nauki wyższe również nie o wiele lepszy dotychczas dają rezultat. Stolicą kraju jest m. Jassy. Historya. Co się dotyczy najdawniejszych dziejów M. , to wiadomości zachowano u pisarzów greckich i rzymskich są nader niedostateczne i zawikłane. Pewną jest rzeczą, że Rzymianie rozprzestrzeniwszy granice państwa swego do niższego Dunaju, znaleźli w dzisiejszej Rumunii Daków, którzy zostali ujarzmieni w II wieku po Chrystusie przez Trajana. Następnie Rzymianie założyli w tych stronach prowincyą Dacyą obejmującą dzisiejsze M. , Wołoszczyznę, Siedmiogród, Banat, Bukowinę i Bessarabią, i zaludnili ją według świadectwa Eutropiusza niezliczoną liczbą osadników ze wszystkich stroń świata. Żywotność Rzymian i w ogóle plemienia romańskiego objaśnia nam tę okoliczność, że mimo różnorodnych elementów składowych oraz licznych napływów obcych plemion od III do X w. , element romalski asymilował obce i stosunkowo do tak nieprzyjaznych okoliczności zachował się w stanie wielkiej czystości, tak, że ślady obcych plemion, a mianowicie słowiańskiego, zachowały się li w nazwach miejscowości i zbogaciły język pod względem leksykalnym. W w. XI przyjęli mieszkańcy, Rumuni, wiarę gr. katolicką. Do XIII w. nastąpiło zupełne zlanie się i zromanizowanie licznych plemion słowiańskich. Około 1294 r. został Dragosz lub Bogdan, przybyły na czele zbrojnego oddziała z zach. Dacyi prowincyi Maramosz, wybrany na ogółuem zgromadzeniu ludu dziedzicznym księciem domnu M. Dzieje XIV w. są wielce zagmatwane; wypełniają je ciągłe walki sąsiadami, a zwłaszcza z Polską i Węgrami. Na początku XV w. panował Aleksander I, który położył wielkie zasługi dla owego narodu przeprowadzeniem organizacyi religijnej i politycznej. Pod następcami jego rozpoczęły się walki przeciwko Tarkom. Pod rządami Stefana Wielkiego 1458 1504 wzrosły M. do niezwykłej potęgi. Zwyciężył on kilkakrotnie Polaków, jak równio Matyasza Korwina, króla węgierskiego, w bitwie pod Bają 1467; zniszczył do szczętu 120, 000 armią Mahometa II w krwawej bitwie pod Racową 4 stycznia 1475; w następnym roku omal nie pojmał sułtana w bitwia pod Rozbojeni albo ValleaAlba i mimo wielokrotnych późniejszych walk z Polakami sułtanem Bajazetem II pozostawił swemu następcy; Bogdanowi, kraj uporządkowany wewnątrz i szanowany na zewnątrz. Bogdan zawarł 1521 r. z sułtanem Selimem tak zwaną kapitulacyą, mocą której oddał się pod opiekę Turcyi, zagwarantowawszy zarazem niepodległość kraju, wolność rządzenia się własnemi prawami i t. d. Porcie natomiast służyło prawo potwierdzania nowego księcia i przyznaną sobie miała roczną daninę, w charakterze podarunku. Drugą podobną kapitulacyą zawarł 1649 r. z sułtanem Mahometem IV zasłużony ks. mołdawski Bazyli Łupu. Obie te kapitulacye regulowały stosunek M. do Tarcyi i na nich opierały się wszelkie traktaty, tak Rossyi, jako i mocarstw zachodnich z Turcyą, a zwłaszcza umowa w KuczukKajnardżi 1774, adryanopolska 1829 oraz paryska 1856. Nie zawsze jednak były szanowane te umowy i szczególniej od początku XVIII w. Turcya zaczęła się coraz bardziej mieszać samowolnie do wewnętrznych spraw M. , powód do czego dała wojna 1711 r. z Piotrem W. Porta chcąc postawić silną tamę pomiędzy Rossją a Turcyą, poczęła narzucać M. zarówno jak i Wołoszczyźnie książąt uległych sobie, wybieranych z pomiędzy fanaryotów greckich. Kraj pod ich więcej jak wiek trwającymi rządami 1716 1821 upadł tak nisko pod względem moralnym, że stracił zupełnie poczucie narodowości. Szczególniej klasy uprzywilejowane, tak zwani bojarowie, grecyfikowani stopniowo, popadli w straszną korupcyą moralną. Mimo wszelkich usiłowań Turków, Rossya zyskiwała coraz więcej wpływu i mocą umowy w KuczukKajnardżi uzyskała protektoryat w M. Mimo zagwarantowanej całości kraju, odpadła Bukowina do Austryi a 1812 r. Bessarabią do Rossyi. Wkrótce po tym ostatnim fakcie rozbudził się w M. duch narodowy, początkowo w szkołach. Powstanie Wladimirescu 1822 położyło koniec rządom fanaryotów. Pokojem adryanopolskim 1829 powróciły M. oraz Wołoszczyzna do dawnego stosunku względem Turcyi, opartego na kapitulacyach 1511 i 1649 r. i otrzymały zarazem Rossyą jako drugą protektorkę. Przez pierwsze sześć lat po pokoju adryanopolskim zostawały M. pod zarządem Rossyi, Za panowania Michała Sturdzy 1834 1848 postąpiły M. znacznie na drodze cywilizacyjnej. Pozakładano szkoły, dźwignięto z upadku rolnictwo, handel i przemysł, budowano drogi komunikacyjne i t. d. W latach 1848 i 49 powstała silna opozycya przeciwko protektoryatowi obcych mocarstw. Obrany 1849 r. księciem Ghika kroczył dalej na drodze postępu i zasłużył się zwłaszcza zakładaniem instytutów naukowych i dobroczyn nych. W czasie wojny wschodniej M były zajęte od lipca 1853 r. do sierpnia 1854 przez wojska rossyjskie. W marcu 1855 r. konferencya wiedeńska przyznała nad M. protektoryat pięciu wielkim mocarstwom. Na mocy pokoju paryskiego 1856 r. otrzymały M. powiększone częścią Bessarabii, podobnie jak i Wołoszczyzna, nową organizacyą. W 1857 r. M. połączyły się z Wołoszczyzną w. jedno księstwo, które od r. 1861 przyjęło nazwę Rumunii. . Po wybuchu wojny rossyjskotureckiej Rumunia zawarła z Rossyą przymierze zaczepnoodpor ne i armia rumuńska pod dowództwem ks. Karola brała udział w walkach pod Plewną. Przy zawarciu pokoju z Turcyą umieszczono w liczbie warunków uznanie niezawisłości Rumunii, która na żądanie Rossyi ustąpić jej musiała część Bessarabii, odzyskaną od Rossyi przez traktat paryski. W skutek tego w październiku 1878 r. wojska rumuńskie opuściły Bessarabią i zajęły oddaną w zamian Dobrudżę. Por. Neigebaura Die Donaufürstenthümer 3 zesz. , Wrocław 1854 56; Colsena L etat present de la Moldavie et de la Valachie Paryż 1839; Pałauzowa Rumynskija kniażestwa Petersburg 1861; Beaure i Mathorel La Roumanie, geographie, histoire Paryż 1878. Mulwin, częściej Romanuppen niem. , wś na Litwie prusk. , pow. stołupiański, st. p. Kattenau, okr. urz. stanu cywilu. Jentkutkampen. W 1856 r. 82 mk. Kś. Fr. Pula, fol. szl. , pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 72 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. kat. Muławki, niem. Muhlack, wś, pow. rastemborski, st. p. , kol. i tel. Rastembork. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu. liczył 1880 r. 1, 516 dusz. M. leżą nad strugą Dein, uchodzącą do rz. Guber. W 1856 r. było 255 mk. Mulawski dwór, niem. Muhlackshof al. Muhlack, dobra chełm. , st. p. , tel. i kol, Rastembork, 4 klm. odl. Należy do nich i Wilkendorf. Obszaru mają 421 ha 306 roli orn. i ogr. , 66 łąk, 26 past. , 18 boru, 5 nieuż. Czysty dochód z gruntu około 7, 400 mrk. Mułczyce, wś nad Styrem, pow. łucki, na gran. pińskiego. Mułczyn, ob. Muldzie. Mułkecy, dwie wsie t. n. na Łużycach. 1. niem. Mulkwitz, na pruskich Łużycach, w pow. rozborskim, par. ew. Slepjańska. W 1880 r. 370 mk. , wyłącznie Serbów. 2. M. , niem. Mulknitz, w zniemczonej części dolnych Łużyc, pow. żarowski. A. J. P. Mulowa dolina, w Tatrach stanowi przedłużenie doliny Miętusiej, rozdzielającej się pod Krzesanicą na Mułową i Litworową; ob. Czerwone wierchy i Krzesanica. Mułowiszcze, uroczysko, błoto w pobliżu Kodni, w pow. żytomierskim. Mułożeń 1. al. Kieżgajłowa, mały poleski zaścianek, w płd. wsch. str. pow. ihumeńskie go, nad rz. Hradeczną, dopł. Niesety, w okr, pol. berezyńskim, par. kat. Berezyna, przy dr. z Sieliszcza do Kurhana i, Maksymowicz, 3 osady; grunta piaszczyste, miejscowość od ludna. 2. M. , ob. Miłożeń. A. Jel. Muły, wś, pow. sejneński, gm. Pokrowsk, par. Teolin, odl. 26 w. od Sejn; ma 3 dm. , 32 mk. Mumiszki al. Kozły, zaśc. szl. , pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Komaje, okr. wiejski Karolino wo, o 6 w. od gminy a 37 w. od Święcian, 15 dusz rewiz. , należy do dóbr Kurkowo, Kurkowskich. Mumochowicz, dawna nazwa wsi Koechendarf ob. . Muńcewicze 1. folw. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 64 w. od Oszmiany a 49 od Dziewieniszek, 23 mk. kat. ; własność Milewskiego. 2. M. , wś włośc, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Komaje, okr. wiejski Jarzewo, o 7 w. od gminy a 38 w. od Święcian, 20 dm. , 179 mk. , z tego 159 kat. , 20 starow. ; należy do dóbr Jarzewo, ks. Druckich Lubeckich. Munczel 1. al. Mińczoł, szczyt w Karpatach wschodnich, w pasmie Czarnohory, pod 42 16 wsch. dług. i 48 5 30 płn. szerok. Na granicy Galicyi i Węgier, w płd. zach. stronie gm. Żabiego, w pow. kosowskim, na płn. od szczytu Czarnej Hory. Na płn. od M. rozpościera się Hala Kisol, z której spływa potok Kicia ob. . Z płn. wsch. stoczystości spływa potok Stepański al. Szczepański i Hliboki, prawe dopływy Bystrzca; następnie potok Dzembronia, lewy dopływ Czeremoszu. Wzniesienie wynosi 2002 m. 2. M. al. Munczoły ob. Minczoł i Minczoslki dział. Br. G. Munczel 1. potok górski, na Kummersberga mapie Galicyi sekc. 58 Mędzik zwany, wypływa ze źródeł leśnych, w płd. zach. stro nie obszaru gm. Dzemine, w pow. kimpoluńskim, z pod góry Hrebina, wznoszącej się na granicy Bukowiny i Mołdawy 1432 m. . Płynie na płn. wschód leśnym parowem, nad którym od płn. rozciąga się grzbiet Munczela W. 1157 m. z polaną Kiczerą 1106 m. , a od płd. Munczel mały 1173 m. i Arszyca 1051 m. ; u stóp Arszycy zwraca się na wschód i zlewa swe wody do Ostrej, źródla nego potoku Suchej, dopływu Mołdawy. Dłu gość biegu 9 kil. 2. M. , potok górski, wy pływa z pod góry Smotrecza al. Smotreża 1901 m. , w płd. zach. stronie gm. Żabiego, w pow. kosowskim, płynie leśnym wądołem przez las Dzembronia pod Czarną Horą i zle wa swe wody do pot. Dzembroni. Długość 4 klm. Br. G. Munczele, wś włośc. nad jeziorem, pow. Mulowa Mulawski Mulwin Multany Munina Munczyce Munczyl Munda Mundmannsdorf Mundshof Munducie Munduciszki Munduny Mungat horb Muniakowice Mulwin święciański, w 1 okr. pol. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski Cejkim, o 7 w. od gminy, 4 dm. , 25 mk. katol. 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr Zeguciszki, Bukowskiej. Munczelik, połonina w Ruskim dziale, pas mie Karpat czarnohorskich, na obszarze Ża biego, w pow. kosowskim, na płd. od pot. Szybenego. Wzniesienie 1296 m. npm. szt. gen. . Br. G. Munczeny, ob. Minszeni. Munczuny, folw. i wś włośc. nad rz. Łowkistą, pow. trocki, w 2 okr; pol. , 38 w. od Trok; folw. ma 1 dom i 15 mk. katol, wś zaś 4 dm. , 30 mieszk. katol Por. Mączuny i Monczuny. Munczyce, ob. Mączyńce, wś, w pow. starokonstantynowskim. Munczyl al. Munscil, zapewne Mińczoł pa smo górzyste, na granicy gm. Sadowy i Poźoryty w pow. kimpoluńskim, w Karpatach bukowińskich; ciągnie się od płn. zach. na płd. wsch. w długości 3750 m. Stok wscho dni pokrywają lasy; wody z nich spływają do potoku Sadowy; stok zachodni posiada ob szerne łąki, należące do obszaru gm. Pożoryty i sięgające po brzegi rzeki Mołdawy. Naj wyższy czubek pasma tego sięga wys. 1286 m. npm. Br. G. Munda, wś w Kurlandyi, ob. Iłłukszta t. III 269. Munda al. Mogiła Tłumacka, mogiła większych rozmiarów, na obszarze wsi Jackowki, panująca nad całą okolicą kilkomilową; tuż przy samej drodze żwirowej, idącej z Tłumacza ku Horodence o 3 kil. od Tłumacza. Na tej mogile znajduje się na piedestale murowanym z cegieł kamienna statua św. Tekli. Podanie niesie, iż Stanisław Jabłonowski, het. w. kor. odniósł na tych polach w dzień św. Tekli wielkie zwycięstwo nad nieprzyjacielem i na tę pamiątkę kazał ową statuę św. Tekli postawić. Czas wyrył ślady na owej figurze, która już kilkakrotnie chyliła się do upadku, lecz zawsze znalazła się pobożna ręka, która ją odnowiła Niedaleko od mogiły jest wielka karczma murowana, którą wraz z mogiłą na kilka mil widzieć można. W. J W. Mundmannsdorf, niem. Kętrz, ob. Ośno. Mundshof, niem. , fol do Wydrzna należący, pow. grudziądzki, st. p. Łasin, tamże par. ew. , kat. Szynwałd. szkoła St. Blenowo AltBlumenau. W 1868 r. 3 bud. , między tymi 1 dm. , 66 mk. , 54 katol, 12 ew. Ks. Fr. Munducie, folw. , pow. wiłkomierski, par. Siesiki, własność Młodeckich. Munduciszki 1. zaśc, szlach. , pow. wileński, w 4 okr. pol, gm. , Bystrzyca, okr. wiejski Rubno, o 10 w. od gminy a 30 w. od Wilna, 3 dm. , 34 mk. , z tego 17 prawosł i 17 kat. 12 dusz rewiz. . 2. M. , fol szl, pow. wileński, w 4 okr. pol. , o 31 w. od Wilna, 1 dm. , 4 mk. kat. Munduny, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol, o 76 w, od Wilna, 8 dm. , 85 mk. katol Mungat horb, wyniosłość we wsi Husne, w pow. turczańskim. Muniakowice al Moniakowice, Moniaczkowice, wś, pow. miechowski, gm. Kacice, par. Niegardów. Posiada szkołę gminną. W 1827 r. wś podtichowna, par. Prendocin, 35 dm. 249 mk. Wieś ta pierwotnie stanowiła posiadłość biskupów krakowskich. Gdy Wisław syn Prandoty założył w dziedzicznym Prandocinie klasztor cystersów, wtedy krewny jego Iwo Odrowąż, biskup krakowski, przeznaczył na uposażenie klasztoru między innymi i dzie sięciny z Muniakowic w 1222 r. Gdy klasz tor z Prandocina przeniesiono do Mogiły w r. 1246, M. zostały częściami zakupione przez Mikołaja opata za sumę 380 marek, wraz z młynem zwanym Barłog. Wartość dziesię ciny, jaką pobierał klasztor, wynosiła 50 ma rek. W XV w. było tu 8 łanów kmiecych, karczma, zagrodnik jeden i folwark klasztor ny 4 łany, oddany kmieciom Dług. III 420 i 428. Ob. Kacice. Br. Ch. Munina z Głęboką i Małą Muniną, wś, pow. jarosławski. Leży w okolicy równej, 203 m. npm. , na lewym brzegu Sanu i przy gościńcu z Jarosławia 5 klm. do Radymna. Od wsi na północ leży Mała Munina a za nią, pod samem przedmieściem Jarosławia, Głęboka, będąca wielkim murowanym dworem, wybudowanym w zeszłem stuleciu a w pierwszej połowie bieżącego obróconym na magazyny wojskowe i piekarnię. Brzeg Sanu niski i podmokły, służy za wyborne łąki; ku wschodowi podnosi się teren do 229 m. npm. i składa się z glinki i piasku, tworzących pszenną glebę. Podług spisu ludności z r. 1881 liczą obie wsie 1088 mk. , z których 85 przebywa na obszarze więk. pos. ; obszar dworski w Głębokiej ma 81 mieszk. Razem 1168. Podług religii jest 860 rzym. kat. , 290 gr. kat. i 19 izrael. M. należy do par. rzym. kat. w Jarosławiu a gr. kat. w Ostrowie. Pos. więk. hr. Wilh. Siemińskiego, ma obszaru 769 m. roli, 100 m. łąk i ogr. , 42 m. pastw. i 69 m. lasu; pos. mn. i 144 mr. roli, 226 m. łąk i ogr. , 170 m. pastw. i 9 m. lasu. Jest tutaj szkoła ludowa jednoklasowa. Anna z ks. Ostrogskich Chodkiewiczowa, hetm. w. lit. , darowała tę wieś jezuitom jarosławskim, którzy w Głębokiej wybudowali dom, mieszczący kolegium zamiejskie. Po zniesieniu zakonu przeszły dobra na własność rządu, który je sprzedał hr. Siemińskiemu przed r. 1820. Siarczyński rps. bibl. Ossol, nr. 1825 powiada, że jest tutaj zwyczaj, iż kobiety idące do wywodu lub będące Munczelik Munczeny Munczuny Muninów Muntówki Munteni Munte lung Munkuszki Munkuny Munczelik na weselu starościnami, opuszczają na czoło pod zawicia kunie futro w ten sposób, że brzeg czarnego futra wyglądający, twarz przyjemniejszą czyni. Ta wieś graniczy na północ z Jarosławiem, na wschód z Kidałowicami, a na południe z Tuczępami. Muninów, leśniczówka i fol. na obsz. dwor. Bedrykowiec, w pow. zaleszczyckim. Munkacowo, węg. Munkacs, miasteczko i główny punkt hr. beregskiego Węg. , w ni zinie nad rz. Latorczą, która tutaj tworzy kil ka wysepek; stacya węg. kolei wschodniej, st. poczt. i tel. Posiada kościół par. rzym. kat. , gr. kat. i ew. , bóżnicę żydowską, stary pałac dawnego właściciela, rządowy skład so li, jedną z największych warzelni saletry w ca lem państwie austr. , stadninę, znaczne kopal nie żelaza, ożywione jarmarki, wiele odlewni i kuźnic żelaza; klasztor bazylianów. M. jest siedzibą biskupa gr. kat. i władz rządowych. Cwierć mili od miasteczka leży na odosobnio nej, 90 metrów, wysokiej, skale trachitowej słynny zamek munkacowski. Już w r. 1339 zbudowany za zezwoleniem królów węgier skich Karola i Ludwika z wielkim mozołem i kosztem przez księcia Teodora Koryatowi eża, wrócił po jego śmierci z całym okolicz nym majątkiem do korony. W 1425 r. zamie niono go wojewodzie serbskiemu Jerzemu za Białygród Belgrad a po bitwie pod Moha czem 1525 r. zabrał go w posiadanie z całem hrabstwem Jan Zapolya; W 1628 r. należał za mek do księcia siedmiogrodzkiego, który go silnie obwarował dwoma murami i siedmiu basztami. Po nim Franciszek Rakoczy dodał jeszcze fosy i szance i spuścił nawet do środka bieg rzeki Latorczy. Mimo to, korzystając z uśpienia załogi zdobył fortecę cesarski jene rał Schwendi. W 1682 r. obchodził tu swoje za ślubiny Emeryk Tököly z Heleną Zrinyi, a kiedy uciekać miał przed przewagą wojsk ce sarskich, zamknęła się jego żona w fortecy i długi czas wraz ze szczupłą załogą stawiała bohaterski odpór silnemu nieprzyjacielowi. Dopiero po długiem oblężeniu i silnem bom bardowaniu, niemogąc już wypłacać załodze zaległego żołdu, poddała się dzielna niewiasta i odwiezioną została wraz z synem i zabranemi Wielkiemi skarbami do Wiednia. W 1708 r. przybył tu z Polski Franciszek Rakoczy II, i rozpoczął na nowo niepokoje. Po kilku utarczkach zdobyli cesarscy fortecę 1711 r. i od tego czasu pokój zapanował w królestwie węgierskiem. Dziś górny zamek znajduje się jeszcze w dobrym stanie i służy za więzienie dla przestępców politycznych. Miasto obecnie ma 8, 602 mk. H. M. Muńki, potok, powstaje w płd. stronie wsi Futomy, w pow. rzeszowskim, pod wzgórzem Muńkami 402 m. ; opływa je od płd. , a wy kręciwszy się na północ, tworzy granicę między Futomą a Kąkolówką, następnie między Futomą a Błażową aż do swego ujścia. do Piątkowej od lew. brz. Długość biegu 6 kil. Munkuny, wś, w t. IV, str. 15 1, mylnie zamiast Mankuny. Munkuszki, wś, pow. święciański, w 1 okr. pol. , gm. michajłowska, okr. wiejski Swięcianki, o 12 w. od gminy, 23 dusz rew. ; należy do dóbr ŚwięciankiCzechowicza. Munnamaeggi, niem. Eierberg, najwyższa góra w Inflantach, pod Haanhof, 996 stóp par. wysoka, Tejże nazwy góra pod Odenpae, 770 st. par. Ob. Eierberg. Muninngen, folw. do dóbr Standen, w Kuriandyi, w okr. tukumskim, pow. i paraf. talseńskiej. Munte lung, góra na Bukowinie, na rozgraniczu wód Bystrzycy i Moldawy, 4472 st. wys. Munteni, przys. wsi Broszkowiec, w pow. storożynieckim. W uzupełnieniu opisu tej wsi ob. Broszkowce, Broszkoutz dodajemy, iż Broszkowce z dwoma przys Munteni i Liskowiec, mają obszaru 5, 259 hekt. , 54 ar. ; dm. 626, mk. 2, 881 1471 męż. , 1410 kob. we dług obliczenia z r. 1869; w r. 1880 było mk. 3, 251. Są dwie cerkwie, gr. kat. i gr. wsch. Cerkiew gr. kat. p. w. św. Jana Chrzciciela. Do tej par. należy 7 miejscowości Draczyniec, Komorowce, Komarowce Słobodzia, Panka, Ropcze, Storożyniec i Żadowa; liczba dusz gr. kat. wynosi razem 615 1885 r. . Cerkiew gr. oryent. pod wezw. św. Paraskewy. Bu dowę murowanej cerkwi rozpoczął r. 1851 ówczesny paroch Jan Tarnawski wraz ze swą gminą, ukończono zaś r. 1870. Do tej par. na leży rodzin gr. wsch. 688, czyli dusz gr. or. 2, 667 1, 504 męż. , 1, 163 kob. wr. 1885. Jednoklasowa szkoła ludowa gr. or. Należy do sądu pow. i urzędu podat. w Storożyńcu. St. p. Draczyniec. Właściciele Grzegorz Flondor, Ignacy Buberl, Zygmunt Donnersberg, Joa chim Tittinger i kilku innych. Br, O. Muntówki, ob. Mątwy małe. Muntowo Stare i Nowe, niem. Alt i NeuMuntowen, dwie wsie na pol prusk. Mazurach, pow. ządzborski, pierwsza po lewej, druga po prawej stronie jez. Jüst, st. p. Ządzbork. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył 1880 r. 1, 130 dusz. M. istniało już r. 1422. Wr. 1437 osiedla Mikołaj Goerlitz, wójt szestyński, w M. na 40 wł. ludzi ze wsi Szwarcemburk al. Schwarzburg i wyznacza sołtysowi 2 wł. R. 1543 sprzedaje Paweł, sołtys muntowski, Michałowi Skrodzkiemu Schetzig, mieszczaninowi ządzborskiemu, 2 wł. sołeckie wraz ze sołectwem za 33 grzywien. Tegoż r. kupuje Michał Skrodzki Schrotzke od Anny, sołtysowej muntowskiej, 2 wł. sołeckie za 80 grzy Munkacowo Muntowo Muninngen Munnamaeggi Mur Muninów Muranka Muranik Murań Muraliszki Murafska Murafa Muraczkowo Muracowszczyzna Murachwa Murachowska Muplacken Muntowy Muntowski wien mniej szoj wagi. Świadkiem był Stanisław z Orłowa Orleffa, rajca ządzborski. R. 1550 kupuje Wiłam Zarzecki, sołtys muntowski, ostrów na jez. muntowskiem, t. j. Muntowski ostrów. Tegoż r. zatwierdza ks. Olbracht Michała Zarzeckiego i Stańka Staniek Jadama na sołectwie munt. , kupionem przez nich od Stanisława Popiela i Wiesny i odnawia ich przywilej na 4 wł. chełm. R. 1536 mieszkają w Muntowie Polacy i niektórzy Niemcy, r. 1693 zaś sami Polacy ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 413 i 271. Obszaru ma Stare M. 1, 290 morg. i 83 mk. 1856 r. , Nowe zaś 493 morg. i 83 mk. We wsi tutejszej mieszkali dawniej Prusacy, czego dowodem bartnicy, którzy tu siedzieli na prawie pruskiem Kętrz. tamże, str. 232. Mieszkańcy muntowscy byli też wolni od tłoki z zaprzęgiem, z wyjątkiem potrzeby krajowej, służyć zaś powinni na polowaniu przy sieciach, ile razy ich władza zawezwała i to na koszt państwowy; obowiązali byli również do koszenia trawy ob. Kętrz. , tamże, str. 275, i Toeppen Gesch. Masurens, str. 99, 127 i 131. Bartnicy tutejsi byli zobowiązani dawać rocznie 1 4 beczki, około 24 kwart miodu razem; coby nadto zebrali, to powinni zanieść do Szesna, gdzie dostaną za beczkę 2 1 2 grzywny dobrej monety; wosk zaś mogą zatrzymać i sprzedać gdzie chcą ob. Toeppen, tamże, str. 131. Kś. Fr. Muntowski ostrów, niem. Muntowscher Werder al. Muntowscher Werder, dobra, pow. ządzborski, st. p. Ządzbork ob. Muntowo, mają 135 morg. obszaru, 10 mk. 1856 r. . Muntowy, ob. Mątwy. Muplacken, niem. , wś w starych Prusach, pow. welawski, st. p. Gr. Schirrau, okr. urz. stanu cywiln. Weidlacken. Mur, góra, w obrębie gm. Poronina, w pow, nowotarskim, w płd. wsch. stronie obszaru tejże gminy, między Cichą wodą od zach. , a Porońcem od wsch. , na płd. od Porońca. Wzniesienie 1006 m. szt. gen. Br. G. Mur, las w zach. stronie Woli Dobrostańskiej, w pow. gródeckim, tuż na zach, od Jaryny ob. al Gruenthalu ob, . Mur al Mur Zasichle, podług Siarczyńskiego zaś Mur z przyl. Cygle i Zacygle, wś górska, w pow. nowotarskim, paraf. rzym. kat. w Poroninie 6. 6 klm. , leży 927 m. npm. , w dolinach górskich kilku potoków spływających z lew. brz. do Porońca, dopływu Dunajca białego. Ponieważ wieś tę otaczają szczyty od wschodu Cerchla 1150 m, npm. , od północy Mur 1005 m. , a od płd. Kopa 1336 m. bezwzględnej wysokości, a nadto kilka niższych gór, nazywanych także Cerchlami lub Cyrchlami, przeto wnosić można, że stąd pochodzi nazwa; zresztą murem nazywają górale także kuźnice żelazne w Poroninie. Ludność składa się z 448 mieszk. rzym. kat. wyznania. Gleba zimna, kamienista. Głownem środkiem wyżywienia się ludności jest zarobek przy kuźnicach w Poroninie i Zakopanem, mianowicie dowóz rudy i opału i wypasanie trzód na halach. Obszar więk. pos. Honoraty Uznańskiej ma 60 m. łąk, 2630 m. pastw. na polanach górskich i 5, 864 m. lasu; pos. mn. 355 m. roli, 66 m. łąk, 40 m. pastw. i 51 m. lasu. Od płn. stykają się granice tej wsi z Poroninem, od wschodu z Huciskiem, ku zachodowi i południu zaś sięgają aż po granicę węgierską, obejmując niezamieszkałe Tatry. Mac. Murachowska, gmina, pow. połocki, w 3 okr. pol, 769 dusz rew. ; w skład gminy wchodzą okręgi wiejskie chotpowski 38 dusz, dejczyński 112 d. , iwaszkowski 136 d. , michałowski 101 d. , murachowski 30 d. , józefowski 38 d. , antonowski 59 d. , sznimecki 191 d. , kazuliński 64 d. . Murachwa, rz. i mto w pow. jampolskim, ob. Morachwa. Muracowszczyzna, wś, pow, grodzieński, własność Rudominów. Muraczkowo, wś nad rz. Swołną, pow. drysieński, most drewniany. Murafa, rz. i mto w pow. jampolskim, ob. Morachwa. Murafska słobódka, ob. Morawska słokódka. MuraliszkiRusle, zaśc, pow. szawelski, gm. ligumska, 21 dusz, 27 dzies. ziemi. Murań, szczyt i turnia w Tatrach Bielskich, w obręcie gm. Jaworzyny spiskiej, w hr. spiskiem Węgry, tworzy najwyższy zachodni kraniec tego odosobnionego pasma Tatr, pod 37 50 30 wsch. dłg. g. , a 49 15 15 płn. sz. g. Od szczytu odrywają się dwie odnogi górskie, jedna ku płn. zachodowi, kończąca się szczytem Rogową 1268 m. , tuż nad wsią Jaworzyną i doliną Jaworzynki, druga ku północy równolegle do pot. Nowego, dopływu Jaworzynki. Na wschód od M. w głównym grzbiecie wznosi się Nowy szczyt 1999 m. , Płd. zach. stok jest stromy i spada ku polanie Gałejdówce 1097 m. . Wzniesienie M. 1879, 3 m. Fucha, 1827 m. szt. gen, . Br. G. Murań, folw, w hr. spiskiem, ob. Lubowla. Muranik, szczyt w Niżnich Tatrach, nad brzegiem Czarnego Wagu. Wzniesienie wynosi 1161 metr. Muranka, rzeczka, powstaje z połączenia dwóch strug, w obr. gm. Kamionki Wołoskiej, w pow. Rawa Ruska, pod Starą Wsią, przysiołkiem Kamionki Wołoskiej. Odtąd płynie M. na wschód popod dwór Kamionki, Lipnik, przerzyna gośc. rawski, mija części wsi Kamionki woł. , jak Faryny, Biłuty, Skuhry; pod Czausami, dworzyskiem w przys. Pulcach, zlewa swe wody do Moszczany, pr. dopł. Raty. Muntowski ostrów Muraszka Muraszkowizna Murawiewka Muranki Murany Murawlejnik Murawiec Murawica Nad dolną M. leżą rozległe moczary, zwane Ługi. Bługość biegu od źródeł w Klebanach 15 kil. Spad wód 248 m. połączenie potoków źródlanych; 238 m. pod Lipnikiem; 232 m. Biłuty; 221 m. Czausy. Okolica nizinna. Muranki, część Brusna starego, w pow. cieszanowskim. Są tu łomy kamieni młyńskich. Murańskie, potok, prawy dopływ Czarnego Wagu. Murany, wś nad rz. Rzeżycą, pow. rzeżycki. Muraszka 1. ob. Moraszka. 2. M. , przedmieście mka Czerniej owce, w pow. jampolskim, w zbiegu rzeki Moraszki al. Muraszki z Morachwą. Muraszki 1. wś rząd. nad jez. Waże i Obstryno, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Przebrodź, o 5 w. od gminy a 55 od Dzisny, 4 dm. , 21 mk. , w tej liczbie 11 prawosł. , 5 katol. i 5 żydów 12 dusz rewiz. . 2. M. , zaśc. pryw. w leśnem uroczysku, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Duniłowicze, o 82 w. od Wilejki, 1 dm. , 4 mk. kat. J. Krz. Muraszki, las w płn. stronie Popielów, w pow. drohobyckim, między potokami Ratoczyną a Czeczą. Na płn. od tego lasu leży Popielowa Dąbrowa na lew. brzegu Czeczy. Muraszkowizna, wś, pow. władysławowski, gm. Tomaszbuda, par. Wysoka Ruda, odl. 40 w. od Władysławowa, 4 dm. , 22 mk. Murawa L wś, pow. prużański, niedaleko źródeł rzeki Murawki, na płn. od Szereszowa, w 4 okr. pol. , gm. M. , z zarządem we wsi Ohorodnikach; cerkiew; gm. ma 1, 637 dusz, par. praw. , dek. szereszowskiego, 2, 376 wier nych 1183 męz. i 1193 kob. . 2. M. al. Mu rowa, wś nad rz. Berezyną, w płn. stronie pow. ihumeńskiego, w 3 okr. pol. berezyńskim, gm. bieliczańska, przy drodze z Ka łużyc do Niwek, 26 dm. W M. jest przy stań rzeczna i przeprawa. na promie do fabry ki żelaz. Czerniawki ob. . Z jednej strony wsi leży ogromne cmentarzysko przedchrześ. kurhany, z drugiej zaś nad stromym brze giem rz. Berezyny staroż. okopy, które dzi siaj włościanie nazywają zamkiem. O 1 w. od wsi leży folwark M. , w pięknej miejscowo ści, nad rz. Berezyną, obszaru ma 150 mr. ; własność Artura Barthelsa; grunta lekkie, łą ki dobre. T, S. Murawa, rz. , dopływ rz. Bołotni, w pow. radomyskim, oblewa wieś Obuchowicze. Murawa al. Morawa, nazwa dolnego bie gu rz. Tabora, lew. dopływu Wisłoka. Ob. Tabor, Br, G. Murawica al. Morawica, Murowica, mko nad rz. Ikwą, dopływem Styru, pow. dubieński, par. i st. poczt. Młynów. Leży przy trakcie poczt. z Dubna do Łucka, w pobliżu Młynowa. W 1870 r. było 94 dm. , 234 mk. , wtem 75 proc. żydów; synagoga i dom modlitwy. Leży śród równiny, pokrytej bogatym czarnoziemem. Pod miasteczkiem, na lewo od drogi, wznosi się o kilka stóp nad poziom okolicznej równiny płaskowzgórze, stanowiące wyborne pastwisko dla bydła. Pastwisko to miało z dawna nosić nazwę Wołyń, która stąd przeszła na całą okolicę i prowincyą. Osada starożytna, wspomniana pod r. 1145 w latopisie Ławrentiewskim i Ipatiewskim, w którym ks. Rościsław Jurjewiczz bratem Andrzejem, w pochodzie na Łuck, stanął pod M. , zmuszony był jednak odstąpić pod Dubno ob. Połn. Sob. rus. letop. t. I 140, II 46. Około 1560 r. istniejący tu gród przeszedł wraz z dobrami do Grzegorza Chodkiewicza, kaszt. trockiego, w posagu za Katarzyną Wiszniowiecką, dziedziczką M. Stanisław August przywilejem z 21 września 1790 r. potwierdził dawne jarmarki i dozwolił dziedzicowi M. , szambelanowi Michałowi; hr. Krasickiemu, zaprowadzić cztery nowe jarmarki. Dziś Chodkiewiczów. Murawiec, wś nad Bugiem, pow. bialski, gm. Kostomłoty, par. Dobratycze ob. . Leży pod samym Brześciem, na południe od fortu Małoszewiec, ma 34 dm. , 207 mk. , 493 mr. W 1827 r. par. Kodeń, 38 dm. , 382 mk. Murawlejnik. zaśc. włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Janiszki, okr. wiejski Hoćkiszki, o 6 w. od gminy, 17 dusz rew. Murawiewka 1. wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Głębokie, okr. wiejski Berezwecz, o 3 w. od gminy, 4 dusze rew. 2. M. , wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiej ski Szczuczyn, 8 dusz rew. osadników ross. ; należy do dóbr rząd. Rodziewicze. 3. M. , zaśc, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Po lany, okr, wiejski Mokrzyca, 19 dusz osadni ków w. ross. 4. M. , wś włośc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Jewie, o 1 w. od gminy, 43 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Jewie. 5. M. , zaśc. szlach. nad rz. Oławką, . pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 61 w. od Trok, 3 dm. , 15 mk. katol. J. Krz, Murawka, Morawka m. hydr. , rz. w pow. przasnyskim, poczyna się pod wsią Murawy, na płn. Przasnysza, płynie w kierunku wsch. płd. pod Bartnikami, Karwaczem, Łaniętami i pod Dobrzankowem wpada z lew. brzegu do Węgierki dopływu Orzyca. Długa 18 w. Murawka 1. al. Murawki wś włośc, pow. konecki, gm. Niekłań, par. Odrowąż, odl. 21 w. od Końskich, ma 8 dm. , 63 mk. i 73 mr. Wchodziła w skład dóbr Mniów. 2. M. , wś i fol. , pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Ciemniewko, odl. o 10 w. od Ciechanowa, ma U dm. , 131 mk. , 459 mr. gr. dobr. , 27 nieuż. , w tem 87 mr. ziemi włośc Br. CA. Murawka, rzka w pow. prużańskim, bierze Murdź Mureiningken Mureliszki Murgas Murgischken Muritsch Murjow Murejki Muranki Murawki Murawsk Murawszczyzna Muraziczna Murchajewszczyzna Murchin Murcza Murczyn początek około wsi Murawy, płynie w kierunku z płn. na płd. i poniżej Szereszowa wpada od lewego brzegu do rz. Leśny, prawego dopływu Bugu. Murawki, niem, Murawken al. Marawken według Kętrz. Murafken, a także Morawsken wś na polskoprus. Mazurach, pow. niborski, st. p. i okr. urz. stanu cywilnego Kozłowo. W 1856 r. 59 mk. Murawsk, ob. Morowsk. Murawski szlak. ob. Morawski szlak Murawskie 1. Czachy i 2. M. Miazgi, wsie szlach. , pow. ostrowski, gm. Kamieńczyk Wielki, par. Ccsyżewo. W 1827 r. M. Czachy Czuchy 7 dm. , 46 mk. ; M. Miazgi 5 dm. , 31 mk. 3. M. Nadbużne, wś, pow. ostrowski, gm. i par. Nur. W 1827 r. 21 dm. , 125 mk Murawszczyzna al Muraszczyna L dwie wsie nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, w 4 okr. polic, gm. Stefanpol, piewsza z nich w okr. wiejskim Stefanpol, o 1 4 w. od gminy, 17 dusz rew. należy do dóbr Stefanpol, dawniej Kamińskich, dziś Wasieńki, druga zaś w okr. wiejskim Ludwinowo, 33 dusz rew. , należy do dóbr Ludwinowo Czaplińskich. 2. M. , zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol, o 20 w. od Dzisny, 1 dm. , 10 mk. kat. 3. M. , wś, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Parafianowo, okr. wiejski Andukowo, o 7 w. od gminy a 61 od Wilejki, 3 dm. , 26 mk. kat. ; należy do dóbr IwanowoLewkowiozów. Murawy 1. wś włośc, pow. kolneński, gm. Rogienice, par. Piątnica. W 1827 r. 13 dm. , 83 mk. Wchodziła w skład dóbr Kisielnica. Ma 415 mr. obszaru. 2. M. Kafary, fol, i 3. M. Kopcie, fol, pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Ciemniewko, odl. o 10 w. od Ciechanowa. M. Kafary mają 2 dm. , 27 mk. , 71 mr. gr. dobr. , 4 nieuż. , M. Kopcie 2 dm. , 27 mk. , 86 mr. roli i 5 mr. nieuż. 4. M. Laski, wś, pow. ciechanowski, gm Gołymin, par. Ciemniewko, odl. o 12 w. od Ciechanowa. Ma 5 dm. , 29 mk. , 148 mr. gr. dobr. , 7 nieuż. Mieszka tu drobna szlachta. 5. M. Wicherki, fol, pow. ciechanowski, gm Gołymin, par. Ciemniewko, odl o 10 w. od Ciechanowa. Ma 2 dm. , 39 mk. , 71 mr. gruntu dobr, 4 nieuż. 6. M. Wielkie, 7. M. Kalisze i 8. M. Śliwki, wsie, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowło ga Mała, odl 9 w. od Przasnysza. M. Wielkie 13 dm. , 130 mk. , 146 mr. foli i 38 mr; nieuż. ; M. Kalisze 6 dm. , 50 mk. , 91 mr. ziemi, 3 nar. nieuż. ; M. Śliwki 2 dm. , 20 mk. , 63 mr. Młyn wodny. Br. Ch. Muraziczna, mała bagnista rzka w pow. pińskim, wśród odludnego całkiem Polesia, w okolicach wsi Bobryk i Płoskinia; od połowy zmieniwszy swą nazwę na Wieć, wpada do Bobryka, dopływu Prypeci; długa około 6 w. , płynie w kierunku płd. wsch. A. Jel. Murchajewszczyzna, wś u źródeł rz. Świsłoczy, w zach. płn. stronie pow. mińskiego, w 2 okr. pol rakowskim, 3 osady, w miejscowości wzgórzystej, malowniczej, A. Jel. Murchin niem. , wś i dobra ryc. ze st. p. , na Pomorzu zaodrzańskiem, pow. gryfijski, 7 klm. na płn. wsch. od miasta Anelam, w ży znej równinie, spuszczającej się na płd. ku rz. Peene, uchodzącej do zatoki szczecińskiej. We wsi jest kościół, zbudowany r. 1170 a odno wiony r. 1604. W 1877 r. było 275 mk, ew. Do dóbr ryc należą znaczne łąki nad rzeką, dostarczając roczaie około 16 milionów sztuk torfu. Kś. Fr. Murcza, rzka w pow. mińskim, w okolicach wsi Macewicze, dopływ rz. Talki, prawego dopływu Świsłoczy, Murczyn w dok. Murczino, wś, pow. szubiński, 2 miejsc. a M. , wś; b Murczynek, folw. , 47 dm. , 479 mk, 28 ew. , 451 kat. , 178 analf. Poczta, tel. i gośc. w Żninie, st. koi. żel w Mogilnie o 34 kil. Wspomina tę wś, leżącą w parafii Góra Arcybiskupia, Lib, Ben. Łask. I, 150 i Regestra pcbor. 1577 r. Pawiński, Wielk. I, 184. M. St. Murdź, 08. leś, , pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Ostrowiec, odl 27 w, od Opatowa, 1 dm. , 15 mk. , 15 mr. Należy do dóbr Szewna, Murejki, wś, pow, władysławowski, gm. i par. Gryszkabuda, odl. 19 w. od Władysławowa, ma 13 dm. , 122 mk W 1827 r, wś rząd. , 12 dm. , 108 mk. Wchodziły w skład dóbr rządowych Leśnictwo. Mureiningken al Warglaucken niem. , wś na Litwie prus. , pow. wystrucki, st. p. Aulowohnen, okr. urz. stanu cywil Keppurlauken. W 1856 r. 35 mk. Mureliszki, lit. Mureliszkiej, dwór pryw. , pow, szawelski, okr. pol Szadowo, o 21 w. od Szawel; młyn. Murgas, pot. , powstaje w obrębie gm. Lipnicy Dolnej, w hr. orawskiem Węg. , płynie na płd. i zlewa swe wody do Orawy Białej od praw. brz. Długość biegu 4 1 2 kil Br. G. Murgischken al Murgmken niem. , wś nad rz. Gawaiten, na polprus. Mazurach, pow. gołdapski, st. p. Gawaiten, tamże okr. urzędu etanu cywil W 1856 r. 146 mk. Ma 48 włók obszaru, Muritsch Gross i Klein zapewne Murzyce dwie wsie, pow. trzebnicki, par. ew. Karoschke. W 1843 r. M. Gross miało 33 dm. , 240 mk. 10 kat. , zamek, browar, gorzelnię, olejarnię, młyn. Piękne położenie górzyste, z widokiem na dolinę Odry i Rawicz. M. Klein 16 dm. , 71 mk. Do M. należy Hanswalde. Murjow, niem. Meuro, wś w zniemczonej części Dolnych Łużyc, w pow. kalawskim. Murmudcza Murmule Murniustyń Murmy Murogi Murońka Murow Murków, przyległość do Turzy Thursy, pow. olesiński. Murkowo, wś, ob. Morkowo, Dawała już w XIII w. dziesięciny klasztorowi w Czerwińsku. Murksendorf niem. , wybud. , pow. malborski, st. p. NeuMuensterberg, zawiera 8 zagrodników i należy do wsi Schöneberg. Morkwitz, wś i dom. , ob. Morownca. Murliszki, dwór, pow. wiłkomierski, par. Uszpole, własność Jabłońskiego. Murmelstein niem. , ob. Murmuatyń, Murmiszki, zaśc. nad strugą t. n. , pow. nowoaleksandrowski, okr. pol. brasławski, o 48 w. od m. pow. , 10 mk. ; młyn wodny 1859. Murmosta al. Murmudcza, rzka w Inflantach polskich, dopływ jez. Łubań. Murmudcza, ob. Murmosta, Murmule, lit. Murmula, fol. nad Niewiażą, pow. poniewieski, okr. pol. nowomiejski, o 18 w. od Poniewieźa, 13 mk. , młyn 1859. Murniustyń, niem. Murmelstein, łot. Mormastyns, wś i dobra, w płn. zach. stronie pow. rzeżyckiego, własność hr. Potockich, leżą o mil 9 od Rzeżycy, w okolicy niskiej i błotnistej, w glebie gliniastej. Rozl. dóbr 10, 181 dzies. , ale w tem 8314 dz. nieuż. , pod sadybami 5, 5 dz. , ziemi or. 179, 5, łąk 202, pastwisk 49, 5, lasów 958, 5, zarośli 48, karczunku 62, 5, pod fermami 348 dz. Wyborna cegielnia. Zarząd gminy w Borchowie ob. , tamże i par. katol. M. należał do klucza warklańskiego. G. M. Murmy, wś włośc, nad jez. Ketona, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Zabłociszki, o 4 w. od gminy a 18 w. od Święcian, 5 dm. , 51 mk. kat. 20 dusz rew. ; należy do dóbr Zabłociszki, Zejfertów. Murogi al. Muroki, fol, we wsch. płn. str. pow. borysowskiego, w okolicy pełnej jezior i łąk, w 3 okr. pol. dokszyckim, od 1826 r. własność Żabów, ma 34 wł. obszaru, w glebie dobrej. A. Jel. Muroki, ob. Murogi. Murom, m. wś w płn. str. pow. słuckiego, w okr. pol. kopylskim, przy drożynie z Szo staków do Andrusowszczyzny, ma 4 osady, miejscowość dość leśna. A. Jel. Murom, m. pow. gub. włodzimierskiej, na lew. brzegu rz. Oki, pod 53 17 płn. szer. i 54 14 wsch. dł. geog. , o 907 1 4 w. od Petersburga a 126 od Włodzimierza, 10, 703 mk. , 14 cerkwi, ze starożytnym soborem z grobowcami książąt muromskich, szkoła powiat. i par. męska i żeńska, zakłady dobroczynne, 27 fabryk z produkcya roczną na milion rs. , w tej liczbie U fabryk płótna z prod. 430, 000 rs. i 3 zakłady ślusarskie z prod. 88, 000 rs. ; bank miejski, st. poczt. i przystań statków parowych. Mieszkańcy trudnią się przemysłem, rybołóstwem i ogrodnictwem, uprawiają zwłaszcza słynne ogórki. Znaczny handel od wieków w ciągłym rozwoju, mianowicie płodów rolniczych. Wartość ładunku na przystani dochodzi do 2 milionów rs. rocznie. Jarmarki ożywione. Jedno z najstarożytniejszych miast Rossyi, było niegdyś stolicą udzielnego księstwa. Założone w XI w. przez wygnanego z Czernihowa ks. Jarosława Światosławicza na ziemi zajętej przez plemię fińskie Muroma, zamieszkujące okolice przy ujściu rzeki Oki do Wołgi. Jako miasto wspomniane w kronikach po raz pierwszy pod 1019 r. ; w 1096 r. istniał tu monaster Spasa. Ks. muromskie, stanowiąc dzielnicę riazańską, pozostawało pod wpływem w. ks. włodzimierskiego nad Klaźmą. Spustoszone przez napady Tatarów, wznowione zostało w 1351 r. przez księcia Jerzego Mirosławicza, którego 1355 r. wygnał Fiedor Hlebowicz. Ze śmiercią Fiedora, po wygaśnięciu ks. muromskich, przyłączone w 1396 r. do Moskwy przez Wasila I. Muromski powiat ma na przestrzeni 2230 1 2 w. kw. około 106, 000 mieszkańców; powierzchnia równa, miejscami falista, grunt urodzajny; z ciał kopalnych ruda żelazna i gips. Znaczniejsze rzeki Oka i Murom; jeziora wielkie i rybne. Mieszkańcy oprócz rolnictwa trudnią się różnorodnym przemysłem. J. Krz. Murońka, szczyt odnogi górskiej w gm. Ostre, w pow. żywieckim. Płn. czubek two rzy Lipowa 930 m, , a płd. M. 1017 m. , która od Magórki 1091 m. odrywa się na płn. wsch. , pomiędzy pot. Leśną od płn. zach. a Twardorzeką od płd. wsch. Zbocza pokry wają lasy, a na grzbiecie rozpościerają się po lany z zabudowaniami halnymi. Br. G. Murow al. Bukowiec, lewy dopływ Stobrawy, prawego dopływu Odry. Murów, niem. Murow, wś, pow. opolski, par. kat, Brynica, odl. 3 3 4 mili od Opola, leży śród lasów rządowych. Ma 290 mr. ziemi. W 1843 r. było tu 36 dm. , 397 mk. 48 ew. , 27 żyd. . Do M. należy huta szklana Czarnowąsy. Murowana Goślina, miasto, pow. obornicki, leży na małem wzgórzu, o 4 kil. od prawego brzegu Warty, przy gościńcu prowadzącym z Poznania przez Rogoźno i Wągrowiec do Bydgoszczy, odl. 22 kil. od Poznania. W r. 1871 było tu 121 dm. , 1542 mk. , 501 ew. , 848 kat. , 193 żydów, w r. 1875 zaś 1587 mk. , w 1881 było 1601mk. 473 ew. , 949 kat. , 179 żydów. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, wyrabianiem masła i sera. Miasto jest siedzibą komisarza obwodowego; należy do sądu okręgowego w Rogoźnie. Kościół kat. paraf. należy do dekanatu rogozińskiego; kościół protestancki paraf. należy do dyecezyi obornickiej; synagoga. Szkoła elementarna Murmiszki Murawki Murliszki Murksendorf Murkowo Murmosta Murowana karczma Murowana Machnówka Murowana Oszmianka Murowane Kuryłowce Murowaniec Murowanka Murków kilkoklasowa, 408 analf. Około 700 centna rów masła wysyła się rocznie do Berlina. Gorzelni kilka w okolicy, browar w mieście, cegielnia. Lekarz praktyczny, chirurg, apte ka, szpital kawalerów ś. Jana Johanniter hospital na 30 łóżek, pod nadzorem lekarza. Kasa pożyczk, polska, licząca blisko 200 człon ków. Urząd poczt. 3ej ki, stacya tel. , poczta osobowa z M. do Skoków i z M. do Wągrów ca, poczthalterya. W r. 1811 M. miała 112 dm. , 1159 mk. ; w r. 1841 było 196 dm. , 1554 mk. , 1044 chrześcian, 510 żydów. W pier wszej połowie tego wieku były w M. G. fa bryki sukna, garbarnie, wyrabiano płótno, dwie były papiernie i znakomite gorzelnie. Targi na wieprze bywały bardzo uczęszczane. Według reg. pobor. pow. poznańskiego z 1580 r. Goślina bez przydatku Murowana należy do Piotra Potulickiego, woj. płockiego, wraz z Przebendowem Pawiń. Wielk. , I, 12. Pó źniej należy do Bozdrażewskich, następnie Gurowskich. Kościół katol. wystawiony zo stał dopiero w XVI w. , od razu murowany. W r. 1717 ks. Woliński, probosz miejscowy, przystawił własnym nakładem do kościoła presbyteryum; z końcem XVIII w. ks. Mel chior Gurowski, proboszcz katedralny gnie źnieński, dziedzic M. G, kościół bardzo pod upadły z gruntu naprawił. W kościele tym dwa jeszcze znajdują się nagrobki 1. W ścia nie zewnętrznej kościoła jest wmurowana oso ba płci niewieściej z piaskowca z napisem Tu leży Orszula z Ostroroga Piotra z Potulic Wojewody Kaliskiego etc. małżonka, statecz nością przesławna. Umarła A. D. 1575, ma jąc lat 39. Ponieważ Piotr Potulioki i mał żonka należeli do wyznania braci czeskich, wnosi zatem Łukaszewicz, że kościół w M. G. był za panowania Zygmunta Augusta i Ste fana Batorego przez pewien czas w ręku protestantów. 2 W samym kościele przy drzwiach jest nagrobek, nad którym portret kobiety na blasze, bez napisu, z herbem Ju nosza. W pobliżu gościńca, naprzeciwko dwo ru przebendowskiego, odkryto cmentarzysko z urnami bez skrzynek kamiennych, wydoby to mnóstwo urn zwyczajnych i naczyń; po między temi należą do osobliwszych; gruchawka dziecinna w kształcie podwójnego krąga ściętego z dziurkami, aby można przeciągnąć sznurek, brązowa strzała do włosów, mały haczyk brązowy do wędki, mały młotek ka mienny z dyorytu. W innem miejscu wyko pano wielki ząb nosorożca. M. St. Murowana karczma, os. karcz. , pow, bocheński, przy drodze z Bochni do Gdowa, na granicy wsi Nioznanowic i Pierzchowio. Murowa, ob. Murawa Murowana Machnówka, ob. Machnówha, pow. berdyczowski. Murowana Oszmianka, ob. Oszminka Murowana, Murowana Wola, wś nad rz. Jasionką, przy jej ujściu do Bobrka, pow. kielecki. gm. Korzecko, par. Chęciny. Posiada młyn wodny. W 1827 r. wś rząd. , 45 dm. , 153 mk. Należy do dóbr rządowych a obecnie donacyjnych Chęciny. Murowane Kuryłowce, ob. Kuryłowce Mtirowane. Murowane Laszki, ob. Laszki Murowane. Murowaniec 1. os. młyn. nad rz. Luciążą, przy ujściu jej do Pilicy, pow. piotrkow ski, gm. Łęczno, par. Sulejów, ma 3 dm. , 30 mk. , 100 mr. 28 ornej, własność rządowa. Jest tu młyn wodny, przerabiający za 40, 000 rs. rocznie. 2. M. , wś, pow. kaliski, gm. Marchwacz, pow. Rajsko, odl. od Kalisza 16 w. , dm. 5, mk. 54. Należała do dóbr Kro wica Zawodna. 3. M. , os. nad rz. Swędrnią, pow. kaliski, gm. i par. Koźminek, odl. od Kalisza w. 21, dm. 1, mk. 7. 4. M. , wś, pow wie luński, gm. Starzenice, par. Czarnożyły, odl. od Wielunia 8 w. , 2 dm. Br. Ch. Murowaniec 1. fol. , pow. ostrzeszowski, 1 dm. , 19 mk. , należy do dom. i gm. Mroczeń. 2. M. , wś i gm. , pow. bydgoski, 2 miejsc a M. , b Canalsgarten, os. ; 56 dm. , 409 mk. , 182 ew. , 227 kat. , 136 analf. Poczta, gośc. i tel. w Rynarzewie, st. kol. żel. w Bydgosz czy. 3. M. , karczma, pow. odolanowski, 1 dm. , 16 mk. , należy do gm. i dom. Chotów. Poczta w Skalmierzycach. M. St. Murowanka 1. wś, pow. grójecki, gm. Nowawieś, par. Warka. Ma 47 mk. , 66 mr. obszaru. 2. M. , fol. , pow. ostrowski, gm. i par. Jasiennica. 3. M. , fol. we wsi Krajęczyn, w po w. płońskim. Br. Ch. Murowanka 1. os. karcz. , pow. lidzki, w 5 okr. pol, o 46 w. od Lidy, 26 W. od Ejszyszek, 1 dm. , 10 mk. kat. 2. M. , os. karcz. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 16 w. od Święcian, dm. , 8 mk. żyd. 3. M. , zaśc. rząd. , pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Niemenczyn Czarny dwór, okr. wiejski Traszkuny, o 6 w. od gminy a 34 od Wilna, 1 dm. , 4 mk. kat. 4 dusze rew. . 4. M. , zaśc, tamże, o 9 w. od gmiay, 3 dm. , 17 mk. kat. 10 dusz rew. . 5. M. , os. karcz. nad rz. Szyrwinczą, pow. wileński, w 2 okr. pol. , o 66 w. od Wilna, 2 dm. , U mk. żydów. 6. M. , wś włośc. nad rz. Wójcianką, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Rukojnie, okr. wiejski Jukszany, o 3 w. od gminy a 20 w. od Wilna, 3 dm. , 28 mk. kat. 18 dusz rew. ; należy do dóbr Swirany. 7. M. , os. karcz. rząd. nad stawem, pow. wileńskie w 5 okr. pol. , o 20 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. żydów. 8. M. , zaśc. rząd. nad stawem, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 20 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. kat, 9. M. . zaśc Murownicze Murowanka Mursk Mursy Murucin Murul Murunujża Murycze Murygino Muryn Bor Murowin Murowiec Murowana Goślina Murowszczyzna Murowjani Murowicki Murowica Murowany most Muryna Muryny Muryniszki rząd. , pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Gó ry, okr. wiejski Łajbiszki, o 7 w. od Wilna, 2 dm. , 20 mk. kat. ; należy do dóbr rząd. Swirany. 10. M. , wś, pow. lepelski. 11. M. , ob. Tuhanowicze, pow. nowogródzki. 12. M. , fol. , pow. nowogródzki, w 1 okręgu niehniewickim, należy do dom. Szczorse ob. , dzie dzictwa Chreptowiczów. Istnieje tu znakomite na cały kraj gospodarstwo rolne i mleczne, jak i w innych folwarkach szczorsowickich, za rządzanych przez dobrego agronoma T. Fisze ra ob. Gazeta Rolnicza, 1880, 40 42. Wszystkie budynki folwarczne wzniesione są z muru. Wyrabiają się tu doskonałe sery na sposób szwajcarski. Rotacye płodozmianów dzielą się na górne i dolne, pierwsza 8po lowa, druga 12polowa; wszystkie poletki są zdrenowane. Gleba pszenna, urodzaje by wają tu bajeczne; łąki obfite, miejscowość bezleśna. J. Krz, A. Jel. Murowanka 1. leśniczówka na obszarze dworskim Monasterca, w pow. drohobyckim. 2. M. , gajówka na obszarze dwor. Przyłbic, w pow. jaworowskim. 3. M. , grupa domów w m. pow. Staremiasto. 4. M. , fol. na obsz. dworskim Błyszczywód, w pow. żółkiewskim. 5. M. , nazwiska bardzo licznych karczem. Murowany Dwór, dobra nad rz. Czaścin, pow. borysowski, w okr. pol. łohojskim, od 1838 r. własność Smolaków. Za czasów poddaństwa miały 308 włościan płci męs. , zamieszkałych w 5 wioskach, po odseparowaniu nadziałów włościańskich pozostało we władaniu dziedziców 300 włók litewskich. Na wsch. i płd. ku kotlinie Hajny miejscowość nizinna, obfita w łąki, na zach. górzysta, dość leśna. Murowany Dwór, majetność ziemska, pow. lucyński, par. Birże inflanckie ob. , o ćwierć wiorsty od kościoła birżańskiego odległa, ma 3248 dz. ziemi 245 dz. roli or. , 327 dz. lasu, 2675 nieuż. ; własność Emmy Benisławskiej. Murowany most, wś, pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. 10 w. od Sejn, ma 3 dm. , 17 mk. Murowica, ob. Murawica, Murowicki, mały zaśc w płd. zach. str. pow. borysowskiogo, w okr. pol. łohojskim, przy dr. ze wsi Silicz do Łohojska, ma jedne osadę; miejscowość wzgórkowata, dość leśna. Murowiec, ostrów na Dnieprze, w pobliżu ujścia Desny, własność dominikanów kijowskich a następnie m. Kijowa. Murowin al. Murawin, wś w pow. pińskim, ob. Morowindo wiadomości tu podanych dodać należy, że leży nad rz. Styrem. Murowjani, węg. Morva, wś w hr. ziemneńskiem, nad rs. Laborcą. Ma kościół kat. filial. , kościół ew. filial. , uprawa roli, 806 mk. Murownicze, wś, pow. sieński, gm. Zarze czny Tołoczyn, 36 dm. , 268 mk. Murowszczyzna, okolica nad bezim. strugą, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 64 w. od Oszmiany a 36 od Dziewieniszek, 40 dm. , 240 mk. wyzn. mahom. Tatarzy; należy do hr. Zamoyskiej. 2. M. , zaśc. rząd. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 72 w. od Trok, dm. , 13 mk. katol. Mursk, wś i os. leśna, pow. włocławski, gm. Dobiegniewo, par. Wistka. Leży w nizi nie nadwiślańskiej, w pobliżu obszar bagnisty okryty lasem. W 1827 r. par. Kowal, 13 dm. , 170 mk. ; obecnie ma 162 mk. i 506 mr. obsza ru; os. leśna ma 22 mk. Br. Ch. Mursy, wś, pow. sokołowski, gm. i par. Sterdyń. Ma 31 dm. , 259 mk. , 654 mr. obsz. Murucin, niem. Moritzfelde, wś, pow. byd goski, 39 dm. , 266 mk. , 153 ew. , 108 kat. , 5 żyd. , 37 analf. Poczta w Tuszkowie, st. kol. żel. w Nakle. M. St, Murul, horodyszcze nad rz. Krasną, dopł. Dniepru; ob. Krasna, Murunujża. ob. Muhremuische, 2. M. , ob. Gemauertchof. Mury, lit. Muraj, dwór pryw. pow. szawelski, okr. pol. Szadowo, o 38 w. od Szawel, 248 mk. Mury al. Sędziówka, os. w Hussakowie, w pow. mościskim, w płd. wsch. narożniku wsi, przypierającym do granicy Jazowa. Murycze, wś należąca do dóbr Jasnohorodka, właściwie Muzycze ob. . Murygino, wś wpow. smoleńskim, gub. smoleńskiej i b. st. poczt. przy dawnej szosie smoleńskowarszawskiej, o 19 1 2 w. od Hryniewa a 35 w. od Smoleńska. Muryn Bor, wś, pow. klimowicki, gm. Kościukowicze, 74 dm. , 359 mk. Muryna, pot. , powstaje we wsi Komorowie, w pow. kolbuszowskim, płynie zrazu na płn. zach. , poczem zwraca się na płn. wsch. ; płynie po pod wieś Rusinowską Wolę, mija Rusinów Stary, odgraniczając obszar jego od obszaru gm. Krządki i po 18 klm. biegu zlewa swe wody do Łęgu ob. od lew. brz. Br. G. Muryniszki, os. , pow. augustowski, gm. Łabno, par. Pilwiszki. W 1827 r. os. rząd. , 2 dm, 27 mk. Muryny, wś, pow. władysławowski, gm. Leśnictwo, par. Władysławów, odl. 12 w. od Władysławowa, ma 9 dm. , 70 mk. Muryny 1. grupa domów w Olszanicy, w pow. jaworowskim. 2. M, grupa domów w Załużu, w pow. jaworowskim. Zajmuje ona płd. część wsi, przypierającą do granicy Olszanicy, na praw. brzegu pot. Szkła. Murzy 1. wś włośc, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Wierzchnie, o 5 w. od gminy a 62 w. od Dzisny, 9 dm. , 95 mk. 51 dusz rew. . 2. M. , wś włośc. pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Horodek, okr. wiej ski Betesaowce, o 4 w. od gminy a 42 od Wi lejki, przy b. dr. poczt z Mołodcezna do gr. pow. mińskiego, 5 dm. , 37 mk. 20 dusz rew. . Murzyły, wś rząd. nad rz. Wilią, pow. święciański, o 85 w, od Święcian. 6 dm. , 60 mk. , w tej liczbie 1 prawosł. , reszta katol. Murzyńce al. Murzyniec, wś nad Gniłym Tykiczem, pow. zwinogrodzki, w 2 okr. pol. Kalnibłoto, par. prawosł. Chłypnówka, katol. Zwinogródka, o 2 w. od Chłypnówki a 10 w. od Zwinogródki, 450 mk. , 950 dz. ziemi. Da wniej w połowie 493 dz. była własnością Kazimierza Kiszkowskiego, w drugiej zaś 457 dz. Seweryna Chojnowskiego. Dziś obie czę ści zostały połączone przez Żelichowską, za mężną Hamper. Jak widać z wizyty dziekana korsuńskiego 1742 r. istniała w M. cerkiew pod wez. Przemienienia Pańskiego, wzniesiona w 1726 r. J Krz. Murzynek 1. kol. , niem. KleinMbrin, pow. inowrocławski, 26 dm. , 251 mk. , 232 ew. , 19 kat. , 63 analf. Poczta w Murzynnie Wielkiem o 4 klm. , gośc. o 5 kil. , tel. i st. kol. żel. w Gniewkowie o 6 kil. 2. M. , wś, 8 dm. , 94 mk, 87 ewang. , 7 katol. , 26 analf. We dług regestr. pobor. z 1583 r. Murzynko zwa ne w spisach z 1543 r. Murzyniec należało do kapituły włocławskiej, leżało w par. Bren ne i miało 4 łany i 1 zagrod. Pawiń. Wielk. , I, 249. M. a Murzynno 1. Widkie, w dokum, Murzino niem. Gross Morin, wś, pow. inowrocławski, par. Mnrzynno. Posiada kościół paraf. , st. poczt. , st. kol. żel. i tel. w Gniewkowie o 7 kil. M. ma 20 dm. , 272 mk. , podług wyznania 211 kat. , 54 ew. , 7 żydów. M. królewszczyzna ma 1353 mr. obszaru. Składa się z 3ch części a folw. , b Nowa wieś, c Stary dwór. Jest tu 11 dm. , 202 mk. , w tem 159 kat. Według regestr. pobor, z 1583 r. dzierżawcą królewszozyzny był Walenty Grodziński, chorąży inowrocławski. M. miało wtedy 17 łanów i 4 zagrodników, Nowa wieś zaś 8 łanów kmiecych i 1 zagr. Pawiń, Wielk. , I, 254. . Kościół par. istniał w M, już w XVI w. Wś sama należała do dóbr Łask stanowiących posiadłość biskupów kujawskich, poczem wraz z dobrami przeszła na własność rządu pruskiego. Królewszczyzna zaś stanowiła murzynowskie starostwo niegrodowe, podług lustracyi z r. 1661, powstałe z dawniejszego sstwa inowrocławskiego przez odłączenie wsi; M. , Dulako, Wielowieś, Nowawłeś, Buczkowo, Chrząstwo i Osiek. W r. 1771 posiadał je Konstanty Bniński, kasztelanic kowalewski, opłacając zeń kwarty złp. 564 gr. 9, a hyberny złp. 689 gr. 14. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rzpltej nadały to sstwo w emfiteutyczne posiadanie Bnińskiemu, kasztelanowi chełmińskiemu. M. par. , dek. gniewkow ski, 511 dusz 1873 r. Br. Ch. Murzynówka, rzka w pow. zwinogródzkim, zaczyna się pod m. Lisianka we wsi Or ły i wpada do rz. Tykicza Gniłego z prawej strony, koło wsi Murzyńce. E, R. Murzynowo, wś i fol. nad Wisłą, przy uj ściu rz. Skrwy, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Siecień. Wś ma 24 dm. , 205 mk. i 102 mr. ziemi. Do folw. należy karczma Krakówka, mająca 6 mk. Nad rz. Skrwą leżą rumunki Łęg. W 1827. r. M. miało 7 dm. , 153 mk M. jest starożytną osadą i pierwotnie było wsią książęcą. W 1329 r. Władysław, ks. łęczycki i dobrzyński, nadał M. Pawłowi, podkomorzemu łęczyckiemu, i pozwolił prze nieść ją na prawo niemieckie i wznieść waro wny w niej zamek Kod. dypl. Muczk. i Rz. , 1, 234 i II, 659. Br. Ch Murzynowo 1. Borowe, dom. ,, pow. średzki, 3687 mr. rozl, 12 dm. , 173 mk. , 6 ew. , 167 kai, 60 analf. Gorzelnia parowa. Poczta w Pięczkowie o 5 kil. , gośc. na miejscu, st. kol żel. w Sulęcinie o 7 kil. , tel. w Nowem Mieście o 8 klm. 2. M. Kościelnej wś i dom. , pow. średzki, 2512 mr. rozl. , 2 miejsc. a M. , dom. ; b Sabaszczewo, fol; 18 dm. , 287 mk. , 4 ew. , 283 kat. , 1 analf. Kościół kat. paraf. należy do dekanatu średzkiego. Poczta, tel. , gośc, st. kol żel w Miłosławiu o 5 kil. , we Wrześni o 9 kil M. jest własnością Antonie go Jachimowicza i Józefa Ozdowskiego. Wieś ta była niegdyś królewszczyzną i należała do sstwa średzkiego. Kościół istniał już na po czątku XV w. ; Zygmunc I wcielił go r. 1538 do kapituły kolegiaty średzkiej. Gdy r. 1739 spłonął, stanął nowy r. 1784 staraniem głó wnie ks. Sebastyana Jankiewicza, kanonika średzkiego; obecnie par. M. stanowi filią par. środa i ma 1030 dusz. 3 M. Leśne, olędry i gm. , pow. średzki, 2 miejsc, a M. ol; b Bamotki, fol, 15 dm. , 193 mk, 19 ew. , 174 kat. , 65 analf. , 2902 mr. obszaru. Poczta i st. kok żel w Sulęcinie o 6 kil, tel. w Nowem Mie ście o 8 kil, gośc. na miejscu. W okolicy wykopano rogi bawole i rozkopano cmenta rzysko bogate w urny. Według regestr. po bor. z 1578 Paw. Wielk. , i I, 206 i 207 M. Kościelne miało 12 łanów, 2 zagrod. , 3 pu ste; M. Leśne par. Nietrzanowo miało trzy części szlach. , dwie po 3 łany i jedne na 1 2 łanu; M. Borowe miało dwie części szlach. na jednej 1 łan, na drugiej 1 1 2 łanu 2 ko morników. M. St Murzyny, wś włośc. nad pot. Pomerecz, pow. oszmiański, w 1 okr. pol, gm. Graużyszki, okr. wiejski Buniany, o 8 w. od gminy a 18 od Oszmiany, 4 dm. , 30 mk kat. 17 dusz rew. ; należy do dóbr Piktusza, Chmielewskich. Muschelwitz niem. , ob. Myszecy łuż. . Murowanka Murzynno Murzyły Murzyny Murzynowo Murzynówka Muskieta Murzyły Musłocina Musiewka Musiejów Musick Muscowiter Muschenitz Muscienhauser Musijówka Muscienhauser, wś, pow. jeleniogórski. Muschenitz, Muschnitz ob. Muszenica. Muscherin niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Pyritz, st. p. Dölitz 6 klm. odl; obszar wynosi 668, 35ha; czysty dochod z gruntu 6, 942 mrk. Właśc. niemiec. Muscowiter niem. , ob. Przerwanki, Musick i Musicke dok. , ob. Osiek Musicie, wś i folw. w pobliżu rz. Łokniei, pow. słucki, w 3 okr. pol. kopylskim, paraf. kat. Kopyl. Wieś ma cerkiewkę i 30 osad pełnonadziałowych; folw. , niegdyś dziedzictwo ks. Słuckich Olelkowiczów. Przez wiano ostatniej ks. Słuckiej Zofii, przeszło do Radziwiłłów na początku XVII w. , zaś w pierwszej ćwierci b. stulecia przez wiano ks. Stefanii Radziwiłłówny, córki ordynata nieswieskiego Dominika, stało się własnością ks. Wittgenstejnów, ma przeszło 82 wł. obszaru, w glebie pięknej; miejscowość dość leśna. A. Jel. Musiejów, wś, w t. III, str. 733, mylnie podana zamiast Momejów, Musiewka, ob. Musijówka. Musijówka, Musiewka, Mosiewka al. Moj siejówką, wś nad bezim. rzką, wpadającą do Wierzchowianki, pow. skwirski, w 3 okr. pol. , gm. Pawołocz, na płd. zach. od Pawołoczy, o 3 w. od m. Wierzchowni, ma 580 mk. Cer kiew paraf. drewniana, pod wezw. św. Dy mitra, fundowana w 1746 r. przez ks. Józefa Lubomirskiego. Należy do klucza wierzchowniańskiego, dawniej Lubomirskich, następnie Hańskish, dziś hr. Mniszech. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I, dodatki 153. J. Krz. Musików, mylnie, ob. Muzyków. Musinszczyzna, wś, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Bienica, okr. wiejski Zagórze, o 8 w. od gminy, 28 dusz rewiz. ; należy do dóbr Deraki Amurata Lebiedzia. Musiorówka, ob. Misiorówka. Muska, pot. , ob. Moszków. Muskau, niem. , ob. Mużaków, Muskawa, rz. , ob. Maskawa, Muskieta, las w Perehińsku, w pow. dolińskim, pod 48 39 30 płn. szer. a 41 38 ws. dł. od F. , na lew. brz. Mszany, na zach, od Osmołody. Muśkiewicze, wś, pow. nowogrodzki, gra. Nowomysz, przy dr. z Darewa do Nowojelni, o 4 w. od st. dr. żel. moak. brzeskiej Baranowicze, ma 16 osad pełnonadziałowych; miejsco wość mało leśna. A. Jel. Musłocina 1. wś nad rzką Zarudeczną, pr. dopł. Kamionki, pow. bobrujski, okr. pol. i gm. Hłusk, o 5 w. na płn. zach. od mczka Hłuska, ma 15 osad; miejscowość poleska, grunta lekkie, łąki dobre. 2. M. , karczma, tamże, na gościńcu UrzeckoHłuskim, o 4 w. ku zachodowi od Hłuska, o 1 w. od wsi tejże nazwy. A, Jel. Muśniki 1. mko i dobra, na lew. brz. Musy pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski M. , o 49 w. od Wilna, 15 w. od st. dr. żel. Żosle, 32 dm. , 186 mk. 95 męz. i 91 kob. , w większej połowie żydów, kościół kat. paraf. murowany, dom modlitwy żydowski targi 3 razy do roku. Kościół paraf. pod wezw. św. Trójcy, wzniesiony w 1614 r. z drzewa przez Stanisława Kiszkę, wojewodzica witebskiego, a 1855 r. z muru, staraniem dziedzica Michała Podbereskiego przy udziale parafian. Kościół ten w stylu gotyckim, ma w oknie nad głównym ołtarzom obraz św. Trójcy, malowany na szkle przez Glińskiego; w wielkim ołtarzu znajduje się Męka Pańska, odlana z bronzu, odznaczona nagrodą na wystawie londyńskiej w r. 1862 r. Dwa boczne ołtarze, wyrzynane z drzewa i złocone, pochodzą z XVI w. i przeniesione zostały ze starego kościoła. Paraf. katol. , dek. wileńskiego zamiejskiego, ma 3, 602 wiernych. Niedawno jeszcze była kaplica w Bortkuszkach. Dawniej znaczne dobra, do Radziwiłłów należące, z których Mikołaj, podczaszy lit. , brat rodzony królowej Barbary, pisał się na Muśnikach i nałożył tu zbór kalwiński, który z czasem upadł. Na początku XVII w. M. przeszły do rąk możnej rodziny Kiszków, która w 1653 r. wygasła na Januszu, wojewodzie potockim, het. w. lit. Brat jego Mikołaj, wojew. mścisławski, ssta wiłkomierski, powiększył fundusze kościoła, wzniesionego przez ojca, i fundował altaryą. Około 1654 r. M. przeszły na własność Krzysztofa Rudominy Dusiatskiego, wojew. mińskiego, później zaś do Podbereskich. W M. mieszkała czas jakiś Barbara Radziwiłłówna, już jako żona Zygmunta Augusta. W pobliżu dworu musnickiego wznosi się trzypiętrowa wieża murowana, osobliwej architektury, wzniesiona, podług miejscowego podania, przez Barbarę Radziwiłłównę. Gmina M. należy do 1 okr. pokoju do spraw włośc. w m. Wilnie i do 4 rewiru powołanych do służby wojskowej z pow. wileńskiego w Mejszagole, liczy 91 wsi, 438 dm. i 3754 włośc. pł. ob. podług innych danych 113 wsi, 460 dm. i 5, 327 mk. i dzieli się na 7 okr. wiejskich M. , Kiernówka, Opigosze, Bortkuszki, Poszyrwińce, Narwidziszki i Ksaweryn. W skład okr. wiejskiego M. wchodzą wsie Muśniki, Kowkiszki, Rusaki, Luliszki, Kropiazki, Mitryszki, Kunigiszki, Romaniazki, Buskie Muśniki i zaścianki Palki, Bojaryszki, Daj lidzie, Hrablewszczyzna, Ztotoruny, Wojtkuny, Górny, Ordziszki, Wolukiszki, w ogóle 219 włośc, uwłaszczonych i 138 wł. skarbowych. Dobra M. mają 2, 509 mr. obszaru, należą do Michała Podbereskiego, znanego fabrykanta, przemysłowca i postępowego gospodarza. Ziemia u Musinszczyzna Musiorówka Muskawa Mustrit Muschenhauser od m. Mielnicy; niegdyś włośc. zamkowa łucgub. tauryokiej; ob. kroniki Wieliczki, t. III ka. Ob. Pamiat. kij. arch. kom. , t. IV, cz. 2 283, 284 i Grabianki 244. 172, 185. I Mustritz niem. , folw. na Rugii, należy rodzajna, pszenna 1 kl. , najżyzniejsza w pow. wileńskim. Trzy folwarki M należące do Podbereskich, Rudominów i Siesickich, mają razem 3 dm. , 58 mk. kat. 2. M. Ruskie, wś włośc, tamże, 8 dusz rewiz. , należy do dóbr rząd. Dukszty. 3. M, wś, pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Koszany, o 3 w. od gm, , 2 dusze rewiz. ; nal. do dóbr Koszany, własność m. Kowna. J. Krz. Musor w dokum. Mosor al. Mozor Stary i Nowy, dwie wsie w pobliżu rz. Stochodu, pow. kowelski, w 4 okr. pol. Hołoby, na płd. zach. Musoriwka, ob. Mosorówka, Musorowce al. Musurowce, wś a źródeł rz. Hniezny, pow. krzemieniecki, w 3 okr. pol. jampolskim, na granicy Galicyi, na płd. wsch. od m. Wiszniowca, cerkiew paraf. , kościół fil. par. kat. Wyżgródek; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 141. J. Krz. Musorska, st. poczt. w pow. stawropolskim gub. samarskiej. Musowa niwa, uroczysko, w pow. kijowskim, pomiędzy monasterem meżyhorskim a wsią Petrowcami. Krz. nad rzką t. n. , pow. gm, Mejszagoła, okr. w. od Wilna, 1 dm. , Mussa 1. rz. w pow. wileńskim, bierze początek w pobliżu wsi Glinciszek z jez. Mussa, płynie kręto w kierunku ze wschodu na zachód, przepływa około mka Muśniki i wpada do Wilii z pr. str. pod wsią Czabiszki; długość biegu około 40 w. Brzegi piaszczyste, miejscami z przymieszką wapienia. Spław na na wiosnę poczynając od Muśnik. 2. M. , jezioro, w pow. wileńskim, gm. Podbrzeź, na zach od Glinciszek wypływa z niego rz. t. n, Leżą nad jeziorem Grauże, Kietryszki, Pasznia, Naruniszki. Mussa 1. folw. rząd wileński, w 2 okr. pol. , wiejski Borekuny, o 37 21 mk. kat. 2. M. , os. karczm. tamże, o 36 w. od Wilna, 3 dm. , 42 mk. 20 katol. , 22 żydów; i stacya pocztowa na trakcie z Wilna do Wiłkomierza. Mussnyk dok. al. Musnick, jezioro pod wsią Montki, pow. olsztyński. Musta mumm niem. Melsilln, wś nad zatoką ryską w gub. inflanckiej, zamieszkała wyłącznie przez Liwów. Musta wendisch al. Móst, wś, pow. żegański, par. Priebus. W 1843 r. 53 dm. , zamek, 2 folw. , 321 mk. ewang. , szkoła ewang. Do M. należą folw. Lichtenberg i kol. Sophienthal Mustejki 1. wś rząd. nad rzką t. n. , pow. trocki, w 4 okr, pol. , gm. Merecz, okr. wiej ski Kobiele, o 34 w. od gminy a 98 w. od Trok, 9 dm. , 142 mk. , w tej liczbie 135 katol i 7 żydów; należący do dóbr rząd. Orany. 2. M. , folw. , pow. nowoaleksandrowski, par. Taurogeny, należy do dóbr Taurogeńskich. 3. M. , wś rządowa, pow. wiłkomierski, paraf. Uszpole. J. Krz. Illusternick, dawniej Muskersen i Mashertin, wś, pow. głogowski. W 1843 r. 31 dm. , zamek, 4 folwarki, 257 mk. 35 kat. . Par. ew. Polkwitz, szkoła w miejscu. MustritKermen, warownia turecka na Dnieprze, na ostrowie Tawańskiem, t. j. powyżej Berysława i Kachowki, w dzisiejszej do dóbr ryc. Tribberatz. Właściciel książę Putbus. Musturyn al Mostryn dok. , wś pod Puc kiem nad strugą Musturcą; wspominana już w dok. z r. 1285 ob. Perlbach P. U. B. , str. 358. R. 1302 nabywają drogą kupna opat oliwski tamże str. , 537, co potwierdza r. 1303 d. 19 stycznia król Wacław II str. 540. Obecnie nie istnieje. Kś. Fr. Mlustyniany, wś rząd. , pow. trocki, w 2 okr. pol, gm. Sumiliszki, okr. wiejski M. , o 6 w. od gminy a 18 w. od Trok, przy drodze z Trok do Sumiliszek, 25 dm. , 299 mk. kat. 171 dusz rewiz. , 23 włośc. skarb. , 3 jednodworców i 3 żołn. dym. ; należy do dóbr rząd. Obieniany. W skład okr. wiejskiego wcho dzą wsie M. , Mackuniszki, Szajryszki, Mackony, Brodziaciszki, Tałojki, zasc. Pitrzyszki i okolica Rusokolnia, w ogóle 188 dusz rewiz. , 26 b. ludzi wolnych, 5 jednodworców, 7 żołn. dymis. , 71 włościan właścicieli, 6 b. ludzi dworskich. J. Krz. Musuly, folw. , pow. błoński, gm. Młochów, paraf. Grodzisk, odl. 5 w. od Grodziska. W 1827 r. 8 dm. , 61 mk. Folw. M. rozl. m. 964; grun. orne i ogr. m. 743, łąk m. 61, past. m. 32, lasu m. 103, nieuż, i place m. 25; bud. mur. 2, z drzewa 13; płodozmian 5 i 13polowy. Musurowce, ob. Musorowce, Musza 1. Mucha, po niem. Muhs, rzeka w gub. kowieńskiej i Kurlandyi, wypływa z błota w pow. szawelskim, na płn. od mka Gruździe, a na płd. od mka Żagory, pomiędzy wsiami Michnajcie, Roczkiew i Biczusze, płynie na wschód na Linków aż do ujścia Ławeny, poniżej mka Poswola, poczem zwraca się ku północy i ubiegłszy 140 w. pod Bowskiem Bauskie w Kurlandyi zlewa się z Niemenkiem Niemuniem, po niem. Memel tworząc spławną rz. Aa, nazwaną przez W. Pola Lawanpą Lentlaaa al Lentlaupe. Niegdyś cała Aa nosiła nazwę Muszy Muhs. W gub. kowieńskiej długość M. wynosi przeszło 120 w. , szerokość zaś jej w pow. szawel Mustritz Musor Musoriwka Musorowce Musorska Musowa niwa Mussa Mussnyk Mustejki Musturyn Musurowce Muszkarów Muszkalówka Muszka Musor skim nie przewyższa 5 saż. ; w pobliżu mka Poswola, w pow. poniewieskim, przy ujściu rz. Ławeny, dochodzi od 12 30, miejscami nawet do 60 saż. Głębokość, nawet latem, wy nosi około 9 stóp, spław jednak utrudniony jest z powodu licznych na niej młynów. W ze szłym w. spławiano po niej w wielkiej ilości drzewo do Mitawy i Rygi, dziś zaś w niezna cznej ilości i to tylko podczas przyboru wio sennego, porą zaś letnią zupełnie ustaje. Wzniesienie wód podczas przyboru bywa tak znaczne, że około m. Posw ola, gdzie brzegi są dość wyniosłe, wody M podnoszą się do 20 stóp nad poziom, wychodzą z koryta i zalewa ją brzegi. Winnych okolicach brzegi M. są przeważnie niskie, pokryte w pow. szawelskim nie Wielkiemi zaroślami, w poniewieskiem lasem. Brzegi te przeważnie składają się z gip su, na którym w pow. poniewieskim, zwłasz cza około Poswola, leżą pokłady wapienia, w którym znajdują się cienkie słoje rudy że laznej. W pobliżu M. znajdują się źródła siarczane, z których ważniejsze Wowergio przy wsi Mingele, niedaleko od jej źródeł. Rzeka M. lewym brzegiem opływa płaskowzgórze pow. szawelskiego, skłaniając się ku granicy Kurlandyi i z tej strony niema wcale dopływów. Od pr. brzegu przyjmuje nastę pujące dopływy Norupe, Ejnowta, Welkwidio, Wowergis, Tatupis, Kulpa ob. Kulwa, Szyladis, Kroja ob. , Dowgiwena al. Dowgiwa ob. ; z lew. dopł. Jeziorka, w Słow. myl nie podany jako dopł. Muszy, Pomażupe, Ławena ob. , Piwesa ob. , Totola ob. , i Skaryca z Szeranksztą. Nad M. leżą liczne osady, od niej biorące nazwisko, jak Pomusze, Pomuszki, Pomuszniki, LerzPomusze, Pomusza i in. 2. M. Mała, rzka w pow. wiłkomierskim, płynie w kierunku, południowym i uchodzi z pr. str. do rz. Świętej o 2 w. od Wifdziszek. Dłu ga około 25 w. , porusza młyn przy ujściu znajduje się na niej most murowany na szosie petersburskiej. Na brzegach znajdują się wyborne łąki. Przybiera Mukszę i Promuszkę. J. Krz, Musza, wś, pow. dyneburski, attynencya dóbr Hieronimowo, własność Oskierków, Musiaki, niem. Muachakm, wś na pol. prus. Mazurach, pow. niborski. Posiada kościół par. ew. i st. poczt. Leży przy bitym trakcie z Niborka do Wielbarka, o 12 kl. na wschód od Niborka, w piaszczystej równinie, obfitującej w pokłady torfowe i małe zagajniki. W 1877 r. było tu 468 mk. , po większej części ewang. , ale po polsku mówiących, trudnią się oni głównie uprawą kartofli i hodowlą owiec. Tutejszy okr. urz. stanu cywlin. liczył w 1880 r. 1, 570 dusz. W 1882 r. nr. się 70 dz. , umarło 69 osób, zawarto 16 małżeństw. W1359 r. nadaje w. m. Winryk v. Kniprode Wielisławowi i Jaśkowi w ziemi saskiej 20 wł. na pra wie chełm. Dan w Iławie. W 200 lat później obdarza ks. Olbracht Jakóba Kopkę 4 wł. tamże. R. 1600 mają M. tylko pol. ludność ob. Kętrz, o ludn. pol. , str. 336. W 1856 r. było tu 280 mk. R. 1885 d. 10 marca zgorzał tutej szy kościół ewangielicki. Kś. Fr. Muszanka al. Muszynka, chutor w stronie płn. zach. Kijowa. Muszary, wś, pow. kozienicki, gm. Bobrowniki, par. Głowaczów. Odl. 27 w. od Kozienic, ma 5 dm. , 23 mk. , 104 morg. Muszawiec al. Sucharka, rz. , prawy dopływ Teterowa. Muszczarz, os. włośc, pow. konecki, gm, Miedzierza, par. Grzymałków, odl. 24 w. od Końskich, ma 5 dm. , 45 mieszk. , 114 morg. W 1827 r. os. rząd, 5 dm. , 22 mk. Musienica, niem. Muschenitz, rusk. Muszenci, wś, w pow. sereckim, na zach. od Seretu, graniczy od płn i wsch. z Waszkowcami, od płd. wsch. z Banczestie, a od zach. z Bahrynestie. Obszar gm. w stronie płd. i wsch. zra sza mały potok, który na płn. wsch. narożniku granicznym łączy się z pot. Lisokiem, tworzą cym płn. granicę tejże gminy. W dolinie te goż potoku legły chaty włościan. Powierzchnia liczy 281 hekt. , 28 m. kwadr. ; dm. 63, mieszk. 319 158 męz. , 161 kob. według obl. z 1869 r. W r. 1880 było mk. 300. Rz. kat. w liczbie 8 w. r. 1885 i gr. kat. należą do swych par. w Serecie; gr. wsch. mają tu kościołek drew niany p. w. Zwiastowania M. P. M. , jako filią par. gr. wsch. w Waszkowcach nad Seretem. Sąd powiat. , urząd podatkowy i stas. pocz. w Serecie. Br. O. Muszeningken, niem. , wś na Litwie prus. , pow. kłajpedzki, st. p. Proekuls; ma 433 morg. obszaru. W 1856 r. 35 mk. Muszka al. Olohówka, al. Rudka, rzka w pow. kamienieckim, wpada od pr. brz. do Zbrucza na wprost wsi Olchowczyka, powyżej Husiatyna; leżą nad nią wsie Olchówce i Kuźmińczyk. Muszka, niwa, ob. Koniów. Muszkalówka, rzka, zaczyna się w pow. jampolskim, mija wś Pasynki i pod wsią Nosikówką wpada od lew. brz. do rz. Moraszki, pr. dopł. Morachwy, w pow. mohylowskim. Muszkarów, wś nad Seretem, pow. zaleszczycki, o 11 klm. na płd. wsch. od Tłustego. Sama osada leży na półwyspie, który tworzy rzeka Seret, krętym korytem od Czortkowa płynący. Graniczy na wschód z Głęboczkiem, na płd. z Bilczem i Myszkowom, na zachód z Hinkowcami i Worwolińcami na płn. z Oleksincami. Gleba ta sama co w Muchawce, klimat tylko jeszcze łagodniejszy z powodu położenia więcej południowego i stromych brzegów Seretu, które od wschodnich zasłania Musiaki Muszanka Muszary Muszawiec Muszczarz Musienica Muszkatyńce Muszkowice ją wiatrów. Obszar dwor. gr. or. 259, łąk 5, pastw. 50, lasu 17, włośc. gr. or. 484, łąk 50, 1 pastw. 25 kwadr. m. , ludu. rz. kat. 85, paraf. I Tłuste, gr. kat. 451, par. Myszków. Właśc. pos. większej Chanina Rosenbaum. Co do przeszłości dziejowej M. ob. Arch. J. Z. R. cz. VI, i I, dodatki 438 471. B. R. Muszkatowce, wś, pow. borszczowski, o 4, 5 klm. na wsch, od Borszczowa nad stawem, początkiem potoku Cyganka, dopływu bliskie go Dniestru. Jest tu gorzelnia. Gleba wy borna podolska. Obszar dwor. grun. or. 877, łąk 92, pastw. 40, lasu 833, włośc. grun. or. 1182, łąk 102, pastw. 56 kwadr. mr. ; ludności rz. kat. 426, gr. kat. 820, obie parafie w Borszczowie. Właśc. pos. większej spadkobiercy Józefy Starzyńskiej. Co do przeszłości M. ob. Arch. J. Z. E. , cz. III, t. 3 755. B. R. Muszkatowo, wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Głębokie, okr. wiejski Berezwecz, o 9 1 2 w. od gminy, 6 dusz. rewiz. Muszkatyńce, ob. Muszkatyńce, Muszkotyśce, ob. Muszhutyńce, Muszkowice, niem. Moschwitz, 1282 r. Muscowicz, wś, pow. ziębicki. Do 1810 r. własność klasztoru cystersów w Henrykowie. Ma kaplicę katol. , szkołę, par. w Henrykowie. Młyn wodny, gorzelnia. W 1843 r. 80 dm. , folwark, sołtystwo, 608 mk. 5 ew. . Owczarnia z 2, 300 owiec. Muszkutyńce, mylnie Muszkatyńce al. Muszkotyńcej, wś nad Studzienicą Studenicą, dopł. Dniestru, pow. uszycki, okr. pol. , gm, , paraf. ist. poczt. Dunajowce, ma 64 dm, , wraz z Wincentówkąi Antonówką 900 mk. , 1, 740 dzies. ziemi włośc. Należy do klucza dunajowieckiego, dawniej Krasińskich, dziś Skibniewskich, Z okolicznej góry, zwanej Marynka, wyniesionej na kilkadziesiąt sąż. nad poziom okolicy, wytryskają liczne źródła, tworzące stawek, z którego spada kaskada. Na przeciwko góry urządzony był wodotrysk, wyrzucający wodę przeszło na 30 łokci. J. Krz. Muszlice, niem. Mmchlitz wś, pow. sycowski, par. Goszyce. W 1843 r. było tu 49 dm. , 445 mk. 55 kat, , zamek, folwark. Do M. należy kol Wesołka. Musztynie, wś, pow. władysławowski, gm. Syntowty, par. Łuksze, odl 32 w. od Władysławowa, 1 dm. , 9 mk. Muszurów, ob. Moszurow, MuszurynRóg, ob. MiazurynRóg, Muszyce al. Muszyczy, wś nad rz. Tremlą, pr. dopł, Prypeci, na płd. krańcu pow. bobrujskiego, przy granicy pow. rzeczyckiego, w okr. pol. hłuskim, ma 22 osad; miejscowość odludna, poleska, grunta lekkie, łąki obfite. Muszyki, os. młyn, pow. konstantynowski gm. Swory, par. i sąd Huszlew, stac. poczt. Międzyrzec, rozl. m. 15 dm. 1, mk. 10. Rz. Słownik geograficzny Tom VI Zeszyt 71 Muszyn, folw. szl, , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 9 1 2 w. od Dzisny, 1 dm, , 5 mk. kat. Muszyna, uroczysko na płd. od Kijowa, w lesie, nad strumieniem płynącym od chutoru Muszynki. Muszyna 1. miasteczko w pow. nowosądeckim. Leży u ujścia Muszynki i Szczawnika z prawego brzegu do Popradu, wzniesiono 458 m. npm. , w okolicy górskiej i lesistej. Wysokie góry zasłaniają tu widok ze wszystkich stron, mianowicie na płd. od miasteczka wznoszą się Wielka Polana 796 m. i Magura 926 m. , na zach. Skałka 723 m. , na wsch. Jastrzębska góra 695 m. i Zdziar 838 m. , na płn. zaś piętrzą się coraz wyższe szczyty wystające po za sobą Kotylniczna 1032 m. , Czubakowska 1077 m. i Groniek 1082 m. Na ciemnem tle szpilkowych drzew, pokrywających te góry, rysują się pieknie białe ściany obszernego murowanego kościoła, szare, ale imponujące rozmiarem ruiny zamczyska, sterczące na stromej skale, oblanej od zach. wodami Szczawnika, od płd. Popradem a od wsch. korytem Muszynki. W płd. części mka ukazują się położone zabudowania stacyi kolei żel. tarnowskoleluchowskiej 148 klm, od Tarnowa a 14 klm. od Orło, rynek i kilka krótkich ulic, po większej części złożonych z drewnianych domów. Mko ubogie, niemające żadnych urzędów prócz pocztowego i szkoły 2klaso wej, stara się usilnie od kilku lat o przeniesienie tam sądu powiat. i notaryatu z Krynicy. Miasto liczy podług szematyzmu rządowego z 1883 r. mk. 1852, mianowicie 1660 rz. kat. , 38 gr. kat. i 154 izr. i samo zajmuje niewielką przestrzeń, ma jednak obszerny las gminny i grunta reprezentujące 49, 819 zł. w. a. majątku, przynoszącego 3060 zł. w. a. rocznego dochodu, z czego utrzymuje gmina swą administraoyą, tudzież dwóch policyantów, dwóch stróżów nocnych i tyluż gajowych. Oprócz kilku kramów i domów zajezdnych, znajdaj o się tutaj apteka; w M. mieszka stale lekarz, jest kasa pożycz. gminna z kapit. 4412 zł, 67 cnt. i szpital ubogich, zostający pod zarządem gminy, mający 1149 zł. w. a. majątku. Lud w miasteczku i w okolicy jest w ogóle niskiego wzrostu i słabego zdrowia, podlega często rozdęciu gardła tworzącemu wole, dla tego żartobliwie nazywają ich gardłaczami. Odbywają się w M. targi co poniedziałek i jarmarki w toż same dnie po święcie M. B. Gromn. , po Wniebowstąpieniu, po ś. Małgorzacie, po ś. Michale, po poświęceniu kościoła i po Ofiarowaniu. Artykułami handlu są zwykłe potrzeby ludu wiejskiego i jego produkta. Lud trudni się głownio rolnictwem, uprawiając zimna, kamienistą, owsianą glebę. Pos. wiek. funduszu religijnego ma 226 mr. roli, 44 52 Musza Muszyna Muszyce Muszuryn Muszurów Musztynie Muszlice Muszkutyńce Muszkatowce Muszkatowo Muszkotyśce Muszynka łąk, 82 past. i 833 mr. lasu; pos. mn. 1117 roli, 576 łąk, 474 past. i 561 mr. lasu. Bawniej było to miasteczko własnością biskupów krakowskich; podług dyplomu podanego w wyciągu u Morawskiego Sądecz. , I, str. 188 w r. 1301 nadał te dobra z zamkiem Pło che, zbudowanym według trądycyi przez Berżewickich h. Tatry, biskupowi Muskacie król węgierski Władysław za usłagi, jakie mu biskup krak. oddał przy uzyskaniu korony. Ten biskup osadził w pustkowiu miasto i nazwał od swego nazwiska Muscata bowiem jest przerobienem musca, t. j. mucha. Gdy przyszło do sporu o koronę polską między Zygmuntem luksemburskim a Władysławem Jagiełłą, popierał biskup krak. pierwszego, co spowodowało zajęcie tych dóbr na rzecz korony. W r. 1397 zapisuje więc królowa Jadwiga Morawski, Sądecz. , II, 54 Mościcowi Staniszewskiemu, uwzględniając wierne służby jego i zachęcając go nadal do gorliwości usłużnej, jemu i potomkom jego 60 grzywien groszy praskich zwyczajnej liczby polskiej po 48 groszy polskich na grzywnę licząc, zapisujemy na miasteczku naszem Muszynie z przyległościami w dodatku do pieniędzy, które ów Mościc na temże miasteczku w nagrodę zasług swych otrzymał od najjaśniejszego króla Władysława, małżonka naszego najmilszego, iż rzeczony Mościc i potomki jego miasteczko ono dzierżyć będą i posiadać dopóki my i następcy nasi nie spłacimy onych 60 grzywien. Zbigniew Oleśnicki odzyskał dobra dla biskupstwa krak. Na zamku byli biskupi obowiązanymi utrzymywać załogę pod wodzą starosty zamkowego, dla obrony okolicy od Węgier i opryszków. W akcie z 1468 r. między rozjemcami w sprawie o głowę Wierzbięty, wymieniony jest ssta muszyński Moraw. , Sądeczcz. , II, str. 244. W 1488 r. jest wspomniany znowu Grzegórz kasztelan muszyński, mający spór w Kezmarku na Spiżu z Stanisławem ze Starej wsi o zabicie jego brata dyplom u Morawskiego, 1. c, II, 292. W wojnie o tron węgierski 1474 r. obiegł ten zamek oddział Węgrów i zdobył go po krótkiej obronie, ale w skutek pokoju zawartego w Sromowcach, dostał się znowu dawnym właścicielom 1476 r. Jeszcze za Jana Kazimierza zwożono na ten zamek tramy i kamienie. któro z murów miano zrzucać na nacierających nieprzyjaciół, później zaniedbany i nienaprawiany gród niszczał i rozsypywał się w gruzy. Teraz przedstawiają się zwaliska w postaci nieforemnych odłamów nadzwyczaj grubych zewnętrznych ścian i u góry rozdartej kilkopiętrowej wieży. Mury wskazują najdawniejszy sposób budowy t. zw. mauergusswerk, składający się z obrobionych tylko z jednej strony kamieni, rumowiska i wapna. Od strony lądu, więc północnej, bronił tego zamczyska głęboki przekop i wystająca czwo roboczna baszta, do której prowadził most zwodzony. W grubym murze baszty widać niezgrabny komin, utworzony obmurowywaniem coraz wyżej podciąganego okrągłego pniaka, mającego 15 cali grubości. Obronną basztą a za nią sklepioną szyją, pnącą się w górę wjeżdżało się na pierwsze podwórze zamkowe, którego wschodnią stronę zajmował piętrowy dwór, zachodnią zaś dziedziniec z głę boka studnią wykutą w skale. Ten dziedzi niec był otoczony murem pojedynczym od strony przepaści a podwójnym, tworzącym obronny korytarz od drugiego dziedzińca, gdzie prawdopodobnie był skład drzewa i majdan sołtysi lub straży nadgranicznej. Ry sunki zamku znajdują się w Stęczyńskiego Okolicach Galicy i str. 37, Biesiadzie lite rackiej z r. 1883. Najdokładniejszy zaś opis w Morawskiego Sądeczczyźnie, t. I, str. 91. Na końcu tej książki jest umieszcony plan, skreślony na podstawie szczegółowych badań. Prawdopodobnie znajdowała się także w zam ku kaplica, gdyż parafia została erygowaną dopiero 1676 r. kościół zaś poświęcony 1749 r. Parafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. nowosądeckiego i obejmuje siedm wsi, miano wicie Powroźnik, Złockie, Milik, Krynicę, Andrzejówkę, Żegiestów i Wierchomlę z ogól ną liczbą 2222 rz. kat. , 8843 gr. kat. i 203 izraelitów. Najbliżej położone wsie są w stro nie zach. Milik, płn. Złockie a płn. wsch. Jastrzębiki i Powroznik. Przez miasteczko pro wadzi gościniec doliną Popradu ze Starego Są cza do Krynicy, gdzie się łączy z gościńcem z Nowego Sącza do Tylicza. 2. M. , gajówka na obszarze dwor. Korytniki, w pow. prze myskim. Mac. Muszynka, wś pryw. , pow. wilejski, w 2 okr. poi, gm. i okr. wiejski Dołhinowo, o 2 1 2 w. od gminy a 50 w. od m. Wilejki, 3 dm. , 31 mk. kat. 11 dusz rew. ; należy do dóbr Dołhinowo, Kamieńskich. Muszynka, ob. Musznka, Muszynka, rz. górska, ma źródła w płd. wsch. stronie wsi t. n. , w pow. nowosądeckim, na płn. pochyłości góry Jawora 830 m. . Zasiliwszy się kilku strugami, przepływa wś Muszynkę i w kierunku płn. zachod, podąża wzdłuż gościńca aż ku Tyliczowi, gdzie z prawego brz. zabiera potok Mochnaczkę al, Piorunkę. Prawy brzeg doliny M. tworzą płd. zach. stoki granicznego pasma Cyganki, ze szczytem Polanką 728 m. . W Tyliczu zmienia bieg swój na płd. zach. , a przybywszy na obszar Powroźnika, w dolinie nieco szerszej, płynie na zach. aż po ujściepot. Krynicy, odtąd pośpiesza w kierunku płd. zach. ku Muszynie; gdzie po zach. stronie domostw mu Muszkatowce Mutelyng szyńskich, tuż poniżej drogi kolei żel. leluchowskiej zlewa swe wartkie wody do Popradu od praw. brzegu. Jeszcze powyżej Powroźnika rozdziela się na liczne ramiona, tworząc szerokie łożyska i obszerne kamieńce. Z praw. brz. przyjmuje potoki Z Łuha pot. , Mochnaczkę, Bradowczany, Krynicę, Jastrzębik; z lew. brz. Chotarny Hotarny. Zimny, Wojkową, Stupny i Malnicki pot. Dolina tego strumienia górskiego przeważnie dzika, miejscami urocza i romantyczna. Długość biegu 20 kil. Spad wód 680 m. źródło, 620 m. pod kościołem w Muszynce, 570 m. pod Tyliczem, 480 m. ujście Krynicy, 425 m. ujście do Popradu. Br G. Muszynka, wś, pow. nowosądecki, odległa o 14, 4 klm. od Krynicy, leży u źródłowisk pot. Murzynki, w kącie utworzonym przez granicę węgierską, zagięta szerokim owalnym łukiem. Położenie ma górskie i lesiste, wzniesienie zaś nad poziom morza dochodzi do 620 m. Granica węgierska przechodzi tu szczytami Karpat, sięgającymi do 723 m. npm. i zniżającymi się na 688 m. w przełęczy, przez którą wiedzie droga z Tylicza na Węgry. Na samej granicy znajduje się dotąd murowany dom, obrócony na karczmę, w której się dawniej mieścił urząd cłowy. Najwyższe szczyty okalające tę wieś, z których spływają liczne strumyki, są od płn. Polanka 728 m. a od płd. Jawor 830 m. , Wysoka hora 765, m. i Wysokie Bereslie 895 m. npm. Na zachodzie wysuwają się pojedyncze grupy domów aż po miasteczko Tylicz, w którego pobliżu znajdują sie kwaśne źródła, nazywane także Muszynkami. Ta górska osada, mająca nieurodzajną, kamienistą glebę, uprawianą z wielkim mozołem, ma 538 mk. gr. kat. , mówiących dyalektem małoruskim zmieszanym z językiem polskim. Należą oni do par. gr. kat, w Tyliczu. Jest tutaj szkoła ludowa i cerkiew drewniana o niskim zrębie i wysokim dachu, pokrywającym właściwą cerkiew i nieproporcyonalnie dużą dzwonnicę. Podobne budowle są. bardzo powszechne w tych stronach. Obszar większy należał dawniej do biskupstwa krak. , mianowicie do dóbr muszyńskich, teraz zaś do funduszu religijnego i składa się 70 mr. roli i łąk, 20 past. i 636 lasu; pos. mn. ma 1265 mr. roli, 235 łąk, 207 past. i 83 lasu. Wieś została założoną w r. 1350 przez sołtysa Piotra na 118 łanach, oprócz togo otrzymał sołtys dla siebie 6 łanów, 2 młyny, 2 karczmy i dochody z jatek szewskiej, chlebnej, sukiennej i solnej. Ponieważ wś została osadzona na prawie magdeburskiem, przeto przypadł sołtysowi jeszcze szósty grosz od czynszów z ról i trzeci od spraw osądzonych. Za to miał sołtys stawić się zbrojno na każdą wyprawę wojenną. Wyciąg z dyplomu fundacyjnego podaje Morawski Sądeez. , t. II, str. 5. Mac. Muszyno, wś, pow. drysieński, w 4 okr. pol, gm. Sarya, par. kat. Rosica, w pobliżu dworu Saryi, o 17 w. od Dryssy, cerkiew mur. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. fundacyi Łopacińskich; zarząd gm. saryańskiej, liczącej 647 chat i 2048 dusz. Muszyńska dolina, fol. na obsz. dwor. Bykowa, w pow. Samborskim. Mutczów, niem. Maukendorf, wś łużycka, pow. wojerecki. Do 1815 r. należała do saskich Łużyc i budyszyńskiego okręgu. Ludność ewangielicka. Mutelyng dok. , jezioro na Warmii, pod Wartemborkiem, pow. olsztyński ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 419. Mutercaupe dok. 1340, kamień graniczny w Sambii, pod Królewcem ob. Cod. dipl. Warm. I, Reg. , str. 183. Muthydelnize dok. 1291, struga pod Goręcinem, pow. kartuski ob. Perlbach, P. U. B. , str. 427. Mutilis dok. 1346, jezioro pod wsią Soritten ob. , w pow. licbarskim Cod. dipl. Warm. , II, 86. Mutir dok. , jezioro pod Stankiem niem. Riesenwalde i Jawtarai, pow. suski ob. Script. rer. Pruss. , V, str. 425 i 426. Mutizar, dobra, pow. rzeczycki, ob. Mucizar. Mutne, także Biadoazhów dawniej zwana wś, pow. żywiecki, odl. od urz. poczt. i par. rz. kat. w Jeleśny o 4, 5 klm. , leży nad małym potokiem uchodzącym z praw. brz. do Kosza rawy, w okolicy podgórskiej i lesistej. Przez płd. kraniec wsi prowadzi powiatowa droga z Kurowa do Żywca, przez środek zaś droga gminna do Pewla. Wzniesienie wsi wynosi 419 m. , ale ku wsch. podnosi się teren do 737 m. w lesistem wzgórzu Na Greniu. Kamionec ki dziejopis żywiecki, str. 33 wywodzi na zwę tej wsi od potoku i nazywa M. także Biadoszkowem i wylicza między wsiami państwa żywieckiego, dostarczającemi owies. Siarczyń ski rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa tę wś także obydwoma nazwami, notując, że ma bo gate sady. Ta osada liczy podług spisu ludno ści z r. 1881 mk. rz. kat. 327; podług szematyzmu duch. 468. Więk. pos. nie ma; mniej. pos. wynosi 173 mr. roli, 11 łąk i ogr. , 91 past. i 90 mr. lasu. Graniczy na płn. z Pewlą, na zach. z Pewlą Małą, na wsch. z Pewlą Wielką a na płd. z Jeleśną. Mac. Mutne, wś w hr. orawskiem, w pow. namiestowskim, nad pot. Mutnianką, w okolicy górskiej, na pograniczu Orawy z Galicyą pow. żywiecki, od wsch. graniczy z wsią Weselą, od płd. z Benedykowem i Nowptami; ma dm. 283, rak. 1480 słow. ; obszar gm. wynosi 11, 207 katastr. sążni kw. 1880 r. , W miejscu kościół para. , łac, fundowany pod wez. I św. Maryi Magdaleny r. 1787, od którego też Muszynka Muszyno Muszyńska dolina Mutczów Mutercaupe Muthydelnize Mutilis Mutir Mutizar Mutne Muszynka Muszynka roku poczynają się metryki. Należy do fun duszu religijnego. Według szem. duch. dyec. spiskiej z r. 1878 było w miejscu dusz rz. kat. 1499, nieun. 126, żyd. 21, razem 1646. Bo par. tej należy wś Benedyków z 341 rz. kat. , 67 nieun. , 10 żyd. W ogóle par. liczyła wr. 1878 rz. kat. 1840, nieun. 193, żyd. 31, razem 2064. Posiada 4 młyny. Należy do są du pow. i poczty w Namiestowie, a urzędu podatk. w Twardoszynie. Br. G. Mutnianka, potok, powstaje we wsi Mutnem, w hr. orawskiem, przepływa tę wś w kie runku wsch. , zabiera od lew. brz. potok Wojdówkę i we wsi Weselu uchodzi do Weselowy od praw. brz. Długość biegu 4 1 2 kil. Od płn. wznosi się nad pot. Gałganów wierch 840 m. , a od płd. Zdehlowa 928 m. i Sohów wierch 899 m. . Lr. G. Mulnica, jedno z ramion Szprewii w Szpreewaldzie. Mutnik 1. pot. górski, wypływa we wsch. obszarze gm. Wesela, w hr. orawskiem; płynie na płd. i zabrawszy od lew. brz. Wahanowy pot. , we wsi Weselu zlewa się do Wesolowy, dopływu Orawy Białej. Długość biegu 4 kil. 2. M. , lewy dopływ Moszczańca, w obrębie gminy Surowic, w pow. sanockim, Br. G. Mutno al. Muto, jezioro w pow. mozyrskim, stanowiące zatokę rz. Prypeci, naprzeciwko wsi Piererow, długie na 1 w. , szerokie prawie pół w. , bardzo rybne, A. Jel. Mutowo, fol. , pow. szamotulski, 4 dm. , 86 mk. , należy do dom. i zamku Szamotuł. Poczta, gośc, tel. i st. kol. żel. w Szamotułach. Muttersee, jezioro w pow. suskim, ob. Kołodzkje, Muttersegen 1 niem. , fol. należący do Kamieńca, dóbr ryc. w pow. suskim położo nych, st. p. Kamieniec Finkenstein, tamże par. ew. , katol. Krasna łąka w pow. lubaw skim, szkoła Rosenau. W 1868 r. 13 bud. , 4 dm. , 105 mk. , 2 kat. , 103 ew. 2. M. niem. , fol. do dóbr ryc. Schlobitten ob. należący, pow. holądzki, st. p. Schlobitten. W 1856 r. 65 mk. Kś. Fr. Mutterstrentz niem. , dobra, dziś pod tą nazwą już nieistniejące, w pow. gdańskim, w pobliżu wsi Qiuadendorf, R. 1429 nadaje w. mistrz Paweł t. Russdorf Henrykowi Hattenick z M. wś i dobra Quadendorf Cod. dipl. Cartusiae, str. 187; manuskrypt w Pelplinie. Muttrin niem. , wś i dobra ze st. p. , na Pomorzu, pow. słupski, 29 klm. na płd. zach. od Słupska, wśród borów rozległych. Gleba urodzajna. W 1877 r. 365 mk. ew. Między M. a Kottowem leży 200 m. wysoka góra, po niem. Muttrinberg zwana, najwyższa wyniosłosć pojezierza pomorskiego, ciągnącego się od Pollnowa do Lęborka. Poczta osobowa dochodzi z Słupska na M. do Bytowa. Kś. Fr. Mutul al. Vale Mutul, osada gajowego, na obszarze dworskim miasteczka Bojan, w pow. czerniowieckim. Br. G. Mutwica, ob. Motwica. Mutwica 1. al Mątwica, rzeka w pow. mozyrskim, zaczyna się pod wsią Tonież, płynie w kierunku płn. koło zaśc. Rudnia i do tego miejsca ma trzy młyny na stawach; naprze ciwko wsi Ryczewo wpada z praw. brzegu do Stwihy, dopł. Prypeci. Po brzegach tworzy niedostępne moczary. Długa około 4ch mil. 2. M. , rzką w pow. mozyrskim, zaczyna się w moczarach za wsią Bujniewicze, pod Bujniewiczami ma młynek, przecina gościniec z Bujniewicz do Złudzina i ubiegłszy w kie runku płn. zach. około 7 w. , wpada z prawej strony do Uborcia, dopł. Prypeci. 3. M. , ba gnista rzką w pow. nowogródzkim, zaczyna się dwoma strugami w błotach okolic wsi Wołochwa, płynie w kierunku płd. , pod zaśc. Młynek, przecina drogę z Wołochwy do Bo husz i wpada z lew. brz. do Myszanki, dopł. Szczary. Długość biegu około 6 w. 4. M. , rz. , ob. Mątwica. A. Jel. Mutwica, wś i dobra, pow. piński, w 3 okr. pol. płotnickim, gm. Moroczna, nad kotliną od nogi Prypeci, przy dr. z Moroczna do Niańkowicz; wś ma 13 osad, 65 mk. Dobra, dzie dzictwo dawne Nielubowiczów, mają przeszło 58 włók; miejscowość odludna, poleska, boga ta w łąki i ryby. A. Jel. Mutychy al. Mutyszyniec, wś cerkiewna, pow. zołotonoski gub. połtawskiej, nad rzką Dnieprzyszcze, na płd. zach. od m. Irklejewa, należało niegdyś do pułku perejasławskiego Kozaków. Mutyn al. Mutyno, wś cerkiewna, pow. królewiecki gub. czernihowskiej, o 18 w. na płd. zach. od m pow. , nad rz. Sejmem; 367 dm. , 2594 mk. Mutyszyniec, ob. Mutychy. Mutzhydla dok. 1291, jezioro pod Goręcinem, pow. kartuski. R. 1291 d. maja potwier dza je Sambor klasztorowi w Łeknie w księ stwie poznańskiem wraz z 4 innemi ob. Perlbach, P. U. B. , str. 426. Kś. Fr. Mutzkau, kol. do Golczowic. Muucks niem. , folw. w Pomeranii, pow. Franzburg, należy do dóbr rycer. Sommerfeld. Muza, niem. , według Kętrz. Musa, leśnictwo, ob. Kąpiska muza. Muzsaj, węg. Muzyjowo, wś w pow. beregskim Węgry, 125 mk. rusinów. Muzycze, wś nad bezim. dopł. Irpenia, pow. kijowski, o 6 w. na wsch. od Jasnohorodki, 445 mk. ; cerkiew drewniana pod wezw. św. Michała, wzniesiona około 1755 r. staraniem Ludwiki ze Zborowskich 1 v. kn. Szujskiej, chorążyny brzeskiej, 2 v. Bystrzyny, regon Mutnianka Mulnica Mutnik Mutno Mutowo Muttersee Mutter Mutterstrentz Muttrin Mutul Mutwica Mutychy Mutyn Mutyszyniec Mutzhydla Mutzkau Muucks Muza Muzsaj Muzycze Mutnianka Muzze Bach Mużaki Mużanka Mużenka Mużgi Mużytów towej w. ks. lit. , na miejscu dawnej, o której w wizycie dziekana chwastowskiego z 1746 r. powiedziano w tej wsi wybudowana cerkiew już do ruiny nakłoniona, ale na nową drzewa gromada nawoziła; dzwonnicy niema; dzwonów dwa na słupach i klepadło żelazne. Podług podania wś założoną została przez muzykanta Paszczenka, potomkowie którego do dziś w niej przebywają. W miejscu gdzie obecnie jest folw. ekonomiczny, miał stanąć kurzeniem Palej podczas jednej z wypraw z Cwastowa. M. należy do klucza jasnohorodzkiego, dawniej kniaziów Szujskich, dziś Marozcnki. Muzze Bach, rzka w Kurlandyi, ob. Muca, Mużaki, wś cerkiewna, pow. borecki. Mużakow, niem. Muskau, miasto nad Nissą, na pruskich górnych Łużycach, w pow. rozborskim. W 1880 r. 3, 029 mk. , w tem około 13 proc. Serbów. Okolica jest serbską, par. ew. wiejska, liczy 80 proc. ludności serbskiej. Dwa kościoły ewang. , miejski czyli niemiecki i wiejski czyli serbski. Wspaniały zamek z rozległym i pięknym parkiem. Stacya kolei żelaznej lokalnej, która stąd idzie do Białejwody i tam łączy się z linią Zhorjelc Berlin. Kąpiele mineralne mało uczęszczane. A. J. P. Mużanka al. Możanka, lewy dopł. Berezy ny Dnieprowej, w pow. borysowskim; bierze początek w nizinach około wsi Ranne; kieru jąc się ciągle na płd. zach. , płynie około wsi Ratutycze Młyny, Miechow i zaśc. Kudrzyn, wsi Możanka i tu przecina dawny trakt poczt borysowski. Pod wsią Zamożanie przyjmuje w siebie z pr. str. rzkę Łosznicę, ma młynek i przeciąwszy tordr. żel. moskiewskobrzeakiej, przyjmuje w siebie z lew. str. rzkę Bołotnicę; dalej płynie około dwóch wsi Niehnowicz, po obu jej brzegach położonych, wsi Zielona Dubrowa. Pod wsią Mietcze, przyjąwszy małą rzkę z lewej strony, rozlewa się w jezioro i w końcu onego pod folw. Lakierki al. Lekirki porusza dwa młyny i ma przejazd na goś cińcu z Mietczy do Uchałody. Dalej płynie moczarami koło zaśc. Zawały i o 4 w. za zaśc, Mużany wpada do Berezyny, prawie naprze ciwko folw, Hlewina. Długość biegu wśród lesistych nizin wynosi około 5 mil Nad brze gami wiele łąk; rybna. A, Jel. Miużany, zaśc. nad rzką Mużanką, pow. borysowski, w okr. pol. łohojskim, ma 2 osady; miejscowość zapadła, poleska, grunta lekkie. Mużenka, rz. w gub. mohylewskiej, lewy dopływ Dniepru. Mużgi, os. , pow. szczuczyński, gm. Szczuczyn, par. Grabowo. W 1827 r. os. rząd. , 2 dm. , 15 mk. Mużczek, rz. w gub. mohylewskiej, pr. dopł. Biesiedzi, pr. dopł. Soży. Mużyczek, wś cerkiewna, pow. klimowicki, gm. Zabiełyszyn, 51 dm. , 295 mk. Mużyków mylnie Musików, przys. do Rze czycy długiej, pow. tarnowski. Leży w piasz czystej równinie, 156 m, npm. , na południe od Rzeczycy długiej, na prawym brzegu Sanu, przy dwóch połączonych kanałem stawach. Na północ i wschód ciągnie się aż po granicę królestwa kongresowego sosnowy bór, nie przerwanie U klm. szeroki a z północy na po łudnie 18 klm. długi, jedynie 6 klm. na połu dniowy wschód od M. przerwany przez osady zbudowane nad potokiem Bukową, uchodzą cym do Sanu. M. należy do parafii rzym. katol. i urz. poczt. w Rozwadowie. Przysio łek składa się z browaru piwnego i kilku chat. Pos. większa Adama ks. Lubomirskiego ma 8 m. roli, pos. mn. 59 m. roli, 20 m. łąk i 32 m. past. Na południe graniczy M. z Brandwicą. Mac. Mużytów, wś, pow. podbajecki, o 6 klm. na płn. od Podhajce, przy gościńcu rządowym brzeżańsko podhajeckim, nad potokiem, dopływem Koropca. Wieś ta graniczy od wschodu z Beckersdorfem, niem. kolonią należącą do Nowosiółki i z Justynówką, również przysioł. do N. na płd. z Podhajcami, na zach. z Rudnikami, Litwinowem, Bozykowem, na płn. z Baźnikówką, przys. do Sarańczuk, i Telaczem. Położona 210 m. nad poziom morza, ma glebę zimną i wilgotną, śnieg spadły w jesieni najczęściej do wiosny leży. Stoki pagórków spadziste, to też ulewy zrządzają znaczne szkody, zabierając nie tylko zboże, ale zdzierając całą warstwę urodzajnej ziemi. Zima trwa tu o 14 dni dłużej niż w sąsiednich Brzeżanach, pola otwarte dla wiatrów wschodnich i północnych. Jost tu gorzelnia, która pędzoną bywa dla przezimowania brahą inwentarza, który stanowi główną podstawę tutejszego gospodarstwa. M. leży w tak zwanem słomianom Podolu, a graniczy z lesistą i górzystą okolicą dawniejszego obwodu brzeżańakiego, która we wschodniej Galicyi należy do najmniej sprzyjających gospodarstwu rolnemu. Obsz. dwor. gr. or. 1397, łąk 160, pastw. 63, lasu 2, 036, włośc. gr. or. 2, 122, łąk 305, past. 65, la, 1 m. kwadr. Ludność rzym. kat. 115, par. Podhajce, gr. kat. 1, 559, par. w miejscu. Są tu dwie cerkwie Zmartwychwstania Obr. P. i Narodzenia Ohr. P. , dek. podbajecki, dyec. Iwo w. ; szkoła etat. o 1 nauczyc, wszystkie urzędy w Podhajcach. Pos. wiek. była własnością rodziny Władów, od których przed 20tu laty nabył ją Józef Bocheński. O M. znachodzą się wzmianki w starych dokumentach, mianowicie w dokumencie wydanym w Szarańczukach 2 maja 1476 r. , którym Jan Buczacki, dziedzic Litwinowa, i Jan Skarbek ze Szarańczuk uposażają kościół w Litwinowie, a pierwszy potwierdza zarazem zapisy ojca swego Jana Litwinowskiego, starosty trembowolskiego, Mużyków Mużyczek Mużczek Mychowszczyzna Mużylłwicze Mycielinek Mużyłowice Mycolen Muzze Bach Mycielno Mycielin temuż kościołowi uczynionej jest między inny mi, powiedziano, że Jan Skarbek ze Szarańczuk daje proboszczowi w Litwinowie łąkę graniczącą z Mużyłowem, zaś w dokumencie wydanym w Podhajcach 30 maja 1490 r. , którym Jakób z Buczacza, wojewoda i staro sta podolski, i Stanisław Skarbek, dziedzic Szarańczuk, potwierdzają i pomnażają uposażenie kościoła parafialnego w Podhajcach, jest M. po dwa kroć wspomniony. B. R. Mużyłowice Narodowe i M. kolonia rus. Mużylowyczi wś, pow. jaworowski, 12 klm. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Jaworowie, 12 klm. na płn. zach. od st. kol. w Kamienobrodzie. Urząd pocztowy w miejscu. Na płn. leżą Berdychów, Podłuby wielkie i Przy łbice, na zach. Ożomla, na płd. Nowosiółki, Laszki i Czarnokońce, na płd. wsch. Tuczapy, na wsch. Leśniowice w pow. gródeckim. Wsch. część wsi przepływa mały potok, do pływ Hnojeńca, wpadającego do Szkła. Potok ten wchodzi tu od płd. z Tuczap i płynie na płd. zach. Na lew. jego brzegu leżą w środku obszaru zabudowania wiejskie. Zach. część lesista. Na płd. mianowicie leży las Krasny Zapust ze szczytem 272 m. wys, na płn. Chłopska góra. Własn. wiek. ma roli or. 10, łąk i og. 24, past. 1, lasu 628 m. ; własn. mn. roli or. 1, 445, łąk i ogr. 282, pastw. 157 m. W 1880 było 863 mk. w gm. , 40 na obsz. dwor. między nimi 511 obrz. rzym. kat. . Kapelania rzym. kat. w miejscu, dek. jaworo wski, dyec. przemyska. Do kapelanii należą Czarnokońce, Laszki i Nowosiółki. Kościół pod wezw. Nawiedzenia N. M. P. , wymurowa ny w r. 1749, konsekrowany 1854 r. Par. gr. kat. także w miejscu, dek. SądowaWisznia, dyec, przemyska. Do par. należą Czarnokońce. Ws wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała Archanioła, szkoła niezorganizowana i fundusz ubogich, założony przez ks. Dyzmę Nowotne go, byłego rzym. kat. kapelana w M. , zatwier dzony rozporządzeniem gub. z r. 1841. Celem funduszu jest wsparcie ubogich. Majątek za kładowy składa się z obligacyj w kwocie 50 zł. Wieś tę założyła rodzina Mużyłów. Po jej wygaśnięciu na Mużyle, wojew. podolskim, w XV w. przypadła włość królowi i przyłą czono ją do starostwa jaworowskiego. W r. 1604 zapisuje Stanisław Stadnicki ze Żmigro du jezuitom lwowskim dobra swe Mużyłowicze, Podłuby i inne ob. Arch. Bernard. we Lwowie, T. I 41, str. 322. Po zniesieniu zgromadzenia jezuitów zajął wieś rząd au stryacki i założył na jej gruntach osadę nie miecką Munchelowitz. Jest tu dawny, wielki zamek murowany. Lu. Dz, Mużylłwicze, wś, pow. nowogradwołyński, gm. piszczowska, 145 dusz włośc, ziemi włośc 473 dzies. Należy do dóbr piszozowskich z Sanguszków hr. Potockiej. My. .. . nazwy tak zaczynające się a tu nie zamieszczone, można znaleść pod Mi. Mychów al. Mnichów, wś i fol. , pow. opatowski, gm. Częstocice, par. Mychów, odl. 22 w. od Opatowa. Posiada kościół par. murowany z XVIII w. , kopalnie rudy żelaznej. Ma 24 dm. , 200 mk. , 663 morg. ziemi dwor. i 187 m. włośc. Istnieje tu wielki piec z dwoma fryszerkami od 825 r. . Zakłady te latem z braku wody nieregularnie funkcyonowały, rocznie wydawały do 25, 000 cent. surowizny i 5, 000 cent. żelaza kutego. M. parał, dek. opatowski, 487 dusz. Mychowszczyzna, fol. , pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Hermaniszki, o 1 w. od gminy, własność Dworzeckich. Mycie, grupa domów w Korzolicach, w pow. przemyślańskim. Myclelowo, wś i gm. , pow. szubiński, 3 miejsc a M. , wś, b Zielony Dąb, osada, c Turzyn, młyn; 9 dm. , 92 mk. , wszyscy kat. , 19 analf. Poczta, gośc. i tel. w Koyni; st. kol. żel. w Nakle. Mycielin w dok. Myczyelino, wś i fol. , pow. kaliski, gm. i par. Kościelec, odl. od Kalisza w. 24; wś ma dm. 11, mk. 206; fol. dm. 8, mk. 20. W 1827 r, 20 dm. , 215 mk. Dobra mają rozl. mr. 2, 275 grun. or. i ogr. m. 506, łąk m. 174, pastw. m. 78, wody m. 1, lasu m. 790, zarośli m. 570, nieuż, i place m, 156; bud. mur. 9, z drzewa 18; płodozmian 9polowy. Wś M. os. 34, z grun. m. 116; wś Kozale os. 30 z gr. m. 413; wś Teodorów os. 28, z gr. m. 207. Według regestr. pobor. pow. kaliskiego z 1579 r. M. był własnością Piotra Złotkowskiego i miał 7 łanów kmiecych i 3 zagrodn. Paw. Wielk. , I 114. Wspomina tę wieś toż Lib. Ben. Łask. II 10. Br. Ch. Mycielin 1. wś, pow. szubiński, 4 dm. , 44 mk. , 21 ew. , 23 kat. , 7 analf. Poczta i tel. w Szubinie o 6 kil, gośc. o 2 kil; st. kol. żel. w Nakle o 12 kil. 2. M. , fol, pow. krotoszyń ski, 3 dm. , 41 mk; należy do gm. , dom. i st. poczt. Borzęciczek. Dobra Borzęciczki, do któ rych należy M. , były w XVI w. własnością Mycielskich. M. St Mycielinek, wś i fol, , pow. kaliski, gm. i par. Chocz, odl. od Kalisza w. 31; wś dm. 3, mk. 56; folw. dm. 2, mk. 28. Mycielno, wś włośc, pow. włocławnki, gm. i par. Chodecz. Wchodziła w skład dóbr Lubieniec Ma 32 mk. i 94 mr. ziemi. Myck, Mycko al. Myczsk, ob. Radomyśl. Mycki, wś, ob. Micki. Mycolen dok. , ob. Makohlen. Myców, rus. Myciw, wieś, pow. Sokalski, 22 klm. na płd. zach. od Sokala, 7 1 2 klm. . na płn. od sądu pow. , urz. poczt. i st. kol, ja Myclelowo Mychów Myczki Mużyłowice rosławskosokalskiej w Bełzie. Na płn, leży Dłużniów, na wsch. Wyżłów i Przemysłów, na płd. Oserdów, na zach Chłopiatyn. Wody płyną do Bugu, za pośrednictwem małej stru gi, idącej z Chłopiatyna od zach. na wsch. , a wpadającej po za obrębem wsi do Młynów ki, zasilającej Warężanką. Zabudowania wiejskie leżą w środku obszaru. Na płd. od nich wznosi się wzgórze Ostrów do 268 m. wys. Własn. wiek. tu i w Wyżłowie ma roli or. 520, łąk i ogr. 120, pastw. 93, lasu 267; własn. mn, roli or. 801, łąk i ogr. 147, past. 14 m. W r. 1880 było 361 mk, w gminie, 59 na obsz. dwor. między nimi 26 obrz. rzym. kat. . Par. rzym. kat. w Żaiatyniu, gr. kat. w Dłużniowie. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Mikołaja, szkoła filialna i kasa po życzk. gm. z kapit. 2, 298 zł. , Lu. Dz. Mycowce al. Micowce dawniej Mijowce, Horodyszcze al. Trychowce wś nad rz. Studzienioą Studonicą, dopł. Dniestru, pow. uszyc ki, okr. pol. i st. poczt. Dunaj owce, gm. i par. kat. Mukarów, 132 dm. , 1200 mk. , 1574 dzies, ziemi; cerkiew, 2 małe młyny na Studzienicy. Należała niegdyś do sstwa kamie nieckiego, w czasie lustracyi Humięckiego, kaszt. kam. , posesorami jej byli bracia Mar cin, Maciej i Jakób Garnyszowie. Poddani da wali czynsz, owies, kury, jaja, dziesięcinę miodową, dań z baranów i wieprzów dwudzie stą, powołowszczyznę w trzecin roku; ale te raz żadnych podatków prócz robocizn przez ubóstwo nie dają. Następnie weszła w skład sstwa mukarowskiego. Podług lustracyi z r. 1629 przynosiła 95 złp. 8 gr. i U den. Dziś należy do rządu. J. Krz. Mycyny, niem. Meitzen, dok. Meycz, Myecze, wś na pol. prus. Mazurach, pow. ostródzki, st. p. Olsztynek, urz. stanu cywilu. Olsztynek. Piotr Myc Meycz dostaje r. 1410 w Mycynach 16 włók na prawie chełm. W M. mieszkają r. 1599 sami Polacy. W 1856 r. 80 mk. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 377. Kś. Fr. Myczanie, mieszkańcy okolic Mycka, dzisiejszego Radomyśla. Myczka al. Najmowice, wś, pow. rówieński, w 1753 r. przez Sanguszkę ustąpiona Lubomirskiemu. Myczki. wś, pow. zwinogródzki, ob. Miszki, Myczków, wś, pow. liski, leży w okolicy górskiej, lesistej, 432 m. npm. , nad małym bezimiennym potokiem, uchodzącym z lew. brz. do Sanu; nal. do sądu pow. w Baligrodzie, par. rz. kat. w Hoczwi. Ma cerkiew drewnianą, przyłączoną do paraf. gr. katol. w Polańczyku. W 1880 było 303 mk. , z których 24 na obszarze wiek. pos. Eulalii Zatorskiej. Szemątyzmy duchowne podają 58 rzym. katol, i 280 gr, kat. , a nadto kilku izrael. Obszar wiek, pos, wynosi 223 m. roli, 20 m. łąk i ogr. , 81 m. past. i 201 m. bukowego lasu; pos. mn. ma 404 m. roli, 20 m. łąk i 88 m. pastw. M. gra niczy na płn. z Zabrodziem, na płd. z Polań czykiem a na zach. z Matyaszową wolą. Lasy tej wsi ciągną się aż po ujście Solinki do Sanu. Mac. Myczkowce, wś, pow. liski, odl. od Liska o 7, 5 klm. , należy do par. rzym. kat. w Uher cach. Ma cerkiew drewnianą i murowaną ka plicę gr. kat. , należące do par. gr. kat. w Bóbrce. Wieś jest zabudowana na porzeczu Sanu, z prawego brzegu, 349 m. npm. Dolinę otacza ją lesiste góry. Z 498 mk. przebywa 33 na obszarze wiek. pos. Wiktora Złockiego. Po dług wyznania jest 156 rzym. kat. , 291 gr. kat. a 51 izrael. Obszar wiek. pos. wynosi 301 m. roli, 16 m. łąk i ogr. , 31 m. pastw, i 365 m. lasu; pos. mn. 556 m. roli, 26 m. łąk i ogr. i 77 m. past. Kaplicę, mieszczącą obraz cierpiącego Zbawiciela, wybudowała gmina za składek w r. 1858, na pamiątkę zniesienie pańszczyzny w 1848 r. M. graniczą na płn. z Uhercami, na wsch. z Orelcem a na płd. wsch. z Bóbrką. Mac, Myczsk, ob. Radomyśl Mydlacz, las, pow. bialski, na praw. brz. Wisły, na gran. szląskiej, na płn. od wsi Pławy, na zach. od Babic i Brzezinki. Mm. Mydlice, kol. , pow. będziński, gm. Górnicza, par. Będzin, ma 221 mk. , 34 dm. , ziemi włośc, 21 morg. Mydlino, zaśc. rząd. nad rz. Mereczanką, pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 71 w. od Trok, 1 dm. , 3 mk. kat. ; nadany proboszczowi kośc. kat. w Mereczu. Mydlniki, wś, pow. krakowski, leży pod 37 30 wschod, długości od F. i 50 5 płn. szer. nad Rudawą, przy drodze po wiatowej do Aleksandrowie. Rudawa rozdzie la się w samej wsi na dwa ramiona, z których północne płynie przez Łobzów i jest przeko pem wykonanym w r. 1533 przez rajców krakow. w celu zapełnienia fos miejskich wodą, na co otrzymali od Zygmunta I przywilej. Wieś ma między ramionami rzeki grunta pod mokłe, obrócone na łąki, zresztą glebę żytnią, urodzajną. Jest tu piękny dwór i szkoła lu dowa. Z 323 mk. rzym. kat. przebywa 18 na obszarze wiek. pos. Darowskiego Adama, mającym 269 m. roli, 65 m. łąk i ogr. , 21 m. past. i 4 m. lasu; pos. mn. ma 165 m. roli, 21 m. łąk, 49 m. pastw. i 1 m. lasu. Za Długosza Lib. benef, II. 13 i 16 należały M. do Dobiesława Kurozwęckiego Castell. rozperyensis fam. Cygnorum, Rosae Albae, M, gra niczą na zachód z Balicami, na płn. z Rząską, na płd. wschód z Chełmem a na płd. z Ol szanicą, Mac. Mydłów, wś i fol. i M. poduchowny, wś, pow. opatowski, gm. Iwaniska, par. Mydłów, odl. Mycyny Myczanie Myczka Myczków Myczsk Mydlice Mydlino Mydlniki Mydłów Mygłany Myguszen Myhar Myja 12 w. od Opatowa. Posiada kościół paraf. drewniany z XVIII w. , 28 dm. , 173 mk. . 155 morg. ziemi dworsk. i 195 morg. włośc. M. poduchowny ma 4 dm. , 23 mk. , 111 morg. dwor. i 41 m. włośc. Dobra M. składają się z fol. M. , Mydłowiec, Brzeziny; osad młyn. Chrusty; wsi M. i Mydłowiec; rozl. m. 939 fol. M. grun. orne i ogr. m. 194, łąk m. 6, past. m. 7, nieużytki i place m. 5, razem m. 212; bud. z drzewa 4, płodozmian 4polowy; fol. Mydłowiec grun. orne i ogr. m. 365, łąk m. 16, past. m. 7, wody m. 4, zarośli m. 13, nieuż. i place m. 19, razem m. 424; bud. mur. 3, z drzewa 15; folw. Brzeziny gr. orne i ogr. m. 81, past. m. 15, lasu m. 25, zarośli m. 121, nieuż; . i place m. 15, razem m. 257; bud. mur. 1, z drzewa 5, płodozmian 6polowy; os. młyn. Chrusty m. 46. W XV w. był tu kościół pa raf. drewniany pod wezw. Wniebowzięcia P. Maryi. Dziedzicami wsi byli Jan z Oleśnicy h. Dębno, Piotr Gramatyka i Mikołaj Oziębłowski h. Ostoja. Siedm łanów kmiecych i dwie karczemne role płacą dziesięcinę prebendzie sandomierskiej, która stąd nosiła miano Mydłowskiej. Prawo obsadzania jej miał biskup krakowski. Za Długosza posiadał ją Stanisław z Wojcie h. Szeliga, doktór dekretów. Dwa folwarki i cztery łany przedtem folwarczne, osadzone przez czterech kmieci, dawały dzie sięcinę pleban. w Mydłowie. Śołtys 2 łany i dwaj zagrodnicy płacili w połowie plebano wi swemu a w połowie kanonikowi Dług. , II 383. Obecny kościół wystawił 1722 r. Hiero nim Lipowski, dziedzic M. M. par. , dek. opa towski, 1607 dusz. Br, Ch. Mydłowiec, wś i fol. pow. opatowski, gm. Iwaniska, par. Mydłów, odl. 2 w. od Opato wa; ma 25 dm. , 192 mk. , 492 mr. ziemi dwor. i 117 m. włośc. W 1827 r. 16 dm. , 89 mk. W XV w. dziedzicami są Mikołaj Chróściel, Stefan, Piotr i Jan przezwiskiem Tucznie wie h. Ostoja. Cztery łany kmiece, karczma i dwaj zagrodnicy płacą dziesięcinę prebendzie mydłowskiej, trzy folw. i grunta dawniej fol warczne dają miejscowemu plebanowi Dług. II 384. Br. Ch. Mydsk, mylnie zamiast Mylsk. Ob. Monasterzyszcze, pow. powieński. Mygłany, wś nad rz. Dubną, pr. dopł. Dźwiny, pow. dyneburski, w pobliżu jez. Wyszki; młyn wodny. Myguszen, niem. al. Miguazm i Mygussen, dobra chełm. , pow. welawski, st. p. Gruenhayn, 6 klm. odl. , tamże okr. urz. stanu cy wilu. Obejmują 138 ha roli orn. i ogr. , 45 łąk, 86 past. , 57 boru, 5 nieuż. , razem 331 ha; czysty dochód z gruntu 2, 640 mrk. W 1856 r. 90 mk Kś. Fr. Myhar, ob. Myka. Myja, struga, w pow. sieradzkim, płynie pod Smardzewem i przez Charłupią wielką, gdzie obraca młyn, zwany także Myja. Wpada podobno do Warty z lew. brzegu. Myja, nazwa góralska Prutu, przedewszyst kiem u Hucułów. Br, G, Myje al. Meja, niem. Kamillenthal, kol. , pow. ostrzeszowski, 44 dm. , 267 mk. , 207 ew. , 60 kat. , 159 analf. Najbliższa poczta, gośc. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie. Myjomice 1. w dok. Miomicze, wś, i Ostrowiec, kol. , pow. ostrzeszowski, 55 dm, 389 mk. Poczta w Domaninie o 3 kil. , gośc. o 4 kil, st. kol. żelaznej i tel. w Kępnie o 5 klm. Posiada kościół par. z filią w Kierznie. 2. M. , dom. , 5896 morg. rozl. ; 3 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Rozalka, c Węglowice, które się spaliły; 20 dm. , 234 mk. , 18 ew. , 216 kat. , 89 analf. Własność Władysława Wężyka. M. par. , dek. kępieński, 1290 dusz. M. St. Myka, staw pod Złoczewem, pow. sieradzki. Myka, rz, poczyna się w pow. berdyczowskim, na t. z. wyżynie machnowiockiej, oblewa wsie Szeremówkę, Leszczyńce, Starosielce i pod Starośoińcami w pow. skwirskim uchodzi do Hopczycy, dopływu rz. Rosi. Myka, Myhar al. Świnioluszka, rz. , poczyna się w gub. wołyńskiej, we wsi Minejkach tworzy duży staw i połączywszy się z Bystryjówką, koło Mykhorodu, pod Radomyślem wpada do Teterowa. Na brzegach M. rozwi nięty siwy granit, podobny do teterowskiego. Oprócz Bystrzyjówki przybiera jeszcze rzeki Bereźce i Koroboczkę. E. R. Mykałowa, łotew. , ob. Michałowo. Mykanów, wś i fol. , pow. częstochowski, gm. i par. Mykanów. Leży na prawo od drogi z Częstochowy do Brzeźnicy, o 12 w. od Częstochowy. Posiada kościół par. murowany, urząd gminny, szkołę początkową. Wieś ma 67 dm. , 449 mk, 803 morg. i fol. , stanowiący majorat gen. Pawłowa ma 7 dm, , 30 mk. , 1355 mr. ziemi 600 mr. or. . W 1827 r. M. wś, rząd. miał 46 dm. , 291 mk. M. był pierwotnie wsią książęcą, którą Bolesław nadał w 1260 r. klasztorowi w Zawichoście Kod. Małop. 67 wraz w Pławnem i Rybuem. Następnie należał do klasztoru klarysek w Krakowie. Dziesięciny z początku płacono arcybisk. gnieźnieńskiemu, lecz Mikołaj Trąba arcyb. przeznaczył je na uposażenie paraf. w Moskarzowie. Kościół par. drewniany istniał tu już w XV w. Dług. II 101 i III 333. Według Lib. Ben. Łask I 524; paraf. tutejsza miała na uposażenie łan ziemi, łąkę przyległą temu łanowi i dziesięcinę z dwóch łauów folwarcznych i jednego łanu kmiecego. Na miejsce starego kościoła wzniósł tu nowy, Szymon Przypkowicz, mieszczanin i malarz częstochowski, w 1725 r. Wreszcie w 1836 r. Mykanów Mykałowa Mycowce Myka Myjomice Mydłowiec Mydsk Myksy Mykowice Myków parafianie z pomocą zasiłku rządowego wznie śli nowy murowany kościół. W Cykarzowie wsi pobliskiej, istniał kościół filialny, wznie siony z drzewa w 1574 r. przez Postępalską, dzierżawczynię Mykanowa. M. gmina nale ży do sądu gm. okr. 4 we Mstowie, st. p. Czę stochowa, ma 11, 654 m. obszaru i 3, 558 mk. , w tej liczbie 1670 męz. i 1885 kob. Co do wy znania 3, 041 katol, 24 ewang. i 130 izrael. W gminie są 4 szkoły początkowe, dwie go rzelnie, pięć młynów wodnych. Br. Oh. Myketniki al. Myhetinki, ob. Mekitiuki Mykhorod, przedmieście m. Radomyśla ob. , Myki, niem. Miken, Micken, wś na Warmii pol. , pow. olsztyński, st. poczt. Olsztyn, okr. urz. cywilu. Nikielkowo; ma 1433, 6 morg. obszaru, w tem zaś 318, 42 morg, lasu. Par. kat. Dywity, ew. Olsztyn. W 1863 r. 8 dm. , 89 mk. , 88 kat. , 1 ew. ; co do narodowości 85 Polaków, 4 Niemców ob. Gesch. des Kr. Allenstein, Grunonberga, str. 143. M. wspominane już w dok. z r. 1348 pod nazwą Mykcndorff ob Cod. dipl. Warm. , II, str. 130. Według lustraoyi z r. 1656 liczyły Myki 20 włok, 7 gburów, 1 sołtysa, 1 karczmę; dawa ły 36 kur, 18 gęsi i 9 flor. czynszu ob Zeitsch. fur d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 244. Kś. Fr. Mykiczaki, część Wiszenki wielkiej, w pow. gródeckim. Mykie, wś, pow. rossieński, par. wowirżańska, Mykietyńce, ob. Mikityńce, Mykitino w dok. Mikityńce, wś cerkiewna, pow. kaniowski daw. w pow. korsuńskim, na płn. zach. od Korsunia; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. I 698. Mykitówka, ross. Nikitowka, wś nad rz. Kamionką Kamieńczą, dopł. Dniestru, pow. olhopolski, okr. pol. i gm. Pieszozanka, par. kat Miastkówka, praw. Kukuły, st. p. Olszanka; w 1868 r. było tu 35 dm. Mykityśce, myślnie Nikityńce, wś, pow. la tyczowski, pod Michalpolem, gm. , par. i okr. polic. michałpolski; osad 18; własność Bole sława Starzyńskiego w kluczu zahinieckim, dawniej Wisłockich. Dr. M. Mykłasziw, ob. Mikłaszów. Mykotujiw, ob. Mikołajów. Myków, ob. Mików. Mykowice al. Mąkowice w 1266 r. Lamperli Filia, niem. Lampendorf, wś, pow. oleśnicki, par. ewang. Ellguth. W 1843 r. 55 dm. , zamek, 2 folw. , 650 mk, 22 kat. , szkoła ew. , browar, gorzelnia, olejarnia, warsztaty płócienne. Na folw. owczarnia bogata. Do M. należy Weinberg folw. Myksy, wś włośc, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Krowo, okr. wiejski Myssa, o 6 w. od Krewa, 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Krewo. Mylana góra, pod 50 3 płn. szer. a 40 47 wsch. dług. od P. , w płn stronie Kobylnicy wołoskiej, w pow. cieszanowskim. Mylcicha, rz. , ob. Milica. Myleschau dok. , ob. Mileszewy. Myleszka, grupa domów w płd. stronie Małnowa. w pow. mościskim. Myliczyno, zaśc. pryw, , pow. dzisieński, w okr. pol. , o 50 w. od Dzisny, przy b. dr. poczt. połockiej, 1 dm. , 4 mk. żydów. Był tu młyn wodny drew. Mylili, w dok. Mielino, wś blisko jeziora, pow. międzychodzki, 28 dm. , 274 mk. , 75 ew. , 193 kat. , 6 żydów, 73 analf. Poczta w Bródce o 4 kil. , gośc. o 4 kil, stac. kol. żel. we Wronkach o 19 kil. , tel. w Sierakowie o 9 kil. Według reg. pobor. pow. poznań, z 1580 r. Mielino wś, w par. Chrzypsko, miała część Anny Milińskiej 2 łany, 6 zagrod. , karczma i część Sędziwoja Milińskiego 1 łan, 5 zagrod. Pawiń. Wielk. I 8. Myliśce, wś, pow. krzemieniecki, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej z 1753 r. odstąpiona przez Sanguszkę Czartoryskiemu. Mylne, jez. w płd. wsch. zakątku pow, Słonimskiego. Mylsk 1. Stary i Nowy, dwie wsie, pow. Ostrogski. W uzupełnieniu wiadomości po danych pod nazwą Milsk 2. dodajemy, że leży o 32 w. na płn. zach. od Ostroga a 2 w. od st. dr. żel. kij. brzeskiej Zdołbunowo; w M. Nowym jest folwark i cerkiew, a M. Stary stanowi jakoby przysiołek. Grunt czarnoziem 3 kl. , lasy zasłaniają od wiatrów północ nych. Włościanie trudnią się wyłącznie rol nictwem; hodują konie, bydło rogate i owce nu własną potrzebę, trzodę zaś chlewną i ptactwo na zbyt. Jest to starożytna osada, wspomniana w kronikach pod nazw. Milsk, Milesk i Mielesk pod 1156 r. , gdy Iziasław ciąg nąc od Włodzimierza. Wołyńskiego na Pioresopnicę, Zarjeczsk Zarzeok, na granicy pow. rowieńskiego i dubieńskiego, stanął pod M. W XVI w. M. należał do możnej na Wołyniu rodziny Kierdąjów, którzy od majętności tej pisali się Kierdejami Mylskimi ob. Kustyń. Później przeszedł do Ozołhańakich, od tych do Pepłowskich, potem do Wielopolskich margra biów Myszkowskich, następnie do ssty Turny a w końcu do Augusta Józefa hr. Ilińskiego; dziś jest własnością wnuka jego Alek sandra. 2. M. al. Mylsko, wś, pow. rówień ski, w 1753 r. ustąpiona przez Sanguszkę Lubomirskierau. Jestto zapewne ta sama wieś, którą w opisie Monasterzyszcz pod Stepaniem, w pow. rowieńskim, podano mylnie pod nazwą Mydsk. J. Krz. Mylwe dok. , ob. Milewo. Mydłowiec Mykotujiw Mykłasziw Mykityśce Mykitówka Mykitino Mykietyńce Mykie Mykiczaki Myki Mykhorod Myketniki Mylwe Mylsk Mylne Myliśce Myliczyno Myleszka Myleschau Mylcicha Mylana góra Myłoszowyczi Myłno Mylkiw Myketniki MylżymiuKapaj litew. grób olbrzymów wzgórze pomiędzy Szawlami a Kurtowianami, ob. Girniki Myłatyczi, ob. Milatycze, Mylkiw, ob. Miłków. Myłno ob. Milno. Myłoszowyczi, ob. Miłoszowice. Myłowanie, ob. Miłowanie, Mymon, przys. do Milczy ob. , pow. sanocki, ma kasę pożyczk. gminną z kapitałem 344 złr. Mynin, Mynińskie, dobra, pow. siebieski, w 3 okr. pol. , gm. Dołoszczany, 134 dusz rewiz. Mynneniberg dok. , ob. Millenberg. Mynte, niem. , osuszone jez. i kanał, wpływający do Węgorapi, pow. darkiojmski; ob. Gołdap, Myntice dok. r. 1258, stara miejscowość w Sambii, dziś pod tą nazwą już nieistniejąca ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 24. Regesta. Myntiw, szczyt karpacki, z wznios. 1042 m. , w dziale dukielskoskolskim, przy dolinie i Moczary, nad rz. Solinką. Mynen dok. 1311, stare pole pruskie pod Ornetą, na Warmii; na niem założono wś Mi gehnen ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 275. Myrcha stok, wś, pow. siedlecki, gm. Wiszniów, paraf. Zbuczyn, odl. 6 w. od Siedlec Ma 5 dm. , 40 mk. , 109 morg. obszaru. W 1827 r. Myrchy, wś rząd. , 4 dm. , 18 mk. Myrthenhoff niem. , dobra, pow. kłajpedzki, st. p. Kłajpeda. Myrzwycza dok. , ob. Mierzwica. Mysaki al. Mesaki, część Wiszenki wielkiej, w pow. gródeckim. Myscowa, wś, pow. krośnieński, leży na prawym brzegu Wisłoki, 351 m. npm. , w oko licy lesistej i górskiej. Przez wieś spływa kilka potoków z pobliskich gór, jakiemi są od płn. Łazy 640 m. , od wschodu Dania 696 m. i Bucznik, od płd. Toczkowa 585 m. , a od zach. , na lewym brzegu Wisłoki, Kamień 712 m. npm. M. należy do sądu pow. w Dukli a par. rzym. kat. i urz. poczt. w Żmigrodzie o 10 kim. , ma zaś par. gr. kat. z murowaną cer kwią i szkołą ludową jednoklasową. Jest tu 1175 mk, z których 7 na obszarze wiek, pos. Jana Rogali Lewickiego. Podług szemat. ko ściel. ma być 1190 gr. kat. , kilku rzym. kat. i 6 izrael. Gleba jest górska, mato urodzajna. Pos. wiek. zajmuje obszar 58 m. roli, lo m. łąk, 33 m. pastw. i 1420 m. lasu szpilkowego; pos. mn. 2260 m. roli, 128 m. łąk, 616 m. pastw. i 15 m. lasu. Najbliżej położone wsie są na wschód Chyrowa 4 klm. , na północ Łysa góra 5 klm. 1. pow. a na południe Po lany 4 klm. 1. pow. . Mao. Mysiadlo, pow. warszawski, gm. i par. Wilanów. Mysia dziura, ob. Mysza dziura, Mysiakowiec, wś nad rz. Pilicą, pow. opoczyński, gm. Studzianna, paraf. Brudzewice, odl. 25 w. od Opoczna, ma 10 dm. , 57 mk. , 426 morg. ziemi włośc. i 126 m. dwor. W 1827 r. Mysakowice 9 dm. , 53 mk. Mysiany, ob. Kamionka wołoska t. III 788. Mysiatycze, wś, pow. piński, przy b. dr. z Pińska do Stolina. Myślachowice z Gajem i Krzemy wś, powchrzanowski, w okolicy piaszczystej, pokry tej sosnowym borem, otaczającym wś od za chodu, północy i wschodu. Zabudowania wiejskie rozsiadły się na wschodnim sto ku Ostrej góry 426 m. npm. . Pod wzglę dem geologicznym zaliczają myślaohowicką wyżynę do formacyi tryasowej, w której znaj dują się gniazda galmanu czerwonego, wyda jącego 45 do 60 czystego galmanu, w szcze linach zaś między skałami natrafiają i na czy stsze odmiany rudy cynkowej, mianowicie krzemian cynkowy hemimorfit. Kopalnie tego kruszcu należą do Artura hr. Potockiego, zatrudniają 296 górników i znajdują się w Krzu. Przez M. prowadzi gościniec z Trzebi ni 3 klm. przez Lgotę do Olkusza. Z tym gościńcem łączy się w M. droga gminna, pro wadząca na zachód, koło kopalni w Krzu do Wodny i druga wiodąca na północny zachód do Gaju. Ludność M. wynosi 708, Gaju 157, zatem wraz z ludnością zajętą w kopalni 1161 mk. rzymkat. Grunta piaszczyste, nieurodzaj ne, dlatego pos. wiek. uprawia tylko 11 m. ro li, 8 m. łąk, 37 m, past. i 990 m. lasu; pos. mn. 804 m. roli, 16 m. łąk, 81 m. past. i 6 m. lasu. Jest tu szkoła ludowa filialna. Od naj dawniejszych czasów należały M. do dóbr tę czyńskioh i wraz z niemi były własnością ro dziny Tęczyńskich za Długosza Lib. Ben. , II, 46 Andrzeja Tęczyńskiego a po jej wygaś nięciu przechodziły prawem spadku na ks. Lubomirskich, ks. Czartoryskich a wreszcie hr. Potockich. M. graniczą na płn. z Gajem, Czyźówką i Płokami, na wschód z Ostrężnicą, na południe z Trzebinią a na zachód Sierszą i Wodną. Gaj graniczy na zach. z Sierszą, a wschód z Czyżówką. Obydwie osady należą do sądu pow. , urz. poczt. i par. rzym. katol. w Trzebini. Mac. Myślachówka al. Stola, rzka, prawy dopływ pot. Chechło, w pow. chrzanowskim, ob. Chechło. Mysłakowice, dok. Myslochowycze, wś nad rz. Pilicą, pow. opoczyński, gm. Ossa, paraf. Łęgonice; ma 21 dm. , 210 mk Dobra M. składają się z fol. i wsi M, tudzież z wsi Wielopole; rozl. m. 2, 670 grunta orn. i ogr. m. 259, łąk m. 234, pastw. m. 333, lasu m. 1718, nieużytk. i place m. 126, bud. z drzewa 9; wś Mysłakowice Mysiatycze Mysiany Mysiakowiec Mysia dziura Mysiadlo Myscowa Mysaki Myrzwycza Myrthenhoff Myrcha stok Mynen Myntiw Myntice Mynte Mynneniberg Mynin Mymon Myłowanie Myłżymiu-Kapaj M. os. 19, z grun. m. 519; wś Wielopole os. 5, grun. I. 86. W 1827 r. 17 dm. , 145 mk. Według Lib. Bonef. Łask. II 311 kmieoie płacili dziesięcinę arcyb. gnieźn. , zaś grunta folwarczne zdawna dawały proboszczowi w Łęgonicach, M. miały wtedy dwie części, zkąd jo zwą M. duplex. Br. Ch. Myślatycze, rus. Myszlyczi, wś, pow. mościski, 10 klm. na płd. zach. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Mościskach. Na płn. leżą Koniuszki nanowskie i Rustweczko, na wsch, Hańkowice, na płd. Tamanowice i Złotkowice, na zach, Moczerady. Wieś leży w dorzeczu Wisły, za pośrednictwem pot. Babicy ob. , zwanego w dalszym biegu także Riczką, dopływu Wiszni Sanowej. W obrębie wsi zasilają ten potok z obu boków pomniejsze strugi. W dolinie potoku leżą zabudowania wiejskie, na płd, od nich folwark, a na płn. cerkiew. Część wsi zwie się Bzoszczyzną. Do obszaru dwor. należy także folw. Czartowa góra al. Czortowa góra, leżący na płn. krańcu Hańkowic, na granicy M. W płd. wsch. stronie obszaru leży na granicy Hańkogrupa domów Lipki. W stronie płd. wic zach. wznosi się wzgórze M. do 306 m, Własn wiek. ma roli or. 500, łąk i ogr. 85, pastw. 7, lasu 156; własn. mn. roli or. 519, łąk i ogr. 80, past. 32, lasu 3 mr. W r. 1880 było 609 mk. w gminie, 28 na obsz. dworskim między nimi 245 obrz. rzymkat. Par. rzym. kat. w miejscu, dek. mościski, dyec. przemyska Rok fundacyi tej par. niewiadomy. W r. 1442 wznowili fundacyą Jan z M. za zgodą swych braci Marka, plebana w Czyryczu, Lassoty i Piotra, dziedziców M. , tudzież Obraskona z Bolanowic. Kościół wzniesiony w r. 1442, od nowiony w r. 1616, konsekrowany w r. 1758 pod wezw. św. apostołów Filipa i Jakóba. Do par. tej należą Hańkowice. Koniuszki, Rustweczko i Tułkowice. Par. gr. kat. w miejscu, dek, mościski, dyec. przemyska. Bo par. tej należą te same wsie co i do par. rzym. katol. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Michała Archanioła. W r. 1579 zapisuj Jan Boratyński z Boratyna, chorąży ziemi przemyskiej, i oddaje w posiadanie dobra swe mto Hussaków, tudzież wsie Złoczkowice, Bojowice, Hościsławice, Homkowice, Rudy, część Myślatycz, Tomanowice, których dzierżawcą, skutkiem obligu, jest Walenty Nieśmieński, Konstantemu Korniaktowi, poborcy ceł ruskich, a to pod zakładem 40, 000 złp. ob. Atchiw. Bernard. C, t. 333, str. 618. W M. znajdowano rozmaitemi czasy różne starożytne przedmioty. W muzeum Ossol. przechowują się z tych wykopalisk 25 guzów srebrnych, 4 połamane szczątki srebrnych zausznic, bransoletka srebrna pleciona, 15 grubych podłużnych paciorków, po części pozłacanych, 6 sztuk połamanych zausznic srebrnych filigranowej roboty i szczątki popielnicy. La. Dz, Myślatyn 1. wś, pow. zasławski, i folw. należący do zasławskiego klucza dóbr słairuckich. 2. M. , las należący do dóbr Hałajki ob. . Myślatyn, wzgórze lesiste, miejsc znaku tryan. , pod 41 22 40 wsch. dłg. g. F. , a 50 23 41 płn. sz. g. , w obrębie gm. Dynisk, w pow. Rawa Ruska, na płd. od Dynisk, Wzniesienie 241 m. npm. szt. gen. . Br, G. Myslatyn, niem. Meislatein, dok. z r. 1387 Muslatin, wś włośc. , pow. elbląski, st, p. i dwo rzec kol. z Tczewa do Królewca prowadzącej w Gueldenboden. Wś ma obszaru 1390, 33 morg. prusk. , czyli 354 ha i 98 arów, 17 dm. , 159 mk. , 70 koni, 95 sztuk bydła, 62 owiec. Roli ornej 777 morg. , ogr. 12, 34, łąk 280, 40, pastw. 15, 81, lasu 210, 66. Okr. urz. stanu cywilu. Przesmark. R. 1387 d. 19 marca na daje Siegfried von Bassenheim, komtur elblą ski, mieszkańcom wsi Muslatin 1 włókę łąk na Lanziste dempno. ob. Cod. dypl. Warm. , III, 167. Kś. Fr. Myślątkowo 1. w dok. Myszlyathkowo i Myshnikmwo, wś, pow. mogilnieki, 3 dm. , 31 mk. , 7 ew. , 24 kat. , 9 analf. Poczta w Orchowie o 3, 5 kil. , tel. w Gębicach o 8 ML, st. kol. żel, w Mogilnie o 16 kil. , gośc. o 9 kil 2. M. , dom. , 2185 mr. rozl. , 11 dm. , 175 mk. , 57 ew. , 118 kat. , 58 analf. Dobra M. wraz z Rożanną 7, 208 morg. obszaru. Stanowiły niegdyś własność Malczewskiego. Według regestr. poborow, pow. gnieźnieńskiego z 1580 r. Miśladkowo w 1465 r. Myslantkowo, własn. Sew. Pałęckiego, miało 4 łany i jednego zagrodnika. Pierwotnie należała do par. Rękowczyno, lecz już w 1580 r. do paraf. Orchowo Lib. ben. Łask. 1 196. M. St. Br. Ch. Myślec, wś pow. nowosądecki, wraz z dwoma przys. Popowce i Łazy al. Łaziska ma 178 mk. rzym. kat. , należących do par. w Żeleźnikowy. Leży na prawym brzegu Popradu, u ujścia Żeleżnikowskiego potoku, w dolinie sądeckiej. Popowce są położone na płn. od wsi, między dwoma małymi potokami i Popradem, Łazy zaś na północ. W stronie płd. podnosi się cokolwiek teren pokryty Myśleckim lasem. Gleba na porzeczu jest namulistą i urodzajną, ale dla niskich brzegów rzeki wystawioną na wylewy. Obszar wiek. pos. dawniej klasztoru pp. klarysek w Starym Sączu, teraz funduszu religijnego, ma 3 m. roli, 1 m pastw. i 368 m. lasu, pos. mn. 823 m. roli, 148 m. łąk i ogr. , 208 m. pastw. i 217 m. lasu. Jestto bardzo dawna osada, wymieniona już w 1280 r. w dyplomie erekcyjnym klasztoru Starosądeckiego Morawski, Sądeozyzna, I, 149. Wraz przysiołkami graniczy tu wieś na północ z Bieganicami i Porębą małą, na wschód Myslatyn z Żeleźnikową wielką i matą a na płn. przez las z Wolą Krogulecką. Mac. Myślenice w dok. Misslmicze, nad rz. Babą przy ujściu Bysinki, z lew. brz. , pod 37 32, wsch. dług. i 49 49 płn. szer. , miasto powiat. Galicyi zachodniej, odl. 32 klm. od Krakowa. Leży w kotlinie otwartej na wschód, w niewielkiej odległości od Raby, ale w tak wzniesionem położeniu, że największe wezbranie wody na Rabie niemoże mu zagrażać. Do miasta prowadzą trzy bite gościńce, przy których zabudowały się ulice, mianowicie gościniec rządowy do Izdebnika, łączący. się z drogą powiatową, prowadzącą do Krakowa, gościniec wojskowy wzorowy z Myślenic do Nowego Targu i rządowy z Bochni. Gościńce stykają się w rynku zabudowanym w czwo robok. Gościńcem z Krakowa i Izdebnika zjeżdża się koło piętrowego szkolnego budynku, zbudowanego w r. 1869 za kwotę 30, 000 zł. w. a. Ten budynek mieści w sobie oprócz ośmiu sal wykładowych i pomieszkania dla stróża, piękną salę promocyjną na piętrze, zajmująca prawie cały front. Wygodny chodnik z płyt kamiennych okrąża rynek i ciągnie się ulicą Stradomską, położoną przy gościńcu do Nowego Targu. Tę ulicę przecina Bysinka, a za jej korytem podnosi się znacznie poziom. Trzecia ulica Kościelna prowadzi do kościoła farnego, czwarta Kręta z rynku na wschód wykręca się koło folwarku w Dolnej wsi, którego ogród dotyka domów blisko rynku położonych, piąta ulica prowadzi z płn. wsch. kąta rynku do ogrodu publicznego, założonego w r. 1876, a szósta ze środka wschodniej połaci rynku powstała przy gościńcu bocheńskim. Te ulice są porządnie zabudowane, brukowane i mają chodniki płytowe. Oprócz nich jest jeszcze kilka małych i ciasnych uliczek, zabudowanych drewnianemi domami, o wielkich sieniach i wysokich, częścią gątami krytych dachach. Podnoszenie się terenu ze wszystkich stron zamyka dalszy widok. Najwyżej wznoszą się w stronie płn. góra Dalin 513 m. npm. ob. Górna wieś, a w płd. wschod. , po prawej stronie Raby, góra Stróża 685 m. i bliżej miasta Oklejna 677 m. npm. Wraz z gruntami miejskiemi mają M. powierzchni 786 morg. i podług spisu z 1881 r. było 2, 455 mk. , mianowicie 2, 179 rzym. kat. , Igr. kat. , 8 akat. i 267 izraelitów. Stan czynny majątku wynosi 234, 246 zł. w. a. , a dochód roczny 20, 680 zł. w. a. Do r. 1820 znajdował się tutaj urząd cyrkularny, przeniesiony następnie do Wadowic. Teraz są w tem mieście następujące urzędy c. k. starostwo, z którem jest połączony urząd podatkowy, budowniczy, katastralny i cechowniczy z probierczym, sąd powiatowy, notaryat, rada powiatowa, rada szkolna okręgowa dla powiatu myślenickiego i nowotarskiego, urząd pocztowy, połączony z telegraficznym i szkoły czteroklasowa męska i dwuklasowa żeńska. W M. przebywa trzech lekarzy i adwokat, jest apteka, kilka korzennych sklepów, kilka domów zajezdnych małych i jeden większy, zwany hotelem. Najbardziej ożywia się miasto w poniedziałki, w ten dzień bowiem ściąga ludność z okolicznych wsi na targi i jarmarki, co drugi bowiem tydzień jest jarmark. Prócz tego we wtorki i piątki wieczór przeciąga przez miasto wiele wozów góralskich, powracających z Krakowa, dokąd odstawiają deski wyrabiane w górach. Celom przemysłowym służy kasa oszczędności, założona 10 czerwca 1882, która w końcu roku miała wkładek 22, 817 zł. w. a na 103 książeczkach, a rozporządzała kapitałem 31, 930 zł. 59 cent. , humanitarnym zaś Instytut ubogich, założony przez Grzegorza Rogalę Zawadzkiego, skarbnika nurskiego, dziedzica dóbr Stojowice, w r. 1742 w celu utrzymania 12 ubogich miejscowych, posiadający dom murowany, 14 morg. gruntu i 16, 260 zł, kapitału. Ten instytut zostaje pod zarządem gminy i posiada rocznego dochodu 1620 zł. w. a. Dla rozbudzenia życia towarzyskiego założono resursę. Bezpieczeństwa mienia strzeże ochotnicza straż pożarna. Ludność trudni się przeważnie garbarstwem i szewstwem, liczą bowiem około 300 szewców; dawniej kwitnęło płóciennictwo i miasto u trzymuje dotychczas magiel poruszany siłą koni. Inne rękodzieła, jako to kapolusznictwo, Sukiennictwo, rymarstwo, mydlarstwo i kowalstwo mają po kilku przedstawicieli. W M. utrzymuje się podanie, że pierwotnie aż do r. 1458 stało miasto w położeniu wyższem, mianowicie w tem miejscu, gdzie dziś stoi murowany kościół M. B. i cmentarz, na przedmieściu zwanem Stradomiom. Historyczniemożnastwierdzić, że to był dawny parafialny kościół. Pierwotnie był drewniany Długosz Lib. Ben. II, 144 i 178. W r. 1443 wyposażył w nim bogato wielki ołtarz Bożego ciała wójt myślenicki Jan, dziedzic Zakliczyna, żupnik wielicki dypl. Zbigniewa Oleśnicmiogo, a tę dotacyą potwierdził w r. 1465 Jan Lutek, biskup. krak. Jestto piękna, chociaż niewielka budowla w stylu ostrołukowym, obwiedziona murem. Teraz odprawia się w tym kościele nabożeństwo w dnie powszednie i święta N, P. M. i św. Jakóba. Na cmentarzu kościelnym znajduje się kilkanaśoio pomników zamożniejszych rodzin myślenickich; naprzeciw zaś bramy kościoła rozciąga się po drugiej stronie gościńca otoczony sztachetami powszechny cmentarz. Około r. 1475 wymurowali mieszczanie per consules ot cives, Długosz 1. c. drugi kościół w dolinie, który uległ zniszczeniu, albowiem w r. 1543, o czem świad Myślatycze Myślenice czy napis umieszczony nad bramą, wymurowano terażniejszy w stylu odrodzenia dr. Łepkowski, Rocz. Tow. n. Krak. , 1861, str. 275 Później dobudowano doń dwie boczne kopulaste kaplice. Pierwsza z nich Koniecpolskich, wzniesiona 1633 r. dla umieszczenia cudownego obrazu N. P. M, przywiezionego przez Jerzego ks. Zbaraskiego w r. 1590 z Wenecyi. Ten obraz dostał się Marcinowi Gabryszowi, mieszczaninowi myślenickiemu, słudze książęcemu, który go kościołowi, darował w 1633 r. , zaś Stanisław Koniecpolski, wojew. sandom. , hetm. w. kor. i kasztelan krak. , w umyślnie wzniesioną kaplicy umieścił. Drugą kaplicę zbudował 1794 r. Oboński. O obrazie N. P. M. czytać można w dziełach Pruszcza, Kretkowskiogo, Ofirowicza i ks. Józefa z Olbrachcie Bielskiego p. t. Obrona pewna w potrzebach wszelakich N. P. M. myślenicka. Kraków 1752. Kościół parafialny otoczony murem, obejmującym także plebanią piętrową, ma na zewnątrz ogrojec i jest kryty blachą. Prócz tych kościołów są w Górnej wsi dwie kaplice; M. B. śnieżnej większa i Trzeciego Upadku mniejsza, mała kapliczka w Dolnej wsi. Wszystkie murowane. Parafia należy do dyec. tarnowskiej, dek. myślenickiego, została erygowana 1342 r. i obejmuje Górną wieś, Dolną wieś, Bysinę, Polankę, Borzętę, Chełm i Stróżę, z ogólną liczbą 8, 697 rzym. kat. , 6 gr. kat. , 8 ewang, i 800 izrael. Po prawym brzegu Raby, prawie naprzeciw kościoła N. P. M. na obszarze przysiołka Chełmu, znajdują się rozwaliny starego zamczyska. Zalegają one niewielką przestrzeń wśród lasu, na stoku górskim, prawie w połowie wysokości góry i są tak zarosłe, że z trudnością można ich kształt zbadać. Jestto niższe piętro czworobocznej baszty, bez śladu okien lub otworu na drzwi, przypominające basztę w Czchowie. Mury niezmiernie grube, złożone z nieobrobionego kamienia, gruzu i wapna. Zapewne była to strażnica nad rzeką, podobna Rytrowi i pierwotnej Melszcie, co potwierdza nazwa pobliskiej wsi Stróża. Kto zbudował tę warownię i jakie przeszła koleje niewiadomo; w XVI w. był zamek już w gruzach. Miasto posiada przywileje w oryginale i generalnem potwierdzeniu z r. 1766. Podług nich zostało założone w r. 1342. Przywilej podług tłumaczenia z r. 1766 ks. kancler. 28, str. 583, drukowany w Balińskiego Starożytnej Polsce II, str. 230 ma następującą osnowę Zeznawamy, iź mężom opatrznym i uczciwym Hinkowi Wilhelma mistrza gór i drugiemu Hinkowi Pawła synom, mieszczanom z Wieliczki, sołtystwo we wsi Miślimicze ze wszystkiem prawem, nic zgoła prawa pożytku sobie niezachowując, przedaliśmy za. .. .. grzywien. .. gr. praskich. W tychże Myślimiczach prawo polskie na prawo niemieckie Myś przenosząc, dajemy tymże sołtysom zupełną władzę i moc lasy kopać i osadzać z obydwu stron rzeki Raby i Bysinki z łanami frankońskiemi sto albo i więcej. uwalniamy obywatelów od płacenia czynszów na 20 lat na twardym lesie, na chruście 16, a na orzy 2, która wolność gdy wynijdzie, obywatele albo kmiecie na każdy rok z łanu swego będą powinni dać 9 Szkotów groszy za czynsz, jedne miarę żyta i owsa drugą. Przydajemy sołtysowi i ich potomkom dom rzeźniczy i wszystkie jatki rzeźnicze, stoły szewskie i piekarskie, komory, kramice i chlebne ławy, ogrody, dom myśliwczy a drugi rybitwy, także wszelkie myśliwstwo ptaków, z barćmi pszczół, żołądź i bukiew na własny użytek będą mieć, jezioro pod górą, które zwią Borzętą obecnie nie ma jeziora, ale jest wieś tego nazwiska i wszystkie łąki około niego leżące. Nadto jeżeliby kiedy przerzeczeni sołtysi albo ich potomkowie miasto na sołtystwie budować chcieli z przyzwoleniem naszym, będą mieć w niem wszystkie prawa miejskie i kupieckie i skład z obwołaniem targu. Chcemy też aby żaden z wojewodów, kasztelanów i innych sędziów kmieci wsi przerzeozonej o sprawy wielkie i małe sądzić nie mają, jedno ciż sołtysi i ich potomkowie prawem niemieokiem, t. j. magdeburskiem. Dajemy tymże sołtysom i ich dzieciom szósty denar czynszowy a trzeci rzeczy osądzonej. Chcemy też aby ci sołtysi i ich potomkowie po wyjściu wolności na każdą wyprawę królestwa w lekkiem ubraniu zbrójnem, w pancerzu, z oszczepem, w przyłbicy żelaznej a na koniu 6 grzywien kosztującym, pod chorągwią kasztelana nam i naszym potomkom służyć będą powinni. Ustawujemy też, iż kasztelan krakowski człowieka swego do wielkiego sądu, który sołtysi wedle obyczaju mieć mają trzykroć na każdy rok, posyła 5 ma, któremu kmiecie na tych sądzi ech, za dwa obiady jedne tylko grzywnę a sołtysi aa trzeci obiad pół grzywny na każdy rok dawać mają, po wyjściu wolności, Z tego przywileju zrobili sołtysi niebawem użytek, gdyż już w r. 1365 postanowił Kazimierz W. , aby M. posełały ławników do sądu prowinąyonalnego prawa niemieckiego na zamku w Krakowie. Miasto rozwijało się zapewne przemysłem i handlem, gdyż w owym czasie grunta były uważane za tak nieurodzajne, że Władysław Jagiełło przez umowę z Zawiszą, bisk. krak. , zawartą, włościan od dziesięciny snopowej uwolnił i tylko 3 grosze z łanu płacić kazał. Tenże król witał w M. cesarza Zygmunta luksemburskiego, jadącego z Barbarą żoną na koronacyą królowej Zofii do Krakowa w r. 1424, ośmielając niedowierzającego mu cesarza oddaniem się za zakładnika. W r. 1457 opanowali to miasto żołdacy z Czech i Szląska Myślenice pod wodzą Kawki i Swieborowskich, domagając się zaległego żołdu za wyprawę przeciw Krzyżakom. Donich przyłączył się Janusz ks. Oświęcimski, pragnąc w ten sposób wymusić na królu oddanie nabytego księstwa. Król nakazał pospolite ruszenie i zebrało się 60, 000 Janota, Żywiecczyzna, str, 25 szlachty pod wodzą Jana Tęczyńskiego, ale oblężenie szło powoli. Oblężonym zbywało w końcu na środkach obrony. Ponieważ poległo około 40 szlachty, przeto ku wieczorowi zawarto rozejm. Z tego skorzystali oblężeni, rozebrali kościół, a rzucając kamieniami przetrzymali pierwszy zapał wojska królewskiego, które się około ś. Mateusza rozjechało. Tak tutaj, jak na Żebraczej górze koło Oświecima i na Wapiennej koło Dobczyc trzymali się ci żołdacy prawie rok, pustosząc okolice. Gdy im w r. 1458 odmówił sejm w Korczynie zapłacenia żołdu, spalili i złupili M. , zostali jednak przez dworzan królewskich rozbici. Część z nich, trzymająca się na Żebraczej i Wapiennej, ustąpiła jednak dopiero po otrzymaniu zaległego żołdu. Zapewne niedługo potem podniosło się miasto, gdyż w 1465 r. wymurowano nowy kościół, w 1502 r. potwierdził miejskie przywileje król Aleksander i nakazał, aby od mieszczan myślenickich żadnych ceł nie wybierano. W XV i XVI w. istniała tu huta szklana, wyrabiająca wspominane przez Beja szklenice. Dotychczas były M. własnością Jordanów, potomków Hinka, który je założył. Gdy atoli ta rodzina rozrosła się i spadkiem po Melsztyńskich zbogaciła, przyjęła nazwisko Spytków Jordanów Melsztyńskich. ostatni potomek tej linii Jordanów Spytek na Zakliczynie i Melsztynie, wojew. sandomirski, ssta przemyski i kamionecki, darował dobra myślenickie wraz z wsiami Łagiewniki pow. wielicki, Pierzchowe, Borzęta, Bysina, Polanka, Stróża, Pcim, Lubień, Krzeczów, Dolna i Górna wieś, Rudnik i Trzebonia w r. 1557 kasztelanii krakowskiej, chętnie tu jednak przebywał i dla siebie na mieszkanie tak zw. nowy zamek wymurować kazał. Od tego czasu nie mamy, blisko przez sto lat, wiadomości o M. Za Władysława IV złupili je górale pod wodzą Napierskiego a następnie Szwedzi. Lustratorowie z r. 1664 powiadają Mieszczanie wyprawują na okazyą wojenną podczas pospolitego ruszenia pachołków 4, z wozem i rynsztunkiem. Dawali sprawę, że ab immemorabili tempore nie był usus żaden, aby mieli pieniądze coronationis wydawać, ani się go od skarbu upominano. Względem pokłonu według zwyczaju starodawnego JWpp. krakowscy dignitatem castellaniam auspicantes pewną kwotę składają. Łaźni nie masz a ks. proboszcz grunt, na którym consistebat zabrał i sobie przywłaszczył. Płacono z blechu 250 zł. , teraz cale spustoszał. Za zniszczeniem miasta ubyło rzeźników, jeno jeden rzeź bije. Cech kowalski ukazał kopią listu godnej pamięci Jp. Koniecpolskiego, kasztelana krak. , którym utwierdza i nadaje consuetudines braciej cechu słażące i rzemiosł innych, t. j. ślusarzów, mieczników, bednarzów, kotlarzów, nożowników, rymarzow stolarzów, złotników, stelmachów, kołodziejów siodlarzów, powroźników. Cech szewski i garncarski zanosi skargę, iż wielu przychodniów czyli partaczów przybywa i znaczną im szkodę wyrządza. Rybaków jest 6; powinni wo dni postne i maślno dostarczać ryb do wójtostwa i płacić czynszu po gr. 15. W r. 1766 potwierdzil Stanisław August przywileje; , dla miasta i przedmieść Górnej i Dolnej wsi, jako też ustawy cechu krawieckiego i piwowarskiego, inno zaś cechy objęto razom ponieważ miały niewielu przedstawicieli. Do r. 1772 było miasto drewniane i jako starostwo, zwane także krzeczowekiem ob. . Krzeczów, należące z 13 wsiami do kasztelanii krak. , opłacało kwarty 6859 złp. Po zajęciu Galicyi przeszły te dobra na własność Franciszki z Krasińskich, żony ks. Karola, syna Augusta III, a następnie dziedzicznie na ks. sabaudzkiego CarignanSachaen Kurland. Około r. 1874 dziedziczka M. ks. Augusta Montleart Carignan ustąpiła księżnie Cecylii Lubomirskiej te dobra, składające się z jedenastu wsi Dolnej i Górnej, Stróży, Pcimia, Lubnia, Krzeczowa, Borzęty, Bysiny, Polanki, Rudnika i Trzeboni. W herbie miasta znajdują się na niebieskiej tarczy trzy drzewa i dwie siekiery na krzyż złożone. Staro wolski i Rzączyński zapisują podług Długosza, że w górach Kotoń i Szczebel nad Lubniom dobywano złoto. Gleba na stokach górskich kamienista, gdyż pokładem gór jest piaskowiec gruboziarnisty ławicowy, na porzeczu zaś, gdzie się rozciągają grunta mieszczan i obszaru wiek. pos. Dolnej wsi jest nainuliata, lekka, znaczną jednak część obszaru zajmują nieużyteczne kamieńce. Mimo to czynsze dzierżawne są wysokie, dochodzą bowiem do 11 zł. w. a, z morga; robotnicy do uprawy roli przsybywają przeważnie ze wsi Borzęty za zapłatą dzienną w czasie żniw do 80 ctów od sierpa. W r. 1820 miało miasto 286 dm. i 1985 mk. ; Siarczyński rkp. Bibl. Ossol. 1825 nazywa je lichem i niepozornem, tylko te domy były porządniejsze, w których się mieściły urzędy. Ponieważ żydom nie było w tem mieście wolno mieszkać, dla tego mieszczanie byli zamożniejsi, a nawet dziś jest tu mniej izraelitów, jak w innych miastach galicyjskich Zapewnia także Siarczyński, że w r. 1800 posiano w pobliżu miasta 4 morgi sosny wirginijskiej pinus strobus. Por. dokumenta w Mo rawskiego Sądeczczyźnie, I, 220 i in. i Kod. Małopols. , str. 401. Miasto otacza od płn. Dolna wieś i Jawornik, od zach. Górna wieś a za nią Bysina, od płd. duże lasy na górach a od wsch. Osieczany. Na płn. jest kraina podgórska, zamieszkała przez lud krakowski, używający zwykłego temu szczepowi stroju, mianowicie sukmany lub płótnianki, wysokich butów i kapelusza filcowego wysokiego albo tkanej czapki, włosy noszą krótko strzyżone, twarz goła. Na płd. od miasta jest kraj górski, lud należy do szczepu górskiego kliszczaków, nosi długie włosy, kapelusz filcowy z szerokiem rondem, opasany czerwonym sznurkiem lub nawleczonemi na tasiemce muszlami, gunię, zwaną tutaj hazuką, zrobioną z wełny tabaczkowego kolonl, obcisłe wełniane spodnie i chodaki czyli kierpce. Zbójów z dawnych podań, które przechowuje, uważa za bohaterów. Górale nazywają mioszkańców Dolnej wsi i Jawornika Lachami, siebie Góralami. Widok miasta M. zamieścił Tygodnik Illustr. 1133. Powiat myślenicki zajmuje 11, 3366 kw. miriam. , t j. 19 mil kw, i ma 80 654 mk. , rozdzielonych na 68 gmin i 44 obszarów większej posiadłości. Znajdują się tutaj trzy miasta Myślenice, Jordanów i Maków, mające sądy powiatowe, mianowicie pierwszy dla 36 gmin, 21 obszarów dworskich i 38, 462 mk. ; drugi dla 22 gmin i 17 obszarów dworskich z 23, 951 mk. ; trzeci dla 10 gmin i 6 obszarów dwors. z 18, 241 mk. Podług dat z r. 1869 było 80, 930 mk. , w tej liczbie 38, 916 męż. i 42, 014 kobiet, zatem 74 osób na klm. kwadr. Powiat ten graniczy na płn. i płn. wschód z pow. wielickim, na płd. wschód z pow. limanowskim, na zach. z wadowickim i żywieckim a na płd. z nowotarskim i królestwem węgierskiem. Pod względem układu pionowego tylko mała płn. część należy do okolic pod. górskich, reszta do górskich. Miasto powiatowe leży prawie na krańcu północnym powiatu; najbardziej ku środkowi. zbliżonem miastem jest Jordanów. Powiat M. zajmuje górny bieg Raby, Skawy i źródłowiska Skawiny. Żadna z tych rzek nie jest w tym powiecie spławną, a z powodu szerokich koryt, które po każdem wezbraniu zmieniają, utrudniają wielce budowę dróg. Mostów prawie nie ma, rzeki przebywa się w bród a dla komunikacyi pieszej służą ławy. Obecnie przerzynają powiat następujące gościńce południowy albo karpacki z Żywca przez Jordanów do Limanowy, wiedeński z Biały przez Myślenice do Bochni, wojskowy z Myślenic do Nowego Targu, wysełający ramię z Jordanowa w dolinę Czarnej Orawy na Węgrzech. Gościniec południowy i obydwa ramiona wojskowego przecinają się w pustem miejscu na terytoryum wsi Skomielna Biała, gdzie zbudowano dom dla urzędu pocztowego. Gleba na płn. od M. jest urodzajną, glinkową, na płd. zaś tylko na porzeczach namulistą, przepuszczalną, wydająca przy starannej uprawie żyto, pszenicę i jęczmień; ale postępując tu korytem Raby i jej dopływów, zaczyna się od Krzeczowa kraj zimny, owsiany, z powodu znacznej wysokości. Role na działach górskich są wszędzie trudne do uprawy i nieurodzajne. Oprócz tartaków nie ma w tym powiecie prawie żadnych fabryk. Jedyny młyn amerykański mniejszych rozmiarów znajduje się w Stróżach a browar piwny w M. Dolnej wsi. Głównem bogaćtwem powiatu są przeważnie świerkowe lasy, które dostarczają głównego sposobu zarobkowania dla ludności. Rozdział ziemi jest następujący z ogólnej liczby 91, 928 mr. roli przypada na pos. wiek. 7, 235 mr. , na pos. mn. 84, 693 mr. , to znaczy, że włościanie uprawiają dla wyżywienia dziesięć razy więcej roli ornej niż dwory, którym plon nie zapłaciłby nakładu; na 6786 mr. łąk ma pos. wiek. 614 mr. , mniejsza 6, 172 mr. , pozostaje zatem ten sam stosunek, z 30, 625 mr. pastwisk przypada na wiek. pos. 1687, na mniejszą 28, 938 mr. , zatem włościanie mają prawie szesnaście razy tyle pastwisk co obszary dworskie. To pochodzi stąd, że do pastwisk zaliczają zbocza górskie, będące w rzeczywistości nieużytkami, które powstały przez zniszczenie lasów. Lasy są prawie równo podzielone między dwory, posiadające 27, 480 mr. , t j. trzy razy tyle co ról, łąk i pastwisk razem, i włościan mających 25, 550 mr. Na obszarach dworskich prowadzą w dobrach makowskich, dawniej St. Genois teraz arcyks. Albrechta i myślenickich ks. Cecylii Lubomirskiej gospodarstwo wrębowe, o ile poręby dadzą się orać, zresztą gospodarstwo dzikie plądrujące; włościanie mają przeważnie gminne, nierozdzielone lasy i nie prowadzą w nich żadnego gospodarstwa, ale wyrębuja drzewo stosownie do potrzeby. Od r. 1870 podniosła się cena drzewa w tym powiecie, ale i lasy znacznie przetrzebiono. Podług dat statystycznych z r. 1871 przyniósł podatek gruntowy ordyn. z dodatkami 1 2 i 1 3 pobieranemi na rzecz państwa w całym powiecie 47, 338 zł. 68 cnt. ślub wypadał 1 na 60 par, urodziny na 26 par, zgon 1 na 44 mk. Lud wiejski jest w ogóle rosły, trzeźwy i przemysłowy, górale odznaczają się inteligenoyą, prawie wszyscy umieją czytać. W okolicy Babki często pojawia się u ludu rozdęcie gardła, wola, Lud nigdzie nie kopie studzien, ale czerpią wodę z naturalnych źródeł lub z potoków. Urodzajność gleby, niemniej jak stosunki klimatyczne wywierają znaczny wpływ na ludność obydwóch części tego powiatu. Lud na północy jest zamiłowanym w koniach rosłych i oddaje Myślenice Myślewszczyzna się szczególniej uprawie roli, a głównem jego narzędziem przy zbiorach jest sierp. Do robo ty na większych obszarach najmuje się za go tówkę, na dnie, a do pracy, przy której śpie wa pieśni wesołe o szybkim takcie, przycho dzi ze wschodem słońca. Kobieta nie pali fajki i końmi się nie zajmuje. Góral oddaje się uprawie roli tylko z konieczności, najmuje się zazwyczaj tylko na odrobek, t. j. za ziarno wzięto w zimie i na przednówku, które dwory w znacznej części na miejscu spieniężają, albo za paszę dla bydła; przychodzi do roboty pó źno i robi powoli; pieśni mają smętną nutę a także taniec jest odmienny; często kobiety po wożą i jeżdżą konno po męsku, a nawet palą zarówno z mężczyznami krótką, okutą blachą lulkę, której góral nigdy z ust nie wypuszcza. Konie chowają starannie, są mało, ale nie dla osobnej rasy, lecz dla wczesnego zaprzęgania do ciężkich wozów. Te u podgórzan są wiel kie, często o żelaznych osiach, u górali długie, wązkie i całe drewniane. Mao, Myślewicze, wś włośc, pow. wilejski, w okr. pol. , gm. Mołodeczno, okr. wiejski Bajewszczyzna, o 3 w. od gminy a 25 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z Mołodeczna do granicy pow. mińskiego, 6 dm. , 57 mk. Myślewo al. Myśliwy, wś i fol. pow. słucki, przy drodze nieświeskiej, pomiędzy ws. Bakowicze i Sławków, o 1 milę na płn. od Nieświeża, ma 10 osad; miejscowość bezleśna, płaska, grunta dobre. Folw. należy do ordynacyi nieświeskiej, ma przeszło 153 mr. obszaru. Myślewszczyzna, wś, pow. klimowicki, gm. rodniańska, 17 dm. , 115 mk. Myślęcin, dawniej Myślęcina, wś, pow. gnieźnieński, 9 dm. , 58 mk. , 10 ew. , 48 kat. , 20 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Gnieźnie o 8 kil. , gośc. o 3 kil. Według regest. pobor. z 1580 r. M. należał do dóbr Jerzego Latalskiego, wojewodzica poznańskiego, i miał 3 lany kmiece. W skład tych dóbr wchodziły prawie wszystkie wsie składające par. Dębnica, a mianowicie Dębnica Wielka i Mała, Owieczki, Brzozogaj, Opieczyce, Perapioe, Nowa Wieś, Sulino, Strzychowo Paw. , Wielk. , I, 144. Myślęcinek, dom. , pow. bydgoski, 1429 mr. rozl. , 12 dm. , 195 mk. , 88 ew. , 107 kat. , 54 analf. , browar i młyn. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Bydgoszczy o 5 kil. , gośc. na miejscu. W 1881 r. rozkopano tu cmentarzysko przedhistoryczne. Według regestrów pobor. z 1583 r. wś Miśleozino miała dwóch właścicieli Stanisława Myślęckiego 1 łan, 2 zagr. i Trzebieńskiego 3 zagr. . Br. Ch. M. St. Myślęta, niem. Meischlitz, dok. Meuslitz, dobra ryc, na polprus. Mazurach, pow. niborski, st p. Uzdowo, 3 kil. odl, okr. urz. stanu cywil. Uzdowo, mają obszaru 893 ha, mianowicie 726 ha roli or. i ogr. , 33 łąk, 49 past. . 68 boru, 12 nieuż. W miejscu jest gorzelnia i cegielnia. W 1856 r. 61 mk. M. istniały już r. 1544 ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 302. R. 1544 odstąpił Albrecht Fink z Zybułtowa sędzia ziemski, Fryderykowi v. Olsnitz, mar szałkowi nadwornemu, W. Turzę z 80 włóka mi i puste majątki Myślęta i Prusy z 32 włó kami za Frygnowo z 60 i Korsztyn z 2 wł. Kętrz. , str. 299. Kś. Fr. Myśli 1. zaśc. szl. , pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 9 w. od Dzisny, 1 dm. , 2 mk. kat. 2. M. , zaśc. na praw. brz. rz, Wyni, pow. słucki, w okr. pol. kopylskim, par. dawniej Bobownia, dziś Kopyl, przy dr. ze wsi Rżawki do fol, Leonowa, ma 15 osad; miejscowość dość leśna, grunta dobre. A. Jel. Mysliborskie Holendry, kol. nad rz. Wartą, pow. koniński, gra. Golina, par. Konin ewang. , odl. od Konina w. 13, dm. 8, mk. 64, obszaru 142 mr. ; ludność niemiecka. Myślibory, wś szlach. i włośc nad rz. Bugiem, pow. ostrowski, gm. i par. Nur. W 1827 r. 8 dm. , 46 mk Myślibory, przys. nad rz. Uszycą, pow. uszycki, okr. pol. Dunajowce, gm. , pat i st. p. Mińkowce, przy drodze z Miokowic do Kruszko wiec, 68 mk. , 120 dz. ziemi; kamieniołomy. Należał do klucza mińkowieckiego Ignacego ze Ściborów Marchockiego, dziś rządowy. Myśliborz 1 wś i os. młyn. nad odnogą Warty, pow. koniński, gm. Golina, par, Myśliborz, odl. 15 w. od Konina, 3 w. od szosy poznańskiej i 3 w. od rz. Warty. Posiada kościół par. mur. , dom schronienia dla 4ch ubogich, 37 dm. , 359 mk. W 1827 r. było tu 30 dm. i 344 mk. Obszar wynosi 781 mr. , gleba pszenna. Folwark był tu poprzednio, lecz został rozparcelowany. Przed parcelacyą wś miała 42 os. i 212 mr. ; folw. 555 mr. , 17 bud. mur. i 11 drewn. Do M. należały Holendry Myśliborskie, wś, os. 8 i 141 mr. gruntu. Akta konsystorskie z 1438 r. wspominają kościół M. jako dawno istniejący z powoda układu o dziesięciny z Pątnowa między plebanom z M. a Janom z Lichenią, wojew. brzeskokujawskim. W XVI i XVII w. M. był własnością Żychlińskioh, wtedy to na miejsce drewnianego wzniesiono obecny murowany kościół, który przez Rocha Żyohlińskiego, dziedzica M, został obrócony na zbór protestancki i oddany kaznodziei luterańskiemu. Wizyta w 1608 r. odbyta świadczy, iż zmiana ta zaszła przed 30 lacy. Kiedy powrócono kościół katolikom, niewiadomo. Według Lib. Ben. Łask. t. I, 292 do kościoła należały trzy place jeden z ogrodom dla proboszcza, drugi dla wikarego, trzeci dla zakrystyana a prócz tego grunta w trzech częściach, dodatkowe kawałki przymiarki i łąka w lesie. M. par. , dek. koniński, 960 dusz. 2. M. , wś i folw, Myślęcin Myślęcinek Myślęta Myśli Myśliborz Myślibory Holendry Myślewicze Myślewo Myślenice pow. opoczyński, gm. Machory, par. Żarnów, odl 21 w. od Opoczna. Ma 25 dm. , 175 mk. , 1253 mr. ziemi dwors, i 214 mr. włośc. Folw. należy do dóbr bar. Frenkla. Są tu pokłady kamienia piaskowca i rudy żelaznej. W 1827 r. 12. dm. , 163 mk. Do dóbr M. należała kol. wieczystoczynsz. Władysławów 310 mr. i wś Widuch al. Buhaj 8 os. i 74 mr. . W XV w. dziedzicem Jan Giżycki h. Gozdawa. Z 4ch łanów kmiecych pobiera dziesięcinę arcyk. gnieźnieński, z innych łanów idzie na probende turebską przy katedrze sandomierskiej, folwark zaś, karczemny łan i zagrodnicy oddają miejscowemu plebanowi Dług. I, 350. Według Lib. Ben. Łask. I, 624 dziesięcina ta szła dla wikaryuszów i miała 6 gr. wartości. Myśliborzyce, wś nad rz. Wisłą, pow. lipnowski, gm. Brudzeń, par. Rokicie, odl. o 37 w. od Lipna. Posiada szkołę początkową, ma 12 dm. , 192 mk. , 75 mr. gruntu. W 1827 r. 13 dm. , 96 mk. W 1789 r. M. wraz z wsiami Ostrowo i Więcławice należały do Piotra Paprockiego. Myślicz, jez. na odludnem Polesiu pow. mozyrski, śród rozlanych wód rzeki Świnowoda, wąskie ale długie na 3 4 wiorsty. A. Jel. Myśliki al. Frelichy, niem. Miszlicken al Frölichen, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Biała, okr. urz. stanu cywil. Belczące. R. 1471 nadaje Zygfryd Flach v. Schwarzburg, komtur baldzki, Jakubowi Myślikowi na prawie magd. 12 wł. w M. , wolnych od dziesięcin i tłoki, z obowiązkiem 1ej służ by. Dan w Piszu ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 431. Kś. Fr. Myślikowszczyzna, fol. szl. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , o 68 w. od Oszmiany, 1 dm. , 11 mk. katol. Myślin 1. Dzwierzno wś nad rz. Luta, pow. sierpeckigm. Stawiszyn, par. Poniato wo, odl. o 23 w. od Sierpca. Ma 3 dm. , 30 mk. , 96 mk gruntu dobr. , 20 nieuż. 2. M. Kocewo wś nad rz. Działdówką, pow. sierpecki, .. Stawiszyn, par. Poniatowo, odl. o 22 w. od Sierpca. Posiada wiatrak, 9 dm. , 114 mk. , 486 mr. gruntu dobr. , 48 nieuż. W 1827 r. 2 dm. , 21 mk. 3. M. Wątróbki, wś i fol nad rz. Działdówką, . pow. sierpecki, gm. Sta wiszyn, par. Poniatowo, odl. o 23 w. od Sierp ca. Posiada urząd gm. , liczy 31 dm. , 357 mk. , 871 mr. gruntu dobr. , 152 nieuż. W 1827 r. 27 dm. , 200 mk. Br. Ch. Myślin al, Myśiwy, wś cerkiewna, pow. włodzimierski, w pobliżu rz. Lipy, na płd. wsch. od Horochowa; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2 183. Myślina, część wsi Krasiejów, w pow. opolskim. Myśliny, rzka, wpada do rz. Buczy pod wsią Rubieżówką, pow. kijowski. E. R. Słownik geograficzny Tom TI Zeszyt 71. Myśilszewka huta, pow. radomski, gm. Gzowice, par. Radom. W 1827 r. 9 dm. , 97 mk. Spis wsi z 1881 r. nie wymienia już tej miejscowości. Myśliszowice, wś włośc. , pow. radomski, gm. Gzowice, par. Radom, odl. 10 w. od Radomia. Posiada szkołę początkową, 43 dm. , 334 mk. , 707 mor. W 1827 r. 19 dm. ,. 250 mk. Wspomina tę wieś Długosz t. III 264. Folw. istniejący przy tej wsi i mający 1728 mor. obszaru, został przed 1866 r. rozprzedany na części 72 kolonistom. Myśliwce 1 wś rządowa, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 6 w. od Dzisny, 2 dm. , 24 mk. praw. 2. M. , ob. Mysłowce. Myśliwczów, dok. Myslyczow, wś i folw. , pow. noworadomski, gm. i par. Wielgomłyny. Le ży na drodze z Przedborza do Sielnicy. Wś ma 12 dm. , 208 mk. W 1827 r. 15 dm. , 175 mk. Istnieje tu źródło wody mineralnej. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. II 207 i 208 jako leżącą w par. Wielgomłyny i tamże dającą dziesięcinę. Fol. M. z nomenk. Józefów, wsie M, Bogusławów i Maksymów, rozl. mr. 1898, gr. gr. or. i ogr. mr. 751 łąk mr. 90, pastwisk mr. 22, lasu mr. 977, nieuż. i place mr. 56, bud. mur. 9, z drzewa 13. Wś M. os. 17, z gr. mr. 181; wś. Bogusławów os. 25, z gr. mr. 262; wś Maksymów os. 12, z gr. mr. 70. Do bra M. należały dawniej do Chłapowskich i miały 5, 300 mr. obszaru. Br. Ch. Myśliwiec, niem. Mislewltz, dok. Meselwitz Metzelbitz, Miselwitz, dok. 1667 Myschling, wś, pow. chełmiński, st. p. Wąbrzeźno, tamże par. kat. i ew. , o 1 2 mil odl. , szkoła ew. w miejscu. M. ma 2588, mr. obszaru, 113 bud. , 69 dm. , 537 mk. , 238 kat. , 289 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył w 1880 r. 1279 dusz. M. był najprzód domeną krzyżacką, potem własnością bisk. chełmińskich. Według ksiąg szkodowych z r. 1414 został M. w wojnie całkiem zniszczony. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że tu dawniej było 12 gburów cmethones, którzy według starego zwyczaju płacili każdy 1 korzec żyta i tyleż owsa od każdej posiadłości ex quolibet agro cmethonali. Ale obecnie wieś ta spustoszona, lasem zarosła modo desolatus locus et silvis impeditus. Niektóre wykarczowane części dzierżawili mieszczanie na uprawę. Z inwentarza biskupstwa chełmińskiego, w r. 1731 spisanego dowiadujemy się, że M. liczył wtedy 12 włók. Gospodarze mieszkają za prawem na lat 40 od r. 1725 14 czerw. licząc. Płacą rocznie czynszu 300 złotych. Te pieniądze powinni płacić na święty Marcin bez wszelkiej trudności pod utratą prawa. Szarwarkują o swej strawie we żniwa z każdej włóki sierpem i kosą po dni dwa, gnój wożą z włóki dzień jeden. Do Torunią albo do Grudziądza powinni wywieźć 53 Myśliwczów Myśliwce Myśliszowice Myśilszewka huta Myśliny Myślina Myślin Myślin Myślikowszczyzna Myśliki Myślicz Myśliborzyce Myślewicze Myslakowo Mysiawczyce Mysłów Myśliborzyce Myslowitz Myslaków Mys zboża korcy 90 wąbrzeskiej miary, piwo na wesela, chrzciny, żniwa, pogrzeby i podczas stawiania budynków z wiadomością dworską warzyć wolność mają. Wódkę zaś tylko zam kową brać powinni, tak jak karczmarze ob. manuskrypt w Pelplinie. Po sekularyzacyi dóbr kościelnych wydał rząd pruski wś tę dotychczasowym dannikom i zagrodnikom na własność. Kś. Fr Myśliwstwo al. Budy ob. , niem. Jagd haus, pow. wałecki. Dla uzupełnienia dodaje my, że wś ta obejmuje 8062 mr. i że 1868 r. liczyła 517 mk. , 454 ew. , 59 kat. , 149 bud. , między tymi 53 dm. ; szkoła w miejscu, par. kat. Sypniewo, ew. Zamborst; podatek od gruntu 163 tal. , od bud. 41 tal. Okr. urz. sta nu cywilu. Brzeźnica. Kś, Fr. Myśliwszczczna, ob. Łuczniki. Myślniew. 1. wś, pow. ostrzeszowski, 44 dm. , 368 mk. , 9 ew. , 359 kat. , 157 analf. Po czta i tel. w Kobylejgórze o 2 kil; gośc. i st. kol. żel. w Ostrzeszowie o 8 kil. Posiada ko ściół filialny par. w Kobylejgórze, do którego należy 514 dusz. 2. M. , dom. , 3324 morg. rozl. ; 3 miejsc a M. , dom. ; folwarki b Dą browa, c Ferdinandshof; 11 dm. , 121 mk. , 51 ew. , 70 kat. , 55 analf. Dobra M. były daw niej własnością B. Dębskiego M, St. Myslowitz, niem. , ob. Mysłowice, Myslaków, wś, folw. i os. młyn nad rz. Skierniewką, przy ujściu jej do Bzury, pow. ło wicki, gm. Nieborów, par. Bednary, odl. 4 w. od Łowicza, 3 w. od Bednar. Posiada szkołę począt. ogólną, 96 dm. , 683 mk. Folw. , stano wiący wieczystą dzierżawę należącą do dóbr Nieborów, ma 9 dm. , 635 morg. obszaru 253 mr. roli, 131 mr. lasu. Wś ma 94 osad, 907 mr. ziemi, 87 dm. i 663 mk. Do szkoły uczę szcza 76 dzieci. M. . został nabyty przez ka pitułę łowicką wraz ze wsią Łupią dziś Arkadya za nieoznaczoną w akcie sumę emptas per ipsum capitulum pro certa summa pecuniarum, Lib. ben. Łask. , II 545. Kmiecie M. płacili kapitule 6 marek czynszu rocznego, młyn dawał cztery do pięciu marek dochodu. Tak podaje dokument, zamieszczony wzbie rze Łaskiego sród przywilejów i nadań kole giaty łowickiej. Przy opisie par. Bednary po wiedziano znowu II 269, iż sołtys z M. daje na mocy postanowienia arcyb Jakóba z Sienna jedną markę zamiast dziesięciny, kmiecie zaś zamiast mesznego i kolendy po 2 grosze z łanu i daniny zbożowe maldratae na stół arcybi skupi. Br. Ch Myslakówko al. Mysłakowo małe, wś, pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo, odl. o 23 w. od Lipna. Ma 12 dm. , 131 mk. , 416 mr. gr, dobr. i 172 mr. nieuż. Należy do drobnej szlachty. W 1827 r. 17 dm. , 119 mk. W 1789 r. wysiewano tu 92 korcy żyta. Właścicie Mys lami byli Mysłakowscy i Ligowacy, Propinacya przynosiła 60 złp Myslakowo Wielkie, wś nad rz. Czernicą pow. lipnowski, gm. Osiek, par. Ligowo odl. o 23 w. od Lipna. Ma 19 dm. , 149 mk. , 419 mr. gr. dobr. , 12 nieuż. w tem 20 mr. włośc W 1827 r. 15 dm. , 100 mk. Fol. M. Wielkie lit. B. w gm. Skępe ma 261 mr. obszaru, 7 bud. ; pokłady torfu Mysiawczyce, wś i fol. nad rz. Szreniawą, pow. pińczowski, gm. i par. Kościelec, odl. 28 w. od Pińczowa. W 1827 r. wś duch. 19 dm. , 128 mk. Wś ta stanowiła posiadłość prepozytury ś. Michała w Krakowie i płaciła dziesięcinę na rzecz archidyakona katedry krakowskiej. W XV w. było tu 5 łanów kmiecych. Szczegóły ob. u Długosza, t. I 75 i 536. Por. też Kod. dypl. Małop. , 47. Fol. poduchowny, mający 281 mr. obszaru, został niedawno przez rząd sprzedany za 26, 764 rs Mysłoboże, ob. Mislohoże Mysłaonin, wś, ob. StaraHuta Mysłów 1. wś i kol. , pow. będziński, gm. Koziegłowy, par. Koziegłówki. Ma 650 mk. , 64 dm. , ziemi 620 mr. W 1827 r. było 65 dm. , 401 mk. W XV w. M. miał 27 łanów lcmiecych, z których dziesięcinę dawano kościołowi w Targoszycach. Dziedzicem był Jan Koziegłowski Dług. II, 193. W ostatnich czasach obszar fol. rozdzielony był na kilka drobnych części. 2. M. , wś, pow. łukowski, gm. Mysłów, par. Wilczyska, odl. 28 w. od Łukowa. Ma 41 dm. , 420 mk. , 457 mr. Dobra M. przed 1882 r. miały 4674 mr. obszaru, lecz w skutek działów uległy rozdrobnieniu. Obecnie dobra te składają się z wsi M. , Ksawerynów, WolaMysłowska, Osiny, Kamień i Grodź, rozl. mr. 1198, a mianowicie gr. or. i ogr. mr. 545, łąk mr. 264, past. mr. 7, lasu mr. 333, nieuż. i place mr. 49; bud. mur. 6, z drz. 31; płodozmian 12polowy; jest młyn wodny, pokłady torfu. Wś M. os. 53, 55 gr. mr. 483; wś Ksawerynów os. 12, z gr. mr. 269; wś Wola Mysłowska os. 35, z gr. mr. 106; wś Osiny os. 17, z gr. mr. 388; wś Katmień os. 83, sz gr. mr. 225; wś Grodź os. 22, z gr. mr. 46l M, gm. graniczy z gm. Prawda i Miastków, ma 3844 mk. , rozl. 17, 854 mr; sąd gm, okr. 1 w Miastkowie oliw, , st. p. Żelechów, urząd gm. we wsi Ciechominie, od Łukowa 30 3 4 w, od Siedlec 44 3 4 w. odl. W skład gm. wchodzą Baczków, Bronisławów, Celej, Ciechomin, CiechomskaWólka, Górka, Gózdek, Grodź, Guzówko, Jagodne, Kamioń, Kamionka, Krupa, Ksawerynów, Lisikierz, Ludwinów, Łomnica, Mysłów, MysłowskaWola, Osiny, Powały, świder, Wilczyska i Wnętrzne. Br, Ch Mysłów, rus. Mysliw, wś, pow. kałuski, 10 kil. na wsch. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Kałuszu. Na płd. zach. leży Rypian Mysłoboże Myslakówko Mysłówek Mysłowce Mysłowa Myśliwstwo ka, na płn. zach. Wistowa, na płn. Bednarów, na wsch. Majdan, na płd. wsch. Zagwoźdź 3 ostatnie miejscowości w pow. stanisławow skim. M. leży w dorzeczu Dniestru za pośre dnictwem Łukwi. Wchodzi ona tu z Rypianki a płynie przez środek zach. części obszaru na płn. wsch. do Bednarowa i przyjmuje w obrębie wsi mało strugi z obu boltów. Wzdłuż granicy wsch. płynie dopływ Łukwi, Łukawica, w tym samym Iderunku i wchodzi do Majdanu przyjmując z lew. brz. w obrębie wsi małe strugi. W dolinie Łukwi leżą zabu dowania wiejskie cerkiew na praw. brz. rze ki. Płd. wsch. część obszaru lesista las Paryszcze na płd. wsch. . Własn. wiek. rząd. ; własn. mn. ma roli or. 630, łąk i ogr. 1233, past. 215 mr. W r. 1880 było 760 mk. w gm. między nimi 15 obrz. rz. kat. Par. rz. kat. w Kałuszu, gr. kat. w Rypiance. We wsi jest cerkiew pod wcz. ś. Mikołaja, szkoła fi lialna i kasa pożycz. gm. z kapit, 180 zł. w. a. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr koronnych i starostwa kałuskiego, w ziemi halickiej. W lustracyi z r. 1765 rkp. , 0ssol. 1892, str. 15 czytamy, , Wś M. według pro dukowanego inwentarza importuje na rok intraity 1287 złp. 6 gr. 3 den. Areudy karczem nej z porękawicznem wypłaca zł. 805, która suma do powyższej generalnej wchodzi. W tej wsi są ludzie nazwiskiem kniazie. Według opisu inwentarzów na łanach 2 siedzą. Prawa swego nam nie pokazywali, twierdząc, że im per hostilitatem zginęły. Jednak z tychże ła nów płacą, podwody odbywają, brogowszczyznę i inne podatki płacą. Lu. Dz, Mysłowa w dok. Miałowa, wś po obu brzegach rz. Zbrucza, w pow. starokonstantynowskim, na płd. wsch. od Zbaraża a na płd. w pobliżu Wołoczysk. Druga połowa tej wsi, oddzielona od pierwszej przez kordon graniczny, leży w pow. skałackim w Galicyi. Ob. Arch. J. Ź. R. , cz. Tl, i 1 235. Mysłowa, wś nad Zbruczem, pow. skałacki, leży w okręgu granicznym, nad samą granicą od Podola rossyjskiego, 4, 5 klm. na płd. od Podwołoczysk, których jest prawie przedmieściem. Graniczy na płd. z Orzechowcom, Czernielówką i Kaczanówką, na zach. z Mołczanówką a na płn. z Zadnieszówką. Obszar dwor. gr. or. 24, łąk 330, pastw, 1, lasu 74 mr, ; włośc. gr. or. 502, łąk 127, past. 176 mr. ; ludn. rz. kat. 247, par. Kaczanówką, gr. kat. 324, izr. 13, par. Staromiejszczyzna, szkoła filialna, kasa pożyczk. z kap. 1332 zł. w. a. ,; sąd pow. Nowe Sioło, urząd poczt. i tel. na st. kolei żel, Karola Ludwika w Podwołoczyskach. B, R. Mysłowce al. Myśliwce, wś włośc, pow. dzisieński, w 4 okr, pol. , gm. Jazno, okrąg wiejski Kuryłowicze, 8 dusz rewiz. Mysłówek, wś, pow. łęczycki, ob. Mysłówka. Mysłowice, niem. Myslowitz, mko nad rz. Przemszą, przy ujściu Brynicy, pow. katowicki, dawniej bytomski. Leży na samej granicy królestwa polskiego, naprzeciwko Modrzejowa w pow. będzińskim, z którym łączy się przez most drewniany, długi 840 stóp, przechodzący po nad Przemszą i nadrzeczną doliną. Odl. 10 klm. od Katowic, 23 klm. od Oświęcimia, a 197 od Wrocławia. Posiada kościół par. kat. murowany i drugi św. Krzyża, synagogę, szkołę katol. , ewang. i żydowską, stacyą pograniczną kolei żel. górnoszląskiej, połączoną ze stacyą kolei północnej w Szczakowie w Galicyi, komorę celną, stac. poczt. , tel. , szpital na 20 łóżek, młyn, tartak i liczne zakłady górnicze i fabryczne, na obszarze miejskich gruntów. Ludność M. wynosiła 312 dusz w 1775 r. , w 1825 r. wzrosła do 1, 205, w 1850 r. liczono 2, 759, w r. 1861 r. 5, 331, w 1875 r. 6, 657 mk. Obszar miasta wynosi 70 morg. , a terytoryum do miasta należące 2160 morg. M. leżą śród wyżyny 792 stóp npm. , bogatej w płody mineralne, jak węgiel, rudy żelazne, piaskowiec i nieco gliny ogniotrwałej. Obszar miejski dzieli się na sześć części Koziniec, Zabłocie, Źabolina, Ostatki, Kamieniec i Miejskie i składa się z 118 oddzielnych posiadłości. Gleba nieurodzajna, wydaje kartofle, żyto i owies. Handel jest dość ożywiony skutkiem połączenia M. drogami żelaznemi z Oświecimem, Krakowem, Katowicami. Przemszą służy za drogę wodną do spławu drzewa, desek, glinki i węgli. Drogi bite łączą M. z Tarnowicami i Brzezinką. Na obszarze gruntów miejskich znajdują się liczne kopalnie węgla, rudy żelaznej i piaskowca. Według dokumentu, którego oryginał znajduje się w archiwum hr. Mieroszewskich w Krakowie, M. otrzymały przywilej miejski w 1360 r. od Mikołaja, ks, opawskiego i raciborskiego, na prośbę dziedzica tej wsi Ottona z Pilcy. W 1483 r. przeszły M. w posiadanie ks. cieszyńskich, a wr. 1517 Kazimierz II, ks. cieszyński, sprzedał je wraz z Pszoczyną Aleksemu Turzonowi z Bethlen falva. Dobra M. obejmowały wtedy miasto M, i wsie Rozdzień, Bogucice, Kuźnica, Załazy, Brzezinki, Brzęozkowice, Dzienkowice z trzema pustkami Jazwiec, Koziniec i Szopienice, Jan Turzo sprzedał w 1536 r. M. z częścią dóbr Stanisławowi Salomonowi z Benedyktowa, a druga część przeszła w ręce Kamińskich. Po różnych kolejach M. dostają się Mieroszewskim. Krzysztof Mieroszewski zjednoczywszy drogą spadku i kupna dobra mysłowskie, a niemając potomstwa, chciał założyć szkołę rycerską, lecz, gdy napotkał trudności, założył w dobrach tych ordyuacyą, na Mysłowa którą otrzymał zezwolenie cesarza Leopolda w 1679 r. Pierwszym ordynatem był Jan Krzysztof Mieroszewski, od 1679 do 1755 r. , sędzia ziemski i starosta grodzki ks. siewierskiego, od 1740 r. hrabia na Mysłowicach. Ordynacya ta trwała do 1839 r. , w którym M. , na mocy uchwały familijnej, sprzedane zostały Maryi v. Winkler. Z zabytków przeszłości przechowały się tylko dwa kościoły, parafialny istniejący już w 1395 r. , w stylu romańskim, z czworoboczną dzwonnicą i drugi kościół św. Krzyża, istniał już w 1669 r. Szkoła katolicka wybudowaną została w 1827 r. Uczęszczało do niej w 1860 r. 498 dzieci. Par. M. , dek. t n. , miała 1869 r. 12, 130 kat. , 868 ewang. . 1040 izr. Dek. mysłowiecki dyec. wrocławskiej miał tegoż roku 54, 709 kat. , 5, 182 ew. , 2, 709 izr. w 7 parafiach Boguczyce, Chorzów, Dzieckowice, Katowice, Królewska Huta, Mysłowice, Rozdzien. Co do przeszłości M. por. kod. Małop. 402, Długosz Lib. ben. II 203 i niem. monografią dr. J. Lustig a Geschichte der Stadt Myslowitz 1867 r. . M. dobra składają się z zamku, obszaru wiejskiego, zakładów fabrycznych i la sów. Zamek, stanowiący rezydenoyą właścicielki dóbr, leży w pięknej okolicy, o 2 3 4 mili od miasta. Do zamku należy 64 mr. roli, 96 m. łąk, 15 m. ogrodu, 57 m. zagaju. i 1104 m. lasu. Gospodarstwo folwarczne nie istnieje. Na obszarze wiejskim, mającym 623 m. roli, 253 m. łąk, 110 m. ogrodów, mieści się 31 zagrodników i 68 komorników. Gleba licha, stąd ludność biedna. Na obszarze dóbr istniały już w 1861 r. liczne zakłady fabryczne, huty cynkowe i żelazne, a śród lasów dominialnych 1104 morg. powstawały liczne kopalnie węgla. Dziś przemysł górniczy i fabryczny rozwinął się tu niezmiernie. Ogniskiem przemysłu górniczego gest miasto Kró lewaka huta, niem, Koenigshuette o której tu podamy niezamieszczone we właściwem miejscu szczegóły. Kuźnice tutejsze zostały założone przez rząd pruski w 1802 r. Około 1840 r. była to os. górnicza, mająca 41 dm. i 778 mk. Mieścił się tu wtedy królewski zarząd górniczy. Kilka wielkich pieców i kuźnic wyprodukowało w r. 1840 r. 69, 549 centn. surowca i 10, 386 centn. odlewów żelaznych. Cynkowa huta w pobliskich Łodygowicach wydała 14, 680 centn. cynku. Miejscowe pokłady węgla dostarczyły 232, 000 tonny na użytek zakładów. Istniała wtedy tu szkoła ewang. , szpital na 100 łóżek i zakład kąpieli mineralnych Amalienbad zwany. Rozszerzająca się i wzmagająca w ludność osada wciągała w swój obręb terytorya sąsiednich wiosek, jak Łagiewniki i Świętochlowice, w których powstawały coraz to nowe kopalnie węgla i zakłady fabryczne. W 1850 r, na gruncie wsi Łagiewnik powstaje kościół par. kat, i parafia otrzymuje nazwę Królewskiej Huty. Istnieje wtedy już kościół ewang. , dwie szko ły ewang. , synagoga. Gdy w 1855 r. KrólewskaHuta ma 779 mk. , Łagiewniki górne 897, Łagiewniki dolne i średnie 2099, Swiętochło wice 2, 006 mk. , to już w 1861 r. wzrosła lud ność w K. Hucie na 1076 mk. , w Łagiewni kach górnych na 2, 805, dolnych i średnich 2, 875 a w Swiętochłowicach na 3, 508 mk. W osadach i koloniach, należących do nowo utworzonej par. w Królewskiej Hucie, a po wstałych na świeżo wyciętych lasach, jak Pniaki, Lipiny, Chropaczów, Górny Hajduk, Charlottenhof, ludność z 4 222 w 1855 r. wzrosła na 7, 443 w 1861 r. W 1869 r. wpro wadzano w Król. Hucie zarząd miejski. W 1870 r. Król. Huta miała 19, 596 mk. , a w 1875 r. 26, 032 mk. Szybki ten wzrost zawdzięcza miasto najpotężniejszemu na Szląsku pokłado wi węgla Koenigsgrube, nad eksploatacyą którego pracuje do 3, 000 robotników, wydo bywających przeszło 16, 000, 000 centn. rocz nie. Tutejsze olbrzymie zakłady hutnicze, ze 7 Wielkiemi piecami, wyrabiają szyny kolejo we, walcowane i kute żelazo i stal systemom Bessemera. Zakłady te są własnością towa rzystwa akcyjnego. Boczna linia kolei żelaz nej łączy Król. Hutę ze Świętochłowicami, st. dr. żel. górnoszląskiej, która dzięki hutom i kopalniom urosła z wioski na miasto, liczące do 6, 000 mk. Parafia Król. Huta, dek. raysłowieki, miała w 1860 r. 22, 000 kat. , 2, 400 ew. i 640 izrael. Br. Ch. Myslówka, wś, pow. łęczycki, gm. Piątek, par. Góra św. Małgorzaty, odl. od Łęczycy w. 25, dm. 13, mk. 162. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. t. IL 415. Myslownia, folw, pow. gostyński, gm. Lucień, par. Gostynin. Ma 5 dm. , 138 mk. , ogólnej przestrzeni 1, 297 m. , w tem ziemi żytniej m. 589, lasu m. 538, łąk m. 37, uwłaszczonych m. 123. Własność hr. Littichau. W 1827 r. było tu 15 dm. , 263 mk. Wieś ta istniała już w XV w. ob. Mazowsze, VI, 190. Mysłowo, niem. Mislowo Kętrz. , pow. złoczowski. W spisach urzędowych nie ma tej miejscowości. Kś. Fr. Mysłowska Wola, wś, pow. łukowski, gm. Mysłów, par. Wilczyska. Ma 26 dm. , 240 mk. , 354 mr. obszaru. Mysofa, folw. , podany w opisie dóbr Mołodeczno, jest to właściwie Miasota ob. . Mysów al. Mysowo, wś, pow. lucyński, w 2 okr. pol, gm. rudańska, przy trakcie z Siebieża do Lucyna, 68 dusz rawiz. ; należy do dóbr Bniemujże. Myssa, wś, pow. oszmiański, w 2 okr. pol, gm. Krewo, okr. wiejski M. , par. kat. Daniszewo, o 28 w. od Oszmiany, o 21 w. od Da Mys niszowa, o półtorej wiorsty od stac. dr. żel. Smorgonie. Dobra M. folw. Mała M. i Ulia na, mają ogółom 1650 morg. rozl, z tej liczby 515 m. gruntów ornych, 1010 m. boru sosna, 80 m. sianożęci; położenie górzyste; jest tu gorzelnia, fabryka olejku terpentynowego, dziegciu, duży młyn wodny. Gospodarstwo 5polowe. Dobra M. od r. 1796 są własnością Bukatych. Wś ma 69 dusz rewiz. Ludność wiejska wyzn. prawosł. W skład okr. wiej skiego wchodzą wsie M. , Łanoichy, Glinna, Bazary, Ponary, Pleszyszki, Tatarszczyzna, Michnicze, Myksy i zaśc. Sawońki; w ogóle 284 dusz włościan uwłaszczonych i 8 włośc. skarbowych. A. B Mystki L w dok z 1536, 1580 i 1583 r. Myslki, dom. , pow. środzki, 1629 morg. rozl, 16 dm. , 198 mk. , 8 ew. , 190 kat. , 82 analf. Poczta w Targowej górce o 4 kil, gośc, o 6 kil, st. kol żel wo Wrześni o 9 Ml, w Mi łosławiu o 9 kil Własność Tekli Karśnickiej. Według regestr. pobor. pow. pyzdrskiego z 1578 r. wś Myslki, w par. Mileszna Gór ka, była własnością Jędrzeja Goreckiego i mia ła 3 łany kmiece, 1 zagrodn. i 1 łan sołtysi Paw. Wielk. I 205. 2. M. , niem Rehthal, kol, pow. gnieźnieński, 9 dm. , 90 mk. , 75 ew. , 15 kat. , 9 analf. , 29 osób o których niewia domo czy umieją pisać i czytać. Poczta i gośc. w Nekli o 3 kil, tel i stac. kol żel w Czerniejewie o 8 kil M, St MystkiRzym, wś szlach, pow. mazowiecki, gm. WysokieMazowieckie, par. DąbrowaWielka; wiatrak. W 1826 r. 28 dm. , 152 mk Mystków, wś, pow. grybowski, leży na wzgórzu, 506 m. npm. , u źródłowisk Jamnicy, wpadającej do Kamienicy z prawego brzegu po płd. str. gościńca z Nowego Sącza 9, 8 klm do GrybowaNależy do sądu pow. w Nowym Sączu, ma kościół par. rzym. kat. , 767 mk. , a według szem. kosc. 727 rzym. kat. i 54 izrael razem 781. Wiek. pos. Karo la br. Branickiego ma 39 m. roli, 5 m. łąk, 20 m. past. i 112 m. lasu; pos. mn. 719 m. roli, 94 m. łąk, 267 m. pastw. i 316 m. lasu. M. powstał przed r, 1364 jako sołtystwo na prawie niemicekiem, W dyplomie erekcyjnym wsi Mszalnicy z tegoż roku jest już wsią parafialną, Teraźniejszy kościół jest muro wany. Parafia należała pierwej do dyec. krakowskiej Długosz Lib benef. 11, 305, te raz do tarnowskiej, dek. nowosądeckiego, obejmuje Mszalnicę, Królową polską, Cieniawę i Kamionkę małą, z ogólną liczbą 2, 460 rzym. kat. , 3 gr. kat. , 3 ewang, i 54 izrael Grani czy na północ z Paszynem, na zach. z Falko wa, na wschód z Mszalnicą, a na płd. z Wolą wyżną. Mao, Mystkowice, dok. Mialkowiace Mystkowicze, wś, pow, łowicki, gm, Dąbkowice, par. Chru Myslówka Mysofa Mysłowo Mystki Mystków Mystkowice Myslownia Myssa Mysów Mysłowska Wola Mystkowiec iys ślin. Lożą na prawo od drogi z Łowicza do Bielaw; odl 1 w. od Łowicza. Mają 35 dm. , 279 mk. ; w 1827 r. 21 dm. , 156 mk. Ziemi włośc. 902 morg. 86 m. nieużytków i 36 osad. Mikołaj Kurowski, arcyb. gnieźn. , 1406 r. zastawił M. , należące do dóbr stołowych arcybiskupich i osadzone na prawie niomieckiem, za 50 grzywien niejakiemu Borszy z Chruślina i Ryjczy Rygcza z Mystkowic, którzy w 17 lat później dopożyczyli jeszcze 40 grzywien. W 1456 r. kapituła łowicka spła ciła 90 grzywien i zatrzymała wieś za pozwo leniom arcyb. Jana Sprowskiego, dopóki arcy biskup nie zwróci im powyższej sumy. Ka pituła posiadała już dawniej sołtystwo w M. , które Mikołaj z Kiełkowic podarował kapitu le wraz z ciążącym na tej posiadłości długiem, który został spłacony przez tęż kapitułę Lib. Ben. Łask. , t. II 247, 248. Br, Ch Mystkowiec stary i nowy, wś i fol, pow. pułtuski, gm. Wyszków, par. Pniewo, odl. 14 w. od Pułtuska. W 1827 r. 14 dm. , 106 mk. Dobra M. stary składają się z fol Mystkowiec stary i M. nowy, wsi M. stary, rozl m. 753 folw. M. stary grun. orn. i ogr. m. 306, łąk m. 50, nieuż. i place m. 6, razem m. 362; bud. mur. 1, z drzewa 13; płodozmian 10polowy; fol M. nowy grun. orn. i ogr. m. 200, past. m. 48, lasu m. lasu m. 126, zarośli m. 15, nieuż i place m. 2, razem m. 391; bud. z drzewa 3; płodozmian 5polowy. Wś M. stary osad 33, z grun. m. 130 Mystkowo Szczucin, wś i fol, pow. pułtu ski, gm. Somianka, par. Pniewo, odl. 18 w. od Pułtuska. W 1827 r. 22 dm. , 136 mk. Dobra M. Szczucin składają się z folw. M. Szczucin i Józefowo i wsi M. Szczucin. Rozl m. 760; fol M. Szczucin grun. or. i ogr. m. 349, łąk m. 74, nieuż. i place m. 17, razem m. 440; bud. mur. 7, z drzewa 10; fol. Józe fowo gr. orn. i ogr. m. 219, lasu m. 98, nieużyt. i place m. 3, razem m. 320; bud. z drzewa 3. Wieś M. Szczucin os. 28, z grun. m. 117. Br. Ch A. Pal Mystkowo grzymki, wś, pow. płoński, gm. Stróżęcin, par. Baboszewo, odl o 13 w. od Płońska. Posiada wiatrak, 22 dm. , 205 mk. , 713 mr, grun Mystkowska Wola, wś, pow. pułtuski, gm. Somianka, par. Pniewo. W 1827 r. 16dm. , 111 mk Mystkowyczi, rus. , ob. Mstkowice Mystok, potok górski, ob. Seneczyn Mystyczi, rus. , ob. Mistycze Myswałd, ob. Mieszwakl Mysz 1. Nowa mko nad rz. Myszanką, niegdyś w wojew. nowogródzkim, po rozbiorze Rzplitej w gub. Słonimskiej, 1801 r. a od 1842 r. w pow. nowogródzkim, o 54w. od Nowogródka, ma zarząd gm. , zarząd 13go okr. pol Mystyczi Myswałd Mystok Mystkowyczi Mystkowska Wola Mystkowo grzymki Mystkowo Szczucin Mysłówka Myszaki Myszczów Myszarówka Myszanowe Myszanka Myszaków Myszagóra Myszą dziura Myszadła Myszą Myszeniec Myszejki Myszecy Myszczyno Myszczyn Myszczykosy około 250 osad, przeważnie z drzewa budo wanych, do 1, 000, mk. płci ob. , przeważnie ży dów, cerkiew, szkółkę wiejską, szpital wiej ski, kościół kat. paraf. murow. , pod wezw. Przemienienia Pańskiego. wzniesiony w 1825 r. przez ks. Sapiehę, kaplicę katol. na cmen tarzu, synagogę żydowską. Gmina składa się z 6 starostw wiejskich, 40 wiosek i około 3, 400 włościan płci męskiej; okr. pol. obejmu je gminy, oprócz miejscowej stołowleką, czernichowską i zachowicką. Do XVI w. by ła własnością Korony; w 1568 r. król Zyg munt August w nagrodę zasług wojennych nadał M. z przyległościami Janowi Hieroni mowi Chodkiewiczowi, staroście żmudzkiemu, gubernatorowi Inflant, pozwalając mu nosić rzymski tytuł hrabi comitis S. R. Imperii, który otrzymał dla siebie i potomstwa ojciec jego Hieronim, wysłany będąc w poselstwie do cesarza Karola V. Odtąd Chodkiewiczowie zaczęli się pisać hrabiami na Myszy, Szkłowie, Bychowie i Hłusku. Jan Karol Chodkiewicz fundował tu szkoły. Eufrozyna, córka Ale ksandra Chodkiewicza, wojew. trockiego, zaślubiwszy Prokopa Sieniawskiego, chorąże go koronnego, wniosła w pierwszej połowie XVII w. dobra te w dom Sieniąwskich. Z ko lei M. przeszła do Judyckich, Massalskich i Niesiołowskich. Wszyscy oni z tego powodu rościli pretensye do tytułu hrabstwa. Był tu zamek warowny chodkiewiczowski, lecz dziś zaledwo pozostały resztki okopów, gdyż Mysz kilkakrotnie uległa zniszczeniu podczas wojen kozackich i odtąd miasto już powstać nie mo gło. W 1660 r. Mikołaj Judycki, kasztelan nowogródzki, fundował tu jezuitów, lecz fun dacyi tej pozostały tylko wspomnienia bez śladu. Ostatnią świetną chwilą dla mka był 1784 r. , którym król Stanisław August, jadąc z Pińszczyzny do Nieświeża, nawiedził tu d. 14 września znakomitego obywatela Józefa Niesiołowskiego, wojew. nowogródzkiego. Od bywa się tu kilka do roku targów na produkta wiejskie i bydło. Gleba okolicy piękna, sama miejscowość w promieniu na milę bez leśna. Par. katol, dek. słuckiego, ma 3, 860 wiernych; kaplice znajdują się w Łohozwie, Piotrowiczach i Nowosadach. 2. M. Stara, folw. nad rz. Myszanką, pow. nowogródzki, okr. pol. i par. kat. Nowa Mysz, o 5 w, na płn. zach. od N. Myszy, w miejscowości ze wszech miar dogodnej, w glebie wybornej położony. Niegdyś własność Korony, został wraz z mkiem N. Myszą i przyległościami przez Zygmunta Augusta nadany Janowi Hie ronimowi Chodkiewiczowi, należał odtąd do dóbr myszańskich. A. Jel. Myszą, zaśc, pow. miński, w 2 okr. pol. rakowskim, w pobliżu gościńca z Wołmy do Iwieńca, na pół odległości pomiędzy tymi miasteczkami, 3 osady pełnonadziałowe; miejscowość mocno falista, bezleśna, grunta mierne. Myszadła al. Myszadły, wś włośc, pow. radzymiński, gm. i par. Jadów. Ma 299 mk 55 os. i 925 mr. ziemi. W 1827 r. 57 dm. , 352 mk. Wchodziła w skład dóbr Jadów, a poprzednio w skład dóbr starostwa kamie nieckiego Kamieńczyk, utworzonego z części sstwa nurskiego. Br. Ch. Myszą dziura, kaszub. , Meszódzura al. Mysia dziura, niem. Baerwalde kol, , pow. świecki, st. p. Terespol, par. kat. i ew. Świecie, szkoła Koaopat niem. W 1868 r. 6 bud. , 36 mk. ew. ; kol. ta należy do Drozdowa. Kś. Fr. Myszagóra, niem. Maemeberg, fol. dóbr Nieborowice, pow. rybnicki. Leży na granicy pow. gliwickiego, ma 3 dm. , 15 mk. polaków. Myszaki, w dok. Myschaki i Mysyaki, kol. , pow. piotrkowski, gm. Bełchatówek, paraf. Bogdanów. Ma 30 dm. , 298 mk. , 506morg. Wchodziła w skład dóbr Dobrzolów. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. II 219. Myszaków, w dok. Myszyakowo, wś, folw. i młyn. i Myszakówek, wś, pow. słupecki, gm. Trąbczyn, paraf. Zagórów, odl. od Słupcy 20 w. obie wsie dm. 29, mk. 380; folw. dm. 3, mk. 39, młyn dm. 1, mk. 2. Wspomina M. Lib. Ben. Łask. 1 282. Fol. K. wchodzi w skład dóbr Łuków ob. . Br. Ch. Myszanka 1. al. Myszenkaj rzeka, pr. dopł. Szczary, bierze początek w pow. nowogródzkim, na wzgórzach w okolicy wsi Krutowco i Nowinki, płynie długo w kierunku południowym około folw. Nieczruszka i Dolewo, wsi Kuźminowce i tu ma pierwszy młyn; przeciąwszy gościniec stołowicki ma młyn pod wsią Horodniki, dalej płynie około folw. Czeszewla i Zamosze, wsi Durniewiczo, folw. Stara Mysz, przeciąwszy gościniec stoło wickopo łoński ma młyny pod Piotrowiczami, kędy się rozlewa w kilkomorgowe jeziorko; odtąd zwraca się na płn. wsch. , pod wsią Koźlakowicze zatacza szeroko łuk na południc, pod mkiem Nowa Mysz ma stawy i młyny, po za nim rozdziela się na dwa koryta, któro kończąc się tworzą kilko morgowe jezioro, tu są młyny, a po za niemi M. znowu rozgałęzia się na kilka odnóg. Pod folw. Jaroszuki tworzy jeziorka i ma młyny, za wsią Borowce przyjmuje z pr. str. rzkę Mogilankę, nieco dalej ma młyn, zwraca się w krzywych zakrętach na wschód, przecina dr. żol. brzeskosmoleń ską na 6ej w. od st. Baranowioze, dalej płynie około folw. Suchorzewszczyzna, Gincewicze, wsi Kuncewicze i Skwarczyce, po za którą przyjmuje w siebie z lew. str. rz. Wołochwę. Następnie zwraca się na południc, tu pomiędzy wzgórzami ma lesiste błonia, pod wsią Małaohowce ma staw i młyn, płynie około wsi Zamosze, równolegle do gościńca wiodą Mys cego z Wołochwy do Bohusz, przyjmuje rzkę Mytwicę z Iow. str. , pod Bohuszami ma młyn, dalej płynie koło folw. Hajkowco, wsi Ro goźna i tu się zasila rzką Pieregonką. Pod mkiem Ostrów ma duży staw, młyny i krupiarnię, niżej płynie coraz bardziej lesistemi okolicami około wsi Trzociakowo i Rogacze, poczem zwraca się na zachód w odludne bag na i ostępy, wpływa w powiat Słonimski, za sila się z pr. brz. rzoką Mołotówką i wpada do Szczary w pobliżu wsi Sielec. Długość biegu wynosi 79 w. , z czego przypada 66 w. na pow. nowogródzki. Liczba młynów wynosi 12, wszystkie znajdują się powyżej Ostrów. Począwszy od wsi Rogacze na wiosnę spławia się drzewo do Szczary. Oprócz wymienio nych przyjmuje jeszcze z lew. brz. Studenkę, Dziadówkę i Żerabiłówkę z Wietrynką. 2. M. , ob. Mysznica. A. Jel Myszanka, wś i duże dobra, nad rz. Tremlą, lew. dopł. Prypeci, pow. mozyrski, przy granicy pow. rzeczyckiego, w 2 okr. pol. petrykowskim, wieś ma 2 osady; dobra dzie dzictwo Kirchnerów, około 661 wł. w glebie lekkiej, łąki obfite. Propinacya, folusze, rybo łóstwo i młyny przynoszą rocznie przeszło 1, 000 rubli. A. Jel Myszanowe góry, wyniosłości koło wsi Łyse, w pow. kolneńskim, w obrębie straży leśnej Łyse Mysznyy, grupa domów w Kamionce wołoskiej, pow. Rawa ruska Myszarówka, wś nad rz. Moczułką, dopł. Udycza, pow. hajsyński, okr. pol Teplik, gm. Miahkohody, paraf. Tarnówka, 140 dm. , 700 mk. , 865 dzies. ziemi włośc, 914 dz. dwor. ; cerkiew drewniana, zamek i wały; ziemia dobra. Dziedzictwo dawniej Potockich, w kluczu teplickim, później chorążego Michała Ostaszewskiego, dziś spadkobierców Filipskiego Myszczów, jezioro kilomorgowe na odludnem Polesiu pow. mozyrskiego, o milę na płn. zachód od wsi Rudnia Simonowicka. A. Jel Myszczykosy, wś, pow. żytomierski, na mocy tranzakcyi kolbuszowskiej w 1753 r. przez Sanguszkę, odstąpiona Lubomirskiemu Myszczyn, wś włośc, pow. błoński, gm. Radzików, par. Borzęcin. Ma 110 mk, 248 m. obszaru. W 1827 r. 8 dm. , 90 mk Myszczyno, folw. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 15 w. od Dzisny, 1 dm. , 10 mk. kat Myszecy, niem. Muschdwitz al Maeuselwitz, wś na saskich Łużycach, pow. budyszyński Myszejki, wś, pow. poniowieski, należała do dóbr Powirczów Myszeniec 1. Stary, wś nad rz. Rozoga, pow. ostrołęcki, gm. i par. Myszeniec Nowy. Leży śród piaszczystej i bagnistej okolicy istanowiła zdawna główną siedzibę ludzką Mystki Mysza śród obszaru puszczy myszynieckiej. W 1789 r. było tu 53 gospodarzy, płacących 1330 złp. czynszu i 371 złp. propinacyi. M. należał do sstwa ostrołęckiego. Ludność tutejsza od 1752 r. wolną była od pańszczyzny i danin w naturze, zamiast których płaciła czynsz pieniężny. Pomimo ubogiej gleby, ludność odznaczała się dobrobytem, jaki osięgała z zarobku na furmankach i handlu trzodą chlewną. W 1827 r. M. był wsią należącą do ekonomii ostrołęckiej dóbr rząd. i miał 70 dm. i 394 mk. Obecnie jest 1019 mk. , którzy mają 3020 mr. ziemi. 2. M. Nowy, osada, do 1867 r. miasteczko nad rz. Rozoga, pow. ostrołęcki, gm. i par. M. Nowy, Leży pod 53 22 8 szer. płn. i 38 58 7 dłg. geogr. , o 2 w. na płd. od wsi M. Stary a 5 w. od granicy pruskiej i poster. pogr. we wsi Dąbrowa. Odl. 38 w. od Ostrołęki, 147 w. od Warszawy. . Obecnie posiada M. kościół par. , synagogę, szkołę początkową, urząd gm. , st. poczt, , około 200 dm. i do 2000 mk. Do miasta należy 1733 mr. ziemi. W 1828 r. miał 152 dm. 3 mur. i 1380 mk. 312 żyd. . Były wtedy w mieście garbarnie i warsztaty płóciennicze, tudzież fabryka wyrobów z bursztynu. Do miasta należało 80 włók ziemi a dochód kasy miejskiej wynosił 2351 złp. W 1862 r. było 126 dm. 5 mur. , 1788 mk. 756 żyd. , browar i 3 wiatraki. Dochód kasy miejskiej wynosił około 700 rs. a budynki ubezpieczone były od ognia na sumę 32, 730 rs. Początkiem tej osady była kaplica wystawiona tu przez jezuitów na mocy przywileju Jana Kazimierza z 1654 r. Przy kaplicy tej kolegium jezuickie łomżyńskie osadziło dwóch księży dla odprawiania misyi śród na pół dzikiej leśnej ludności puszczy. Osada ta otrzzymała nazwę Misyi myszynieckiej. Jan III potwierdził przywilej dawniejszy i dozwolił jezuitom wykarozować 3 włóki lasu, wystawić szkołę, karczmę, browar i sprzedawać trunki. Podczas walki ze Szwedami, którzy w 1702 r. ponieśli tu porażkę od Kurpiów, spłonął kościołek, na miejsce którego Jan Koss, ssta ostrołęcki, wystawił w 1716 r. nowy obszerny kościół z drzewa na podmurowaniu, dotąd istniejący. Przy kościele i istniejących tu zakładach zaczęła się tworzyć osada. August II w 1719 r. dał przywilej na jarmarki i targi niedzielne. Starostowie ostrołęccy założyli przy osadzie jezuickiej osadę zwaną M. Nowy al. Martuny od Martuna rusina, który tu osiadł po wojnie szwedzkiej i pędził smołę. Budy wystawiono przez niego i dwóch synów były zawiązkiem osady, do której starostowie przenieśli targi i jarmarki z osady kościelnej po kasacyi jezuitów. Wtedy to 1774 r. kościół misyjny zamieniono na paraf. i król oddał na uposożenie probostwa fundusze misyi. Lustra cya sstwa ostrołęckiego z 1789 r. takie podaje szczegóły, , Zaczyna się od strugi Rozoga zwanej, na której jest staw zarosły zielskiem i krzewiną, na stawie tym jest młyn, lecz dla zarośnięcia stawu a przeto niedostatku wody, rzadko mielący, i ledwie na potrzebę browaru miewa wydołać mogący. Za browarem i gruntami do niego przyłączonymi, piasozystymi i bagnistymi. o staj kilka wyżej rzeczona wieś Myszyniec Nowy czyli Martuny, na kształt w kwadrat wybudowana, w środku której stawiają teraz dom, komorę celną. Grunta ta wieś ma piasczysto i bagniste, borów żadnych, prócz zarośli mniej zdatnych. Gospodarzy w tej wsi 23, z rzemieślnilców zaś piekarzy 8, garncarzów 8, szewców 2, garbarzów 4. Gospodarze płacą czynsz złotych 354 gr. 20, rzemieślnicy płacą gajowego zł. 188. Z browaru wyżej wzmiankowanego i karczmy w tej wsi będącej za propinacyą tudzież za mieszkalne od rzemieślników i inne przychody, za świadectwem złożonego kontraktu, płaci Jp. Zaleski dzierżawca złotych 4000. Wś ta będąc o milę tylko od granicy pruskiej odległą, ma nadanych jarmarków trzy, za przywilejem N. Stanisława Augusta w Warszawie d. 5 września 1782 r. wydanym pierwszy nazajutrz po święcie Ś. Trójcy, drugi na ś. Marcin, trzeci nazajutrz po Wniebowzięciu N. Maryi Panny, a targi co tydzień w każdy poniedziałek. Wieś ta Martuny, do starostwa należąca, przedzielona jest parkanem od Poświętnego, które się zaczyna od kaplicy drewnianej ś. Jakóba na lewej stronie będącej, w swoim okręgu za budowane, i to Poświętne należy do kościoła parafialnego Myszenieckiego, który był przed tym missyi ks. jezuitów; zawiera w sobie Poświętne domów kilkadziesiąt, które posiedli różni rzemieślnicy i mieszkańcy, także karczmę wjezdną, w której propinacyą, jako i in nyeh domach na Poświętnym należy do proboszcza. M. par. , dek. ostrołęcki, 17, 200 dusz. M. gm. ludn. 7, 730, rozl. 22, 042 mr. , sąd gm. okr. I Kadzidło. W skład gm. wcho dzą następujące miejscowości os. M. i 12 wsi włośc Antonia, Browary, Cięck, Cyk, Dą browa, Krysiaki, Maciej owa szyja, M. Stary, Niedźwiedź, Pełty, Świdwiborek i Wołkowe. Dzieje M. i Myszenieckiej puszczy podał W. Gawarecki w Pam. Płockim z 1830 r. Br, Ch. Myszeniecka al. Myszyniecka puszcza, zwana także Ostrołęcką lub Skwańską od rzeki Skwy ma granice naturalne od płd. koryto Narwi, od zach. rz. Omulew a od wsch. Skwę, Od płn. zamyka puszczę granica pruska. Rozległy ten obszar przedstawia równinę pokrytą bagnami, bagnistymi lasami i wzgórkowatymi obszarami lotnych piasków. Trzy powyżej wymienione rzeki Omulew, Rozoga i Skwa prowadzą wody tego obszaru i zlewają je do Narwi z praw. brz. Ujścia ich schodzą się w niewielkich odstępach, w okolicy Ostrołęki. Małe pochylenie poziomu wywołuje leniwy bieg tych rzek i wytwarzanie się szerokich bagnistych dolin po brzegach. Prócz tego opodal dolin rzecznych znajdują się częste i rozległe bagniste obszary, niemające zwykle odpływów. Z bagien tych największe Karaska, pomiędzy wsiami Kierzek i Piaseczna, Kopaczyska, mające około 1 mili długości ido 1 4 mili szerokości. Cała ta puszcza należała do sstwa ostrołęckiego, a następnie do ostrołęckiej ekonomii dóbr rządowych. Zarząd ekonomii mieścił się w Dylewie, jedynym folwarku w obrębie puszczy. Drugi folw. Omulew leży przy Ostrołęce. W puszczy zaś mieszczą się samo wsie należące do dwóch parafii Myszeniec i Kadzidło. Ludność tej puszczy stanowią przeważnie tak zwani Kurpie, którzy jeszcze w XVII w. żyli wyłącznie z polowania, rybołóstwa, chodowli pszczół i bydła. Rolnictwo późno bardzo się tam upowszechniło. Ciekawy obraz życia i stosunków tej ludności przedstawia przywilej Zygmunta III, dany bartnikom ostrołęckim w 1630 roku Suplikowali Nam bartnicy Nasi starostwa ostrołęckiego przez urzędniki Nasze koronne, abyśmy dawne zwyczaje, ich wolności, których z dawnych lat zażywają i sobie od przodków swoich z rąk podane mają, z łaski Naszej Królewskiej przywilejem potwierdzili, i onych przy nich zachowali, którą prośbę ich My łaskawie przyjąwszy one ile prawu nie są przeciwne utwierdzić umyśliliśmy, jakoż tym listem Naszym utwierdzamy. A najprzód wiedząc z relacyi komissarza Naszego urodzonego Jakóba Maksymiliana, Fredra stolnika lwowskiego, sekretarza Naszego, kttóregośmy tam umyślnie posłali, iż i z dawnego zwyczaju i lustracyi skarbnej żaden z nich niepowinien nad jedną rączkę miodu zwyczajną tamże w Ostrołęce oddawać od znamienia boru swego staroście łomżyńskiemu, nadto za kunę groszy piętnaście oddawać, a przytym dzierżawcy Naszemu ostrołęckiemu siana stożek, w którym dwie drabek powinno być, przy stawisku swym dla przejazdu strzelców postawić, albo za nie groszy 1. 5 dawać, i onych przy tym dawnym prawie i zwyczaju zachowujemy, iżby więcej nad rączkę miodu zwyczajną i za kunę groszy 15, starostowie łomżyńscy od nich niewymagali i do pudłaka miodu, do którego nigdy nie byli powinni onych nieprzymuszali, mieć chcemy, względem czego wolno im ma być jak z dawna bywało każdemu bartnikowi, jakie chcieć drzewo dzionic, albo drożyć do barcia sposobne, tak w dębinie jako i w sośninie żadnego niewyjmując, stanowiska swoje albo domeczki albo Więc budy w puszczy miewać, które spokojnie stać po Mys winny, i żaden ani z bartników, ani z luźnych ludzi palić i znosić ich niepowinien, a ktoby się ważył ma być prawem leśnym, którego z dawna zażywają, przez bartników sądzony, i karany, nadto łąkę albo knieje miewać, w których jako z dawna zwyczaj był, wolno im sidła stawiać na jarząbki i rozmaite ptaki, tak i na kuny, okrom wielkiego zwierza, także żaki albo wieczerze stawiać na rzece Narwi i Omlwi, gdzie się któremu podoba, jazy miewać na rzekach albo strugach w zagajni Ostrołęckiej, i w nich ryby łowić do roboty swojej bartnioczej, a gdzieby który nie miał jazu pewnego powinien będzie starosta bartny naznaczyć i zapisem obwarować, i miejsce wymierzyć, póki go powinien zażywać, do tego podług starego używania przy zastawiskach, albo więc rzeki Narwi okręgach pewnych albo krzewinie dolistej, wolno im być ma krzewiną albo polem zastawiać, siecie swe tam stawiać, w tym zastawku krzewinę wyprzątać i wychędażać, ryby łowić, a osobliwie na wiosnę kiedy ryba z wodą zajdzie, póty jednak póki woda na wiosnę trwa, w czym im żaden rybak ostrołęcki, albo kto inny przeszkadzać i w tym zastawisku ryb wyławiać niepowinien, także ani żaków ani sieci ich trząść, a ktoby się tego ważył, taki ma być karany, gwoli czemu pozwalamy im czołny swoje mieć ze wszystkiemi potrzebami, tak do łowienia ryb w stawiskach swoich, jako i do opatrywania drzewa bartnego na wiosnę, gdy wody rozleią. A ciż dekretem komisarzów Naszych w roku 1599 mają przysądzoną sobie wolność wożenia drzewa suchego z zagajni ostrołęckiej, tak sosnowych jako i leśnych trzy dni w tydzień, we wtorek, w czwartek i w sobotę, dla tego i przy tej wolności onych, podług tego dekretu zachowujemy, i jeżeliby w ten dzień które święto przypadało, aby mu nazajutrz furę wolno uciąć podług decyzji komisarskiej pozwalamy, wszakże z tych swoich które kupują, każdego im dnia wolno i surowe rąbać i wozić bez wszelakiej przeszkody dworskiej, więc że i łąki mają sobie należące do tychże borów z dawna wymierzane, które miernik przy komisarzach Naszych wymierzył, i tych im żadnej kosić gwałtem nie ma, ani żadnej przeszkody czynić w zbieraniu siana z tych łąk, które jeżeliby na trawę nie sposobne były, wolno każdemu z nich poorać i posiać, z tego żadnego niedając podatku, ponieważ te są borowe łąki; nadto żołądź zbierać, łyka drzeć na powrozy do barci swych, i insze potrzeby do barci Bobie należące obmyślać bez gajenia się i wszelakiej od strzelców i innych leśnych przeszkody, tak sośnie albo pszczoły suche wywrotne złomane, i jakimkolwiek poruszeniem zepsowane z barciami swojemi do Myszeniecka Myszanka Myszewo Myszenki Myszenka Myszeniecka Mysiewo Mys domów swoich albo miejsca na to sposobne brać, mieć i stawiać, gdzie się komu podoba wolno im być ma, za opowiedzeniem się jednak staroście ostrołęckiemu, od tego jednak nic dawać nie powinni, ponieważ od tego wszystkiego dań miodową oddają, które zwyczaje i wolności aby tym lepiej w swej klubie zostawać mogły, będą powinni mieć zawsze, tak jak i dotąd miewali, starostę swego bartnego, także podsędka i pisarza przysięgłych, i na to obranych, których starosta łomżyński ma konfirmować, gdy od nich obrani będą, którzy między niemi wszelakie różnice sądzić mają, od nich jednak apelacya do starosty łomżyńskiego iść ma, a od niego w poważniejszych sprawach do sądu Naszego. Co do wiadomości wszystkich przywodząc, a osobliwie starostów Naszych łomżyńskiego i ostrołęckiego, teraz i napotym będących chcemy to mieć i rozkazujemy, aby pomienieni bartnicy nad rączkę miodu zwyczajną więcej miodu oddawać nie byli powinni, i przy dawnych wolnościach i zwyczajach swoich, których z dawnych lat zażywają, i które teraz tym przywilejem Naszym one utwierdzamy i nadajemy wcale zachowane były i od nikogo przeszkody w nich żadnej nie mieli, niedyrygując jednak powinnościami podatków, któro starostwom Naszym łomżyńskiemu i ostrołęckiemu powinni Myszenka, rz. , ob. Myszmka Myszenki, fol. 1włókowy, pow. szawelski, gm. poszwytyńska, własność Marcelego Elzbuta. J. G Myszewko al. Mniszewko Ganoackie, ob. Miszewko Gawackie. Myszewko al. Mniszewko, 1717 r. Mniszewo Małe niem. Kl. Mischau, wraz z Dąbrówką, do bra, pow. kartuski, 1436 mr. ; według now szych pomiarów 366, 66 ha, i to roli or. i ogr. 254, 18 ha, łąk 6, 06, past. 96, 61, nieuż. 5, 76, wody 4, 05. Par. ew. i kat. i st. p. Myszewo. W 1868 r. 56 mk. , 54 kat. , 12 ew. Dobra te miały za czasów krzyżackich prawo polskie, leżały w obwodzie sulmińskim i płaciły 1 grzywnę. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacił Marcin Mniszewski 8 gr. , N. Mniszewski 8 gr. Ks. Fr Mysiewo, wś, pow. sierpecki, gm. Lisiewo, par. Kurowo, odl. o 11 w. od Sierpca. Ma 6 dm. , 54 mk. , 92 mr. gruntu dobrego, 3 nieuż Myszewo al. Mniszewo Wielkie 1717, niem. Gr. Mischau, dawniej Mnischau, dobra ryc, pow. kartuski, st. p. Żukowo, obejmują jeden większy udział, 12 gburskich posiadł. i 3 zagrody, 1679 mr. W 1868 r. 216 mk. , 193 kat. , 23 ew. , 23 dm. , par. kat. Żukowo 3 4 mili odl. , ew. Przyjaźń, okr. urz. stanu cywil. Tokary, tamże szkoła kat. odl. , od m. pow. 2 mile. Dobra te osadzone były na prawie chełm Myszewko Przywilej krzyżacki pochodzi z r. 1339. Pła ciły 2 korce, 1 pszenicy i 1 żyta, pewnie na uznanie zwierżchnictwa i od radła 1 korzec pszenicy necnon. .. cum quo aratur mensuram tritici; ob. Zeitsch. des Westpreuss. Gesch. Ver. , VI, 39 i 60. Woskowe tablice w bi bliotece gdańskiej z r. 1400 i 1414 r. wyka zują, , że Mikołaj Solowicz był skazany na 1 grzywnę kary a potem na 24 grzywien. Z wi zyt. Rozdrażewskiego z r. 1583 dowiadujemy się jeszcze, że 3 posiadłości curiae płaciły wtedy 6 korcy żyta i tyleż owsa mesznego. Według taryfy na symplę z r. 1717 płacił Jerzy Mniszewski 4 gr. , Fabian Brona 4 gr. , Miszewski 8 gr. Kś. Fr. Myszka, ob. Mniszek. Myszki 1. folw. , pow. włocławski, gm. i par. Kłóbka, o 21 w. od Włocławka, ma 3 dm. , 28 mk. , 175 mr. ziemi żytniej, piaszczystej, jezioro 60 mr. rozległe. Folw. ten oddzielony został w 1873 r. od dóbr Szewo. 2. M. , wś i folw. nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Skotniki, par. Wilamów, odl. od Turka w. 25; wś ma dm. 2, fol. dm. 1, mk. 7 ob. Góry. 3. M. , w dok. Myski, właściwa nazwa dzisiejszej wsi Mniszki w pow, łęczyckim. 4. M. , os. górnicza, pow. iłżecki, gm. Błaziny, par. Iłża, odl. 22 w. od Iłży. Ma 5 dm. , 22 mk. i 56 mr. 5. M. , wś, pow. sierpecki, gm. Lisewo, par. Kurowo, odl. o 10 w. od Sierpca, posiada wiatrak, ma 3 dm. , 23 mk. , 147 mr. gr. dobr. , 2 nieuż. 6. M. , ob. Grochy M. Br. Ch. Myszki 1. wś włośc. nad jez. Worowszczy zną, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Duniłowicze, okr. wiejski Pachowszczyzna, o 5 w. od gm. a 81 w. od Wilejki, 18 dusz rew. ; na leży do dóbr rząd. Pachowszczyzna. 2. M. , wś, tamże, okr. wiejski Krzykały, 7 dm, , 91 mk. , w tej liczbie 21 prawosł i 70 katol. 54 dusz rew. ; należy do dóbr Krzykały, Abra mowiczów. 3. M. , dwór, pow. brzeskolitew ski, na płd. od Brześcia, przy szosie do Kowla. 4. M. , wś, pow. sieński, gm. Zameczek, 2 dm. , 11 mk. , z których 2ch zajmuje się krawiectwem. J. Krz, Myszki, dok. Myschky, wś i dom. , pow. gnieźnieński, 2 miejsc a wś, b dom. , 17 dm, 217 mk, wszyscy kat, , 130 analf. Poczta i tel. w Kiszkowie o 4 kil. gośc o 4 kil. , st. kol. żel. Chwałkowo o 13 kil, st. kol. żel Pobiedziska o 14 kil. Własność Emilii Jańczakowskiej. Wś tę, położoną w par. Sławno, wspomina Lib. Ben. Łask. t. I, 53 i 54. Myszki, niem. Mühen i Miszhen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Drygały. R. 1449 nadaje Eberhard v. Wesenthau, komtur baldzki, Klimkowi Myszce Klimke Miszka na prawie magdebur. 13 wł. w dąbrowie zapiskiej, między Boguszami, Janikami i Dmusami Demussen z obowiązkiem jednej służby. Dan w Piszu. Jerzy v. Kolbitz, wójt piski, sprzedaje Jakubowi Myszce i jego 4m synom Mikołajowi, Janowi Ihaen, Jędrzejowi Jendersey Stankowi, oraz Stańkowi Myszce Myszky bratu Jakubowemu, 15 wł. położonych obok owych 13, na które Jakub Myszka już posiada przywilej. Dan w Piszu w poniedziałek po św. Dyonizym r. 1505. W M. znajdujemy r. 1539 samych tylko Polaków. Pod tą wsią leżały r. 1449 nieistniejące dziś osady Bogusze i Janiki ob. Kętrz. , O ludn, pol, , str. 426. Myszkiewieże, ob. Myszkowicze, Myszkin al. Myszków, wś, pow. mścisławski, par. Mścisław, około 1720 r. własność Jana Święcickiego. Myszkin, m. pow. gub. jarosławskiej, na lew. brz. Wołgi, przy ujściu do niej rz. Radiłowki i Huszozyna, o 617, 75 w. od Petersburga a 124 od Jarosławia, 2610 mk. , 3 cer kwie, szkoła, szpital, 10 fabryk, znaczny han del, ożywiona przystań, st. poczt. Myszkiński powiat ma na przestrzeni 2218, 4 w. kwadr, 83, 836 mk. , zajmujących się przeważnie rol nictwem. Powierzchnia wzniesiona, grunta urodzajne, lasy zajmują 6 obszaru. Zrasza go Wołga z dopływami. J. Krz. Myszków, wś nad rz. Wartą, Łęką i Wierzchowizną, pow. będziński, gm. i par. Żarki, st. dr. żel. warsz. wied. , odl. 245 w. od War szawy, st. poczt. , połączona drogami bitemi z Żarkami i Siewierzem; ma 64 dm. , 615 mk, 621 mr. ziemi włośc. W 1827 r. 47 dm. , 274 mk. Wś ta wchodziła w skład dóbr Żarki, Na gruntach M. nad rz. Wartą jest fabryka wy robów żelaznych, mająca 5 dm. , 119 mk. i 5 mr. obszaru i papiernia Miszta nad Czarną strugą, 1 dm. , 6 mk. , 40 mr. Br. Ch Myszków, ob. Myszkin. Myszków 1. wś nad rz. Seret, pow. zaleszczycki, o 12 klm. na płd. wsch. od Tłustego i 12 klm. od Zaleszczyk. Wieś ta otoczona przez lasy i koryto rz. Seret, graniczy na płd. z Błyszozanką, na zach. z Uhryńkowcami, Chartanowcami i Hińkowcami, na płn. z Worwolińcami i Muszkarówką. Obszar dwor, gr. or. 347, łąk 15, past. 286, lasu 1330 mr. ; włośc. gr. or. 759, łąk 116, past. 65, lasu 1 mr. Ludn. rz. kat. w M. 178, w Teklówce 24, par. Tłuste; gr. kat. w M. 997, par. w miejscu, fil. Teklówka 40 i fil. Muszkarów 451, razem 1488 gr. kat. Cerkiew Narodz. Chr. Pana, dek. Skałat dyec. Lwów. Sąd pow. Uscieczko, urz. poczt. Tłuste. Właścicielka pos. wiek. Marya Baraniecka. Co do przeszłości dziejowej M. ob. Archi w. J. Z. R, , cz. VI, t. I, dod. 460. 2. M. , rus, Myszkiw, grupa domów w Bielawcach, pow. brodzki. B. R. Myszków potok, wypływa kilku strugami z lasu Jaworca w zachodniej stronie gm. Myszkin Myszenka Myszkiewieże Myszkowice Myszkowce Rożniowa, w pow. tłumackim; płynie lasem, a następnie łąkami rożniowskiemi na lekki, północny wschód i w Rożniowie uchodzi od lew. brz. do Korosilny, dopływu Olszanickiego potoku. Długość biegu 3700 m. Br. G. Myszków wierch, góra lesista, wznosząca się na zachodniej granicy gm. Rykowa z gm. Jabłonowem, w pow. turczańskim, pod 40 46 22 wsch. dłg. g. F. a 49 2 48 płn. sz. g. od zachodu spływają wody do Stryja, a od wschodu i płn. wschodu do Zawadki, praw. dopływu Stryja. Wzn. 835 m. npm. szt. gen. . Br. G. Myszkowa, folw, do Glin małych, pow. mielecki, leży w pasie granicznym celnym, na praw. brz. Wisły, na zachód od Glin ma łych, na płn. zach. Glin wielkich, 18 kil. od Mielca, w par. rz. kat. Borowa. Mac. Myszkowce, wś, pow. piński, własność ks. Ogińskich. Myszkowce, wś wymieniona w XVIII w. jako należąca do klucza nowowiśniowieckiego na Wołyniu, Myszkowce, wś nad pot. Tajno, pow. husiatyński, o 15 klm. na płn. zach. od Husiatyna, graniczy na płd. z Niżborgiem starym i no wym, na zach. z Kopyczyńcami i Suchosbawem, na płn. Celejowem, na wschód z Samołuskowcami i Horodnicą. Posiada bardzo uro dzajną glebę, klimat jednak ostrzejszy niż w okolicach więcej na płd. położonych koło Jagielnicy i Zaleszczyk. Obszar dwor. grun, or. 547, łąk 80, pastw. 19, lasu 309; włośc. gr. or. 692, łąk 93, pastw. 8. Ludność rzym. kat. 56, par. Kopeczyńce, gr. kat. 502, paraf. Celejów, szkoła; właśc. wiek. pos. Marya hr. Gołuchowska. B. R. Myszkowice 1. wś i kol, pow. turecki, gm. i par. Tokary, odl. 19 w. od Kalisza. Wś M. ma 7 dm, , kol. 12 osad i 12 dm. Kolonie te powstały na gruntach folw. oddzielonego w 1876 r. od dóbr Tokary i mającego 215 mr. obszaru. 2. M. , dok. Myszłkowice, wś, kol. , dwa flow. , pow. będziński, gm. Ożarowice, par. Sączów, odl. 14 w. od Będzina. Posia da pokłady rudy żelaznej, wapna i glinki ogniotrwałej. Wś ma 24 dm. , 261 mk. , 98 morg. ; kol 4 dm, , 28 mk. , 21 mr. Dwa folw. i os. 5 dm. , 22 mk. , 848 mr. W 1827 r. 24 dm. , 116 mk. W XV w. wieś ta nosi nazwę Myszkowice i leży w par. Siemonia, dziedzi cem jest Jan Mysłkowski h. Pilawa. Z dzie sięciu łanów kmiecych pięć daje dziesięcinę bisk. krakowskiemu Dług. II, 191. 3. M. , wś, pow. konstantynowski, gm. Łysów, par. Niemójki, sąd i poczta Łosice, rozległa mr. 289; dm. 17, ludn. 154. M. wschodziły w skład dóbr Łysów. Br, Ch. Rz. Myszkowice, wś nad Seretem, pow. tarnopolski. Leży w pięknej okolicy, nad rzeką wijącą się śród stromych gór, częścią lasem pokrytych, częścią przedstawiających poszar pane skaliste ściany z czerwonego piaskowca. Graniczy od wsch. z Zaścianka, Baworowem i Proszową, na płd. z Czartoryą, na zach. zNastasowem, na płn. z Łuką wielką i Ostrowem. Leży przy gościńcu rząd. , prowadzącym z Tar nopola do Trębowli. Obszar dwor. grun. or. 1078, łąk 79, pastw. 43, lasu 425; włośc. gr. or. 1358, łąk 107, pastw. 22 mr. kwadr. Ludność rzym. kat. 321, par. Mikulińce; gr. kat. 1000, I cerkiew parafialna w miejscu, fil. Łuka wiel ka i Czartorya, razem 1, 200, ogółem 2, 200 gr. kat. , dek. Tarnopol, dyec. Lwów, sąd pow. , notar. , urząd poczt. Mikulińce. Kasa pożyczk. z ka pitałem 433 złr. Dwór otoczony pysznym an gielskim ogrodem, rozciągającym się nad Se retem; pałac nowy, blachą kryty stoi na pa górku. Po drugiej stronie rzeki idzie gości niec, poniżej dworu na rzece młyn o kilku ka mieniach. Wzdłuż gościńca stoją liczne schlud ne murowane dworki, zamieszkałe przez oficyaliatów dworskich. Dobra te bowiem obejmu ją kilka folwarków i obszerne lasy. Właśc, pos. wiek. Wiktor hr. Baworowski, tłumacz Kalderona, ma znaczną bibliotekę, którą za myśla przeznaczyć na publiczny użytek i przeznacza na zakład swego imienia cały ma jątek, około 2 milionów wynoszący. B. R. Myszkowicze 1. wś i zaśc. nad rz. Ołą, przy ujściu do niej Dobrycy, pow. bobrujski, gm. koczerycka; wś ma 23 osad pełnonadzia lowych, zaśc. 1 osadę; młyny na Ole; grunta piaszczyste, łąki obfite, miejscowość mało lud na, poleska, drogi w okolicy opuszczone. 2. M. , wś nad rzką Mysznicą, lew. dopł. llii, w zach. str. pow. borysowskiego, przy gran. pow. wilejskiego, w okr. pol. łohojskim, gm. bajoń ska, ma 9 osad, grunta i łąki dobre, miejsco wość wzgórzysta, lasu dostatek. 3. M. al. Myszkiewicze, królewszczyzna, w pow. rzeczyckim wojew. mińskiego, wspomniana w lokacyi wojskowej z 1717 r. , płaciła wtedy hy berny, czopowego i podymnego 22 złp. ob. Vol. Leg. , VI, str. 188. A. Jel. Myszkowicze, wś, cerkiewna, pow. ozorykowski, gm. Malatycze, 31 dm. , 154 mk. , z których 6 zajmuje się stolarstwem, jako przemysłem domowym, 2 zaś krawiectwem. Myszkowice, wś; pow. chełmski, gm. Turka, par. Dorohusk. Myszkowka, wś, pow. horecki, gm. Niczyporowioze, 20 dm. , 143 mk. Myszkówka, polana nad Czarnym Dunajcem, w obrębie gm. Witowa, na Podhalu, w pow. nowotarskim. Myszkówka, przys. do Czarnej Woli, pow. jarosławski, na lew. brz. Lubatówki, przy drodze z Jarosławia do Sieniawy, graniczy na Myszka Myszkówka Myszkowka Myszkowicze Myszkowo Myszkowszczyzna Mysznica Myszny Myszolówka Myszorka Myszory Myszów Myszowice Mysztaly Myszyca Myszyca Myszyce Myszyn Myszyn płd. z Manastcrom, a na płn. z Czerwoną Wolą. Mac. Myszkowo, wś pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 23 w. od Dzisny, 3 dm. , 27 mk. prawosł. Myszkowo, dok. Miszkowo, dom. , pow. szamotulfiki, 3, 501 mr. rozl. ; dwie miejs. a M. , dom, b Emilianowo, folw. ; 16 dm. , 259 mk. , 17 ew. 242 kat. , 120 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Szamotułach Samter o 6 kil. , gośc. na miejscu. Własność Edmunda Żół towskiego, w którego rodzinie pozostaje od 1786 r. Według regestr. pobor, z 1580 r. M. wś, w pow. poznańskim, par. . Kazimierz, była własnością Mateusza Rosworowskiego i miała 4 łany kmiece, 3 zagrodnik. , karczmę z ćwiercią łanu i owczarnię z 45 owcami Paw. Wielk. I, 16. M. St. Myszkowo, niem. Mischkowo, wybud. do Osusznicy należące, pow. człuchowski, st. p. Zielona, par. kat. Borzyszkowy, ew. Schwessin niem. , szkoła kat. Borowy młyn. W 1866 r. 8 bud. , 3 dm. , 27 mk. kat. Kś. Fr. Myszkowszczyzna, wś i folw. nad bezim. strumykiem, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Żosno, okr. wiejski N. Żosno, o 7 w. od gminy a 49 w. od Wilejki; wś ma 10 dusz rew. , folw. zaś, własność Kamińskich, 1 dm. , 4 mk. katol. Mysznica al. Myszanka, rzeka w zach. str. pow. borysowskiego, bierze początek w kry nicach w okolicy folw. Oskryszyno, płynie ciągle w kierunku płn. około wsi Myszkowicze, zaśc. Ciecierewo, Poczuliszcze i Wierciejki; za ostatnim przyjmuje z lew, str. małą rzkę Wierciejkę, i odtąd płynąc lesistemi mo czarami prawie 1 milę, wpada od lew. brz. do Ilii, dopł. Wilii. Miała dawniej gony bobro we. Długość biegu około 2 mil, nie ma na niej młynów. A. Jel. Myszny, ob. Miśnia. Myszolówka, wś nad Dnieprem, pow. kijowski, o 3 w. od Pirohowa par. praw. , niedaleko od Demijówki przedm. Kijowa, ma 447 mk. 350 prawosł. , 42 katol. , 25 rozkoln. i 30 żydów. Na lesistych wzgórzach ponad M. znajdują się pustelnie Kitajów i Hołosiejew. Wzdłuż rzeki ciągnie się szereg cegielni, należących do rady dobr. publ. w Kijowic, do monasteru wydubickiego i do osób prywatnych. Cegielnie, zwłaszcza porą letnią, zatrudniają znaczną liczbę robotników. Myszorka i M. Zagrody, os. les. , pow. brzeziński, gm. Mikołajów. M. ma 3 dm. , 16 mk. , 456 morg. lasu należącego do majoratu gen. Czernickiego. M. zagrody, ma 1 dm. , 5 mk. i 208 mr. lasu do major. gen. Szczerbackiego. Myszory, wś, pow. sochaczewski, gm. Tułowice, paraf. Brochów. W 1827 r. 31 dm. 165 mk. Myszów, wś cerkiewna, pow. włodzimierski, na płd. od m. pow. , kapł. katol. paraf. Poryck; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV cz. 2 17, 116. Myszowice, niem. Mauschwitz, wś i folw. , pow. niemodliński, par. kat. Hennsdorf. Ludność katolicka. Do M. należy Maliński młyn. Mysztaly, część Lisich Jam w pow. cieszanowskim, zajmująca płd. stronę obszaru wiejskiego. Myszy potok, potok podgórski, powstaje w obrębie gm. Dychtenicy, w pow. wyżnickim, w zach. jej stronie, u płn. stóp góry bez leśnej Semakowej 981 m. szt. gen. ; płynie przez obszar Dychtenicy na płn. wschod, a po tem na wschód i we wsi Dychtenicy zlewa swe wody do Putylli z lew. brz. Długość biegu 6 kil. Br. O, Myszyca, wś, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Chotenczyce, okr. wiejski Krzemieniec, o 7 w. od gminy, 52 dusz rew. Myszyca, szczyt i dział górski w paśmie Mogilicy, w Beskidach zachodnich, między dolinami górnego biegu Mszany i Kamienicy, w obr. gm. Lubomirza, w pow. limanowskim. Od południa M. łączy się za pomocą przełęczy 752 m. , którędy przechodzi droga z doliny Mszany do dol. Kamienicy, z płn. stokami Gorców i bieży wprost na płn. szczytami 877 m. , 974 m. i 1062 m. npm. W ostatnim tym szczycie grzbiet M. rozdziela się na ramię za chodnie, kończące się nad ujściem pot. Wierzbanicy do Mszany, i na ramię wschodnie ze szczytem Krzystonowem. Wzn. Myszycy 877 m. npm. szt. gen. . Stoki M. pokryte prze ważnie lasami cetyniastymi. Br. G. Myszyce, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Chotenczyce, okr. wiejski Daszki, o 8 w. od gminy, 4 dusz rew. ; należy do dóbr rząd. Kołaczewo. Myszyn al. Emerytka, folw. , pow. sieradzki, gm. Zduńska wola, par. Borszewice, odl. od Sieradza w. 21 1 2, dm. 2, mk. 5. Myszyn, wś nad rzką Łuczką, dopływem Prutu, pow. kołomyjski. Leży o 8 klm. na płd. od Kołomyi, a 7, 5 klm. na płn. od Jabłonowa. Graniczy na wsch. z Ispasem, na płd. z Kowalówką, na zach. z Kluczowem wielkim, na płn. z Wierzbiąrzem. Przez M. przechodzi gościniec z Kołomyi do Pistynia. Wieś to górska, ciągnie się nad potokiem śród gór, na których są rozległo pastwiska. Obszar dwor. grun. or. 33, łąk i pastw. 678; włośc. grun. or. 728, łąk 1209, pastw. 100. Ludność rzym. kat. 10, par. Jabłonów, . gr. kat. 1870, cerkiew par. w miejscu, pod wezw. św. Parascewy, dek. Pistyń, dyec. Lwów, szkoła o 1 naucz. Jest tu kopalnia brunatnego węgla, która w r. 1870 zatrudniała 4 robotników przez dni Myszków wierch Myszkowo Mytarz Mytarka Myt 90 po 12 godzin dziennie, za dziennem wyna grodzeniem po 30 cent. a. w. Należy do dóbr rządowych. B. R. Myszyn, niem, .. Mschen, wś na dolnych Łu życach, w pow. chociebuskim, par. ew. Wjerbna. W r. 1880 mk. 393, Serbów 388, Niem ców 5. A. J. P. Myszyna, rzeka, bierze początek na grani cy pow, owruckiego i pińskiego, za wsią Olmany, płynie w pow. pińskim równolegle do granicy pow. mozyrskiego, w kierunku płn. , około 2 mil, poczem zwróciwszy się przy gra nicy pow, mozyrskiego na wschód, łączy się z rz. Lwą i odtąd przybiera nazwę Mostwa ob. ; przepływa całkiem odludne miejscowo ści południowego Polesia pińskiego; bardzo rybna. i. Jel. Myszynie. wś, pow, radzymiński, gm. Radzymin, par. Serock ma 25 mk. i 44 mr. Myt, karczma, pow. kamieniecki, par. Kutkowce, przy trakcie z Kuźmińczyka do Uwsia, należy do wsi Kuźmińczyka. Myta, wś, pow. turczański, 26 klm. na płd. wsch. od Tarki, 20 klm. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt. w Boryni. Na płd. zach. leży Krywe, na zachodzie. Dołżki i Rosochacz, na płn. zohd Rosochacz, płn. narożnik przypiera do Majdanu w powiecie drohobyckim, na płn. wsch. leży Tysowiec w powiecie stryjskim, na wsch. Suchy Potok. w powiecie turczańskim, a na płd. wsch, Orawczyk w pow. stryjskim. W płd. wsch. stronie wsi powstaje dopływ Stryja, pot. Zawadka, i dąży na płn. zach. do Rosochacza, przyjmując w obrębie wsi od praw. brz. Suchy potok, nadpływający od wschodu ze wsi tej nazwy. W dolinie Zawadki leżą zabudowania wiejskie. Na płn. 738 m. cerkiew. Wzdłuż granicy płd. zach. ciągnie się pasmo górskie Zwinin od płn. zach. na płd wsch. , a w niem wznosi się szczyt Zwinin II do 1102 m. znak tryang. . Płd. wsch. część wsi zajmuje las Osowina, dochodzący na granicy wsch. 1018 m. Na płn. od Zwinina leżą Roztoki. Własn. wiek. Tow. dla prod. leśnych w Wiedniu ma roli or, 66, łąk i ogr, 77, pastw. 54, lasu 789; własn. mn. roli or. 501, łąk i ogr. 153, pastw. 294, lasu 227 morg. W r. 1880 było 306 mk. w gminie, 5 na obsz. dwor. obrz. gr. kat. , górskiego rodu Bojków, Par. rzym. kat. w Turce, gr. kat. w Rosochaczu. We wsi jest cerkiew pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela. Za czasów Rzplitej należała wieś do dóbr koronnych, ekon. Samborskiej, a krainy Haickiej. W inwentarzu dokumentów Rkp. Ossol. 2837, str. 55 i 56 czytamy A. 1567, fer. secunda post Dominicam Conductae Paschae, Samboriae. Facultas Magnifici Starzechowski, Joanini Zawadzki, locandi villam in rivulo dioto Myta, eodem nomine appellandam, additis adeundem rivulum sommitatibus, dictis Sucha et Smerek, nec non campo in Płonina, dieto Dolskie, jacente inter rivulos Olchowatka et Krosne, adjunctoque campo dieto Płoniny, aliter vocitato Strzemaminezali et Nieslisz, necnon rivulo dieto Bramowiec, usque ad Płoninam dictam Dźwinow, a graniciebus Capitaneatus Stryensis. In qua villa ad Scultetiam tres laneos argis, et quartum pro Poponatu locando, nec non molendinum et rotam torquatilem, in ostio fluvii My ta cum taberna, tertia parte dationum assignat. Incolis vero villanis, dicto Sculteto quotannis tridunm laborare, ac strennas tortasque cum ceteris utilitatibus praestare man dat. Cujus per Sigism. Aug. facta approbatio Lublini 1569. Quae utraqus Stephanus rex pro parte Joanni Chłopowicz Jurisquaesitoris a Tymkone Komarnicki, Cessionario Za wadzki in curia Saraborrensi post festum nativitatis divi Joannis Baptistae 1576 subsecutam transactionem approbat, cum adjecta ad fluvium Suchapotok parte fundi, dieti Obszar, dat. Leopoliae die 31 julii 1578. W extr. inwentarza z r. 1760 Rkp. Ossol. 1632, str. 180 czytamy Ta wś osiadła na łanach 7, Videlicet sianych 3 3 4 koszonych 2, pu stych 1 1 2; osobna wójtowskich łanów 3, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in 16. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią rocznie 165 złp. 9 1 2 gr. Wójtostwa posesorem Jmp. Faustyn Woj ciech Dwernicki, na które prawo produxit, vigore którego płacić powinien do kasy ekono mii Samborskiej czynszu na rok złp. 7. Ad haec hybernę na gardekurów J Kr. M. i inne onera fundi ponosić tenetur. Las między granicami wsi Myty, nazwany Bereźnica, Smerekowy, Żaliła się gromada, że wolnicy Rosochaccy gruntu jej na pół łanu odebrali, w co wejrzeć ma juryzdykcya zamkowa. Lu. Dz. Mytarka, wś, pow. jasielski, na lew. brz. Wisłoka, przy gościńcu ze Żmigroda l, 5klm. do Osieka. Ze wsi oddziela się ramię gościń ca do Gorlic. M. ma 173 mk. , w tem 164 rzym. kat. , należących do parafii w Żmigro dzie i 9 izraelitów. Kasa pożyczkowa gminna ma tylko 63 zł. w. a. Pos, wiek. ma obszaru 190 m. roli, 27 m. łąk i ogrodu i 9 m. pastw. ; pos. mn. 88 m. roli, 12 m. łąk i 18 pastw. Na północ od M. leży Osiek, na zachód Samoklęski, na wschód za Wisłoka Żmigród, a na płd. Mytarz. Mac Mytarz, wś, pow. jasielski, na lewym brzegu Wisłoki, 313 m. npm. Ma grunta namuliste na porzeczu i 499 mk. , z których 22 na obszarze wiek. pos. ks. Sanguszków. Podług wyznań jest 491 rzym. kat. paraf. Żmigród i 8 izraelitów. Pos. wiek. ma 122 m. roli, 3 m, ogrodu, 7 m. pastw. i 84 m. lasu, Myszynie Myszyna Myszyn Mytlińce Mytnica Mytkowicze Myszyn Mytczenki Mytelno Mytki Mytków Mytkowce pos. mn. 357 m. roli, 23 m. łąk i 129 m. past. Wymienia tę wieś Długosz Lib. Benef. IX, 289. Graniczy na północ z Mytarką, na za chód oddziela ją od Samoklęsk lesista góra zwana Krzyżową, na płd. od wsi Brzezowy las Gamracz, a na wschód Wisłoka od Zmigroda. Mac. Mytczenki, ob. Mitczenki. Mytelno, ob. Metelno. Mytki, wś, pow. mohylowski gub. podolskiej, gm. Maryanówka, par. Bar, 110 dm. , 580 mk. , ziemi włośc. 651 dz. , dwor. 1336 dz. Cerkiew pod wez. N. P. Rożańcowej liczy 800 wiernych i ma 39 dz. ziemi; była tu kaplica katol. dek. mohylowskiego; zamek i wały. Należała do sstwa barskiego, do wsi bojarskich. W lustracyi Humieckiego, kaszt. kamienieckiego, z 1616 r. czytamy; Wsi Nowo Mytkowcze, Wereszczatyncze, Kosaryncze, Przymoszczanica, Drobiszowce. Na te wsi pokazali przywilej panowie Mytkowie od ś. p. króla Aleksandra de data in conventu regni Lublinensi, sabbatho, ante festum S. Priscae anno 1506, wieczny, na wś Wereszczatyncze za świadectwem pewnem na to. Ukazali i mandat ś. p. króla Stefana do ssty barskiego Mikołaja Buczackiego, aby według tego przywileju króla Aleksandra na wś Wereszczatyncze danego, angaryowani sic nie byli opowiadając się z tem, jako i te wsi drugie, Nowe Mytkowce alias Wereszczatyncze, Drobiszowce i t. p. Przeciwko czemu tamże zarazem szlachetny Michał Karbot opowiadał się imieniem Jp. Stanisława Żółkiewskiego, hetm. poln. ssty barskiego, o to, iż tylko na jedne wieś Wereszczatyncze stare to prawo wieczne ściąga się. Ale te inne wsi, Wereszczatyncze wyjąwszy, osadzone są na gruncie Króla JM. sstwa barskiego, czego dowodząc pokazał authenticae przywilej, gdzie Jurkowi, Waśkowi i Aleksiowi Mytkom, także i żonom swym, na. te drugie wsi, Wereszczatyncze wyjąwszy, dożywocia wyprawowane były i trzymali ich zawsze za dożywociem, jako dobra J. K. M. i z nich onera i służbę powinna do Baru odprawowali, jakoż i z dawnej lustracyi i z regestrów skarbowych to się pokazuje ob. Jabłonowski, Lustrącye, str. 34 5. W ostatnich czasach wś ta należała do Delfina Komara, marsz. szl. gub. podolskiej, potem do Dzierzków, dziś Rakowskich. 2. M. , mylnie, ob. Mytków, Mytków, mylnie Mytki, wś, pow. hajsyński, gm, Ładyżyn, par. Granów, na płn. wsch. od Kiblicza, przy drodze z Ćwilichówki do Słobódki Tyszkowieckiej, 138 dm. , 508 dusz męs. , 808 dz. ziemi włośc; cerkiew. Powierzchnia płaska, grunt urodzajny czarnoziem. Należała do klucza kibliokiego Jaroszyńskich; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 26. Por. Ładyżyńskie futory. Z. M. O Mytkowce, wś rząd. nad bezim. rzką, pow. latyczowski, gm. i par. Międzybóż, przy dro dze z Mołomoliniec do Zołotarenki, 112 osad 724 mk. , 1846 dz. ziemi; cerkiew. Należała do klucza międzyboskiego ks. Adama Czar toryskiego. Dr. M, Mytkowicze, wś i dobra, pow. połocki z cerkwią, 719 dz. ziemi; b własność Piadziewiczów, dziś Czupichina. Mytlińce, Mietlińce, ob. Miehlińce. Mytnica al. Barachcianka, rz. , dopływ rz. Stuhny z prawej strony. Mytnica, wś, pow. wasylkowski, na płd. zach. od m. powiat. , ma 601 mk. ; położona w równinie otwartej, ziemia wyborna, M. Aksakowska Aksakowa była przyległością dóbr motowidłowskich, należących niegdyś do Aksaków, potem Rulikowskich. Za Aksaków nie było tu wsi, al stała tu jeno w polu karczma czyli mytnica, w której przebywał urzędnik dla pobierania myta od przejeżdżających gościńcem kupców. I dopiero od 1783 r. właściwie, kiedy granica Rzpltej od Rossyi przez osobną komisyą została tędy wytkniętą ob. Andrejewskij, Istor. mater. iz archiwa Kiew. guber. prawlenja, zeszyt IV, str. 52 3 wyrosła tu spora osada, w połowie na białocerkiewskim a w połowie na motowidłowskim gruncie, przy splocie dwóch walnych gościńców, t. j. tak zw. drogi Białocerkiewskiej i tak zw. traktu Karawańskiego. Odtąd była tu rogatka polska i przykomórok. Również i na przeciwnej rosyjskiej stronie urządzoną też została rogatka, jako na przejeździe do Kijowa, a przytem i kwarantanna, którą krajowcy w swojem narzeczu na kałantyr przekręcili. W Kałantyrze stał słup graniczny rossyjski z 194, a w M. słup polski z No 196 ob. Andrejewskij, Istor. mater. IV, str. 52. Przykomórek mytnicki zależał od głównej komory w Trylisach. Przejazd graniczny, przykomórek, gościniec krzyżowy, wszystko to było niemałą przynętą dla osiedlających się tu, tak że w niedługim czasie M. z Kałantyrem zamieniła się w rodzaj niewielkiego miasteczka. W 1768 r. , pamiętnym tak zw. Koliszozyzną, pułkownik kozaków białocerkiewskich szlachcic Kopytkiewicz, namówiwszy ze swej komendy do buntu tylko 40 kozaków, bo reszta w powinnej dla Rzpltej stała wierności, z tymi tedy wyruszył kryjomo z Białejcerkwi, i najpierw skierował swój napad na przykomórek mytnicki, ale urzędnicy tutejsi, jak ekspedytor Liszko, Rzepecki, Wojciechowski i Sadowski obronną ręką do Katantyru za granicę się schronili; Kopytkiewicz zaś zasłyszawszy o zbliżającym się oddziale wojsk polskich, pobiegł ku Barachtom, ale w galopie koń się mu spotknął, on spadł i zabił się na śmierć Raptularzyk Mytwa Mytwica Mytniki Mytniczek Mytnica Magdalowiecka Mytczenki Stanisława Kruszelnickiego w zbiorze Konst. Swidz. , W 1787 r. miejsce to zaszczycił swym pobytem król Stanisław August pod czas swojej podróży do Kaniowa. Dnia 22 marca pisze Plater w swoim Dzienniku króla Stan. Augusta, przed miasteczkiem M, na pół do sstwa białocerkiewskiego Branickiego hetmana, a przez pół do Rulikowskiego należącem, spotkał Potocki, generał lejtenant, dowodzący dywizyą ukraińską, z eskortą przygotowaną, i salutując po żołniersku pała szem, tak prowadził, przodem jadąc przed ka retą, aż do stacyi, gdzie konie dla popasu wyprzężono. Podanemu śniadaniu najwię kszy honor uczynili cudzoziemcy. Około 1820 rJózef Riulikowski, dziedzic Motowidlowszczyzny, przeniósł swoją połowę w M. na inne, o kilka wiorst odległe miesce i tę nową wieś przezwał Poradowem. Cerkiew w M p. t. ś Mikołaja, była wybudowaną w przeszłym wieku przez urzędników przykomórka Teodora Liszkę i Aleksandra Rze peckiego. Mieszkał tu na starość i umarł sta ry żołnierz kresowy Stanisław Kruszelnicki, autor ciekawego raptularzyka o rzezi Humańskiej i Koliszczyźnie. Na gruntach wsi W. Sołtanówki i M. przewija się wał zwany Rumiańcowskim, który służył za granicę Rossyi z Polską, na mocy delimitacyi w 1783 r. do konanej. W pobliżu wsi znajdują się dwie stare mogiły. Porów. Arch, J. Z. R, cz. III, t. 3 693. Edward Rulikowski Mytnica Magdalowiecka, ob. Magdabwiec ha Mytnica, Mytnica 1 fol. do Karsów, pow. dąbrow ski, na pr. brz. Wisły, w granicznym pasie celnym. Wisła, od której wylewów jest za bezpieczony wałami, oblewa go od płn. i zach. , na płd. graniczy, z Karsami a na wsch, z Boruszową. Osobnego ciała tabularnego nie sta nowi. 2. M. Mietnica, Metnica, rus. Mytnycia, grupa domów i folw. w Korsowie, w pow. brodzkim. 3. M. Sorocka al. Metnica, część Sorocka w pow. skałaokim. Mac, Mytnica 1 karczma, na obszarze dworskim matka Bojanu, w pow. czerniowieckim, przy gościńcu z Sadogóry do Nowosielicy, na płd. zach. granicy Bojanu. 2. M. al. Mytnycia, karczma na obszarze dwor. Kisielowa, w pow. kocmańskim. Br, G, Mytniczek, ob. Mytnik Mały. Mytnik 1. Wielki Mytyniec, wś, pow. lityński, gm. i par. Chmielnik, przy trakcie poczt. z Chmielnika do Ułanowa, o 33 w. od Lityna, 175 osad, 900 mk, 851 dzies. ziemi Włośc, 1029 dzies. dworskiej, 70 cerkiewnej. Cerkiew p. w. ś. Michała 1500 paraf. Czarnoziem; cegielnia. Należała do Tomasza Szadkowskiego, dziś Adolfa Mostowskiego, komedyopisarza spółczesnego, ożenionego z Mazarakówną z Machnówki. Wieś dobrze zagospodarowana, leży nad obszernym stawem, pośród którego wznosi się statua św. Jana Nepomucena. 2. M. Mały al. Mytniczek, wś tamże, nad bezim. rzką do Bohu wpadającą, 43 osad, paraf. praw. M. Wielki, 242 mk. , 533 dzies. ziemi włośc. , czarnoziem, należy do spadkobierców hr. KuszelewBezborodki, dożywotniego właściciela ststwa chmielnickiego. Mytniki ob. Gawry. Myto, mko i folw. nad rz. Dzitwą. pow. lidzki, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Myto dawniej gm. Wawiorka, o 14 w. od Lidy, 21 w. od Wasiliszek a 84 w. od Wilna. Mko ma 101 mk. 54 męż. i 47 kob. , cerkiew mu rowaną i zarząd gminy, folw. zaś 51 mk. 1 prawosł. , 45 kat. i 5 żydów. Dawniej dzie dzictwo Paców, później Mirona Rossudowskiego, dziś pułk. Kondratjenki. W 1415 r. Wła dysław Jagiełło, jadąc z Podola do Litwy, przybył tu z Kobrynia i czas jakiś spocząwszy, pojechał do Wołkowyska. W 1662 r. , dla zniszczenia Lidy, odbywał się tu sejmik. Paraf. praw. ma 828 wiernych 395 męż. i 433 kob. . Gmina Myto mytlańska dzieli się na 3 okr. wiejskie Myto, Wawiorka i Pa piernia, i liczy 39 wsi, 251 dm. i 2650 mk. 1149 dusz rewiz, mianowicie 999 włościan uwłaszczonych i 150 skarbowych. Należy ona do 1 okr. pol, do spr. włośc. w m. Lidzie, oraz do Igo rew. powołanych do służby woj skowej z pow. lidzkiego w m. Lidzie. W skład okr. wiejskiego M. wchodzą wsie Rulewicze, Górzańce, Mieszkały, M. , Kasiłówce, Nowo siołki, Janowlany, zaśc. Kadziszki i okolice Gradowszczyzna i Radziwiłłowce, razem 223 dusz rewiz. włośc. uwłaszczonych i 34 skar bowych. J. Krz. Mytwa, rzeka w powiecie mozyrskim, za czyna się w moczarach za wsią Bierezówką, płynie w kierunku płd. wsch. około wsi Mi chałki; pod zaśc. Baszyński ma pierwszy młyn na stawie; pod wsią MałyBoków rozlewa się w jeziorko i ma młyn; pod RudniąSaniukow ską młyn trzeci; płynie koło wsi Starosielo, pod zaśc. Mazury, młyn na stawie; dalej płynie koło wsi Piereżniwka, Saniuki, fol. Tożyłówka, wsi Bobrujki; pod wsiami Dinowo i Buda zasila się kilku dopływami i płynie rozdzielona na dwa koryta około 5 w. ; pod wsią Smoligowicze rozlewa się w jeziorko, a pod RudniąSmolgowicką tworzy znaczny staw i obraca dwa młyny, dotyka wsi Bułhaki i Niedzieicze; za wsią Wierzbowicze zwraca się pod prostym kątem na płn. , płynie koło wsi Grydzień i pod wsią Konotopy wpada z praw. str. do Prypeci. Długość biegu prze szło 7 mil; rybna. A. Jel. Mytwica 1. mała rzka w płd. zch. krań Mzyki Mylwica Mytyńce Mytyniec Mytyszcze cu pow. ihumeńskiego, zaczyna się na granicy pow. słuckiego, przy zaśc. Jaźwiny i ubiegłszy w kierunku zachodnim i południowym około 4 w. , wpada z lew. str. do Niemna poniżej Turyi. 2. M. , odnoga Prypeci w pow. rzeczyckim, w okolicy Narowli, łączy koryto Prypeci z jez. Łomot. 3. M. al. Mutwica, rzka, prawy dopływ, rz. Uszy. Mylwica, karczma na granicy pow. proskirowskiego i kamienieckiego, przy trakcie ze wsi Uwsia do Satanowa, par. Satanów, Mytyńce, ob. Mityńce. Mytyniec, ob. Mytnik Wielki Mytyszcze, wś włośc, pow. wilejski, w 1 okr. pol, o 46 w. od m. Wilejki, przy b. dr. poczt. z m. Ilii do ra. Radoszkowic, 12 dm. , 103 mk. katol. Mytyszcze, wś, pow. łucki; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 110, 112. Myza, os. fahr. , pow. płoński, gm. Pomiechowo, par. Zakroczym, odl. o 32 w. od Płońska. Jest tu fabryka odlewów żelaznych. Osada ma 8 dm. , 33 mk. i 84 mr. ziemi. Myzany, dobra, pow. rzeźycki, w 1 okr. pol. , gm. Wielona, 61 dusz rew. Myziryńce, ob. Miziureńce. Myzowo al. Mizów, w dok. Mezowy Mezowa Mezewo, Miezowo, wś cerkiewna, pow. kowelski, gm. St. Konary, na płd. od Konar No wych, st. dr. żel. kijowskobrzeskiej, między Krymnem o 21 w. a Kowlem o 20 w. , o 97 w. od Brześcia a 511 od Kijowa. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. I 400. 413; cz. VI, t. I 217, 219. J Krz. Miurki, w dok. Mschurky, ws i fol. , pow. piotrkowski, gm. Woźniki, par Drużbice. Leży 2 m. na zach. od Piotrkowa, na trakcie do Widawy. Pod tą wsią z licznie zbiegających się strumieni powstaje rzeczka Grabia. Wś ma 19 dm. , 117 mk, fol. 7 dm, , 8 mk. Pol. M. rozl. mr. 450 gr. or. i ogr. mr. 361, łąk mr. 59, wody mr. 4, nieuż. i place mr. 26; bud. z drzewa 19. Wś M. os. 27, z gr. mr. 114, Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask I, 460 i II, 224 jako posiadającą zdawna grunta folwarczne i łany uprawiane przez zagrodników. Według regest. pobor. ziemi sieradzkiej z 1553 istniały dwie wsie Mssurki major i M. minor. Pierwsza należała do Stanisława i Walentego Garnyszów, miała młyn, karczmę, 3 łany kmiece, druga do Jana Gomolińskiego, miała 6 łanów Pawiń. Wielk. II, 258. Br. Ch. Mzurów, wś i fol, pow. będziński, gm. i par. Niegowa, odl 49 w. od Będzina, ma 360 mk, 42 dm. W 1827 r. 36 dm. , 210 mk. W XV w. M. był wsią królewską, dziesięcinę dawał plebanowi w Niegowy Dług. , II, 220; obecnie fol M. rozl mr. 457, a mianowicie gr. or. i ogr. mr. 239, łąk mr. 42, lasu mr. 116, nieuż i place mr. 60; bud. mur. 3, z drz. 8. Wś M. os. 37, z gr. mr 428. Mzurowa, wś, pow. jędrzejowski, gm. Mnichów. W 1827 r. 24 dra. , 107 mk. Mzwierzuty al Dzwierzuty, wś, pow. szczycieński, 18 kim. od Szczytna, dokąd droga bita prowadzi, w pobliżu jeziora Sasek, w oko licy pagórkowatej i lesistej. Wś ma 1200 mk. ewang. , mówiących po polsku. Kościół na wzgórzu z wieżą. St. poczt. i tel. i poczty oso bowe do Szczytna, Rothfliess, Wielborka i Niborka. Dwa jarmarki do roku w czerwcu i grudniu. Por. Dzwierzuty. Z, B. Mzyki, os. włośc, pow. będziński, gm. Rudnik Wielki, par. Koziegłowy. Ma 4 dm. , 26 mk. , 56 mr. Mzyki, grupa domów w Babińcu, pow. lubliniecki. Mień, wś, pow. owrucki, o 3 w. od Owrucza Ist. Mytyszcze Myza Myzany Myziryńce Myzowo Miurki Mzurów Mzurowa Mzwierzuty Mzyki Mytnica Magdalowiecka Naasdorf Naasewitt Nabbe Nabben Nabentine Nabet Mytwica NaAntonach, os. młyn. , pow. żółkiewski, gm, Fuina. Osadę tę stanowi młyn o 2ch kamieniach, w płd. stronie wsi Fuiny, na lew. brz. pot. Młynówki, oraz trzy chaty wieśniacze i kilkanaście morgów gruntu, za które posiadacze opłacali niegdyś czynsze emfiteutyczne i inne ciężary do skarbu krechowskiego. Nazwę swą otrzymała ta osada od pierwotnych właścicieli, Antonami zwanych, osiedlonych tu za czasów dzierżawy dóbr krechowskich przez królewicza Jakóba, około r. 1735. Br. G. Naasdorf, 1358 r. Nadsisdorf, wś i dobra, pow. nissański, par. Koeppering. Dobra ryc. N. , własność katolickiego domu kapłańskiego Priesterhaus w Nissie, nadane królewskim rozkazem gabinetowym w 1812 r. Wś ma 21 zagrodników, 13 komorników i 96 mr. ziemi. Do gminy N. należy kol. Steinberg, ma 10 zagrodn. i 4 komorn. z 56 mr. ziemi. Obszar gminy ma 1257 mr. ziemi, z nędzną glebą, o piaszczystym lub skalistym spodzie. Naasewitt, ob. Nasewitt. Na Bagnie al. Bagno Bahno, część Matkowa w pow. turczańskim. Nubba, rzka w gub. inflanckiej, ma źródła w okolicy Hochrozen i pod Turajdą uchodzi od lew. brzegu do rz. Bresel Brasel, praw. dopł. Gani Aa. Nabbe, rz. przymorska w Kurkndyi, w par. piltyńskiej, płynie z płd. ku płn. i po krótkim biegu wpada do Bałtyku; łączy się kanałem z Wielką Irbą, Nabben, wś pryw. w Kurlandyi, w okr. , pow. i par, goldyngskiej. Na Bahuach, góra pod 40 53 wsch, dłg. a 49 15 płn. szer. w płd. stronie Bystrzycy, w pow. drohobyckim. Szczyt 742 m. Na płn. jej stoku bierze początek dopływ Dniestru Bystrzyca Tyśmienicka. Na Bajkach al. Bajki, część przedmieścia Krakowskiego we Lwowie. NaBani, wzgórze lesiste w obrębie gm. Kropiwnika Nowego, w pow. drohobyckim, na prawym wsch. brzegu Stryja, na płd. od Słownik geograficzny Tom VI Zeszyt 71. tejże wsi, pod 40 59 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 12 29 płn. szer. Od zach. i płd. opada stromo do doliny Stryja. Wzniesienie wzgó rza 737 m. , wznies, zaś doliny Stryja u stóp jego 483 m. Ob. Bania, Br. G. NaBaszty, turnia w Tatrach spiskich. Ob. Basta. NaBatogach, wzgórze polne, na płd. wsch. od Podkamienia, w pow. rohatyńskim, nad granicą czerczańską, pod 42 10 30 wsch. dłg. g. F. a 49 25 20 płn. szer. Od płn. i płd. opływają je dwie strugi, które u zach. podnóża tej wyniosłości się łączą i tworzą pot. Podkamień, uchodzący do rz. Swirza z lew. brzegu. Wznies. 328 m. npm. Br. G. NaBeńki, szczyt w paśmie górskiem Żełemiance, w Karpatach wschodnich, w działo skolskodelatyńskim, na granicy gm. Tuchli pow. stryjski, Sukiela i Kamionki pow. doliński, pod 41 14 wsch. dłg. g. F. , a 48 58 43 płn. sz. g. Wznies. . 1233 m. npm. U płd. wsch. stóp tej góry biją źródła rzeki Sukiela. Br. O. Nabentine dok. , jez. , ob. Niewodu al. Lewimtyn. Na Berezi, część Zawadki w pow. turczańskim. Na Berezku, grupa domów w Łomnej, w pow. turczańskim. NaBereżnyci, część wsi Wilawcza, w pow. wyżnickim, nad pot. Bereżniczą. Ob. Wilawcze, Na Beskidzie, grzbiet w Beskidzie zachodnim. Ob. Krzeszów Dolny i Leskowic. Nabet, nad pot. Łazanka, grupa domów w płn. wach. stronie Kobylnicy Ruskiej, w powiecie cieszanowskim. Na Białej 1. grupa domów w Podhorcach, w pow. złoczowskim. 2. Na B. , karczma koło Nowosiółki Liskiej, pow. Kamionka Strumiłowa. Na Blichu 1 część wsi Nawsia Kołaczyckiego, w pow. jasielskim. 2. Na B. , karczma na obszarze gm. Dobczyc, w pow. wielickim. 3. Na B. , podmokło pastwisko w płd. 54 Na Antonach Na Błotach Na Boboniówce Nabołocie Naborki Naborowiec Naborówka Na Błoniach Nabłonice Na Błoniu 1 Na B stronie Zboisk i Malechowa, w pow. lwowskim, nad Pełtwią, nad którą stoi młyn tej nazwy. 4. Na B. , góra lesista w pow. limanowskim, na płnrz. rz. Łososiny ob. . Wznies. 541 m. b. Na Błocie 1. podmokłe pastwisko w Uhnowie, pow. Rawa ruska, na płn. wsch. od zabudowań wiejskich, nad Sołokiją. 2. Na B. , rozległe, podmokłe pastwisko, zajmujące zach. część Hołoskowic, płn. wsch. część Kadłubisk i płn. część Dubia, w pow. brodzkim. 3. Na B. , podmokłe pastwisko w płd. stronie Turzego, w pow. brodzkim. 4. Na B. , grupa domów w Starzawej, w pow. mościskim. 5. Na B. , młyn i domy na obsz. dwor. Ożydowa, w pow. złoczowskim. 6. Na B. , grupa do mów w Snowiczu, w pow, złoczowskim. 7. Na B. , część doliny Seretu. 8. Na B. , nazwa łąk we wsi Pótutory. Ob. Lipa zlota rz. V, 250 2. Lu. Dz. Na Błoniach 1. karczma na obsz. dworskim Głęboki, w pow. Samborskim. 2. Na B. , karczma w Starej Soli, w pow. staromiejskim. Nabłonice al. Na błoniu, karczma i grupy zabudowań, w obr. gm. Niedzielisk, w pow. brzeskim. Br, G. Na Błoniu 1. grupa zabudowań w gm. Trzebowniska, pow. rzeszowski, na prawym brz. Wisłoka, nieopodal przewozu. 2. Na B, część wsi Lubienie, w pow. jaworowskim. 3. Na B. , osady i kuźnia w Brylińcach, w pow. przemyskim. 4. Na B. al. Suszyca, Suszycia na Bołoniu część Suszycy wielkiej, w pow. staromiejskim. Br, G. i Lu. Dz, Na Błotach 1. podmokłe pastwisko w płn. stronie Zielowa i Żornisk, w pow. gródeckim, nad t. zw. Starą rzeką 317 m. . 2. Na B. , podmokłe pastwisko w płn. stronie Zniesienia, w pow. lwowskim. 3. Na B. , podmokłe pastwisko, w płn. zach. stronie Kałusza nad Kropiwnikiem. 4. Na B. , młyn na obsz. dwor. Lackie wielkie, w pow. złoczowskipa. 5. Na B. al. Ścianka, dwór i folwark w ściance, w pow. złoczowskim. Lu. Lz. Na Boboniówce al. Boboniówka, gajówka, na obsz. dwor. Karowa, pow. Rawa ruska. Na Bodostowie, pastwisko w płn. stronie Wojniłowa, w pow. kałuskim. Nabołocie al. Folwarkowce 7 osad, pow. słucki, o 3 w. ku płn. od mczka Nieświeża, nad błoniami, w płaszczyznie położone. Naborki 1. wś nad rz. Niesetą, pow. ihumeński, w 3 okr. pol, berezyńskim, 14 osad; miejscowość poleska, odludna. 2. N. , dobra nad rz. Niesetą, dopł. Olsy, pow, ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, dawniej obywatelskie, w 1873 r. rozparcelowane i nabyte przez włościan; kupili dwaj Korolowie, każdy po 129 morg. , dwaj Mieleszkiewiczowie, każdy prawie po 10 wł. , Gierajewski, Wojoiechowski, Bucki, Koziełło i Karaczan, każdy około 116 morg. , Szamko około 106 morg. , Suprunkiewicz około 15 1 2 włók. Miejscowość poleska, małoludna, grunta lekkie, nizinne. Naborowiec, wś i folw. , pow. płoński, gm. Załuski, par. Kamienica, odl. o 16 w. od Płoń ska; ma 19 dm. , 201 mk. W 1827 r. 13 dm. , 128 mk. Folw. i wś N. rozl. m. 486 grun. orn. i ogr. m. 389, łąk m. 4, pastw. m. 7, lasu m. 66, nieuż, i place m. 20; bud. mur. 1, z drze wa 11, płodozmian 11polowy. Wieś N. os. 29, z grun. m. 115. Br. Ch, Naborówka, rzeczka w pow. radzymińskim, wypływa z lasów Świętochowskich, niedaleko wsi Bale i granicy pow. węgrow skiego, płyuie w stronę płn. zach. przez Warmiaki i pod Wójtami, na płn. Jadowa, wpada z praw. brz, do Ossownicy. Długa 5 w. m. hydr. . Podług Bokiewicza Opis pow. radzymiń, str. 22 wpada do Ossownicy, połą czona z Mostówką. J. Bliz, Naborówka, pot. górski, powstaje w obr. gm. Koniny, w pow. limanowskim, z pod Fraczki gronia, wzgórza polnego; płynie na płn. wsch. i po 2 kil. biegu uchodzi z lew. brz. do Koniny. Br. G. Naborowo, wś i folw. , pow. płoński, gm. Załuski, par. Kamienica, odl. o 17 w. od Płoń ska Ma 7 dm. , 74 mk. W 1827 r. 14 dm. , 114 mk. Folw. N. z wsiąt. n. , wsią Dłuto wo i częścią Kamienicy Kościelnej, rozl. m. 973 grun. orn. i ogr. m 873, łąk m. 60, past. m. 10, nieuż, i place m. 30; bud. mur. 1, z drzewa 24; płodozmian l3polowy; wiatrak. Wś M. os. 26, z grun. m. 24; wś Dłutowo os. 33, z grun m. 114; część Kamienicy Koś cielnej os. 6, z grun. m. 136. Br. Ch Naborowszczyzna 1. folw. i wś, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Jewie, okr. wiejski Jarmoliszki, o 6 w. od gminy a 10 w. od Trok; wś ma 5 dusz rewiz. ; własność Strawińskich. 2. N. , wś w zach. stronie pow. mińskiego, kaplica katol. par. Kamień, daw niej filia par. Wołma. J. Krz, Naborz, karczma przy gościńcu z Zatora do Gierałtowiczek, we wsi Rudze, pow. wa dowicki. Mac. Naborze, nazwa zabudowań wiejskich w gm. Piotrowice, pow. wadowicki. Br G. Na Bożemce, młyn i karczma na obsz. dwor. Karowa, pow. Rawa ruska. Nabrany, wś w gub. kowieńskiej, miejsce urodzenia Macieja Kazimierza Wołonczewskiego, biskupa żmudzkiego, syna włościanina. Na Brońce, fabryka terpentyny w Wierzbianach, w pow. jaworowskim. Nabróż, wś i folw. , pow. tomaszowski, gm. Czerkasy, par. Nabróż. Loży o kilka wiorst na lewo od drogi z Tyszowiec do Łaszczowa, śród wyżyny, odl. 7 w. od Tyszowiec a 5 mil od Zamościa i Tomaszowa. Posiada kościół par. murowany, cerkiew parafialną rusińską, szkółkę początkową ogólną, cegielnię i 72 dm. Dwór z pięknym ogrodem, młyn i wia trak. Gleba żyzna, czarnoziem. W 1827 r. było tu 53 dm. , 312 mk. Kościół i par. zało żył tu w 1411 r. Jan Szompnik; obecny koś ciół został wzniesiony z muru w 1684 r. przez Samuela Łaszcza. W kościele tym znajduje się ołtarz P. Jezusa z kościoła kolegiaty lubelskiej, przez Leszka Białego wystawionego, przeniesiony tu w 1845 r. Przy tym ołtarzu są dwie rzeźbione starożytne figury. Kościół jest pod wezw. Wniebowzięcia M. Panny. Par. składa się z wsi N. , Taczępy, Lipo wiec, Małożów, Miętkie z Adelinką Jędrzejówką, Mircze, Stara wieś, Wereszczyn, Wisz niów, Radostów, Łykoszyno, Datrów, Dobużck, Kryszyn, Kmiczyn, z ludnością ogólną 2, 703 dusz. Folw. N. z wsią t. n. i Mołożony, rozl. m. 1001 grun. or. i ogr. m. 507, łąk m. 118, lasu m. 346, nieuż. i place m. 30. Gospodarstwo leśno staranne; obszary wycię te zasiewane. Bud. mur. 14, z drzewa 22; płodozmian 6 polowy. Do dóbr powyższych należał folw. Mołożów z obszarem m. 1170, któ ry w r. 1884 oddzielony został. Wś N. os. 62, z gr. m. 681; wś Mołożany os. 47, z gr. m. 600. Dobra N. były własnością Drohojewskich, Rakowskich, obecnie należą do Wincen tego Rulikowskiego. X S. S. i Al. Pal, Na Brynowie, podmokłe pastwisko w zach. stronie Peratyna, pow. Kamionka Strumitowa Na Brzegach, podmokłe pastwisko, w płd. zach. str. Srok przy Laszkach, pow. lwowski. NaBrzegu 1. grupa zabudowań wiejskich w obrębie gm. Dąbrowy, w pow. krakowskim. 2. Ma B, , grupa domów w Miłoszowicach, w pow. lwowskim. Nabrzegu, część wsi Dzierzgowice, pow. kozielski. Na Brzezinie al. Szajnowska, karczma i gajówka na obsz. dworskim Juśkowic, w pow. złoczowskim, Nabrzuska, wś, pow. kowelski, st. p. Kowel; kościół paraf. katol św. Piotra i Pawła, wzniesiony w 1727 r. z drzewa przez Do1 Otę Rzeczycką. Parafia katol, dek. kowel skiego, 849 dusz. . Kaplica w Czersku. NaBuczkach, północny czubek pasma górzystego, ciągnącego się na granicy gm. Rabego i Bandrowa, w pow. lisieckim, a tworzącego północne rozgałęzionie działu Żukowa; Czubek ten wznosi się w płd. wsch. stronie wsi Moczarów, na wschodnim brzegu pot. Głuchego, dopływu Jasienki, pod 40 20 25 wsch. dłg. g. F. , a 49 22 18 płn. sz, g. Z płn. stoku zlewają się wody do Głuchego potoku, z płn. wsch. zaś do Królówki. Wzniesienie 726 m. npm. Miejsce znaku tryang. Na Buczyszczu kilka zabudowań wiejskich w Bukowinie, w pow. bobreckim, na praw. brz. Dniestru, w płd. zach. stronie wsi. NaBudkach, karczma w Radgoszczy, pow. dąbrowski. Br, G. Na Budzie 1. część wsi Koziarni, pow. Nisko. 2. Na B. , leśniczówka na obsz. dwor. Baczyny, w pow. staromiejskim. Nabutów, wś na lew. brz. rz. Rosi, pow. kaniowski, paraf. praw. Neterebki o 2 w. , o 45 w. od Kaniowa i Bohusławia, gdzie naj bliższa st. poczt. i telegr. , naprzeciwko wsi Derenkowiec, na praw. brz. Rosi, w pow. czerkaskim leżącej, 423 mk. ; od 1850 r. fabryka cukru. Wchodziła niegdyś w skład sstwa korsuńskiego, dziś należy do klucza korsuńskiego ks. Łopuchina. J. Krz. Nabyszyce, dok. Nabisicze, niem. Nabyschitz wś i gm. , pow. odolanowski, 2 miejsc a N. , wś; b Kuroch, pustkowie; 61 dm. , 484 mk. , wszyscy kat. , 94 analf. Poczta, gośc, st. tel. w Odalanowie, stac. kol. żel w Ostrowie o 11 kil. Według regestr, pobor, z 1579 r. wś N. , w par. Odolanów, była własnością Fe liksa Kurowskiego, miała 4 łany, 4 zagrod. , 3 komorników i 3 rzemieślników Pawiński, Wielk. , t. 1, str. 124. M. St. Na Bugaju, folw. na obszarze dworskim w obr. gra. Stryszowa, pow. wadowicki. Na Caryni, młyn na obszarze dworskim Miliowa Bohosiewicza, pow. wyżnicki, nad pot. Młyńskim, Br. G. Naceliszki, ob. Dowmontyszki Naceslawice, w dok. NoGzmlavyoze, wś nad strum. Olszyną, i folw. , pow. kaliski, gm. Staw, par. Chlewo, odl. od Kalisza w. 24; wś dm. 7, mk. 53; folw. dm. 3, mk. 19. W 1827 r. U dm. , 93 mk. Wspomina tę wieś Lib. Ben. Łask. t. II 60 w opisie par. Chlewo. Według regestr. pobor. z 1579 r. wś N. par. Chlewo była własnością Naczesławskich, do których należało 5 części i Laurent. Desczyńskiego, posiadającego 1 4 łana, oraz Jakóba Osczeklińskiego, posiad. 1 2 łana Pawiński, Wielkop. t. I 111. Obecnie folw. i wieś N. rozl m. 456 grun. or. i ogr. m. 388, łąk m. 44, past. m. 7, nieuż. i place m. 17; bud. mur. 4, z drze wa 8; płodozmian 4 i 10polowy. Wś N. ob. 17, z grun. m. 20. Br. Ch. Nachaczów, ob. Nahaczów. Na Chapanicy, leśniczówka na obsz. dwor. w Nisku, w pow. Nisko, nieopodal wsi Ka mienia. Br. G. Na Chmielarni al Ghmielarnia, leśniczówka, koło Rudek nieznanewskich, obsz. dwór. Busk, pow. Kamionka Strumitowa. Nachów, mała wś i folw. lenny, pow. rzeczycki, gm. wasilewicka; wś ma 7 osad, folw. . Na Błocie dziedzictwo Rudziewskich, 2 3 4 włóki; odlud ne Polesie. A. Jel. Na Chyżkach al. Chyżki, pasieka koło Werchobuża, obsz. dworski Kołtów, pow. złoczowski. Naciany 1. dwór, pow. rossieński, paraf. kielmeńska, własność Reutta. 2. N, ludna wś nad rz. Nacianką, pow. telszewski, o 42 w. od Telsz, Kościół kat. św. Katarzyny, w 1789 r. drzewa wzniesiony przez obyw. Pocieja. filialny par. Gintyliszki. Na cmentarzu kaplica. Nacina Wes, węg. Natafalwa, wś, hr. ziemneńskie, stacya węgierskogalicyjskiej kol. żel. Kościół katol. filial. , zbudowany w 1413 r. ; uprawa roli; 1042 mk. Nacisławice 1. Wielkie, niem. Gross Nimsdorf, wś i dobra nad rz. Stradunią, pow. ko zielski. Odl. 2 mile od Koźla, leży na grani cy pow. prądnickiego, posiada kościół paraf. poklasztorny, przez cystersów wzniesiony Folw. należał do dóbr klasztornych, ma obec nie 223 morg. Wś z przyległością Mierzęcin ma 3166 morg. , w tem 2, 699 morg. roli. Szko ła katolicka dwuklasowa. W 1843 r. był tu zamek z kaplicą, 108 dm. , 808 mk. kat. Młyn wodny. N. par, ma 1065 dusz. Należy do par. wś Grodzisko. 2. N. Małe, ob. Nadaławki. Br. Ck Nacisławki al. Maie Namhwke, niem. Klein Nimsdorf, wś i dobra, pow. kozielski, paraf, i szkoła Gierałtowice. Dobra ryc. mają 1, 544 morg. 925 m. roli i 492 m. lasu, wś 493 m. W 1843 r. 37 dm. , 284 mk. katol. Naciuny al. Naczuny, wś i gm. , pow. poniewieski, w 2 okr. pol. Klawany, w 1 okr. pokoju do spraw włościańskich, składa się z 10 okr. wiejskich, 59 wsi i liczy 2, 583 mk. ob. płci włościan. Nackel niem. , ob. Nakło i Nakielno, Nacki w dok. Naczky, fol. , pow. turecki, gm. Bartochów, par. Tubądzin, odl. od Turka w. 44 1 2; dm. l, mk. 5. Według Lib. Ben. Łask. I; 413 była to wieś niemająca łanów kmiecych już w początku XVI w. Istniał tu tylko dwór z gruntami folwarcznymi, dający dziesięcinę prob. w Tubądzinie. Nackiewicze 1. okolica szlach. nad rz. Wersoczką, pow. lidzki, w 5 okr. pol. , o 39 w. od Lidy a 15 w. od Ejszyszek, 19 mk. kat. 2. N. , wś włość. , pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 48 w. od Oszmiany a 18 w. od Dziewieniszek, 10 dm. , 72 mk. kat. A. T. Nackowa, wś w płn. zach. stronie pow. Słonimskiego. Nacław w dok. Naczlaw, wś i folw. , pow. kościański; fol. ma 569 mr. rozl. ; gm. ma 40 dm. , 315 mk. , 29 ew. , 49 kat. , 33 analf, cegielnia; poczta, tel. , st. kol. żel. w Kościanie o 3 kil, gośc. o 2 kil. Według regestr, pobor. z 1580 i 1581 r. wś Naczlaw, w par. Kościan, miała 16 1 4 łanów i 4 zagrod. Pawiński Wielk. , t. I, 61. Br. Ch. Nacpolsk, wś, pow. płoński, gm. Naruszewo, par. Żukowo, odl. o 14 w. od Płońska. Ma szkołę pocz. ogólną, cegielnię, gorzelnię wiatrak i karczmę, 37 dm. , 442 mk. W 1827 r. było tu 33 dm. i 294 mk. Gmina N. przeniesioną została do Naruszewa. N. wymieniony jest w bulli Innocentego IV z 1254 r. w rzędzie wsi dających dziesięciny klasztorowi w Czerwińsku ob. t. I, 837. Obecnie dobra N. , własność Tytusa Dembowskiego, składają się z fol. N. , Sosenkowo, Skarzyn i Srebrna, wsi N. , Srebrna, Sosenkowo i Skarzyno. Rozl. mr. 3865; fol. N. gr. or. i ogr. mr. 728, łąk mr. 42, pastwisk mr. 147, wody mr. 3, lasu mr. 533, zarośli mr. 68, nieuż. i place mr, 76, razem mr. 1599; bud. mur. 15, z drzewa 15; płodozmian 7 polowy; fol Sosenkowo gr. or. i ogr. mr. 419, łąk mr. 42, past. mr. 24, wody mr. 1, lasu mr. 120, nieuż. i place mr. 23, razem mr. 629; bud. mur. 1, z drzewa 14; płodozmian 8 i 11 polowy; fol, Skarzyn gr. or. i ogr. mr. 404, łąk mr. 11, pastw. mr. 27, wody mr. 1, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 22, razem mr. 467; bud. mur. 1, z drzewa 6; fol. Srebrna, gr. or. i ogr. mr. 369, pastw. mr. 46, wody mr. 3, lasu mr. 721, nieuż. i place mr. 31, razem mr. 1170; bud. z drzewa 10. Wieś N. os. 56, z gr. mr. 332; wś Srebrna os. 20, z gr. mr. 188; wś Sosenkowo os. 33, z gr. mr. 200; wś Skarzyno, os. 19, z gr. mr. 15. Br. CL i A. Pal, Nacuny, po lit. Nocuna, wś pryw. i dwór nad rz. Abelą, pow. kowieński, par. Kiejdany, o 35 w. od Kowna a 8 w. od Kiejdan, b. dzie dzictwo Szuksztów, którzy w 1805 r. wnieśli tu z drzewa kapl. kat. pod wezw. W W. ŚŚ. i mieli przy niej groby rodzinne. J. Krz, Nacz 1. al. Nacza, rzeka w pow. borysowskim, pr. dopł. rz. Bóbr; bierze początek na płn. zach. od m. Chołopienicz, między wsiami Borki i Izaszki, płynie ciągle lesistemi moczarami w kierunku południowym koło zaśc. Podgaj, fol. Kazimierów, Haldeberg, wsi Halki i Prudziec, gdzie porusza pierwszy młyn; pomiędzy Prudźcem i Kociuchami obraca młyn dru gi a w Kociuchach trzeci. Za Kociuchami przyjmuje rzkę Moczulnę z lew. str. , płynie dalej koło wsi Kozubiec al. Kozubedz, zaśc. Kołodzież, wsi Krestenowszczyzna al. Krestopowszczyzna, gdzie ma młyn czwarty, koło zaścianka Zanacz, wsi Żabierycz, zaśc. Kusznierówka i Szyjałówka, za którym zasila się rzką Niewiarowszczyzną z pr. str. , dalej z lewej str. przyjmuje rzki Mieżnicę i Dubiesznię i przecina tor dr. żel. moskiewskobrzoskiej pomiędzy st. Bojary i Krupka; pod wsią Naczą rozlewa się w jezioro i ma dwa młyny, Na Brynowie Na Chyżkach naprzeciwko wsi Kołpynicy al. Kołpienicy zasila się z pr. str. rzką Kołpynicą, płynie ko ło wsi Zapole, Zabrodzie, Smorki, gdzie za sila się bezim. strumieniem; dalej płynie koło wsi Rudnia i tu ma młyn szósty na jeziorze, koło wsi Wielatycze młyn siódmy i ubiegł szy 53 w. uchodzi do Bobra po za zaść. Pierewoz. Dość rybna. Spławna na przestrzeni około 10 w. 2. N. , rzka w pow. borysowskim, lewy dopływ Berezyny; bierze początek w okolicy zaśc. Dabowik, płynie w kierunku płn. zach. około wsi KiszczynaSłoboda, fol Wilanów, gdzie ma młynek i zasila się kilku matemi strugami, dalej przepływa około wsi Cheteholice, gdzie porusza młynek, poczera zwróciwszy się bardziej ku zachodowi, za fol. Nieżeńcy, ubiegłszy około 14 w. , wpada do Berezyny. W dolnym biegu dość ry bna. 3. N, rzeka w pow. słuckim, prawy dopływ Łani. Zaczyna się pod wsią Koniuchy, płynie w kierunku południowym koło kilku fol. tegoż nazwiska, wsi Chomowicze, mczka Sieniawki, gdzie przecina dawną szosę brzesko moskiewską. Do Sieniawki obraca 4 młyny. Za Sieniawką przepływa około wsi Naruszewicze i Panacza młyn, Słobódka, Rudki młyn, pod zaśc. Bojany przyjmuje od lew. brz. rzkę Suszenkę, płynie dalej koło wsi; Bobki, Hołynki, zaśc. Stasiewszczyzny młyn, pod Kryszyłowiczami przecina gośc. wiodący z Karacka do Krugowioz i zwraca się bardziej ku wschodowi; płynie koło wsi Ostrów, fol. Łachowszczyzna młyn, NaczaPłoska, wsi Nacza, na przeciwko której łączy się z Łanią za pośrednictwem strugi zw. Staru cha, a po za nią, przyjąwszy w siebie z pr. str. rzkę Miertwę al. Martwy Bród, pod wsią Łoktysze uchodzi do Łani, przebiegłszy około 6 mil. Od Sieniawki aż do końca prawie pły nie miejscowościami poleskiemi, zwłaszcza brzeg prawy jest nizki i odludny; łąk wszę dzie obfitość. Oprócz wymienionych przyj muje jeszcze kilka drobnych bezimiennych dopływów. ALM. i Nacz 1 al. Nacza wś, nad rz. t. n. , pow. borysowski, w 1 okr. pol chołopienickim, gm. Nacza, w pobliża dr. żel. moskiewskobrze skiej, na pół drogi pomiędzy st. Bojary i Krupki, ma 56 os. pełnonadziałowyoh; cerkiew paraf. drewniana, zbudowana 1817 r. , uposażona 6 włókami ziemi, ma około 700 parafian; duchowieństwo miało do 60 włościan poddanych. Gmina składa się z 3 wiejskich. starostw, 27 wsi i liczy do 1120 włościan pł. męzkiej; miejscowość lesista, nizinna, łąk obfitość, młyny i rybołóstwo na rzece. Dawniej przechodził tędy trakt pocz. z Borysowa na Tołoczyn do Orszy, którym odbył się w 1812 r. odwrót Francuzów z Rossyi. 2. M. , wś, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. krugowicka, w pobliżu rz. Naczy, o kilka wiorst od jej ujścia do Łani, ma 11 osad; miej scowość całkiem poleska, nizinna. 3. N. , kilka fol. i zaśc. nad rz. Naczą, dopł, Łani, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, w par. kat, Kleck a N. Bryndzowska, dziedzictwo Czarnockich, przeszło 65 włók, piękna rezydencya, gospodarstwo wzorowe, propinacye; b. N. , własność Falskich, około 7 włók; c. N. , wła sność Rejtanów, przeszło 13 włók d. N. Glebowska własność Święcickich, przeszło 20 włók, dochód z młynów, gospodarstwo piękne; e. N. , własność Płaskowickich, około 9 włók; f. N. własność Iwaszkiewiczów, 2 włóki 18 morg. ; g. N. Lubaczemka od 1850 r. wła sność Hrehorowiczów, około 6 1 2 włók; k. N. , zaśc, w pobliżu fol. Hatlewszczyzna, ma 1 os, ; miejseowośó lekko falista, małoleśna, grunta wyborne pszenne. W wieku XVI N. były własnością Hlebowiczów; Ignacy Daniłowicz pod 1533 r. wspomina dokument Bony, naka zujący satysfakcyą Hlebowiczom z powodu sprawy granicznej z jej dobrami Sieniewlanami ob. Skarbiec, t. II 305. O Naozy wspo mina w swych pamiętnikach Ewa Felińska, z powodu, że odbył się w niej 26 listopada 1840 r. ślub jej córki Pauliny, z malarzem i obywatelem Adamem Szemeszem. 4. N. Stara, fol. , pow. słucki, własność polskiej ro dziny Voigtów, około 14 włók. A. Jel. Nacza 1. rzeka w pow. bielskim gub. smoleńskiej, bierze początek w okolicy wsi Naczynki, płynie w kierunku płn. zach. i powyżej m. Biełyj wpada odlew. brz. do rz. Obszczyi lew. dopł. Meży. Siemionow w Słowniku mylnie nazywa ją Nową. 2. N. , rz. w pow. lepelskim, poczyna się blisko dóbr Orzechówna, długa 35 w. , wpada od lew. brzegu do Dźwiny, koto wsi Ujście Nackie. Od wsi Ostrowszczyzny spławiają po niej czasem drzewo towarowa. 3. N. al. Naczka rz. w pow. lidzkim, dopł. jez. Pielasy, właściwie wierzchowina rz. Kotry ob. , bierze początek w bagnach po za dworom Gołodówką i wsią Krzywile Krywele, płynie podmokłą doliną w kierunku od płn. ku płd. wsch. około wsi Melechańce, Michalczuny, Ponacze; Koniawo, Michańce, Puzole, Kucewicze, Nacza, Kowalki i Sołtanówka, odkąd przybiera raptownie kierunek zachodni. Długa 25 w. ; największ. szerokość dochodzi 5 saż. J Krz. Nacza 1. wś kośc. paraf. , zwana inkiem, nad rz. Naczką, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Koniawo, odległa o 8 w. od gminy, o 74 w. od Wilna a 38 w. od Lidy, ma 176 mk. 86 męż. i 90 kob. . Należała niegdyś do Kościewięzów Kostewiczów, z których Janusz, wojewoda podlaski, fundował tu około 1529 r. kościół i przeniósł parafię z Dubicz. Później była własnością Kiszków a następnie Radzi Nacz wiłłów. Kościół drewniany dziś istniejący, zbudował na miejscu dawnego kś. Józef Ku czewski, proboszcz miejscowy, w 1756 r. W kościele znajduje się słynąca z cudów sta tua Jezusa Nazareńskiego. Folwark rozległy na miarę nowopolską wogóle 1000 mr. , z tych 540 lasu, 360 ziemi or. , 80 łąk, 10 mr. ogr. Przy nim na rzece Naczce jest młyn i folusz. Do parafii nackiej, dekanatu raduńskiego, naleźy 60 wsi i osad włościańskich, 21 okolic za mieszkanych przez drobną szlachtę i 26 fok, w ogóle 8086 wiernych. Dawniej znajdowała się filia w Dubiczach. Niegdyś N. , jak wi dać z rewizyi dóbr tatarskich, dopełnionej w 1631 r. przez Jana Kierdeja, pisarza ziemskie go Oszmiańskiego, była osiedlona przez Tata rów, ślady czego zachowały się w cmentarzys ku tatarskim ob. Muchliński, Zdanie sprawy o Tat. litewskich, i Tygod. ilustr. z 1885 r. 113. W skład okręgu wiejskiego wcho dzą wsie N. , Ginele, Kudojańce, Królewszczyzna, Biezaniszki, Puzele, Kowalki, Mieźańce, Jurańce, , Mickańce, zaśc. Buda i okolica Talmonty, razem 131 dusz włośc. uwłaszczonych 135 b. włośc, skarbowych i 49 jednodworców. Powierzchnia zaklęsła, bory, błot i łąk mało, jeziór dużo, grunt gliniasty i żwi rowaty, zraszają rzki Raduńka Przedel, Kotra, Czepiełunka, Koniawka i Naczka. 2. N. , wś włośc, tamże, 34 dusz rewiz. , własność skar bu, stanowiła dawniej uposażenie proboszcza nackiego. J. Krz. Nacia, nazwa kilku wsi szlacheckich nad rz. Naczą, pow. lepelski, w 4 okr. pol. , 4 okr. sąd. 1 N. , własność Tekli Grzymajłowskiej, 314 dzies, ziemi. 2 N. , własność Tomasza Kłodnickiego, 200 dzies, ziemi. 3 N. , własność Juliana Korsaka, 142 dzies, ziemi dworskiej. 4 N, Ostrowszczyzna dawniej Obrąpalskich, dziś Maryi Koszkowęj, 762 dzies. ziemi dworskiej. 5. N. , dobra pojezuickie, w 1842 r. własność Stanisława Ksawerego Kaweckiego, w drodze licytacyi nabyta przez Macieja Lubieńskiego, przeszła po jego śmierci w 1883 r. do jego siostry Adeli Sielawiny i siostrzeniec Mikulskich; 332 dzies, ziemi dworskiej. 6. N. Sipowszczyzna, własnośó Artura i Heleny Obrąpalskich, 658 dzies, ziemi, 7. N, własnośó Jana Świrszczewskiego, 39 dzies, 8. N. , własność Anny Swirszozewskiej, 49 dzies. 9. N. Hołubiewszczyzna al. Dworzyszcze 1200 dzies ziemi dworskiej. W 1569 r. dziedzictwo Jacka Hołubiewicza, po jego śmierci przeszło do jego siostrzenicy Anny Hlebówny Tymoflejowej Hurkowej, podsędkowoj witebskiej, wziętej przez nieprzyjaciół do niewoli. Na prośbę jej męża Timofieja Hurki król Zygmunt August polecił w 1570 r, Barkałabowi Korsakowi, sscie dzisieńskiemu, ażeby N. , którą nieprawnie dzierżył Michał Kozika, zwróconą było Hurkom. Co nastąpiło w 1582 r. po przeprowadzeniu procesu, Andrzej Hurko, syn Tymofieja, części swe w Wietrzynie i N. sprzedał za 200 kóp groszy Piotrowi Misopadowi Kunińskiemu. W 1600 r. Piotr Piotrowicz Misopad Kuniński zapisał żonie swej siało Ozierie i Daniewo, córce Marochnie 400 kóp groszy, synowi Stanisławowi Wietrzyn, Piotrowi N. , Andrzejowi majątek Żołodkówkę. Od Kunińskich N. drogą wiana jako posag Jadwigi, córki Aleksandra, przeszła na własność Michała Szpakówskiego. Jadwiga Szpakowska włożyła obowiązek na syna swego Daniela, ażeby fundował kościół w N. od Szpakowskich N. drogą wiana przeszła do rodziny Hrebnickich, w których posiadaniu do dziś pozostaje. 10. N. , w 1606 r. własność Maryny Mitkowiozóway Nackiej, 1mo voto Adamowej Sipowiczowej, 2do Abramowej Leszczyńskiej, która N. , Łoszkowo i Drożdży n sprzedaje za 200 kóp gr. lit. Reginie z Sipowiczów Hrehorowcj Szypilinie. W 1628 r. Hawryło Wasilewicz Turczyn sprzedał N. , Biedrzycę i Nowy Dwór na Kniażynie Waleryanowi Jawgiellowi. W 1637 r. Albrycht Haraburda, odłączywszy od majętności swej Wietrzyno grunta za rz. Naozą leżące, sprzedał Kniażyńsk Aleksandrowi Jawgiellowi. W 1683 r. Michał i Helena z Bujnowskich Jawgiellowio ustępują N. , Biedrzycę i dwór Turczynowo synowi swemu Janowi. W 1684 r. Michał JawgioU sprzedał część N. Michałowi i Jadwidze z Kunińskich Szpakowskim za 1000 złp. W 1702 r. Kazimierz Waleryanowicz Jawgiell funduje cerkiew w N. W 1713 r. Michał Jawgiell, podczany połocki, sprzedał N. Biedrzycę za 1000 złp. Danielowi Szpakowskiemu, 11. N. Biedrzyca Swaraszczyzna, później ButwUowszözyznaj dziś własnośó Obrąpalskich, 231 dzies, ziemi. W 1582 r. Jan Stefanowicz Wojno wraz z żoną Zofią Brzezińską sprzedali dwór N. z młynem Janowi i Zofii z Pisarskich Swarackim za 2000 kóp gr. lit. W 1599 r. Hrehory Biedrzycki zapisał żonie swej Marynie i synom majątek Biedrzycę nad rz. Biedrzycą. W 1605 r. Stefan i Fiedora z Haraburdów Korsakowie sprzedali część swą w Biedrzycy Samochowi i Barbarze z Korsaków Swarackim za 500 kóp gr. lit. W 1605 r. bracia Jan Krzysztof, Aleksander Hrehory i Piotr Swaraccy, na równe części pomiędzy sobą podzielili majętność N. Biedrzycę, Ujście nad rz. Dźwiną, młyn i jez. Łuniczne. W 1661 r. Jan Wincenty Swaracki zapisał N. testamentem synom swoim Bogusławowi i Maciejowi. W 1669 r. Hrehory, Helena z Ruckich Piotrowa Swaracka i Hieronim Swaracki sprzedali 4 place w mku Biedrzycy Mikołajowi i Felicyannie z Swarackich Butwiłowskim. W 1671 r. Ma Nacza ciej i Konstancya z Petrzyszczów Swaraccy sprzedają N. Michałowi Szpakowskiemu za 500 złp. W 1682 r. Hrehory Swaracki sprze dał N. Wojtkowszczyznę Janowi Różańce za 3000 złp. W t. r. Samuel i Kazimierz Swaraccy i Helena z Szypiłłów Kazimierzowa Swaraoka sprzedają N. Michałowi Szpakow skiemu, mostowniczemu połockiemu, za 1000 złp. W 1688 r. Samuel Swaracki sprzedał trzy części N. idworzysko starodawne Mikoła jowi Butwiłowskiemu za 1000 złp. z wstępem na wieczne czasy do jez. Łuniczno. , W 1696 r. Hieronim Swaracki sprzedał część N. , Ale ksandrowszczyznę z jez. Łunicznem Danielowi Szpakowskiemu, cześnikowi trockiemu, ze wstępem do młyna na rz. N. pod starym Dwo rem, za 500 złp. W 1698 r. Kazimierz Swa racki i Helena z Szypiłłów sprzedali część I swą w N. Mikołajowi Butwiłowskiemu za 1000 złp. W 1702 r. Jan Butwiłowski sprze dał część swą w N. , Swarowszczyznę i Aleksandrowszczyznę Danielowi Szpakowskiemu za 500 złp. W t r. Mikołaj Butwiłowski sprzedaje N. Biedrzycę, z dworem, stawem, młynem, wstępem do jez. Łunieczno i 4 place w mku Biedrzycy Danielowi Szpakowskie mu za 10000 złp, W 1705 r. Hieronim Swa racki i Konstancya z Sadowskich sprzedali N. za 1500 złp. Danielowi Szpakowskiemu, s amp; oie kuszlickiemu, który ufundował w 1715 r. cer kiew w Biedrzycy pod wezw. św. Mikołaja. Znajduje się tu kapL kat. par. Zahaczę. Gmi na naćka, z zarządem w Paludowieżach, skła da się z 8 starostw i liczy 85 wsi, 377 chat i 928 dusz. Ä. K. Ł. Naczachowo wXVI w. N. wielki imałejOTB, z Naomohówko wielkie, wś i fol. , pow. kolski, gm. i par. Izbica, odl. 25 w. od Izbicy. Wś ma 5 dm. , 109 mk. ; folw. 2 dm. , U mk. Ogólny obszar wynosi 516 mr. W XVI w. mieszkali tu sami częściowi właściciele, gdyż według regestr, pobor. z 1557 i 1666 r. istniały wte dy wsie N, małe, własność Jana Dobieckiogo, mającego 2 łany i 1 zagród. , oraz Stanisł. Wie trzy chowskiogo, do którego należał 1 zagrod. N. wielkie miało toż częściowych właścicieli Grzybowski posiadał tu 1 1 2 łana. , Cieplikowski 1 2 łana 1 i zagrod, i Jan Wietrzychowski 1 łan. i 1 zagrod. Naczachówko, wielkie par. Izbica należało do Jana Obalkowskiego który miał tu 8 łanów i 2 zagrod. Pawiński, Wielk. , U 21, 23, 25. Br. CL Naczaia, rz. , lewy dopływ Wilii, uchodzi między Rykontką a Wombą. Nacze, zaśc. szl. nad rz. Pobierze, pow. wileński, w 5 okr. pol. , o 45 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. kat. Na Czerninci, wzgórze 684 m. wys. , pod 49 17 płn. szer. a 40H2 20 wsch. dług. , w zach, stronie Turzego, w pow. staromiejskim. Ma Czerwoneni, karczma, przy Wyciążaoh, w pow. krakowskim, należy do Kościelnik Ma Czobotatie, młyny w obrębie gm. Słobódki czyli Szerowiec dolnych, pow. czerniowiecki. Br. G gt; Naczuny, wś, pow. poniewieski, ob. Na ciuny, Naczwa, rzeka, dopływ rz. Łowaó ob. . Naczyuna, kol. , pow. rybnicki, odl. Vs mili od Rybnika Na Czysle, cegielnie w m. powiatowem Jaworowie. Na Dahanaeh al. Dahany część Werchraty, pow. Rawaruska. Zajmuje płn, zach. część obszaru, przypierającą do Huty starej w pow. cieszanowskim. Nadarzyce, wś i dobra nad rz. Wrześnią, pow. wrzesiński, należą do dóbr wrzesińskich hr. Edwarda Ponińskiego, 1287 mr. rozl. , 7 dm. , 129 mk. , 5 ew. , 124 kat. , 59 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. i gość. we Wrześni o 4 kil. W XVI w. istniały tu dwie części Nadarzyce Nadarzioze Wielkie i Małe. Według regestrów pobor. z l578 r. N. Wielkie par. Gozdawa były własnością Anny Gałczyńskiej, miały pół łana i 3 zagr. Pawiński, Wielk. I, 200, zaś N. Małe własność Nadarzyckich nie miały wcale łanów kmiecych, tylko 1 osadę i 3 zagrod. Pawiń. , Wielk. I, 200, 215. Nadarzyn, os. miejska nad rz. Utratą, pow. błoński, gm. Młochów, par. Nadarzyn. Leży w stronie płd. zach. od Warszawy, w odl. 21 w. , przy drodze bitej oddzielającej się za Falentami od szosy prowadzącej na Tarczyn do Radomia, Posiada kościół par. murowany, synagogę, szkołę począt. ogólną, 1176 mk. , 1115 mr. ziemi do mieszczan należącej. W 1827 r. było tu 74 dm. , 738 mk; w 1862 r. 65 dm. 5 mur. , 939 mk. 516 żydów. N. należał w XV w. do szlacheckiej rodziny h. Radwan, siedzących w sąsiednim Ruścu. Herb tej ro dziny, nazwisko siedziby, w zestawieniu z dość licznymi śladami kolonizacyi małopolskiej w ziemi rawskiej, pozwala domyślać się w tych Radwanach małopolskiego pochodzenia. W r. 1453 na prośbę Tomasza z Ruśca, Bolesław IV, ks. mazowiecki, wydaje przywilej na lokacyą miasta na prawie chetmińskiem we wsi Nadarzynie. Wtedy to zapewne powstał tutejszy kościół parafialny, mający swą filią w Ruścu. W 1554 r. Zofia z Mrokowa Nadarzyńska, żona Walentego, kasztel, wiskiego, zakłada w N. szpital i szkołę. Wizyta Wawrzyńca Goślickiego, bisk. poznańskiego, świadczy, iż w 1603 r. kościół par. w M. był w dobrym stanie i miał mansyonarzy, utrzymujących się z zapisu kasztelana Walentego Nadarzyńskiego. W 1678 r. N. stał się własnością kolegium jezuitów płockich, którzy nie zważając na swobody zapewniono mieszkańcom przez pra Naczachowo wo miejskie i przywileje, traktowali ich jako ludność rolniczą. . Gdy po kasacyi zakonu N. w 1774 r. dostał się hetmanowi Branickiemu a następnie Ogińskiemu, ludność została pociągnięta do powinności włościańskich. Dopiero gdy N. przeszedł w posiadanie Tomasza Ostrowskiego, późniejszego senatora, wojewody i prezesa senatu król. polskiego, los ludności poprawił się znacznie. Nałożone na nią robocizny zamieniono na czynsze. Nowy dzie dzie wzniósł na miejsce starego zrujnowanego kościoła nowy, murowany w 1806 r. , przyozdobiony trzema obrazami pędzla Bacciarellego. W 1867 r. N. zamieniony został na osadę i wcielony do gminy Młochów. W N. urodził się Ludwik Hirszfeld, uczony anatom, profesor b. szkoły głównej warszawskiej. Dobra N, składają się z fol. N. , Walendów, Paszków. Czarny las, Cesin, Kajetany, os. N. , wsi Wolica, Kajetany, Lipnik i Walendów. W 1866 r. rozl. wynosiła mr. 1522 gr. or. i ogr. mr. 663, łąk mr. 243, past. mr. 117, lasu mr. 434, nieuż. i place mr. 65. Os. Nadarzyn os. 106, z gr. mr. 1110; wś Wolica os. 14, z gr. mr. 567; wś Kajetany os. 15, z gr. mr. 481; wś Lipnik os. 2, z gr. mr. 6; wś Walendów os. 29, z gr. mr. 231. N. par. , dek. grodziski, dawniej piaseczyński, 2572 dusz. Nadasd al. Nddasfalvaj ob. Trzciana al. Trstena, Nadawki, niem. Nadawken, fol. , pow. ządzborski, st. p. Ządzbork. NaDąbrowach, fol. w Marcówce, pow. wadowicki. Br. G, Na Dąbrowie 1. gajówka na obsz. dwors. Winnik, w pow. lwowskim. 2. Ma D. al. Chałupy na Dąbrowie, grupa domów i fol. w Dołhomościskach, w pow, mościskim. 3. Na D. , nazwa niwy i lasu w płd. stronie Skniłowa, w pow. lwowskim. Na Dąbrówkach, łąki we wsi Kopanka, pow. kałuski. Nadbałtyckie gubernie cesarstwa rossyjskiego, zwane zwykle Ostzejskimi, są to gubernie przytykające do morza Bałtyckiego kurlandzka, inflancka, estlandzka al. estońska i stanowiące oddzielne generałguberna torstwo i oddzielny okrąg wojskowy. Zostały one utworzone z dawnych polskich i szwedzkich prowincyi. Obejmują 1692 mil kwadr. obszaru i mają do 2 milionów ludności. Szczegółowe wiadomości podane są przy opisie każdej z tych prowincyi. Nadbaniste, kopalnia rudy żelaznej powyżej Ornaku, w dolinie Kościeliskiej, w Tatrach Nowotarskich, dziś zaniechana. Doly i gruzy świadczą o istnieniu kopalni. Por. Bania, Nadbiel, wś, pow. radzymiński, gm. Ręczaje, par. Cygów. Ma 232 mk. i 602 mr. obszaru. Nadborówko, niem. Clarashof fol. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 19 rak. , należy do gm. i dom. Nadborowa. Naiborowo, niem. Birhholz dom. i gm. , pow. wągrowiecki, 2 miejsc a N. dom. ; b Nadborówko, fol. , 1841 mr. rozl, 6 dm. , 132 mk. , 39 ew. , 93 kat. , 70 analf. Poczta w Wapnie o 4 kil. , gośc. o 4 kil. , tel. w Kcyni o 11 kil. , st. kol. żel. Nakło o 27 klm. Według Lib. Ben. Łask. I, 156 Nadborowo dwojakie duplex, t. j. dzisiejsze N. i Nadborówko, leżało w par. Gorzyce i dawały dziesięcinę lnianą po 2 gr. i kolendę po 1 gr. z łanu. W 1434 r. Stanisław, pleban z Gorzyc, sprzedaje tę dziesięcinę za 8 grzywien akta w Arch. kapit, gnieźn. . Według regestr, pobor, z 1577 i 1579 r. Nadborowo miało 7 łanów kmiecych i 2 zagrod. , a w 1577 r. 12 łanów, zaś Nadborówko miało w 1579 r. 1 zagr. , a w 1577 r. 3 zagrod. Pawiń. , Wielk. I, 184. Nadbory 1. wś, pow. ostrołęcki, gra. i par. Piski. W 1827 r. było tu dm. 16, mk. 114. 2. N. , wś, pow. kolneński, gm. Jedwa bno, par. Burzyn. W 1827 r. było tu dm. 29, mk. 157. Br. Ch. Nadbrożeło, zaśc, pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Mejszagoła, okr. wiejski Rostyniany, o 16 w. od gminy, 2 dusze rew. Nadbrzeska Kępa na Wiśle, ob. Nadrzeż. Nadbrzeż i Nadbrzeska Kępa wś nad Wisłą, pow. nowomiński, gm. Otwock, par. Karczew. Jest tu 223 mk. i 218 mr. obszaru. W 1827 r. było dm. 30, mk. 270. Należały do dóbr otwock. Nadbrzeż, fol. , pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Niestaniszki, okr. wiejski Dubrowlany, o 49 w. od Święcian; należy do dóbr Bubrowlany gen. Stanisława Chomińskiego. Nadbrzeże 1. al. Kłopotów, kol. , pow. war szawski, gm. Jeziorna, par. Słomczyn. Ma 10 mk. , 80 mr. 2. N. , attyn. , pow. kozienicki, gm. Oblasy, par. Janowiec Ob. Janowiec t. III, str. 430. Br. Ch. Nadbrzezie z Dębiną, wś, pow, tarnobrzeski. Leży w nizinie nad Wisłą, zaledwie 4 m. nad zwykły stan wody wzniesiona, na praw. brz. Wisły, 152 m. npm. , naprzeciw Sandomierza, odl. 57 klm. od Dębicy. Posiada si poczt. , przykomórek cłowy i przewóz do Sandomierza. Na płn. od N. znajduje się przys. Dębina, otoczony od zach. wodami Wisły a ku płn. i wschodowi niżej położone podmokłe pastwiska u ujścia Trześni. Wś należy do par. rz. kat. w Trześni, a do sądu pow. i urz. notaryalnego w Tarnobrzegu; ma 553 mk. , z których 5 na obszarze więk. pos. bar. Horocha. Mieszkańcy Polacy; podług szematyzmu duch. dyec. przemyskiej z r. 1879 należy 423 do kościoła rz. kat. a 130 żyd. Role namuliste, urodzajne, ale wystawione na częste wylewy Nádasd Wisły i Trześni, łąki i pastwiska podmokłe. Pos. więk. ma 4 mrroli, 27 łąk i 3 mr. past. ; pos. mn. 125 mr. roli or. , 11 łąk i ogr. i 53 mr. past. Kasa pożyczk, gminna posiada 385 zł. w. a. kapitału. Szkoły nie ma. Według tradycyi miejscowej w początku XVII w. była N. przedmieściem Sandomierza a Wisła płynęła pod Wielowsią, dalej niż o pół mili od Sandomierza. Mac, NadbużnaWólka, wś, pow. sokołowski, gm. Sterdyń, par. Ceranów. Ma 6 dm. , 41 mk. , 393 mr. obszaru. Ob. Długie Wszebory, Naddatki, fol. pryw. nad rz, Berezyną, pow. wilejski, w 3 okr. pol, gm. Porpliszcze, o 83 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 3 mk. kai Naddawki, os. , pow. augustowski, gm. Kolnica, par. Bargłów, odl od Augustowa 6 w. Ma dm. 3, mk. 29. W 1827 r. było tu dm. 2, mk. 13. Mad Dąbrową, lesiste wzgórze w płd stronie Synowudzka wyżnego, w pow. stryjskim. Naddąj, uroczysko na obszarze sioła Rużyna, w pow. kowekkim. Naddniestrzańska droga żelazna, ob. Dniestrzańska dr. żel. Naddniestrzańska Siwka, ob. Siwka Naddniesirzańska i Siwka Wojnłowska. Naddnieetrzańskie Bortnik, ob. Bortniki Nad Dolinką Kociego, las w płd. stronie Żubrzy, w pow. lwowskim. Na Debrach, grupa domów na przedmieściu łyczakowskiem we Lwowie. Nadegule, wś różnych właścicieli, pow; wiłkomierski, par. Sudejki. Nadeliti niem. , dobra ryc. na Bugii, st. p. i tel. Putbusj st. kol. Bergen, wraz z Posewald i Vierkenhof obejmują 421, 75 ha obszaru. Właściciel ks. Putbus. Na Demawkowie, wzgórze w płd. stronie Rakowa i płn. zach. stronie Swaryczowa, w pow. dolińskim, nad Czaczawą, przy gościńcu dolińskokałuskim. Nadeyn, las wymieniony w dok. z r. 1388, na Warmii, w pow. olsztyńskim ob. Cod. dipl. Warm. I, str, 178. Nadeżew, wś, ob. Nedeżów. NaDębnie L leśnieasówka przy Mystkowia, w pow, grybowskim; należy do Cieniawy. 2. Na D. , al Dębina rus. Dubyna, grupa domów w Dołhem, koło Podbuża, w pow. samborskim. Nadfo węg. , ob. Nadwej. Nadgloszczyzna, grupa domów w Radgoszozy, w pow. dąbrowskim. Br. G. Nadgórkanil, wierzchołek pasma górzystego, na dziale wodnym między pot. Cichym od zach. a Ratułowskim od wsch. , na granicy Cichego i Ratułowa, pow. nowotarski, pod 37 32 14 wsch. dłg. g. F. , a 49 22 5 płn. sz. g, Z pod tego szczytu, z głębokiego parowu, wypływa pot. Górka, prawy dopływ Cichego pot. Wzniesienie 844 m. npm. Miej sce znaku triang. Br. G. Nadgórki, pasmo wyniosłości w obrębie 1. Dzianisz, nad pot. t, n. , w pow. nowotar skim. Nadgórze, wś, pow. pułtuski, gm. i par. Wyszków. Część wsi N. wchodziła w skład klucza Wyszków, dóbr biskupich Leszczydół, druga zaś należała do plebanii wyszkowskiej. W 1819 r. na części rządowej, dawniej bisku piej, siedział 1 pańszczyźniany włościanin, wysiewający 3 korce jarzyny i 5 oziminy, opłacający 1 zł. 8 gr. czynszu, 6 złp. subsidium charitativum, 2 kur, 15 jaj, 2 kapłony, odrabiający 78 dni pieszych i tyleż sprzężajnych, 20 dni tłuki; I czynszownik, wysiewa jący 4 korce jare i tyleż ozim. , opłacający 67 złp. czynszu i 6 złp. subsidium. Obydwaj zaś razem płacili 42 złp. 5 gr. dziesięciny probo szczowi w Wyszkowie. Na części plebańskiej było 5 włościan, 2 osad pustych i 16 chałup ników; włościanie wysiewali po 3 korce jarz. i 3 ozim. Razem 12 mk. na rządowej i 87 na plebańskiej z ogólnej liczby 99 mk. było 28 męż. , 22 kob. , 12 synów i 16 córek młodszych i 2 syn. , 10 cór. starszych na 10 lat; 10 parob. , 4 dziewek. Na rządowej 8 koni, 3 woły, 3 krowy, 2 jałówki, 6 świń, 2 owiec. Na ple bańskiej 11 koni, 14 wołów, 13 krów, 1 jało wica, 17 świń i 12 owiec. W 1827 r. było tu 19 dm. , 172 mk. Lud. Krz, Nadgrodzenie, wzgórze 389 m. wys. znak triang. , pod 49 50 30 płn. sz. a 40 20 30 wsch. dłg. od F. , nad potokiem Łętownianką, w zach. stronie Ujkowic, w pow. przemyskim. Nad Haty, szczyt górski w hr. orawskiem, w pow. niżniokubińskiem. Ob. Maladna. Naihorilyj, wzgórze na obsz. wsi Krywka, w pow, turczańskim. NaihranJczny wierch, szczyt pod 40 55 11 wsch. dłg. g. F. , a 49 13 11 płn. sz. g. , na granicy Kropiwnika starego a Łastówki, pow. drohobycki, wzn. 810 m. npm. Las po krywający stok, który opada nagle do doliny Stryja, zwie się Słotwiną. Br. G. Nadiatycze, Nadatycm al. Nadytyczze wś pow. żydaczowski, odl. 8, 4 klm. na płd. od Mikołajowa, na praw. brz. Dniestru, przy uj ściu Brydnicy. Graniczy na wsch. z Krupskiem, na płd. z Piaseczna, na zach. z Rudni kami, na płn. z Werynem. Obszar dwor. 557 mr. w tem 457 mr. lasu, włośc. 918 mr. Par. gr. kat. w miejscu, dek. Rozdół, dyec. Lwów, 424 dusz; par. rz. kat. Mikołajów. Szkoła niezorganizowana, kasa pożyczk, z kapit. 2695 złr. Właśc. wiek. pos. fundacyą hr. Skarbka. NaĄjaz, grupa domów w obrębie gm. Szym barku, w pow. gorlickim. Br, G, Na Diuwcze, grupa domów we wsi Laszki, w pow. przemyślańskim. Nadjezierze Grabiny al. Grabiny, wś, pow. węgrowski, ob. Grabiny i Kołodziąż. Nad Jeziernią, wzgórze 284 m. wys. znak triang. , pod 41 48 wsch. dług. od F. a 50 V 30 płn. szer, w płd. stronie Dzibułek, w pow. żółkiewskim. NadJeziorcy, ob. Nadjeziorze. Nadjezioro, os. nad strum. bezim. , pow. kolski, gm. Lubotyń, par. Sompolno, odl, od Kola w. 22, dm. 1, mk. 7. Nadjeziory czyli Zastawem, niem. Hintermteich, kol. , pow. szubiński, 4 dm. , 35 mk. , należy do wsi Skórzewa. Nadjezlorze 1. al. Nadjeziorcy Nadozierje wś nad jez. Sto, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. Plissa, okr. wiejski Justyanowo, o 20 w. od gminy a 44 w. od Dzisny, 12 dm. , 130 mk. 44 dusz rew. . 2. N. , folw. pryw. nad jez. Kołowo, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Duniłowicze, okr. wiejski N. , o 78 w. od m. Wilejki, 1 dm. , 8 mk. kat. Własność Chońskich. Okrąg wiejski N. stanowi wś Piotrowicze, mająca 44 dusz rew. J. Krz. Nadjeżda, ob. Nadzieja. Nadieźda I. wś włośc, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. Ejszyszki, okr. wiejski Hornostaiszki, o 5 w. od gminy, 1 dusza rew. ; nale ży do dóbr skarbowych Ejszyszki. 2. N. , uroczysko leśne, w pobliżu wsi cerk. Czarna, na brzegu Dniepru, pow. homelski, w gm. ozebotowickiej, niedaleko od m. Rzeczycy gub. mińskiej; wielka fabryka parowa posadzek i wyrobów stolarskobudowlanych, założona w 1873 r. , zatrudniająca 80 ludzi, wyrabiają ca rocznie do 3750 saż. kw. posadzki, z war tością produkcyi do 60, 000 rs. J. Erz, Nadijew, rus. , ob. Nadtiejów. Na Diłu 1. grupa domów w Stynawie Górnej, w pow. stryjskim. 2. Na D. t. j. Na dziale, góra 844 m. wys. , pod 40 38 40 wsch. dłg. od F. a 49 3 30 płn. szer. , w płn. wsch. stronie Butelki wyżnej, na granicy Boryni, w pow. turczańskim, NadKamienieni 1. góra i szczyt w Be skidach wschodnich, na granicy Roztoki Ma łej, Barnowic i Łomnicy, w pow. nowosądec kim, pod 38 27 50 wsch. dłg g. F. a 49 29 10 płn. sz. g. Od płn. wsch. wypływa potok Roztoka, podążający ku płn. do Kamie nicy, a od płd. pot. Łomnica, dopływ Popra du. Stoki pokryte gęstymi lasami. Na wierz chołku polana. Wzniesienie 1083 m. npm. 2. N. K. , tę nazwę szczytu spotykamy na mapie monarchii austr. węg. pos. 9, kol. 22, w paśmie Tatr, na płd. od Świnicy; jest to Walentkowa ob. . Br. O. Nad Kiernicanii, grupa domów w Lubyczy Kameralnej, pow. Rawa Ruska. Nad Kińskim, wzgórze, w pow. drohobyckim, nad Bystrzycą Tyśmienicką ob. t. II, 155. Nadkole a może i Nadpole, wś, pow. węgrowski, gm. i par. Kamieńczyk. Ma 8 dm. , 106 mk. , 254. mr. ziemi. W 1827 r. było tu 12 dm, 69 mk. Wchodziła w skład dóbr starostwa Kamieńczyk, a następnie wchodziła w skład dóbr Jadów. Nadkościelny, fol. w Lipnicy Wielkiej, pow. grybowski. Br. G. Nadkościołem, karczma w Trzemeśni, pow. myślenicki. NadKotliiią, szczyt Wierchu Cichego, ku płn. zach. w potężnem ramieniu górskiem, łączącem Świnnicę z Beskidem 1977 m. , a przełęczą Lilijowem przedzielonem na dwie po łaci. W połaci między Lilijowem a Świnnicą wznoszą się szczyty Skrajnia i Pośrednia Tur nia 2013 i 2139 m. . Między nimi, nad doliną WierchCichy, oznaczany bywa na mapach tak dawniejszych jak najnowszych szczyt NadKotliną. Miejsce znaku triang. Wznies. 1981 m. npm. szt. gen. . Br. G. Nad Krupką, las we wsch. stronie Gołogór w pow. złoczowskim, zo szytem 425 m. wysokim. Nadlesie, ob. Kowalewszczyzna pow. mazowiecki. Nadlice 1. Wielkie, niem. Gross Naedlitz, 1250 Nadlic, 1291 Magnum Nadlicz, 1368 Nadlicz al. Wyslanowicz wś i dobra, pow. wrocław ski, par. Swojec. W 1843 r. 59 dm, zamek, 453 mk. 90 kat. . Szkoła ew. Na folwarku owczarnia. 2. N. Małe, niem. Klein Naedlitz, 1292 Nadlicz Parvum, wś. W 1843 r. 35 dm. , 195 mk. 92 kat. . Sołtystwo. Br. Ch. NadLipowein, wzgórze, na płn. od wsi Łaz Dębowieckich, pow. jasielski, pod 39 6 10 wsch. dłg. g. F. a 49 42 8 płn. szer. Na płn. jego zboczu leżą Bajdy, przys. Niegłowic, u płd. zach. zaś wś Łazy; od wsch. i płd. opływa je pot. Iwina, lewy dopływ Wisłoki. Wznies, wzgórza 318 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Nadłapojnie, zaśc, pow. trocki, w 2 okr. pol, o 48 w. od Trok, 1 dm. , 14 mk. kat. Nadłomiany, dwa zaśc nad rz. Łomianą, pow. trocki, w 2 okr. pol, o 44 i 45 w. od Trok, pierwszy ma 1 dm. , 20 mk. kat, , drugi zaś 2 dm. i 17 mk. 11 kat. i 6 w. ross. . Nadłomnickie biota, moczary w pow. dolińskim, nad rz. Dubą i Łomnicą, NadŁopatą, szczyt tatrzański, nad doliną Tomanowską. Br. G. Na Długiem, wzgórze, 255 m. wys. , pod 41 56 wsch. dłg. od F. a 49 56 płn. szer. , w płn. stronie Jaryczowa starego, w pow. lwowskim. Nadłunajcie, zaśc szl nad jez, Makajcie, Nadbużna-Wólka Nadolce Na Diduwcze pow. trocki, w 1 okr. pol, o 10 w. od Trok, 2 dm. , 18 rak. kat. Madłużnia, uroczysko około mka Tuczyna, w pow. rówieńskim. Nadma al. Nodma, wś, pow. radzymiński, gm. Radzymin, par. Kobyłka. W 1827 r. wś rząd. , dm. 41, mk. 328, obecnie 540 mk. , 1025 mr. ziemi włośc, i 20 mr. dwor. Nadmierzyce, zaśc. nad rz. Mierzycą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Lconopol, o 9 w. od gm. , a 49 1 2 od Dzisny, 1 dm. , 15 mk. prawosł. 9 dusz rew. ; należy do dóbr Leonopol, Łopacińskich. Nadmłyńce, grupa domów na obsz. dwors. Konotopów, w pow. Bokalskim. NadNoczareiii, grupa chat w gm. Świdaik pow. limanowski. Br. O, Nad Mońkową Pasieką, nazwa niw w płn. stronic Leszczyna i w płn stronic Hrusiatycz, w pow. bobrockim. Nadmuraj, wś włośc, na lew. brz. rz. Mraj, pow. borysowski, gm. Mściż, przeszło 69 mr. ziemi włośc. T, S, Nadmusa, zaśc. nad jez. Musa, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Podbrzeź, okr. wiejski Glinciszki, o 27 w, od gm. a 30 w. od Wilna, 1 dm, 9 mk. kat. 3 dusze rew. ; należy do dóbr Glinciszki, Jeleńskich, Nadnienien, wś, pow. ihumeński, u zbiegu Łoszy z Usą, czyli początkiem Niemna, o 1 2 w. od mka Piaseczna a o 1 milę od Mobilny, piękny pałac, wystawiony przez Ottona Narkiewicza Jodkę; ob. Kłosy, M 882. Nadniemeńska, gmina, pow. kalwaryjski, ma 4, 572 mk. , rozl. 9, 227 mr. , należy do sądu gm. okr. IV i st. pocz. w Olicie. W skład gm. wchodzą; Bondary, Dębówka, Dowiatyszki, Dubio, Łubianka, Dublany, Grazyszki, Jaciuńskie, Jawojszany, Junowicze, Kiedoryszki, Kiełmonańce, Kiże wś i folw. , Krewniszki wś i folw. , Madziuki, Margierowo, Mikasa, Mikutyszki, Mordasiki, Mordasy wś i folw, Narkuny wś i folw. , Nowastraż, Nowickie, Podagle, Pokłopskie, Poniemoniki, Proniuny wś i folw. , Raudoniki, Rumbowicze, Rutka wś i folw. , Smolnica, Sobolifizkany, Soboliszki wś i folw. . Strażyszki, Tołkaczyszki, UliszkiPon ganisa U. Wi8zni WBkiego, U. Zabite, Witowtyszki, Żaltynie i Żołnierzyszki. Nadniemeński dekanat, ob Mińsk Nadnieprski powiat, ob. Bohusław, Nadnosecki obwód, niem. Netzdistnctj ob. Bydgoszcz p. 500, t. I. Nadobol 1 dobra, pow. horodeoki, 1 okr. pol. , 6 okr. sąd. witebski, nad rz. Obol, własność Kossowów, 1153 dzies, ziemi. 2. N. , wś, pow. połocki, własność Tekli Budźkowej, 119 dzies, ziemi dworskiej. 3. N. , wś, tamże, własność Rutkowskich, 493 dzies, ziemi dworskiej. Nadolany z Wygnanką, wś, pow. sanocki, nad rz. Pielnicą, dopł. Wisłoka z praw. brz. , w okolicy podgórskiej, stanowi niejako północno przedmieście Nowotańca. Przys. Wy gnanka, oddzielony rolami od głównej grupy chat, leży na zach. na płn. stoku Wysokiej góry 432 m. , który tworzy poboczny dział wodny Pielnicy i Odrzechowskiego potoku. Ta ws. nal. do sądu pow. i notaryatu w Budzanowie, par. rzym. kat. w Nowotańcu a gr. kat. w Seńkowy woli i ma 583 mk. , z których 44 na obsz. więk, pos. W. Późniaka. Ludność polska i katolicka przeważnie. Pos. więk. ma obszaru 410 m. , mianowicie 367 m. roli, 12 m. łąk i ogr. i 28 m. pastw. ; pos. mn. 705 m. , a to 570 m. roli, 64 m. łąk i ogr. i 71 m. past. Szkoły ani kasy pożyczk, gm. niema. N. gra niczą na płd. z Nowotańcem a na płn. z Piel nicą. Mac. Nadolce, folw. , pow. tomaszowski, gm. Czer kasy, par. Łaszczów. Należy do dóbr Łasz czów, ma 6 dm. 2, 188 m. gruntu, 292 m. la su. Własność Szeptyckich. Dwór murowa ny, obszerny ogród. X. S. S. Nadole 1. wś nad rz. Węglanką, pow. opoczyński, gm. Białaczów, par. Żarnów, odl. od Opoczna w. 12. Ma dm. 12, mk. 106 mr. , ziemi folw, 378 m. , ziemi włośc. 171 mr. Wspomina tę wś Lib. Ben. Łask. I 622. Wartość dziesięciny z tej wsi wynosiła w początku XVI w. 1 grzyw. W 1827 r. było tu dm. 11, 74 mk. 2. N. , wś oddzielna czy też tylko część wsi Kościelnica, w pow. tureckim, nad Wartą, w par. Uniejów. Wspomina tę miejscowość, dziś nieznaną, Lib. Benef. Łask. I 340. 3. N. , wś i folw. , pow. stopnicki, gm. i par. Busk. Folw. N. należy do zakładu kąpielowego W 1827 r. było tu 34 dm. , 225 mk. Br. Ch. Nadole I. wś, pow. krośnieński, leży w okolicy górzystej i lesistej, 374 m. , npm. nad bezim. potokiem, dopływem Jasiela, przy gościńcu z Dukli do Żmigrodu. Od płn. otacza wś lesiste wzgórze 403 m. , w którem się znajduje zaniechane źródło nafty, N. ma 381 mk. rzym. kat. , paraf, rzym. kat. w Dukli, odl. o 1, 5 klm, Więk. pos. Cez. hr. Męcińskiego ma 27 m. roli. 1m. łąk, 3 m, pastw. i 192 m. lasu; mn. pos. 246 m. roli, 27 m. łąk i 40 m. pastw. N. graniczy na wschód z Iwią, na zachód z Duklą na płd. z Teodorowką a na płn. z Łękami, odl, o 5 klm. 2. N. , folw. na praw. brz. Olszynki, uchodzącej z lewego brz. do Ropy, należy do Szerzyn, w pow. jasielskim, i leży na południe od tej wsi. 3 N. część wsi Bytomska, pow. bocheński, 4. N. , część Królówki, w tymże pow. 5. N. , część Łąkty Dolnej, w tymże pow. 6. N. , część Rzegociny, pow. bocheński. 7. N. , część Lubli, pow. jasielski; 8. N. , część Czermny, Nadole Nadólne Nadłużnia Nadolnik Nadole pow. jasielski. 9. N. , grupa domów w Żmijowiskach, pow. jaworowski. Mae. , Br, G. Nadole, niem. Nodolle, wś włośc, nad jez. żarno Wieckiem Piaśnicą zwanem, u podnóża wy niosłego brz. jeziora, pow. wejherowski st. p. Mierzyno pow. lęborski, paraf. kat. Żarnowiec 1 2 mili odl. , ew. Gniewino, szkoła ew. Mrzezin, okr. ur. stanu cywilu. Kolkowe. N. obej muje 7 gburskich posiadłości, 15 zagród, 25 włók 16 mr. obszaru, 155 mk. , 126 kat. , 29 ew. , 15 dm. , odl. od m. pow. 3 1 2 mili. Za cza sów krzyżackich była ta wieś zobowiązana do jednej służby zbrojnej. R. 1375 nabyły ją panny cysterki w Żarnowcu od braci Micha ła i Stefana Knostowiczów, co potwierdza w. m. Henryk v. Kniprode tegoż samego roku po św. Andrzeja. Aż do tego czasu składała sta ry pomorskopolski podatek, świnię i krowę; mistrz krzyżacki darował ten czynsz cysterkom, które wydawały potem N. na czynsz osadnikom. Takimi byli r. 1766 Marcin Pi łat, sołtys, Paweł Piłat, Benedykt Kur, Mi chał Ladach, Benedykt Piłat, Jan Tomkowie i Marcin Radziejowski. Zboże mieli w Wierz chucinie. Do wsi należał obszerny las klasz tomy. Wizyt, Gniewosza z r. 1649 wylicza 8 posiadł. R. 1807 zostało N. przez rząd pru ski dotychczasowym 7 czynszownikom oddane na własność Gesch. d. Kr. Neustadt, von Prutz, str. 56, 170 i Fankidejski Klasztory żeńskie, str. 9 i 166. Kś. Fr. Na Doliniakach, domy w płn. stronie wsi Zabłotce, w pow. brodzkim, tuż przy kolei żelaznej. Na Dolinie 1. leśniczówka koło Dzikowa, obsz. dwor. Cewków, pow. Cieszanów. 2. N. d. , gajówka koło Chodnowie, w pow. przemyskim. Nadolle, niem. , ob. Nadole, Nadolna 1. wś i folw. , pow. brzeziński, gm. i par. Dmosin, odl. 19 w. od Brzezin. Wś dm. 7, mk. 140; folw. dm. 7, mk. 50. W 1827 r. 13 dm. , 96 mk. Według Lib. Ben. Łask. II 341 w początku XVI w. był tu folwark odrębny, dający dziesięcinę prob. w Dmosinie, kmiecie zaś ze swych łanów dawali na rzecz stołu arcybiskupiego w Gnieźnie. Obecnie dobra N. składają się z folw. N, Kraszewo, wsi N. Kraszewek i kol. Janów. Rozl. m. 1072 folw. N. grun. or. i ogr. m. 464, łąk m. 5, pastw, m. 25, lasu m. 246, nieuż. i place m. 15, razem m. 755; bud. mur. 4, zdrzewa 13; płodozmian 10polowy folw. Kraszewo grun. or. i ogr. m. 253, łąk m. 8, pastw. m. 18, lasu m. 87, nieuż. i place m. 1, razem m. 317; bud. z drzewa 6; wiatrak. Wieś N. os. 13, z grun. m. 92; wś Kraszewek os. 5, z grun. m. 51; kol. Janów os. 20, z grun. m. 210. 2. N. al. Kurowice, os. karcz. , pow. łódzki. 3. N. wś, pow. konecki, gm. Chlewiska, par. Wysoka, odl. od Końskich w. 35. Ma dm. 32, mk. 255, ziemi dwor. 15 mr włośc. 230 mr. W 1827 r. było tu U dm. , 90 mk. Wielki piec wzniesiony tu w 1837 r. zajmował około 1870 r. 24 robotników i pro dukował żelaza za 16, 800 rs. N. należy do dóbr i zakładów żelaznych w Chlewiskach. 4. N. , wś, istniała w XVI w. w par. Koło i we dług regestr, pobor, z 1579 r. miała 13 łanów kmiecych Pawiński, Wielkop. , t. I 224. Obecnie nie istnieje. Br, Ck Nadólne, jez. , pow. kościerski. Nadolnik 1. 08. , pow. włoszczowski, gm. Secemin, par. Czarnca. Jest to przysiołek wsi Żelisławice. 2. N, folw. nad rz. Skrwą, pow. sierpecki, gm. i par. Rościszewo, odl. o 6 w. od Sierpca. Ma 2 dm. , 23 mk, 65 mr. grun. dobr. , 28 nieuż. Jest tu tartak i młyn wod ny, należący do wsi Wrześni Br. Ch. Nadolnik I. młyn, pow. poznański, 4 dm. , 49 mk; należy do gm. i wsi Główna ob. , 2. N. , młyn, pow. szamotulski, 2 dm. , 20 mk. ; nal. do gm. i wsi Obelżanek 3. N. , os. , pow. wschowski, 1 dm. , 22 mk. ; nal. do dom. i gm. Oporówka. 4. N, , kol. i gm pow. chodzieski. 2 miejsc a N. , kol, b N. , młyn, 13 dm. , 86 mk. , 69 ew. , 17 kat. Poczta, gośc. i tel. w Sza mocinie, st. kol. żel. w Białośliwiu. 5. N. , młyn, pow. chodzieski, 5 dm. , 36 mk. M. St, Nadolnik, niem. Niedermuehl, os. młyn. nad jez. i rzeczką do Brdy uchodzącą niem, Reetzer Flies, niedaleko granicy pow. chojnickiego; par. kat. i okr. urz. stanu cywiln. Raciąż 3 4 mili odl, par. ew. Tuchola 1 3 4 mili odl. ; st. tel. , pocz. i kol. Rytel, 9 klm. odl; szkoła Lutomski most. Ma 14 bud. , 5 dm. , 41 mk, 34 kat. , 7 ew. 1868. Wraz z folw, także N. zwanym obejmuje ten majątek 269 ha i to 150 ha roli orn. i ogr. 40 łąk, 20 pastw, , 50 lasu, 3 nieużyt. , 6 wody; czysty dochód z roli 420 mrk. ; młyn wodny o 5 gankach, tartak. Właśc. 1871 r. Kopischke, obecnie Adam Połczyński na Wysoce, N. jest starą osadą. Według krzyżackich ksiąg czynszo wych z początku XV w. płacił czynszu 3 łaszty żyta. Później należał do sstwa tuchol skiego; według taryfy z r, 1648, w którym uchwalono podwójny pobór, płacił młynarz od 2 kół 4 flor. ob. Roczniki Tow. Przyj. Nauk, w Poznaniu, 1871, str. 185. R. 1648 d. 20 grudnia nadaje ssta tucholski Albert Michał Radziwiłł, Nadolnik Wawrzyńcowi Karolowi wraz z Stobińskiemi łąkami, tak jak je był dał Samuel Żaliński, a Władysław IV po twierdził i 6 włók w Stobnie, które już daw no do młyna są dołączone; między niemi jest jedna wybraniecka, za którą co rok 10 zł do wsi się płaci i kawał klin zwany, między Komorzą a Stobnem. W stawie może dla sie bie łowić, co rok będzie dawał 1 1 2 łasztu żyta, 2 wieprze utuczy, i będzie czynił to, co inni młynarze. Konfirmacya tego przywileju ze strony króla nastąpiła r. 1652 w Warszawie, ob. Księgi gruntowe w Kwidzynie, UL str. 162. Według wizytacyi Trebnica z r. 1653 płacił młynarz Nadolny od młyna 1 korzec żyta i tyleż owsa proboszczowi, a od nieosadzonych włók, które dzierżył, 2 korce żyta i tyleż pszenicy str. 112. To samo donosi wizytacya Mathego z r. 1766 co do młyna. Nadolny Młyn, niem. Nadmuehle, młyn, pow. wągrowiecki, 4 dm. , 48 mk. , 5 ew. , 43 kat. , 23 analf. Poczta, tel. i gośc. w Skokach, st. kol. żel. najbliższe w Gnieźnie i w Obornikach. Nadolsie, wś, pow. rossieński, par. widuklewska. Nad Olszowem Błotem, wyb. do Sokolej góry należące, pow. brodnicki, st. pocz. , paraf. kat. i ew. Golub, szkoła kat. Lipnica, ew. Gałczewo, 3 bud. , 1 dm. , 10 kat. mk. 1868 r. . Nadołek, os. , pow. grójecki, gm. i paraf. Belsk. Na Dołhim, domy w Prałkowcach, w pow. przemyskim. Ma Bolkach, grupa zabudowań w gm. Sepnicy, pow. ropczycki. Br. G. Nadołki, Nadółki ob. Nadułki Ma Domach, przedmieście Krystynopola, w pow. sokalskim. Nadomanów al Na Dumanowie grupa domów w płd. stronie Karaczynowa, w pow. gródeckim. Na zach. od niej leży podmokło pastwisko, a na wschód las. Madoroina, wś, pow. tłumacki, odl. o 3, 6 klm, na płn. zach. od Tłumacza, nad pot. Chru stów, dopł. Tłumacza, Graniczy na wschód z Brzeziną i Tłumaczem, na płd. leżą Kolińce i Czarnołoźce, za zach. Przeniczniki, Pohonia i Tyśnienica, na płn. Kłubowce, Taborzyska i Pałahicze. Okolica urodzajna, obfita w la sy. Obsz. dwor. gr. or. 206, łąk i ogr. 38, pastw. 15, lasu m. 672; włośc. gr. or. 1, 045, łąk i ogr. 275, past. 40, lasu 31 m. Ludn. rz. kat. 170, par. Tłumacz, gr. kat. 624, paraf, w miejscu, we filii Kłubowce 580, w Przenicznlkach 902, razem 2106. Grek. kat. dek. tłumacki. Szkoła filialna. Sąd pow. , urząd poczt. i tel. w Tłumaczu; kasa pożyczk, z kap. 548 zł. N. należy do dóbr Tłumacz, dawniej Potockich, Dzieduszyckich, w końcu towarzy stwa akcyj. fabr. cukru w Tłumaczu, które zbankrutowawszy, rozprzedaje te dobra poje dynczymi folwarkami. B. R. Nadorożniów, wś, pow. brzeżański, odl. 7, 5 klm. na płd. zach. od Brzeżan, nad potokiem, który tu bierze początek a o 7 klm. w Rybnikach wpada do Złotej Lipy. W ślicznej okolicy, w śród lasów, gór i parowów położona, włoska ta tylko od południa jest otwartą, przeto doskonale tu dojrzewają wszelkie owoce. Sławne są sady nadorożniówskie tak włościańskie, jakoteż i dworskie. Zarząd dóbr Brzeżany utrzymuje tu szkółkę drzew owocowych, z której co roku rozdaje szczepy między 27 folwarków, stanowiących dobra Brzeżańskie. Gleba licha, czerwona glina, grunta wilgotne, pomimo iż teren mocno spadzisty, sama dolinka, w której wieś leży po nad potokiem, urodzajna. Obszar dwor. grun. or. 172, łąk i ogr. 95, past. 54, lasu 1310 mr. ; włośc. gr. or. 195, łąk i ogr. 270, pastw. 14 kwadr. m. Graniczy od wsch. z Olchowcem, od płd. z Mieczyszczowem, od zach. z Kurzanami, od płd. z Leśnikami. Lud. rzym. kat, 5, par. Brzeżany, gr. kat. 623, par. Leśniki. Na płn. od N. w kierunku ku Brzeżanom jest góra zwana Kurmańska, 232 m. nad poz. morza. Właściciel pos. wiek. Stanisław hr. Potocki. Mad Ostrowem, grupa domów w Kobylnicy ruskiej, w pow. cieszanowskim. Madorzyce al. Rodrzyea niem. Rederiu 1. wś, pow. wałecki, st. p. , par. kat. i ew. Syp niewo, szkoła w miejscu. Ma 17167 59 mr. obszaru, 343 bud. , 145 dm. , 1083 mk. , 700 kat. , 362 ew. Tutejszy kościół ew. , zbudo wany kosztem związku Gustawa Adolfa, zo stał poświęcony d. 24 sierp. 1883 r, ; dwa jar marki do roku. 2. M. , leśn. królewskie, tam że, 2 bud. , 7 ew. mk. Kś. Fr. Mad Owieczkowem Jeziorem, koL, do So kolej góry należąca, pow. brodnicki, st. pocz. , par. kat. i ew. Golub, szkoła kat. Lipnica, ew. Gałczewo, 4 bud. , 1 dom, 10 katol. mk. 1868 r. . KLFr. Mado wo, jezioro w zachodniej stronie Kijowa, około rz. Łybedi, w pobliżu Łybedi Suchej. Madpale, os. , pow. maryampolski, gm. Michaliszki, par. Iglówka, odl. od Maryampola w. 28, dm. 1, mk. 4. W 1827 r. było tu dm. 1, mk. 8. Mai Pawiową, grzbiet lesisty, w dziale Krywania, w Tatrach liptowskich; wzn. 1509 m npm. Ob. Krywań. Br. G. Madpawlówka, os. , pow. sejneński, gm. i par. Krasnopol, odl. od Sejn w. 11, dm. 1, mk. 12. W 1827 r. było dm. 1, mk, 9. Madpojesie, pow. maryampolski, gm. Jaworowo, par. Igłówka, odl. 17 w. od Maryampola, ma 1 dm. , 13 mk. Madpole, wś, ob. Nadkole, Mad Bajem, wzgórze, pod 42 lt; 20 wsch. dłg. g. F. , a 49 2r płn. sz. g. , we wschodniej części gm. Łuczyniec, pow. rohatyński. Wza. 362 m. npm. Miejsce znaku tryaog. Br. O. Madratowo, wś i folw. lit. B. C, pow. mławski, gm. Mostowo, par. Szreńsk, odl. o 28 w. od Mławy, ma 8 dm. , 257 mk. Do wsi należą Budy nadratowskie. W 1827 r. 9 dm. Nadołek Nadole Na Dołhim Nadołki Nadolny Młyn Nadolsie Nad Olszowem Błotem Nadolny Młyn 50 mk. Folw. i wś N. rozl. m. 605 grun. or. i ogr. m. 265, łąk m. 126, pastw. mr. 73, lasu mr. 64, zarośli im 20, nieuż, i place mr. 57; bud. mur. 3, z drzewa 5; pokłady torfu. Wś N. os. 16, z gran. mr. 46. Folw. N. lit. B. rozl. mr. 139; folw. ten w r. 1872 oddzielony od dóbr Nadratowo. Folw. lit. C. rozl. mr. 90, w r. 1872 oddzielony od dóbr Nadratowo. Nadrau 1. niem. , dobra ryc. w Prusach wschód. , pow. rybacki, st. p. Griinhof, okr. urz. stanu cywilu. Kirsohnehnen. 2. N. niem. ob. Nadfowo, Kk Fr, Nadrauen niem. , ob. Nadrowia, Nadreczie, dwa zaśc. pryw. , pow. dzisieński, w 2 okr. pol. , o 58 w. od Dzisny, jeden z nich ma 2 dm. , 13 mk. starów. , drugi zaś 1 dm. , 11 mk. starów. adrezie, wś włośc, pow. dzisieński, w 3 okr, po. , gm. i okr. wiejski Przebrodź, o 25 w. od gminy. Xadrowia al. Nadrawla, niem. Nadrauenj dok. Nadrow, Nadrowm, Ńadrowerlandt, Nadower, jedno z starych terytoryów pruskich. Według Toeppena ob. Hist. comp. Geogr. von Preussen, str. 23 graniczyła N. na zachód z zatoką Kurońską, ze Sambia, Natangią i z ziemią barcką Barten, na płd. z Galindyą i Sadowią, okalającą ją i ze strony wschodniej; na płn. wreszcie, gdzie sięgała aż do Gilu, z Skalowią Schalauen i Karsowią. Jak inne terytorya tak i N. dzieliła się na mniejsze ziemie, z których kronikarze wymieniają Rethow i Kattow Dusburg, III, c. 171 172; ostatnie przypominają jeszcze dziś góra i wś Kattenau, w pow. stołupiańskim. W Kattow leżała też warownia Otholichien. Z innych grodów zasługują na wzmiankę Welawa iKaminiswika; jeszcze dziś zowie się jedna góra pod Georgenbuifg Kamswikus, Większej sławy jak inne terytorya zażywała N. dla tego, że w niej leżało sławne Romowe; bo chociaż zwykle utrzymują, że owego R. szukać raczej trzeba w Sambii, to jednakowoż Toepen słusznie temu przeczy, opierając się na wiarogodnem świadectwie Dusburga, piszącego wyraźnie Fuit autem in medio nationishujusperversae, scilicet in Nadrowia, locus quidam dictus Romów III, cap. 5. N. zawojowali Krzyżacy dopiero r. 1274, za czasów mistrza prowincyonalnego Konrada von Thierberg. Zajęli najprzód niedawno zbudowany gród Welawę, wydany im przez Tirskona, który przyjął wia rę chrześciańską; za jego przykładem poszło wielu przedniejszych panów tej ziemi. Służyli oni wiernie zakonowi. Mistrz prowincyonalny wysłał tam Teodoryka Ton Liedelau, wójta prowincyi sambijskiej, z wojskiem, w towarzystwie szlachty tamecznej, która znała dobrze położenie miejsc. Liedelau wkroczył w ziemię zwaną Rethowi, gdzie spotkawszy opór, zdobył i zburzył dwa grody i uprowa dził wiele koni i bydła; drugą rażą wyprawił swą piechotę rzeką Węgorapią aż ku ziemi Oatthow, dokąd się udał lądem z kilku ryce rzami i 150 jeźdźcami, zdobył tam zamek 01holichia i zamienił go w perzynę. Tem zachę cony mistrz; prowincyonalny wystąpił z potężnem wojskiem. Twierdza Oameniswika nad Węgorapią zatrzymała go przez czas dłu gi, labo jej broniło tylko 200 ludzi; Thierberg z ziemią ją zrównawszy, przebiegł z orężem w ręku całe terytoryum, a Nadrowianie, cho ciaż posiadali nie mało jeszcze ludu zdolnego do noszenia broni i wielo grodów munitiones, zniewoleni byli poddawać się zakonowi i przyjęli chrześciaństwo. Pewna część jednak wolała opuścić ojczyznę i przeniosła się do Litwy. Wojna ta ciągaęła się przez dwa la ta, a kraj przedtem ludny, zamienił się, jak świadczy Dusburg Scriptor. rer. Prus. I, str. 132, prawie w pustynię. Kś. Fr. kadrowo, niem. Nadrau dok. Nadrawen Nadrawsdorf wś i dobra ryc, pow. ostródzki, st. pocz. i okr. urz. stanu cywilu. Olsztynek. N. istniało już r. 1411. W 1419 r. odnawia Michał Kuechmeister, w. Janowi Schottner w uznaniu wierności okazanej podczas ostat niej wojny, przywilej na 40 włók w N. , na danych prawem ehełmińskiem ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 378, Kś. Fr. Nadrowsle, wś, pow. wyłkowyski gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 14 w. , 9 dm. , 76 mk. W 1827 r. było 6 dm. , 48 mk. Nadróż, wś, folw. i rum. , pow. rypiński, gm. i par. Żałe, odl. o 8 w. od Rypina. Posiada sąd gm. IV okr. , cegielnię, karczmę, wiatrak, 58 dm. , 375 mk. W 1827 wś r. N. ma 32 dm. , 303 mk. os. zaś 20 dm. , 196 mk. Według regestr, pobór, z 1564 r. wś N. , w par. Żałe, należała do częściowych posiadaczy, którzy płacą 9 flor. 3 gr. 1 sold. Pawiński Wielkop. , t. I 292. W 1780 było tu 8 części szlacheckich, na których wysiewano 70 koroy żyta. Obecnie folw. N. z wsią t. n. , Rumunki Nadróż, Huta i os. Reszki rozl. m. 1633 grun. orne i ogr. m 1018, łąk mr. 154, pastw. mr. 40, lasu m. 320, wody mr. 74, mouż. i place m. 27; bud. mar. 12, z drzewa 15; płodozmian 7 i 10polowy; są pokłady torfu. Wś N. os. 46, z grun. mr. 104; wś Rumunki Nadroż os. 11, z grun. mr. 380; wś Huta os. 18, z grun. mr. 130; 08. Reszki os. 1, z grun. mr. 42. Xadroziia, os. młyn. , pow. noworadomaki, gm. Kobiele, par. Ko Mele Wielkie, ma 1 dm. , 150 mr. ziemi; należy do dóbr Gadów. Nadrożno, młyn, pow. średzki, 2 dm. , 41 mk. ; nal. do gm. Jerzyna. Nadrybie 1. wś i dobra, i Nadnjhska Wola wś, pow. chełmski, gm. Cyców, par. Pacha Nadrau czów, odl. 35 w. od Chełma, posiada gorzelnię, wiatrak, cegielnię, poprawną oborę rasy szwajcarskiej i znaczną pasiekę. W dobrach tych są cztery jeziora Nadrybek, Uściwierz, Ciesacin i Uściwierzyk, mające 596 mr. obszaru. Największa głębokość 4 do 5 sążni ma jez. Uściwierz. Dobra N. składają się z folw. N. i Józefina, wsi N. , Majdan, Przymiarki, Ostrów, Zarobna, kol. N. , Janowiec i Wólka, Rozl. mr. . 3048 folw. N. grun. orne i ogr. mr. 539, łąk mr. 270. pastw. m. 351, lasu mr. 455, wody mr. 478, w wieczystych dzierżawach mr. 473, nieuż, i place mr. 183, razom mr. 2749; bud. mur. 3, z drzewa 35; płodo zmian 10polowy; folw. Józefin grun. orne i ogr. mr. 286, łąk mr, 4, nieuż, i place mr. Ö, razem mr. 299; bud, drzewa 5; płodozmian ilpolowy. 2. N. al. Potyrala, nomenklatura dóbr Janowice, w pow. stopnickim. Nadrybska Wólka, wś, pow. chełmski, ob. Nadrybk Nadrzecz 1. pow. dzisieński, attya, dóbr Leonpol, Stanisława Łopacińskiego. 2. I. al. Luny, folw. szl. nad rz. Szyrwinczą, pow. wileński, w 2 okr. pol, o 56 w. od Wilna, 1 dm. , 14 mk. kat. Nadrzecze, wś, pow. zamojski, gm. i par. Frampol. Ma 35 dm. , 153 mk. , 190 mr. zie mi. Ludność rolnicza. Wś N. założył b. dzie dzic Antoni Wisłocki. X S. S. Nadrzecze L zaśc. nad pot Zanozną, pow. dzisieński, w 3 okr. pol. , o 50 w. od Dzisny, 1 dm. , 7 mk. , z tego 6 prawosł, i 1 kat. 2. I. , folw. szl. nad rzeczką Mierzyoą, pow. dzisieński, w 3 okr. pol, , o 48Va w. od Dzisny, 1 dm. , 4 mk. prawosł, Nad Sędziówką, wzgórze polne, w gm. Po lanki, pow. krośnieński, na zach, od wsi, mię dzy pot. bezimiennym od wsch. a dr, ożyną wiodącą ze Szczepańcowej do Polanki od zach. . Wznies, 291 m, npm. Miejsce zna ku tryan. Br. O. Nadsolina, folw. na obszarze wsi Przecieszyna, w pow. bialskim, leży na praw. brz Soły i graniczy na płn. z Wilczkowioami, a na płd. ze Skidzinem. Mac. Nad Stawem L grupa domów w Toporo wie, pow. brodzki. 2. M. , aiwy w Sko morochowie, pow. sokalski, na praw, brz. Bu gu. Najwyższe W niesi6nie 2ll m, 8. N s. , część Zaszkowa. pow. w złoczowskim, zajmuje płn. zach. część obszaru nad stawem, przez Złotą Lipę utworzonym, Lu. Dz. Nad Stawem al. Nadstawy, niem. Nadsta wen, wś, pow, krobski, 17 dm, 146 mk. , 138 ew, , 8 kat, , 29 analf. Poczta, gośo. i tel. w Jutrosinie, stać. kolei żel. Zduny o 10 kil. Nadstawki, pustkowie, pow. odalanowski, 10 dm. , 162 mk. ; nal do Przygodzic ob. . Nadstawnica, skała w Tatrach nowotarskich, w dolinie Pięciu Stawów polskich, na wschód od nich. Tak nazywają górale od dzielne najwyższe skal szczyty Staszic, O Ziemior. Karp. , 120. Br. G. Nadstruie, os. leś. , pow. płocki, gm. i par. Brwilno. Nadstynga, zaśc. szl. nad jez. Styngie, pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 51 w. od Wilna, 1 dm. , 3 mk. kat. Nad Szeroką, szczyt tatrzański, ob. Tomanowa polska. Nadszuilie, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Nadtaczejówka al. Nadtoczyjówka, wś, w płd. str. pow. rzeczyckiego, nad zatokami Prypeci, w 2 okr. pol. jurewickim, gm. dernowicka, ma 20 osad; miejscowość obfitująca w ryby i łąki. Lud trudni się rybołówstwem, flisactwem i rolnictwem. Niegdyś majętność metropolii kijowskiej, ob. Arch. J. Z. B, cz. I, t. 4 643. A. Jel. Nadtoczyjówka. wś nad rz. Taszłykiem, pow. czerkaski, o 7 w. od Matusowa, ma 840 mk. ob. płci. Cerkiew drewniana pod wezw. św. Jana Złotoustego, wzniesiona w r. 1773. Na mocy umowy wykupnej włościanie nabyli 560 dzies, ziemi za 27, 788 rs. Grunta stanowią wzniesioną równinę, bardzo urodzaj ną lecz zupełnie bezleśną. Pokrywa ją mnó stwo mogił. Pomiędzy włościanami przeważa nazwa Nadtoczyjew, ród których ma pochodzić od pierwotnego założyciela sioła. 2. N. ob. Nadtaczejówka, J. Krz, Nad Tysowym, szczyt w Beskidach wscho dnich, na granicy gm. Ożenny w pow. jasielskim a Ciechania w pow. krośnieńskim, pod 39 lt; gt; 10 wsch. dłg. g. F. a 49 26 15 płn. sz. g. Wznieś. 713 m. Miejsce znaku tryang. Przez płn. zach. stok tej góry przechodzi go ściniec ze Żmigrodu do Zborowa na Węgrzech. Br, G. Na Dubeckim, nazwa łąk w Kołtowie, pow. złoczowski. Nadubie, mały zaśc, pow. mozyrski, o 5 w. na płd. od wsi Żytkowicz, w 4 okr. pol, lenińskim; ma 3 osady, A. Jel. Nadubie, potok na obszarze wsi Kołpiec, w pow, drohobyckim, dopł. Słonicy. Na Dubowej, pastwisko w Jabłonówcc, pow. Kamionka Strumiłowa. Naduchy, uroczysko w Nalewajkówce, pow. kijowski. Nadakowo, wś, pow, sieński, gm. kakowczyńska, 16 dm. , 50 mk. , z których 1 zajmuje się garbarstwem. Na Dukowyni, os. wiejska w Podhorcach, w pow. złoczowskim. Nadułki może Nadołki, wś i folw. , pow. płocki, gm. Łubki, par. Daniszewo, odl. o 30 w. od Płocka, ma 51 dm. , 286 mk, W 1837 r. 7 dm. , 48 mk. Folw. i wieś N. rozL mr, 660, 1 grun. orne i ogr. 399, łąk mr. 18, pastw. mr. j 42, wody mr. 1, lasu mr. 39, zarośli mr. 132, nieuż, i place mr. 29; bud. mur. 8, z drzewa 4; wiatrak. Wś N. os. 22, z grun. mr. 118. Na Dunianowle, ob. Nadomanów, Nad Upustem, nazwa niw we wsch. stronie Kropiwnika w pow. kałuskim, na lew. brz. pot. Kropiwnika. Nadwa 1. rzeka w gub. orłowskiej i smoleńskiej, lewy dopływ rz. Ipuci Iput, lew. dopł. Soży; uchodzi w powiecie rosławskim gub. smoleńskiej na wprost wsi Szyrkówki. Przybiera od lew. brz. Drahiń i Wopryt. Wraz z dopływami odlewa 6 stawów. 2. N. al. Orleja, rzka w gub. smoleńskiej, uchodzi od pr. brz. do Dniepru pomiędzy rz. Wop a Chmost. Nadwej, węg. Nawo, mała wioska w hr. szaryskiem Węg. , śród lasów, 82 mk. Nad Weselówką, lesista płn. część Woli Krzywieckiej i Weselówki, w pow. przemyskim. Wody z tego obszaru spływają strugaJni na płd. zach. i płdwsch. do Sanu. Nad Wielką Łąką, os. do Mokrego lasu na leżąca, pow. brodnicki, par. kat. i ew. szkoła i st. poczt. Golub, 1 2 mili odl. , 4 bud. , 1 dom, 9 kat. mk. 1867 r. u Fr. Ks. Nadwilejski dekMiat, ob. Wilejka, Nadwilia, zaśc. włośc, nad rz. Wilią, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm, Rzesza, okr. wiejski Krzyżaki, o 9 w. od gminy, 4 dusze rewiz. Nadwiślanka, wś, pow. garwoliński, gm Pawłowice, par. Stężyca. Ma 4 dm. , 32 mk. i 261 mr. ziemi. Nadwiślańska droga żelazna całą swą długością przecina przeważnie królestwo polskie; w skład jej wchodzą następujące części 1 linia główna MławaKowel, długa 429, 76 w. , łączy drogę żelazną z malborskomławską z siecią dróg południcwozachodnich. Rozpoczyna się właściwie po za granicą kraju; bowiem już od Iłowa, krańcowej stacyi drogi malborskomławskiej, obok wąskiego jej toru biegnie szeroki tor drogi nadwiślańskiej. Przekroczywszy granicę w kierunku południowowschodnim, przebiega pow. mławski i ciechanowski, oraz stacye Mława, Konopki, Ciechanów i Gąsocin. Po za tą ostatnią zwraca się ku południowi łagodnym łukiem, wchodzi do pow. pułtuskiego, przecina zachodni kraniec takowego, mijając przystanek Świercz i st. Nasielsk i pod Modlinem zjawia się znowu na terytoryum gub. płockiej, pow. płońskiego. Po za twierdzą i st. NowoGieorgiewsk przebiega most żelazny na Narwi, u samego ujścia jej do Wisły, wkracza do pow. warszawskiego i zwróciwszy się prawie pod kątem prostym ku wschodowi, podąża w górę Wisły, nieopodal prawego jej brzegu, przez NowyDwór, Jabłonnę, Płudy do Pjagi, w pierwotnym płd. wsch. kierunku. Minąwszy Pragę, okrąża jej przedmieścia po nad liniami dróg warszawskopetersburskiej i terospolskiej, biegnie przez pow. warszawski i nowomiński przez stacye otwock, Wawer, Celestynów i wkracza do pow. garwolińskiego gub. siedleckiej. Przechodzi środkiem takowego, pozostawiwszy za sobą stacye Pilawa, Wilga, Sobolew, Żyrzyn i zjawia się w pow. nowoaleksandryjskim gub. lubelskiej na st. Iwangród Dęblin. Tutaj łączy się z dr. żel. iwangrodzkodąbrowską i wysławszy na lewo odnogę do Łukowa, przechodzi po moście żelaznym na Wieprzu pomiędzy fortami twierdzy, podąża dalej ku Lublinowi przez Gołąb, NowoAleksandryą Puławy, Kiementowice, Nałęczów dawniej Miłocin i wkracza do pow. lubelskiego. Na terytoryum takowego mija Konopnicę, Lublin, Minkowice, Trawniki, przebiega powiat chełmski ze st. Rejowiec, Chełm, Dorohusk i zaraz po za nim, opuściwszy granicę królestwa, wkracza przez Bug do pow. włodzimierskiego gub. wołyńskiej, przechodzi st. Luboml, Maciejów i w Kowlu łączy się z brzeskokijowską linią dróg południcwozachodnich. Główna linia drogi nadwiślańskiej otwartą została d. 15 lipca 1877 r. , lecz dopiero w końcu sierpnia tegoż roku rozpoczął się ruch prawidłowy. 2 odnoga Iwangród Dęblin Łuków, długa 56, 78 w. , łączy drogę warsz. te respolską z drogą iwangrodzkodąbrowską i nadwiślańską. Od st. linii głównej Iwangród dąży w kierunku płn. wschodnim, przeciąwwszy kilko wiorstową przestrzeń pow. nowoaleksandryjskiegc wchodzi do gub. siedleckiej i przez pow. garwoliński i łukowski dobiega kolei warsz. terespolskiej. Posiada 3 stacye Leopoldów pierwotnie Rososz, Krzywda i ŁukówTowarowy, odl. 1 1 2 w. od st. Łuków drogi terespolskiej, która jest zarazem st. pasażerską drogi nadwiślańskiej. Odnoga łukowska otwarta dla ruchu d. 2 grudnia 1876 r. jest linią mającą czysto militarne znaczenie i dla handlu miejscowogo. 3 kolej obwodowa, długa wraz z bocznicami 17 32 w. łączy drogi żelazne prawego brzegu Wisły z drogą warsz. wiedeńaką. Począwszy od st. towarowej drogi warsz. wiedeńskiej na Ozystem, okrąża Warszawę z płn. zach. strony, przecina drogę bitą kaliską, przechodzi po pod murem cmentarza Powązkowskiego, po za którym skręciwszy na płn. wschód, wkracza na esplanadę warszawskiej cytadeli, mija stacyą główną WarszawaNadwiślańska i przebiega Wisłę po moście żelaznym kratowym długim 1659 stóp. Po za nim rozgałęzia się na dwie odnogi, z których jedna na lawo dąży do dworca PragaNadwiślańska, druga zaś na prawo do dworców kolei petersburskiej i torespolskiej, odczepiwszy po drodze gałąź do Nadrybska Wólka Na Dumanowie warszawskiej fabryki stali. Zbudowana wraz z mostem pod cytadelą przez rząd, a następnie oddana do eksploatacyi towarzystwu dr. nadwiślańskiej, otwartą została w d. 28 listopada 1876 r. Ze względu na znaczne oddalenie od miasta pierwotnej głównej stacyi Praga na Pelcowiźnie, towarzystwo dr. nadwiślańskiej postarało się o urządzenie stacyi WarszawaNadwiślańska, na której ruch towarowy i osobowy otwarty został d. 13 lutego 1878 r. Ogólna długość wszystkich linii dr. nadwiślańskiej wynosi 507, 08 w. , w. tem krzywych 96, 29 w. , najmniejszy promień łuku 300 sażeni. Ilość wiorst poziomych wynosi 218, pochyłych 289 08; najmniejszy spadek O, OOl, największy 0 008. Tor pojedynczy, z wyjątkiem dystansu IłowoMława oraz kolei obwodowej, któro posiadają 2 tory, wąski i szeroki. Szyny na linii głównej i odnodze łukowekiej stalowe, takiemiż zastępują się stopniowo żelazno drogi obwodowej. Mostów na całej przestrzeni 181, w tej liczbie żelazaych na murowanych fundamentach 76. Z tych znaczniejsze 1 Na Wiśle pod Warszawą, światło 236, 74 sażeni, waga konstrukoyi żelaznej 168, 455 pudów, pomost kolejowy biegnie po wierzchu, spodem odbywa się komunikacyą wozowa. 2 Na Narwi pod NowoGieorgiew skiem Modlinem, światło 105 saż. , waga konst. żel. 46, 650 pud. , pomost kolejowy za wieszony u samego dołu, górą przejazd dła wozów. 3 Na Wieprzu pod Iwangrodem, światło 79 saż. , waga konst. żel. 25, 700 pud. 4 Na Bugu pod Dorohuskiem, światło 75 saż. , waga konst. żel 25, 500 pud. 5 Na Wieprzu pod Trawnikami, światło 60 saż. , waga konst. żel. 23, 360 pud. 6 Na rz. Turwi, światło 40 saż. , waga konst. żel, 11, 500 pud. 7 Wiadukt nad dr. petersb. , światło 30, 96 saż. , waga konst. żel. 8, 508 pud. 8 Przez Wkrę pod Iwangrodem, światło 25, 00 saż. , waga konst. żel. 8, 500 pud. 9 Na Bystrzycy, światło 20, 00 saż. , waga konst. żel 5, 200 pud. 10 Wiadukt nad dr. terespolską, światło 14, 80 saż. , waga konst. żel. 2, 350 pud. Długość linij rozjazdowych na 29 stacyach i 10 przystankach wynosi 104 77 w. ; dworce murowane posiada tylko Mława i Lublin, reszta drewniane. Tabor drogi składają 114 parowozów, 136 powozów osobowych i 1700 wagonów ładunkowych Kolej nadwiślańska stanowi ważną drogę dla handlu tranzytowego. Najważniejszym artykułem przewozowym na linii głównej jest zboże, idące od Kowla z dróg południowozachodnich do portu gdańskiego przez. drogę malborsko mławską; na drodze zaś obwodowej węgiel w kierunku z dr. warsz. wiedeóskiej na drogi prawego brzegu Wisły. W pierwszym roku prawidłowej eksploatacyi, t. j, 1878 r. , przewieziono na wszystkich liSłownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 71. niach 920. 075 pasażerów i 40, 744, 580 pudów ładunku, w tem zboża 13, 591, 692, węgla zaś 5, 613, 968 pud. ; dochodu osiągnięto 2, 663, 052 rs. 7 1 2 kop. , przy wydatkach 2, 339, 703 rs. 16 kop. Sprawozdanie dyrekcyi za 1884 r. wykazuje dochodu 3, 294, 950 rub. 55 1 2 kop. , kosztów eksploatacyi 2, 911, 481 rubli 73 1 2 kop. ; przewieziono pasażerów 854, 938, ładunku 72, 770, 005 pud. , a mianowicie w komunikacyi wewnętrznej 16, 999, 447, bezpośredniej 28, 766, 698 i tranzytowej 27, 003, 860 pud. , w tem węgla 13, 449, 103 pud. , zboża 13, 260, 073, produktów zbożowych mąka, kasza, otręby 3 898, 655, surowca 3, 172, 721, olei mineralnych 2, 861, 407, soli 2, 852, 636, drzewa opałowego 2, 803, 190, drzewa budulc. 2, 735, 523, żelaza kutego 1, 752, 255, cegły, dachówki i sączek 1, 740, 828, wyrobów żelazn. 1, 330, 530, cementu 1, 178, 177, szyn 1, 146, 147, buraków 1, 002, 999, wyrobów jedwabnych i bawełnianych 936, 089. cukru 901, 677, śledzi 898, 751, lnu i pakuł 768, 469, wapna 628, 393, kartofli 618, 679, nasion 511, 570, makuchów i wytłoczyn 508, 803, żelaza starego szmelc 503, 809 pud. ; przewóz żadnego z pozostałych artykułów nie dosięgnął 500, 000 pud. Najruchliwszemi stacyami na drodze nadwiślańskiej są Warszawa, z dochodem rocznym około 1 miliona rubli, Lublin około 300, 000 rub. , PragaNadwiślańska 200, 000 rub. , PragaStalownia i Iwangród każda po 130, 000 rub. , NowoAle ksandrya Puławy, Mława, Chełm i Rejowiec po 100, 000 rub. , Ciechanów i Kowel po 70, 000 rub. ; NowyDwór i NowoGieorgiewsk Modlin po 50, 000, Nasielsk, Pilawa, Jabłonna, Maciejów i Sobolew po 20, 000 rub. , Nałęczów. Iłowo, Dorohusk, Łuków pasażerski, Gąsocin, Luboml i Trawniki po 15, 000 rub. , otwock i Minkowice po 10, 000 rub. , Krzywda, Łukówtowarowy i Konopnica po 6, 000 rub. Dochód pozostałych, jako to Konopek, Celestynowa, Wawra, Leopoldowa, Wilgi, Klemontowic, Płud, Żyrzyna, Świecza, Warszawy Obwodowej i Gołębia nie przenosi razem 30, 000 rub. Komunikacye tranzytowe dają przecięeiowo około 650, 000 rubli, przychodu. Droga nadwiślańska należy do dróg gwarantowanych, kapitał jej zakładowy wynosi w akcyach 6, 588, 126 rub. kredytowych, w obligacyach 18, 003, 700 rubli metalicznych. Z tytułu gwarancyi po 1 stycznia 1884 r. dopłacił rząd akcyonaryuszom i właścicielom obligacyi 5, 948, 246 rub. 88 kop. metalicznych i 1, 620, 681 rub. 37 kop. kredyt. St W. Nadwitne, wś i fol. , pow. radzyński, gm. Biała, par. Radzyń, dm. 3, mk. 18, ziemi 220 m. NadWodą 1. karczma, nieopodal Królo wej Polskiej, należąca do Cieniawy, w pow. grybowskim. 2. N. W. , część Zabierzowa, pow. krakowski. Br G. 65 Nadwitne Nadworna, miasto powiatowe w Galicyi i wschodniej, nad rz. Bystrzycą Czarną, pod 48 87 płn. szer. i 42 12 wsch. dłg. F. Loży na wsch. brzegu rz. Bystrzycy i przy gościńcu rząd. ze Stanisławowa na Bohorodczany, Kołomyję, Śniatyn do Czerniowiec. Graniczy na wsch. z wsiami Weleśnica Leśna, Majdan Górny i Majdan, na płd. z Strymbą i Fniowem, na zach. z Bitkowem i Hygą, na płn. z Mołotkowem, Hwozdem, Nazawizowem i Tarnowicą Leśną. Przez samo miasto przepływa w kierunku z płd. ku płn. pot. Strymba, a na wsch. od N. w tymże kierunku pot. Worona. Na zach. od N. na granicy od Bitkowa i Hygi wznosi się góra zwana Zadkiwka 608 m. . Na wsch. i płn. wsch. od N. rozciąga się płaszczyzna moczarowata, przecięta niezliczoną ilością potoków i rzeczek; od płd. w odległości 7 klm. piętrzą się Karpaty, które w Pasiecznej 10 kil. od płd. zach. od N. pod ostrym kątem zwracają się ku płn. , a wschodnia ich ściana przechodzi prawie po pod samem miastem, leżącem na płaszczyźnie między rz. Bystrzycą Czarną a pot. Worona. W pobliżu N. leżą słynne z piękności miejscowości karpackie Delatyn o 1, 7 mili i Dora 2, 7 mili. N. ma obszaru 2259 ha, 6705 mk. w 1880 r. , z tych 709 obrz. rz. kat. , 1762 gr. kat. , 41 akat. , 4193 izrael. Majątek miasta wynosi 402, 4 ha pastwiska i 2350 zł. r. w obligacyach. Dochód w r. 1883 wynosił 7040 złr. Par. rz. kat. , należąca do dek. stanisławowskiego, dyec. lwowskiej, fundowana w r. 1609 przez braci Pawła i Mikołaja Kuropatwów. Kościół obecny mur. , poświęcony 1838 r. pod wez. N. M. M. Par. ta obejmuje 16 miejscowości Cucyłów o 15 klm. z 45, Fitków o 7, 5 klm. z 44, Hwozd o 7, 5 kil. z 3, Majdan Górny o 15 klm. z 114, Majdanhuta o 10 klm. z 11, Nazawizów o 4 kim. z 6, Pasieczna o 10 klm. z 100, Pniów o 2 klm. z 142, Przerośl o 7, 5 kim. z 144, Strymba o 4 klm. z 8, Tarnawica o 7. 5 klm. z 85, Tyśmieniozany o 20 kim. z 83, Weleśnica o 15 kim. z 103, Wołosów o 15 kim. z 68, Zabereże o 19 kim. z 2, Zielona o 22 klm. z 158 rz. kat. Ogólna liczba katolików 2330, akat. 74, izrael. 3260. W Majdanhucie jest kaplica publiczna. Gr. kat. par. należy do dek. N. , dyec. lwowskiej, ma cerkiew pod wez. N. P. M, , do której należy 2354 dusz, w filii Nazawizów z cerkwią ś. Jana 808 dusz, w filii Strymba z cerkwią ś. Mikołaja 653, w filii Łojowa z cerkwią Przemienienia Pańskiego 738, razem 4553 gr. kat. Oprócz proboszcza jest tu wikary. Szkoły 4klas. męska o 4ch naucz, i 2klas. żeńska o 3 naucz. W r. 1870 była tu fabryka zapałek Simona Huebnera i browar piwny Wilhelma Buchmuellera. Hipolit Stupnicki w dziełku Galicya pod względem topografiozno geograficznohistorycznym pisze, , Nadworna z szczątkami niegdyś warownego zamku, który od najezdników często napadany, ale nigdy nie był zdobytym. W pobliżu tego znajdująca się mogiła ma pokrywać zwłoki pobitych Tatarów. Nazwisko N. pochodzi od licznej służby nadwornej możnych Potockich, która w zamku nie mając miejsca, około tego w przyrządzonych domach została osadzona, z których później miasteczko powstało. Hr. Kuropatnicki w Geografii Galicyi z 1786 zalicza N. do cyrkułu stanisławowskiego i pi. sze Miasto i wielka włość JW. Ignacego hrabi Cetnera, arcymarszałka Galicyi, obfite ma solne źródła, z których sól warzą i wielka tu jest plantacya naddniestrzańskich tytoniów. Obecnie jest N. siedzibą c. k. starostwa powiat, i połączonych z niem urzędów, oraz władz autonomicznych, tudzież c. k. sądu pow. , notaryusza, urzędu poczt. , i telegr. Dobra N. należą do Fryderyka Buchmueller i Gustawa hr. Rohan, Nadworniański powiat w płd. wsch. części Galicyi, graniczy od wsch. z kołomyj skim i kossowskim, od płd. z Węgrami, od zach. z pow. bohorodczańskim, od płn. z pow. tłumackim. Ma obszaru 19, 50 kw. miryam. albo 33, 80 mil kw. , 60, 040 mk. , w 38 osadach i 41 gminach, między temi 2 miasteczka Delatyn i Nadworna. Jedna gmina zajmuje w przecięciu 3561 mr. , jeden obszar dworski 5894 mr. przestrzeni. Rzym. katol. parafii ma powiat dwie w Nadwornie z 2330 i w Delatynie z 1100 duszami. ; należą do dek. stanisławowskiego. Gr. kat. dek. nadworniański obejmuje 20 par. Białe Osławy, Bitków pow. bohorodczański, Cucyłów, Delatyn, Dora, Fitków, Glinki, Hwozd, Jabłonica, Krasna, Łanczyn, Mikuliczyn, Nadworna, Paryszcze, Pasieczna, Pniewie, Przerosi, Sadzawka, Zarzycze i Zełena, z ogólną liczbą 44, 445 wiernych. Dekanat ten zalicza się obecnie do dyec. lwowskiej, należy jednak do liczby tych, które w moc patentu cesarskiego z 8 maja 1850 r. mają stanowić w przyszłości dyecezyą stanisławowską. Sądów powiat. jest 2 w Nadwornie i Delatynie. Rada szkolna okręgu nadworniańskiego obejmuje powiaty nadworniański i bohorodozański. Szkoły a etatowe męskie 4klas. w Nadwornie; 1klas. ; Delatyn, Hawryłówka, Jabłonica, Kamienna, Krasna, Łanczyn, Mikuliczyn, Paryszcze, Pniów, Sadzawka i Zarzecze; filialne Cucyłów, Dobrotów, Dora, Fitków, Majdan Górny, Nazawizów, Pasieczna, Przerost, Skopówka, Strupków, Tarnowica Leśna, Weleśnica, Wołosów, Zelona. Niezorganizowane Glinki z Majdanem średnim, Hwozd i Hołosków. Ewangielickie Neudorf kol. niem. b Etatowa zeńska 2klasowa w Nadwornie. Kasy pożyczkowe Nadworna gminne Dora 2, 700 zł, Hołosków 900 zł. , Majdan Średni 2, 367 zł. , Mikuliczyn 2, 940 zł. , Przerośl 1276 zl, Strupków 690 zł. . ZarzyCze 1, 200 zł. a. w. Gościńce rządowy idący z Bohorodczan w płd. wsch. kierunku przez; Nadworne do Delatyaa i tu skręca ua płn. wsch. ku Kołomyi. Krajowy, jabłonowskodeiatyński przecina ten pow. od Delatyna zacząwszy w płd. wsch, kierunku do granicy kołomyjskiego. Górzysty obszar powiatu przecina wielką ilość potoków i strumieni, dopływów Dniestru. Główną rzeką między tymi dopływami jest Bystrzyca Czarna, której liczne źródła mieszczą się na samej granicy węgierskiej, w płd. zach. kącie powiatu Drugą ważną rzeką jest Prut, przepływający ten pow. z płd. ku płn. aż do Delatyna, gdzie się skręca na wsch. ku Kołomyi. Prut ma swoje źródła w płd. wsch. cyplu powiatu. Na płd. od Nadworny i Delatyna, aż ku granicy Węgier, rozsiadły się szeroko Karpaty, które tu przedstawiają znaczne wzniesienia. W paśmie idącym z płn. ku płd. a potem z płn. zach. ku płd. wsch. są następujące szczyty Kizieski Gorgan 1616, Polański Gorgan 1697, Piekun 1647, Doboszanka 1757 m. npm. Na płn. wsch. od tego pasma wznosi się Toustki Gorgan 1805 m. npm. , tuż koło tego na płd. wsch. Ilemski Gorgan 1589 m. , tuż kolo tego na płd. wsch. znowu pasmo gór ze szczytami Mały Gorgan 1367, Jawornik Gorgan 1413 i Jawornik 1772 m. Z Jawornikiem łączy się Nóźeczka i Kliwa, rozdzielone potokiem Nóżeczka, 1153 m. Na płd. zach. od tych pasm ciągnie się z nimi równolegle pasmo ze szczytami Wesnarka Gorgan 1595 m. , Bahina Temna 1875, 9 m. , Seniek Gorgan 1664 m. , Chomiaków 1540 m. , Chomiak 1820, 5 m. , Hreble, Bukowinka i Czertes 1255 m. npm. , dochodzące do zach. brzegu Prutu, po którego brzegu wsch. wznosi się Łyszniów 1256 m. npm. Według sprawozdań izby handl. lwowskiej z lat 1866 do 1870 istniały wtedy w pow. N. następujące zakłady przemysł hamernia żelaza Gustawa hr. Rohana i Fryderyka Buchmuellera w Pasiecznej, porunzana siłą wody, trzy cogielnie wyrabiające rocznie 14l; 000 sztuk cogieł, wartości 1624 zł. , huta szklana dra Lazara Dubsa w Majdanie Średnim, o jodnem kole wodnem, zatrudniająca 31 mężczyzu, 3 kobiet i 18 dzieci przez 160 dni w roku, huta szklana Zygmunta Piwko w Majdanie Górnym, o 10 piecach i warsztacie do szlifowania, poruszanym siłą konia, zatrudniająca 32 męż. , 3 kob. i 5 dzieci przez 2 00 dni w roku; Huta szklana G. hr. Rohana i Fryd. Buchmuellora w Mikuliczynie, zatrudniająca 22 męż. , 4 kob. i 6 dz; . Wapna wypalają w 3 miejscowościach 408 korcy rocznie. Warzelnia soli w Łanczynie, o 10 kim. na wsch. od Delatyaa nad Prutem, spotrzebowała w 1866 roku 1838 sągów drzewa i przerobiła 327, 754 sześciennych stóp ropy solnej, w 1869 roku 1427 sążni drzewa i 250, 105 s. sz. ropy sol, w 1870 roku 2, 886 s. sz. drzewa i przerobiła 459, 801 s. sz. ropy solnej, i dostarczyła w 1866 r. 39, 155 cetn. soli kuchen. i 7, 667 soli bydlęcej, w 1869 r. 36, 795 cetn. soli kuch. i 320 cetn. soli nawozowej, w 1870 r. 66, 050 c. soli kuch. i 829 c. soli nawozowej. Sprzedano w 1866 r. soli kuchennej 36, 423, soli szarej 983, soli bydlęcej 7, 529 wied. cetnarów. W 1869 r. soli kuch. 38, 458, soli szarej 784, 25, soli bydlęcej 7, 514 cetn. W tej salinie było 4 czeruny czyli panwy, każda 300 stóp kwadr. , objętości, dostarczająca w 24 godzinach 95 cetn. soli. Fabryka zapałek Szymona Hubnera w Nadwornie, zatrudniała 3 męż. , 4 kob. , 6 dzieci przez 200 dni w roku, przez 6 godzin dziennie, za opłatą 25 do 50 cent. dziennie. W roku 1870 wydobyto w powiecie 575 cetn. węgla kamiennego, wartości 230 zł. a. w. Amerykański młyn parowy Franciszka Kunza w Strupkowie, z maszyną parową o sile 8 koni. Młynów wodnych 21 o 36 kamieniach, które w 1870 r. zmełły 25, 700 korcy zboża i dostarczyły 26, 725 cetn. mąki, wartości 167, 442 zł. a. w. Browar piwny jeden na cały pow. w Nadwornie Wilhelma Buchmuellera, zajmujący 5 ludzi przez 22 dni w roku po 24 godzin dziennie. Gorzelni 3, a to Jeanetty Dubs w Glinkach, zajmująca 15 ludzi przez 251 dni po 24 godzin, Rudolfa hr. Stadiona w Przerośle, zajmująca 13 ludzi przez 101 dni po 24 godzin i Franciszka Kunza w Strupkowie, o maszynie parowej, zatrudniająca 22 ludzi przez 249 dni po 24 godzin dziennie. W 1870 dostarczył ten powiat 3, 500 Wied. cetn. ordynacyjnej wełny, wartości 140, 000 zł. a. w. , wyprodukował 5, 000 łokci sukna Halina zwanego, wartości 9, 000 zł. a. w. Warsztatów tkackich w tymże roku było 460, które przerobiły 1, 000 wied. cetn. przędzy konopnej i lnianej i dostarczyły 170, 000 łokci płótna, wartości 35, 000 zł. a. w. ; kuśnierzy było 14, którzy zużyli 5, 000 skór i sporządzili 800 ordynaryjnych kożuchów, wartości 8, 000 zł. a. w. Tartaków 3 same wodno, i wszystkie będące własnością G. hr. Rohana i F. Buchmuellera, mianowicie 1 w Mikuliczynie, któren ściera rocznic 5, 000 kloców na 25, 000 sztuk rozmaitego materyału, zajmuje 10 ludzi przez 160 dni, 2 w Pasiecznej, zużywający 8, 000 kloców, rocznie na 45, 000 sztuk rozmaitego materyału tartego, zajmuje 13 ludzi przez 160 dni, 3 w Pniewie o 2 kołach wodnych, 8 piłach, w 2 budynkach, przerabiający rocznie 20, 000 kloców na 100, 000 sztuk rozmaitego materyału tartego, zajmuje 80 ludzi przez 160 dni rocznie po 12 Nadworna godzin dziennie. Te trzy tartaki ogołociły I góry nadworniańskie z ich lasów i zwiększyj ły gwałtowność corocznych prawie powodzi. W roku 1870 dostarczył powiat 62, 079 sztuk materyału budowlanego, wartości 125, 000 zł. j a. w. , 20, 000 n. a. sągów drzewa opałowego j twardego i 40, 000 n. a, sągów drzewa miękkiego, wartości 260, 000 zł. a. w. Na 19 piłach w tartakach wodnych wyrobiono 44, 190 sztuk podkładów kolejowych, 166, 914 sztuk desek, 34, 320 sztuk łat, wartości 99, 257 zł. a. w. , 24, 400 kóp gontów, wartości 7, 550 zł. , 2, 528 kóp kory drzewnej, wartości 1, 540 zł. a. w. W roku 1870 wyprodukował ten powiat następującą ilość ziemiopłodów pszenicy 3, 500 korcy, żyta 15, 000 k. , jęczmienia 5, 000 k. , owsa 50, 000 k. , kukurydzy 4, 000 k. , bobu 500 k. , grochu 1, 000 k. , ziemniaków 100, 000 k. , kapusty 50, 000 kóp główek, chmielu 40 cetnarów, słomy 200, 000 cetn. , siana 400, 000 cetn. , potrawu 5, 000 cetn. , owoców 4, 000 korey, mleka 10, 000 n. a. wiader, masła 600 cetnarów, sera 900 cetn. , wełny owczej 3, 500 cetn. , drzewa opałowego twardego 20, 000 n. a. sąg. , miękkiego 40, 000 n. a. sąg. , materyału budowlanego drzewnego 900, 000 stóp sześciennych, węgli drzewnych 1, 250 korcy. Inwentarza żywego było w powiecie ogierów 24, klaczy 934, wałachów 1, 439, źrebiąt do skończonego 3go roku 332, muł 1, osłów 3, byków 515, krów, 9, 628, wołów 6, 905, jałowizny nie mającej jeszcze 2ch lat 8, 001, bawołów 3, owiec 15, 207, kóz 2, 458, świń 12, 662, ułów pszczelnych 1, 635. Przemysłowcy i rzemieślnicy byli następujący aptekarzy 2, golarzy 4, murarzy 2, cieśli 2, piekarzy 2, mekler 1, . bednarzy 6, pędzących gorzelnie 7, tartaków 3, szczotkarz 1, druciarzy 5, rzeźników 23, furmanów 12, oberżystów 8, szklarzy 4, fabrykantów szkła 3, handlarzy skórami 26, handlarzy drzewem 14, handlarz miodem i, kramarzy 97, krupiarzy 13, handlarzy owocami 4, handlarzy końmi 2, handlarzy produktami 24, handlarzy bydłem 18, greszlerów 4, handlujących zwielrzyną 2, mydlarzy 4, kotlarz, kuśnierzy 7, malarz pokojowy 1, fabryka wyrobów metalowych 1, młynów 38, kominiarz 1, rymarz 1, szynkarzy 121, ślusarz 1, kowali 16, krawców 6, szewców 14, powroźników 9, blacharzy 2, stolarzy 5, garncarzy 2, kołodziejów 2, tkaczy 6, fabrykant zapałek 1. Służbę zdrowia przedstawiali w powiecie 2 lekarzów, jeden w Nadwornie, drugi w Delatynie, dwóch chirurgów, 4 egzaminowane akuszerki, z tych 3 żydówki, 2 apteki, jedna w Nadwornie, druga w Delatynie. Zakłady dobroczynne Fundusz ubogich w Nadwornej założony w r. 1667 przez Zofię ze Stanisławowie, żonę Pawła Kuropatwy, dziedziczkę z Pasieczyny, z kwotą 200 zł. a. w. , powiększony przez inne datki, mianowicie przez sche dę po ś. p. zmarłym bez testamentu rz. kat. proboszczu Swobodzie w Nadwornej. Majątek zakładowy 800 zł. a. w. , dochód z 1883 r. 40 zł. ; przełożony rzym. kat. proboszcz. Kasy pożyczkowe gminne Dora 2, 700 zł, Hołosków 900 zł. . Majdan Średni 236 zł. , Mikuliczyn 2, 940 zł. . Przerośl 1, 276 zł. , Strupków 690 zł. , Zarzecze 1, 200 zł. a. w. B. R. Nadworów, wś i os. leśna, pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce, odl. od Końskich w. 22. Wś ma 28 dra, , 169 mk. , ziemi włośc, 257 m. ; os. leśna 1 dm. , 4 mk. i 800 m. lasu. W 1827 r. było tu dm. 10, mk. 65. Ma Dworzyszczy al. Dworzyszcze, osada w Dobrohostowie, pow. drohobycki. Nadyby, wś, pow. samborski, 10 klm. 14 klm. koleją żelazną na płnzach. od sądu powiat, w Samborze, 3 klm. na zachód od stac. poczt, w Wojutyczach, w miejscu stac. kolei naddniestrzańskiej NadybyWojutycze. Na płn. i wsch. leżą Wojutycze, na płd. Humienieć, na płd. zach. Czaple, na zach. Sąsiadowice. Płd. część wsi przepływa Str wiąż, dopływ Dniestru, płynący od płd. na płnwsch. a potem na wsch. do Wojutycz. Środkiem wsi płynie mały potok, lewoboczny dopływ Strwiążą, od płn. , gdzie powstaje, na płd. wsch. Płd. zach. narożnik wsi przepływa mała struga, wchodząca od zach. z Sąsiadowic, i wpadająca odlew. brz. do Strwiąża. Płn. wsch. część wsi przepływa pot. Piekliska, wpadający również do Strwiąża. W dolinie środkowego potoku leżą zabudowania wiejskie 322 m. . Płd. część wsi przerzyna kolej naddniestrzańska. Idzie ona lewym brzegiem Strwiąża i ma tu stacyą, której dworzec leży na granicy Nadyb i Wojutycz. Płd. część wsi wznosi się średnio do 304 m. Ku płn. wznosi się obszar stopniowo. Na płd. zach. leżą niwy Szubieniczyska, a na krańcu płn. las wzniesiony po nad 340 m. Przez wieś idzie także, równolegle prawie z koleją, droga wiodąca z Sambora do Chyrowa. Własn. więk. Tchórznickich ma roli or. 496, łąk i ogr. 34, past. 10, lasu 93; własn. mn. roli ornej 537, łąk i ogr. 96, past, 66 mr. W r. 1880 było 694 mk. w gminie, 116 na obsz. dwor. Nadyby i Wojutycze między nimi 550 obrz. rzym. kat. , 260 gr. kai. Par. rzym. i gr. kat. w Wojutyczach. We wsi jest prywatna kaplica, w której się niekiedy mszę odprawia, i cerkiew. W cerkwi tej była, wedle zapisków wizytatorskich z r. 1732, starożytna pisana ewangelia i minia. Należała też do niej z dawien dawna, od ruskich kniaziów jeszcze nadana ćwierć pola, to jest 24 zagonów bez 8 staj. Jest tu także dwór, folw. , gorzelnia i karczma, , Budy. Wieś należała dawniej do Leona hr. Stadnickiego i słynęła wzorowem gospodarstwem. Stadnie Nadworów ki założył tutaj piękną chmielarnię na wzór czeskich Rkp. Ossol 2865, str. 45. W r. 1446 nadał Piotr, biskup przemyski, kanonikom kapituły przemyskiej dziesięcinę w Nadybach ob. A. G. Z. , t. 8, str. 122. Lu. Dz. Nadycze, rus. Nadyczi wś, pow. żółkiew ski, 14 klm. na płd. wsch. od Żółkwi, tuż na wsch. od sądu pow. i urz. poczt, w Kulikowie. Na płn. leżą Mohilany, na wsch. Hrebeńce, na płd. Nowesioło, na zach. Kulików. Wody uchodzą do Pełtwi za pośrednictwem Kulikówki, nadpływającej od zach. z Kulikowa a płynącej na wsch. do Hrebeniec przez płd. część obszaru. W tej części obszaru podmokłej prze ważnie, leżą zabudowania wiejskie i karczma Krakowianka. W części płn. , wyżej wzniesionej, leży karczma Zabawa. Własn. więk. ma roli or. 217, łąk i ogr. 60, past. 1; własn. mniej, roli or. 298, łąk i ogr. 59, past. 2 mr. W r. 1880 było 204 mk. w gminie, 63 na obsz. dwor. Lu. Dz. Nadyszeń, uroczysko i cmentarzysko przedhistoryczne z epoki krzemienia, na obszarze wsi Korytne, pow. Ostrogski. Nad Zalezą al, Olszyńki domy w Jabłonicy ruskiej, pow. dobromilski. Nad Zanikiem, turnia nad doliną Kościeliską, po nad polaną Pisaną, w szeregu skał tworzących wschodnią ścianę doliny. Br G, Nadźanecy, niem. Nadelwitz wieś serbska na Saskich Łużycach, pow. budyszyński. W r. 1880 było 12 dm. , 94 mk. , w tem 59 Serbów. Na Dziale 1. folw. i os. leśn. , na obszarze dworskim Posadowy, pow. grybowski. 2. Na I. , karczma na obsz. dworskim w Woli liafałowskiej, pow. rzeszowski. 3. Na D. , propinacya na obszarze dworskim w Łodygowicach, pow. żywiecki. 4 Na D. , karczma na obszarze dworskim w Brzezowie, pow. wielicki. Nadzianka, rzka w pow. czerkaskim, ob. Miedzianka, Nadzieja L wś, pow. rawski, gm. i par. Boguszyce. Wś dm. 2, mk. 52, bierni 5 mr. ; os. dm. 1, mk. 3, ziemi 15 mr. ; os. karcz. dm. I, mk. 4, 1 2 mr. ziemi. 2. N. , wś, pow. konecki, gm. Euda Maleniecka, par. Lipa, odl od Końskich w. 20, dm. 12, mk. 64, ziemi włośc. 55 mr. 3. N. , wś, pow. opoczyński, gm. i par. Niekłań, odl 20 w. od Opoczua, ma 41 dm. , 253 mk. , 175 mr. ziemi włośc, i 10 mr. dwor. , nal do dóbr Niokłań, 4 N. , urzęd. Nadjeżda, wś, pow. opoczyński, gm. Owczary, par. Błogie, odl od Opoczna w 24. Ma 13 dm. , 73 mk. , 61 mr. ziemi włośc; utworzona przy uwłaszczeniu włościan po 1864 r. 5. N. , kol, pow. radzyński, gm. Siemień, par. Parczew, dm. 35, mk. 228, mr. ziemi 341. 6. N. ; wś, pow. węgrowski, gm. Ossowno, par. Czerwonka, 12 dm. , 90 mk. , 244 morg. ziemi. Nadzieja 1. zaśc. pryw. nad rz. Dzisienką, pow. dzisieński, w 1 okr. pol, o 6 w. od Dzisny, 1 dm. , 6 mk. kat. 2. N. , fol, pow. lidzki, w 1 okr. pol, gm. Żyrmuny, okr. wiejski Apolin, o 10 w. od Lidy, 23 mk. ; własność Żebrowskich. 2. N. , os. karcz. , pow. wileński, w 5 okr. pol, o 25 w. od Wilna, 1 dm. , 5 mk. żydów. 4. N. , os. karcz. , pow. nowogródzki, przy drodze ze wsi Podbory do folw. Wierzbowo, o 4 w. na płd. od mka Wałówki 5. N. , wś, pow. lepelski, w 2 okr. pol, 2 okr, sąd. , o 8 w. od Lepla, 340 stóp npm. wzniesiona. Własność niegdyś Swiackich, Kuścińskich, Sosnowskich, obecnie Reuttów; 81 dzies, ziemi dworskiej. 6. N. , wś, pow. radomyski, właściwie Domanówka ob. . Nadzieja, grupa domów w gm. Kwaczały, pow. chrzanowski. Br. G. Nadzieja Ludwikowa, kopalnia węgla kamien. , pow. będziński, na obszarze wsi Sielce, na pół drogi od Będzina do Modrzejowa, nad rz. Przemszą Czarną. Wydaje od 30 do 60, 000 korcy węgla. Nadziąiewkii. Al. NadziejewsUe Olędry, kol. o 4 kil na płn. od Warty, pow. międzychodzki, 12 dm. , 82 mk. , 58 ew. , 23 kai, 17 analf. Poczta we Wiejcach o 5 kil, gośc, st. tel. w Międzychodzie o 15 kil, st. kol. żel Drezdenko o 28 k. 2. N. niem. Hoffnungj leśnictwo. Nadziejewo, gm. i dom. , nad rz. Muskawą, pow. średzki, 1758 morg. rozl; 2 miejsc a N. , dom. , b Mądre, folw. proboszczowski, dm. 9, 116 mk. , wszyscy kat. , 62 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol żel w Środzie o 6 kil, st. kol. żel Sulencin o 4 kil. Własność duchownego seminaryum w Poznaniu. Pod wsią odkryto rozległe cmentarzysko. Groby były płaskie, otoczone kamieniami, zawierały najrozmaitsze naczynia, od największych do najmniejszych wielkość naparstka prawie. Zebrano już bogate żniwo, chociaż rozkopano ledwie połowę Pomiędzy naczyniami znajdują się jasne, pomalowane miseczki, inne naczynia opatrzone we wnętrzu najrozmaitszemi kreseczkami, podobnemi prawie do pisma runiczego, są nadto naczynia do kadzenia, lampy jak w Manieczkach, urny pękate, małe tak nazwane dwojaki i trojaki, brązowe sprzączki, spilki, igły do szycia, rodzaj stilusa, z małym brązowym listkiem, pierścienie, paciorki całe sznury z masy szklannej i gliny, także z bursztynu; w wielkiej urnie kamienna siekierka, osełka, brązowy naramiennik z haczykami i żelazny. Wykopalisko nadziejowskie opisał Domaradzki w VI tomie Boczników Tow. Przyj. Nauk. Poznańskiego p. 205 i st. Jego staraniem dokonano dzieła; rozkopano około jednego morgu i 171 prętów, odkryto na tej przestrzeni 300 grobów i wydobyto przeszło 800 naczyń. Wykopalisko to jest bogatsze od manieckiego i dobieszowskiego. Według Nadziejów Nadycze regestr. pobor, z 1578 r. N. , w par. Mądre, było własnością Dąbkowskiego, miało 5 łanów Pawiński, Wielkop. , t. 1, 204. M. St. Nadziej ki, wś nad rz. Mytwą, dopł. Prypeci, pow. rzeczycki, gm. narowlańska, przy dr. z RudniSmolikowskiej do Wierzbowicz, 17 os. ; miejscowość poleska. A. Jel. Nadziejkowicze 1. wś cerkiewna, pow. klimowicki, gm. w miejscu, 57 dm. , 449 mk. , wchodziła niegdyś w skład sstwa mścisławskiego. Gmina Nadziejkowicze ma 6, 086 mk. 1415 męż. , 1476 kob. i 3195 dzieci, z których 100 zajmuje się ścinaniem, obróbką i wywozem drzewa, używając do tego 200 koni w gminie jest 2, 407 dzies, lasów prywatnych i 2, 368 włośc. 2. X. , wś, pow. rohaczewski, gm. Ciechinicze, 33 dm. , 329 mk. J. Krz, Nadziejów, wś, pow. konecki, gm. i par. Niekłań, odl. od Końskich w. 20, dm. 41, mk. 252, ziemi dwor. 10 mr. , włośc. 175. Nadziejów, rus. Nadijew, z niem. kol. Hoffnungsau, wś, pow. doliński, 7 kim. na płn. wsch. od sądu pow, i urz. poczt. w Dolinie. Na zach. i płd. Rachiń, na wsch. Raków, na płd. wsch. Strutyn Niżny, na płd. i płd. zach. Dolina. Przez wś płynie Siwka, dopł. Dniestru. Wchodzi ona tu od zach. i płynie zrazu na wsch, , potem na płn. wsch. do Rakowa i zabiera wody z całego obszaru za pośrednictwem małych dopływów, z których znaczniejsze wpadają od lew. brz. Najwyższe wzniesienie w tej stronie 421 m. blisko granicy płn. Na praw. brz. Siwki wznosi się punkt najwyższy do 415 m. w płd. stronie obszaru, zwanej W okniszczach. Płd. część wsi przebiega gościniec dolińskokałuski, część płn. linia dr. żel. arcyks. Albrechta. Własn. więk, rządowa ma roli or. 9, łąk i ogr. 27 mr. ob. Kameralny ląs; własn. mn. roli or. 1187, łąk i ogr. 810, past. 230 mr. W r. 1880 było w Nadziejowie 1210 a w Hoffnungsau 109 mk. między nimi 198 obrz. rz. kat. . Par. gr. kat. w Rakowie, rz. kat. w Dolinie. We wsi jest cerkiew pod wez. św. Mikołaja i szkoła etatowa lklas. Za czasów Rzpltej wś ta należała do dóbr koronnych, do ststwa do lińskiego. W lustracyi z r. 1662 rkp. Ossol 2834, str. 134 czytamy Ta wś zasiadła na łanach 15; teraz osiadłych łanów 2. Poddanych w tej wsi bywało 120, teraz tylko 8. Czynszu z łanu dają po złp. 7, żyta z łanu półtory macy, facit z łanów dwu mac 3 po zŁ 1, facit zł. 3; pszenicy z łanu po 3 ćwierci, facit z łanów 2 mac 1 1 2 po 1 zł. 15 gr. ; owsa z łanu po mac 6 po gr. 15; serów z łanu po 6; drzew z łanu wozów 6; jałowicę 1, za nią zł. 7; wieprza jednego; gęsi z łanu po 2 po gr. 6, trzecia na pana podstarościego; jajec z łanu po kopie; sarnę jedne. Siana zrobić powinni stóg, a kiedy nie zrobią powinni dać zł. 15, które się w prowent skarbowy nie kładą. Powóz powinni odprawić za mil 20. Dziesięciny pszczelnej dziesiąty pień dawać powinni; teraz się dostało pniów 5 po złp. 2. Dziesięcinę owczą 20stą owcę, teraz ich nie mieli. Dziesięcijiy świnnej, kiedy się żer zrodzi, wieprza 10 tego, a kiedy się nie zrodzi od wieprza po gr. 3, dostało się teraz od wieprzów 30 zł. 3. Za stróżę i hajduka dają zł. 60. Kolendy z łanu po gr, 24, przychodzi ze dwu łanów 1 zł. 18 gr. Z młyna zł. 50. Pop daje zł. 2. Suma prowentu z tej wsi facit 161 zł. 4 gr. 9 den. Inwentarz ststwa dolińskiego z r. 1758 rkp. Ossol. 1419, str. 7 do 10, 34, 40, 41 i 43 podaje następujące szczegóły Najprzód wymienia po nazwisku 73 osadników i podaje ile każdy z nich posiada wołów, krów, koni, świń. Inwentarz tak się przedstawia wołów było 125, byków 5, krów 65, koni 6, świń 32. Między nazwiskami osadników znajdujemy Karmazyn, Czylów, Jacyszyn, Biłasz, Bahajowski, Fedor Rakoczy ataman, Lolków, Bakujów, Mycak, Cypiak, Smereka, Małeta. Boyczub, Korolik, Wołarczyn, Lesiów, Uhrynowski, Bararaba, Weretka, Grabowski, Welko, Łopanecki, Komoniowski, Mizuński, Arycyszyn, Curhać, Teliha, Hodowauiec i t. p. Powinności tej wsi Czynszu daje wieś na rok ogółem dwoma ratami zł. 500, hyberny zł. 150, pogłównego zł. 24, świątecznego zł. 18, smolackiego nie podano, zostawiono wolne miejsce, wieprzowego zł. 18, stróżczyzny zł, 30; owsa osepu osmaczek 16. Soli furnej wywożą do Lwowa beczek 330. Stróżę, robotę do folwarku z drugimi wsiami jako i do kieratu odbywa. Część gruntu na tym folwarku zorać, zasiać, zebrać i zmłócić powinni. Sianożęć inwentarską skosić, zgromadzić i zwieźć, tudzież drwa do folwarku tego według zwyczaju wozić powinni. Młyn w tej wsi o 2 kamieniach słomą pokryty. Karczma w N. na gościńcu wieźna, z drzewa budowana, dach gontami pobity. Do sieni drzwi wielkich w perspektywę dwoje; do izby drzwi na biegunach; w izbie okien dwie w drzewo oprawnych, komin z gliny lepiony i piecyk piekarski, piec kaflowy prosty, z izby komora, drzwi do niej takież jak w izbie i okno jedne. Niedaleko karczmy szpichlerz nowy z drzewa budowany, drzwi do niego nowe na biegunach; połap i pomost tudzież sąsieki nowe; słomą ten szpichlerz nakryty. Winnica z drzewa stareg o; kocioł potażowy skarbowy oddany do skarbu być powinien. Krescencyi na folwarku nadziejowskim żyta ozimego kóp 210, pszenicy ozimej kóp 2 snopów 30, jęczmienia kóp 3, owsa kóp 333, prosa kóp 10. Siana zrobiła gromada nadziejowska na łące prowęntarskiej wzdłuż 5, w czole 2 sążni, na łące błotnej wzdłuż 3 1 2, w czole 2 sążni, na łą Nadziejki ce kupnej Tepeckiej wzdłuż 4, w czole 2 sążni. Na folwarku nadziej owakim zrobiono siana brogów 2, z tych byłoby sążni 9. Na reszcie na str. 43 podany jest kontrakt na arendę nadziejowską, następującej osnowy Daję ten kontrakt od skarbu JW. Jmp. Wa cława na Rzewuskach, Olesku, Podhorcach, Rejowcu Rzewuskiego, wojew. podolskiego, hetm. pol. kor. , chełmskiego, drohobyckiego, dolińskiego etc. starosty, starozakonnemu Herszowi Szmujłowiczowi na arendę wsi Nadziejowa ze wszystkiemi należytościami i gruntem do niej należącym, a to za sumę 1500 złp. , którą sumę dwiema ratami do skarbu wypłacić powinien, pierwszą na dzień 14 gru dnia w r. 1758, i j. złp. 750, bez żadnej defalki, drugą takowąż sumę na dzień 1 czerwca roku da Bóg 1759, złotem ważnem czyli monetą, rachując każdy czerwony złoty po zło tych 18. Ten kontrakt zaczynać się ma od dnia piewszego sierpnia 1758, a kończyć się powinien o takowymże dniu i czasie r. 1759. Do tejże arendy przydaje się młyn z miarką zwyczajną, w którym ludzie wszyscy z tej wsi mleć zboże powinni, nie gdzie indziej. Ten młyn według zwyczaju gromada zawsze reparować powinna. Myto do karczmy tejże należące arendarz na siebie wybierać ma, je dnak bez extorcyi żadnej. Trunki dobre, ceną i miarą sprawiedliwą z zamku wydaną i ce chowaną szynkować arendarz powinien. Wspomnionej wsi wzajemnie poddani trunków pod nosić ani podwozić nie powinni, pod grzywaa mi i karą od zwierzchności zamkowej ferowa ną, za dowiedzeniem im tego. Ludziom trun ków proporcyonalnie borgować powinien, to jest pooiężnemu na zł. 6, pieszemu na zł. 3, nie więcej, które długi za wiadomością i exekuoyą zamkową przy porachowaniu się co kwartał z gromadą arendarskim oddawać po winni, co strzymać i ziścić obiecuję się, aren darz zaś pod wielkim rygorem i wolnem wszę dzie postąpieniem powinien. Działo się w zam ku dolińskim 81 julii 1758. A. G, i Z. za wierają w t. IV, str. 187 dokument, wydany we Lwowie w r. 1469, w którym Kazimierz Jagiellończyk odnowił i potwierdził uposaże nie kościoła. W dokumencie tym ss wie się wieś Nyadzeow Lu Dm, Na Diioble lesista góra pow. limanowski, na płn. brzegu rzeki Łososiny. Wznieś. 602 m. Nadzów, wś i fbU, pow. miechowski. Posiada cegielnię, pokłady gipsu i kamienia. W XV w. należy do Mikołaja Słupskiego h. Lis Dług. I 130. W 1827 r. było tu 29 dm. i 218 mk. Dobra N. składają się z fol. i wsi N. i Bolów, rozl mr. 793 fol N, gr. or. i ogr. mr. 440, łąk mr. 55, pastwisk mr. 8; lasu mr. 44, nieuż, i place mr. 18, razem mr. 565; bud. mur. 4, z drzewa 8; płodozmian 12 polowy; fol. Bolów gr. or. i ogr. mr. 189, pastwisk mr. 28, nieuż, i place mr. 11, razem mr. 228; bud. mur. 1, z drzewa 4. Wś N. , os. 43, z gr. mr. 174; wś Bolów os. 18, z gr. mr. 87. Br. Ch, Nadżwin, wś, pow. rzeczycki, w 4 okr. pol. rzeczyckim, gm. Ohołmecz, o 10 w. ku zach. od mka Chołmcza, w miejscowości mającej od zachodu bezludne Polesie; 25 osad. AL Jel. Naeglack al Naegelaoh niem. , dobra ryc. w Starych Prusach, pow. morąski, st. p. Libsztat 7 kim. odl, okr. urz. stanu cywilu. Waltersdorf; mają roli orn. i ogr. 169 ha, łąk 19, pastw. 6, nieuż. 3, wody 8, razem 205 ha; właśc. Piotrowska. Ks. Fr. Naehrschuetz, 1310 Nehemtz, wś i fol, pow. stynawski, szkoła ewang. , cegielnia, owczarnia. W 1843 r. 56 dm. , 502 mk. 41 kat. . Par. kat. i ewang, Koeben. Do N. należy przyl Loeskau i folw. Wilhelminenthal Na Fąjk, turnia w połud. wschód, boku polany Smytni, w dolinie Kościeliskiej, ponad lasem Żarem, w Tatrach nowotarskich. Na Fenikach, grupa domów w Olszanach, w pow. przemyskim. Na Frankach al. Franki, domy w Bordulakach, w pow. brodzkim. Naftatówka al NaftuUwha na mapie Chrza nowskiego Nastołówka, wś nad rz. Pisią, pow. proskirowski, w 2 okr. pol, gm. i paraf. Fulsztyn, o kilka wiorst na płd. od niego odległa; 58 osad, 312 mk. , w tej liczbie 62 jednoworców, 202 dzies, ziemi włościan. , 100 dzies. dworskiej. Dziedzictwo dawniej Grabianków, jako wiano Teresy Grabianczanki wraz z klu cza Fulsztyńskim przeszła do Czarneckich, na stępnie własność Mysłowskich, obecnie, sprze dana na publ licytacyi, przeszła w obce ręce. J. Krz. Na Gaciach, karczma, w Monowicach. pow. bialski. Br. G. Na Gaciskach, os. leśn. , w płn, stronie Kołodrub, w pow. rudeckim, we wsch, stronie lasu zwanego Rubaniem, niedaleko pot. Kożusznego. Nagadów, wś, mylnie podana w t. II, str. 749 ZB, Nagodów. Na Gąiu L al Oaje, karczma na obsz. dwór. Kosienic, w pow. przemyskim. 2. Na. G. , pole na obszarze wsi Łuka, w pow. buczackim. Na Garbach, lesiste wzgórze w płd. stronie Rakowej, w pow. samboi skim. Nagawczyna, wś, pow. pilzneński, nad Zawadzkim pot. , dopływom Wielopolki praw. dopływ Wisłoki, przy gościńcu z Dębicy 9 5 kim. do Ropczyc, w okolicy równej, lesistej, 232 m. npm. Na obszarze tej wsi w stronie połd. zaczynają się przedgórza Karpat i sięgają do 332 mr. wzniesienia. Z 555 mk. rzym. kat. , par. w Zawadzie przebywa 5 na obszarze więk. pos. A. hr. Raczyńskiej, wyno szącej 221 mr. roli, 20 mr. łąk, 8 mr. past. i 193 mr. lasu; pos. mn. ma 405 mr. roli, 44 mr. łąk i ogr. , 79 mr. past. i 31 mr. lasu. N. graniczy na południe z Gawrzyłową i Stobiozną, na zach. z Dębicą; na płn. z Zawadą a na wschód z Sopotnią. Mac. Nagawki, dok. Nogawki, wś nad rz. Mrogą, pow. brzeziński, gm. i par. Dmosin, odl. 8 w. od Brzezin i 9 w. od Rogowa, st. dr. żel. warsz. wied. Rzeka Mroga odgranicza N. na północ od Kamienia, Janowa i Grodziska. Na zach. struga Pęcherek, która wpada do Mrogi, odgranicza grunta włościańskie wsi N. od wsi Dmosina i Lubowidzy. W 1827 r. było w N. 13 dm. , 88 mk. , obecnie wś ma 6 dm. , 49 mk. , folw. 4 dm. , 96 mk. Obszar ziemi włośc w N. wynosi 100 mr. , między 15 osad rozdzielony. Obszar dworski ma mr. 685 prętów 189, w tem ogrodu 4 mr. 97 prętów, gr. or. 544 mr. 203 pr. , łąk 32 mr. 173 pręty, zagaju. 90 mr. , wód, które składają się z 6 sadzawek, mr. 4 pr. 168, rowów i wygonów mr. 7 pr. 101, pod zabudowaniami mr. 2 pr. 47. Według Lib. Ben. Łask. II 342 wś Nogawki, w par. Dmosin, miała w początku XVI w. folwark, dający dziesięcinę miejscowemu proboszczowi, zaś łany kmiecc płaciły kanonii i prebendzie łęczyckiej. Nap. Prz, Nagawki, wś nad jez. t. n. , pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Posopowo, o 12 w. od gminy a 63 w. od Wilejki, 15 dm. , 247 mk. , w tej liczbie 210 praw. i 37 katol. 105 dusz rewiz. ; należy do dóbr Posopowo hr. Tyzenhauzenów. J. Krz, Nagawszczyzna, wś nad jeziorem Kojdanowo i Wierecejką, powiat wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Miadzioł, okr. wiejski Posopo wo, o 12 w. od gminy a 66 od Wilejki, 2 dm. , 18 mk. , w tej liczbie 10 prawosł, i 8 katol. 9 dusz rewiz. ; należy do dóbr Posopowo hr. Tyrzenhauzenów. J. Krz, Na Gąsiorawent, młyn w Pękowicach, pow, krakowski. Br, O, Naggen niem. , wś, pow. wystrucki, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Aulowoehnen. Nagie, dwór, pow. rossieński, par. szydłowska, własność Korewy. Nagiertławki, wś, pow. rossieński, par, szyłalska. Naglady, niem. Nagladen al. Nagladden, dok. Naglanden wś na Warmii pol. , pow. olsztyński, st. p. i kol. Bieżcie, par. kat. i okr. urz. stanu cywiln. Gietrzwałd, par. ew. Olsztyn, 2334, 51 mórg obszaru, 35 dm. , 257 mk. tylko katolików i Polaków 1864 r. . Wś tę założyła r. 1383 kapituła warmińska ob. Cod. dipl. Warm. I str. 424 na 25 włókach; sołtys dostaje 3 wł. na prawie chełm, mniejsze sądownictwo i 1 3 kar od większych sądów, od reszty włók będą posiedziciele płacili po 9 skojców i po 2 kury od włóki. List nadawczy na karczmę tutejszą został wystawiony r. 1594 ob. Cod. dipl. Warm. III, str. 110. Według lustr, z r. 1656 N. obejmowały 25 włók, 8 gburów, 2 sołtysów, 1 karczmę; czynszu płacili 5 flor. 15 gr. , i 28 kur i 14 gęsi ob. Zeitschr. fuer d. Gesch. Emlands, 1880, str. 245. . Na Glinie, przesmyk górski nad pot. Krzyżówka, przez który idzie gościniec prowadzący z Orawy do Galicyi. Ob. Krzyżówka, Naglus, ob. Lammsfeld, Nagłowice, wś i fol. nad rz, Nidą, pow. jędrzejowski, gm. i par. Nagłowice, leży przy drodze bitej z Jędrzejowa do Szczekocin, o 6 w. na połud. od Okszy a 14 w. od Jędrzejowa. Posiada kościół par. drewniany, 45 dm. , gorzelnię, tartak parowy i wodny, młyn, gąciarnię, pokłady kamienia wapiennego i torfu. W 1827 r. było tu dm. 33, mk. 364. N. należą do rzędu starożytnych osad małopolskich. W 1269 r. ks Bolesław nadaje Sułkowi, woj. krak. , trzy łany ziemi w N. i Łątczynie dziś w pow. jędrzejowskim, gm. Raków. Sulko zamienia te łany z klasztorem jędrzejowskim na części w Krzesławicach Piekosiński Cod. dipl. min. Poloniae, 79. Kazimierz W. porucza w 1369 r. założenie miasta Przyrowa niejakiemu Jakóbowi Rechickiemu de Naglowycz haeres tamże 381. Z początkiem XV w. N. przechodzą w posiadanie Rejów. Długosz w liczbie rycerzy walczących pod Grunwaldem wymienia Jana Reja Johannes Rey de Nagłowycze de armis Okscha, Lib. IX 294. W 1434 r. N. posiada Jan Rej, sędzia sandomirski Paprocki Herby, 564. Syn tego Jana, Mikołaj pisze się na N. i Topoli, bierze w zastaw za 1000 czerw. złot. wsie Żerniki i Brzeźno w 1464 r. Umiera on przed 1497 r, , zostawia wdowę Barbarę i synów Piotra i Stanisława haeredes de Bobyn. Piotr ów żyje jeszcze w 1537 r. i pisze się, , haeres de Naglowicze et Novawysz. Brat jego Stanisław przenosi się na Ruś i tam się żeni z Buczacką i osiedla się w Żarawnic nad Dniestrem, posiada przytem jednak w krakowskiem Topolą, dla której nawiedza te strony. Syn jego Mikołaj, głośny reformator i poeta, zapisuje się w 1518 r. do akademii krakowskiej, , Nicolaus, Stanislai Roy de Topola diocesis Cracoviensis, widocznie więc ojciec jego uważał Rus za miejsce czasowego pobytu jedynie. W dokumencie z 1532 r. Mikołaj pisze się tylko z Topoli. Dopiero w aktach od 1545 występuje jako dziedzic Nagłowic. Siedziba ta staje się centrem działalności gospodarczej i kolonizatorskiej Reja w tych stro Na Dziobie Nagawki lag nach. Skupuje on w okolicy wsie i zakłada miasto Okszę w 1554 r. na gruntach wsi Tworowa, w pobliżu N. Po śmierci Mikołaja 1569 r. mieszkają w N. synowie Krzysztof Rej. Jak długo Rejowie byli dziedzicami N. niewiadomo. Folw. leśny Rejowiec upamię tnił ich gospodarstwo. Kościół i parafia po wstały w N. zapewne w drugiej połowie XV wieku. Przedtem N. należały do par. w przy ległych Slęcicach. Długosz w Lib. Ben. nie opisuje parafii nagłowickiej. Wizyta bisku pia Jerzego Radziwiłła w latach 1596 do 1598 r. odbyta powiada o tutejszym kościele Prz0z tegoż Mikołaja Reja z Nagłowic, kaocrza, od 50 lat sprofanowany, na użytek he retycki zabrany, odarty ze wszelkich przybo rów uposażenia. Zarządza nim jakiś Kacerz Marcin Bukowski, Dzieje Reformacyi, 641 str. . Zamiana ta na zbór nastąpiła widocznie między 1540 a 1550 r. Kiedy przywrócony został katolikom niewiadomo. W 1734 r. wzniesiono nowy kościół z drzewa. Od roku 1784 N. zostały własnością Walewskich. Antoni Walewski, podprefekt jędrzejowski, następnie gubernator kielecki, ożeniony z Maryą Dambską, wojewodzianką brzeskokujawską, wybu dował w r. 1798 dwór nowy i założył park okazały. W ogrodzie owocowym są dotąd ślady wspaniałych lip rejowskich, słynnych dawniej w tej okolicy. W pierwszych trzech dziesięcioleciach obecnego wieku dwór tutej szy stanowił jedno z najprzyjemniejszych ognisk towarzyskiego życia okolicy. Od Walew skich przeszły dobra do Kosickich, Szczegó ły historyczne i dokumenta odnoszące się do N. podali w pracach o Reju i jego rodzinie Fel. Rybarski w Ateneum z 1880 r. i S. Ptai szycki w rossyj. rozprawie o Mikołaju Reju Petersburg 1883 r. . Obecnie dobra N. skła dają się z fol. N. , Slęcin, Maryanów, os. Syberya, wsi N. , Slęcin, Rejowiec i Kuźnica, roz. mr. . 3987 fol N. gr. or. i ogr. mr. 681, past. mr. 11, łąk mr. 59, lasu mr. 2455, nieuż, i place mr, 114, razem mr. 3329; płodozmian 10 polowy; fol. Slęcin gr. or. i ogr. mr. 335, pastwisk mr. 1, nieuż, i place mr. 14, razem mr. 350; płodozmian 10 polowy; fol Marya nów gr. or. mr. 41, łąk mr. 108, pastwisk mr. 1, lasu mr. 79, nieuż, i place mr. 16, razom mr. 245; os. Syberya gr. or. mr. 4, łąk mr. 60, lasu mr. 7, nieuż. mr. 2, razem mr. 73. We wszystkich folwarkach bud, mur. 8, z drzewa 28. Wś N. os, 58, ä gr. z mr. 564; wś Slęcin os. 26, z gr. mr. 203; wś Rejowiec os. 9, z gr. mr. 110; wś Kuźnica os. 9, z gr. mr, 37. N. par. , dek. jędrzejowski, 989 dusz. N. gmina należy do sądu gm. okr. III w Węgleszynie, st. poczt. Jaronowice, ma 3149 mk i 12837 mr. obszaru 1867 r. . Br. Ch. i Nagnajów, wś nad Wisłą, pow. tarnobrzo Nag ski, w pasie granicznym. Leży w nizinie 161 m. npm. na prawym brz. Wisły, przy gościń cu z Baranowa 6 kim. do Tarnobrzegu. Z 399 mk. należących do par. rzym. kat. w Miechocinie przebywa 65 na obszarze więk. , własności Hindla Ratlera, 231 rzym. kat. a 69 izraelitów. Grunta namuliste i sapowate są często wystawione na wylewy Wisły. N. niema ani szkoły ani kasy pożyczkowej gminnej. Przypiera wschodnią stroną do ob szernego lasu zwanego Borkiem Chmielow skim 181 m. bezwzględnej wysokości, połud niową i płd. zachodnią graniczy z Siedliszczanami, płn. wsch. z Miechocinem a wschodnią przez lasy z Chraielowem. Mac. Na Gnójnem, po rusku Hnijno, grupa domów w Bruchnalu, w pow. jaworowskim. Nagodów dok. Nagodowo, wś, pow. kut nowskie gm. Krzyżanówek, par. Łąkoszyn, dm. 10, mk. 118. Mieszka tu drobna szlachta. Obszar wynosi 225 mr. , w tem gruntu pszen nego 150 mr. , łąk i pastwisk 75 mr. W 1827 r. 12 dm. , 68 mk. Wodług Lib. Ben. Łask II 482 M. w początku XVI w. miał fol. da jący dziesięcinę wikaryuszom w Łęczycy, ale łany kmiece dawały miejscowej parafii. Zaś według regestr. poborów z 1557 r. N. w par. Lankossino było własnością Stanisława Woj ciechowskiego, który miała 1 1 2 łana kmiecego i 4 kolonistów, oraz Łucyi Wojciechowskiej, mającej tu 2 łany i 4 kolon. Pawiński Wielk. II 84. Br. Ch. Nagodowice niem. Ludwigadorf 1402 Ludwigissdurff wś i dobra rząd. pow. kluczborski, odl. 9 kim. od Kluczborka przy drodze z By czyny do Oleszna. Posiada kościół ewang, filialny, szkołę ewang. , par. Bęk, katol. par. Kluczbork. Młyn, karczma, kopalnie rudy żelaznej, glinki, królewskie podleśnictwo na leżące do Bodlandu. Wraz z fol. Wrzosa, ma 112 dm, , 866 mk. 741 ewang. Wś ma 2300 morg. W 1843 r. 118 dm. , 894 mk. 164 kat. . Część wsi o ćwierć mili odległa zwie się Biadacz. Do N. należą Buddenbruk kol. 31 dm. 186 mk. , Prytwice kol. 19 dm. , 138 mk. i Steinberg. Br. . Oh. Nagoiowo, wś, pow. gostyński, gm. Rataje, par. Gostynin. Ma 131 mk. , 466 mr. obszaru ziemi włość. W 1827 r. było tu dm. 12, mk. 140; ob. Gostynin II 749. Nagóra, wzgórze, w pow. staromiejskim, nad rz. Lenina. Na Górach 1. grupa domów w gm. Zagórze, pow. chrzanowski; 2. Ną. G. grupa domów w Sepnicy, pow. ropczycki. Br. G. Na Górach L częśó Kobylnicy ruskiej, w pow. cieszanowskim; 2 Na. G. rus. Na horachy grupa domów w Bokszycach, w pow. przemyskim. Nagnajów Na Górce, przysiołek Pobitna, w pow, rzeszowskim. Na Górkach, 1. karczma, w Kobiernicach, pow. bialski; 2. Na. Ggrupa domów w Rajbrocie, w pow. bocheńskim; 3. Na. G. karczma przy Białej wyźniej, należąca do Grybowa, pow. grybowski. Br. G. Nagórki 1. wś i folw. , pow. nieszawski, gm. Osięciny, par. Byczyna, Odl. 12 w. od Radziejowa. Ma 166 mk. W 1827 r. było dm. 8, mk. 87. Fol. , wś i N. Rozl. mr. 460; gr. or. i ogr. mr. 359; łąk mr. 7; pastwisk mr. 57; wody mr. 25; w osadach mr. 36; nie użytki i place mr. 11; bud. mur. 8; z drzewa 6, wiatrak. Wś N. , os. 19, z gr. mr. 24. 2. N. , wś i fol. , nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. i par. Grabów, odl. od Łęczycy 12 w. Wś ma dm. 6, mk, 75; fol. dm. 6, mk. 60. W 1827 r. 15 dm. , 176 mk. Według Lib. Ben. Łask. II 437 zdawna tu istniał dwór i folw szlachecki płacący dziesięcinę do Grabowa, kmiecie zaś dawali kollegiacie uniejowskiej, w wartości dwóch grzywien. Według re gestr, pobor, z 1576 r. we wsi Nagorky po siadał własność Leonard Trzebiecki, 1 2 łan. , 2 zagrod. , Stanisław Nagorski syn Mateusza Piątka, po 2 łany kmiece i 3 zagrod, i Jan Na gorski 1 2 łana, Pawiński, Wielkop. II 132. Obecnie fol. N. z wsią t. n. i wś Teofilki, rozl. mr. 737; gr. or. i ogr. mr. 307; łąk mr. 20; wody mr. 2; lasu mr. 137; zarośli mr. 150; nieuż, i placu mr, 21; bud. mur. 3; z drzewa 13. Wś N. , os. 17, z gr. mr. 19; wś Teofilki, os. 13, z gr. mr. 98. 3. N. Dobrskie, wś i fol. , pow. Płocki, gm. Drobin, par. Rogotworsk, odl. o 28 w. od Płoc, mają 9 dm. ; 168 mk. Rozl. mr. 613; gr. or. i ogr. mr. 520; łąk mr. 11; lasu mr. 57; nieuż, i place mr. 25; bud. mur. 4; z drzewa 9, płodozmian 4 i 14 polowy, wiatrak. Wś N. Dobrskie, os. 23, z gr. mr. 58. 4. N. Judyce al. Sędziowskie, wś i fol. , nad rz. Karszenicą, pow. Płocki, gm. Drobin, par. Rogotworsk, odl. o 28 w. od Płocka, ma 8 dm. , 67 mk. Rozl. mr. 319; gr. or. i ogr. mr. 288; past. 17; nieuż, i place mr. 20; bud. mur. 2; z drzewa 5, płodozmian 11 polowy, Wś N. Judyce, os. 6, z gr. mr. 8. 5. N. Olszyny, wś i fol. nad rz. Karszenicą, pow. Płocki, gm. i par. Drobin, odl. o 20 w. od Płocka, Ma 6 dm. , 84 mk. Rozl. mr. 243; gr. or. i ogr. mr. 181; łąk mr. 12; past. mr. 42; nieuż, i place mr. 8; bud. mur. 1; z drzewa 6. Wś N. Olszyny, os. 12 z gr. mr. 100. 6. N. , wś szlach. , pow. Kolneński, gm. Rogienice, par. Piątnica. I827 r. 25 dm. , 105 mk. 7. N. Jabłoń, wś szlach. , pow. łom żyński gm. i par. Zambrowo. W 1827 r. 17 dm. 122 mk. Jestto gniazdo rodowe Nagór skich wspominane w dokum, z XVI w. Gloger. Br. Ch. Nagórna wieś, w dok. Nagorna wyesch, wś, fol. , pow. kolski, gm. Czołowo, par. Koło, odl. od Koła w. 2; wś dm. 19; fol. dm. 1, mk. 5. N. wś poduchowna 2 dm. , 14 mk. N. należała do dóbr rządow. Koło. Według Lib. Ben. Łask. I, 251 płaciła dziesięciny kościołowi szpitalnemu w Kole, zaś według regestr, poboro w. z 1578 r. miała 13 łanów kmiecych Pawiński, Wielk. , I, 224. Nagórki, zwykle Górki, niem. Gurken al. . Nagurken, wś na pol. prus. Mazurach, pow. jańsborski, st. p. Biała. N. istniały już r. 1471. R. 1480 nadaje Ziegfried Flach von Schwarzburg, komtur baldzki, Mikołajowi Nagórze. Mik. Zełzułce Szelszolka Janowi Ma ternie, Krawcowi, Jędrzejowi, Stanisławowi i Tomkowirna prawie magd. 12 wł. w N. w dą browie między granicą Danowskiego, Rolka mi Rollkoff i Brzózkami z sądownictwem wyższem i niższem i z obowiązkiem jednej służby zbrojnej. Dan w Balde ob. Kętrz. , O ludn. pol. str. 431. Kś. Fr. Nagorna al. Nahorna 1. wś, pow. nowogródzki, gm. horodyszczańska o 4 w. na płd. od mka Horodyszcza, 6 osad, miejscowość bezleśna, falista, grunta dobre. 2. N. , wś nad rzką Chmarką dopł. Miejki; pow. wowogródzki. gm. Czernichow, ma 13 osad; miejscowość bezleśna, grunta wyborne. 3. N. , wś nad bezim. rzką, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. hrycewicka, przy drodze z Płaskowicz do wsi Bałwan; ma 23 osad pełnonadziałowych, miejscowość lekko falista. A. Jel, Nagórne al. Nahirmy, grupa domów w gm. Cieplice, w pow. jarosławskim. Br. G. Nagórnik, wś, pow. kozienicki, gm. i par. Sieciechów, odl. od Kozienic w. 18, dm. 33, mk. 249, ziemi włośc. 402 mr. W 1827 r. było tu dm. 25, mk. 184. Nagórnik al. Nagorny, młyn, pow. mogilnicki, 2 dm. , 22 mk. Należy do wsi i gm, Niestronna ob. . Wspomina ten młyn Lib. Ben. Łask. I, 171. Nagorya, st. drogi żel. pińskożabińskiej, o 66 w. od Pińska, między st. Śnitowem o 22 w. a Dnieprowskobuską o 23 w. . Nagórzanka 1. wś, pow. buczacki, o 2 klm. na płn. od Buczacza, właściwie przedmieście tego miasta. Graniczy na wsch. i płd. z Buczaczem, na zach. z Jezierzanami, na płn. z Rakomyszem. Obszar dworski gr. or, 960, łąk i ogr. 80, past. 39, lasu 145 mr. ; włośc. gr. or. 2292, łąk i ogr. 186, past. 149, lasu 31 mr. kw. ; ludn. rz. kat. 800, gr. kat. 1041, obydwie par. w Buczaczu; kasa pożycz. z kapitałem 5000 złp. Właśc. więk. pos. Artur i Emil hr. Potoccy. 2. N. , wś, pow. czortkowski, stanowi niejako przedmieście Jagielnicy, od której ją dzieli tylko głęboki jar, spodem którego płynie pot. Czerkieski zwany. Gra Na Górce lag niczy od wsch. z Sosołówką i Ułaszkowcami, 1 na płd. z Muchawką, na zach. z Chomiakówką, na płn. z Jagielnicą Nową. Przestrzeń dwor. 936 mr. ; włośc. 1196 mr. kw. ; ludn. i 921. Par. rz. kat. i gr. kat. Jagielnicą, urząd, poczt, tamże, kasa pożycz. z 300 złr. kapitału. Należy wraz z Jagielnicą do dóbr Ułaszkowce; własność Karola hr. Lanckorońskiego. B. R. Nagorzanki. wś i fol, pow. pińczowski, gm. Nagorzany, par. Gorzków, odl. 35 w. od Pińczowa. W 1827 r. było tu dm. 7 mk. 51. Obecnie rozl. mr. 190 gr. or. i ogr. mr. 158, łąk mr. 12, lasu mr. 12, nieuż, i place mr. 8, bud. z drz, 7, płodozmian 9polowy. Wś N. os. 10, z grun. mr. 35. Nagorzany, wś i fol, pow. pińczowski, gm. Nagorzany, par. Kościelec, odl. 35 w. od Pińczowa. W 1827 r. 9 dm. , 79 mk. Obecnie fol. N, z wsią N. , Wielgus i Łękawy rozl. mr. 506 gr. or. i ogr. mr. 441 łąk mr. 33, lasu mr. 19, nieuż, i place mr. 13, bud. mur. 4, z drz. 5. Wś N. os. 12, z gr. mr. 41; wś Wielgus os. 5, z gr. mr. 27; wś Łękawy os. 19, z gr. mr. 106. N. gmina należy do sądu gm. okr. IV w Kazimierzy Wielkiej, st. p. w Proszowicach, ma 2286 mk. i 6386 mr. obszaru. Nagorzany 1. wś rząd. nad rz. Surzą, dopł. Żwańca, pow. kamieniecki, w 1 okr. pol. Żwaniec, gm. Dłużek, par. Kamieniec, podominikańska, 132 osad, 780 mk. , w tej liczbie 11 jednodworców, 813 dz. ziemi włośc, 32 dz. cerkiewnej; cerkiew pod wez. N. M. P. , liczy do 1000 parafian. Skonfiskowana po 1831 r. przez rząd Wacławowi Rzewuskiemu. 2. N. , wś nad Dniestrem przy ujściu Ladawy, pow. mohylowski, gm. Berezówka, par Jaryszew, 86 dm. , 520 mk. , ziemi włośc. 781 dz. , dwor skiej wraz z Chońkowcami 1924 dz, , w tem 91 nieuż. ; cerkiew paraf, posiada 34 dz. Grunt opoczysty. Dziedzictwo niegdyś Humieckich, później Czackich, dziś, wraz z Chońkowcami, Berezowskich. Dr, M. Nagórzany 1. rus. Nahiriany, pow. lwowski, 14 klm. na płd. zach. ode Lwowa, 15 klm. na płn. wsch. od sądu pow. w Szczercu, 4 klm. na wsch, od urz. poczt i st. kol. w Nawaryi. Na wsch. leży Sołonka, na płd. Powiną, na na zach. Nawarya, na płn. zach. Maliczkowice. Wzdłuż granicy zach. płynie pot. Szczerek, od płn. na płd. , a wzdłuż granicy płd. pot, Kower, lewoboczny dopływ Szozerka od wsch. na zach. , i tworzy w pobliżu ujścia mały stawek; wzdłuż granicy płn. zach. nakoniec płynie pot. sołonecki, również lewoboczny dopływ Szczerka, od płn, wsch. na płd. zach. , a potem na zach. Zabudowania wiejskie leżą na płn. zach. w pobliżu pot. Sołoneokiego; na płd. zach. grupa domów i młyn Kowyrek al. Kower, Kowyr. Na płd, wsch. leżą niwy, Obszar ze szczytem 339 m, wysokim. Własn, więk. ma roli or. 468, łąk i ogr. 32, past. 21, lasu 65 mr. ; własn. mn. reli or. 341, łąki ogr. 50, past. 16 mr, W r. 1880 było 264 mk. w gminie, 68 na obsz. dwors. między nimi 114 obrz. rz. kat. , 140 gr. kat. . Par. rzym. i gr. kat. w Nawaryi. Za czasów Rzpltej należały N. do dóbr koronnych, do dzierżawy szczerzeckiej. Lustracya z r. 1662 rkp, Ossol. 283. str. 155 podaje o niej następujące szczegóły Posesorem wsi jest WJP. Jerzy Wandalin Mniszek z Wielkich Kończyc starosta sanocki i dębowiecki; za tymże przywilejem, którym i dzierżawę szczerzecką trzyma w posesyi swojej. Na którą także jus communicativum WJPannie Annie Chodkiewiczównie małżonce JMci de privilegio sacrae regiae Majestatis jest collatum. W tej wsi juxta lustrationem a. 1616 kmieci osiadłych było na półłankach 2, którzy płacili czynszu z półłanku po gr. 24 1 zł. 18 gr. ; owsa po pół kłody z półłanku po gr. 3 1 zł. 10 gr. ; kapłonów po 2, kapłon gr, 3 12 gr. ; kur po 2, po 12 gr. 6 gr. ; jajec po 20, kopa gr. 4 2 gr. Podsadków 2 było, płacili czynszu po gr. 6 12 gr. Kmiecie robić byli powinni dwa dni z poranku do wieczora z półłanku w tydzień, orać z łanu pługiem 2 dni. Z poranku w tydzień do żniwa po dwoje z półłanku. Podsadkowie robią po 2 dni od południa. Z młynka czynszu i z ogrodu maroas sex facit zł. 9 gr. 18. Suma prowentów tej wsi faciebat zł. 13 gr. 18. Folwark był na 3 łanach juxta lustratione a. 1616. Krescencya; żyta kop 18, kłód 4 1 2 na zasiew 1 1 2 na wikt i, reszta 2 po zł. 3 gr. 6 6 zł. 12 gr. ; pszenicy kop 16, kłód 3 1 na zasiew reszta 2 po zł. 4 gr. 8 8 zł. 16 gr. , owsa kop 20, kłód 5 1 na zasiew. 1 na wikt, reszta 3 po zł. 2 gr. 20 8 zł. ; tatarki kop 10, kłód 1 1 2 1 2 na zasiew, 1 za 2 zł. 20 gr. ; jęczmienia kop 6, kłód 1 1 4 1 4 na zasiew, 1 za 2 zł. 20 gr. ; grochu kop 4, kłoda 1 3 zł. 6 gr. Suma za urodzaj folwarkowy 31 zł. 14 gr. Suma wszystkich dochodów tej wsi i z urodzajem czyniła 45 zł. 2 gr. Defalkowawszy na urzędnika zł. 2 gr. 6, restat 42 zł. 28 gr. Teraz po spustoszeniu nieprzyjaoielskiem i Kozakach ta wieś zniesiona, tylko sam folwark bywał. Pod względem geologicznym zajął się szczegółowem badaniem tej wsi radca p. Nechaj, który zebrał skamieniałości w łomach tutejszych ob. Pol, Dzieła wszystkie, i 10, str. 262. W r. 1843 umieścił Kronenthal w Gaz. Lwow. M 48, str. 317 i 318 artykuł p. t. Kamieniołomy w N. pod względem geologicznym. W artykule tym opisał głównie skamieliny w tem miejscu znalezione. Czytaj także Die Kreidefossilien von N. bei Lemberg, V. Hauer, 1877. 2. N. z Lipnikami Ludwikówką i Węglarzyshamiy wś, pow. sanoc Nagorzanki ki, leży na płd. od Nowotańca, przy gościńcu do Bukowska 3 7 kim. , w okolicy górzystej 390 m. npm. ,na dziale wodnym Pielnicy dopł. Wisłoka i Sanoczka dopł. Sanu. Two rząc niejako przedmieście Nowotańca, nosi nazwę przeciwstawną do Nadolan, leżącej na płn. od miasteczka. Ludność r. 1880 wynosiła 446 osób, szematyzmy duch. podają 927 rz. kat. należących do par. w Nowotańcu i 55 gr. kat. do par. w Seńkowy Woli. Ozdobą wsi jest murowana cerkiew p. t. Apost, Piotra i Pa wła, do której należy 16 mr. pola i 16 mr. karczunków na opał. N. graniczą na płd. z Ja worową Wolą i Bukowskiem. 3. M. , wś, pow. zaleszczycki o 6 kim. na płn. od st. poczt. w Uścieczko. Graniczy od wsch. ze Słonem i Torskiem, na płd. z Uścieczkiem, na zach. i płn. z Czerwonogrodem. Obszar dwor. gr. or. , łąk i past. 732, lasu 733 mr. ; włościańskiej 1581 mr. kw. ; ludn. rz. kat. 209, par. Czerwonogród, gr. kat. 580, par. Nyrków. Ziemia bardzo urodzajna, klimat łagodny; tytoń, ku kurydza i kawony w polu dojrzewają. Malo wnicze brzegi Dniestru pokryte lasem. Posia dłość więk. należy do dóbr Czerwonogród o 2 klm. odl. będących własnością Kaliksta ks. Ponińskiego. Lu. Lz. Mac, B, R. Nagórze 1. część wsi Bytomska, w pow. bocheńskim. 2. N. , część wsi Królówki, w tymże pow. 3. N. , część wsi Łąkty Dolnej, w tymże pow. 4. N. , część wsi Rzegociny, w tymże pow. 5. N. , karczma na obszarze dwor. w Olszynach, pow. gorlicki. 6. N. , fol. w Szerzynach, pow. jasielski. 7. N. , fol. w Czermnie, pow. jasielski. Br. G, Nagorzyce 1. nad rz. Pilicą, kol, 3 leś. os. , karcz. , pow. piotrkowski, gm. Golesze, par. Wolbórz. Kol. dm. 58, mk. 361, ziemi 855 mr. ; 3 leś. os. rząd. dm. 3, mk. 24; karcz. dm. 1, mk. 5. Obszar leśny 4489 mr. lasu rząd. W 1827 r. było tu dm. 27, mk. 198. N. stanowiły zdawna posiadłość dobra stołowe bisk. kujawskich. Była to wś na prawie niemieckieui osadzona. W XV, co najpóźniej, wieku założyli tu biskupi parafią i zbudowali drewniany kościół. Na uposażenie probostwa nadano mu miejscowe wójtostwo. W XVI w. bisk. Hieronim Rozrażewski wcielił to probostwo do kolegium wikaryuszów koleg. w Wolborzu. Gdy w XVIII w. kościół jako zrujnowany, został zamknięty, parafją do której należały N. , Wiaderno, Swolszewioe Wielkie i Małe wcielono do par. w Wolborzu. Szczegółowy dość opis N. i uposażenia parafii tutejszej podaje Lib. Ben. Łask. II, 184, 185. Według regestr, pobor, z 1518 r. N. miały 6 łanów i 12 kolonistów Pawiński, Wielk. II, 268. 2. N. , fol, pow. opatowski, gm. Boksice, par. Waśniów, odl. od Opatowa w 14, ma 36 mk. Według Lib. Ben, Długosza II, 474 N. były własnością Nagórskiego h. Ostoja, miały łany kmiece, zagrodników i fol. które płaciły dziesięcinę do Waśniowa. Obecnie wś przestała istnieć a fol. N. ma rozl. mr. 365 gr. or. i ogr. mr. 231, łąk mr. 21, lasu mr. 104, nieuż, i place mr. y, bud. z drzewa 14, płodozmian 13 Polowy, młyn. Fol. ten w r. 1870 oddzielony od dóbr Witosławicc. Nagórzynek, wś włos. , pow. lipnowski, gm. Jastrzębie, par. Karnkowo odl. o 5 w. od Lipna. Ma 2 dm. , 12 mk. , 27 mr. gr. Ob. Kolankowa, Ma Gościńcu, przys. Poręby Spytkowskiej, pow. brzeski. Br. G. Ma Gościńcu, rus. Na Hostyńcu 1. karczma na obsz. dwor. Milatyna Starego, pow. kamionecki. 2. Na G. , karczma na obszarze dwor. Rzepniowa, pow. kamionccki. 3. Na G. , karczma na obsz. dwor. Horbacza, pow. rudecki. 4. Ma G. , karczma w Dąbrówce, pow. Samborski. 5. Ma G. , karczma w Kaisersdorfie, pow. samborski. Magoszewo al. Naguszewo wś u źródeł rz. Tuchełki, pow. ostrowski, gm. Poręby, par. Brok, przy szosie z Ostrowia do Wyszkowa. Ma 110 dm. , 714 mk. Szkółka począt. , urząd gminny. W 1827 r. było 65 dm. , 407 mk. Wchodziła jako wś czynszowa w skład dóbr biskupów płockich. Po zabraniu dóbr tych na rzecz skarbu, za czasów pruskich, włączono ją do dóbr narodowych Brok. Na mocy przywileju z 16 lipca 1746 r. od biskupów płockich, włościanie mieli wolność dobywania i krudowania gruntów leśnych na pola i łąki, wyrabiania barci we wszystkich lasach biskupczyzny, również otrzymali prawo własności na grunta; za to byli zobowiązani płacić 48 zł. czynszu od włóki chełmińskiej, lecz przytem wolni od dziesięciny z nowo wydobytych gruntów. Przywilej ten został wydany na imię włościan Jakóba i Wojciecha Lipko, Jakóba Fidora, Adama Kozła i t. d. i potwierdzony 11 lipca 1753 r. przez bisk. Szembeka. Podług pomiaru z czasów praskich wś liczyła 1686 mr. , w tej liczbie 853 mr, lasów rząd. Na początku obecnego stulecia ciągłe zachodzą zatargi z urzędami leśnemi i proboszczem z Broku, z pierwszemi o korzystanie z lasów, jako to karczunek lasów i i d. , z drugim o szkołę. Utrzymywali bowiem włościanie swoim kosztem nauczyciela, ale proboszcz obawiając się o zmniejszenie dochodów, z powodu ubytku pewnej ilości uczniów ze szkółki na plebanii, postarał się o usunięcie takowego. W 1819 r. proszą włościanie urząd ekonomiczny o pozwolenie na utrzymywanie swoim kosztem we wsi nauczyciela. W 1819 r. spotykamy tu 1 kolonistę na gruntach leśnych, opłacającego czynsz do urzędu leśnego, 67 gospodarzy opłacających 1989 zł. 4 1 2 gr. czynszu i hyberny, kowala i strażnika leśnego, tudzież 65 dm. , 230 mk. 70 męż. , 59 kob. . 83 syn. , 78 cór. , 22 parobków, 18 dziewek, 119 koni, 106 krów, 123 wołów, 90 jałowic, 97 świń. Wysiew wynosił 201 3 4 korcy jarzyny i tyleż oziminy; siana zbierano 406 fur. W 1827 r. 65 dm. , 407 mk. Lud. Etm Nagoszówka, rzka, ob. Tuchełka Nagoszyn, wś, pow. ropozycki. Szeroko rozłożona w równinie, otoczonej od płn. szpil kowym lasem wznies. 221 m. . Leży nad bezim. potokiem uchodzącym z lew. brz. do Wisłoka. Ztąd rozchodzą się drogi na płd. do Bobrowy, gdzie się łączy z gościńcem rzą dowym z Pilzna do Przecławia i na zach. do Zassowa 0, 7 klm. , dokąd wiedzie znowu go ściniec z Pilzna. Na płd. wsch. krańcu wsi, na rozdrożu stoi kościół drewniany filialny do par. rz. kat. w Przecławiu; szkoła ludowa 2klasowa i zabudowania większej posiadłości. Teraźniejszy kościół zbudowany w r. 1790 p. t. ś. Barbary został dopiero w r. 1862 od łączonym od parafialnego. Z 1740 mk. prze bywa 58 na obszarze więk. pos. , 1670 należy do wyznania rz. kat. a 70 do mojżesz. Pos. więk. 687 roli, 19 łąk, 41 past. i 156 mr. la su, jest własnością spółki izraelitów; pos. mn. ma obszaru 1773 roli, 206 łąk i ogr. , 399 past. i 441 mr. lasu. Ta wieś graniczy na zach. z Mokrem, na płd. z Górą Motyczną i Wolą Źyrakowską, na wsch. z Bobrowem i Korzeniowem a na płn. z lasami. Mm Na Grabinie, las w płn. zach. stronie Żuratyna, pow. kamionka strumiłowa Nagradowice, dom. , pow. średzki, 1712 mr. rozl, 8 dm. , 133 mk. , 10 ew. , 123 kat. , 59 analf. Gorzelnia parowa i młyn. Poczta we Węgicrskiem, o 7 kil. , gośc. o 7 kil. , tel. i stac. kol. żel. w Gądkach o 7 kil Na Granicach, 1. karczma, na obszarze dworskim w Gosprzydowy, w pow. brzeskim. 2. Na G. część wsi Poręby spytkowskiej, w pow. brzeskim. 3. Na G. karczma, na obszarze dworskim w Lipnikach, w pow, gorlickim Na Granicy, L przysiółek Ubrzeża, w pow. bocheńskim. 2. Na G. karczma, na ob szarze dworskim Czelatyc, w pow. jarosław skim. 3. Na G. karczma, na obszarze dwor skim w Horodku, w pow. Lisko. 4. Na G. grupa zabudowań w gm. Cyranki, w pow. mieleckim. 5. Na G. podleśniczówka przy La chowicach, należąca do Stryszawy, w pow. żywieckim. Br. G Na Granicy 1. leśniczówka na obsz. dwor. Hujcza, pow. Rawa ruska. 2. Na G. al. Prybytka gajówka i karczma na obsz. dwor. Karowa, pow. Rawa ruska. 3. Na G. , poszczególne domy w Mitulinie, pow. złoczowski. 4. Na G. poszczególne domy i młyn w Remi zowcach, pow. złoczowski. 5. Na G. poszczególne domy w Kupiczwoli, pow. żółkiewski Nagrobla, młyn nad strum. Pichną, pow. sieradzki, gm. i par. Szadek, odl. od Sieradza w. 24 1 2; dm. 1, mk. 8 Na Grobli 1. młyn w płd. stronie Sokolnik, w pow. lwowskim. 2. Na G. , karczma na obsz. dwor. Czelian, w pow. gródeckim Nagroda karczemna, os. , pow. włocławski, gm. Kłóbka, leży przy szosie z Kowala do Lubienia, ma 3 dm. , 7 mk. , 4 mr. ziemi Na Groniu, grupa zabudowań w obrębie gm. Jeleśni, pow. żywiecki. Br, G Nagruntowska, rola w obr. gm. Szlachtowy, pow. nowotarski. Br. G Nagurren, niem. 1. dobra ryc, pow. welawski, st. p. Alembork 8 klm. odl. , okr. u rz. stanu cywiln. Eiserwagen; 397 ha roli orn. i ogr, , 50 łąk, 23 past. , 43 lasu; 14 nieuźyt. , razem 527 ha; czysty dochód z gruntu 3, 876 mrk. 2. N. , cegielnia tamże. Kś. Fr Nagusiewo, ob. Nagoszewo Naguszewo dok. Naguszewo 1667, wś, pow. lubawski, st. p. Dąbrówno, par. kat. Ru mian 1 4 mili odl. , ew. Lubawa, szkoła kat. w miejscu; do niej uczęszczają dzieci z Lesiaka, okr. urz. stanu cywiln. Rybno; ma 2060, 79 mr. obszaru; 80 bud. , 18 dm. , 278 mk. , 265 kat. , 13 ew. 1868 r. ; Z wizytacyi Strzesza z r. 1667 dowiadujemy się, że N, było wów czas wsią szlachecką, obejmującą 30 włók w 9 częściach. Kościołowi byli w Naguszowie winni Mikołaj Naguszowski 63 fi. 10 gr. , Barbara Kruszyńska, wdowa 80 fl. , Jakób Rynkowski 50 fi. , Wawrzyniec Draszewski 100 fl. , Jan Leliwa Naguszowski 64 fl. , An na Naguszowska 44 fl. , Lewalska 93 fl. 10 gr. i Albert Naguszowski 90 fl. Były to sa me szlacheckie familie tamże, str. 244. R. 1706 byli jeszcze winni Jan Naguszewski, spadkobierca Mikołaja 76 fi. , Jerzy Lewalski 75 fl. , Jan Leliwa Naguszewski 50 fl. , Jan Konigowski 50 fl. , wdowa Jana Naguszewskiego z Napierszczyzny 100 fl. Mesznego po bierał probosz I4 1 2 korcy żyta i tyleż owsa. ob Wizyt. Potockiego, str. 459 i 460. Inwentarz biskupstwa chełmińskiego z r. 1731 wykazuje, że N. , obejmujące 10 posiadał na 30 włókach, płaciło do kasy biskupiej 5 pie niążków, 1 funt wosku, 10 korcy pszenicy i tyleż żyta str. 73. Wś tutejsza wzięła swoje nazwisko pewnie od Siecisława Nagusza z Radzyna, który r. 1278. podpisuje statut polski między reprezentantami szlachty polskiej, ob. Kętrz, o ludn. pol, str. 114. Ks. Fr Nagy węg. , znaczy wielki Nagy, prawy dopł. Cissy, lewego dopływu Dunaju Nagy Bereg, ob. Brehy Nagy Bisterecz, ob. Bistereo Nagórze Nagy Bobrocz, węg. , ob. Bohmwec wielki. Nagy Borowe, ob. Borowe. Nagy Dobrony, ob. Dobronowo. Nagyfalu al. Arva Nagyfalu, ob. Wielkawieś hr. orawskie. Nagy Frankowo, ob. Frankowa wielka. Nagy Hnilecz, ob. Hnilec wielki. Nagy Ladno, ob. Łacina, Nagy Laz, ob. Łazy 2. V 627. Xagy Magyoros, ob. Kopmówce. Nagy Mihaiy, ob. Mihałowce. Nagy Poljana, ob. Krojna Poljana. Nagy Saros węg. . Stac. dr. żel. na linii PreszówOrló, o 9 klm. od Preszowa. Nagy Sciniec, słow. Velka Stiawnica, ob. Szczawnica Wielka, Naliaczów al. Nachaczów, rus. Nahacziw wś, pow. jaworowski, 12 kim. na płn. zach. od urz. poczt, w Jaworowie, 12 kim. na płn. wsch. od sądu pow. w Krakowcu. Na wschód leży Semerówka, na płd. Czernilawa i Huki, na zach. Kochanówka, Wilcza góra. Boża Wo la i Żmijowiska, na płn. Lindenau kol. niem. Drohomyśl. Wzdłuż całej granicy płynie pot. Retyczyn. dopływ Szkła, od wsch. na zach. środkiem obszaru płynie prawoboczny dopływ Retyczyna, pot. Lipowiec ob. . W środku obszaru, na lew. brz. Lipowca, leżą zabudowa nia wiejskie 227 m. , cerkiew, na zach. od nich folwark Ryczywół, na płd. grupa domów Kilerówka, w stronie płd. niwa Sucha Kosa 247 m. na płd. wsch. wznosi się pukt jeden do 248 m. Na praw. brz. Lipowca leży część wsi Zarzycze, na płd. od niej część wsi Fulmesy al. Folmes, a na płd. zach. fol. Werbcze. Najwyższe wzniesienie 261 m. Własn. więk. ma roli orn, 1112, łąk i ogr. 293, past. 24, lasu 258; wł. mn. roli orn. 2, 070, łąk i ogr. 383, pastw. 73, lasu 2 mr. W r. 1880 było 1, 465 mk. w gm. , 55 na obsz. dwor. między nimi 8 obrz. rzym. kat. , 1, 300 gr. kat. . Par. rzym. kat. w Krakowcu, gr. kat. w miejscu, dek. jaworowski, dyec. przemyska. Do parafii należy Semerówka. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Szymona i szkoła eta towa jednoklasowa. Gruntu ornego ma para fia 61 mr. , 1, 175 sążni, łąk 16 mr. , 856 sążni. Lu. Dz. Nahajew, rzką w pow. czehryńskim, ucho dzi od pr. brz. do Dniepru pomiędzy Olszanką a Taśminą. Nahajna Łuka, wś w pow. zwinogródzkim, w XVII w. wchodziła w skład dóbr Łysianka ob. Lisianka t. 5; 304 2. Na Hańkówce, karczma, na obsz. dwor. Warzyc, pow. jasielski. Na Haikach al. Hatki, karczma koło Bożej Woli, na obsz. dwor. Wielkie Oczy, pow. jaworowski. Na Hawlińcu, grupa domów w Rudzie, pow. Kamionka Strumiłowa. Nahirei, rus. ob. Nahorce. Nahirczany, rus. ob. Nahorczany, Nahiriany, rus. Nagórzany, Na Hirkach al. Górki, rus. Hirki część Potylicza, pow. Rawa ruska. Nahmheist, niem. , pow. pruskoholądzki, st pocz. i tel. Reichenbach 4, 5 kim. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Kanthen; 375, 6 ha roli orn. i ogr. , 70 4 łąk, 3 pastw. , 118, 2 lasu, 11 nieużyt. , 1 4 wody, razem 579, 6. Na Horajcu, os. w Czerniłowej, pow. jaworowski. Nahoraiiy, wś, niedaleko źródeł rz. Jasieńca, pow, owruoki, dawniej w gm. Welednik na płn. wsch. ; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I, dodatki 191, 192. Na Horbie, lesiste wzgórze w płd. stromo Strutyna niżnego, w pow. dolinskim. Wody jego spływają na płn. do Czeczwy. Na Horbku, grupa domów w Żmijowiskach, pow. jaworowski. Nahorbiie, wzgórze 270 m. wys. w zach. stronie Dźwinogrodu, w pow. bobreckim, pod 49 44 płn. szer. , a 41 53 wsch. dług. od P. Dokoła niego nizina podmokła, którą przepły wa na płd. wsch. pot. Wodniki 252 m. , a na płn. pot. Horożanka. Lu. Dz. Nahorby, część Isajów, w pow. turczańskim. Naliorce, wś nad rz. Prypecią, pow. radomyski, par. prawosł. Kopacze o 2 w. , 118 mk. ; nal. do klucza czarnobylskiego, hr. Chodkiewiczów. Na Horce 1. al. Dąbrowa, grupa domów i poster, straży skarbowej w Sieńkowic, pow. Kamionka Strumiłowa. 2. Na H. Małe, rus. Nahirei małyi, z Jamnem i z Łodyną, pow. kamionecki, 14 kim. na płd. od sądu pow. i urz. poczt, w Kamionce Strumiłowej. Na płd. leżą Tadanie, na wsch, Streptów i Żelechów mały, na płd. Sokołów, na płd. zach. Wyrów, na zach. Horpin. Wzdłuż granicy zach. płynie pot. Horpinka al. Ostrówka, lewy dopł. Bugu, od płd. na płn. , i przepływa w końcu płn. zach. część obszaru. N. małe zajmują płd. część obszaru zabudowania wiejskie w środku, na zach. od nich grupa domów Krasota. Na płd. od N. leży Łodyna nowa i stara a na płn. w sch. od Łodyny część wsi Jamno z folw. Włann. wiek. ma roli or. 438, łąk i ogr. 91, pastw. 67, lasu 155, własn, mniej, roli orn. 248, łąk i ogr. 73, pastw. 8, lasu 7 mr. W r. 1880 było 731 mk. w gminie w N. 37, między nimi 600 obrz. gr. kat. , 216 rz. kat. Par. gr. kat. w Horpinie, rzym. kat. w Żelechowie. W N. jest cerkiew pod wezw. św. Michała i szkoła filialna. 3. Na H. Wielkie z Dernówką i Kozowem wś, pow. żółkiewski. Nagoszówka Nagy Pobrocz 11 kim. na płd. wsch. od Żółkwi, 5 kim. na płd. wsch. od sądu pow. i urz. poczt, w Kulikowie. Wś zajmuje obszar na 1 do 1 1 2 kim. szeroki, ciągnący się od płd. ku płn. na przestrzeni przeszło 7 kim. i przypiera płn. narożnikiem do Dzibułek. Na tym narożniku stoi karczma Brod. Na wschód leżą Dzibułki i Artasów, na płd. Mohylany, na zach. Przedrzymiechy. W płd. stronie, na granicy Mohylan, nastaje pot. Żołtańce al. Dołhy, zwany w dalszym biegu Kamionką, dopływ Bugu, i płynie wzdłuż granicy od zach. na wsch. W płd. stronie obszaru leżą zabudowania wiejskie, na płd. od nich. grupa domów, , Kozowe, a jeszcze dalej na płn. Darnówka. to jest karczma i kilka domów. Płd. część obszaru wyżej wzniesiona Belszów góra 277 m. , płn. opada niżej. Własn. wiek. Prob. łacin, w Żółkwi ma roli or. 202, łąk i ogr. 88, pastw. 13, lasu 326; własn. mn. roli or. 428, łąk i ogr. 244, pastw. 10 mr. Gleba na płn. a po części na wsch. i zach. sucha, na płą. wsch. glinkowata, na płd. czarna, pszenna. Las przeważnie sosnowy. W r. 1880 było 419 mk. w gm. , 34 na obsz. dwor. między nimi 25 obrz. rzym. . kat. , 389 gr. kat. . Par. rzym. kat. w Kulikowie, gr. kat. w miejscu, dek. kulikowski, dyec. przemyska. Do tej parafii należą Przedrzymiechy i Mohylany. Dotacya parafii wynosi 25 mr. , 134 sążni ornego pola, 4 mr. 142 sąż. kw. sianożęci, 1 mr. 978 sąż. kw. lasu w Nahoroach, a 5 mr. 1254 sąż, kw. ornego pola i 1488 sążni kw. sianożęci w Przedrzymiechach. Erekcya pochodzi od Floryana Józefa Byka, protonotaryusza apostolskiego, prob. gródeckiego, żółkiewskiego i kulikowskiego, sekret, król. z r, 1629. Erekcyą tę potwierdził w r. 1729 Jerzy Mocki, kanonik kat. płockiej, a po raz trzeci Jerzy hr. Laskarys, biskup zenopolitański, opat żółkiewski, łaciński proboszcz żółkiewski, i patron nahoreoki. We wsi jest cerkiew drewniana zbudowana w kształcie krzyża z trzema kopułami, na miejsce starej, spalonej, w r. 1757 przez hr. Laskarysa i gromadę. Jest także szkoła, a do niej należy 6 mr. gruntu wedle erekcyi z r. 1629, cytowanej wyżej, przeznaczonych dla diaka a oraz dla pomocnika szkolnego. Strój włościan tutejszych kożuch, opończa czarna albo siwa do stanu, płótnianka do stanu, kamizelka od niedawna niebieska przeważnie, z guzikami metalowymi, pas szeroki czerwony, czapka czarna na zawiasach, albo siwa, buty czerwone na obcasach. Kobiety noszą kożuchy, świty, zamożniejsze niebieskie jupki z szerokim, czerwonym kołnierzem i mankietami, albo popielate jupki, podbite barankami popielatymi, korale na szyi, chustki na głowie. Dziewczęta noszą na głowie bukiety, a do ślubu i na święta wielkie korony z różnych kwiatów i barwinku złoconego, a z tyłu przy koralach lub kwiatach różnokolorowe spinki. W r. 1403 potwierdził Władysław Jagiełło Iwaszkowi Kapliczowi darowiznę tej wsi nadanej od Lwa, ks. ruskiego i wolne jej posiadanie potomkom Iwaszka z zachowaniem służby wojennej obwarował. Przywilej ten nadany był w Medyce, i znajduje się w Petersburgu w archiwum metr. lit. 102. Żółkiewscy nadali wieś łacińskiemu probostwu żółkiewskiemu. Jan III pisał w r. 1685 do Konst. Wapowskiego, mieczu, przemyskiego, aby egzaktorom bronił pobierać z tej wsi podatek karczemny. Nahorczany al. Nahurczany, rus. Nahirozany część Śliwnicy, w pow. przemyskim. Zajmuje ona płd. zach. część obszaru, nad samym Sanem. Ob. Sliwnica, Nahordy, góra i szczyt w paśmie Gołogór, na wsch. granicy gm. Hanaczowa, w pow. przemyślańskim, pod 42 7 20 wsch. dłg. F. , a 49 43 płn. sz. g. Wznies. 407 m. npm. Od południa płynie pot. Młynówka la80wa, źródlane ramię Hanaczówki ob. . Nahorecka, karczma około Korszewa, pow. łucki. Nahoreckie al. Horka, wś nad rzką Połonką, pow. łucki; w 1 okr. pol. , gm. Połonka, pomiędzy wsią Połonne a siałem Połonką, na płd. zach. od Łucka; liczne wzmianki znajdują się w Pam. kij. Arch. Kom. w t. III, cz. 2. Na Hori, część Podlipiec, w pow. złoczowskim. Nahorna al. Hlinki, wś na pr. brz. rz. Burty, pow. taraszczański, na granicy pow. humańskiego, 644 mk. , par. prawosł. Pobojna w pow. humańskim; należy do klucza krasiło wskiego, hr. Branickich. Na okolicznych polach znajduje się wiele starych mogił. Nahorynie al. Nahoryma, Nahoryn, część wsi Oryszkowiec w pow. bobreckim. W t. 7 A. G. i Z. , str. 167, znajduje się dokument wydany w Krakowie 15 kwietnia 1489 r. , w którym Kazimierz Jagiellończyk zatwierdza dokonaną przez rajców lwowskich zamianę wsi Łuczan, Nahorzan czyli Piotrowej Góry i Bolszo wa w powiecie żydaczowskim położonych, a do szpitala św. Ducha należących na wieś Melechów. Otóż wieś Nahorzany al. Piotrowa Skała nazywa się w r, 1457 Mohylyszcze, a dziś zwie się Nahorynwm. Lu. Dz. Na Hreble, wzgórze 551 m. wys. pod 49 18 40 płn. szer. , a 40 57 w. dłg. od F. , w płd. wsch. strony Podbuża, w pow. drohobyckim. Od zach. opływa je Bystrzyca, od płd. i płn. jej dopływy pot. Opaka i Wielki potok. Lu. Lz. Na Hryćkaeh al. Hryćki, młyn w Fajnie, pow. żółkiewski. Na Hucisku 1. leśniczówka koło Huciska na obsz. dwor. Remenowa, w pow. bobreckim. 2. Na H. , karczma na obsz. dwor. Rażniowa, w pow. brodzkim. Nahujewicze, wś, pow. słonimski, na płn. wschód od Słonima. Nahąjowice niżne i wyżne, rus. Nahujewyczy z Swobodą al. Słobodą, wś, pow. drohobycki, 14 kim. na zach. od sądu pow. i urz. poczt, i tel. Drohobyczu. Na płn. wsch leży Niedźwiedza, na wsch. Uniatycze; na płd. wsch. Jasienica solna, na płd. zach. Podbóż, na zach. Uroż, na płn. zach. Winniki i Mokrzany, na płn. Stupnica dwie ostatnie w pow. Samborskim. Na płn. wsch. stoku Kruhelnicy, lasu zajmującego płd. zach. część wsi wznies. 628 m. , nastają liczne potoki, jak np. Sądnej, Zbór, Szyszowa i inne, płyną na płn. wsch. , łączą się pod ogólną nazwą Zboru, który przybiera liczne strugi od lew. brz. z płn. części obszaru i płynie na wsch. do Uniatycz, a następnie podąża pod nazwą Baru do Tyśmienicy dniestrzańskiej. W dolinie najznaczniąjszego z tych potoków. Zboru Zbiru, leżą zabudowania wiejskie 364 do 376 m. Na płd. wsch. granicy, wznoszą się wzgórza Mahello horby, szczyt 389 m. znak tryang. , na płn. wsch. las Trosnyki, a na płd. od niego Krasny las ze szczytem 393 m. wysokim. Własn, więk. rządowa ma roli or. 3, łąk i ogr. 32, pastw. 1, lasu 1725; własn. mn. roli orn. 2162, łąk i ogr. 466, pastw. 434, lasu 2 mr. W N. jest zarząd lasów i domen, szk. etat. 1 kl kasa pożyczk, gm. z kapit. 1, 108 zł. i fundusz ubogich założony przez radę gminną z kapit. 208 zł. W r. 1880 było 1, 638 mk. w gm. , a 14 na obsz. dwor. , między niemi 1, 614 obrz. gr. kat. Par. rzym. kat. w Drohobyczu, gr. kat. w miejscu, dek. mokrzański, dyec. przemyska. W N. niżnych jest cerkiew drewniana pod wezw. św. Mikołaja, w N. wyżnych kaplica. Dotacya parafii pola ornego 95 mr. , sianożęci 9 mr. Wieś ta należała do do dobr biskup, przemyskiego ob. Staats und Kirchensetzungen v. Malinowski, str. 461, i Historisehe Skizze ueber die Dotation, der ruthenischen Klerus in Galizien, str. 25. Za czasów Rzplitej należała wieś do dóbr koronnych, do krainy podbuskiej, w ekonomii Samborskiej. Lustracya zr. 1686 Rkp. Ossol. 1255, str, 34, 165 do 197 zawiera następujące szczegóły o wsi i żupie nahujowskiej W żupie nahujowskiej wież 3 skarbowych, gdzie tołpy robią, wieża czwarta, gdzie beczkową sól robią. Panewka nie doszła. Półpanwia o kluczach 46 jeszcze nie zła, wydaje beczek 5 i pół. W tych wieżach 3 znajduje się czerynów 3 nie bardzo dobrych; jednego czeryna nie masz. Remanentem zostaje soli beczek 225. Czeryn jeden wydaje beczek soli 2. Te wszystkie. Drugi beczek 3, nie dobre. Trzeci beczek nie wydaje, bo na nim tołpy robią. ,, Wieś N. ma łanów 24 1 2, z osobna wójtowskich Janów 2, wolniczy 1, popowski 1, hajducki 1. Powinności i czynsze tej wsi. Ta wieś dawała przedtem z każdego łanu drew do żupy wozów 190, ale że potem odmieniono te powinności i na czynszu ich ustawiono, kiedy za to drwa kazano z każdego łanu płacić 50 zł. Przytem prosili, aby byli zachowani, tedy przy tem onych zachowujemy, dają do tego z każdego łanu 2 pół miarki owsa, gęsi 2, kury 4, jajec 16, kuchennego od chlebnika każdego po 2 1 2; hajducznego gromada ogółem daje zł. 8; pop czynszu płaci zł. 2 gr. 22, od pustych łanów koszonych płacą z każdego zł. 40. Wolnik według dawnej rewizyi nie daje z łanu, tylko w żupie służy i lasu pilnować powinien. Ta wieś żadnych innych powiuuości nie pełni, ani drzewa daje, tylko powinna żupę oprawiać i w porządku dobrym zachować, gdzie potrzeba. Dawniejsze rewizye opisowały na tej wsi łan plebański, z którego rewizya A. 1653 nakazała płacić gromadzie czynszu na rok zł. 50. Teraz, że ten łan plebański nie jest osadzony, tedy od płacenia tego czynszu z łanu plebańskiego gromada nahujowska uwalnia się do dalszej ordynacyi J. Kr. M. Jest żupa w tej wsi, w której jest panewka mata i 3 czehryny. Budynki tameczne są wyżej opisane. Poddani tameczni mają czehrynów 6 swoich, z których prowent do arendy tamecznej solnej należy. Ma także wójt swój czehryn, w którym tylko tołpy robić powinien, a teraz już i sól beczkową robi i przedaje, co jest wielką przeszkodą J. Kr. M. Skarbowi. Ciż poddani wożą sól, za którą im płacą od każdej beczki po 24 gr. Jest pod tą wsią łan jeden roli, Mosty vel Mościki nazwany, który niniejsza komisya ZMP. Teodorowi Jaworskiemu, jako prawo pierwszo nad Jmp. Stanisława Krzywieckiego mającemu przysądziła i w zupełną oddała posesyą. Z tego łanu dotąd żaden prowent do skarbu J. K. M. nie wschodził, lubo w pierwszym konsensie Imp. administratora Samborskiego, dołożono salvo censu do zamku Samborskiego. według rewizyi z tego łanu praesolvont. Teraźniejsza jednak komisya na tera zniejszego i następujących włożyła posesorów tego łanu, aby co rok na św. Marcin płacili do dalszej ordynacyi J. K. M. po zł. 15. Pokazali ciż poddani nahujowscy Privilegium looationis Vladislai IV de dto Cracovia feria quarta post festum Innocentii A. 1424. Pokazali i obiatę ex tostibus premisliensibusde data feria tertia post Dominioam Conductus Paschae A. 1678 confirmationis przywileju pewnego, per Serenissimum Sigismunlum datum de dat. Oracovie 21 Augusti roku nie położono nadanego, a potem per Śerenissimum Joannom III de dto we Nahorczany Nahujewicze iah Lwowie 25 czerwca 1673 potwierdzonego, prosząc aby przy tych prawach i wolnościach sobie nadanych zachowani byli; przytem onych zachowaliśmy. Pokazał prawo Michał Ihnatow na łan hajducki de dat. w Janowie die 12 stycznia 1682, w którym, że ma pewną rolę gromadzką do łanu hajduckiego przyłączoną, tedy aby wszystkie podatki z tej roli co będzie należało wedle rewizyi do gromady płacić nakazujemy, a łan hajducki wolny ma zostawać od tych podatków. Inwentarz z r. 1760 Rkp. Ossol 1632, str. 11, 13, 14, podaje następujące szczegóły o żupie Z przyjazdu od Podbuża most z dylów na ligarach aż do bramy ułożony. Brama alias wrota w słupach podwójne, z wierzchu na kunach żelaznych, u spodu na biegunach daszkiem pokryte, przy nich komora z drzewa łupanego, I do której drzwi na biegunach z wrzeciądzem i skoblem, pomost i pułap z dylów, żłób i drabiny dobre, dach tak nad komorą jako i stajnią gontowy, dobry; koło tej stajni suszarnia nowa z drzewa łupanego, do sieni drzwi na biegunach z wrzeciądzem i skoblem; z sieni do izby drzwi niemasz tylko odrzwi; w izbie okien 3 bez szyb, trzecie małe, pułap dobry; z izby do komory drzwi na zawiasach z wrzeciążem i skoblem, podłoga i pułap z dylów dobry, dalej idąc budynek stary, przed nim ganek na slupach 8 jodłowych, dach nad nim gontowy zły, z ganku drzwi do sieni na biegunach z zakrętk ęm drewnianym, w sieni pomost z dylów zły, na prawej stronie izdebka stara, wca 1 zrujnowana, po lewej stronie izba, do niej drzwi na zawiasach i hakach intus z haczykiem żelaznym, okien 3 w drewno oprawnych, pod nimi ławy 2, piec kaflowy nie zły, komin z gliny lepiony, piec piekarski dobry, pułap dobry, podłoga zła. Dalej idąc ku drugiej bramie wieża mała na czehryn, z drzewa w słupy budowana, częścią dachem gontowym częścią dranicami pokryta, drzwi do niej dwoje na biegunach z zasuwami drewnianemi. Czehryna dobra o kluczach 8 niezałożona i nic w niej ad praesens ni robią. Kadź przy tymże czehrynie surowiczna, dobra, denkiem nakryta; przy tej wieży szopka na 5 słupach i przypusnicach pod dachem gontowym, przy tej wieży wrota ku wsi podwójne z tarcic, no we, w słupach starych, od dołu na biegunach, od wierzchu na kunach żelaznych, z poręczą i kuną żelazną do zamknięcia, przy nich furtka od spodu na bieganie, od wierzchu na kunie żelaznej z wrzeciężem i skoblem, te wrota z furtką daszkiem gontowym przykryte; od tych wrót niedaleko kierat stary z drzewa budowany, do iego drzwi na biegunach drewnianych z zasuwą intus drewnianą i okno surowiczne, nad którem rusztowanie złe, koła kieratu, lina i kosze dwa niezłe, dach nad całym Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 72. Nah kieratem gontowy dobry; dalej idąc wieża stara drewniana, dachem drewnianym po części dranicami pokryta, w której izdebka, gdzie przedtem pisarz mieszkiwał, zrujnowana, tylko ściany i te walą się w tej wieży. Panew nowa o kluczach 100, z wieży komora na sól, z drzewa budowana, dachem gontowym pokryta, do niej drzwi na biegunach z wrzeciążem i skoblem, pomost z dylów dobry; z komory, na dwór wyszedłszy, komórka mała, pusta, do wieży przybudowana, po die tej komórki przypustnica na słupach, dachem gontowym pokryta. Wieża druga nowa, w roku przeszłym postawiona, z drzewa łupanego jodłowego, w słupy na podwalinach, dachem gontowym zakryta, do której drzwi dwoje, jedne od wieży starej, drugie ku szopie na sól, na biegunach drewnianych, z zasuwami drewnianemi. Panew o kluczach 100 od półtora roku zażywana. Kadzi surowicznych dwie, z wieży komora na sól z drzewa, wraz z wieżą budowaną, drzwi do niej na biegunach drewnianych, z wrzeciążem i skoblem, w tej komorze pomost z dylów dobry na wieżę, szopa na sól na słupach jodłowych, wzdłuż łokci 65, wszerz 4, dachem gontowym pokryta. Do tejże żupy kierat drugi na wsi drewniany, gontem kryty, do niego drzwi na biegunach, z zasuwą drewnianą i okno surowiczne dobre, koła kieratu cum omnibus requisitis z koszami dwoma i lina nie złe. Podsadkowie tej żupy VI wymienieni po nazwisku w liczbie 33 nazwiska niektóre Pętak, Kałmuk, Czorepowski, Haczkiewicz, Gudziula, Dzidacz, Kaweczka, Kaziuta, Glinka, Parteka, Halików, Dumir, Sopotnicki, Sudoryk, między nimi 3 żydów. Powinności tych podsadków Na oczeretkę, kiedy potrzeba w interesie skarbowym, chodzą, a którzy mają woły, tedy do innej żupy po żelaza jechać powinni. Ciż pogłównego seu czynszyku płacą zł. 50, z kupnicy sztukowe i kupne al. targowo zł. 40. O wsi samej czytamy tamże str. 59 i 60 Wieś osiadła na łanach 24 1 2 videlicet sianych łanów 14, koszonych 7, pustych 3 1 2 Z osobna wójtowskich łanów 2, wolniczy 1, soltyski 1, popcwski. Chlebnika ad praesens znajduje się in Nro 141. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo wynoszą 1058 zł. 7 gr. 3 den. , ad haec wolniczy in Nro 5, to jest Stefan i Iwan Kimakowicz, Wasyl Drohobycki, Stefan Steniuków, Kość Łaniów. Ci wszyscy pół łanu trzymają, z którego lasów pilnować powinni i żupie tamecznej nadsługować, jednak hybernę iexpenszczyznę płacić mają. Drugie pół łanu wolniczego zakontraktowali Michał Drohobycki i z innymi in N ro 8, z którego do kary w jesieni co rok płacić mają zł. 40, tudzież hybernę i expenszczyzne i do pilnowania lasów być pomocnymi powinni. Z gruntu Mostów vel 56 Mościsków czynszu zł. 15, na które nikt prawa niepokazał. Plebański łan pod górną cerkwią leżący, do tejże cerkwi należy, podług dekretu komisarskiego, który ks. Stefan Kimakowicz, pleban tejże cerkwi coram praesenti comissione reproduxit, Powinności gromady Nahujowskiej żadnych innych powinności ta wieś nie pełni, tylko żupę nahujowską oprawia i reperuje, inne budynki nowe w tejże żupie, jeśli potrzeba, stawia, i sama materyały na budynki z lasów wywozi, żelaza jednak, okna, piece, sam skarb prowiduje. Drew każdy chlebnik, który ma woły, do zup tamecznych nahujowskich co tydzień po fur 2. Wójtostwa w tej wsi cum jurisdictione posessorem ImP. Eliasz Turkuł, pułkownik JKM. za przywilejem, który produxit, vigore którego onera fundi, hybernę na gardekurów JKM. płacić tenetur. Lasy przy tej wsi Las duży jodłowy, czarny nazwany, do budynku zgodny, który w konserwacyi być powinien, jakoż i teraz w dobrej sytuacyi zostaje. Zapust od Podbóża jodłowy. Chaszcze drobne od granicy uniatyckiej i jasienickiej, oraz i uruskiej. Wedle wykazu kwarty na r. 1770 wynosiła prow. z wójtowstwa nahujewskiego 1886 dp. , z czego kwarta 471 złp. 15 gr. Wówczas było jeszcze wójtowstwo w posiadaniu Eliasza Turkuła, zaś przy zajęciu w r. 1779 w posiadaniu Piotra Turkuła. Zajęte wójtowstwo przyłączono do dóbr drohobyckich. W r. 1580 zabronił król Stefan Stanisławowi Herburtowi z Felsztyna, kasztelanowi lwowskiemu, staroście Samborskiemu, przełożonemu żup, przeszkadzać Wiktorowi Kowalskiemu, dzierżawcy sołtystwa we wsi Nahojowice, w pobieraniu należnych mu danin Arch. Bernard, we Lwowie, T. t 73, str. 652. W r. 1656 zatwierdza król Jan Kazimierz Stanisława i Aleksandrę Drogockich w posiadaniu sołtystwa we wsi Nahojowice ib. C. t. 405, str. 1091 do 1094. W r. 1735 nadaje August III Józefowi Skrzetuskiemu wójtowstwo we wsi N. ib. C. t. 541, str. 345 do 348. Wr. 1556 pozwolił Zygmunt August Stanisławowi z Kuszelowa warzyć sól w N, o żupie tej pisze Siarczyński Rkp. Ossol. N. 1826 Jest. tu studnia wody słonej, dwie w gorszem położeniu zarzucone. Głębokość tej studni 30, a wysokość wody 15 sążni. Sto funtów surowicy daje 11 do 16 funtów soli. Na 2 panwiach wywarza się rocznie 14, 000 ctn. soli. Surovrica tu słabsza niż w innych miejscach dla znacznej przymieszki cząstek ziemnych. Wspomina także Siarczyński o fabryce oleju ziemnego znajdującej się tutaj, jako w okolicy obfitującej w źródła podobne. Obecnie jest tu parę szybów nafty, pogłębionych do 20 sążni. O nafcie w N. czyt. Jhrb. der geol. Reich. , 1881, str. 161. O salinie czyt. Jahrb. dr. geol. Reich. , t. 26, str. 173. Z N. pochodzi rodzina Nahujowskich. W N. ist niał klasztor bazylianów, który posiadał część tej wsi na uposażenie, na mocy przywileju ja koby przez Lwa Daniłowicza w 1244 wyda nego a potwierdzonego w 1566 r. przez Zy gmunta Augusta. W przywileju tym, wąt. . pliwoj autentyczności, N. noszą nazwę Baszewo. Część N. , która stanowiła dawniejszą fundacyą klasztoru, należała później do bis kupstwa przemyskiego. Biskup Ryno wy dzierżawiał ja ludziom świeckim Hał. istor. Sbornyk, Lwiw, 1854 1860, II, str. 84, 153 do 155; Peremyszlianym, misiacosłow na rik 1853, str. 23; na rik 1854 str. 39. Sze. matyzm monastyrów bazyliańskich, Lwiw, 1872, str. 174 i 175. . W N. spalono jeszcze w 1764 r. jedną z ostatnich zapewne czaro wnic. Warzelnie soli zostały zaniechane w 1788 r. Lu. Bz, NaHukiwci al. Hukiwka, Hukeu, młyn i gajówka na obszarze Czarnawki, pow. czerniowiecki, nad stawkiem, z którego wypływa pot. bezimienny wpadający do Hukowa. Na Huiaku, al NaHolaku, os. leśn. w Ko ciubie, w obrębie gminy Dobronowiec, pow. czernic wiecki. Br. G, Nahurciany, ob. Nahorczany, NaHutach, grupa domów w gm. Juszczyna, pow. myślenicki. Na Jaczuchach al. Jaczuchy, młyn i karczma na obszarze dwor. Żurawice, pow. Rawa Ruska. Na Jankowie al. Jankowa, na mapie szt. gen. Najankowic, grupa domów w płd. stronie Stawczan, pow. gródecki. Ma Jasieniu, os. leśn. na obszarze dwors. Suchy, pow; żywiecki, Br. G. Najatki, niem. Najettkm al. Steinhom pow. morąski, st. p. Kiszpork, okr. urz. stanu cywilnego Liebwalde, Najdecka Hora, szczyt w paśmie Magóry Spiskiej, na płd. pochyłości, pod 38 2 wsch. dłg. g. F. , a 49 15 12 płn. sz. g. Wznieś. 976 m. npm. Br. G. Nąjdek, fol, ob, Neudeck Najdki, os. , pow. ostrzeszowski, należy do wsi i gm. Weronikenpol Najdy 1wsze i 5 ie 1. dwa zaśc, włośc. nad jez. t. n. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Szyrwinty, okr. wiejski Rubikańce, o U w. od gminy a 58 w. od Wilna, razem 3 dm. , 18 mk. kat, 9 dusz rew. ; należą do dóbr skarbowych Szesule. 2. M. , zaśc. rząd. nad jez. Żuśle, pow. wileński, w 2 okr. pol. , o 60 w. od Wilna, 2 dm. , 22 mk. kat. J. Krz. Najdyszew, pow. będziński, ob. Nowa wieś. Najjdymowo, niem. Neidims wś dziś już nieistniejąca na Warmii, w dawniejszym kameracie jeziorańskim; obejmowała według lu Nahujowice Naj stracyi z r. 1656 włók 50. gburów 15, sołty sa; czynszu płacono 216 flor. 19 gr. , dalej 60 kur i 2 gęsi ob. Zeitschr. fuer d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 278. Kś. Fr. Najdzienowicze, wś i folw. nad rz. Sułą, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, gm. zasulska; wś ma 17 osad pełnonadziałowych, Folwark, do niedawna własność Sobolewskich, przeszło 40 1 2 włók; grunta i łąki dobre, miejscowość dość leśna; dochód z propinacyi, młynów i arendy od dzierżawców. A. Jel. Najettken niem. , ob. Najatki. Na Jeziorach, staw w zach. stronie Dytkowiec, w pow. brodzkim. Najki, wś, pow. władysławowski, gm. Zyple, par. Łuksze, odl. od Władysławowa w. 30; dm. 19, mk. 189. W 1827 r. 6 dm. , 47 mk. Najkowice Stare i Nowe, mylnie podane za Majkowice w opisie Krzeczowa, w pow. bocheńskim. Najmówko, fol. , ob. Najmowo. Nąjmowo, niem. Najmowa, dok. 1414 Neyme, dobra ryc, pow. brodnicki, st. p. i par. ew. Brodnica 8 klm. odl. , par. kat. Bobrowo 1 2 mili odl. , okr. urz. stanu cywil. Grzybno, szkoła Sumowo. W 1868 r. 22 bud. . 9 dm. , 135 mk. , 130 kat. , 5 ew. Razem z fol. Najmówkiem obejmuje 419 ha roli or. i ogr. , 45 łąk, 75, 74 boru, 10 35 nieuż. , 0, 26 wody, ra zem 550, 35 ha. Czysty dochód z gruntu 4457 mrk. Właściciel Feliks Ossowski. Według krzyżackich ksiąg szkodowych z r. 1414 po niosły N. i Kruszyny 1000 grzywien szkody ob. Schultz, Gesch. d. Stadt Kulm, II, str. 160. W 1667 r. dzieliło się N. na dwie części jedne, szlachecką posiadał Czecholewski, da wniej byli w niej i gburzy cmethones; dru ga była królewską, w niej siedziało 10 czynszowników, którzy byli zobowiązani i do mesznego według zwyczaju ob. Wizyt. Strzesza z r. 1667, str. 330 b. Kś. Fr. Najmusy, ob. Nejmusy. , Najsie, dwór, pow, szaweleki; niegdyś należał do dóbr stołowych królewskich na Żmujdzi, obecnie wchodzi w skład dóbr ekonomii szawelskiej hr. Mikołaja Zubowa, marsz. szl. gub. kowieńskiej; gleba urodzajna, K. Ger. Na Jutrzni od Tomasmwio, młyn na obsz. dwor. Dołha Wojniłowska, pow. kałuski. Na Iwankaehy leśniczówka i karczma na obsz. dwor. Karowa, pow. Rawa Ruska. Na Kamień, wzgórze w pow. żółkiewskim, na obszarze wsi Macoszyn. Wznies. 360 m. Na Kamieńce, grupa domów w Trościańcu Małym, pow. złoczowski. NaKamieńcu 1. karczma na obsz. Klucznikowic, pow. bialski. 2. NaK. , karczma w gminie Biały Bunajec, pow. nowotarski. 3. NaK. , karczma w Starym Sączu, pow. nowosądecki. Br, G. Na Kamienicznem, wzgórze 642 m. wys. , pod 48 50 40 płn. szer. a 41 43 40 wsch. dłg. od F. , w płd. stronie Podsuchego, w gm. Spas, pow. doliński. NaKamieniii 1. góra i szczyt, wznoszący się na granicy gm. Jawornika Ruskiego pow. dobromilski a Dylągowej pow. brzozowski, pod 39 38 52 wsch. dłg. g. F. a 49 45 19 płn. szer. g. Wzniesienie 504 m. npm. Od płn. biją źródła pot. Dylągówki ob. , a od zach. Kruszelnicy. 2. Na K. , góra i szczyt, wznoszący się na płd. zach. wsi Radziejowy, w pow. Lisko, pod 39 59 38 wsch. dl. g. F. , a 49 16 37 płn. szer. g. ; wznies. 979 m. npm. Miejsce znaku triang. Od płd. zach. spływają wody, między niemi pot. Zukra, do pot. Jabłonki. Br. G. Na Kamiennej, wzgórze w pow. rohatyńskim, nad doliną Narajówki, we wsi Lipica Dolna. Wznies. 358 m. NaKamyku, grupa domów w gm. Brzo skwini, pow. krakowski. Br. G. Nakanowizna al. Minhowizna, ob. Dąbrowa I, 922. Nakanowo al. Nakonowo, al. Nakijonowo, wś i fol. nad rz. Lubienką, pow. włocławski, gm. Smiłowice, par. Kruszyn, odl. 10 w. od Włocławka a 3 w. od Kowala, st. dr. żel. warszaw. bydgoskiej. Jest tu kaplica ś. Mar ka, młyn wodny, cegielnia, osad 44 i 305 mk. W 1827 r. było 20 dm. i 149 mk. Według regestr, pobor, z 1557 1566 r. wś Nakonowo w par. Crossino w 1582 Kruszino, własność Krzysztofa Kostki, miała 11 łanów, 4 zagrod, i 2 komor. Pawiński, Wielk. , II, 8. Obecnie fol. i wś N. z os. Smolarka rozl. mr. 1051 gr. or. i ogr. mr. 566, łąk mr. 106, past. mr. 222, lasu mr. 91, nieuż, i place mr. 67; bud. mur. 3, z drz. 12; płodozmian 8polowy. Wś N. os. 44, z gr. mr. 417; os. Smolarka gr. mr. 75. Co do przeszłości dziejowej ob. Kod. Dypl. Mucz. Rz. , II, 179. Br. Ch. Na Karasiowym, niwy w środkowej części Dzikowa Nowego, pow. cieszanowski. Na Karb, przełęcz, tuż pod Lodowym szczytem w Tatrach spiskich, tworząca przejście z doliny Jaworowej przez dolinę zimnowodzką KleinKaltbach do Szczaw sławkowskich Szmeoksu. Legła ona na płn. od przełęczy Lodowej 2383 m. , którędy również przejście z doliny Jaworowej do Zimnej Wody nad Pięć Stawów spiskich. Czyt. Lorenz V. , Einige Uebergaenge ueber die Tatra w Jahr, d. ung. KarpathenVereines, Bd. VI, 347. Na Karwatach, nazwa pól w płd. zach stronie Dublan, w pow. lwowskim. Nakaźne, wś nad rzką Kojanką al. Kożą, pow. berdyczowski, okr. pol. Pohrebyszcze, gm. Dziunków o 5 w. , 700 mk. płci ob. ; cerkiew drewn. na mur. fundamencie pod wez. Na-Hukiwei Najdzienowicze Narodz. N, M. P. , wystawiona w 1771 r. Włościanie na mocy umowy wykupnej nabyli na własność w 1863 r. 722 dz. ziemi za 34, 365 rs. N. należy do klucza pohrebyszczańskiego hr. Adama Rzewuskiego, poprzednio dzielił losy Dziunkowa ob. . J. Krz. Ma Kącie. fol. we wsi Rydoduby, pow. czortkowski, u źródeł rz. Dzuryń. 2. Na K. , młyn na obsz. dwor. Kabarowce, w pow. złoczowskim. NaKątach 1. karczma w Lipniku, pow. wielicki 2. Na K. , niwy w płn. wsch. stro nie Winniszek, pow. lwowski. 3. Na K. , podmokłe pastwisko w płn. wsch. stronie Srodopolec i w płd. zach. str. Niemiłowa, w pow. kamioneckim. 4. Na K. , leśniczówka na obsz. dwor. Bydiatycze, w pow. mościskim. 4. Na K. , fol. koło Dzieduszyc Małych, w pow, stryj skim. Lu. Dz, Nakel al. Nackel niem. , ob. Nakło i Nakielno, NaKępce, karczma w Kobiernicach, pow. bialski. Br. G. NaKępie, karczma przy Bybarzowicach, w Łodygowicach, pow. bialski. Br. O, Na Kiczerce, wzgórze 520 m. wys. , pod 48 52 30 płn. szer. a 4P 44 40 wsch. dłg. od F. , w Pohorylcu, przyległ. Spasa, w pow. dolińskim. Lu. Dz. Nakielec, fol. , pow. słupecki, gm. Ciążeń, par. Kowalewo, odl. od Słupcy w. 9, dm. 2, mk. 5. Nakielnica, w dok. Nakyelnicza, wś i fol. nad rz. Bzurą, pow. łódzki, gm. Nakielnica, par. Bełdów. Leży na prawo od drogi bitej z Aleksandrowa do Poddębic, o 14 w. od Łodzi. Wś ma dm. 15, mk. 263; fol. dm. 10, mk. 22. Jest tu gorzelnia z produkcya na 28, 000 rs. i młyn wodny. W 1827 r. było tu dm. 25, mk. 153. Wś tę wspomina w opisie par. Bełdów Lib. Ben. Łask. II, 371, 378. Fol. dawał dziesięciny do Bełdowa, kmiecie na stół arcybiskupi. Według regestr, pobor, z 1576 r. wś Nakielnicza, własność prob. łęczyckiego, miała 6 łanów, 4 zagrod. , 1 karczmę, młyn, 2 łany puste, 12 osadn. , 3 łany wójtowski Pawiń. , Wielk. , II, 52. Dobra N. składają się z fol. N. z wsią t. n. , wsi Brużyczka Mała i Karolewo, rozl. mr. 1826 gr. or. i ogr. mr, 620, łąk mr. 40, past. mr. 2, wody mr. 5, lasu mr. 295, zarośli mr. 724, nieuż, i place mr. 132; os. karcz. mr. 3; bud. mur. 1, z drz. 24; płodozmian 12polowy. Wś N. os, 27, z gr. mr. 219; wś Brużyczka Mała. os. 25, z gr. mr. 540. wś Karolewo os. 10, z gr. mr. 160. N. gmina należy do sądu gm. okr. V w Proboszcze wicach, st, p. w Aleksandrowie. Ma 5759 mr. obszaru i 1929 mk. 1867. Br. Ch. Nakielno, niem. Nakel al. Nachel, wś z kat. kościołem paraf, i dobra ryc, pow. wałecki, st. p. , kol. i tel. Wałcz, 11, 5 kil. odl, bliżej jest st. p. w Stręcznie 6 kim. odl. , par. ew. Lu bno, szkoła w miejscu, 2093 mr. obsz. W 1868 r. 96 bud. , 34 dm. , 470 mk. , 352 kat. , 113 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywil, liczył 1880 r. 1286 dusz. Dobra ryc. N. w 1868 r. 59 bud. , 19 dm. , 178 mk. , 65 kat. , 113 ew. , 2591, 41 ha obszaru 1010, 06 ha roli orn. i ogr. , 79, 34 łąk, 97 past. , 1360, 47 lasu, 43, 86 nieuż. , 068 wody; czysty dochód z gruntu 12716 mrk gorzelnia, cegielnia. W 1736 r. był tu dwór sołtys, 13 gburów, 4 zagrodników, kowal karczmarz i pastuch. Przy okupacyi pruskiej należało do hr. Skórczewskiego. Podwładni siedzieli na dzierżawach, dostawali od pana każdy 2 konie; 2 woły, 1 pług, 1 wóz, 1 kosę, 9 mr. roli oziminy, a zboża jarego 6 korcy jęczmienia i 6 korcy owsa, dostali także korzec żyta w snopkach. Karczmarzowi było zakazane brać piwo z Tuczna. Tylko jeden syn mógł objąć karczmę po ojcu; drudzy zo stawali ozynszownikami, byli zobowiązani do tłoki. W 1805 r. nakielskie dobra, oszacowane na 38, 000 tal. , posiadał v. Borne. Według regestr, pobor. z 1579 r. wś Nakielno, wła sność Anny z Rosnowa Tuczyńskiej, miała 7 śladów łanów, 6 zagrod. , 5 komor. , 2 ow czarzy i kowala, młyn o 2 kołach, zagrod, bez roli 1 Pawiński, Wielkop. , I, 104. Kościół par. nowo tu zbudowany otrzymał od Leona XIII kielich w ofierze. Do par. N. z fol. Dykowo należą Harmelsdorf, Prusinowo, Stręczno. Par. N. , dek. wałecki, archid. gnieźnień ska, ma 2300 dusz. Ka. Fr. Nakiet 1. wś, pow. przasnyski, gm. Jednorożec, par. Krasnosielc, odl. o 21 w, od Przasnysza. Ma 8 dm. , 65 mk. , 71 mr. gruntu dobrego, 7 mr. nieużytków. Należała do dóbr Krasnosielc. 2. N. al. Nakło os. nad Bugiem, pow. ostrowski, gm. i par. Brańszczyk. Wchodziła w skład dóbr narodowych Brańszczyk; pierwotna osada młynarska, składająca się z 2 młynów pływaków na Bugu. Po skasowaniu pływaków w budzie od jednego założono szynk, zwany Folwarkiem. W 1820 r. oprócz saynkarza żyda, znajdujemy tu 1go czynszownika, płacącego 120 złp. rocznie czynszu i wysiewającego 5 korcy ozim. i 2 jarzyny; nadto na gruntach Nakieł, należących do obszaru gruntów dworskich dóbr Brańszczyk, wysiewano 7 korcy żyta, 6 owsa, 1 jęczmienia, 1 gryki i zbierano 25 fur siana. W 1821 r. było tu 13 mk. 7 męż. , 6 kob. . Na Kiesikowcj, grupa domów w Podlipcach, pow. złoczowski. NaKiju, wzgórze pod 42 54 39 wsch. dłg. g. P. , a 48 57 8 płn. sz. g. , na granicy Koropca i Ostrej, w pow. buczackim, na dziale wodnym między Dniestrem od zach. a Nak Koropcena od wsch. . Wznies, 360 m. npm. Miejsce znaku triang. Leśniotsówka. Mr. G. Na Kińskim wzgórze 862 m. wys. znak triang. , pod 49 25 20 płn. sz. a 41 3 20 wsch. dłg. od F. , w płn. stronie Niedźwiedzy, w pow. drohobyckim. Lu. Dz, NakiMkii wś, pow. poniewieski. Nakiszyńce, wś, wchodziła niegdyś w skład dóbr korotkowakich, w pow. hajsyńskim, ob Na klasztornym, grupa domów w Podhorcaohy pow. złoczowski. NaKleni, gajówka, na obszarze Toporowiec, w pow. czerniowieckim. Br. G. , Naklik, wś i fol. pow. biłgorajski, gm. i par. Potok Górny. Fol. N. wraz z przyl fol. Łazy Naklickie ma 1398 mr. obszaru i należy do klucza Księżpol w dobrach ordynacyi Zamoyskich. Ma Klinach L al SiekeM młyn młyn w Sielcu, pow. Samborski, 2. Na K. , karczma we wsi Miłooin, pow. rzeszowski. Nakład, szczyt tatrzański nad jez. Szczyrbskiem, przy drodze prowadzącej na Podhalu liptowskiem z Hochwaldu, st. dr. żel. koszycko bogumińskiej, do hotelu stojącego po nad jeziorem. Wznies, szczytu 1344 m. Nakło, w dok Nahyel wś i dobra, pow. włoszczowski, gm. Irządze, par. Nakło. Leży przy drodze ze Szczekocin do Lelowa, odl. 4 w. od Szczekocin. Posiada pokłady kamienia opoka kredowa. Kościół par. mur. z 1712 r. , szkoła począt. , dom schronienia dla starców i kalek, cegielnia, młyn wodny i tartak. W 1827 r. było dm. 53, mk. 584. Według Lib, Ben. Dług. II, 218 i 219 N. miało w połowie XV w. kościół drewn, pod wez. ś Mikołaja. Dziedzicami wsi byli Jakubik, mający 14 łanów kmiecych i Prandota, mający 8 łanów. Były też dwa łany folwarczne, dwie karczmy dające plebanowi dwie grzywny, jeden zagrodnik niemający roli. Ów Jakubik posiadał w tej parafii jeszcze wsie Witów i Wąsosze. Obecny kościół wzniesiony został w 1712 r. staraniem ks. And. Szychowskiego. N. par. , dek. włoszczowski dawniej lelowski, ma 2646 dusz. Bobra N. składają się z fol N. , Odpadki al Mostki i Szyszki, wsi N. , Grudek, Szyszki, Łąkietka i Stara Owczarnia, rozl mr. 3028 fol N. gr. or. i ogr. mr. 619, łąk mr. 118, past. mr. 78, lasu mr, 589, nieuż. i place mr. 350, razem mr, 1754; bud, mur, 17, z drz. 11; płodozmian 10 i 13polowy. Fol Odpadki al Mostki gr. or, i ogr, mr. 208, łąk mr, 89, nieuż, i place mr, 4, razem mr, 301; bud. z drz, 7. Fol Szyszki gr, or. i ogr. mr. 36, łąk mr. 49, lasu mr. 830, nieuż, i place mr, 58, razem mr, 973; bud. z drz. 11 Wś N. os, 106, z gr, mr, 1045; wś Grudek os, 12, z gr. mr. 163; wś Szyszki os, 6, z gr. gr. 72; wś Łąkietka os. 3, z gr. mr. 53; wś Stara Ow czarnia o. 2, z gr. mr. 29. Br. Ch. Nakło, wś, pow. przemyski, 19 kil na płn. wsch. od sądu pow, w Przemyślu, 9 kil na płn. od urz. poczt, i st. kol. w Medyce. Na płd. leży Buców i Pozdziacz, na zach. Walawa, na płn. zach. Dusowskie chałupki część Dusowiec, na płn. Stubno, na wsch. Starzawa pow. mościski. Wschodnia część obszaru bagnista. Przepływa ją dopływ Wiszni Sanowej, przychodzący z Bucowa a płynący na płn. zach, do Stubna. Bieg tego potoku pogłębiono stąd nazwa Bucowski kanał, celem łatwiej szego odpływu wód. Zachodni kraniec wsi oddalony o 1 kil. od praw. brz. Sanu. W środ kowej części, bliżej granicy płn. , leżą zabudo wania wiejskie, na płd. zach. od nich fol Ada mówka przy drodze gminnej ze wsi Pozdziacza do Barycza nad Sanem. Fol ten jest pa miątką dziedzictwa Adama Węglińskiego, któ ry w 1803 r. w części swej ten nowy folwark założył, średnia wyniosłość obszaru czyni 195 m. Własn. wiek. ma roli or. 446, łąk i ogr. 144, past. 345 mr, własn. mn. roli or, 443, łąk i ogr. 124, past. 25 mr. W 1880 r. było 549 mk. w gminie, 104 na obsz. dwor. między nimi 32 obrz. rz. kat. . Par. rz. kat. w Stubnie, gr. kat. w Pozdziaczu. We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Szymona i szkoła etatowa lklasowa. Lu. Dz. Naklo, niem. Nakel, miasto nad rz. Notecią i kanałem Bydgoskim, pow. bydgoski. Leży śród płaszczyzny, w glebie gliniastej. W 1881 r. miało 6035 mk. , z których 2945 ew. , 2157 kat, i 910 żyd. ; blisko 2000 Polaków. W 1871 r. było 328 dm. , 5454 mk. , 2785 ew. , 1677 kat. , 9 chrześcian innego wyznania, 982 żyd. , 1024 analf. Głównem zatrudnieniem mieszkańców jest handel zbożem, drzewem, masłem. Siedziba komisarza obwodowego, urzędu poborowego. Sąd okręgowy należy do sądu ziemiańskiego w Pile. Kościół ewang, należy do dyec, łobżenickiej; kościół katol. par. do dek. nakielskiego; synagoga, gimnazyum filologiczne, kilka szkół elementarnych, towarzystwo pożyczkowe, młyn parowy, fabryka kamieni młyńskich, kiszek, odlewnia żelaza, fabryka maszyn, fabryka serów, 2 cegielnie parowe, 2 piece do wypalania wapna, zakład gazowy. Urząd poczt. 1szej klasy, st. tel. w mieście, st. kolei żel na linii PiłaByd goszoz i Toruń Wystruć; poczthalterya, poczta osobowa z N. do Sempelborka, z N. do Wągrowca i z N. do Gniezna; poczta listowa do Mroczy, do Dębionka i do Ślesina. Gościniec prowadzący z Królewca do Berlina przerzyna N. ; 2 gość, z N, do granicy pow. szubińskiego ku Kcyni; 3 gośc. N. do Mroczy. N. w r. 1811 miało 260 dm. , 1172 mk. ; w r. 1831 było 234 dm, , 2138 mk. , 920 kat. , 610 ew. , 608 Na Kącie żyd. ; w r. 1837 było 2320 mk. , 1533 chrzęść. , 787 żyd. Jest to osada starożytna, dawny gród Słowian pomorskich. W XI i XII w. była groźną dla Polski, gdyż Pomorzanie, mając tu punkt oparcia, najeżdżali granice Wielkopolski. Władysław Herman postanowił zniszczyć tę niebezpieczną kryjówkę, podstąpił r. 1092 pod N. , przypuścił szturm, ale doznawszy dzielnego oporu, próbował głodem zmusić załogę do poddania. Pomorzanie zaś podstępem wywiedli hufce królewskie z obozu, wpadli do niego, bogate łupy zdobyli, a machiny do nowego szturmu przygotowane spalili. Zima nadchodząca i waleczność Pomorzan zmusiły nakoniec Władysława Hermana do odwrotu. Bolesław Krzywousty odbył szczęśliwszą wyprawę; jakkolwiek N. było już wówcaas ludną osadą, przez położenie i sztukę nader obronne. Król z pod Kruszwicy wyruszył i otoczył N. Pomorzanie prosili o dwutygodniowy rozejm, na co Bolesław się zgodził. Skorzystali z tego czasu, zebrali do 40, 000 ludu, który skrycie gromadził się pod Nakłem. Nagle, w dzień ś. Wawrzyńca r. 1109, gdy Polacybyli zajęci nabożeństwem, a czas rozejmu jeszcze nie upłynął, ujrzano zewsząd nieprzyjaciół. Popłoch ogarnął wojska królewskie, ale Pomorzanie nie umieli z tej szczęśliwej dla siebie chwili korzystać i dali czas do zebrania szyku hufcom Bolesława. Król stanął na czele jednego i uderzył z czoła, Skarbimir obszedł z tyłu; Pomorzanie zwróciwszy całą uwagę na chorągwie Bolesława, przez Skarbimira zostali złamani. Poczęła się straszliwa rzeź, gdy hufce polskie do grodu się wdarły. Do niewoli zabrano przeszło 8000 ludu z żonami i dziećmi i rozsiedlono ich następnie po kraju. Długosz wspomina, że za jego czasów wyniosła mogiła przypominała krwawą bitwę. Król oddał Pomorze Świętopełkowi, który się był odznaczył w tym boju; ale ten zapragnął dla krainy niezależności i wypowiedział królowi posłuszeństwo. Bolesław obiegł N. i trzy miesiące napróżno szturmował. Świętopełk obawiając się nareszcie, że ulegnie przemocy, prosił o pokój, przysłał bogate dary i syna swego w zakład oddał. Król przyjął podane warunki, ale Świętopełk ich nie dopełniał. Dla czego Bolesław powtórnie r. 1156 ruszył pod gród i wtedy obrońcy po długiem jeszcze oporze się poddali. Odtąd N. należało do państwa polskiego i przeszło na własność książąt kujawskich. W XIII w. ponowiła się walka książąt wielkopolskich z książętami pomorskimi o zamek nakielski. Przez czas niejaki nawet książęta pomorscy go znowu opanowali, a nawet r. 1255 Wielkopolanie odstąpili od oblężenia nie mogąc zdobyć warowni. Byłe to, jak się Bielski wyraża, miejsce twarde ku zdobyoiu Władysław Łokietek nadał miastu r. 1299 prawo magdeburskie jako książę sieradzki, kujaw ski, łęczycki i pomorski. Gdy został królem, zawarł w N. dnia 18 czerwcu 1325 r. przymierze z Warcisławem, Ottonem i Barnimem, książętami pomorskimi, przeciw Krzyżakom i wszelkim nieprzyjaciołom. W r. 1330 Krzyżacy zdobyli i spalili N. ; wkrótce potem Kazimierz Wielki zamek przebudował i opasał murem i wałem. Według regestr, pobor. z 1578 r. N. miało 25 łanów kmiecych, 3 sołtysich, 4 wój towskich, 4 puste, 5 osadników inquilini, 3 dzierżawców propinacyi, 4 młyny Rudki, Bielowski, Zagrobki i Zabrany o 2 kołach, 29 rzemieślników, 13 rybaków, folusz. Za panowania Jana Kazimierza, Szwedzi miasto opanowali i w gruzy zamienili. Odtąd miasto chociaż było powiatowem i grodowem, już się nie podźwignęło. Powiat nakielski należał do województwa kaliskiego, miał starostę grodo wego i kasztelana miejscowego. Pierwszym kasztelanem mniejszym nakielskim od cza su Augusta II był Kąslnowskir. 1737 a osta tnim, Zakrzewski Władysław r. 1788. Częśó powiatu za Notecią, stykająca się z wojewódz twem pomorskiem, nosiła nazwę Krainy, część zaś południowa od wieków nazywała się i nazywa dotąd Pałukami. W XVI w. powiat nakielski miał 56 mil kw. obszaru i posiadał 10 miast, 41 parafii i 173 wsi. Od 13 września 1772 r. przeszedłszy pod pano wanie pruskie, powiat nakielski stanowił oso bny okrąg Kreisamt. Dek. nakielski, archi dyec, gnieźnieńskiej obejmował 1873 r. w pa rafiach Dębowo, Glesno, Kosztowo, Krostkowo, Miasteczko, Morzewo, N. , Sadki, Śmiełowo, Wyrzysk i Wysoka 16714 dusz. Parafia N. 2525 dusz. Nakielskie starostwo grodowe podług lustracji z r. 1662 obejmowało msto N. z wójtostwem i wsie Olszówka, Szadki, Lubaszcz, Karniewo, Ciotrzewica i Polikno. W r. 1771 posiadał je Kacper Rogaliński, opłacając zeń kwarty złp. 58 gr. 19. a hyber ny złp. 1225 gr. 22. M. St. Nakło 1. niem. Naclo 1532 Nackel dobra i wś, pow. bytomski, odl 2 mile od Bytomia, a 1 2 m. na wschód od Tarnowie. Wznieś. 948 stóp npm. Na obszarze dworskim mieści się okazały zamek, wzniesiony około 1860 r. przez hr. Hugona Henokel von Donnersmark na letnią rezydencyą. Posiadał on tu sławną stajnię koni wyścigowych i urządzał główne na Szląsku wyścigi konnę. Obszar dworski ma 850 morg. ziemi. Wś ma 11 gospod. , 9 zagrod. , 67 komom. 611 mr. ziemi i szkołę katol Już w XVI w. od 1640 istniały tu liczne kopalnie rudy ołowianej a obecnie, dobywa się ruda żelazna. 2. M. , niem. Nachel w 1361 r. Nakel, wś, pow. opolski, par. Rasohau, odl 2 1 4 mili od Opola, przy drodze bi m Na Kińskim Nakło tej do Wielkich Strzelców, posiada szkołę kat. , 14 gospodarzy, 7 komom, i 16 innych kategoryi mieszkańców, do których należy 882 mr. roli, 56 mr. łąk, 31 mr. ogrodów i dróg, 183 Hir. nieuż. Br. Ch. Nakło 1. niem. Nakel, według wizyt. Gniewosza z r. 1649 Maklin według Madalińskiego z r. 1686 Nakła, wś włośc, pow. kartuski, st. p. Wygoda, par. kat. i okr. urz. stanu cywiln. Parchowo o 1 milę odl. , par. ew. Wielki Pomejek, w pow. bytowskim. Szkoła kat, w miejscu. Odl. od m. pow. 6 V4 mili, od. Kościerzyny 3 mile, zawiera 16 gburskich posiad. 14 zagród, 5050 mr. obszaru. W 1868 r. było 424 mk. , 356 kat. , 43 ew. , 3 żydów, 21 dysydentów, 51 domów. W 1253 roku potwierdza biskup kujawski Wolimir kościołowi w Parchowie dziesięciny ze wsi Nakła ob. Perlbach P, U. B. , stronica 127. Od 1381 r. należało N. do wójtostwa mirachowskiego; było za czasów krzyżackich osadzone na prawie polekiem, płaciło czynszu 12 skojoów ob. Zeitschs. des Westpreuss. Gesch. Veveins 1882, str. 130, zeszyt VI. Za czasów Rzplitej należało N. do starostwa mirachowskiego. W 1649 r. , gdy Gniewosz wizytował tę okolicę, było 12 poddanych i 2 sołtysów; dawali mesznego po 1 korcu żyta i tyleż owsa, a na gwiazdkę po 1 1 2 grosza. 2. M. , niem. Nackel, miąjscowośó w pow. słupskim. 3. M. , niem. Anclam al. Anklam, mto powiatowe w Pomeranii, w pobliżu lewego brz. Odry, nad spławną Pienią Peene, pod 53 51 płn. szer. i 31 22 wsch. dług. Gleba w okolicy gliniasta i piaszczysta, spoczywa na mulistym gruncie; wskutek wody zanieczyszczonej przez szczątki gnijących roślin, panują tu często epidemie. Wieczorami po nad miastem często tworzy się mgła, nieprzyjemną woń wydająca, po niem Seedaagzwana. W 1885 r. 12, 341 mk. prawie wyłącznie wyzn. ew. Trudnią stę handlom zbożowym, rolnictwem i żeglarstwem; Niemcy nazywają nawet N. Małym Szczecinem Kl. Stettin. Wywóz zboża do Anglii i Ameryki, liczne browary, rozległe kopalnie torfu. N. Jest st. kolei berlińskostrakundzkiej, ma gimnazyum, wyższą szkołę dla chłopców i dziewcząt, 2 konsulaty duński, portugakki, filią banku państwowego, szkołę wojskową, batalion wojska, landraturę, budowniczego powiatowego, urzędnika katastrowego, urząd nadbrzeżny, dyrekcyą ziemstwa kredytowego, zakład karny dla niewiast, Poczty osobowe idą do Lassan i Treptow, Ozdobą miasta są starożytne domy i dwa kościoły św. Mikołaja i N. M. Panny w stylu ostrołukowym, w drugiej połowie XIII w. zbudowane. N. jest starożytnem, przez Słowian założonem miastem. W wojnach pomorskopolskich wiele ucierpiało. Między r. 1184 a 1191 osiadło tu wielu sukienników z dolnej Saksonii, przez co miasto przyszło do znacznego dobrobytu, W 1319 r. należy do związku hanzeatyckiego. W 1384 r. zniszczył pożar większą część miasta; w r. 1387 zamordowali zbuntowani rybacy wszystkich radnych miasta na ratuszu. W 30letniej wojnie oblegało N. wojsko cesarskie; w 1620 r. zdobyli je Szwedzi, a generał Gallas r. 1637 daremnie usiłował ich stąd wyprzeć. W wojnie północnej zajęli je Sasi r. 1715. Tutejsze fortyflkacye zostały r. 1762 zniszczone. Powiat nakielski ma 12 mil kw. obszaru i 31, 231 mk. 1885 r. . Kś. Fr. Nakly, wś szlach. , pow. ostrołęcki, gm. Nakły, par. Ostrołęka, Posiada urząd gminny i 489 morg. obszaru. W 1827 r. 18 dm. , 96 mk. N. gm. ma 2, 225 mk. , rozl. 7, 326 mr. ; sąd gm. II okr. i st. pocz. Ostrołęka o 5 w. W skład gm. wchodzą następujące miejscowości 12 wsi czysto szlacheckich BiałobrzegDalszy Sopoty, DobrołękaMaćki, ŻebryGrzymki, Ż. Ostrowy, Ż. Pieczyska, Ż. Sławki, Z. Starawieś, Ż. Zabin, Kruki Nakły, Olszewo Borki i StępnaStara; 4 wsie z ludnością mieszaną szlachecką i włościańską Białobrzeg Bliższy Kieble, Dobrołęka Stara, Drężewo i ŻebryWierzchlas, oraz 3 wsie włościańskie Grabowo, Kordowe i Nożewo. Na Kobyli, wzgórze lesiste, pod 48 66 40 płn. sz. a 41 9 wsch. dłg. od F. , na płd. graniczy Hrebenowa, w pow. stryjskim, na lew. brz. rz. Oporu i na lew. brz. dolnego biegu Kobylca, dopływu Oporu. Wznieś. 693 m. Na, Kogutach, ob. Koguty. Nakol, wś nad rz. Wisłą, pow. sandomierski, gm. Tursko, pow. Niekrasow, odl. 33 w. od Sandomierza; ma 23 dm. , 116 mk. , 130 mr. ziemi włośc. Ma Kolanie, podmokłe pastwisko 225 m. npm. w zach. stronie Machnowa, pow. Rawa ruska. Na Kottonie, karczma w Toporzyskn, pow. myślenicki. Br. G. Nakomiady al. Nakomady niem. Eichimdien 1. wś i dobra ryc. ze st. p. na Mazurach, pow. ządzborski, nad rz. Guber, 10 klm. na płd. wsch. od Rastemborka, w górzystej okolicy; w pobliżu duże bory. Ma 625 mk. ew. , trudniących się rolnictwem i hodowlą bydła; 3 cegielnie. Do Rastemborka dochodzi poczta posłancewa. Dobra. ryc. obejmują 956, 13 ha, mianowicie 450, 9 ha roli orn. i ogr. , 230, 3 łąk, 19 1 pastw, 266. 4 lasu, 1743 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 9, 200 mrk. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu, liczył 1880 r. 1552, 1882 mk. , urodziło się 59 dzieci, umarło 54 osób, zawarto 8 małżeństw. Za czasów krzyżackich r. 1402 dawali dannicy w N. od każdej włóki czynszu 1 2 grzywny i 2 kury i czynili tłokę ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 274 i 276. Dawniej siedzieli tu Prusacy tamże, str. 235. R. 1402 odnawia Ulryk y. Jungingen, komtur baldzki, Tylowi Lew Tyle Lewe przywilej na 70 włók w Nakomiadach, który wystawił ś. p. Konrad hr. Kibnrg 1392 96 i wyznacza dla sołtysa dziesiątą włókę, a dla prob. 4 wł. W 1539 r. mieszkają w N. nieomal sami Polacy ob. Kętrz, O ludn. pol. . 2. N. , wś, pow. ządzborski, st. p. Rastembork. Kś. , Fr. Na Komin, szczyt w płn. zach. ramieniu Hawrania, w Tatrach bielskich, od strony Żdżaru, ma 1, 999 m. Na Końcu 1. grupa domów w Arłamowskiej Woli, pow. mościski. 2. Na K. , fol. na obsz. dwor. Czyszki, pow. samborski. Na Kończy, lesiste wzgórze 263 m. wzn. , znak tryang. , pod 49 53 30 płn. szer. a 40 53 wsch. dłg. od F. , w płd. zach. stronie wsi Lubienie, pow. jaworowski. Nakonowska Wola, w spisie urzęd. Nakijonowała Wola, wś, pow. włocławski, gm. Smiłowice, par. Kowal. Ma 183 mk. , 710 mr. ziemi dwor. i 194 mr. włośc. Nakofieczne, przedm, miasta pow. Jaworowa, zajmuje zach. część obszaru. Na Kontach, ob. Na Kątach. Na Kopaniach, grupa domów w Turzem, pow. brodzki. Na Kopaniu, folw. w Liszni, pow. drohobycki. Na Kopany, grupa domów w Reniowie, pow. brodzki. Na Kopcach 1. podmokłe pastwisko w płn. stronie Ponikowic, w części wsi Kołpino, pow. brodzki. Na płn. od niego loży Czarny las. 2. Na K. , ob. Kopcy. Na Kopcu, karczma w Klöözy Dolnej, pow. wadowicki. Br. G. Nakory, wś, pow. siedlecki, gm. Krześlin, par. Suchożebry, odl. 12 w. od Siedlec; dm. 28, mk. 307. W 1827 r. było dm. 25, mk. 173. Fol. i wś N. rozl. mr. 925 grun, orn. i ogr. mr. 424, łąk mr, 146, lasu mr. 278, past i zarośli mr. 103, nieuż, i place m. 26. Wś os. 33, z grun. mr. 431. Br. Ch. Na Koszarach, grupa domów w gm. Brzo skwini, pow. krakowski. Nakot, rzka w gub. czernihowskiej, lew. dopł. Desny, lew. dopł. Dniepru; płynie od Byłki i ramieniem przy ujściu łączy się z rzeką Sejmem; odlewa trzy stawy. Na Kowalowej, ob. Kowalowa. Na Kozaczyznie al. Krasna, karczma na obsz. dworskim Ponikowicy Małej, pow. brodzki. Nakrasów al. Nekraszów potok, powstaje z połączenia się dwóch strug podleśnych, w płd. stronie wsi Kobyłowłók, pow. trębowelski; płynie na płd. śródleśną łąką, mija Papiernię, a przyjąwszy od praw. brz. bezimienny potok z pod Młynisk, uchodzi na gra nicy Skomorosza i Tudorowa do Seretu z lew. brzegu. Od zach. rozpościera się Czarny las 316 m. a od wsch. Zaryzy las 372 m. . Długość biegu 6 3 4 kil. Br. G. Na Kruszynie, karczma koło Turzy Wielkiej, na obsz. dworskim Rachinia, pow. doliński. Na Kriywuli, ob. Krzt wula. Na Krzywym 1. wzgórze 365 m. wys. , pod 4l 50 wsch. dłg. od F. a 49 43 płn. szer. , w płn. zaoh. stronie Starego Sioła, pow. bobrecki. 2. Na K. , leśniczówka koło Sta rego Sioła, na obsz. dwór. Romanowa, pow. bobrecki. 2. Na K. , grapa domów w Starem Siole, pow. bobrecki. lji amp; . Dz. Naksityszki 1. wś pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Podbrzeź, okr. wiejski Glinoiszki, o 7 w. od gminy, 11 dusz rewiz. ; należy do dóbr Glinoiszki, Jeleńskich. 2. N. , zaśc. szlach. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , o 35 w. od Wilna, 1 dm. , 6 mk. katol. J. Krz, Na Kuccoch, grupa domów w Olszanach, pow. przemyski. Na Kudzię; karczma na obsz. dwór. Smolina, pow. Rawa ruska. Na Kuzieni 1. karczma koło Birczy Starej, pow. dobromilski. 2. Na K, , ob. Leśniówka Jafzoa Nakwąscy, zaśc. nad bezim. dopł. Pierekałki, pow. miński, w 3 okr. pol. kojdanowskim, ma 5 osad; miejscowość mocno falista, małoleśna. Ai. ML Nakwasin 1. dwie kol. , foL i wś, pow. kaliski, gm. i par. Koźminek, odl. od Kalisza w. 12; kol. dm. 23, mk. 187; wś dm. 22, mk 285; kol dm. 20, mk 55. W 1827 r. 20 dm. , 208 mk. Według Lib. Ben. Łaskiego II 9 i 63 N. należało już w początku XVI w. do par. Koźminek, lecz z łanów kmiecych i folwarcznych płaciło dziesięciny kościołowi w Rajsku, a proboszczowi własnemu tylko po groszu z łanu. Była to wieś na prawie niemieokiem; istniało w niej sołtys wo. Według regestr, pobor, z r. 1579 N. było własnością M. Lipskiego i miała 6 łanów kmiecych, 1 zagrod, i 1 komornika Pawiń. Wielk, I 112. Później, zapewne w XVII w. , wznieśli tu dziedzice N. kościół filialny, drewniany, pod, wezw. św. Rocha, który obecnie Już nie istnieje. Fol. N. z wsią t. n. i wś Bogdanów miał w 1866 r. rozl. mr. 1342 gran. orn. i ogr. mr. 480, łąk rar. 343, pastw. mr. 163, lasu mr. 143, zarośli mr. 142, nieuż, i place mr. 71. Wś N. os. 82, z grun. mr. 516; wś Bogdanów os. 49, z grun. mr. 442. 2. N. al. Nakwasino, wś i folw. , pow. płocki, gm. Święcice, par. Orszymowo, odl. 30 w. od Płocka, ma 25 dm. , 396 mk. Na łace wsi Wilkanowa, należącej do dóbr Nakwasin, jest kopiec Nakło mający 286 stóp obwodu a, 9 wysokości. Zdaje się, że to było miejsc palenia ciał zmarłych w opoce pogańskiej ob. Bibl Warsz. 1871, 111 103, 5, Folw. N. a wsią Ł n. i Główczynem rozl mr. 813; gran. ora. i ogr. mr 639, łąk mr. 40, pastw. mr. 34, wody mr. 3, lastt mr. 162, nieuż, i place mr. 33; bud. mur. 6, z drzewa 11; płodozmian 5 i 14polowy; wiatrak. Wś Ń os. 35, grun. mr. 180; wś Główczn os. 18, z grun. mr. 27. Bt. Gk Nakwasy os. młyn. nad rz. Skierniewką, pow. łowicki, gm. Nieborów, par. Bednaty. odl. 3 w. od Nieborowa. Młyn ten należał do dóbr nieborowskich, leży w pobliżu tak zwanego młyna Kapitulnego. R. Ocz. Makwasza, wś, pow, brodzki, 18 kim. na płd. wsch. od sądu pow. w Brodach, 3 klm. na płn. od urz. poczt. w Podkamieniu koło Brodów. Na wsch. leżą Popowoe, na płd. wsch Tetylkowce, na płd. Podkamień, na zach. Czernica, na płnzach. Suchowola, na płn. Buczyna, na płn. wsch. gran. rossyj, pow. kamieniecki. Płd. część wsi przepływa Ikwa, lewy dopływ Styru. Płynie ona zrazu od zach. na wsch. tworząc granicę między N. a Podkamieniem i odlewając dwa stawki, a potem skręca na płn. wsch. , płynie między zabudowaniami w N. i skręcając na płd. wsch. wchodzi do Tetylkowiec. Od lew. brz. przyjmuje Ikwa w obrębie wsi maleńką strugę. Z płn. zach. krańców obszaru płyną małe strugi na płn. zach. od Suchowólki. Zabudowania wiejski leżą w płd. stronie nad Ikwą. Na zach. od nich leży grupa domów Lugasza al. Łogaszi, na płn. wsch. leśniczówka i karczma Mykitynki, dalej na płn, blisko granicy leży folw. i karczma Walewska, Do obszaru dworskiego należy jeszcze Młyn pod Dworem. , Szabasowa dolina folw. i karczma i Bindas młyn na płd. wsch. krańcu, nad Ikwą, na granicy Tetylkowiec. W zach. stronie wsi, blisko granicy, na płn. zach, od zabudowań wiejskich wznosi się wzgórze Mogiła do 361 m. W stronie płnwsch. leżą na płn. od Mykityńków obszary zwane Zmarzcie 808 m. , Zwaryla 301 m. na wsch. , 309 m. na zach. , a na płn. od nich Wałowska, lesista przestrzeń na wsch. i zach. krańcu szczyt 373 m. . Własn. więk. ma roli orn. 581, łąk i ogr. 138, pastw. 228, lasu 612; własn. mn. roli orn. 2, 589, łąk i ogr. 274, pastw. 278 mr. Gleba przeważnie gliniasta. Są tu pokłady żółtej gliaki farbiarskiej. W r. 1880 było 1, 237 mk w gminie, 62 na obsz. dwor. między nimi 460 obrz. rzym. kat. , 820 gr. kai, 19 wyzn. mojż. . Par. rzym. kat. w Podkamieniu, gr. kat. w miejscu dek. brodzki, arcydyec. lwowska. Do parafii należą Tetylkowce. We wsi jest cerkiew pod wezw. św. Jerzego. Jestto starożytny drewniany budynek, podmurowany. Wedle podań miejscowych i napisu wyrytego na oddrzwiach wzniesiono tę cerkiew jeszcze w 1, 000 r. Jest także szkoła etat. jednoklasowa założona w r. 1859, z językiem wykładowym ruskim, do której związku należą sąsiednie Tetylkowce i kasa pożyczk, gminna z kapit. 116 zł. a. w. Ludność wyrabia piękne koce z wełny owczej, farbowanej na czerwono, niebiesko i żółto. Na Ikwie są 3 młyny wodne o 6 kamieniach, 2 foluszach do bicia sukna i 2 stępach do prosa. W obrębie wsi wznoszą się trzy nagie wzgórza, kształtu piramidalnego, a na szczycie jednego z nich usypana mogiła ob. Trudy perwago archeolog, zjezda w Moskwie, 1869, t. I, Moskwa, 1871, str. 241. Wzgórza te noszą nazwę Makutry ob. Stupnicki, Geogr. Gai. , a według podania obozował na Średniej z nich han Tatarów, rozsyłając stamtąd dzicz na rabunek. W Bielowskiego Dzienniku podróży z r. 1838 Rkp. Ossol. 2, 389, str. 52 czytamy Był w N. zamek, w którego jednej cząstce mieszka dzisiejszy właściciel. Lochy wszędy widać pozawalane. Od wsch. i płd. warowała go Ikwa, z innych stron wały i fosa. W zach. stronie jadąc od Brodów widać t. zw. mogiłę tatarską w której wedle podania pochowano hana tatarskiego. Przez pole nakwąskie ciągnie się rów szeroki aż do rossyjskiej granicy. Pochodzi on z bardzo dawnych czasów i tworzył zapewne miedzę graniczną. W podkamienieckich papierach fundacyjnych ma być wzmianka o Nakwaszy. Zamek należał niegdyś do Cetnerów i był podobno przez nich założony. Według Siarczyńskiego Rkp. Ossol. M 1826 stoczono tu bitwę w r. 1709 między wojskiem rosyjskiem a polskiem pod wodzą Sapiehy, trzymającego za Stanisławem Leszczyńskim. Obie strony przypisywały sobie zwycięztwo. W. N. znalazł pewien włościanin, dobywając studni medalik mosiężny, wielkości talara, z napisem na jedacy stronie B eatus Joannes de Britto M artyr S ocietatis J esu; z drugiej sfrony; B eatus Andreas Bobola M artyr S ooietatis J esu. Pod ręką, na której oparta jest hostya, podpisano Alcan. Przegląd bibliografioznoar cheologiozny, 1881, t. I str. 415. Lu. Dz. Nalaberi, ob. Ndiahen. Ma Łlisowych, Lamusa. Nalegau al. Nallgau niem. , wś, pow. welawski, st. p. Taplackon, okr. urz. stanu cywilu. Weissensce. Nalenz niem. , ob. Nałęcz. Na Lenli 1. szczyt górski lesisty, w pow. wadowickim, na obszarze Łękawicy. 2. Ma L. , leśniczówka na obszarze dworskim Strzelisk Nowych, pow. bobrecki. Malepa, kol, pow wieluński, gm. i par. Na Komin Nakwasy Czastary, odl. od Wielunia w. 22; dm. 6, mk. 51. Nalepki, grupa domów w gm. Straszydło, pow. rzeszowski. Br. G. Nalepy z Sokalem, dwie małe grupy domów, na samej granicy królestwa polskiego, w pow. niskim, z których pierwsze naprzeciw Momot w król. polsk. skupiają się na lewym brzegu potoku Bukowego, drugie od nich o 6, 5 klm. na płd. wsch. , także na granicy, między Majdanem Jarocińskim, Jerzem i Mostkami. Obydwie grupy chat otacza do okoła szpilkowy las, zwany dawniej puszczą Sandomierską. Obydwie osady leżą w pogranicznym pasie cłowym i należą do par. rzym. kat. w Kurzynie, a urz. poczt, w odl. o 16 kim. Ulanowie. Szemat. duch. podaje w N. wraz z Mostkami, Deputatami i Jerzem 597 rzym. kat. Mac. Nalesie, ob. Lasowce, Naleśniki, wzgórze lesiste, we wsch. stronie Koniuszek Sieniawskich, w pow. rudeckim, nad granicą chłopczycką, między Strwiążem od płd. a Łącznym pot. od płn. , pod 4P 4 wsch. dłg. g. F. , a 49 39 7 płn. sz. g. Wznies. 319 m. npm. Miejsce znaku tryang. Na Leszczynie, karczma na obsz. dwor. Dalnicy, pow. żółkiewski. Nalewjka, wś nad rz. Taszłykiem, pow. bałeki, gm. Trojanka, par. Hołowaniewskie, o kilka w. odległa; 57 dm. , 761 mk. , 1172 dzies, ziemi włośc, 892 dzies, dworskiej, 52 dzies, cerkiewnej; cerkiew pod wezw, św. Mi chała. Własność niegdyś Potockich scheda Włodzimierza syna Szczęsnego, dziś HudymLewkowicza. Br, M. Nalewąiki, zaśc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Zabłociszki, okr. wiejski Szwinta, o 3 w. od gminy, 10 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Konciarzyn. Nalewąjków, ob. Naliwajków. Nalewąikówka, wś u źródeł pot. Poczepino, pow, kijowski, o 5 w. na zachód od Ma karową, ma 766 mk. , 4, 872 dzies, ziemi; cer kiew drewniana pod wezw. św. Mikołaja, wzniesiona w r. 1845 przez dziedziczkę Sero czyńską, na miejsce dawnej, o której wzmian kowano w wizycie dziekana chwastowskiego z 1746 jako o świeżo odnowionej. Osada sta rożytna, o czem świadczą mogiły dawne, znajdujące się na polach, oraz kilka uroczysk, z niezrozumiałemi nazwami, jak Kidnica, Naduchy, Demianowskie. Siedziba niegdyś ro dziny małoruskiej Naliwajków, należała do dóbr Makarowskich. W 1830 r. sprzedana przez Ksawerego Pawszę, Seroczyńskiemu, przez tego zaś w 1845 pułk. Czesnok, który w 1861 r. ustąpił ją Sinielnikowowi J. Krz, Naiewąfkowszczyzna, dobra wpołockiem, około 1682 r. należały do Jana i Katarzyny z Stabrowskich Podbipiętów, sędz. ziem połockich. Nalewitz niem. , ob. Naliwiec. Naliboki, mko, wś i dobra nad rz. Łebieżadą, pow. oszmiański, w 4, okr. pol. , gm. i okr. wiejski w miejscu, o 106 w. od Oszmiany a 156 w. od Wilna. Podług Pamiat. kniżki mko N. ma 233 mk. 100 męż. i 133 kob. , podług Korejwy 111 dm, 2342 mk. , według nowszych spisów miejscowości 115 dm. , 2465 mk. 12 prawosł. , 2358 katol i 95 żydów; znajduje się w niem kościół kat. paraf, dre wniany, pod wezw. Wniebowzięcia N. M. P. , szkoła żydowska, zarząd gminy, sąd gminny i szkoła ludowa. Położone wśród obszernych lasów, w których znajdują się wielkie pokła dy wybornej rudy żelaznej, N. słynęły na ca łą Litwę hutą żelazną. Obecnie znajduje się w dobrach nalibockich duża fabryka maszyn oraz fabryka wyrobów żelaznych kutych i la nych na folw. Kletyszcze al. Kleciszcze ob. , dochód roczny której wynosi około 44, 000 rs. Dobra N. nabył w 1555 r. od Szemiottów i Za wiszów Mikołaj Czarny Radziwiłł. Należały one później do ordynaoyi nieświeskiej i drogą wiana przeszły do ks. Wittgensteinów; od r. 1881 własność ks. Hohenlohe Schillingsfuerst. Zanim wybudowano kościół w N. była tu kapli ca, przy której przez ordynatów nieświeskich utrzymywany był kapłan obrz. łacińskiego. Pierwszy kościół z drzewa zbudował w r. 1636 Albrecht Stanisław Radziwiłł, kanclerz. Pleban oprócz pensyi pobieranej z ordynacyi nieświeskiej, miał sobie początkowo wydzielo ne pola i łąki, jako tymczasowy fundusz. W 1655 r. ks. Albrecht uczynił wieczysty zapis dla kościola nalibockiego. Pierwotny ten kościół, z niewiadomych przyczyn zrujno wany został i na jego miejsce w 1699 r. wzniesiony został przez Radziwiłłów teraź niejszy kościół, który w 1704 r. konsekrował biskup wileński Konstanty Kazimierz Brzo stowski. Kościół ten kilkakrotnie był odna wiany i restaurowany kosztem ks. Radziwił łów, ostatni raz w r. 1829; obecnie kościół a zwłaszcza plebania wymagają gruntownego odnowienia. Paraf, kat. , dek. Wiszniewskie go, ma 4, 344 wiernych 2, 113 męż. i 2231 kob. . Gmina N. należy do 3 okr. pokoju do spraw włośc w Wiszniewie i do 4 rewiru po wołanych do służby wojskowej z pow. oszmiańskiego w m. Wołożynie, składa się z 3 okr. wiejskich Naliboki, Prudy i Pilnica i liczy 23 wsie, 404 dra. i 3, 628 włościan. W skład okr. wiejskiego wchodzi mko N. i wsie N. , Nestorowicze, Jankowicze, Kreczety i Jurydyka, razem 784 dusz włośc uwłasz czonych i 14 b. włośc skarbowych. Wś N. ma 14 dusz rewiz. J. Krz. Nallbówka, rzeka w pow. nowogródzkim i I Nalepki lidzkim, bierze początek w lasach okolicy wsi Małe Korpysze, płynie w kierunku zach. koło wsi Zdanowicze, Zieniewszczyzna, Krywonogi, Nalibówka, gdzie ma młynek, po za Nalibówką toczy swe wody przez lesiste odludne moczary i wkroczywszy w pow. lidzki, łączy się z Krzemieszówką, a za wsią Pudzin wpada do Niemna od lew. brz. ; długość biegu około 28 w. . W czasie wód wiosennych z okolicz nych lasów Nalibówka spławiano drzewo do Niemna. A. Jel. Nalibówka, wś nad rz. t. n. , pow. nowogródzki, w 1 okr. pol. niehniewivkim, gm. Wsielub; ma 19 osad pełnonadziałowych; młynek; miejscowość od zachodu równa, od płd. lesista; grunta wyborne, wzgórkowate. Nalidziszki L wś, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Rukojnie, okr. wiejski Broskowszozyzna, o 8 w. od gminy, 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Świrany. 2. N. , zaśc. pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Góra, okr. wiejski Lajbiszki, o 28 w. od gminy, 3 dusz rewiz. żydzi rolnicy; należy do dóbr skarb, świrany. Na Linii, leśniczówka na obsz. dwor. Bołożynowa, pow. brodzki. Naliśka, jezioro w pow. dzisieńskim, na obszarze folw. Miory 2gie, Doboszyńskich. Na Lipach, grupa domów na obsz. dwor. Mielnioznego, pow. turczański. Na Lipowcu, karczma w płn. stronie Pukienicz, w pow. stryjskim; przy gościńcu wiodącym ze Stryja do Mikołajowa. Na Lisie, część Olszanicy, pow. jaworowski. Na Lisku, grupa domów w Jazowie Nowym, pow. jaworowski. Naliszeczki, folw. do dóbr Degul, pow. wiłkomierski, par. Uciany, własność hr. Platerowej. Naliszki 1. dwór, pow. wiłkomierski, par. Uciany, o 14 w. od st. poczt. Uciany, a o 2 w. od szosy warszawskopetersburskiej odległy. Należał niegdyś do klucza uciańskiego hr. Strutyńskich. w r. 1849 został oddany Kuchcińskiemu, który w 1850 r. testamentem zapisał Antoniemu Hoppen, ten zaś w 1854 r. sprzedał Konstantemu Mingielewiczowi, od r. 1863 zostaje prawem sukcesyi w posiadaniu braci jego Stanisława, Adama i Mikołaja, z których dwaj ostatni, po rozdrziale nastąpionym w 1868 r. , części swoje w 1879 r. sprzedali włościanom; w posiadaniu Stanisława Mingielewicza zostaje 8 włók ziemi w glebie pszennej, łąk obfitość. Pod nadział włościanom odeszło 400 dzies, ziemi. 2. N. Muro wane, dwór nad jeziorem, pow. wiłkomierski, par. Uciany; własność Ottona Łukaszewicza. 3. N. Drewniane, w spisie urzęd. Naniszki, dwór nad jeziorem, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Kukuciszki, okr. wiejski Galiniszki, o 17 w. od gminy a 68 od Święcian, 1 dm. , 15 mk. katol; dawniej Broniszów, obecnie własność Sylwijusza Łukaszewicza. J. Ming. Na Litwlńcu, pole, w obrębie wsi Kopanka, pow. kałuski. Naliwajków, wś włośc, pow. konecki, gm. Grodzisko, par. Radoszyce, odl. od Końskich w. 20; dm. 31, mk. 201, ziemi 309 mr. W r. 1827 było dm. 13, mk. 85. Naliwiec, niem. NatewiU, dawaiej folw. do Sumin należący, 1 2 mili od Pol. Cekcyna, pow. tucholski. W 1848 r. 7 kat. mk. Dziś nie istnieje. Nallaben niem. , wś w Warmii niem. , pow. brunsberskl, st. p. Melzak, okr. urz. stanu cywilu. Peterswalde. Nallgau, ob. Nalegau, Na Lutowiskach, karczma na obsz, dwór. Rudawki, pow. dobromilski. Na Łanach, karczma koło Kupczego, na obsz. dwór. Milatyna Starego, pow. Kamionka Strumiłowa. Na Łanie, część Sielca, pow. sokalski. Natanie, ob. Lana. Nalany, wś nad jeziorem Dawiłas i Dawiwiłelis, pow. wiłkomierski, par. Sudejki. Na Łazach, szczyt na obszarze Magóry spiskiej9 na płd. granicy wsi Folwark na Spiżu. Wznieś. 1086 m. Nalaiy, zaśc. poleski, pow. ihumeński, w 3 okr. pol. berezyńskim, o 4 w. na płd. od wsi Brodziec, ma 3 osady; grunta lekkie, miejsco wość mato ludna. A. Jel. Na Łąkach 1. al. na Tukach grupa domów w Jazowie Nowym, pow. jaworowski. 2. Na Ł. , grupa domów w Jazowio Starym, pow. jaworowski. Nalęcin al. Naiencm, kol. , pow. gostyński, gm. Duninów, par. Gostynin, ma dm. 12, mk. 58, gruntu żytniego mr. 96. W. W. Nałęcz, folw. i młyn, pow. częstochowski, gm. Mykanów, par. Borowno; folw. dm. 3, mk. 14, ziemi 375 mr. ; młyn dm. 1, mk, 8, ziemi 15 mr. W 1827 r. było dra. 1, mk. 8. Nałęcz, także Nałęż, niem. Nalensch, miejsoowość wchodząca w skład gminy miasta Jaworza niem. Ernsdorf, w pow. bielskim, odl. od miasta 1 1 2 godziny, liczy 198 mk. 1880 r. . Jest tu piękna kaplica pod wezw św. Jana Nepomucena Ob. Jaworze t. III 531. Br. G. Nałęcz, folw. do dóbr Żydowo, pow. gnieźnieński, nowozałożony w r. 1884. Nałęcz, niem. Nalenz, wś, pow. chełmiński, st. p. i szkoła M. Czyste, par. kat. W. Czyste, 1 4 mili odl. , ew. Chełmno; 427, 92 mr. obszaru. W 1868 r. 15 bud. , 6 dm. , 45 mk. , 3 kat. , 42 ew. N, należał dawniej do panien benedyktynek w Chełmnie. W 1761 r. płacił Blararen dy klasztorowi 208 zł. ob. Fankidejski Kla sztory żeńskie, str. 115, Kś Fr. Nałęcza, niem. Nalentscha, kol, , pow. chodzieski, 23 dm. , 188 mk. , wszyscy ew. , 20 analf. Poczta i gośc. Szamocin, tel. i st. kol. żel. w Białośliwiu i w Chodzieżu. M. St. Nałęcze, wś, pow. przasnyski, gm. Chojnowo, par. Przasnysz, odl. o 6 w. , od Przasnysza, ma 7 dm. , 50 mk. , 215 mr. grun. dobrego, 5 nieuż. Nałęczów, st. kol. żel, nadwiślańskiej, zakład kuracyjny i folw. , pow. nowoaleksandryjski puławski, gm. Wąwolnica, par. Bochotnica. Stacya zwana początkowo Miłocin, od wsi, na której gruntach się mieści, odl. 142 w. od Warszawy, 21 w. od Lublina i 172 w. od Kowla. W odległości 3 1 2 wiorst od stacyi leży zakład kąpielowy N. , mieszczący się na gruntach folwarku stanowiącego dawniej główny centr obszernych dóbr, należących do Małachowskich, którzy wzniosłszy w końcu XVIII w. we wsi Szadurki okazały pałac, nazwali nową rezydencyą wraz z założonym przy niej folwarkiem Nałęczowem od herbu swego. Jeszcze za Małachowskich w początkach obecnego stulecia zwrócono uwagę na źródła żelazistej wody, wypływające z pokładów wapiennych wzgórz tutejszych. W 1816 r. Józef Celiński, prof. uniwersytetu warszawskiego, dokonał rozbioru obu źródeł i rezultaty swej pracy odczytał na posiedzeniu Tow, Przyjaciół Nauk, a następnie ogłosił drukiem w Roczniku Towarzystwa i XII z 1818 r. . Zachęcona przez to polecenie publiczność, zaczęła przybywać tu dla kuracyi. Wzniesiono wtedy przy źródle łazienki i zbudowano dom, w którym przez dwa lata z rzędu ówczesny biskup chełmski Cieciszowski przebywał dla kuracyi. Po 1830 r. goście przestali tu uczęszczać i o źródłach zapomniano zupełnie. Dobra N. przechodziły od Małachowskich w 1840 r. przez coraz to inne ręce i uległy w końcu podziałowi na pięć części. Dział obejmujący pałac i folw. Nałęczów pozostał w ręku inżeniera Górskiego, który około 1878 r. wydzierżawił na 36 lat pałac, park i przyległy obszar ze źródłami spółce lekarzy, utworzonej z inicyaty wy dra Fortunata Nowickiego, dla urządzenia w N. zakładu hydropatycznego i kąpieli żelazistych. Warunki położenia i klimatu są tu przyjazne dla takiego zakładu. N. leży śród wyżyny lubelskiej, wznoszącej się tu na 500 do 600 stóp nad poziom morza i poprzerzynanej dolinami i jarami wyżłobionymi przez strumienie dążące do pobliskiej Wisły Jedną z najpiękniejszych części tej nadwiślańskiej okolicy stanowi dolina Strypy al. Trypy, ciągnąca się od Bochotnicy Kościelnej, sąsiadującej z N. , do ujścia rzeczki do Wisły, pod drugą Bochotnicą, leżącą przy drodze z Puław do Kazimie rza i posiadającą ruiny zamku. Esterki. Lesis te wyniosłości, tworzące ściany tej doliny, na dają okolicy górski charakter; wielka liczba strumieni, zdrojów, piękna roślinność lasów, obfitujących w drzewa liściaste, podnosi je szcze malownicze warunki położenia. Otwo rzony w 1880 r. zakład wodny szybko się rozwinął i pozyskał sobie licznych gości, za pełniających w miesiącach letnich wszystkie mieszkania, tak zakładowe, jak i prywatne. Pod względem wygody i elegancyi, tak w sa mym kurhauzie, urządzonym w dawnym pa łacu, jaki w licznych willach, zakład ten na leży do rzędu pierwszych w. naszym kraju. Wspaniała sala balowa, czytelnia, gabinety dla dam, restauracya mieszczą się wygodnie i okazale w dawnym pałacu, posiadającym prócz tego 22 pokoi gościnnych. Piękny cie nisty park otacza dokoła pałac. Przy parku tym nad stawem mieszczą się inne budowle zakładowe hotel o 50 pokojach, dom hydropatyczny o 32 pokojach i kilka innych. Wogole zakład ma 146 oddzielnych pokoi. W ofi cynie pałacowej mieści się sala, służąca dla gimnastycznych ćwiczeń i przedstawień tea tralnych. U stóp góry, zwanej Armatnią, w najniższej części parku, stoją okazałe ła zienki dla żelazistych kąpieli, z urządzeniem dla hydroterapii. Do kąpieli żelaznych do starcza wody zdrój Celińskiogo, dający do 100, 000 garncy wody na dobę. Ciepłota wo dy wynosi 7 R. Główne jej części składowe są węglan tlenku żelaza 0, 034 grm. , węglan wapna 0, 256, węglan magnezyi 0, 075, chlo rek sodu 0, 017, chlorek potassu 0, 010 i krze mionka 0, 034. Słabą stronę zdroju stanowi brak kwasu węglowego. Obok domów za kładowych, głównie na terytoryum sąsiedniej Bochotnicy, powstał cały szereg pięknych willi prywatnych. W 1827 r. N. miał 50 i 278 mk. Dziś liczba zabudowań i stałych mie szkańców, niewiele wzrosła zapewne, gdyż w epoce Małachowskich mieścił się tu zarząd dóbr, liczna służba dworska i folwarczna. Na stępnie istniała tu jakiś czas cukrownia i go rzelnia. Obecnej cyfry ludności nie znamy. Szczegółów bliższych o zakładzie, środkach i warunkach kuracyi dostarczyć może Prze wodnik po N. , wydany przez zarząd zakładu Warszawa 1881 r. . Prócz tego opisy N. i widoki podały Tygod. Ilust. t. HI z 1882 r. , Kłosy 825 i Tygod. Powsz. O wodach w N. pisali dr. Talko Gaz. lekar. , 1878, Nowicki Medycyna, 1881. Br. Gk Nałęczów 1. wś, pow. konecki, gm. i par. Końskie, odl. od Końskich 7 w. , dm. 10, mk. 76, ziemi dwors. 34 mr. , włośc. 101 mr. Wchodzi w skład dóbr Końskie. W 1827 r. było dm. 6, mk. 39. 2. N, folw. , pow. kialec Nalibówka Nałęcza ki, gm. i par. Piekoszów, odl 6 w, od Kielc. Ma pokłady kamienia wapiennego, piaskowca i rudy ołowianej. Folw. N. rozl. mr. 205 grunta orne i ogr. mr, 56, łąk mr. 18, zarośli mr. 121, mieiiż. i place mr. 10; bud. z drzewa 3. Folw. ten oddzielony od dóbr Podzamcze Piękoszowskie. Br, Ch. Nal czyn, folw. , pow. wągrowiecki, 4 dm, , 46 mk. ; nal. do dom. i gm. Wiatrowa. Na Ługach 1. młyn w Cisowie, pow. doliński. 2. Na fc. , ob, ęffi Nałęż, ob. Naicaz. Mal zewo, os. , pow. inowrocławski, 1 dm. , 15 mk. , wszyscy kat. , 4 analf. Poczta, gość, tel. i st. kol żel. w Inowrocławiu. Na LomiiiÄüi, folwark w Dzikowie starym, pow. cieszanowski, na płd. zach. od zabudowań wiejskich, na granicy Cewkowa. Na ŁucziiikoWHkleiii, moczarzyste pastwiska wśród ksu w Wolicy, pow. żółkiewski, wznies. 208 m. Na Łuczuhach, niwy i podmokłe pastwisko w płd. wsch. stronie Poździmierza, pow. sokalski. Nalwf, część wsi Szozedrzyk, w pow. opolNa Łwgadi 1. lesiste wzgórze w płd. zach. stronie Świdnika, pow. drohobycki, pod 49 3 30 płn. szer. a 40 50 wsch. dług. od F. Wznosi się ono na samej granicy Łastówki a szczyt jego dochodzi 716 m. 2. Na Ł. , grupa domów w Łastówce, pow, drohobyoki. Na Łukach, ob Na ąkmk Naliiie, wś nad Seretem, pow. trębowelski, 8 kil. na płn. zaoh. od Trębowli, o 4, 5 kim. na płn. od Strusowa. Obsz. dwór. 95 włośc. 794 m. ; mieszk. rzym. kat. 288, par, Śtrusów, gr. kat. 262 par. w miejscu, obejmuje filię Warwaryńoe z 782 dusz, razem 1044 dusz, dekanat trębowelski, dyeo. lwów. Szkoła fil. o 1 naucz. Są tu łomy kamienia wapiennego oraz oiosu piaskowego i piaskowca tak zwane go trębowelskiego, który się daje łatwo w płyty łapać i w kostki obrabiać. Browar na leżący równie jak pos. wiek. do dóbr Stra sów, własność Włodzimierza hr. Baworowskiego. A M, Na Łysej górse L Bi wy w płn. wsch. stronie Wólki EosnowskieJ, pow. jaworowski. Tędy idäsie droga ss Jaworowa do Krakowea. 2. Na Ł. f. , niwa w pow, buczackim, w obrębie wsi Leszczańce. Na Maiorcw dawny, las na górze, w pow. turczańskim, na obszarze Łomny. Na Maklerkach, pastwisko w płd. stronie Bortnik, pow. bóbreckl Na Malinniku, nazwa niw i lasu, w płd. wsch. stronie Wrocowa, pow. gródecki. Na Maniukach, karczma na obsz. dwór. Zdozieo, pow. brodzki. Namarterikl potok, potok górski, wy tryskający w obrębie gm. Bory ni, w pow. turczańskim z pod działu górskiego Jasiowca 863 m, ; płynie lasem Jasiowcem na północ i we wsi Boryni zlewa swe wóay do potoku Boryni, dopływu Stryja. Długość biegu 3 kim. Bk G. NaiAejkście, wś, pow. wiłkomierski, par. Uciany, należała do dóbr uciańekich, ma 15 dm. 72 mk. , 365 dzies, ziemi włośc. . Jf. Namesike, pustka, w gm. Ordzowiany, hr. spiskie Węgry. Br. G. Naniesitó, ob. Namiestów, Namety 1. LhecMe karczma na obsz. dwór. Liska, pow. kamioneoki. 2. M. iViedmkowsMe karczma na obsz. dwór. Niesłuchowa, pow. kamionecki. Na Mlelniezkach, część wsi Manasterek, w pow. brodzkim. Na Mielnikach, grupa domów we wsi Laszki Królewskie, pow. przemyslański. Namlerów, potok, wypływa na płd. stoku wzgórza Brzeziny 407 m. miejsce znaku triang, w wsch. części obszaru Złotego Po toku, w pow. buczackim; płynie przez tenże obszar na płd. , następnie przez część wschód, obszaru gm. Kościelnik wreszcie tworzy gra nicę gm. Kościelnik i Mubina z Mikołaj 6wką; po 6 kil. biegu uchodzi do Dniestru z lewego brzegu. Br. G. Naniiestów, węg. Ndmesgti mto powiatowe, w hr. orawskim, na lewym brzegu Orawy Białej, która od strony płd. zaoh. z obszaru Jasienicy wpływa na obszar namiestowski, przerzyna płd. jego część w kierunku płn. , a potem wschodnim i wchodzi, przyjąwszy od pr. brz. Półhorankę, na obszar gm. Ślanicy. Północne ramię tej rzeki podpływa pod samo miasto. Obszar płn. górzysty i po części lesisty. Wznoszą się tutaj najdalej na północ wierchy Radykalnów 934 m. , Eedykanowo 926 m. , Pełkówka 921 m. , Ślepczaaka 925 m. . Zraszają go liczno potoki, spływające na płd. wsch. do Orawy Białej, między nimi najważniejszy Klimiec, Część granicy płn, wschodniej tworzy potok Mihalówka, prawy dopływ Półhoranki, Wznieś, rynku 614 M npm. Od wschodu leżą włości Klinik czyli Klin Namiestowski, Stanica, od płd. zaoh. Wawreozka, Tapeszów i Lokoza, od zach, Breza i Benedyków, Obszar N. obejmuj 5673 kwadr, sążni katastr. 1880 r, . Dm. 286, mk. 1911 Słowacy. W miejscu parafia łac. Kościół p, w. św. Szymona i Judy Apost. , fundowany r. 1612. Metryki poczynają się r, 1711. Liczy w miejscu dusz rz. kat 1499, ewang. 10, nieun, 156, żyd. 393, razem 2058 Szem. dyec. spiskiej z r. 1878. Do parafii należą Ślanica, Jasienicą i Wawreczka. W ca Namylna łej parafii było r. 1878 dusz rz. kat. 3879, ewang. . 19, nieun. 469, żyd. 618; razem 4985. Namiot, po łotew. Namoti, wś w pow. rzeżyckim, parafii Kownata, własność Karpińskiego. Namirowo, dziś Mały Bągart, niem. Klein Baumgart, Baumgarth, 1499 Bomgarten, 1527 Bomgartt 1 dobra ryc. w Pomezanii, pow. sztumski, st. p. , tel. i kol. Mikołajki. 5 klm. odl. , par. kat. Postolin, ew. Gdakowo, okr. urz. stanu cywiln. Cierpięta, szkoła Pierzchowice. W 1868 r. 8 bud. , 3 dm. , 52 mk. kat. Obszar 236 11 ha, mianowicie roli ornej i ogr. 128, 65 ha, łąk 2412, pastw. 29, 06, lasu 50, 25, nieuż. 4, 03, M. należało w XV w. do dóbr Białodworskich w pow. grudziądzkim, w ich skład wchodziło i Wilczewo, a Schmitt. Gesch. des Sthuhmer Kreises, str. 240 przy puszcza, że wymienione między dobrami Białodworskiemi Nemerau 1527 i Nehmern 1528 jest identyczne z Wilczewem, które roku 1406 posiadał Prusak Namir; podług niego zwano te dobra i Namirowem. W 1527 r. nadaje Maciej Trebnicz z Pomorza Namirowo zwemu szwagrowi Piotrowi Piecewskiemu Pietczewski, ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 200. W 1804 r. posiadał te dobra Łyskowski, Ob. Schmitt l. c. , str. 240. 2. N. , wś z kat. kośc. filialnym, tamże, st. p. i paraf. ew. Kiszpork, szkoła w miejscu; tu tejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył 1880 r. 1646 dusz; tutejszy kośc. filialny należy do Kiszporka. Obszar wynosi 6646, 34 morg. W 1868 r. 205 bud. , 98 dm. , 1143 mk. , 306 kat. , 822 ew. Kś. Fr. Namitny, potok, dopływ Kamionki, w pow. stryjskim, ma swe źródła na stokach Magóry. Na Młakach, nazwa niw w płd. zach. stronie Jaworowa, na granicy Sianek i na granicy węgierskiej, w pow. turczańskim, przy gościńcu wiodącym przez przełom użocki, na wsch. od źródeł Sanu. Przy gościńcu stoi tutaj słup graniczny i dwie karczmy. Na Młotkach, część wsi Manasterek, w pow. brodzkim. Na Młyńcu, karczma na obsz. dwor. Dydiatycz, pow. mościski. Namłyńska, grupa domów w gm. Woja szówka, pow. jasielski. Br. G. Na Młyniskach, grupa domów i młyn w Dublanach, pow. lwowski. Na Młynisku, młyn i podmokłe pastwisko w płn. wsch, stronie Dublan, w pow. lwowskim, nad rz. Młynówką. Na Młynkach, ob. Młyniec 1. Na Moczaru, podmokłe pastwisko w płn. zach. stronie Strutyna Wyższego, pow. dolinski, na lew. brz. Czeczwy. Namoczydła, os. , pow. wągrowiecki, 1 dm. , 9 mk. , należy do wsi i gm. Sienna ob. . Na Mogielnicy, wzgórze 255 m. wys, , pod 50 płn. szer. a 41 59 wsch. dług. od F. , w płd. stronie Pieczychwostów, na granicy Kłodna Wielkiego, w pow, żółkiewskim. Na Mogile, wzgórze polne, na płd. wsch. od wsi Zubrzca, w pow. buczackim, pod 42 58 30 wsch. dłg. g. F. a 48 58 37 płn. sz. g. Wody spływają jużto na płn. zachód do Zubrzanki, już też na płd. zach. do Baryszki. Wznies. 402 m. npm. Br. G. Na Mogile 1. fol. na obsz. dwor. Cieląża, pow. sokalski. 2. Na M. , pole niedaleko wsi Łąka, w pow. Samborskim. Na Mostkach 1 karczma na obsz. dwor. Snowicza, w pow. złoczowskim. 2 Na M. , ob. Mostki. Namslau, niem. , ob. Namysłów. Na Mszance, ob. Pszanec, Namule 1. wś, pow. tomaszowski, gm. Krynice, par. Łabunie. Jest tu browar wyrabiający za 7740 rs. rocznie. 2. N. , pow. krasnostawski, gm. i par. Krasnystaw. Namutowa, mylnie Namułowa ob. Krzeczkowo, góra na północ wsi Krzeczkowy, w pow. przemyskim, pod 40 14 32, wsch. dłg. g. F. , a 49 44 35 płn. sz. g. , od płd. opły wa ją pot. Krzeczkówka; wzn. 423 m. npm. Od płn. i zach. pokrywają las. Br. G. Namylna, podług Kopernickiego, Tekst objaśn. do mapy hydrogr. dawnej Słowiańszczyzny ob. Niemylna, Namyślaki, niem. Deutschhof, gm. i królewszczyzna, pow. ostrzeszowski, 1646 mr. rozl, 5 dm. , 112 mk. , 24 ew. , 88 kat. , 70 analf. Poczta i tel. w Mikstacie o 7, 5 kil, gośc. o 11 kil, st. kol żel w Antoninie o 15 kil M. St. Namysłów, niem. Namslau, nad rz. Wejdą al Widawą, mto powiatowe na Szląsku pruskim, w obw. wrocławskim, leży pod 51 4 5 szer. płn. i 53 23 26 wschod. dług. , na wzniesieniu 507 stóp npm. a 20 stóp nad poziom Wejdy, na lewym jej brzegu Posiada kościół par. katolicki i dwie kaplice, kościół par. ewang. , szkołę katolicką i ewang. , szpital Stac. dr. żel z Oleśnicy do Kluczborka, odl 54 klm. od Wrocławia. Główną gałęź przemysłu stanowi szewstwo. Miasto w 1800 r. miało 5767 mk. W 1843 r. było 300 dm. , 3785 mk. , w tej liczbie 2562 ewang, 1049 kat. i 174 żydów. Ludność w parafiach polska, ztąd w kościołach obu wyznań istniały dwie oddzielne gminy polska i niemiecka, mające swyeh duchownych i swe odrębne nabożeństwo. Jedno z trzech przedmieść nosi nazwę Krakowskiego al Polskiego, toż samo jeden z trzech mostów. Początkiem miasta był gród warowny, pod osłoną którego powstała osada miejska. Najdawniejszemi dokumentami są akt sprzedaży wójtowstwa w 1270 i Namyślaki Nałęczyn Namule 1 Namutowa Namysłów Namiot Namirowo Namitny Namłyńska Namoczydła Namslau Namiot Nanczułka nowe urządzenia miasta i wójtowstwa w 1278 przez ks. Henryka IV wrocławskiego i wresz cie w 1333 r. akt sprzedaży wójtostwa. W 1374 r. wzniesiono ratusz a w 1401 zbudowa no na miejscu dawnego obecny ostrołukowy kościół par. katolicki, wsparty na 8 filarach, z 6u kaplicami. Zamek od 1560 do 1810 r. należał do zakonu maltańskiego. W 1741 roku został zdobyty przez ks. Leopolda Dessauskiego. Od 1675 do 1810 r, istniał tu kla sztor i kościół franciszkanów. Par. N. , w dekanacie t. n. , miała 1869 r. 2600 katol. , 10100 ewang. , 220 izr. , 6 dyss. Dek. na mysłowski, dyec. wrocławskiej, miał w 1869 roku 11, 141 kat. , 22, 392 ew. , 604 izr. , 6 dyss. , w 5 par. Bąkowice, Biestrzykowice, Karlsru he, N. i Strzelce. Namysłowski powiat na Dolnym Szląsku ma 10 mil kwadr. i 37, 293 mk. Ludność w połowie większej polska i ka tolicka. Gleba piaszczysta, rozległe lasy, obfite w zwierzynę. Liczne stawy, uprawa lnu i hodowla owiec. Br. Ch. Na Nazarówce, ob. Szczodrów. Nanczułka al. Nanczółka 1. Mała al. Królewska, wś w pow. staromiejskim, 18 klm. na płd. zach. od sądu powiat. i urz. poczt, w Staremmieście. Na płn. leżą Wołoszynowa i Nanczułka Wielka, na wsch. Nanczułka Wielka i Potok Wielki, na płd. Płoskie, na płd. zach. Galówka, na zach. Tycha. Płn. część wsi przepływa pot. Lenina, od zach. z Tychej na wsch. i przyjmuje w obrębie wsi od praw. brzegu znaczniejszy dopływ, nastający w płd. stronie wsi. W lesistej płd. części obszaru wznosi się grzbiet Orowy od płn. zach. na płd. wsch. wzdłuż granicy od Gałówki. Szczyt jego wynosi 763 m. znak triang. a leży na samej granicy Gałówki. Płn. wsch. stoczystość lesista szczyt 644 m. . Zabudowania wiejskie leżą w dolinie Leniny 540 m. . Na praw. brz. Leniny leży część wsi Koszlieny. Własn. więk. ma roli or. 62, łąk i ogr. 14, past. 46, lasu 527 mr, ; własn. mn. roli or. 545, łąk i ogr. 47, piast. 94 mr. W r. 1880 było 320 mk. w gminie obszar dworski należy do Spasa, obrz. gr. kat. Par. rz. kat. w Staremmieście, gr. kat. w Potoku Wielkim, We wsi jest cerkiew pod wez. ś. Michała Archanioła, Do probostwa należy tutaj ornego pola 15 mr. 731 kw. sążni, łąk 1 mr. 707 kw. sąż. past. 2 mr, 191 kw. s. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr koronnych, do krainy gwoździeckiej, w ekonomii Samborskiej a ziemi przemyskiej. W metryce koronnej ob, rkp. Ossol. 2837, str. 59 czytamy A. 1553 die 10 octob. Cracoviae. Privilegium Bonae Reginae, provido Iliae Nanczuł, locandi villam circa fluvium Nanczulow a granioiebus Capitaneatus Premisliensis, eodem nominae appellandam. In qua ad scaltetiam duas areas integras, in ipsa villa, tertiam vero in solitudine emensurandam cum tertia parte dationum, cum facultate extruendi molendinum, datum. Cui Coloni quotannis, uno arare, altero falcastrare die obligantur. Quod Sigismundus Augustus Rex confirmavit cum facultate extruendae tabernae ac aedificandae Ecclesiae rit. gr. , ad quam terrae incultae unum laneum cum ceteris emolumentis applicat, unumque ex filiis ejus idoneum in Poponem constituit. A. 1558, die 4 Julii, Krasnystaw. Lustracya z r. 1683 rkp. Ossol. 1255, str. 207 podaje następujące szczegóły Ta wieś ma łanów 16, z osobna kniazkich łanów 2, popowski 1. Czynsze na ś Marcin żyrowszczyzną, stróżne, kuchenne, za sądy zborowe, owies półmiarek z łanu, gęś, kurę tak płacą jako wieś Strzelbice. Z pustych koszonych płacą z każdego łanu po zł, 6. Myto gromada daje ogółem po gr. 12. Wójtowie za pokłon i stacyą dają zł. 2 gr. 24; ciż z domów kniazkich, wiele ich będzie płacą, po gr. 24. Pop z popostwa płaci czynszu zł. 2 gr. 6. Czynsze na ś. Wojciech kuchenne, stróżne, za jagnię i jarząbki, owsa półmiarek z łanu, gęś jednę, kur 2, kuchennego barana albo za niego zł. 3, tak daje ta wieś, jako inne wsie, także owczą dziesięcinę. Drew z łanu dają wozów 100. Dranic gromada daje kopę jednę. Pług posyłają z łanu jeden, brona z łanu jedna, kosiarz i żeniec z łanu jeden. Baranka wielkanocnego i kopę jajec gromada daje. W inwentarzu z r. 1760 rkp. Ossol. , 1632, str. 229 i 330 czytamy Ta wieś osiadła na łanach 16, videlicet sianych łanów 4, koszonych 4, pustych 7. Z osobna kniazkich 2, popowski 1. Chlebnika ad praesens znajduje się in 17. Czynsze tej wsi wymienione szczegółowo czynią 199 zł. 18 gr. Wójtostwa w tej wsi posesor JWP. Siemiński, referendarz kor, , prawa nie pokazał, z którego płacić ma za pokłon, stacyą i z domów do kasy ekonomicznej zł. 18, tudzież hybernę na gardekurów J. Kr. Mości i inne onera fundi ferre tenetur. Powinności tej wsi Drzewa rokowego z każdego łanu sianego do żupy starosolskiej dawać mają, kostkowe jedno, łupanego dwoje, krokiew jednę, łat dwie, gontów kóp dwie. Do kopania i chędożenia rowów w żupie starosolskiej czasem posyłają pieszych. Do folwarkn starosolskiego dają robocizny na rok pługów 4, bron 4 żeńców 4, lub za nich płacić mają zł. 14 gr. 12. Dranic gromada daje kopę jednę. Lasy tej wsi; las od wsch. słońca nazwany Stolec, bukowy; las od płd. nazwany Orowy, bukowy i smerekowy; las od płn. nazwany Zozuliński, jodłowy. Skarżyła się gromada tej wsi, że do wójtostwa niezwyczajne powinności muszą pełnić, także też wójtostwo drzewo, które gromada do żupy wiezie, na swą potrzebę za biera. Da na to animadwersyą administracya. Wo wsi jest kasa pożyczk. gminna z kapit. 519 zł. 2. N. Wielka al, Władyczna, także Dolna, rus. Nanczowska Wełyka, wś, pow. sta romiejski, 15 klm. na płdzach. od sądu pow. i urz. poczt. w Staremmieście. Na płn. leży Wołoszynowa, na wsch. Ławrów, na płd. wsch. Lenina Mała, na płd. Potok Wielki, na zach. Nanczułka Mała. Przez wieś płynie pot. Lenina, od zach. z Nanczułki Małej, na wsch. do Ławrowa i przyjmuje w obrębie wsi kilka strug małych, z których najznaczniejsza od praw. brz. Potok Wielki, nadpływająca ze wsi tej nazwy. Zabudowania wiejskie leżą w do linie Leniny 503 m. na zach. . Na płn. zach. dochodzi najwyższy punkt 624, na płn. Wsch. 615, na płd. wsch. 602 m. Własn. więk. konwentu oo. bazylianów w Ławrowie ma lasu 421 mr. ; własn. mn. roli or. 521, łąk i ogr. 68, past. 175 mr. W r. 1880 było 365 mk. w gminie obrz. gr. kat. . Par. rz. kat. w Staremmieście, gr. kat. w Potoku Wielkim. We wsi jest cerkiew pod wez. Zmartwych wstania Chrystusa. Królowa Bona nadała wś Nanczałową Wolę klasztorowi bazyliańskiemu w Ławrowie. We wsi stanął klasztor bazy liański ś. Onufrego, który jednak zostawał pod zarządem klasztoru ławrowskiego. Nada nie Bony zatwierdziła ustawa sejmowa z r. 1641 ob. Vol. Leg. , t. IV, str. 966. W r. 1667 przyznano ją dyzunitom. Lu. Dz. Nanic, według Kętrz. Naniec, według wi zyt. Gniewosza z r. 1649 Nanicz, niem. Nanitz, doki Nanetze, dobra ryc. nad Redą, pow. wejherowski, st. p. , tel. i kol. , par. kat. i ew. , okr. urz. stanu cywil. i szkoła Wejherowo Neustadt, Schloss, 1 klm. odl. W 1868 r. 157 mk. , 106 kat. , 51 ew. , 15 dm. Ma 403 ha ob szaru, mianowicie 211, 92 roli or. i ogr, , 18 64 łąk, 32, 68 past. , 132, 77 lasu, 7, 6 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 1840 mrk. W 1343 r. 7 paźdz, nadaje w. mistrz Ludolf König v. Weitzau zasłużonym około zakonu braciom Macie jowi i Nasudzie Nassuda dobra Nanic, za co będą czynili jednę służbę zbrojną ob. Prutz Gesch. des Kreises Neustadt, str. 47. Wizytacya Gniewosza z r. 1649 donosi, że w Naniczu sic płaciło 7 poddanych subditi mesznego po 1 korcu żyta i tyleż owsa str. 91. N. należał wtedy do par. górskiej, stanowiącej dziś filią par. wejherowskiej. Kś. Fr. Naniec, ob. Nanic. Naniszki 1. prawdopodobnie Naliszki, zaśc, pow. święciański, w 2 okr. poL, gm. Kukuciszki, okr. wiejski Galiniszki, o 17 w. od gminy, 1 dusza rew. 2. N. , fol. i dobra tamże, ob. Naliszki 3. Nanitz niem. , ob. Nanic. Nanniheutte, fryszerka we wsi Rowin, pow. rybnicki, 3 bud. , 24 mk. Nannyhuette, huta szklanna w kol. Neudorf, pow. toszyckogliwicki, założona 1842 r. Nanosy 1. wś nad jez. Narocz, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm, i okr. wiejski Zaporocz, o 10 w. od gminy a 53 w, od Święcian, 4 dm. , 37 mk. prawosł. 28 dusz rew. ; należy do dóbr Augustów, Świąteckich. 2. N, os. karcz. , tamże, 1 dm. , 4 mk. żyd. Nanowa, wś, pow. dobromilski. 18 klm. na płd. płd. zach. od sądu pow. w Dobromilu, 8 klm. na płd. wsch. od urz. poczt, w Krościenku, koło Chyiowa. Na płn. leży Rudawska, na płn. zach. Krościenko st. kol. żel. , na zach. Steinfels, na płd. zach. Stebnik. Płd. narożnik wsi przypiera do Galówki, wsch. część przypiera do Tychej, Wołoszynowej i Rosochów 4 ostatnie miejscowości leżą w pow. staromiejskim. Wś leży w dorzeczu Dniestru. W płd. wsch. stronie wsi mianowicie nastaje na stoku zach. granicznej Magóry 728 m. potok płynący w kierunku zrazu płd. zach. , potem płn. zach. a w końcu zach. i płd. zach. do Steinfelsu, gdzie wpada od praw, brz. do potoku Stebnika, prawobocznego dopływu Strwiąża. Potok ten zabiera wodę z przeważnej płd. części obszaru. Z części ptu. podążają wody również do Strwiąża. Nastają tam dwie znaczniejsze strugi pot. Zahajków i płyną na płn. do wsi Rudawki, gdzie wpadają do jednego z dopływów Strwiąża. W płd. części wsi, w dolinie potoku, leżą zabudowania wiejskie 551 m. na płd. wsch. a 519 na płn. zach. . W tej części wsi wznoszą się prócz wspomnionej Magóry Wisiwnia 733 m. , znak triang. na płn. od Magóry i Średnia 700 m. , na granicy Stebnika, Płn, rąbek wsi zajmują lasy, na płn. wsch. mianowicie las Jacynia, Własn. więk. rządowa ma roli or. 21, łąk i ogr, 10, past. 3, lasu 732 mr. ; własn. mn. roli or. 911. łąk i ogr. 125, past, 464, lasu 2 mr. W r. 1880 było 426 mk. w gm. obszar dwor. należy do Berehów Dolnych. Mieszkańcy są religii gr. kat. Par. gr. kat. w miejscu, dek, ustrzycki, dyec, przemyska. Do par. należą Stebnik z Steinfelsem i Rudawką. We wsi jest cerkiew drewn. p. wez. ś. Michała Archan. , postawiona w r. 1754. Par. rz. kat. w Jasieniu. Za czasów Rzpltej należała wś do dóbr koronnych, do siwa przemyskiego. Przywilej osadniczy i nadawczy wójtostwa w N. , wydany przez Zygmunta I w r. 1532, tak opiewa Nos Sigismundua eto. Significamus tenore presentium quibus expedit universis et singulis presentibus et futuris harum notitiam habituris Quia nos bona castri nostri et Capitaneatus Premisliensis augere cupientes Torrentem dictum Sthebnijczek cum silvis ipsi torrenti adjacentibus, una cum mericis, alias z obschari, ad locandum et erigendum illic villam jurisvala chici more aliarum villarum valachicarum ad Na Nazarówce Nanic Naniec Naniszki Nanitz Nanniheutte Nannyhuette Nanosy Nanowa ipsum capitaneatum pertinentium, nobili Miohailo jam pridem dedimus et assignavimus Cujus villae granicies erunt incipiendo a laneo vulgariter Camijenni Dije transibuntque Dije lom wirchom hrelowim, per torrentem, qui Seredni nuncupatur Dijelom Serednim na werch Stebnika ad Samborienses granicies et exinde ad Pochorela Kijczara tunc Smolnikom potokom usque ad polijanam Zachaijcam et Nanow dijel ex inde que pervenient ad Camieni dijel unde ortum habent. Ita tarnen ut limites seu granieies ville ipsius non noceant neque obesse debeant, villis aliis illic in posterum locandis Quia vero Incolis in eadem villa prefata locandis dederamus libertatem viginti annorum, ab omnibus Dacijs et censibus nostris, quorum viginti annorum, sedecim anni jam effluxerunt et expiraverunt, restantibus duntaxat quatuor annis ejusdem libertatis, ideo prefatos incolas ejusdem ville per hos residuos quatuor annos a data presentium coraputandos, conservandos duximua, et harum serie conservamus in primeva eorum libertate ita ut post demisum dictorum quatuor annorum, omnes jam tandem et singuli incole ejusdem ville, nobis et successoribus nostris censuare omnesque datias dare, quas ville alie regales solvere antiquitus consueverunt, solvere et dare tenebuntur et erunt astricti, temporibus perpetuis. Cujus quidem ville advocatiam seu Scultetiam cum duabus areis, alias dworziszcza, agri, quem ipsi ad culturam eorundem arearum, alias na wzor seu predium piękną nazwę wzór zatracono później ze szkodą języka i zastąpiono przez niemiecki folwark adjungimus ac etiam cum Obschari qui non essent agris kmetonum nocivi. Domus etiam medium laneum agri pro ecclesia alias na Czerkew in quo agro Baijtko tak jest nazwany paroch ruski residens solvet nobis et successoribus nostris, prout solvunt alii Baitkones. Poterit etiam ipse Scultetus pro sua utilitate construere et edificare in eadem hereditate molendinum, tabernam et hortulanos. Ita tamen quod ipsi hortulani non noceant agris et areis, alias Dworziszczom kmetonum seu incolarum ville. Habebit etiam ipse Soultetus libera sua mellificia Prensuras piscium et aucupationes, atque tertiam partem omnium et singulorum proventuum, obventionum de hac villa provenientium more aliorum Scultetorum. Que omnia et singula hic descripta iste Scultetus, et ejus successores, cum hoc ipsa Scultetia tenebit, habebit possidebitque perpetue et in evum, ac commutare vendereque poterit, consensu tarnen nostro, vel successorum nostrorum ad hoc speciali w miejscu tem dokument uszkodzony, domyślać się jednak można, że winno tu być specialiter obtento. Soultetus tamen ville ipsius qui libet tenebitur et erit Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 72. astrictus pro Coquina Castri nostri Premisliensis annuatim solvere duodecim agnos. Temporeque belli serviet in uno equo bono cum arcu et sagittis bene ornatus, nobis successoribusque nostris, Capitaneisque Premisliensibus temporibus perpetuis. Damus insuper eidem Sculteto et successoribus ejus labores post Incolas ville ipsius tres dies, ac etiam obventiones alias Poczastka, que aliis Scultetis dari solita est ab antiquo. Insuper pollicemur, quod incolle ville ejusdem non alio jure nisi ipso valachico a nobis et successoribus nostris Capitaneisque Premisliensibus judicabuntur in eoque conservabuntur temporibus perpetuis sicut alii kmetones in aliis villis noscris regiis conservantur. Nec coram ullo Judice respondebunt, nisi coram ipso advocato suo, aut co ram Capitaneo Premisliensi, vel ejus vices gerentibus, perpetuo et in evum. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus appensum. Dat. Cracovie, feria sexta die Scti Francisei A. D. 1532 Czyt. Czasopismo naukowe zakł. im. Ossol. , rok 1832, zesz. II, str. 114 do 126. Według inwentarza z r. 1768 było wójtostwo w posiadaniu Macieja Fedoro wicza i Heleny ze Strzeleckich, z prow. 502 złp. , z czego kwarta 125 złp. 15 gr. Byli to ostatni dożywotni posiadacze tego wójtostwa, za przywilejem Augusta III, danym w War szawie d. 5 grudnia 1752 r. Wójtostwo zajął rząd austryacki w r. 1778 i przyłączył do dóbr dobromilskich. Lu. Dz. Na Nowach, niwy w płn. stronie wsi Ottenhausen, pow. gródecki, na granicy Wielkopola 311 m. . Na wschód podmokłe pastwisko. Nanowszczyzna, dwór w Rolowie, pow. drohobycki. Nanóżki, niem. Kl. Leid, według Kętrz. miejscowość w pow. szczycieńskim; w spisach urzędowych nie wymieniona. Nanzau niem, fol. do dóbr ryc. Gruenhof należący, pow. rybacki. Na Obszarach, niwy w płd. stronie Dobrzan, pow. lwowski 309 m. . Na Olszynie, część Sielca, pow. sokalski. Na Opalonem, las w płd. stronie Netrebki i Jureczkowej i w zach. stronie Kwaszeniny, w pow. dobromilskim. Na płd. od niego leży las Hniła, a na płn. las Braniów. Na Osie, część wsi Radruża, pow. Rawa Ruska. Na Osmalonej, grapa domów w Zazulach, pow. złoczowski. Na Ostrowie, podmokłe, krzakami poro słe pastwisko, w zach. stronie Pawłowa, pow. Kamionka Struraiłowa, na wsch. krańcu lasu. Obszar ten przepływa pot. Popereczny od zach. na wschód. Lu. Dz. Na Ostrówkach, moczarzyste pastwisko, 57 Nanóżki Nanowszczyzna Nanzau Nanic Napiekło Napierki Napacz Na Nowach Napertowo krzakami porosłe, w zach. stronie Ponikowicy, pow. brodzki. Lu. Dz. Napachanie 1. wś, pow. poznański, 11 dm. , 124 mk. , 11 ew. , 107 kat. , 7 żydów, 48 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. w Rokitnicy o 4 kil, gośc. o 4 kil. 2. N. , dom. , 3, 072 mr. rozl. ; 2 miejsc a N. , dom. b Dalekie, folw. , 13 dm. , 203 mk. , 40 ew. , 163 kat. , 78 analf. Dawniej własność Węsierskich. N. było wsią natprawie niemieckiem urządzoną. Syn sołtysa utejszego Antoni z Napachania, zwany często mylnie z Napachanic, był głośnym teologiem i kaznodzieją w XVI w. Zajmował stanowisko profesora i dziekana akademii krakowskiej i kapelana króla Zygmunta Augusta. Według regestr. poborow, z 1580 r. wś N. , w par. Czerqwicza Cerekwica, własność Andrzeja Przecławskiego, miała 12 łanów, 2 zagrod. , 3 komorn. , 1 kolonistę, 1 łan nieosadzony Pawiński, Wielk. I 9. Napacz al. Napadź, niem. Nappatsch, wś serbska na pruskich Górnych Łużycach, pow. rozborski, w paraf. ew. Rychwałd. W r. 1884 razem ze wsią stary Lubolń. 138 mk. , w tem 129 Serbów. A. J. P. Napadówka al. Budkiewka, rzka w pow. lipowieckim, ma źródła pod wsią Oczeretnią, przepływa około Napadówki i ubiegłszy około 13 w. pod Lipowcem uchodzi od lew. brz. do rz. Sobu. Napadówka 1. wś nad rz. Horyniem, pow. krzemieniecki, par. Łanowce, przy trakcie z Łabunia do Borsukowa; filia par. kat. Łanow ce. 2. N. , wś nad rz. t. n. al Budkiewką, lew. dopł. Sobu, pow. lipowiecki, par. kat. Lipowiec o 8 w. , 203 dm. , 1, 316 mk. ob. płci, w tej liczbie 18 kat. , 2, 919 dzies, ziemi, wtem 1221 dzies. włośc. Cerkiew drewniana Pokrowska, wzniesiona w 1740 r. , ma 72 dzies. ziemi; kaplica kat. , par. Lipowiec. Poprzed nio N. należała do Przyłuskiego, marsz. szl. , pow. lipowieckiego, znanego ze swej ekscentryczności; po jego śmierci w 1853 r. kupiona na licytacyi przez Protopopowa. 3 N. , wś nad rzką Postołową, pow. winnicki, okr. pol. Pików, gm. Kutyszcze, par. praw. Mączyńce Monczyńce, kat. Pików, 86 dm. , 257 dusz męz. , 461 dzies. ziemi włośc, 649 dzies. ziemi dwor. . Kaplica kat. par. Pików. Należała niegdyś do Kornelowskich, dziś Cypryana Spasowicza. 4. N. , wś, pow. zasławski, w 2 okr, pol. , gm. i par. kat. Butowce, par. praw. Lisińca, na płd. od Sulżyna; należała do Las sotów. Ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. I 290. 5. N. , wś, wymieniana w XVIII w. jako na leżąca do klucza Daniłowszczyzna Wiśniowieckich, na Wołyniu. J. Erz, Na Paluchach al. Paluchy, grupa domów w płd. wsch. stronie Chotylubia, pow. cieszanowski. Lu. Dz. Na Papierni, karczma na obsz. dwor. Sądowej Wiszni, pow. mościski. Na Pasiecznej, pole ze śladami cmentarzyska przedhistorycznego, w pow. zaleszczyckim, na obszarze wsi Latacz. Napatki, folw. do Wilkowic Wielkich, pow. bytomski. Na Perelisku, leśniczówka i gajówka w zach. stronie Zabłociec, nad Styrem, pow. brodzki. Lu. Dz. Na Perełomach, las i wzgórze, na płn. zachód od Sławętyna, pow. podhajecki, 422 m. npm. Br. G. Napertowo, według Kętrz. miejscowość w pow. gołdapskim; w spisach urzędowych nie pomieszczona. Napęków, zapewne Napęchow, na co naprowadzają nazwy wsi Pęchów i Pęchowiec, wś i folw, pow. kielecki, gm. Daleszyce, par. Bieliny, leży o 17 w. od Kielc, przy trakcie z Kielc do Łagowa; posiada młyn i tartak. W 1827 r. było tu dm. 28, mk. 168. Fol. N. , stanowiący majątek poduchowny i mający 449 mr. obszaru, został przez rząd sprzedany około 1880 r. za 18, 000 rs. Na Piasku 1. młyn w Rabce, pow. myślenicki. 2. Na P. , grupa domów w Głogowie, pow. rzeszowski. 3. Na P. , karczma w Suchy, pow. żywiecki. 4. Na P. , karczma na obsz. dwor. Drohomyśla, pow. jaworowski. Na Piasku, kol. do Kosięcina, pow. lubliniecki. Napiekło, pow. będziński, gm. OlkuskoSiewierska, par. Zagórze. Napierki, niem. Napierken, dok. Nepirk, pierwotnie Dąbrówka, dok. Dombroffky, Damerofski, Dawbrowken, wś na pol. pruskich Mazurach, pow. niborski, tuż nad granicą król. pol. , 15 klm. na płd. od Niborka, nad bitym traktem przez Mławę do Warszawy wiodącym, we wzgórzystej i kamienistej okolicy; gleba piaszczysta i nieurodzajna. Ma 459 mk. 1877 r. ; katolicy tworzą 41, 2. Są to Mazurzy, trudniący się rolnictwem. Jest ta i przykomorek urzędu celnego pierwszej klasy; st. p. Białuty. W 1371 r. nadaje Winryk v. Kniprode Pieciowi Petze, Peter i Maciejowi 22 wł. roli i włóki łąk w Dąbrówce, w ziemi saskiej, na prawie chełm. , z obowiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi. Dano w Brodnicy. Po pokoju toruńskim ponieśli szkodę od Polaków Szymon 2 wołów i 2 konie, Piotr 1 maciorę, Bartłomiej 2 wołów, Henryk 1 konia, Andrzej 3 koni, Wielisław Wilslao 1 surdut; szkodę tę stwierdzają swojem świadectwem, oprócz poszkodowanych, Piotr Bartko i Bolesław Bolislaus. Ze zmianą nazwiska musiała nastąpić nowa lokacya, bo r. 1484 Napierki mają 40 wł. R. 1499 trzyma tam karczmę Marcin Duszota. N, posiadają w 1542 Napatki Napęków Napadówka Napachanie Napiórki Napachanie r. tylko polskich mieszk. R. zaś 1643mieszkają tam Marcin Napierski, Wojciech, Andrzej, Marcin Kanigowscy i t. d. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 318. Kś. Fr. Na Pierożkach, las i leśniczówka w płd. wsch. stronie Ułazowa, pow. cieszanowaki. Wsch. część lasu przepływa pot. Kaflewa i oddziela go od lasu Na Suchorzyznie. Na Piłach, płd. wsch. część Rudy Różanieckiej, pow. cieszanowski, nad pot. Lubówką. Na Piłce, grupa domów w płn. zach. stronie Sałaszowa, pow. Rawa ruska. Napiórki, okolica szlach, pow. makowski, gm. Sielc, par. Różan. W obrębie jej mieszczą się wsie L N. Ciężkie, w 1827 r. dm. 19, mk. 110. 2. N. Gardziołki, w 1827 r. dm. 11, mk. 63. 3. N. Kmotry. 4. N. Ładne, w 1827 r. dm. 4, mk. 15. Na Pirce, młyn na obsz. dwor. Swaryczowa, pow. doliński. Napiwoda, dok. Napiwodde 1. wś na polsko pruskich Mazurach, pow. niborski, st. p. Nidbork. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył 1880 r. 747 mk. 2. N. królewskie nadleśnictwo, tamże, st. poczt. i kol. żel. i tel. Nidbork, 8 klm. odl. ; obejmuje 524 ha roli orn. i ogr. , 64 łąk, 55 pastw. , 7, 346 lasu, 192 nieuż. , 158 wody, razem 8, 171 ha; czysty dochód z gruntu 8, 799 mrk. 3. N. , dobra tamże. N. była pierwotnie tylko strażnicą myśliwą ob. Die Ordenstadt Neidenburg, von Gregorovius, 1883, str. 31. O tej osadzie wspominają już księgi czynszowe z r. 436 37. R. 1506 odnawia w. mistrz Fryderyk, książę saski, list nadawczy 12 mieszkańcom napiwojskiem i zatwierdza im prawo chełmińskie. W borach pod N. znajdują się t. zw. szańce szwedzkie. R. 1600 mieszka w N. sama ludność polska ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 347. R. 1812 d. 13 czerwca obozowało tu wojsko włoskie pod wodzą generała Pino, przy czem zgorzało 9 zabudowań gburskich ob, Toeppen Gesch. Masurens, str. 428. Naplatek, kol w Lisowicach i pustkowie w Pawonkowie, pow. lubliniecki. Naplatken, ob. Napłatki. Na Płacie, płd. część Starzawy, pow. mościski. Napłat i Napłaty, w dok. Naplath i Naplathy, nazwa łanów kmiecych we wsi Baszkowie, pow. krotoszyński ob. Lib. Ben. Łask. , II 16 i we wsi Kłomnicach Naplathky, pow. noworadomski, od granicy wsi Nieznanic tamże, I 520. Br. Ch. Napłatki, niem. Naplatken, folw. do Swiebia, Schwieben, pow. toszyckogliwicki. Na Płaśni, szczyt w Pieninach, w wschodniej ich połaci, w dziale między pot. Leśnickim od płn. a Lipnikiem od płd. , po nad wsią Haligowcami, na zachód od Aksamitki. Wznies. 891 m. npm. Miejsce znaku triang. Na Podwornym, os. w Suchej Woli, pow. gródecki. Na Pohary, nazwa niw w Łopiance, pow. gródecki. Na Polaniu, os. śród lasu, w płn. stronie Zabłociec, pow. brodzki. Na Polankach 1. podmokłe pastwisko w płn. wsch. stronie Wrocowa, pow. gródecki. 2. Na P. , ob. Polanki. Napole, wzgórze 393 m. wys; pod 49 16 płn. szer. a 4P 18 wsch. dłg. od F. , w płd. wsch. stronie Dobrohostowa, na granicy Stebnika i Uliczna, w pow. drohobyckim. Znak tryang. Napole 1. niem. Napolle, dok. Nobel, dobra ryc, pow. chełmiński, st. poczt. i tel. Jeleniec 5 klm. odl, st. kol. Stolno 8, 5 klm. odl, par. kat. i szkoła Kijewo mili odl, par. ew. Chełmno. W 1868 r. 6 dm. , 79 mk, 66 kat. , 12 ew. ; 192 ha obszaru, mianowicie 190, 78 ha roli orn. i ogr. 112 nieuż. ; czysty dochód z gruntu 1, 323 mrk, ; hodowla bydła holenderskiej rasy. Za czasów krzyżackich należało N. do komturstwa papowskiego ob. Schultz Gesch. d. Stadt Kulm, I 200. W r. 1440 mieszka tu Toruńczanin Herman Rewsob. R. 1450 wymieniają dok. Jenchen vom Feldchen, t. j. Janka z N. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 172 i 133. R. 1667 dawało N. mesznego 2 korce żyta i tyleż owsa ob. Wizyt. Strzesza. R. 1707 posiadał te dobra Andrzej orłowski; mesznego płacił jak wyżej ob. wizyt. Potockiego. Z tejże wizyt. dowiadujemy się nadto, że dawniej już owczarz opilio z N. darował kościołowi w Kijewie 30 owiec, z tem przeznaczeniem, aby za nie kupić monstrancyą; ponieważ jednak tęż sprawił swym kosztem Jakób Borowski, dla tego zatrzymał proboszcz te owce na inne potrzeby kościoła. W pobliżu N. , na płn. wsch. ze sto kroków od szosy z Golubia do Kowalewa wiodącej, znajduje się dobrze zachowany szaniec czworoboczny. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że N. dzieliło się na trzy części szlacheckie. Paweł Orłowski posiadał 8 włók, płacił mesznego tylko 1 korzec żyta i tyleż owsa; Jan Pilski od 2 włók tylko pół korca żyta i tyleż owsa; Marcin Jaworski wzbraniał się od swych 2 włók dawać meszne str. 3516. Z wizyt. Potockiego z r. 1706 dowiadujemy się, że N. miało ówczas już tylko 2 posiedzicieli. Marcin Orłowski płacił 2 półkorcze żyta i tyleż owsa, Paweł Orłowski zaś 3 półkorcze żyta i tyleż owsa ex tribus sortibus. 2. N. , dok. Weldichin, Feldchen, folw. do dóbr ryc. Gajewa należący, pow. brodnicki, par. kat. i szkoła Pluskowęsy mili odl. , Napiwoda Naplatek Naplatken Napłat Napłatki Nappern Napoleon Napoleonów Napoleonowo Na Pierożkach Napoleońska góra Naporce Napotkanie Naprasniki Napratten Naprawka par. ew. i st. poczt. Kowalewo. W 1868 r. 1 12 bud. , 5 dm. , 99 mk. kat. Kś. Fr. Napoleon, kol. , pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Parzymiechy, 11 dm. , 142 mk. , 74 mr. ziemi włośc. W 1827 r. było dm. 1, mk. 5. Napoleonów, kol. i os. nad jez. Parzniewickiem, pow. piotrkowski, gm. Parzniewice, par. Kamieńsk; kol. dm. 20, mk. 148, ziemi włośc. 320 mr. ; os. dm. 1, mk. 6, ziemi włośc. 35 mr. W 1827 r. 11 dm. , 80 mk. Napoleonowo, wś, pow. gnieźnieński, 11 dm. , 104 mk. , i ew. , 103 kat. , 32 analf. Poczta w Modliszewku, gośc. o kilka kil. ; st. kol. żel. i tel. w Gnieźnie. Napoleońska góra, o 3 w. powyżej Kowna, między dr. żel. a Niemnem, pod Poniemuniem w pow. maryampolskim, gdzie się Napoleon przez Niemen przeprawiał. Podobna do dawnych nasypów pogańskich. Na Pomiarkach, ob. Medynia, pow. kałuski. Na Ponikłem, wzgórze 584 m. wys. , pod 48 52 płn. szer. , a 41 44 40 wsch. dłg. , w Spasie, pow. doliński. Naporce, myślnie podana nazwa ob. Kozowe, zamiast Nahorce. Na Potaszni, wiejskie zabudowania i leśniczówka w Cholowicach, pow. przemyski. Napotkanie, karczma w pow. ropczyckim, przy drodze z Dembicy do Rzochowa, w miejscu, gdzie od drogi rządowej na obszarze Woli Pustkowskiej oddziela się droga gminna, wiodąca przez las do Woli Osieckiej, Mac. Na Potoku, młyny na obsz. dwor. Nowosiółek Zahalozynych, pow. złoczowski. Na Pożarach, grupa domów w Ożydowie, pow. złoczowski. Nappern niem. , ob. Napromki. Naprasniki, część wsi Piszczyki ob. , leżąca na lew. brzegu rz. Kamianki. Napratten niem. , dok. Waldow, Napratyen, wś na Warmii niem. , pow. licbarski, st. poczt. , par. kat. i okr. urz. stanu cywilu. Rogóźno. W 1337 r. nadaje Henryk von Lutir, syndyk bisk. warmińskiego, czcigodnym Napratien, Glande i jego braciom, dalej Mokil, jego braciom i synom, 50 włók in campo Waldio prawem dziedzicznem, 5 włók należących do sołectwa, w którem wszyscy trzej będą mieli udział po równej części, tak samo i co do karczmy. Od reszty włók będą posiedziciele płacili każdy pół grzywny od każdej włóki na św. Marcin; lokatorom nadajemy jeszcze mniejsze sądownictwo, większo zaś, quod est colli et manus amputatio, będzie przysługiwało naszemu wójtowi. Trzecią część kar pieniężnych będą pobierali lokatorzy, resztę nasz wójt advocatus. Wś ta ma należeć do par. rogozińskiej; proboszczowi będą dawali mesznego 1 korzec żyta i tyleż ow sa od każdej włóki. Sołtysowie mają 16 grzw. pogłównego z szczególnej łaski, osadni cy 8 grz. leżeli kto ze sołtysów lub osadników przez kradzież lub zabójstwo zasłuży na ka rę śmierci, może się wykupić jeżeli na to wójt zezwoli. Wolność od czynszu będzie trwała lat 12. świadkiem jest nasz podkomorzy Pomyre. Datum in castro Heilsberg ob. Cod. dipl. Warm. 1, str. 472. Okazało się póź niej, że wieś miała 18 mr. nadmiaru; bisk. Henryk III pozostawił je wsi mocą przywile ju z r. 1379. Według lustr. z 1656 r. N. , na leżące wtedy do kameratu licbarskiego, miało 50 włók, 15 gburów, 2 sołtysów; czynszu da wali 1 łaszt 24 k. owsa, 90 kur, 30 gęsi i 323 fl. 6 gr. 12 fen. ob. Zeitsch. fuer d. Gesch. Ermlands, 1880, str. 287. Kś. Fr. Naprawa, wś, pow. myślenicki, leży przy gościńcu myślenickonowotarskim i tymbarsko jordanowskim, nad pot. Naprawką, do pływem Skawy. Od Myślenic na płd. 22 kil. , od Jordanowa na wsch. 4 kil. Graniczy od płn. z Łętownią, od wsch. z Krzeczowem i Skomielną Białą, od płd. ze Skawą, a od wsch. z Malej ową. Wzdłuż płd. wsch. granicy pły nie pot. Stachorówka, a część granicy zach. tworzy pot. Malejów. Zabudowania legły w dolinie pot. Naprawki lub po zboczach tej że doliny. Na płn. granicy gminy tejże wzno si się Szyszkowa 600 m. ; od niej na zachód szczyt bezimienny, 554 m. npm. wysoki; od tego na płd. zach. , nieopodal granicy zach. , szczyt Kowalówka, 597 m. wys. Południowa część wsi, na zachodnim brzegu pot. , leży 487 m. npm. Część wschodnia podnosi się ku granicy i na gościńcu myślenickim dochodzi największej wysokości, 619 m. npm. Obszar większej posiadłości obejmuje roli ornej 12, łąk i ogr. 3, pastw. 2, lasu 54; mniejszej zaś po siadł. roli ornej 1498, łąk i ogr. 92, pastw. 153, lasu 512 mr. austr. 1869 r. . Dm. 166, mk. na obsz. dwor. 6, w gminie 959, razem 965, między nimi 456 męż. , 509 kob. 1869. Według spisu ludności z r. 1880 było mk. 907. Paraf. łac. w Łętowni. Okolica gór ska, lesista, gleba zimna, owsiana. Własność Kaliksta hr. Borowskiego, Mają się tu znaj dować źródła solne, podobne do rabczańskich ob. Roczn. wydz. lek. krak. t. 4, oddz. 2. St. p. Jordanów. Br. G. Naprawka, pot. górski, wypływa z pod Szyszkowej góry 600 m. , na płn. krańcu wsi Naprawy, w pow. myślenickim; płynie przez wieś na płd. , zabrawszy strugi z pod Kowalówki 597 m. , zwraca się na zachód, zrasza obszar Malej owej, gdzie od pr. brz. zasila się wodami pot. Malejowego; w końcu wygina się na płd. i tworząc na tym biegu granicę między Malejową i Jordanowem, u za Naprezi Napromek Wielki Napromki Wielkie Naprószewo Napruny Napruszewo chodniego podnóża Hajdówki 534 m. wpada do Skawy z pr. brz. Długość biegu 7 kil. j Naprezi, nazwa nadana przez Konstantego I Porfirogenitę porohowi dnieprowemu Liszny, ob. Dniepr t. 2 47. Napromek Wielki al. Naprom, według Fankidejskiego Napromki Wielkie, niem. Gross Nappern, dok. Napro, wś i dobra ryc. , pow. ostródzki, st. p. Brzydowo 6 klm. odl, okr. urz. stanu cywiln. Ruszkowo. Dobra ryc. mają 537 ha obszaru, mianowicie 489 ha roli orn. i ogr. , 30 łąk, 8 pastw. , 10 nieuż. ; czysty dochód z gruntu około 3, 500 mrk. R. 1334 nadaje Naprom Gaylin z przyjacielem swym Jakóbem, Janowi Jane i jego potomkom dobra, obejmujące 32 włók, celem założenia wsi dannickiej. Świadkami są Jan, pleban z Lipowa, Adam i Mikołaj z Lipowa, Krystyan z Iławy. Dan w niedzielę starozapustną ob. Kętrz O ludn. pol, str. 361. 2. N. Maly, niem. Klein Nappern, dobra ryc. i wś tamże, st. poczt. Lubawa, 7 klm. odl. , okr. urz. stanu cywilu. Glaznoty. Dobra obejmują 518 ha roli orn. i ogr. , 10 łąk, 76 pastw. , 223 lasu, 13 nieuż, , razem 840 ha; czysty dochód z gruntu 4, 313 mrk. Gorzelnia parowa, młyn parowy, cegielnia; hodowla bydła i owiec. R. 1351 nadaje Gunter v. Hohenstein, komtur ostródzki, słudze swemu Naprobe 17 włók w Nowym czyli Małym Napromku. Dan w dzień św. Procera i Martyniana ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 361. Z szlachty pol. mieszkali tu r. 1620 1 na 17 włókach Jerzy i Zygmunt Witramowscy, w innych czasach zaś Białobłoccy, Czeradzcy, Domagaliczowie, Kosowscy, Lescy, Małowiescy, Pilchowscy Bi berstein, Szarzewscy, Szczuplińscy i Uzdowscy ob. Kętrz. , tamże, str. 368 371. Napromki Wielkie, ob. Napromek. Naprószewo, ob. Napruszewo. Napruny, wś włośc. , pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. Kukuciszki, okr. wiejski Puczkaryszki, o 11 w. od gminy, 32 dusz rewiz, ; należy do dóbr skarbowych Inturki. Na Pruskach al Na Pryskach, pole, dawne cmentarzysko we wsi Medwedówce, pow. buczacki, Napruszewo al Naprószewo, wś i folw. nad jez. Napruszewskiem, pow. słupecki, gm. Ostrowite, par. Giwartów, odl od Słupcy w. 16; folw. dm. 9, mk. 146; wś dm. 10, mk. 73. W 1827 r. 26 dm. , 197 mk. Według Lib. Ben. Łask. I 302 w początkach XVI w. były tu grunta folwarczne, dające dziesięcinę proboszczowi w Giewartowie, zaś z łanów kmiecych pobierał proboszcz tylko meszne, po dwie miary coros owsa i dwie pszenicy z łanu, od zagrodników zaś po jednej mierze owsa. Według regestr. pobor. z 1580 r. N. było własnością Sebastyana Napruszewskiego i miało 2 łany kmiece, 2 zagrod. , 2 komora. Pawiński, Wielkop. I 146. Dobra N. skła dają się z folw. N. , Starawieś i Tomiszew, wsi N. , rozl mr. 1, 453; folw. N. grunta orn. i ogr. mr. 773, łąk mr. 61, pastw. mr. 42, wody mr. 162, lasu mr. 11, nieuż. i place mr. 41, ra zem mr. 1. 090; bud. mur. 16, z drzewa 10; płodozmian 11polowy; folw. Starawieś grun. orn. i ogr. mr. 87, łąk mr. 26, pastw. mr. 34, nieuż. i place mr. 3, razem mr. 150; bud. mur. 2, z drzewa 2; folw. Tomiszew gran. orn. i ogr mr. 160, łąk mr. 2, lasu mr. 44, nieuż. i place mr. 7, razem mr. 213; bud. mur. 5; wia trak i pokłady torfu. Wś N. os. 21, z grun. mr. 57. Br. Ch. Napruszewskie jezioro, zwane także Kosiewskiem od wsi Kosiewo al. Kossewo, do której gruntów dotyka, leży we wach. stronie od jez. Powidzkiego, w pow. słupeckim, gminie Ostrowite, na płn. od wsi Kossewo i Napruszewo. Nad jez. leży fol. Stara Wieś, należący do Napruszewa. Wąski, zaledwie dwuwiorstowy pas ziemi oddziela to jezioro od Powidzkiego, z którem łączy się za pośrednictwem strumienia. Szerokość jeziora w kierunku od wsch. do zach. wynosi do 2 wiorst, od płn. zaś ku płd. przeszło wiorstę. Na Przedsielu, podmokłe pastwisko w płn. wsch. stronie Zaborza i płn. zach. stronie Hujcza, pow. Rawa Ruska. Napty, wś na praw. brz. Bugu, pow. brzesko litewski, wprost Nepli. Na Puharach, las z leśniczówką w płd. wsch. stronie Czołhan, pow. doliński. Na Pułku, szczyt w Beskidzie zachodnim, między Policą a Babią Górą. Wznies. 1235 m. Naradziszki, zaśc. szl. , pow. święciański, w 2 okr. pol, o 51 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. Naragiele, wś, pow. sejneński, gm. i par. Sereje, odl od Sejn w. 40, dm. 31, mk. 223. W 1827 r. było dm. 20, mk. 120. Naragiszki, wś włośc, pow. wileński, w 3 okr. pol, gm. i okr. wiejski Malaty, o 6 w. od gminy, 10 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Roupiszki. Narajewo, wś, pow. mogilnicki, 6 dm. , 46 mk. , 4 ew. , 42 kat. , 19 analf. Poczta, gośc, tel. w Gąsawie, st. kol żel w Mogilnie. Narajów, mczko i wś, pow. brzeżański, nad pot. Narajówką, przy gościńca rząd. brzeżańsko lwowskim, o 15 klm. na płn. zach. od Brzeżan, w górzystej, zimnej okolicy; grunt gliniasty mokry, nieprzepuszczalny, tylko dla dzikich drzew odpowiedni. N. graniczy na wsch. z Wierzbowem, Łapszynem i Leśnikami, na płd. z Narajowem wsią, na zach. z Podusilną i Błotnią, na płn. z Nowosiółką i Rekszynem. Przestrzeń wraz z N. wsią dwor. gr. or. 1132, łąk i ogr. 511, past. 92, lasu 3833 Napty Napoleon Napruszewskie mr. ; włość. gr. or. 2570, łąk i ogr. 160, past. 238, lasu 31 mr. Ludności rz. kat. 230, par. w miejscu, fundowana 1705 r. przez Adama Mikołaja z Granowa Sieniawskiego, woj. beł skiego, kościół drewn. , poświęcony 1771 r. pod wez. N. M. P. Snieźnej. Do par. należą Rohaczyn mko z Hutą o 7, 5 klm. 332 dusz, Narajów wś o 2 klm. 92, Rohaczyn wś o 10 klm. 73, ogólna ilość kat. 727, akat. 19, izrael. 948; gr. kat. 1395, par. w miejscu, dek. narajowski, dyec. Lwów, obejmuje filią Narajów wś 715 i ma 2110 gr. kat. Szkoła etatowa o 2 nauczyc. , kasa pożyczk. z kapit. 1728 złr. , gorzelnia, młyn wodny. W lasach stada dzików, zwierzyny pod dostatkiem. Wedle Kuropatnickiego należał N. do dóbr stołowych arcybiskupstwa lwow. rz. kat. obrządku, razem z dobrami Dunajów; ze względu jednak, że już w r. 1705 Adam Mik. Sieniawski erygował rz. kat. par. , należy przypuszczać, że dobra te jeszcze w XVII w. przeszły w posiadanie Sieniawskich, właścicieli Brzeżan, do których to dóbr, będących własnością Stanisława hr. Potockiego, obecnie N. należy. Miasteczko nędzne, licho zabudowane domkami i karczmami z drzewa, mieszkańcy ubodzy tak izraelicy jak i chrześcianie, trudnią się wyłącznie rolnictwem. W aktach grodzkich i ziemskich archiwum Bernardyńskiego we Lwowie znajduje się najdawniejsza wzmianka o N. , mianowicie C. t. 347, str. 175 179 i 179 184, We Lwowie 14 lipca 1589 r. przebieg procesu w obec sądu ziemskiego lwowskiego między Janem Siemiginowskim i Stanisławem Narajowskim, właścicielami części N. Zbiór Akt grodz. i ziem. , t. X, str. 158. W inwentarzu klucza brzeżańskiego z r. 1698 rkp. w Bibl. Ossol. 2122, str. 77 do 83 czytamy o mieście Narajowie Parkanem gontami pobitym dokoła oparkanione, którego jest dzielnic 240. Bramy dwie jedna brzeżańska, na tej wierzchu budynek z drzewa budowany, w którym okna w drewnie, drzwi na żelaznych zawiasach, skobel i wrzeciąż do zamykania, ta gontami pobita, do której i schody, wrota na dole do zamykania; druga brama dunajowska, na tej na wierzchu baszta z drzewa budowana, drzwi na biegunach, sko bel z wrzeciążem do zamykania, gontami pobita. Wrota do bramy nowe z zakładką; wycieczek dwie, jedna do stawu, druga do błotni. Amunicya działo 3funtowe żelazne na lawetach okowanych, do tego szufla i stempel z wiszurem. Do tejże kul armatnych 20. Hakownic z zamkami krzosowymi na kształt okowanych 5. Do tych stempel i krajcar. Organki na koźle okowanym o 5 rurach. Kul muszkietowych 80, glutów 40, prochu kamieni 2. Naczynia różne pił trackich 2, ręczna 1, klamra 1, topór 1, świder 1, heblów 2. ślusarskie naczynia porządne u ślusarza tamże. Następuje potem opis stada czerkieskiego, obejmującego 23 sztuk. Bydła podaje inwentarz sztuk 15, owiec 93, świń 31, drobiu folwarcznego 64 kur 30, kaczek 15, kapłonów 17, gęsi 2. Łanów dworskich wymienia 22 oto niektóre nazwy Łan nad stawem, Ł. nad białym brzegiem, Ł. koło figurnego sadu, Ł. u Łużek we środku, Ł. na wysokiej górze, Ł. na Gniłej, Ł, na Lipicy, Ł. na Stupniku, Ł. na Rakowicy, Ł. nad Piotrem Wołosem, Ł. na Krągłym; ogrodów 2 za starym folwarkiem i pod winnicą; z jarzyn uprawiano marchwi zagonów 14, buraków 3, kapusty 17, pietruszki 5, pasternaku 20, rzepy 2, maku 1, cebuli zag. 40; sianożęci było 4 na Kadłubiskach na 2 styrty siana, na Lipicy na 2 st. , pod folwarkiem na błocie i na Pomirki. Następnie wymieniono powinności mieszczan narajowskich Mieszczanie, zarówno przedmieszczanie, którykolwiek z nich trzyma ćwierć, płacić powinni czynszu rocznego zł. 1 gr. 6, kur 2; ci zaś, którzy ćwierci nie mają, tylko na ogrodach mieszkają, dają rocznie po gr. 15, kurę 1. ćwierć zaś pustą ktoby siał, płacić z niej powinien czynszu zł. 1, lub skupszczyzny na dwór dziesiątą kopę, zarówno jednak wszyscy robić powinni według wyraźnego samego Jm. Dobrodzieja postanowienia i podpisania inwentarza anno praesenti, latem po dni 3, zimą po 2, szarwark osobliwie do stawów tylko do naprawienia grobli, robienia upustu, chwytania wody, a osobliwie na gwałt do stawów tak ciągle jechać, jako i piesi iść powinni. Parkany każdy mieszczanin swoją dzielnicę koło miasta reparować powinien, i rusznicę tak dla siebie jako i parobka mieć powinien. Na pług do orania po 2 sprzęgać się powinno. Dziesięcina pszczelna ul 10ty, Świnna wieprz 20ty, i owcza 20ta owca z jagnięciem. Powozów 2 do Lwowa za pańszczyznę odprawują i jak wiele dni im pańszczyzny wytrącić się powinno. Następuje spis imienny mieszczan narajowskich w liczbie 86. Oto niektóre nazwiska Taras, Woskres, Wołos, Wrobec, Skreba, Makarewicz, Turczyn, Labur, Kimak, Nahurny, Kohut, Lewczyszyn, Manijło, Tepkow, Horien, Bezuszko, Muc, Kliszczoweński, Dewa, Paszko, Drabik, Janozyński, Haszczyn, Deyneka, Rad, Buben, Wolanik, Baczewski, Paliwoda, Wołoszyn, Podolec, Haryley, Krzyształ wataman. Kozaków wymieniono 4, ci trzej mają po ćwierci pola i są wolni. Wójt Stanisław na ćwierci i dworzystko wójtowskie pod nim, ten do dozoru gumna pańskiego, liber. Popi narajowscy ociec Danilej na ćwierci cerkiewnej; ociec Bazyli na ćwierci cerkiewnej za wałem; Paweł Popowiez na cerkiewszczyznym gruncie, liber. Ci dziesięcinę dają wszelką i po Naprezi Narajów mocy odprawują. Poddani nowoprzyszli i osiedli nic nie dają wymieniono ich 4. Ogrodów pustych za pańskiem gumnem leżało tego roku 4. Gumno pańskie i stadnicę postawiono na ogrodach 12. ćwierci puste miejskie narajowskie kto sieje, płacić powinien po 1 zł. 6 gr. ćwierci takich wymieniono 19. We wsi Raju, w pow. brzeżańskim, jest kilkanaście inwentarzów, a w nich znajdują się także szczegóły odnośne do Narajowa. W inwentarzu z r. 1666 znajdujemy często przy nazwiskach gospodarzów dopisek zrobiony obcą ręką Tatarowie go wzięli, skądby przypuszczać można, że około tego czasu Tatarzy Narajów zniszczyli. Inwentarz z r. 1696 zawiera mniej więcej te same szczegóły, któreśmy podali wyżej według inwentarza z r. 1698. W inwentarzu z r. 1709, str. 38, czytamy, , Miasto dokoła parkanem wprawdzie oparkanione, ale przez inkursye wojsk partyj szwedzkich podczas spalenia miasta i parkany miejscami porozbierane, . osobliwie od błotni dużo nadwerężone. Budynek pański, drewniany, w tyle za kościołem w rogu miasta. Na str. 41 zaś czytamy pod napisem Powinności W tym roku na wiosnę będąc zrujnowani i spaleni, gdzie niektórzy za pogorzeniem całego miasta od ludzi Jm. Pana Szmigielskiego ten dowodził przeciw Augustowi II za Leszczyńskim, podczas gdy Sieniawski stał przy Auguście II, tu z partyą swoją przez tydzień stojącego, za danem sobie prawem i słobodą od JW. Jmci Dobrodzieja znowu na lat 3 zupełnych, przez któreby straconą swoję recuperowali i restaurowali chudobę, wolni od wszelkich danin i robocizn być mają. Herb miasteczka w niebieskiem polu we środku róża biała, srebrzysta. N. wś, odl. 1, 5 klm. na płd. od miasta, którego stanowi przedmieście, ma 871 mk. i należy do dóbr N. Inwentarz klucza brzeżańskiego z r. 1698 rkp. Ossol 2122, karta 84 87 podaje następujące o tej wsi szczegóły Powinności poddanych Ci którzy siedzą na tretynach robić powinni latem na każdy tydzień po dni 3, zimą po 2, zagrodnicy zaś latom po 2 dni, zimą po dniowi. Zażen, obżen, zakos, obkos i tłuk 3 odprawić powinni bez pańszczyzny. Dziesięcinę pszczelną, owczą i Świnną tak jako w innych włościach tego klucza dają. Przędzę za swego przędziwa po łokciu 1, a z pańskiego po 1 prząść powinni. Czynszu dają tretennicy po gr. 19, zagrodnicy po gr. 5, jajec 6, kurę 1, owsa półmacek 1 miary brzeżańskiej, z sadów gdy zrodzą 10te drzewo zawiązuje się. Przędziw moczyć i międlić bez pańszczyzny powinni; szarwarek do stawu, do naprawienia grobli, robienia upustu, zastawienia wody, a osobliwie na gwałt do stawu, tak ciągli jechać, jako i piesi iść powinni. Imion poddanych i zagrodników podano 46 np. Bilica, Łuczka, wataman, liber, Didowiec, Przyszlak, Błaszczuk, Kindrat, Miciurak, Warycz. Pop ociec Iwan na gruncie popowskim, powozy odprawować i dziesięcinę wszelką dawać powinien. Mielnik Wasyl, pod nim dworzysko całe, tenże trzyma młynów 2, w jednym kamieni 2, stęp 2 i folusz, w drugim młynku pod miastem kamień 1. Ten powinien co kwartał ukarmić wieprzów 2, a jeżeliby którego kwartału nie dokarmił wieprza, powinien płacić za każdego po gr. 15. Robić z siekierą powinien, co rozkażą we dworze, na tydzień po 2 dni. Powozy odprawuje. Czynszu ma daó zł. 2. Stawy 1 staw Gniłokucki na lat 3 nie wymieniono ile przynosi; 2 stawek na Skupniku mniejszy; 3 stawek pod miastem, narybku potrzebujący. Dworzyszcze jedno, Przyszlak osiadł, parę wołów mający. Łan po nieboszczyku Dylewskim pan Kolnarski trzyma, toż samo dworzysko Sumironyskie. Ogrodów pustych 2. Arenda ma poddanych 2 w mieście. Dworzysko Sobka Mazura bednarza z ogrodem i sianożęcią, do tej pola łanek, za młynem drugi. Karczma z drzewa budowana. Izba wielka z komorą, druga izdebka mała, z izdebki komora, w sieniach piwnica. Winnica z gliny lepiona, tam kocieł gorzałczany, kadek nowych 9, starych 3, konwi 7, beczek piwnych 4. Browar w tym kadzi 3, kocieł wielki piwny, słodownia nad stawem, młynów do niejże 3. Dworzyszcz pustych sielskich wymieniono 16. Z nich mieszczanie, co najmowali, płacić powinni. Lu. Dz. Narajówka 1. wś nad rz. Soroką, dopł. Sobu, pow. hajsyński, w 2 okr. poL Teplik, gm. Krasnopółka, par. Granów, na pograniczu gub, kijowskiej, o 25 w. od Hajsyna, na płd. wsch. krańcach dawnej Bracławszczyzny, ma 158 dm. , 1118 mk, w tej liczbie 30 jednodworców, 1, 410 dzies. ziemi włośc, 1650 dzies. ziemi dworskiej, w tem 128 nieuż. , ziemia dobra. Cerkiew paraf. pod wezw. N. M. P. , ma 30 dzies. ziemi. Gorzelnia założona w 1860 r. z aparatem Pistoryusza. Dawniej dziedzictwo ks. Czartoryskich, później Rzewuskich, od których przed kilku laty, jako wiano Ernestyny z hr. Rzewuskich, synowicy autora Listopada, przeszła w posiadanie Feliksa Meleniewskiego, obecnego jej właściciela. Zasługuje tu na szczególną uwagę z gustem i komfortem urządzona wiejska rezydencya. Pałac ten, w stylu starych gotyckich zamków, zbudowany przez Gelicha, architekta z Berlina, z rządkiem u nas na wsi sztuki mularskiej wykończeniem; wnętrze jego zaleca się wykwintnem umeblowaniem, mnóstwem najrozmaitszych przedmiotów sztuki, obrazów, porcelany sewrskiej i dość sporą a starannie utrzymaną biblioteką. W parku, Narajówka Narajówka do którego się schodzi marmurowemi schodami, z takimże przez całą długość gmachu tarasem, oraz szeregiem mniejszych i większych urn marmurowych, spotyka się nie mało piękności fontanny, rabaty kwiatowe, najświetniej pielęgnowane, kanały z wyspą, mostkami i w maurytańskim guście altaną, dalej olbrzymie drzewa, oranżerya na wzgórzu, obok niej kaplica, oraz na krańcach pałacowego terytoryum wytwornie po nad stawem zbudowana letnia łazienka. Widok pałacu podały Kłosy w 822. 2. N. , wś, pow. nowogradwołyński, okr. pol. i gm. Emilczyn, 91 dusz włośc. , ziemi włośc. 671 dzies. Należy do dóbr Emilczyńskich, dawniej ks. Lubomirskich, dziś własność Uwarowych. 3. N, wś, pow. Ostrogski, o 25 w. na wsch. od Ostroga, rozłożona na płaszczyznie, z płd. zach. i płn. osłonięta lasem, nazwanym Kurasz. Ziemia wszędzie czysty czarnoziom urodzajny, pomieszany z tortem. Ludność przeważnie trudni się rolnictwem, włościanki również zajmują się przędzeniem konopi, lnu i wełny na domowe potrzeby, tkają pasy, oraz wyszywają w rozmaite wzory kołnierze u koszul męzkich i żeńskich, mankiety, i po niżej ramion, W zeszłym stuleciu N. należała do ks. Ostrogskich, następnie przeszła do ks. Jabłonowskich, w 1850 r. sprzedana za długi, dostała się Ossowieokiemu, Pileckiemu i Krasowskiemu; ci zaś w rozmaitych latach odprzedali Leńkiewiczowi. Obecnie należy do jego córki Oktawii Walewskiej. 4. N. , mała wioska, pow, ostrogski, przy szosie brzeskokijowskiej, własność Wład. Jełowieckiego. Narajówka, rzeka, wypływa w zach. stronie wsi Nowosiółki, w pow. przemyślańskim, płynie na wschód pomiędzy domostwami Nowosiółki, następnie zwraca się na południe i wkrótce jako znaczny pot. przechodzi na obszar miasta Narajowa. Zrazu płynie śródleśnymi łąkami a zabrawszy pod Bojkową 380 m. wznies. , pot. bezimienny od lew. brz. , wpływa między domostwa Łan, przysiołka Narajowa, które opływa od wschodu. Zasiliwszy się od praw. brz. wodami Rakowicy, zrasza wschodnią część wsi Narajowa, gdzie przy ujściu Hrabowicy rozlewał się niegdyś rozległy staw narajowski 299 m. npm. ; kilkaset metrów dalej przepływa N. znowu staw, nad którym od zach. i płd. legły zabudowania i młyn, Na Stupniki zwane. W dalszym swym biegu płd. przepływa obszary wsi Miasteczka z Rohaczynem, Kurzan, gdzie zasilała N. stawy, dziś rozległe sianożęcia, następnie Demnię z Huciskiem i Podwysokie, poniżej którego zabiera od pr. brz. Zielony potok. Opłynąwszy na wsch. granicy gm. Łopuszną, przepływa zach. część Lipicy Górnej pow. rohatyński, następnie środkiem Lipicę Dolną, Świstelniki, zachodnią granicę Podszumlaniec, Skomorochy Stare, Herbutów. Zabrawszy od pr. brz. znaczny stromień Ujazdki, wchodzi na obszar Bołszowiec, gdzie poniżej zabudowań, od strony połud. Bołszowiec zlewa swe obfita wody do Lipy Gniłej. Długość biegu 50 kil. Spad wód wskazują następujące liczby 380 m. źródło; 318 m. ujście potoku pod Bojkową; 299 m. ujście Hrabowicy; 294 m. pod Hutą Szklaną; 286 m. nieopodal płn. granicy Kurzan; 265 m. ujście Zielonego pot. ; 246 m, poniżej Lipicy Dolnej; 227 m. pod mostem w Skomorochach starych; 223 m. półn. brzeg Bołszowiec; 221 m. ujście do Lipy Gniłej. Dopływy są przeważnie krótkie i nieznaczne. Uwagi godniejsze są z praw. brz. Rakowica, Zielony potok i Ujazdki potok, z lew. brz. Hrabowica. W dolinie tego potoku legły liczne stawy, wiele z nich dziś już osuszono i zamieniono na sianożęcia. Istnieją jeszcze następujące w Narajowie wsi, na Stupniki jeden, w Kuszanach jeden, w Demni jeden, Podwysockiem jeden, Świstelnikach jeden, razem 5. Wśród swego biegu rozdziela się częstokroć na liczne ramiona, zalewając łąki i tworząc moczary i trzęsawiska, w skutek czego musiano sprowadzać wodę N. osobnymi uregulowanymi rowami, jak w Lipicy Dolnej, w Podszumlańcach, Skomorochach Starych i Bołszowcach. W Bołszowcach był dawniej rozległy staw, dziś już osuszony; błota rozległe przemienione w urodzajne łany. Należy do powiatu brzeżańskiego i rohatyńskiego. Pod względem ryb rzeka ta niezbadana. Pod względem geologicznym badał dolinę tej rzeki od źródeł po ujście prof. Łomnicki Kosmos, V. 131 133 W okolicy źródeł, tj. na południowym końcu Nowosiółki, odsłaniają się zielone wapienie okruchowcowe, z licznymi mszywiołami, łatwo usypujące się gruboziarniste piaskowce. Dopiero od Łanów, przysiołka Narajowa, na lewem zboczu doliny N. dołuje kreda senońska, a nad nią rozwinęły się wyraźniej warstwy trzeciorzędne. Na przeciw dworu w Ł. odsłonięto celom wydobywania kamienia materyałowego kilkusążniową ścianką gruboziarnistego piaskowca, pod którym leży wapień piaskowaty, popielatoszary, zielonkowatowietrzejący. Zawiera on białoskorupkowe ośrodki. Owe pokłady kredy senońskiej w samym Narajowie występują dosyć wysoko ponad dno doliny rzeki 317 m. . Nad kredą rozwinęły się nasamprzód piaskowate, jasnoszare wapienie z przewiertkami u dołu, a ku górze z Turitella bicarinata Eichw. i Panopaea Menardi. Ponad tymi warstwami rozwinął się potężnie wapień litotamniowy aż po zwały gliny, zawierającej jako przybłędy z górnych poziomów, wapień jasnoszary, zbity, złożony z samych drobnych mał Narajówka Naramice żek. Po ujóciem potoku Hrabowioy zbäjt dujo się o niespełna 11 kil. od gościńca głów nego piękny kamieniołom w wapieniu litotamniowym, dającym się doskonale na płyty obrabiać. Jest on białawy a uderzony młot kiem odznacza się pięknym dźwiękiem. W sąsiednich łanach, dalej na południe, wapień ten jest barwy żółtawej i jeszcze bardziej zwięzły. Używają go również za materyał budowlany. Wapień ten litotamniowy sięga dalej na południe aż do Kurzan, gdzie samą Wierzchownią lesistą, wzniesioną do 400 m. przeszło, obficie się rozciąga. Używają go tu do wypalania wapna. Na wschodnim końcu Kurzan, po lewem zboczu doliny, odsłaniają się potężne zwały czystych, białych piasków sypkich do kilkunastu metrów miąższych. Za wierają, one nieprzebrane mnóstwo bardzo do brze zachowanych mszywiołów wraz z otwornicami. Tuż pod piaskami pokazuje się w najniższym poziomie szara kreda senońska. Tuż przed Demnią aż do dna doliny sięgają żółtawe piaski i bryły piaskowca litotamnio wego, stoczone z warstw wyżej ległych. Aż do Lipicy Górnej ma dolina ten sam charakter. Po obu stronach lesista wierzchowina wielo krotnie załamała się w pagóry, sięgające do 430 m. npm. Poniżej Lipicy Górnej zbocza są połogie; dopiero o 2 do 3 kil. obustronnie wznosi się płaskowyżyna lecz tylko do 350 m. npm. Prócz szarej kredy senońskiej, dołującej aż do Skomoroch, nie widać nigdzie odkry tych warstw trzeciorzędnych, które tu sła bo są rozwinięte. Rzeka ta pędzi liczno młyny. W okolicy Kuszar zowią ją Lipką lub Lipą. Br. G. Narama, wś i fol. , pow. miechowski, gm, Iwanowice, par. Korzkiew, odl. 30 w. od Miechowa. Według Lib. Ben. Długosza I, 61 były tu w XV w. 3 łany kmiece i karczma z rolą, dające dziesięcinę prebendzie Łątkowskiej przy katedrze krakowskiej. Dziedzicem wsi był Andrzej Naramski h. Nowina. Dwór i łany folwarczne dawały dziesięcinę plebanowi wsi Kokrzwi. Folw. ten został później posiadłością duchowną a z przejściem dóbr kościelnych w ręce rządu, został sprzedany około 1880 r. za 13005 rs. W 1827 r. było tu dm. 22, mk. 116. Obecnie fol. N. rozl. mr. 262 gr. or. i ogr. mr. 242, past. mr. 5, nieuż. i place mr. 15; bud. z drz. 12; płodozmian 7 i 12polowy; pokłady kamienia wapiennego. Naramice al. Naramnice, w dok. Naramycze, wś, fol. i os. , pow. wieluński, gm. i par. Naramnice, odl. 12 w, od Wielunia. Posiada kościół par. drewn. , urz. gm. W. 1827 r. było tu 53 dm. , 483 mk. ; obecnie 101 dm. i 778 mk. Istniejąca tu od XVIII w. stacya pocztowa została przeniesiona do wsi Walichnowy. N. były dawniej posiadłością licznych częściowych właścicieli. Według Lib. Ben. Łask. II, 153 i 154 jest tu 20 łanów osiadłych, z których proboszcz otrzymuje po miarce ow sa i pszenicy, są zagrodnicy i komornicyj da jący po groszu mesznego, 4ch karczmarzów, 2ch po 6 gr. i 2ch po fertonie dziesięciny dających, 4ch kmieciów osiadłych na łanach folwarku szlacheckiego, dających dziesięcinę na równi z folwarkiem. Parafia tutejsza, któ rą od początku stanowiła sama wieś N, po wstała zapewne dość dawno, skoro na począt ku XVI w. już zabudowania probostwa były w stanie upadku. Kościół sam pod wez. ś. Wojciecha, drewniany, mały, stąd kaplicą zwany. Kolatorami byli częściowi posiadacze szlacheccy z N. Uposażenie kościoła stanowił zdawna łan, na którym mieszkało 2ch kmieci, płacących 40 gr. czynszu i obowiązanych do zbierania jałmużny i składek na utrzymanie kościoła mendicationes faciunt et eleeomosynam quaerunt pro sustentatione ecclesiae. Prócz tego proboszcz miał plebanią z placem i 2 łany roli z łąkami. Według regestr. pobor. z 1580 r. N. miały 7 łanów, 7 zagrodn. i 6 ko morników Pawiń. , Wielk. , I, 43. Różnicę tę w cyfrach z podanymi w Lib. Ben. Łask. wytłómaczyć można albo umyślnem zatajeniem prawdziwej ilości łanów dla umniejszenia po datku, albo też tem, że na pozostałych łanach siedziała szlachta, owi częściowi posiadacze, noszący nazwisko Naramowskich, jak ich wspominają księgi poborowe. Jeden z tych Naramowskich czy Naramskich Jan, proboszcz brzeźnicki i oficyał radomski, zapisał w 1727 r. tysiąc złotych na rzecz kościoła w swej ro dzinnej wsi. Obecny kościół ma ołtarz wielki z 1765 r. , dzwonnicę z 1720; data wzniesienia samej budowli nieznana. Zdaje się, że później te cząstki zostały wykupione stopniowo przez jednego właściciela i utworzyły jeden znacz niejszy obszar. W drugiej połowie XVIII w. N. należą do Głębockich Dykc. Echarda. W osta tnich czasach były własnością Karońskiego. Obecnie dobra N. składają się z fol, N. , Smiechoń i Zabłocie, wsi N. Rozl. mr. 1681 fol. N. gr. or. i ogr. mr. 409, łąk mr. 46, lasu mr. 106, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 576; bud. mur. 3, z drzewa 14; płodozmian 11 polo wy; fol. Smiechoń gr. or. i ogr. mr. 390, łąk mr. 22, nieuż. i place mr. 15, razem mr. 427; bud. z drzewa 7; płodozmian 8 polowy; fol. Zabłocie gr. or. i ogr. mr. 246, łąk mr. 10, pastwisk mr. 15, lasu mr. 165, nieuż. i place mr. 95, razem mr. 531; bud. z drzewa 3; pło dozmian 10 polowy. Wś N, os. 114, z gr. mr. 927. N. par. , dek. wieluński, 860 dusz. N. gmina należy do s. gm. okr. VII w os. Lu tutów, urząd gm. w miejscu st. poczt. Walich nowy, ma 3 szkoły początkowe, 6 wiatraków, 14, 460 mr. obszaru i 5625 mk. Br. Ch. Narajówka Narama Narama Naramów, wś, pow. konecki, gm. Pijonów, par. Mnin, odl. od Końskich 30 w. , dm. 7, mk. 44, ziemi włośc. 78 mr. W 1827 r. było dm. 3, mk. 24. Naramowice 1. wś i gm. , i Naramowickie Olędry, wś nad Wartą, pow. poznański, 3 miejsc a N. , wś, osady b Wolfsmuehle; c Rosenmuehle; 19 dm. , 177 mk. , 18 ew. , 159 kat. , 66 analf. 2. N. , dom. , 2602 mr. rozl. , 14 dm. , 175 mk. , 8 ew. , 167 kat. , 64 analf. Cegielnia, poczta, tel. i st. kol. żel. w Pozna niu o 6 kil. , gośc. o 4 kil. Dawniejsza wła sność Moraczewskich, obecnie właścicielką jest Jadwiga z Grabowskich Szczaniecka. Na polu odkryto urny, nóż krzemienny i ostrza lanc. Dr. Koehler posiada znaleziony tamże w gli nie młotek granitowy, surowy, obrobiony w kształcie grzyba, 3. Nammowickie Olędry gm. , 2 miejsc a Stare Olędry Naramowic Me, b Nowe Olędry Naramowickie AltNa ramowitz Hauland i NeuNaramowitz Hau land, 5 dm. , 40 mk. , 23 ew. , 17 kat. , 15 analf. M. St. Naranka, rzeczka, także Garliczką zwana, a nie Górecką ob. , wypływa w królestwie polskiem, w okolicy wsi Narany, w pow. miechowskim, płynie popod Górną Wieś ku południowi; minąwszy Garlicę duchowną, wchodzi pod Garlicą Murowaną do Galicyi; tutaj podąża dalej krętym biegiem ku południc wi, przepływa wieś Zielonki, wpada w tejże wsi do Prądnika, tu Białuchą zwanego. Dłu ga w królestwie polskiem 7, w Galicyi 6, ra zem 13 kim. Br. O, Karaty, wś, pow. święciański, w 4 okr. pol. , o 57 w. od Święcian, 10 dm. , 81 mk. katol. Narawkiele, wś, pow. maryampolski, gm. Chlebiszki, par. Preny, odl. od Maryampolaw32. Dm. 6, mk. 54. W 1827 r. było dm. 2, mk. 23. Narawy wś, pow, maryampolski, gm. Balwierzyszki, par. Preny. Odl. od Maryampola w. 42. Dm. 22, mk. 189. W 1827 r. było dm. 7, mk. 82. Narbgallen, ob. NarpgaUen. NarbiiciSiki 1. zaśc. włośc, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm. Bystrzyca, okr. wiejski i dobra skarb. Bujwidy, o 12 w. od gminy a 31 w. od Wilna, 2 dm. , 10 mk. kat. 19 dusz rewiz. . 2. N. , wś, pow. nowoaleksandrowski, w 1 okr. pol. , gm. i par. Sołoki, st, dr. żel. Dukszty o 18 w. odległa, 788 dzies, ziemi dworskiej. Dawna własność rodu Pietkiewiczów, od których nabyli Mazurkiewiczowie; do 1878 r. własność Ign. Mazurkiewicza, w t. r. sukcesyjnie przeszła na syna jego Justyna. 3. N. , wś, pow. wiłkomierski, par. Kowarsk, własność Dydźula. 4. N. , wś włośc, pow. wiłkomierski, par. Swiadoście, należy do dóbr Drabczuny. A. K. Ł. Nairl gt; ii. t, z tatarskiego, narogień i put al. 5iitbalwan, Imię djrnastyi tatarskiej, która panowała w chanacie kokanskini, prawdopodobnie źródlosłów ro dziny Narbutów oraz wsi od tego wyrazu pochodzą cych, jak Narbity, NarbuoiszM, Narbutowszczyzna. J. Krz, Narbtttowo, zaśc, pow. borysowski, w 2 okr. polic łohojskim, 4 osady; na płn. leżą le siste bagna, południowe okolice wzgórzyste, grunta lekkie, kamieniste, miejscowość nieludna. A. Jel Nar buto wsiciyna 1. os. karcz, nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 15 w. od Oszmiany, 1 dm. , 9 mk. żydów. 2. N. , futor żydowski nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 14 w. od Oszmiany, 1 dja. , 11 mk. , w tego 2 kat. , 9 żydów. Nar buto wszczy zna 1. fol. nad rz. Oszmianką, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm. Soły, okr. wiejski Kuszelewszozyzna, własność Czernickich; w 1751 r. własność Wołkowej. 2. N. , fol. , tamże, okr. wiejski Kuszlany, własność Klukowskich. 3. N. , część włośc, tamże, o 4 w. od gminy, 3 dusz rewiz. należy do dóbr skarbowych N. 4. N. , wś, tamże, gm. , okr. wiejski i dobra Śoły, o 4 w. od gminy, 54 dusz rewiz. , własność Klukowskich. W N. była poprzednio st. poczt, na trakcie wileńskomińskim, między Oszmianą o 15 w. a Smorgoniami. Stacya miała 1 dm. i 26 mk. , w tej liczbie 21 katol, i 5 prawosł, 5. N. , wś, pow. trocki, par. Sumiliszki; w 1850 r, własność Strawińskich, 200 dz. rozl. J. Krz. Nar buty 1. wś, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , gm. Subotniki, okr. wiejski Zaleś, o 37 w. od gminy, 17 w. od Dziewieniszek a 45 od Oszmiany, 10 dm. , 61 mk. 16 dusz rewiz, ; należy do dóbr Żjsmłosław, Umiastowskioh. 2. N. , zaśc, pow. kowieński, okr. pol. Janów, par. Skomle, należy do dóbr Marywil Narć, niem. Nardt, wieś serbska, na pruskich górnych Łużycach, w pow. wojereckim, w parafii ewang, wojereokiej. W 1884 r. 296 mk. , wyłącznie Serbów; w 1840 r. było 268 mk. , w 1860 r. 238 mk. Szkoła elemen. Narcuki, wś włośc, nad rz. Korabia, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , o 24 w. od Oszmia ny, 4 dm. , 45 mk. , katol. Narcyzówka, dawniej Sadowskie futory, fui nad bezim, rzeczką wpadającą do Skakunki, pow. lipowiecki, o 3 w. na płn. od Lipowca, 22 ós. , 231 mk, 493 dzies, ziemi Wincentego i 355 dzies. Antoniego Sadowskich. Narcysowo, wś, pow. sieński, gm. Zarzeczny Tołoczyn, 4 dm. , 24 mk. , których 2 zajmuje się garbarstwem. Narcze, wś j pow. lidzki, w 3 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Możejków Wielki, o 15 w. od Naramów Szczuczyna, 8 dm. , 71 mk. 36 dusz rewiz. ; własność Grabowskich. Narczysiki, wś, mylnie podana za Margiszki, w pow. Władysławowskim. Ob. Jotyja. Narejki I. fol. i os. wiejska nad rz. Swisłoczą, pow. miński, o 4 w. od st. Ratomki dr. żel. lipaworomeńskiej; łąki piękne, grun ta dobre, miejscowość bedeśna. 2. N. , ob. Emmtowszyzna, A. Jel, Nareikisiki, fol. , pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Biebrusy, własność Brzozowskich. Narejsze 1. wś, pow. święciański w 4 okr. pol. , gmina Swir, okręg wiejski Olszewo, o 7 w. od gminy, 26 dm. , 171 mk. katol. 92 dusz rewiz. ; należy do dóbr Olszewo, Chomińskich. 2. N. , wś, , pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wołożyn, okr. wiejski Ki budźce, o 59 w. od Oszmiany, 8 dm. , 85 mk. , w tej liczbie 80 prawosł, i 5 kat. 50 dusz rewiz. . J. Krz, Nar ej szyszki, zaśc, pow. wileński, w 4 okr. pol. , gm, Worniany, okr. wiejski Podworańce, o 8 w. od gminy, 4 dusze rewiz. ; należy do dóbr Kacienowicze, Krassowskich. Narejty 1. niem. Narayten al. Naraythen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. szczycieński, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Pasym. N. istniały już r. 1414. R. 1429 odnawia Paweł T. Rusdorf w. mistrz, Andrzejowi, synowi Michała, Dytrykowi, synowi Nasuty, i Mikołajowi, synowi Stefana z Narejt, przywilej na 30 włók chełm. wraz z obowiązkiem 3 służb. Dan w Szczytnie przed ś. Przyską Ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 397. . 2. N. , niem. Nareiten, dok. NarayU al. NormyU jezioro na pol. prusk. Mazurach, pow. szczycieński, na płudnie od Pasymia, dawniej własność biskupów warmińskich ob. Script, rer. Warm. , I, str. 29. R. 1388 nadaje w. m, Konrad Zoelner v. Rothenstein wiernemu Bertuszowi z Waplewa Bertusch von Waplitz 10 włók nad jez. N. ob. Toeppm Gesch. Masurens, str. 93. Narew, niekiedy zwana Narwa, rzeka, pra wy dopływ Wisty, bierze początek na wschd. krańcu puszczy białowiejskiej, w bagnach zwanych Orłowo Orchowo, o 1 2 m. powyżej wsi Borki, o 1 1 2 od mczka Nowydwór, a o 3 1 2 od wsi Białowieży, niedaleko od źródeł Jasiołdy W okolicy tej stykały się dawniej z sobą trzy wdztwa trockie, nowogródzkie i brzeskolitewskie a czwarte podlaskie, o kilka mil na zachód się poczynało. Dziś źródło N. leży w gub. grodzieńskiej przy zatknięciu się pow. wołkowyskiego z prużańskim. Linia prosta przeprowadzona do źródła N, do jej ujścia, przecina wś Białowieżę, mczka Boćki i Sterdyń a jest dług 30 m. Rzeka zaś, płynąc kręto łukiem dość silnie ku północy wydanym przebiega przeszło 50 m. do 400 w. , z czego na król. polskie wypada 285 w. . Szerokość wynosi od 8 50 sążni, głęb. od 7 20 stóp; dno iłowate. N. , od źrócUa swego podążając w kierunku płn. zchd. , na długości 4 m. rozgranicza puszczę białowieską od świsłockiej, z której przypływa do Narwi rzka Rudawka. N. , rozgraniczająca tu dawne wdztwa trockie i brzeskolitewskie a w szczególności pow. grodzieński i brzeski, w okolicy wsi Siemionówki porzuca leśną krainę dwóch puszcz i zwróciwszy się więcej na zachód, przybiera z lewego brzegu rz. Narewkę, która płynie przez Białowieżę i wody puszczy do N. przynosi. Przy ujściu tej rzeczki N. z dawnych granic w. ks. litewskiego wchodzi w granice b. wdztwa podlaskiego, którego przecina ziemię bielską. W tej to ziemi na kilkunastomilowej przestrzeni napotyka raczka Narew, Suraż, Choroszcz i Tykocin, przybiera z prawego brzegu Rudnię, Czarną, Turośl, Gniłę, Horodnię al. Gorodnię, Supraśl, Kulikówkę, Jaskrzankę i Nereśl, a z lewego Łoknicę, Orlankę i Lizę. Z tych wszystkich dopływów dwie tylko rzki przydatne są do spławu drzewa, mianowicie Narewka i Supraśl. Nereśl wypływa ze stawu w okolicy Knyszyna, zwanego Czechowskim lub jeziorem Zygmunta Augusta, za którego to króla staw ten przez zatrzymanie wód rzki Nereśli pod wsią Czechowizną utworzony został. O 1 m. poniżej m. Tykocina a o ćwierć mili od N. znajduje się bardzo wąskie ale dość długie i głębokie jeziorko Jenklerz Jęklerz, tem szczególno, że jest niżej od N. położone i woda sączy się strumykiem z N. do tego jeziora. Od ujścia rzki Śliny pod wsią Targoniami brzeg lewy, a od ujścia Biebrzy pod wsią Samborami, oba brzegi N. należą już do Mazowsza. N. litewska u źródła, a raczej na Rusi litewskiej Czarnej poczęta, dalej podlaska, staje się tu rzeką mazowiecką, aby w sercu Mazowsza połączyć się z Wisłą. Pod tym względem podobny jest do niej Bug, który z Rusi Czerwonej płynąc, przecina również Podlasie i część Mazowsza. N. podlaska wielce się różni od mazowieckiej. Na Podlasiu N. jest dziwnie bagnista i powolna; płynie ona po szerokiej, obfitującej w łąki nizinie, tworząc wielkie mnóstwo odnóg i błotnistych maleńkich jeziorek, zarosłych trzciną, sitowiem, miętą wodną i rozmaitem wodnem zielskiem. Roślinność jej jest tu bujna i bogata a dotąd przez botaników należycie nie zbadana. Błota najszerzej rozciągają się w tak zwanych widłach N. i Biebrzy, gdzie kilka mil kw. zajmują, mianowicie pasmo błot ciągnie się odm. Wizny, około Tykocina, Złotoryi aż do wsi Topielec, oraz pod Rudą Osowiecką, powyżej Drozdowa. Na Podlasiu w pow. białostockim i bielskim gub, grodzieńskiej styka Narczyszki Ją się z sobą nad N, dwa dyalekty ludowo polski z rusińskim. Przez Białystok i Brańsk, z płn. na płd. biegnie pas, w którym lud mówi dyalektem mieszanym polskoruskim. Pas ten przechodzi przez N. powyżej Suraża. N. na Mazowszu od granic podlaskich, czyli od ujścia śliny i Biebrzy, zmienia dość szybko swój charakter. Spadek ma tu znacznie większy, dlatego płynie bystrzej, koryto ma jedno, brzegi suche i przystępne a lubo od Wizny do Nowogrodu koryto jej wije się po dość szerokiej płaszczyźnie, zwanej polwami to przecież nie są to już moczary podlaskie ale raczej błonia, stanowiące jakby dno olbrzymiego jaru, którego obie krawędzie piętrzą się w malownicze, lasami przystrojone wzgórza. Na krawędziach tych leży Wizna, Łomża i Nowogród oraz kilkanaście wiosek i dworów, śród których odznacza się położeniem Kalinowo i Drozdowo. Podług dawnego podziału kraju, N. od Wizny do Łomży rozgraniczała ziemię wiską od łomżyńskiej. Od Łomży po obu jej brzegach ciągnęła się ziemia łomżyńska, dopiero 1 2 m. poniżej Ostrołęki na pr. brz. zaczynała się od wsi Nożewko ziemia różańska a na lewym, od ujścia rz. Orz i wsi Szarłat, ziemia nurska. Dalej aż do wsi Kloszowa pod Pułtuskiem stanowiła N. granicę ziemi różańskiej z nurską a od Kleszewa do Serocka granicę z. nurskiej z zakroczymską, od Serocka zaś i ujścia Bugu do połączenia się z Wisłą odgraniczała ziemię warszawską od zakroczymskiej. Podług dzisiejszego podziału N. od msta Suraż stanowi w górę granicę pomiędzy pow. białostockim i wołkowyskim od biel skiego i prużańskiego, w dół zaś gub. łomżyńskiej od grodzieńskiej i pow. białostockie1 go od mazowieckiego, a od Tykocina łomżyń skiego. O 5 w. za Łomżę stanowi granicę pow. kolneńskiego od łomżyńskiego, poczem przepłynąwszy środkiem pow. ostrołęcki, od dziela pow. makowski od ostrołęckiego; dalej płynie środkiem pow. pułtuskiego a od Serocj ka wraz z Bugiem oddziela gub. warszawską od łomżyńskiej i płockiej. Na Mazowszu N. przybiera z pr, brz. , oprócz granicznej Biebrzy czy1 li Bobry, strugę Kopoiowską, Bronowską, rz. Pissę, Skwę, Rozogę, Omulew, Sikorkę, Orzyc, Peltę, Bursaczkę i Wkrę, z lew. zaś Gać czyli Jabłonkę, inaczej strugę Pniewską, Ruż, Orz, Bug, Rządzę i Długą. Z rzek powyższych Długosz wymienia Pissę, Orzyc, Wkrę, Biebrzę i Omulew. Wymienia także rzkę Rynie, której ujście naznacza do N. przy Serocku. Podług map dzisiejszych nazwisko to nosi istotnie mała struga, będąca dopływem rz. Rządsy, wpadającej w okolicy Serocka do N. z lewego brzegu. Wpadające do N. z pr. brz. Pissa, Skwa, Rozoga, Omulew, Orzyc i Wkra mają źródła na Mazowszu pruskiem, w przepełnionych jeziorami Prusach wschodnich czyli książęcych. Starożytna kolonizacya mazowiecka, w tych stronach północnych ma niewątpliwie ścisły związek z owemi rzekami, których brzegami postępowała ona z serca Mazowsza, ku północy. Mazurowie, rozradzając się, posunęli się w tym przyrodzonym kierunku północnym nawet poza źródła dopływów narwianych, gdzie nęciły ich bogate jeziora i pusta kraina. Z leśnych mazowieckich osadników nadPissą, Skwą, Rozoga, Omulewem i Orzycem, którzy zostali w granicach Polski, utworzyła się bartniczołowiecka rzesza Kurpiów. Woda N. w pobliżu jej źródeł ma kolor nieco mętny i płowy; przeieiwnie na Podlasiu i Mazowszu odznacza się dziwną przezroczystością i sinem zabarwieniem. Bug nie zmienia tego koloru N. , który uderza szczególniej przy połączeniu się jej z Wisłą pod Modlinem, gdzie mętna i płowa Wisła na dość znacznej przestrzeni poniżej ujścia N. płynie przy lew. brz. a ciemnosina lecz przejrzysta woda Narwi przy prawym. Długosz w opisie rzek polskich nie pomija tego zjawiska, ale łatwowierny w rzeczach przyrody dotyczących, powtarza za prawdę, iż woda N. tę ma jeszcze własność, że jej gady jadowite znieść nie mogą; widać to na wężach, które do tratew przyczepione spokojnie czas długi się ukrywają, jak tylko zaś do N. się przybliżą, natychmiast a sykiem cofają się, stroniąc od jej wód, jakoby zgubnych dla siebie, i od statków żeglownych pierzchają co nie tylko w obcych ludziach ale i w miejscowych podziwienie sprawia. Sinawa, a jak Długosz zowie czarniawa atras barwa N. , pochłaniająca barwę Bugu, jest zdaje się powodem, dla którego ustaliło się przekonanie w narodzie, że nie N. do Bugu ale Bug do N. wpada. N. i Bug, łącząc się pod Serockiem, mają jednakową prawiszerokość i ilość wody; zdawałoby się więc, że ponieważ Bug jest znacznie od N. dłuższy, powinien utrzymać swoją nazwę aż do połączenia z Wisłą. Tymczasem stało się przeciwnie. Czy to Długosz w XV w. ozy minister Mostowski w XIX, czy prosty wieśniak z okolic poblizkich, wszyscy mówią, że Bug wpada do N. a N. do Wisły. Dwie są tego przyczyny dość zasadne. Pierwszą jest powyższa okoliczność zewnętrzna, że płowy kolor Bugu ginie w falach N. , która właściwą sobie barwę zachowuje aż do połączenia się z Wisłą. Drugą przyczyną jest może ta, że w lata suche Bug daleko więcej traci wody, niż N. i bez porównania gęstszemi prześwieca mieliznami, dopływy bowiem jego nie zabierają tylu wód z lasów, gdzie wieczna panuje wilgoć. A wtedy to wody N. są widocznie obfitsze niż Bugu. N. służy do spławu drzewa prawie od samego swojego źródła; to też część puszczy białowieskiej w pobliżu N, i prawie cała puszcza świsłocka przedstawia dziś opłakany obraz spustoszenia. Statki większe a mianowicie berlinki dopływały dawniej corocznie aż do Tykocina, przywożąc sól a zabierając zboże, głównie pszenicę i żyto; ale od czasu zbudowania kolei petersburskowarszawskiej ruch ten ustał. Za pośrednictwem N. , Biebrzy, Netty, kanału Augustowskiego i Hańczy, Wisła połączona jest wodną komunikacyą z Niemnem, ale także po przeprowadzeniu kolei żelaznych droga powyższa straciła resztę swojego znaczenia. N, należy do rzek dość rybnych, a byłaby bardzo rybną, gdyby jakieś przepisy gospodarcze ograniczały w praktyce dzisiejsze rybołóstwo, które nosi na sobie wszystkie cechy zwykłego niszczycielstwa. Trucizna i ość należą tu do pospolicie używanych. Rybacy mają oddzielne sieci do wyławiania młodego zarybku, a nawet nie przepuszczają ikrze złożonej w wodzie przez ryby, którą gotują i spożywają. Do najpospolitszych ryb w N. należy szczupak, okoń, jaź, lin, miętus, karaś, płotka, kiełb, i piskorz. Poławia się także węgorz, leszcz, bieluga czyli bielizna, jazgarz, uklej i kilka gatunków innych. Sum, karp, i jesiotr nie przypływają prawie nigdy na Podlasie. Najrybniejszą jest Narew na Podlasiu, bo rozlewa się na setki odnóg i jeziorek. Rybołóstwo też jest tu przemysłem niektórych wiosek, a rybacy podlascy posiadają najwięcej sposobów do łowienia Oprócz rozmaitego gatunku sieci, najważniejszą rolę w tutejszem rybołóstwie odgrywa tak zwany jaz al. grobla grodzona w poprzek rzeki. Jaz grodzą rybai cy z pali, faszyny, kamieni i darniny, zostawiając w nim dla przepływu wody kilka otworów zwanych oknami lub uwodami. Jazy na spławnych rzekach są zabytkiem barbarzyństwa i od wieków były przez prawodawstwo polskie surowo zakazywane. W sposób bowiem najszkodliwszy zanieczyszczają koryto Wieki i opóźniają opadanie wód wiosennych, które z tego powodu do końca maja zalewają rozległe łąki narwiane w Tykocińskiem. I dziś istnieją wprawdzie przepisy wzbraniające budowania jazów i władza prawie rokrocznie wydaje polecenia, żeby zburzone zostały, ale pomimo to rybacy naprawiają ciągle i budują jazy nowe, a niedawno w jednej gminie stelmachowskiej naliczono ich całą setkę. Gdy zima bywa długa i surowa, następuje w N. podlaskiej tak zwane psucie się wody. Jestto naturalne zjawisko w bagnistej rzece, której woda, ściśnięta lodami, zostaje pozbawiona otwartego zetknięcia się z powietrzem. W N. przepełnia się ona wtedy drobnemi żyjątkami, a ryby cisną się tak gromadnie i gwałtownie do nadbrzeżnych zdrojowisk, że bywają tam w wielkiej ilości bez truda i zachodu chwytane. Pomimo, że N. podlaska wszędzie jest błotnista i jednakowy ma charakter zewmętzny, ale tylko niektóre miejscowości obfitują w raki. Najciekawszą pod tym względem jest kilkowłókowa przestrzeń naprzeciw wsi Złotoryi, w okolicy ujścia rz, Supraśli. Do czasu zbudowania kol. petersb. warszawskiej miejscowość ta dostarczała raków dla całej okolicy, żyła niemi w lecie ludność dużej wioski. Po utworzeniu pomienionej drogi, przedsiębiorcy zaczęli dostawiać raki złotoryjskle do Warszawy, w skutek czego nastąpiło takie ich wyniszczenie, że dziś stary, duży rak należy w Złotoryi do osobliwości. Błota narwiańskie obfitowały również w wielką ilość i rozmaitość dzikiego wodnego i błotnego ptactwa. W ostatnich jednak kilkunastu latach, t. j. od czasu kiedy śród okolicznego ludu wzrosła znacznie liczba myśliwych i posiadaczów broni palnej, dawna obfitość tego ptactwa zaczęła należeć do trądycyi. Ostatnie bobry, które wyginęły tu od lat 50ciu, utrzymywać się miały w Tykocińskiem, koło kępy Lipnickiej, na stawie Trackowskiem, nad Nereślą i na błotach klucza Zakątkowskiego. Nad N. istniały w zamierzchłych czasach użytku krzemienia stałe osady krajowców, czyli tak nazwane dziś przez starożytników stacye krzemienne. Z. Gloger wyszukał takowe w pobliżu wsi Łuki na Litwie, dalej na gruntach Pajewa, Radul, Złotoryi, Pogorzałk, Kulesz, Herman i na kępie Giełczyńskiej na Podlasiu, tudzież koło Targoń i Łasi na Mazowszu. W czasach późniejszych wiele miejscowości nadnarwiańskich posiadało swoje znaczenie lub upamiętnione były wypadkami historycznemi, jak Narew, Suraż, Choroszcz, Złotorya, Tykocin, Wizna, Łomża, Nowogród, Ostrołęka, Różan, Pułtusk, Serock i Nowydwór. W ogóle leży nad N. 12 mczek i około 200 wsi. Najznaczniejsze miasta są Łomża i Pułtusk; Wizna, Łomża i Rożan były stolicami ziem mazowieckich. Przecinają N. dr. żel. brzeskograjewska pomiędzy Białostokiem a Bielskiem i warsz. petersb. około Łap. Pod obu drogami są mosty żelazne. Oprócz tego w granicach gub. grodzieńskiej znajduje się 27 mostów drewnianych i w 14 miejscach przeprawa za pomocą promów. Opisy N. podali Wucke w Beitraege zur Kunde Preussens, przekład w Dzienniku Warszawskim 1826 r. ; Lud, Wolski w Bibl. Warszawskiej 1849 i Z. Gloger w Wędrowcu 1881 r. . Praca ostatniego statnowi podstawę niniejszego artykułu. Narew, mko na lew. , wyniosłym brzegu rz. Narwi, pow. bielski gub. grodzieńskiej, przy b. trakcie handlowym z Białostoku do Pińska, Narew Narew o 28 w. od Bielska, 1612 mk. 804 męż. i 808 kob. , w tem 571 prawosł. , 461 katol, i 580 żyd. , 466 dm. ; podług innych danych 353 dm. , a nawet 191 dm. W 1845 r. było w N. 108 dm. i 725 mk. ; w 1857 r. ludnośó wzrosła do 984 dusz płci ob. Cerkiew, kościół kat. par. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. i ś. Stanisława, z drzewa w 1728 r. wzniesiony, kapł. na cmentarzu grzeb. , synagoga, szkoła, st. poczt. Do miasta należy 1722 dz. ziemi, do duch. prawosł. 65 dz. , katol. 55 dz. , razem 2875 dz. , wtem 94 dz. pod sadybami, 1231 gr. or. , 303 łąk, 827 lasu i 427 nieuż. ; do przedmieści należy 2573 dz. , w tem 944 gr. or. , 442 łąk, 195 lasów i 750 nieuż. Grunt piaszczysty, łąki błotniste. Mieszkańcy trudnią się rolnictwem, dawniej zajmowali się uprawą chmielu. Targów i jarmarków miasto nie posiada. Następujące wsie, zwane przedmieściami, otaczają miasto Waniów, Areifdowszczyzna, Ordynki Małe i Wielkie, Tynięwicze, Skaryszew i Makówka. Par. prawosł. , dek. błahoczynia bielskiego, ma 1 cerkiew paraf. , 1 fil. , 2 kapl. cment. i liczy 2392 wier1 nych 1178 męż. i 1214 kob. . Par. kat. , dek. bielskiego, ma 2209 wiernych. Dawniej znajdowały się kaplice w Leniowie i Hornej. Miasto N. założone zostało w początkach XVI w. przez Olbrachta Marcinowicza Gasztowta Gasztolda, woj. płockiego, sstę bielskiego, później kanclerza w. lit. i woj. wileńskiego, jak widać z przywileju Zygmunta I, wydanego d, 27 czerwca indyktu 2go 1514 r. w Wilnie, mocą którego dozwala osadzić miasto na 300 włókach, nadaje mieszczanom prawo chd mińskie, przyczem zwalnia ich od wszelkich powinności, dawania podwód pod dwór, posłów i gońców cudzoziemskich, oraz od wszelkich podatków, stacyi, zastrzegając tylko, że mają z każdej karczmy dawać co rok na ś. Marcin po złotemu. , czelenomu kapszczyzny, oraz czynszu z włóki po pół kopy groszy litewskich i po 2 kury, po 2 beczki owsa i po wozie siana, w razie zaś przyjazdu króla do miasta mają go mieszczanie podejmować. Gdy zbudowany został kościół paraf, uposażył go Zygmunt, jak świadczy przywilej z 1528 r. , przywilejem wydanym w Wilnie we wtorek po Przewodniej niedzieli 1529 r. Zygmunt ob darzył miasto prawem magdeburskiem, ustanowił opłatę od karczem miodowych i piwnych po 30 gr. lit. , dochód zaś z woskobojni i z propinacyi gorzałki przeznaczył na użytek i potrzeby miejskie. Musiał tu być zamek lub dogodny dwór, skoro zatrzymywał się w N. po dni kilka Zygmunt August w przejeździe do Litwy. Podług lustracyi z 1576 r. znajdowała się tu 178 dm. , opłacających po 2 gr. podwodnego, a 58 dm. ról niemających po 6 gr. ; z 2ch młynów o 2ch kolach, od każdego po kopie gr. lit. ; winy czyniły razem 8 kóp; rzemieślników było 12 karczmarzów piwnych, 2 miodowych, 5 piekarzów, 12 kołodziejów, 2 kowalów, bednarz, 2 przekupniów, 7 rybaków, 2 szewców, 2 rzeźników. Król Stefan potwierdził d. 5 grudnia 1576 r. w Toruniu mieszczanom wolny spław po rzece. Lustracya z 1660 r. po wojnie szwedzkiej podaje, , miasto zasiadło originaliter na włókach 60, w gruncie podłym. Bywało przedtem osiadłych domów 300, natenczas nie masz tylko 24, z tych dają czynszu z każdego po gr. 10. Mieszczanie mają wolne warzenie piw, gorzałek palenie i innych likworów, a każdy piwowar powinien dać kapszczyzny na rok fl. 1 gr. 7 den. 9. Targi według przywileju powinny bywać we wtorek i w piątek, jarmarki na I. Trójcę, Podniesienie ś. Krzyża i na środopoście. Z dawnego zwyczaju woza wojennego nie wyprawują. Pieniędzy coronationis dawać powinni fi. 2. Stanisław August d. 11 marca 1767 r. surowo wzbronił mieszkańcom sprzedawać lasy i drzewa wywozić za granicę, lecz używać go tylko na swoję potrzebę na opał i budowę. Baliński w Star. Polsce a poprzednio Echard w Dykc. geogr. podają, że około 1514 r. , przed utworzeniem wojew. podlaskiego, Jan Sapieha pisał się wojewodą narewskim, Wolff jednak Senatorowie i Dygnitarze w. ks. lit. nic o tem nie wspomina i opierając się na Metr. lit. podaje, że Iwan Semenowicz Sapieha wprost z wojewody witebskiego mianowany został w lutym 1514 r. wojew. podlaskim. Narewskie starostwo niegrodowe, leżało w wojew. podlaskiem, w ziemi bielskiej. Podług lustracyi z 1660 r. powstało z dawniejszego sstwa nieckiego przez odseparowanie zeń miasta N. nad rz. Narwią z wójtostwem i dwu wsi Kamień i Wólka. Wedle przywileju królowej Bony z r. 1544 było połączone wówczas z stwem bielskiem. W 1771 r. posiadał je Stanisław Karwowski, który zeń opłacał kwarty złp. 1516 gr. 16, a hyberny złp. 383 gr. 10. Na sejmie z r. 1773 1775 stany Rzpltej nadały to stwo w emfiteutyczne posiadanie Stanisł. Karwowskiemu, stolnikowi bielskiemu. Wójtostwo do 1788 r. wnosiło do skarbu 359 złp. 20 gr. J. Krz. Narewka 1. rzka w gub. grodzieńskiej, lewy dopł. Narwi. Wypływa z błot Nikorskich w puszczy Białowieskiej tam gdzie była straż Okolnicka, przepływa puszczę w kierunku płn. zach. , rozdzielając ją na dwie prawie równe części, płn. wsch. i płd. zach. i ubiegłszy około 60 w. przez topieliska leśne łączy się z rz. Narwią powyżej m. Narwi. Do żeglugi niezdatna, spławna na przestrzeni 35 w. Na 5 w. od ujścia stanowi granicę pomiędzy pow. bielskim a prużańskim. Przyjmuje od praw. brz. Krynicę, Jelonkę, Orłówkę, Hwo Narewka źnię Gwoźnię al. Hrywdę, Praszczę i Dąbrówkę, od lew. zaś Kliczyniówkę, Łutowie, Jelonkę, Wakuszankę, Jabłonówkę i Wieliczkówkę. 2. M. , rz. , lewy dopływ Szczary, ma ujście poniżej Hrywdy. J. Krz. Narewka, mko nad rz. t. n. , pow. prużań1 ski, w 5 okr. pol. , o 60 w. od Prużany a 140 w. od Grodna, 863 mk. 448 męż. i 418 kob. , w tem 778 żydów; cerkiew, synagoga, st. poczt. , przystań. Zarząd okr. pol. dla trzech gmin białowieskoaleksandryjskiej Zastawa, masiewskiej i suchopolskiej. Par. prawosł. , dek. błahoczynie Szereszów, 2344 wiernych 1115 męż. i 1229, kob. . Oprócz cerkwi paraf. znajduje się cerkiew fil. i kaplica na cmenta rza grzebalnym. Dawniej była tu filia b. par. katol. Jałówka. J, Krz. Nargiełowo, fol szlach. , pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , o 26 w. od Oszmiany, 1 dm. , 13 mk. , w tem 1 prawosł. , 12 katol. Nargolz niem. , dobra, pow. wałecki, st. pocztowa Klaudynów ob. , najbliższa st. kol. Wałcz, o 7 klm. odl. NarienSee niem. , jezioro w pow. morąskim, z licznemi odnogami; leży na wsch. od miasta Morąga; nad jego brzegami rozłożyły się osady Ponarien, Bobauden, Willenaw, KI. Luzeinen, Krantau, Gueldenboden, Golbitten i Narienmuehle. Ks. Fr. Narienmuehle niem. , os. młyn. , pow. morąski, st. p. Libsztat; leży nad jez. Narien. Narkajcie, wś, pow. rossieński, par. taurogowska. Narkiszki 1. wś, pow. rossieński, par. paw kowska. 2. M. , wś, pow. rossieński, par. rossieńska. 3. N. , dwór, pow. rossieński, par. skawdwilska, własność Rakowskiej. NarkotZuotkogen, ob. Kraudkiszen. Narkowicze, wś, pow. święciański, w 3 okr. pol. , gm. Komaje, okr. wiejski Jarzewo, o 9 w. od gminy, 161 dusz rew. ; należy do dóbr Jarzewo ks. Druckich Lubeckich. Narkowszczyzna 1. fol. , pow. oszmiań ski, w 4 okr. pol. , gm. Wiszniów, okr. wiejski Bohdanowo, własność Snadzkich. 2. N. , fol. , tamże, własność Kosackich. 3. N. , wś, pow. Słonimski, własność Adama Brońskiego; wło ścianie zapłacili 7267 rs. 66 kop. wykupu m ziemię. J. Krz. Markowy, niem. Narkau, wieczysta dzierżawa, pow. starogardzki, st. p. , kol, tel. i par. kat. Subkowy 1 2 mili odl. , ew. Tczew, szkoła Czarlin; odl. od m. pow. 2 3 4 mili. W 1868 r. 158 mk. , 137 kat. , 21 ew. , 7 dm. Obszar wynosi 144, 29 ha roli or. i ogr. 128, 9 ha, łąk 10, 03, nieuż. 5, 36 ha; czysty dochód z gruntu 2490 mrk. Jest tu gorzelnia parowa, hodowla owiec rasy Rambouillet. Dawniej były N. własnością cysterów w Pelplinie. Część wsi leżąca pól mili od Subkowy, dawnego majątku biskupów kujawskich, nabył konwent od Jana i Bytryka z Frący r. 1419, a resztę r. 1444. Dziesięć włók narkowskich należało r. 1353 razem z Lunowem czyli Suchostrzydzem i połową Małej Turzy do Arnolda z Lunowa i Piotra, brata jego. Obaj posiedziciele mieli stawić jednego zbrojnego na koniu do każdej potrzeby i dawać jeden duży funt wosku i jeden koloński albo pięć chełmińskich fenigów na uznanie zwierzchności. Mistrz Kuechmeister dał zakonowi te włóki na wieczne czasy, lecz zastrzegł sobie że konwent te same służby wojenne pełnić będzie, jakie przypadały na Jana z Frący. R. 1431 zniósł opat Piotr z Honigfeld przywilej mieszkańców narkowskich, wystawiony przez dawniejszych panów, i wystawił nowy za jednę grzywnę czynszu od włóki i jeden wiardunek 2 marki 24 fenigów za opuszczenie zaciągów. Sołtysa niebyło tu; czynności jego por uczył opat jednemu z gospodarzy; dziesięciny biskupie mieli dawać jak zwykle. R. 1526 puścił N. opat Steuert gospodarzom subkowskim na 40 lat za pozwoleniem biskupa Macieja Brzewickiego, bawiącego właśnie w Subkowach Transumpt dokumentu biskupiego, sporządzony przez notaryusza prob. Lenckowskiego w Garcu, wylicza następujących gospodarzów Michał Praroski, inaczej Piec i Maciej Heine sołtysi; Michał Borkow ma być M. z Barkowa, Maciej Reckow M. z Rakówca, albo z Rajków, Ludwik Hundertmark, Stefan Sielik, ławnicy; Jędrzej Kobus, Jędrzej Rayman, Piotr Sprengel, Walenty Klikenberg, Stanisław Piec, inaczej Żak, Mikołaj Kapusta, Michał Grzybowski, Jerzy Tył tak, Jan Szczeba, Mikołaj Pług phluk i Marcin Gleza, gospodarze. Bzierżawcy przyrzekli płacić klasztorowi 27 grzywien lżejszej monety 88 marek 29 f. grzywnę po 3 m. 27, jak płacili gospodarze i chałupnicy w Narkowach. Biskupich dziesięcin przypadało od włóki po jednym wiardunku 82 fl. . R. 1570 doniósł Jędrzej Swarożyński, dworzanin Zygmunta Augusta, królowi, że konwent przeciw prawom krajowym posiada N. i włóki w Kaldeling, o których później mówić będziemy. Na Jakie prawa Swarożyński się odwołał, niewierny, ale potrącił też o owe przedawnione już obowiązki, w których udział miały N. razem z innemi majątkami według przywileju z roku 1353. Król dał się namówić i pozwolił Swarożyńskiemu objąć oba majątki a klasztorowi wrócić kupno. Już donosiciel miał posiąść grabież, gdy niespodzianie umarł, wręczywszy dekret wojewodzie pomorskiemu Achacemu Czernie, który wyznaczył sędzią Fabiana Bystrama i Wojciecha Dulskiego, ławnika ziemstwa tczewskiego, na spełnienie wyroku. Deputaci wprowadzili więc brata nieboszczyka, Narkuńcy Narkuńce Narkuny pana Mikołaja, do majątków. Opat Leonard Rembowski bynajmniej się nie sprzeciwiał, a nawet podziękował za wypłaconą sumę pierwotnego kupna. Bo też złośliwe języki ludu, mówi kronikarz, głosiły, że wszystko było spraw ką ojca Leonarda, który chciał koniecznie wyposażyć pana Jędrzeja, syna siostry swej. Mikołaj umarł pewnie r. 1608, zostawiając tylko córkę, która była za Janem Czapskim z linii bękowskiej. Ten widząc niesłuszność nabytku, zgodził się r. 1609 z opatem Kostką i ustąpił z N. za 1000 zł. Według ugody spisanej miał Czapski wyrobić na sejmie potwierdzenie tej zmiany, lecz albo zapomniał, albo niechciał poświęcić zachodów, bo choó opat Kos nawet przed sejm go pozwał o spełnienie, sprawa poszła w zapomnienie. R. 1636 wzięli N. gospodarze z Łubków za 100 zł. i kopę kur za prostą tylko umową po polsku spisana między przeorem Fulgrawem a sołtysem Bartłomiejem Handrzyckim i gospodarzami Krzysztofem Legą i Stanisławem Nurem. R. 1646 dostali od Leonarda Rembowskiego nowy kontrakt na 13 lat za 130 zł. czynszu; zamiast kur mieli płacić 20 zł. , a za tłustego wołu, którego byli przyrzekli dać miasto dziesiątego grosza wkupnego, dali 50 zł. R. 1669 wystawił opat Ciecholewski Subkowianom kontrakt na 10 lat. W pierwszym roku mieli dać łaszt 60 korcy jęczmienia, w następnym 90 zł. , a dalej po 100 zł. dzierżawy. R. 1668 wzięła N. pani Koelmerowa z Czarlina za 100 zł. i pół kopy kur rocznie na 4 lata. Kontrakt jej został przedłużony na dalsze 4 lata za 120 zł. i obowiązek wystawienia potrzebnych chałup dla robotników. Ale już w lecie r. 1673 zawarł klasztor nową ugodę z owczarzem Janem Schulz za 120 zł. rocznie. R. 1730 zawarł opat Tomasz Czapski ugodę z Maciejem Hartman na 3 lata za 360 zł. ; po jego śmierci przyjęła wdowa i syn Michał dzierżawę na dalsze 3 lata. Z r. 1741 zachował się ciekawy opis gospodarstwa w N. Nowy dom mieszkalny był w pruski mur z. altanką, cały dachówką pokryty. W izbie stał piec formowy zielony, na podstawie murowanej. Obok była komora z oknem w ołów oprawnem, bez podłogi. Po prawej wchodziło się do komina murowanego i kuchni także murowanej. Na drugim końcu była izba tak wielka jak pierwsza i komora, obie bez pieca i podłogi. Trzecia izba z piecem była na górze. Do sprzętów inwentarskich należał stół lipowy na nogach sosnowych z podnóżkami, dwie ławy około stołu, jedna przy piecu i dwie w sieni. Tu była też spora szafa sosnowa. Do budynków gospodarskich należała szopa z trzech przegródek, dwie stodoły, owczarnia i spichlerz, pod którym trzy chlewy. Dla robotników była jedna chałupa już stara, druga zaś nowa, o dwu izbach z komo rami i kafiowemi piecami. Wysiew docho dził w każdem polu do sta korcy, a inwen tarz klasztorny składał się z ośmiu młodych wołów, czterech młodych koni, jednej dobrej krowy, dwu starych a trzech rocznych świń i pięciu wieprzków przychówków, jednego dobrego pługa, jednego woza bosego z całym przyrządem, trzech bron, półkorca z żelaznemi obręczami, lady na sieczkę z kosą i siedmiu dzierzek do mleka. Obecnie mają N. 25 włók chełmińskich ob. Kujot Opactwo pelplińskie, str. 362 366. . Ki. Fr. Narkuńce, wś rząd. nad jez. t. n. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Kronie, o 50 w. od Trok, 7 dm. , 72 mk. katol, 47 dusz rewiz. Narkuńcy, wś, pow. sejneński, gm. Kopciowo, par. Lejpuny, odl. od Sejn w. 36, dm. 5 mk. 41. Narkuny, 1. wś i fol. , pow. kalwaryjski, gm. Nadniemeńska, par. Balwierzyszki, odl. od Kalwaryi w. 38, dm. 1, mk. 87 W 1827 r. było dm. 10, mk. 71. 2. N. , wś i fol. , pow. władysławowski, gm. i par. Giełgudyszki, odl. od Władysławowa 38 w, , dm. 17, mk. 248. W 1827 r. było dm. 19, mk. 277. Wchodziły w skład dóbr Giełgudyszki Dolne. Narkuny, 1. wś włośc. nad rz. Dzitwą, pow. lidzki, w 1 okr. pol. , gm. Żyrmuny, okr. wiejski Apolin, o 8 w. od gminy a 12 w. od Lidy, 8 dm. , 65 mk. 37 dusz rewiz. 2. N. , okolica szlachecka nad rz. Wersoką, pow. lidzki, w 5 okr. polic. , o 39 w. od Lidy a 15 w. od Ejszyszek, 5 dm. , 34 mk. katol. Narkuny, wś, pow. wiłkomierski, w 4 okr. pol. , gm. i par. Uciany, 20 dm. , 135 mk. pł. ob. , 492 dzies. ziemi nadziałowej, dobrego czarnoziemu; należała do dóbr Uciańskich. Podług Balińskiego Star. Polska, III 277 nazwa N. pochodzi od wyrazów lit. narchoć i kunasciało i ma być nadana z tego powodu, że kiedy ks. Witenes udawszy się do Nowogrodu, w powrocie swoim pojmany przez Inflantczyków i więziony, umarł w niewoli, zdradliwi nieprzyjaciele choć ciało zwrócili Litwinom. Wywód ten zdaje się potwierdzać mogiła sypana, majdająca się niedaleko od wsi, a kształtem przypominająca mogiły Wandy i Krakusa pod Krakowem, nazwana przez miejscowych mieszkańców Kopa Kunigajksztim, t. j. mogiłą księcia, choć bynajmniej nie twierdzą, żeby pod tą mogiłą spoczywał ks. Witenes. Na polach narkuńskich wyorywują częstokroć szczątki starożytnego uzbrojenia. O 1 w. od wsi znajduje się góra zwana Pilekalnia, i j. góra zamkowa, mająca na wierzchu kwadratową powierzchnię, ze śladami obronnego niegdyś zamku ks. Witenesa, do którego należał cały obszar około Uciany. Las zale Narewka Narkuńce gający niegdyś górę został wycięty a miejsce po nim pozostało zamienione na rolę orną. Narkuszki L zaśc, fol. i dwór nad rz. Narkuszką, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. aleksandrowska, okr. wiejski N. , o 36 w. od Lidy a 13 w. od Ejszyszek, 25 mk. katol. ; młyn wodny. Należy do dóbr horodeńskich, dawniej Tyszkiewiczów, dziś hr. Potockich, ob. Horodno, W skład okr. wiejskiego N. , wchodzą wsie Hudakempia, Jundziliszki, Mackiszki, Ausztokolnia, Drabiszuny, Podworczany, Kuże, Poleckiszki, Nowosady, Dojlidy, Janiańce, Zamojciszki, w ogóle 425 dusz rewiz. włościan uwłaszczonych i 14 włośc. skarbowych we wsi Zamojciszki. 2. N, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Malaty, okr. wiejski Szylniki, o 12 1 2 w od gminy a 73 w. od Wilna, 2 dm. , 14 mk. kat. 6 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Białodwór. J. Krz. Marmojnie, wś, pow. wiłkomierski, par. Szaty, własność Jasiukowicza. Narocz, mylnie Norocz, niekiedy zwane Miadziolskiem, Zanaroczą lub Zanarockiem jeziorem, po Łubaniu największe z jezior litewskich, leży na wsch. od jez. Świrskiego, w pow. święciańskim, mniejszą połową zachodząc w pow. wilejski. Przez rz. Narocz spływa do Wilii. Obszar jego wynosi 72, 4 w. kw. 1 1 2 m. 82. 4 klm. kw. ; największa długość z płn. zach. ku płd. wsch, 12 1 2 w. a największa szerokość, licząc od wsi Niesłucza do punktu połączcnia N. z jez. Miastro 9 1 2 w. Jezioro, cyplem na którym leżą Nanosy, przedzielone jest na dwie części, z których płn. zach. mniejsza. Wybrzeże od cyplu, na którym leżą Nanosy, do wsi Niesłusza stanowi jakby umyślnie usypany wał z głazów narzutowych, który w tem miejscu ma pozór wału ochronnego; podobne nagromadzenie kamieni, znacznie większych wymiarami, spostrzega się w płd. wsch. stronie jeziora, w okolicy przesmyku oddzielającego jez. Blado. Nakoniec z takichże kamieni złożony jest zach. brzeg wyspy położonej na jeziorze. Na dni jeziora, niedaleko wsi Nanosów, o kilkaset kroków od brzegu, ciągnie się równie wał kamieni, nakształt grobli, w kierunku płn. wsch. , długi do 2 w. dający się widzieć w czasie spokojnym. Cypel, na którym leżą Nanosy, wrzyna się blisko na parę wiorst w głąb jeziora, opada on urwisto ku płd. , łagodniej ku płn. i zniżając się stopniowo ku wsch. , przechodzi w oczerety, znamionujące małą głębię jeziora na jego końcu. Najwyższe brzegi posiada jezioro na stronie płn. wsch. , tu bowiem ciągną się wzgórza, dzielące jezioro N. od Miadziolskiego i stanowiące dział wodny pomiędzy Niemnem a Dźwi ną. Najwyższy punkt leży 776 npm. Przeciwnie brzeg płd. od wypływu rz. N. ku zach. Słownik geograficzny. Tom VI. Zeszyt 72, aż za mko Zanarocze jest bagnisty i płaski. Na płd. zach. stronie wzgórza leżą w pewnej od jez. odległości a po za niemi leżą obszeme bagna, ciągnące się w kierunku jez Wiszniewskiego i Świrskiego. Brzegi mniejszej części jeziora bardziej malownicze. Jezioro w ogóle ma dno twarde, pokryte kępkami mchu wodnego. Gdzieniegdzie dno jest piaszczyste3. Woda jeziora niezmiernie czysta. Najgłębsze miejsca mają się znajdować naprzeciw przesmyku oddzielającego jez. Blado i zagłębienie to ma wynosić do 34 a nawet 45 mt. Największa głębokość wymierzona za pomocą ołowianki prof. Dybowskiego przez Witolda Wróblewskiego wynosi 18, 5 mo. t. j. 60. 7 st. ang. i znajduje się o 3 w. wprost ku wsch. od Nanosów. W płn. wsch. stronie jeziora, o kilka wiorst od brzegu, na wprost wsi Pasienki znajduje się wyspa, zajmująca koło 5 mr. ; roślinność na niej jest bujna i urozmaicona. Podług Korejwy Opis gub. wileńskiej, po ross. na wyspie tej stał niegdyś zamek i istniała grobla w kierunku ku jez. Miadzioł, usypana z kamieni i służąca do połączenia wyspy z brzegiem, z której obecnie pozostały tylko ślady. Za wsią Pasienkami brzeg jeziora staje się wysoki. Wzgórza te stanowią wododział Wilii i Dzisny; za niemi leży jez. Miadziolskie. Zbliżająe się do punktu, w którym jez. N. łączy się z Miastrą, barwa wód zmienia się nagle z niebieskiej w zieloną a razem z tem jezioro staje się płytkie i ma nie więcej nad 1, 5 mt. Przesmyk dzielący N. od Miastry ma zaledwie kilkaset kroków szerokości; struga łączy oba jeziora. Brzegi Miastry ogołocone są zupełnie z lasów, kształt jego nieregularny, głębokość nieznaczna. Za wsią Hatowieżami brzeg jez. N. porasta lasem i usłany jest Wielkiemi głazami. Przybrzeżna mielizna ciągnie się tu wszędzie, porasta ona rzadką trzciną i sitowiem. W okolicy skąd wypływa rz. Narocz jezioro jest bardzo płytkie, sam brzeg bagnisty, dno jednak wszędzie twarde. U mczka Zanaroczy brzeg wysłany jest jasno zieloną masą wodorostów. Opis jez. N. podał Witold Wróblewski w Pamiętniku Fizyograficznym t. HI 77 79. J. Mrz. Narocz, rzeka w gub. wileńskiej, odlewająca wody jez. Narocz i połączonych z nim jezior Miastro i Batoryn do Wilii. Wypływa z jez. Narocz, płynie w kierunku z płn. ku płd. około wsi Halinka, Słoboda, mczka Iża, wsi Klorolewce, Łubki, Przełyk, Popowce, Reutki, Kosacze, Kuźmyszki, meczka Hanuta, wsi Ruczyca i Kraśnica, w pobliżu której uchodzi od praw. brz. do Wilii. Długość biegu wynosi około 52 w. , głębokość do 2 arsz. , szerokość dochodzi do 8 saż. Przybiera od lew. brzegu rzkę Uzłę Usleję, od ujścia której poczyna być spławną. Mająca wpadać do N, od praw. 58 Marmojnie Narocz brz. rzka Sniahlica al. Spiahlica, wypływająca 1 według mapy szt. gen. z jez. Wiszniewskiego, nie istnieje w rzeczywistości. Na praw. brz. N. około mczka Iza, ciągną się bagna, do 2 I mil długie a do 1 1 2 mili szerokie, dochodzącej do jez. Wiszniewskiego. Na lew. brz. N. są bagna, pokryte lasem, które prawie bez przer wy ciągną się do źródeł Wilii i Berezyny. Rz. N. po drugim rozbiorze Rzpltej stanowiła granicę między Polską a Rossyą, później mię dzy gub. wileńską a mińską, dziś między pow. święciańskim a wilejskim. J. Krz. Narocz, wś nad rz. t. n. , pow. wilejski, w 2 okr. pol, gm. Iża, okr. miejski Narocz, o 11 w. od gminy, 157 od Wilejki, 19 od Żodziszek a 22 od Smorgoń, przy. b. dr. poczt, świrskiej, . 26 dm. , 331 mk. 123 dusz rewiz. , cerkiew paraf. drewn. i młyn wodny. Nale ży do dóbr Lubań Lubańskich. Paraf. praw. , dek. błahoczynia wiiejskiego, ma 1264 wier nych 610 męż. i 654 kob. . Oprócz cerkwi są dwie kapł. na cment. grzeb. W skład okr. wiejskiego wchodzi jedyna wś N. Echard w Dyko. nazywa N. mkiem, i dodaje źle zbudo wane i biedno, lecz mające porządne młyny i tartaki. J. Krz, Naroczne al. Narożne, Narozsne dok. t. z. łowicki z r. 1222; w dok. z r. 1223 zaś villa Tuschino, quae Naroschinik dicitur, miejsco wość dziś już nieistniejąca, leżała w ziemi chełmińskiej. Książę Konrad Mazowiecki na dał ją Chrystyanowi, pierwszemu bisk. pru skiemu, co r. 1223 poświadczają Światopełk i Wracisław ob. Kętrz. O ludn. pol. str. 49 i 56; Philippi Preuss. Urk. B. , I, str. 29 i Perlbach P. U B. , str. 19. Kś. Fr Na Roczynie, część Sielca, pow. sokalski. Narodycze, mko u zbiegu rz. Żerew z Uszą, pow. owrucki, w 1 okr. pol. , gmina Narodycze, o 19 1 2 w, na płd. wschd. od Owrucza, 306 dm. , 2727 mk. , w tem 34 żydów, cerkiew pod wez. św. Mikołaj a, kościół kat. drew. pod w. św. Tekli, wzniesiony 1857 r. ze składek, synagoga, szkółka, fabryka wosku, 5 garbarni, cegielnia, 2 młyny wodne, 3 jarmarki, W XVII w. własność Potockich, następnie dziedzictwo Pawszów, w 1794 r. skonfiskowane, dziś rządowe. Paraf. , kat. , dek. owruckiego, istnieje od 1748 r. i ma 1666 wiernych. Kaplice znajdują się w Ksawerowce, Meżylisiu, Rudni Bazarskiej, Wazowie i Chrystynowie. Do gminy należały wsie Jażbaryn, Kleszcze, Kuchary, Nozdry, Narodycka Rudnia, Sarny al. Szarny, Stupiszcza, Zarudzie i Zwiedajska Rudnia. Ó N. , znajdują się liczne wzmianki w Arch. J. Z. R. , w których rozróżniają się N. Stare i Nowe Na Rogatce, karczma w Krechowicach, pow. doliński Narojewszczyzna, okolica szlach. , pow. mozyrski, o 4 w. na płd. od Mozyrza, ma 17 osad; miejscowość wzgórkowata, grunta piękne. Narok 1. wś, nieistniejąca dziś, w par. Godziesze, pow. kaliski. Wspomina ją Lib. Ben. Łask. II 89. 2. N. , wś, w ziemi sieradzkiej, w sąsiedztwie Lichawy, gm. Krokocice, obecnie nieistniejąca, oddana w 1285 r. przez Mszczuga, podkomorzego król. , w zamian za inne dobra biskupowi kujaws. Wisławowi Kod. Dypl. Muczk. 11, 108. Br. Ch. Narol, rus. Naril 1. z Krupcem i Fawekami mko, zwane niegdyś Floryamwew pow. cieszanowski, 19 klm. na płn. wsch. od sądu pow. w Cieszanowie, 16 klm. na płn. zach. od st. kol. jarosławskosokalskiej w Werchracie a 64 kim. od Jarosławia, pod 50 19 płn. szer. i 40 56 wsch. dłg. Na płnwsch. leży Narol Stary, na wsch. Lipie i Lipsko, na płd. Łowcza, na zach. Płazów i Banachy część Huty Różanieckiej. Płn. zach. część przytyka do pow. tomaszowskiego w król. polskiem. N. i Pawelce zajmują płn. 1 klm. szeroką część obszaru, od granic Lipska na płn. zach. na przestrzeni 5 klm. Wzdłuż płd. zach. granicy N. płynie Tanew. Na praw. jej brzegu, tuż koło Lipska, leżą zabudowania miasteczka samego 276 m. , a na zach. od nich, w odległości 2 klm. , przysiołek Pawelce al. Pawełce. Na płd. od N. leży część mczka Krupiec i zajmuje obszar przeszło 3 klm. długi, szeroki 1 2 klm. na płn. Zabudowania leżą w stronie płn. Płn. wsch. część obszaru wznosi się po nad dolinę Tanwi do 305 m. , w płd. stronie wznosi się wzgórze Krupiec do 347 m. znak triang. . W okolicy N. występują niewielkie wzgórza, najczęściej lasem sosnowym pokryte na krańcu płd. las Mochnata dół. Dokoła piaski jakby na Mazowszu; są tu także pokłady torfu. Własn. wiek. sukc. Maryi Puzyniny z hr. Łosiów ma roli or. 7, łąk i ogr. 50, past. 2, lasu 18 mr. ; własn. mn. roli or. 555, łąk i ogr, 86, past. 146, lasu 14 mr. W r. 1880 było 1603 mk. w gminie, 100 na obsz. dwor. między nimi. 770 obrz. rz. kat. , 27 gr. kat. . Par. gr. kat. w Krupcu ob. t. IV, str. 730, par. rz, kat. w miejscu, dek. lubaczowski, archidyec. lwowska. Parafia ta erygowana w r. 1505, fundacyi Floryana Łaszcza Nieledewskiego. Do tej parafii należą wsie Chyżo, Kadłubiska, Narol i Podleśna. Jest w N. kościół murowany, konsekrowany w r. 1847 pod wez. Narodzenia N. M. P. Są także dwie kaplice, jedna prywatna, druga publiczna. W miasteczku jest urząd poczt, i szkoła etat. 2klas. Pierwotny kościół założony w N. przez Floryana Łaszcza Nieledewskiego, stał po spustoszeniu N. przez Kozaków w r. 1648 przez długi czas opustoszały. Dopiero około r. 1700 dźwignął go Michał Łoś, kaszt. lwowski, i syn jego Feliks Antoni, wojew. pomorski, a Tadeusz Łoś Narkuszki Narocz wraz z swą małżonką z domu Kownacką wewnątrz upiększył. Kościół ten mieści rodzinne groby z Grotkowa Łosiów. W kaplicy po prawej stronie jest 5 popiersi na płótnie malowanych; pod czterema na marmurowych tablicach są takie napisy 1 Michaeli de Grotkow Łoś Castellano Leopol. , Ord. Aquil. Albae Equiti, Patri optimo, Beligionis et Patriae Senator. Felix Ant. Comes Łoś, Filius Beneficiorum memor Lapidem Hunc Poni Curavit ejus meritorum et Grati sui animi monumentum 1800. Obiit die 20 Julii 1758. 2 Felic. Ant. Comti de Grotkow a Krzynowłoga Łoś, Palat. Pomer. Reg. Gal. et Lodom, supremo Architricdno, ord. aq. Albae et S. Stanisl. Equit. Religione Omnigena exculto morum, Benevolentiae conspicuo Patri suo Charissimo, Mauritius Thomas Comes Łoś, et Fratri ejus Germano, Joachimo, Filius et Bonorum haeres monumentum hoc perenis Gratitudinis posuit die 5 Novem. 1804. Obiit 27 octobris 1804. 3 Mariannae Ursulae Nałęcz Moszczeńskie Comitissae Łoś Conjugi Carissimae Pietate in Deum morum Svavitate Integriiate vitae et candore animi Incompara ab. iii. Quae in aede Hac mortale Deposuit Immortale. Caelo Restituit. Felix Ant. Comes Łoś etc. etc. Maeritus sponsus hoc monumentum fieri fecit 1800. Obiit A. D. 1798. 4 Helennae de Comitibus Skarbek Comitissae Łoś, matri amantissiraae in Pauperes Libertati in Aedes sacras munific. Felix Ant. Comes Łoś. Hunc Lapidem posuit 1764. Miasteczko N. założył w 1585 r. Floryan Łaszcz Nieledewski, syn Stanisława, wojskiego horodelskiego, a dziedzic sąsiedniej wioski Narola Starego, za przywilejem Stefana Batorego i nazwał Floryanowem, Zygmunt III przywilejem swym z d. 2 paździer. 1592 r. w Warszawie wydanym, na rzecz tegoż Łaszcza Nieledewskiego, jarmarki w miasteczku utwierdza, prawem teutońskiem i magdeburskiem sądzić się przykazuje. Jarmarki w tym przywileju zastrzeżone były częstym powodem kłótni i procesów między Floryanowem a sąsiednim Lipskiem, lecz sąd grodzki bełski w r. 1647, przytaczając przywilej Zygmunta III wydany na jarmarki i utwierdzający sąd miejski według prawa magdeburskiego dla Floryanowa, temuż miasteczku przed Lipskiem pierwszeństwo daje. Floryan Łaszcz Nieledewski założył obok N. na wysepce zameczek drewniany, który tworzył miejsce obronne. W zameczku tym zgromadziła się w r. 1620 szlachta kalwińska i naradzała się nad utrzymaniem drukarni w Łaszczowie, Szczęśliwe okoliczności w przeciągu pół wieku nadały miasteczku tyle znaczenia, że kupcy tameczni katoliccy i żydowscy z Gdańskiem handel prowadzący szybko się bogacili. Ale nadszedł rok 1648 i zniszczył wszystko. Chmielnicki w pochodzie pod Zamość obiegł N. , gdzie się schroniły tysiące szlachty, włościan i żydów. Żydzi chcieli wprawdzie z początku uciekać, ale dziedzic miasta nie dopuścił. Dziedzic N. opór stawiałprzez trzy dni, ale gdy Chmielnicki przysłał jeszcze nowe oddziały, miasto zostało zdobyte. Naprzód zamordowano Łaszczą, potem rozpoczęła się rzeź żydów. Wielu z nich utonęło, kilkuset zamknęło się w bóżnicy, ale Kozacy wyłamawszy drzwi, wymordowali tam wszystkich a potem spalili bóżnicę wraz z truparni. Reszta ludu poszła w niewolę. Opowiadała jedna niewiasta, która została przy życiu między trupami, iż kilkaset kobiet i dzieci i kilku mężczyzn kryjących się między trupami, nie mając żywności, przez 6 dni żywili się ciałem ludzkiem. Składy towarów i całe mienie mieszczan zrabował nieprzyjaciel i dopiero dnia 4 go wyruszył na Zamość. W rozwalinach zamku, zniszczonego wówczas, znaleziono przed kilkudziesiąt laty stare monety i inne zabytki ob. Trudy perwago archeolog, zjezda w Moskwie, Moskwa 1871, I, str. 242. Ulryk Werdum, podróżujący w Polsce między r. 1670 a 1672, pisze o N. Dawniej było to wcale nieszpetne miasteczko, ale teraz zupełnie puste, bo w wojnie kozackiej schroniła się tu cała ludność sąsiednia, zwłaszcza dużo żydów. Miasto zaś obiegł z Kozakami swymi Bohdan Chmielnicki od północy. Tatarzy od południa. Kiedy zaś o zapłacie kontrybucyi zbyt powoli decydowano, przepłynęli Tatarzy konno przez jezioro, napadli niespodziewanie miasto i wymordowali tu przeszło 20, 000 ludzi, pomiędzy nimi więcej jak 12, 000 żydów. Od południa zamyka miasto jezioro, resztę otaczają wały z ziemi Liske Cudzoziemcy w Polsce, str. 113. Wr. 1672 odniósł pod N. zwycięstwo Jan Sobieski. W strasznej chwili upadku i upokorzenia, kiedy posłowie króla Michała układali się w Buczacu o haniebny pokój z sułtanem Mahometem IV, zebrał Jan Sobieski, wówczas marszałek i wielki hetman kor. , 7000 konnicy, ruszył z obozu pod Krasnymstawem komunikiem, ścierając się ciągle z chmurami Tatarów, do Krasnobrodu i rozpoczął stąd dnia 6 października jedne z najświetniejszych kampanii. Z Krasnobrodu zawiadomił króla o pierwszych potyczkach krótkim listem, przepraszając, . że na takim pisze papierze, bo to się dzieje w polu, na bębnie, bez taboru i pod nieprzyjacielem; gonił potem Tatarów po lasach i niemało trupem położył, a następnie kazawszy pozbierać porzucone dzieci i odesłać do Zamościa, puścił się dalej w pogoń ku Narolowi, gdzie płonące wsie zdradzały obecność nieprzyjaciela. Pod N. , który także stał w ogniu, spotkał dwa zago Naropno ny, rozbił je i ścigał aż do nocy, siekąc i w Tanwi topiąc. Nasławszy trupami Tatarów szlak ich na dobrych dwie mil podolskich i odbiwszy około 2000 ludzi, dał kilka godzin wytchnienia znużonemu wojsku i przed północą ruszył dalej w pochód ku Niemirowu, kierując znowu drogę na płonące wsio Grabowski, Ojczyste Spominki, I, 190; Dyaryusz expedycyi wojska kor. przeciwko Tatarom grasującym, t. II, 361; List Sobieskiego do króla z pod Narola, Kluczycki, Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, t. I, cz. II, str. 1090; Dziennik pogromu Tatarów od Krasnobrodu do Kałuszy. N. przez związek małżeński przeszedł najpierw w dom Gabryela Stefana z Silnie Silnickiego, ssty bucniowskiego, żonatego Katarzyną, córką Jana Drużbica, podkomorzego bełzkiego, i Zofii Łaszczówny, oboźnianki koronnej. Z domu Silnićkich przeszedł N. w dom Potockich. Około r. 1798 dziedziczył te dobra Franciszek Sależy Potocki, krajczy koronny. Potem sprzedał je Dziewałtowskiemu, sście teraczyńskiemu, a od tego kupił Ludwik Michał z Grotkowa Łoś, kaszt. lwowski; po nim wziął w drodze spadku syn jego Felix Antoni hr. Łoś, woj. pomorski, wielki kuchmistrz królestw Galicyi i Lodomeryi. Feliks Antoni hr. Łoś wzniósł za miastem, na wzgórzu, piękny pałac, zbudowany w kształcie podkowy herbu Łosiów, na wzór włoski szczegółowy opis tego pałacu podał Lwowianin z r. 1842, str. 47. Przed bramą pałacu stały dwie kolumny. Na jednej z nich umieszczono następujący sześciowiersz, , Wdzięcznie przyjmij dziedzicu te dane prze strogi. Wszak wiesz dobrze, wiadomy pyta jeszcze drogi, W cnoty więcej obfitszy, a niżeli w złoto, Rządź łaskawie i ustąp następcy z ochotą. Krótkotrwały jest człowiek, prędko w mecie stawa, Nie przyczyni nic życia, tylko z cnoty sława. Na drugiej kolumnie położono napis Antonius Felix in Narol etc. Comes Łoś etc. quod ditionem hanc et Domum Commodidati Tranquilitati Hilaritatique Grato Suceessori Ampliavit Exornavit et Restituit ab exteris Nationibus in Patriam Redux monumentum hoc fieri. Curavit 24 Maj 1776 Benelicium dando accepit qui diano dedit. Nad bramą ładnego kształtu, którą u góry w polu kolorowem herb Dąbrowa ozdobił, umieszczono napis Deum Colle, Hominibus Succurre Veritatem Sustineto Legibus Pareto, a po drugiej stronie Ordine et Justitia. Na przyczołku pałacu umieszczono nazwisko założyciela i rok 1781. Pałac zawierał 50 pokojów, z tych salon do tańców zdobiło piękne malowidło al fresco, wyobrażające wieżę Leandra na Bosforze i rybołówstwo. W sali familijnej umieszczono 15 olejnych portretów, wyobrażających członków rodziny Łosiów. Za czasów wojewody pomorskiego była w N. w pałacu szkoła dramatyczna i muzyczna. Tu przebywał Sagatyński, Bojanowicz, jen. wojsk pols. , i Jodko, pułk. inżynieryi. Wojewoda otaczał się ludźmi wykształconymi, wspierał sztuki i na swym dworze młódź szlachecką w naukach kształcił. W N. szkółkę trywialną założył, w pałacu piękny księgozbiór utrzymywał. Było tu niegdyś ciekawe archiwum, obejmujące różne korespondencye, stare akta i rękopisy, piękne obrazy szkół włoskich i holenderskiej. W r. 1870 uległ pałac zniszczeniu w skutek pożaru. Zbiory muzealne i bibliotekę przeniesiono do Brzeżan. W Lwowianinie 1842 r. znajdują się dwie ryciny. Jedna z nich przedstawia widok miasteczka, a druga widok pałacu. Dokoła miasta są ślady okopów. Znaleziono tu około r, 1840 pieczęć Hieronima Radziwiłła. Wspomina o tem Bielowski rkp. w Bibl. Ossol, 2389, str. 26. 2. N. Stary al. N. wieś, rus. Naril Staryj, N. seło z Zugrodami, wś, pow. cieszanowski, 20 klm. na płn. wsch. od sądu pow. w Cieszanowie, tuż na płn. od urz. poczt, w Narolu. Na płn. leżą Kadłubiska, na wsch. Kadłubiska i Lipie, na płd. i płd. zach. Narol mczko, płn. zach. część obszaru przypiera do pow. tomaszowskiego. Płd. część wsi przepływa mały potok, uchodzący stąd do Narola mka, a wpadający do Tanwi. Zabudowania wiejskie leżą w płd. zach. stronie obszaru. Na płn. zach. od nich wznosi się na granicy wzgórze Narol do 306 m. wys. znak triang. . W płn. stronie obszaru wznosi się najwyżej, do 315 m. , wzgórze Wielki dół znak triang. . Własn. więk. ma roli or. 400, łąk i ogr. 59, past. 64, lasu 12; własn. mn. roli or. 1172, łąk l ogr. 80, past. 133 mr. W r. 1880 było 612 mk. w gminie, 2 na obsz. dwor. między nimi 7 obrz. gr. kat. . Par. rz. kat. w Narolu, gr. kat. w Krupcu. Lu. Dz. Na Romancach, kilka zabudowań i młyn, w płn. zach. stronie Koniuszkowa, w pow. brodzkim. Naropińska Wola, w dok. Narapymiyska al. Naropyenaka Wola, wś, os. fabr. i os. karcz. nad rz, Rawką, pow. rawski, gm. Żelechlin, par. Żelechlinek. Wś ma 5 dm. , 85 mk. , ziemi włośc. 327 mr. ; os. fahr. 2 dm. i 80 mr. ; os. karcz. 1 dm. i 1 mr. Według Lib. Ben. Łask. II, 327 w XVI w. były tu same role kmiece płacące dziesięcinę probosz. w Głuchowie, zaś miejscowemu w Żelechlinie dawali tylko po groszu z łanu. Naropno, kol. i os. karcz. nad rz. Rawką, pow. rawski, gm. Żelechlin, par. Żelechlinek. Kol. 10 dm. , 82 mk. , ziemi włośc. 307 mr. ; os. karcz. 1 dm. , 2 mk. , ziemi 2 mr. W 1827 r. było 10 dm. , 79 mk. Według Lib. Ben. Łask. II, 327 rzeka dzieli obszar N. na dwie czę Narol Na Romańcach sci. Obszar od strony wsi Łochowo płaci z ła nów kmiecych i ról dworskich nowych dziesięcinę do Głuchowa, zaś dawne łany fol warczne i cały obszar gruntów kmiecych i fol warcznych z drugiej strony rzeki daje dzie sięcinę do Żelechlina. N. i Naropińska Wola stanowiły w ostatnich czasach dobra rządowe, sprzedane w 1869 r. i oddzielone od dóbr To maszów. Weszły następnie w skład dóbr Ko piec ob. . Br. Ch. Na Roskólach, grupa domów w Mizuniu, pow. doliński. Narosze, wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol, gm. Dubicze, okr. wiejski Głębokie, zarząd gminy, o 28 w. od Szczuczyna, 11. dm. , 93 mk. prawosł. 40 dusz rew. ; należy do dóbr Głębokie, Mikulskich. Naroty 1. wś włośc, pow. oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Smorgonię, okr. wiejski Łyczniki, o 4 w. od gminy a 28 w. od Oszmiany, 12 dm. , 98 mk. , w tem 72 prawosł. , 26 katol. 47 dusz rew. ; należy do dóbr skarbowych Smorgonie. 2. N. , posiadł. duchow. , tamże, 1 dm. , 10 mk. prawosł Narowa, wś rząd. , pow. trocki, w 2 okr. pol. , o 33 w. od Trok, 12 dm. , 140 mk. , w tem 133 katol. , 7 żydów. Narowa, także Narwa i Narow, rz. w gubpetersburskiej i estlandzkiej, stok jeziora Czudzkiego do zatoki Fińskiej, długa 68 w. , szeroka do 100 saż. Poczyna się na płn. wsch. zakończeniu jeziora Czudzkiego, około mczka Nyslot Nowy Zamek i płynie w kierunku od płd. ku płn. W szerokiem łożu N. , mówi W. Pol w Hydrogr. Polski, znajdują się ostrowy częste, z których ostatnie, leżące powyżej m. Narwy, czynią skaliste progi na poprzek rzeki. Progi te są wysokie na 25 stóp i stoją na zawadzie żegludze, bo za ich sprawą dzieje się, że ani statki Czuchońskiego Czudzkiego jeziora nie mogą się dostawać do morza, ani większe statki przystani nie idą wyżej w górę jak tylko do m. Narwy. Samo jej ujście jest nadto zasute ławami ruchomego piasku, stąd też rzucają kotwice większe okręty na otwartem morzu, opodal jej ujścia i są narażone na wypadki burzy morskiej. Do N. wpada od praw. brzegu Plusa, która płynie od płdku płn, jest bardzo rozgałęziona i uprowadza wody jeziorne. Przy samem ujściu łączy się z N. mała odnoga rz. Ługi, zwana Rasoną. Od lew. brzegu uchodzą do N. drobne tylko strugi. Zdaje się, że rz. Wielika al. Muldowa, największa z dopływów jez. Czudzkiego, nosiła niegdyś nazwę Narwy. Zdanie to popiera osada Narowa, leżąca na płd. zakończeniu jeziora Niewiedra, odlewającego swe wody do rzeki Wielikiej, Narowczat, m. pow. gub. penzeńskiej, nad rz, Szełdaisą i Łanyzewką, o 138 w. od Penzy a 1197 3 4 w. od Petersburga, 4712 mk. ; 3 cerkwie, szkoła pow. i paraf. , szpital, st. pocztowa. W 1627 r. miejscowość warowna, od 1780 r. m. powiatowe. Narowczacki powiat ma na przestrzeni 2293, 7 w. kw, 94, 445 mk. ; powierzchnia równa, grunt urodzajny, znaczniejsza rzeka Moksza z dopływami; lasy zajmują 38 przestrzeni. Ludność trudni się głównie rolnictwem. Na Rowieniach, grupa domów w Żupaniu, pow. stryjski. Narowla, mko z zarządem gminnym i wiel kie dobra na praw. brz. rz. Prypeci, przy uj ściu do niej rz. Narowlanki, pow. rzeczycki, w 2 okr. pol. jurewickim, par, kat. Kimbarówka, o 124 w. od Rzeczycy. Niegdyś N. była królewszczyzną w pow. mozyrskim, którą trzymali długo prawem lennem Oskierkowie; w 1764 r. nadaną została N. na własność bez względną Rafałowi Aloizemu Oskierce, marsz. pow. mozyrskiego, wraz ze wsiami i dobrami Antonowo, Muchojedy, Uhły, Hołowczyce i Karpowicze z przyległościami ob. Vol. Leg. , t. VII, str. 87. W pierwszej połowie b. stu lecia N. nabyli Horwatowie, w których posia daniu dotychczas pozostaje. Mko ma kilka dziesiąt osad, 452 mk. , cerkiew paraf. wznie sioną około 1760 r. przez Rafała Al. Oskierkę, uposażoną 2ma włókami ziemi i mającą około 900 parafian płci obojga. Kaplica w Obuchowszczyźnie. Dalej znajduje się w N. kaplica kat. również fundacyi Oskierków, gorzelnia, przystań i zarząd gminy, składającej się z 19 starostw wiejskich, 22 wsi i do 2350 włościan płci męs. Dobra mają 19, 210 dzies, obszaru, przeważnie w lasach i błotach. Wspaniała rezydencya z muru, z niezmiernym kosztem wzniesiona przez Daniela Horwata. zgoła nie odpowiada odosobnionemu poleskiemu położe niu. Wzniesioną została w czasach pańszczy źnianych, w których N. miała bardzo smutną sławę ze względu na ubóstwo ludu, przeciążo nego pracą. Znaczny dochód z propinacyi, mły nów i rybołówstwa. To ostatnie odbywa się na rzece Sławaoznej, pod osadą młynarską zwa na TartakHana, w czasie tak zwanych przyduch wiosennych, wtedy bowiem nagromadzo ną tu rybę z Prypeci łowią dziesiątkami ty sięcy pudów. Połowy te musiały trwać od wieków, bo zdaje się o nich, jak twierdzi Ja roszewicz, wspomina kronikarz Michalon, mó wiąc o Prypeci pod Mozyrzem. A. Jel. , Narowlanka, rzeka, bierze początek we wsch. stronie pow. mozyrskiego, pomiędzy Michałkami i RudniąSaniukowską, niedaleko od źródeł przecina gościniec owruckomozyrski i płynie początkowo na przestrzeni 4 w. granicą pow. mozyrskiego i rzeczyckiego; minąwszy wś szl. Kustowszczyznę wpływa w pow. rzeczycki, przepływa około wsi PłowskiMłyn Naroty Narowa Rowieniach Narowla Narowlanka Narożlana Narożniki Narożynka Narpe Narpgallen Nartele Nartoki Nartuny młyn, Zarokitne i pod mkiem Narowią, ubiegłszy przeszło 3 m. , wpada do Prypeci od prawego brzegu, połączywszy się wprzódy z rzką Bród. A. Jel. Narowszczyna, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol, o 50 w. od Dzisny, 3 dm. , 29 mk. prawosł. Narowy 1. wś nad rz. Zadicą, pow. dzisieński, w 4 okr. pol. , gm. Jazno, okr. wiejski Puciatyn, o 4 w. od Jazna a 14 w. od Dzisny, 5 dm. , 36 mk. 15 dusz rew. ; należy do dóbr Puciatyn, Korzeniowskich. 2. N. , futor szl. . pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 14 w. od Dzisny, 1 dm. , 14 mk. kat. 3. N. , wś na lew. brz. Wilii, niżej Ponar, pow. wileński, w 6 okr. pol. , gm. Rudomino, okr. wiejski Ponary, o 12 w. od gminy a 9 w. od Wilna, 4 dm. , 33 mk. kat. 17 dusz rew. ; należy do dóbr skarbowych Jaczuny. Na Rozdrożu, karczma w Żelechowie Wielkim, pow. Kamionka Strumiłłowa. Narożlana, zaśc, pow. wileński, w 1 okr. pol. , gm. Niemenczynek, okr. wiejski Padziuny, o 8 w. od gminy, 1 dusza rew. ; należy do dóbr skarbowych Jęczmieniszki. Narożnik 1. folw. w Sieklówce Górnej, pow. jasielski. 2. N. , leśniczówka w Hruszowicach, pow. jaworowski. Narożnik 1. folw. , pow. wągrowiecki, 2 dm. , 39 mk. , należy do dom. i gm. Pawłowo pod Skokami. Ob. Pawłowo pod Skokami. 2. N. , wś i gm. , pow. babimostski, 2 miejsc a N. Wielki; b N. Mały, 27 dm. , 163 mk. , 146 ew. , 17 kat. , 56 analf. Poczta, tel. i gośc. w Rakoniewicach, st. kol. żel. w Grodzisku. Narożniki, os. leś. , pow. iłżecki, gm. Pętkowice, par. Bałtów, odl. od Iłży w. 40. Dm. 1, mk. 5, ziemi 2 morg. Jest tu smolarnia. W 1827 r. było dm. 1, mk. 8. Narożniki, fol. i przys. Radgoszcza, pow. dąbrowski, odl. 10 klm. od urz. poczt, w Dąbrowy. Graniczy na północ z fol. Laborówką, na zach. z lasem i folwarkiem Podlesiem, na wschód z Dolczą a na płdn z dużym sosnowym borem zwanym Wielkim lasem. Mac. Narożynka, potok, wypływa na granicy gm. Wróblewy i Lipnicy Górnej, w pow. ja sielskim; płynie w kierunku wschodnim przez Wróblową i uchodzi do Wisłoki z lew. brz. Długość biegu 3 klm. Br. G Narpe niem. , rzeczka, lewy dopływ Pisy, do której wpada nieco na zachód od Gąbina, w pow. gąbińskim. Kś Fr. Narpgallen al. Narbgallen, majątek cheł miński, pow. gąbiński, st. p. i kol. Gąbin, 3 klm. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Pruszeschken. Obejmuje 208 2 ha roli orn. i ogr. , 40, 6 łąk, 45, 8 pastw. , 1, 6 lasu, 14, 74 nieużyt, 3, 09 wody, razem 314, 03 ha; czysty dochód z grun tu 3261 mrk. Kś. Fr. Narsuciszki, wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Zabłociszki, o 6 w. od gminy a 28 w. od Święcian, 4 dra. , 36 mk. katol. 22 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Swięciany. Nart 1. os pow. radzymiński, gm. Rudzienko, par. Wiśniew. 2. N. , straż leśna czwarta w leśnictwie Kampinos, w pow. sochaczewskim. 3. N. , fol, pow. iłżecki, gm. i par. Krzyżanowice, odl. od Iłży 6 w. , 1 dm. i 70 mr. ziemi. 4 N, os. , pow. przasnyski, gm. Dzierzgowo, par. Pawłowo, odl. o 15 w, od Przasnysza, wiatrak, 1 dm, 8 mk. , 85 mr. gr. dob. , 5 nieuż. Wchodziła w skład dóbr Kosmowo. Br. Ch. Nart, lasek należy do kościoła par. w Wielkich Piaskach, w pow. wielickim Dług. Lib. Ben. II, 420, habet gayum in eadera villa dictum Narth. Nart Nowy i Stary, dwie poblizkie wsio, pow. kolbuszowski. Leżą w piaszczystej, borami dawnej puszczy sandomierskiej pokrytej rów ninie, 205 m. npm. , przy drodze z Raniżowa przez Cholewianą górę do Niska. Obydwie wsie mają glebę piaszczystą. Należą do są du pow. w Nisku a urz. pocztowego w Boja nowie 10, 5 klm. . Pos. więk Leona Rylskie go składa się z 610 mr. roli, 272 mr. łąk, 139 mr. past. i piasków i 3241 mr. sosnowe go boru; pos. mn. 609 mr. roli, 174 mr łąk, 104 mr. pastwisk i wydm. piaszczystych. W 1880 r. ma N. Nowy 515 mk. , Stary 370 mk. , pos. więk. dwór 88 i fol. Wiatrówka 27, razem 1000 mk. Szematyzm duch. wymie nia 928 rzym. kat. ; reszta przypada na ewang, i żydów. Szkoły niema, kasa pożyczk, gm. posiada w N. Nowym 352, w N. Starym 668 zł. w. a. kapitału. W N. Nowym, w którym się znajduje dwór, leśniczówka i wiatrak, za gina się droga z kierunku płn. wschodniego na wschód. Obydwie gminy graniczą na płn. z Gwoźdzcem, na zachód z Wilczą Wolą, na płd. z Mazgajówkamia na wschód z Cholewianą górą. Dnże bory są ku północy i wschodowi przetrzebione, ku zachodowi i południowi za słaniają zupełnie widok. Mac. Nartele, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl od Maryampola 4 w. Ma 29 dm. , 259 mk. W 1827 r. było 19 dm. , 185 mk. Nartoki, folw. szl, pow, wileński, w 2 okr. pol, o 58 w. od Wilna, 1 dm. , 13 mk. katol Nartuny, wś, pow. wileński, w 5 okr. pol, gmina Ilino, okręg wiejski Onżadowo, o 5 w. od gminy a 39 w. od Wilna, 13 dm. , 93 mk. , w tem 8 prawosł. , 85 katol 32 dusz rewiz. ; należy do dóbr Onżadowo, Mączyńskich. J, Krz. Narty 1. os. , pow. sochaczewski, gra. i Na Roskółach Narowszczyna par. Iłów. W 1827 r. os. rząd. , 1 dm. , 8 mk. 2. N. , wś i fol, pow. skierniewicki, gm. Grzymkowice, par. Biała, odl. 14 w. od Skier niewic, ma 214 mk, , 829 mr. ziemi dwor. i 86 mr. włośc. Obszar dworski rozdzielony na kilka osobnych folwarków. W 1827 r. by ło dm. 26, mk. 200. 3. N. , fol, pow. kutnow ski, gm. i par. Piecka Dąbrowa. Ma 2 dm. , 13 mk. , 200 mr. ziemi. 4. N. , wś, pow. wło cławski, gm. i par. Lubień, odl. 28 w. od Włocławka, 10 w. od Ostrów i 8 w. od cu krowni w Łaniętach. Dwór, ogród i zabudo wania folwarczne leżą nad jeziorem, mającem 17 mr. obszaru. Pokłady torfu na obszarach 25 mr. , grubości 5 do 10 stóp. W 1827 r. było 12 dm. , 121 mk. Według regestr. po borów z 1557 1566 wś Nartii, w par. Liubłen, własność S. Stempczyńskiego i Lucyana Lubieńskiego, miała 6 łan. , 3 zagr. i 1 rzemie ślnika Pawiński, Wielkop. II, 17. Obszar gruntów dworskich podług pomiaru z r. 1880 wynosi morgów 810 wraz folwarkiem N. Cegielnia 208 m, w tem znajduje się grun tów ornych mr. 604, łąk 45, lasu 106, wód zarybionych 17, granic, dróg i t. p. mr. 30, nieużytków 3, pod zabudowaniem 5, budyn ków murowanych 10, drewnianych 5. Wieś posiada 6 dworów i 25 mr. gruntu. 5. N. Duze i N. Małe, wś, pow. włocławski, gm. Przedecz, par. Dąbrowice, ma 7 dm. , 68 mk. i 160 mr. ziemi. 6. N. pust. , pow. sieradzki, gm. Godynice, par. Wojków, odl. od Sieradza 26 1 2 w. , dm. 2; ob. Brąszewice, 7. N. , attyn. dóbr Górki, w pow. stopnickim. Zo stała odłączoną od tych dóbr i sprzedaną. Ob Górki 20. 8. N. , rum. , wś włośc, pow. ry piński, gm. Szczutowo, par. Gujsk, odl o 17 w. od Rypina. Ma 17 dm. , 143 mk. , 253 mr. gr. dobr. , 13 nieuż. 9. N. , kol włośc, pow. rypiński, gm, Szczutowo, par. Łukome, odl o 24 w. od Rypina. Ma 5 dm. , 20 mk. , 1291 mr. gr. 10. M. , pow. sierpecki, gm. Borko wo, ob. RydzewoNarty, 11. Ń. , al Milewskie Budy ob. . 12. N. , wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol, odl od Maryampola 4 w. Ma 29 dm. , 297 mk. W 1827 r. było 25 dm. 170 mk. Os. N. i Trabiszki, rozl mr. 98 gr. or. i ogr. mr. 84, łąk mr. 12, nieuż. i place mr. 2; bud. z drzewa 7; są pokłady torfu. 13. N. al Mosto, os. leś. , pow. kalwaryjski. 14. N. , wś. , pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl od Władysławowa 22 w. Ma 3 dm. , 30 mk. W 1827 r. było 3 dm. , 28 mk Br. Oh. Narty niem. Nahrten, 1310 Narathow, 1463 Narthen, wś i fol, pow. Góra Guhrau, par. Guhrau, szkoła ewang, w miejscu. W 1843 r. gorzelnia, browar, owczarnia, 69 dm. , 395 mk. 167 kat. , dwa folwarki. Marły, niem. Narthen, wś na pol. prusk. Mazurach, pow. niborski, st, p. i okrąg urz. stanu cywilu. Jedwabno. W N. był 1571 r. sołtysem Stanisław Witowski Itowski, a w 1600 mieszkają tu sami Polacy ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 350. . Kś. Fr. Narty, niem. dok. Narusz, wś nad rz. Na rusą, pow. brunsberski, st. p. Frombork, okr. urz. stanu cywiln. Sonnenberg. Przed r. 1328 była ta wś w posiadaniu jakiegoś Stańka, Polaka ob Kętrz. O ludn. pol, 574. R. 1394 odnawia w. m. Konrad v. Jungingen zapis dla Mikołaja Claus Brun von der Narusz na 5 1 2 wł. we wsi Narusz, które dawniej już w. m. Werner y. Orselen nadał był jakiemuś Henneken von Helpede. Bo tej posiadłości należy jeszcze 40 morgów łąk i bagnisk i wolne rybołówstwo w zatoce Świeżej małemi narzędziami. Za to jest zobowiązany do 1 służby na koniu i do dawania dziesięciny, wynoszą1 korzec pszenicy i tyleż żyta. Przy oznacze nie granic jest i rz. Narusz wymieniona. Dan w Brandenburg ob. Cod. dipl. Warm. III, str. 269. . Później kupili Hans Geyr i Hartwigk Strawbe von der Narus od Bertolda von der Narus 6 włók, leżących między ich posia dłościami. R. 1417 nadaje w. m. Michał Kochmeister 3 z tych włók Janowi Geyr bez wszelkiej służby. Dan w Malborku tamże, str. 530. R. 1449 odebrała Anna, wdowa po Hartwichu, i jej synowie Mikołaj, Krzysz tof, Tomasz i Kacper od m. w. Konrada v. Erlichhausen jeszcze 1 wł. , an der Wieke. R. 1485 posiada większą część tej osady wójt bisk. Tomasz v. Baysen Bażyński, mniejszą Leonard von der Lawte albo Prewke z Regitten, który ją odziedziczył z wdową po Mik. Sraube. Ostatni odstąpił tę posiadłość za czynszem na niej ciężącym i pewną kwotę pieniędzy wikaryuszom tumskim w Fromburku r. 1489, którzy ją jeszcze dziś pod nazwą Stranbenhof posiadają ob. Script. rer. Warm. , I, str. 238. . Z szlachty pol. mieszkali tu dawniej Swiedliccy ob. Kętrz. O ludn. pol. , str. 565. . Kś. Fr. Naruca, wś, pow. słucki, ob. Kukowicze, Narucewicze, dobra nad bezim dopł. Uszy, w płd. wschod. str. pow. nowogródzkiego, na granicy pow. słuckiego, w 3 okr. pol. snówskim; około 75 w. w glebie dobrej; miejscowość matoleśna. Propinacye dają do 400 rubli. Dziedzictwo i rezydeacya Czapskich. W okolicach znajduje się kamień narzutowy. Naruciany, jezioro, w pow. trockim, leży nad nim wś Matukiszki. Naruciany 1. okol szlach. między jez. Draganiszki i Łowię, pow. trocki, w 1 okr. pol, o 14 w. od Trok, 8 dm. , 74 mk. katol. 2. N. , zaśc, pow. trocki, par. Sumiliszki, 29 dz. rozl; w 1850 r. własność Jurewiczów. Naruca Naruciany Narowszczyzna Narucewicze Naruniszki Narty Narulańce Narusze Naruszczki Narussa Narusa Narule Wysokie Narucie, wś włośc, nad jez. Czetwerć, pow. święciański, w 3 okr. pol. , o 49 w. od Święcian, 7 dm. , 48 mk. katol. Ma Rudach, leśniczówka w Żurawicy, pow. przemyski. Na Rudkach, wzgórze, 279 m. wys. , pod 49 58 20 płn. szer. a 4P 49 wsch. dług. od F. , w płd. stronie Udnowa, na granicy Nowego Sioła, pow. żółkiewski. Narudna, grupa domów w Wołowinie, pow. sokalski. Narulańce, wś włośc, nad rz. Werszeradówką, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. poL Radówka, o 5 w. od gminy a 101 w. od Trok, 9 dm. , 98 mk. katol. 39 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Merecz, Narule Wysokie, wś, wchodziła w skład dóbr Lisianka, na mocy paktów hadziackich nadanych, w nagrodę zasług, Konstantemu Wyhowskiemu; ob. Lisianka t. 5 304 2. Naruniszki, zaśc, pow. wileński, w 3 okr. pol. , gm. Podbrzeź, okr. wiejski Glinociszki, o 5 1 2 w. od gminy a 35 w. od Wilna, 1 dm. , 7 mk. katol. 3 dusze rewiz. ; w spisie urzęd. nazwany Narupiszki, Naruny, wś, pow. sejneński, gm. i par. Mirosłów, odl. od Sejn 50 w. Dm. 17, mk. 170. W 1827 r. wś rząd. , 14 dm. , 102 mk. , należały do par. Sereje, Naruny 1. dobra, pow. wiłkomierski, gm. Subocz, par. Kupiszki, 740 dzies. ziemi dworskiej, własność Henryka Węcławowicza. 2. N. , dobra, tamże, własność Komara. Narus l. Lappallen, ob. Lapallen, 2. N. Potrimpen al. NarusTallut i Norkaiten niem. , dobra na Litwie prusk. , st. p. Kukoreiten, okr. urz. stanu cywiln. Lapienen. Nazwa Potrimpen przypomina bożka starych Prusa ków Potrymposa. Kś. Fr. Narusa, niem. Nartz, dok. Narussa, Narusse, Narossa, mała rzeczka w pow. brunsberskim, wpada do zatoki fryskiej, niedaleko Frombor ka. Odgrywa w hist. bisk. warm, o tyle ważną rolę, że stanowiła jego zachodnią gra nicę na przestrzeni l 1 2 milowej aż do zatoki. Wś Nartz, nad niąleżąca, ma od niej swe mia no. Jeden z jej prawych dopływów zowie się Beber dok. Bewer ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 128. . Ki. Fr. Na Rusnakowi, gajówka, na obszarze dworskim Toporowiec, pow. czerniowiecki. Narussa, rz. , ob. Frombork Frauenburg, msto w Prusach i Narusa, Nariisiańce, folw. , pow. kowieński, par. opitołocka, b. własność Zawiszów, później Raczkowskich. J. K. G. Naruszczki, wś szlachecka, pow, łomżyński, gm. i par. Szczepankowo. Narusze 1. wś włośc, pow. święciański, w 2 okr. pol. ,, gm. Łyngmiany, okr. wiejski Antolkieniany, o 5 w. od gminy a 28 w. od Święcian, 3 dm. , 23 mk. katol. , 24 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Łyngmiany. 2. N. , wś, pow. rossieński, par. kielmeńska. 3. N. , dwór, pow. rossieński, par. szydłowska, własność Przyjałgowskich. Naruszewicze 1. zaśc rząd. nad jez. Pruta, pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 26 w. od Święcian, 1 dm. , 8 mk. katol. 2. N. , wś nad rz. Nacią, pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, gm. sieniawska, o. parę wiorst na płd. od mka Sieniawki, ma 14 osad, młyny; miejsowość lekko falista, dość leśna, grunta piękne. AL Jel, Naruszewka, struga w pow. płońskim, biorąca nazwę i początek od wsi Naruszewa, wpada do Wkry pod Gadowem. Na długości 20 wiorst porusza młyny w Krysku, Słotwinie, Szczytnie, Wrońskach i Proboszczowicach. Płynąc łąkami, przy małym spadzie, tworzy mokradle, J. Z, Naruszewo, wś i kol. nad rz. Naruszewką, pow. płoński, gm. i par. Naruszewo, odl. o 10 w. od Płońska, Posiada kościół par. drewnia ny z 1786 r. , urząd gminny, 2 wiatraki i kar czmę; ma 46 dm, , 503 mk. , 1230 mr. gr. dob. , 15. nieuż. W 1827 r. wś rząd. , 20 dm. , 134 mk. Kościół i parafia, erekcyi niewiadomej. N. należało do Norbertanek w Płocku. Obec ny drewniany kościół wystawił 1786 r. pro boszcz Konst. Wolicki. N. par. , dek. płoński, dawniej zakroczymski, 1257 dusz. N. gmina, należy do s. gm. II okr. , ma 565 dm, , 6476 mk. i obszaru 24, 530 mr. , w tem nieuż. 552 mr. W gm. znajduje się urząd gminny, sąd gminny, 3 szkoły, ewang. dom modlitwy, 1 gorzelnia, 3 cegielnie, 12 wiatraków, tartak, 10 karczem. W skład gminy wchodzą nastę pujące wsie Beszyno, Bogusławice, Cholewy, Chrościn, Cumino, Drochowo, Drochówko, Grąbczewo, Gumino, Kozarzewo, Krysk, Kryska Wola, Krysk, kol. , Kutaszewo, Nacpolsk, Naruszewo, Niwa, Osieczek, Piotrowo, Potyry, PostrużeDuże, PostrużeMałe, Radzymin, Radzyminek, Rąbierz Krysk, Skarżyn, Skarboszewo, SkwaryDąbrowe, SkwatyTroski, Sosienkowo, Srebrna, Wichorowo, Woźniki, Wronino, Wroninko, Wróblewo, Zastawy, Za gajem, Zaborowo, Żukowo, ŻukowoPoświę tne. Br. Ch. Naruszewo, wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol, gm. Zalesie, okr. wiejski Nowydwór, o 5 w. od gminy a 48 w. od Dzisny, 5 dm. , 49 mk. prawosł. 25 dusz rewiz. . Naruszowce 1. wś, pow. oszmiański, w 1 okr. pol. , gm, Holszany, okr. wiejski góreckowski, o 4 w. od gminy, 31 dusz rewiz. ; należy do dóbr Hołoblewszczyzna, Bronowskich. 2. N. , wś, tamże, okr. wiejski Siewierniki, o Narudna Narucie Naruszewicze Naruszewka Naruszowce Narwojsze Naryłów 4 w. od gminy, 17 dusz rewiz. ; należy do dóbr Małyszkowszczyzna, Pożarskich. Narwa, u kronikarzy małoruskich także Ruhodiew, m. portowe, dawniej twierdza nad rz. Narową Narwą, o 2 1 2 w, od ujścia jej do zatoki fińskiej, w pow. jamburskim gub. petersburskiej, o 151 w. od Petersburga, 7953 mk. , 5 cerkwi, 2 kośc. ewang. , szkoła pow. , towarz. archeol. , zakłady dobroczynne, teatr, ratusz, bank miejskie st. poczt. i st. dr. żel. bałtyckiej, odległa 151 w. od Petersburga a 197 w. od Rewia. Pod miastem znajdują się liczne fabryki zwłaszcza sukna i zakłady przemysłowe. Znaczny handel krajowy i zagraniczny; port, do którego zawija rocznie przeszło 400 statków; wartość przywozu i wywozu wynosi około 2 mil. rubli rocznie. Pierwotnie twierdza, założona po 1223 r. przez Duńczyków, zniszczona w 1291 r. , przez Nowogrodzian. Wielokrotnie ulegała dotkliwym klęskom, skutkiem walk stoczonych pod jej murami. Przechodziła z rąk do rąk, ostatecznie wcieloną została w 1704 r. do Rossyi. Pamiętna zwycięstwem odniesionem d. 30 list. 1700 r. przez Karola XII nad Rossyanami. W obozie pod N. zawarte zostało pomiędzy Rossyą a Polską d. 20 sierpnia 1704 r. przymierze zaczepnoodporne przeciwko Karolowi XII. Twierdza, straciwszy poprzednie znacznie po wzniesieniu Kronsztadu i Sweaborgu, została od 1864 r. opuszczoną, chociaż warownie pozostały w całości. Wprost m. N. , po drugiej stronie rz. Narwy, wznosił się fort ross. Iwangród, zwany też N. rossyjską. Opis N. wydał Hunsen Geschichte der Stadt. N. , Dorpat 1858. J. Krz. Narwa, rz. , ob. Narew i Narowa. Narwejsze 1. wś włośc. , pow. wiłkomierski, par. sudejska, należała do dóbr Dekszniany. 2. N. , wś rząd. , pow. wiłkomierski, par. uszpolska. Narwidziszki, 1. dwa folw. nad jez. Poje dzie, pow. trocki, w 1 okr. pol. , par. Olkieniki, o 35 w. od Trok, 1036 dz. rozl. , wł. Kulwiński i Krymów w 1850 r. ; jeden z nich ma dm. , 6 mk. , drugi zaś 1 dm. i 15 mk. katol. 2. N, , zaśc. szlach, nad rz. Wersznią, pow. trocki, w 3 okr. pol. , par. Wysokidwór, o 36 w. od Trok, 1 dm. , 21 mk. katol. , 28 dz. ziemi; w 1850 r. właściciel Narwid. 3. N. , folw. , pow. wileński, w 2 okr. pol. , gm. Muśniki, okr. wiejski N. , o 49 w. od Wilna, 1 dm. , 22 mk. katol. , gorzelnia; wła sność Jasińskich. W skład okręgu wiej skiego wchodzą wsie Kajmince al. Kajlfnce, Wisznopol, Rustejkiszki, Markuoie, Pobiarże, Ładokut, Nowiny, Podworzańce, Brozele, Pomusze, Lapielańce, Strozdzie, Pogańce, Mińczuki, Bartosuniszki, i zaśc. Igła i Skruzdziele, razem 255 dusz rewiz. J. Krz, Narwiliszki, mko, w dawnym pow. oszmiańskim, w pięknym położeniu na wyniosłej górze. W 1617 r. Dorota z Zenowiczów Szorcowa wymurowała tu mały klasztor i kościół drewniany dla franciszkanów, pod wezw. św. Franciszka, który w gotyckiej strukturze wymurowali później zakonnicy w 1745 r. Dołączono parafię w 1698 r. , przy której było 2 księży zakonnych podł. Balińskiego, Star, Polska i Eacykl. kośc. , t. V 578. Spisy urzędowe nie podają tej miejscowości. Będą to zapewne Karwiliszki al. Karwieliszki, albowiem katalog prowincyi litewskiej franciszkanów z 1833 roku Capitulum electivum provincionale, Vilnae 1833 w liczbie klasztorów suprymowanych w 1832 r. wylicza między innymi Conventus Karviliscensis niepomieszczony w dawniejszych opisach. J. Krz. Narwojciszki, zaśc, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Szumsk okr. wiejski i dobra skarb. Kosina, o 4 w. od gminy, 6 dusz rewiz. Narwojnie, wś, pow. rossieński, par. szyłelska. Narwojsze, pow. władysławowski, ob. Norwajsze, Narwojsze 1. wś włośc, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Szumsk, okr. wiejski i dobra skarbowe Kosina, o 3 w. od gminy, 4 dusze rewiz. 2. N 1sze, wś, tamże, o 5 w. od gminy, 12 dusz rewiz. ; należą do dóbr skarb. Działuny. 3. N. 2gie, wś, tamże, o 7 1 2 w. od gminy, 4 dusze rewiz. ; należą do dóbr skarb. Kiena. Narwoty, Narwaty, ob. DamiętaNarwoty, Nary, wś, pow. poniewieski. Naryca, rzka w pow. wilejskim, ob. Norzyca. Naryłów, w dok. Noryłów, wś nad Horyniem, pow. krzemieniecki, na granicy pow. ostrogskiego, naprzeciw Jampola, nadana w 1646 r. prziez ks. Wiśniowieckiego na uposażenie kościoła jampolskiego; ob. Pamiat. Kij. Arch. Kom. , t. IV, cz. 2 200, 202. Na Ryni, młyn i karczma w Sierakowicach, pow. przemyski. NaRzece 1. grupa domów w Tylmano wej, w pow. nowotarskim. 2. Na B. kar czma w Dąbiu, pow. wielicki. Br. G. Na Rzece i. leśniczówka koło Seneczowa, w Wełdzirzu, pow. doliński. 2. Na B, młyn koło Dzieduszyc Małych, obsz. dwor. Balicze Podróżne, pow. stryjski. Narzecz, rz. , mylnie podana pod wsią Kosacze zm. Narocz, Na Rzekach, młyn w Bystrem, w pow. staromiejskim. Na Rzepnisku, moczarzyste pastwisko w płn. stronie Biłohorszcza, w pow. lwowskim. Przepływa je pot. Biłohorski od wsch. na zach. Narucie Narwejsze Narwidziszki Narwiliszki Naściszowa Narzyce, tak, według Zarańskiego, miało się nazywać mto Frombork ob. . Narzym al. Narzymie dok. Menczelsdorf, Narzim 1437, Narzymsky wś i dobra chełm. na pol. prusk. Mazurach, pow. niborski, st. p. , kol. i tel. Działdowo, 8 klm. odl. , tamże kościół paraf. ; szkołę kat. w miejscu utrzymuje stowarz, św. Bonifacego i Wojciecha, które r. 1884 wydało na komorne, pensyą nauczyciela i opał 1137 mrk. , na drobniejsze potrzeby 130, 30 mrk. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. liczył 1880 r. 2180 dusz. R. 1351 mieszkał pan Mieczysław Mantzel, Menczel, Menczelinus niedaleko Wierzbowa pomiędzy Działdówką a granicą mazowiecką. Była to osobistość znana w Prusiech, zwano go zwykle Menczelinus prope Soldow, de prope Soldow miles, Menczil bi Solda ritter Voigt Cod. dipl, III. 103, 111, 114. Pochodził, jak polska nazwa jego posiadłości pokazuje, z Narzymia w Polsce. R. 1371 nadaje w. m. Winryk y. Kniprode Mieczysławowi Mantzel i jego spadkobiercom w ziemi saskiej za Działdówką 40 wł. chełm. z obowiązkiem jednej służby w lekkiej zbroi. Granica zaczyna się od Działdówki, gdzie też jest początek granicy pana Krokowskiego, i idzie wzdłuż granicy pana Krokowskiego Krocofsky do dóbr Białuty Bayluthi, potem wzdłuż granicy mazowieckiej około granic Adama Kulawego sinkende Adam i panów z Prszkowic i wzdłuż granic brodowskich do Nidy. Dan w Brodnicy r. 1371 w dzień Zwiast. N. M. P. Jest to obszar, na którym dziś Wola i Furgałki leżą. Kilkanaście lat później nadał tenże wielki mistrz wiernym swym Mieczysławowi, Hankowi, Guntrowi i Janowi, braciom, w ziemi saskie 100 włók chełm. , położonych między Kisinami a mazowiecką granicą. Z tych 100 wł. otrzymał Mieczysław 40 z obowiązkiem służby; inni bracia zaś, każdy po 20 włók, również z obowiązkiem 1 służby. Prócz tego przekazał im w. mistrz jeszcze 3 wł. łąk nad Działdówką, dla Mieczysława 1, dla innych braci dwie. Działo to się w Przesmarku 1384 r. we wtorek po niedzieli wstępnej. Na tem terytoryum stanął Narzym czyli Narzymie. Że zaś Mieczysław z r. 1371 a 1384 jest jedną osobą, pokazuje liczba włók jemu nadanych, oraz wyszczególnienie, które go spotkało, że dobra sobie przekazane, pod korzystniejszemi otrzymał warunkami aniżeli bracia. Kętrzyński Jest tego zdania, że przywilej z r. 1384 jest tylko rozszerzeniem przywileju z r. 1371, że do pierwotnych 40 wł. dodano jeszcze 60 wł. a do nich odnoszą się tylko panice podane w ostatnim dokumencie. Nazwa Mentzelsdorf odtąd znika a w początku XV w. zjawia się nazwa Narzym w księgach czynszowych ob, Kętrz. ,, 0 ludn. pol. , str. 316. , Obecnie obejmują dobra nalzymskie 263 ha roli orn, i ogr. , 42 łąk, 39 pastw, , 6 nieuż. , razem 350 ha; czysty dochód, według którego osza cowano podatek gruntowy, wynosi 2, 136 mrk. Właśc. Teodor Heinrich. Kościół tu istnie jący był dawniej katolicki ale następnie przeszedł w ręce protestantów; patronat przy sługuje rządowi ob. Fankidejski Utra cone kościoły, str. 149. . Kś, Fr, Nasale, ob. DrwalewoNasale, pow. łęczycki. Nasale, niem. Nassadel, 1393 r. Nossadil, wś i dobra, pow. kluczborski, par. Roszkowice, odl. 2 mil od Kluczborka. Starożytna osada, stanowiąca dobra lenne, została w 1588 roku dziedziczną posiadłością i rozpadła się na cztery części. Część I, fol. Rybnik, 587 mr. , stanowi część majoratu Turawa. Wś ma kościół ewang. filialny, szkołę ewang. , 300 mr. ziemi. Część II, III i IV stanowią osobne dobra, mające 1800 mr. gleby ciężkiej; gmina wiejska tych części ma 865 mr. Ludność trudni się rolnictwem, dobywaniem rudy, garncarstwem. Do N. należą kolonie Karlsthal, Erdmannshain Grobek, Barkhausen Kliszowa kolonia, Adolphsthal Chałupki, Gusenau Guzanów, Karlsthal al. Aulokowa kol. , Pohlwitz Polowice i Nasale Dolne. Kolonie te założył w drugiej połowie zeszłego stolecia 1770 do 1778 von Woisky, dziedzic Nasal, ob. Gosław. Nasaiowa, przys. do Jodłówki, pow. jasiel ski, w okolicy pagórkowatej, 277 npm. N, leży na płn. wschód od wsi, nad górnym bie giem Rostoki, pot. uchodzącego do Biały. W stronie północnej odgranicza N. od Lubaszowy Wielki las, pokrywający wzgórza, się gające 428 m. npm, , na południe otaczają ją Rzepienniki Marciszewski i Strzyżewski, na wschód zaś Kozłówek. Mac. Na Sargach, grupa domów w Rzeszotarach, pow. wielicki. Br. G. Na Sauczenie, leśniczówka, w Dobronowcu, pow. czerniowiecki Naściszowa, z Brzeziem, Grabową, Kwieciszową i Rościszową, wś, pow. nowosądecki. Leży w okolicy górzystej i lesistej, 422 m. npm. , na płn. wschód od Nowego Sącza 6, 6 klm. , z kąd prowadzi droga gminna przez tę wieś do Wielogłów. Od wschodu zasłania N. góra Dział 485 m. Kwieciszowa leży na płn. wschód od N. , Grabowa na połdn. , nad małyn potokiem wpadającym do Lubinki a Brzezie na płd. od Januszowy. Te wszystkie osady zawdzięczają powstanie swoje mieszczanom sądeckim, którzy sobie prawa sołtysów w różnych czasach wyrabiali. Częśó N. należy do par. w Nowym Sączu, mianowicie 220 z Kwieciszowy i 200 z Naściszowy a Narwa Na Sargach Na Sauczenie Narzym Nasiczne część do Wielogłów. Cała ludność wynosi podług ostatniego spisu 347 mk. Obszar więk. pos. F. Holeni składa się z 6 mr. roli, 1 mr. łąk i 3 mr. pastw. ; mniejszej pos. z 250 mr. roli, 25 mr. łąk, 135 mr. past. i 91 mr. lasu. N. graniczy na płn. z Wielogłowami, na wschód z Januszową, na płd. z Roszkowicami a na zachód z Zabelczem. N. sta nowiła, według nadania Władysława Jagieł ły z 1409 r. , własność klasztoru norbertanów w Sączu ob. Dąbrówka, I, 936. Mac. Naseband niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. szczecinkowski, st. p. Villnow 4 klm. odl. Mają 821, 03 ha roli orn. i ogr. , 133, 47 łąk, 151, 23 pastw. , 583, 55 boru, 10 wody, razem 1699, 28; czysty dochód z gruntu 7386 mrk. Gorzelnia, tartak i młyn. Naselwitz, 1312 Nazłowicz, wś i dobra, pow. niemczyński. Kościół katol. filialny, kościół ewang. parafialny, z dawnego katolickiego paraf. przerobiony w 1740 r. Szkoła kat. od 1766 r. . szkoła ewang. Zamek dziedzica, gorzelnia, browar, owczarnia. W 1843 r. 55 dm. , 469 mk. 92 ewang. . Naseńce, niem. Wiesendorf, wś na Dol nych Łużycach, w pow. chociebuzkim, par. ewang. Krzyszow. W 1880 r. ma 107 mk. , 101 Serbów i 6 Niemców. A. J. P. Na Seredni Rohatce, gajówka w Toporowcach, pow. czerniowiecki. Br, O. Nasery al. Nosyry, wś, pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Zalesie, o 5 w. od gminy a 47 w. od Dzisny, 4 dm. , 31 mk. prawosł. , 31 dusz rewiz. . Nasiadki al. Nasiadka, wś, pow. ostrołęcki, gm. Nasiadki, par. Kadzidło. Ma szkołę początkową ogólną, 1332 mr. obszaru. Ludność trudni się płóciennictwem. W 1827 r. było dm. 29, mk. 140. N. gm. , z urzędem gm. we wsi Tatary, ma 5615 mk. , rozległości 18, 737 mr. , s. gm. okr. II i st. p. m. Ostrołęka. W skład gm. wchodzi 23 wsi włościańskich; Brzozówka, Dąbrówka, DługiKąt, Durlasy, Gibałka, Golanka, Grale, Jazgarka, Klimki, Krobia, Kurpiowskie, Lelis, Łęk Starościński, Nasiadki, Płoszczyce, PrzewrotnaGóra, Rossosz, Siedliska, Sól, Szafarczyska, Szkwa, Tatary i Todzia. Nasiczne al Nasiczna, wś, w pow. liskim, leży w zwartej dolihie Fasiczniańskiego potoku, który dalej Jako Dwernik uchodzi z praw. brzegu do Sanu. Dolina potoku 620 m, , otoczona górami, których szczyty tworzą niejako kopce graniczne nieregularnego czworoboku, obejmującego obszar wsi na północy Dwernik 1100, na południozachodzie niższy szczyt Połoniny Wetlińskiej 1228, na płd. wschodzie niższy szczyt Połoniny Caryńskiej 1244 a na płn. wschód stok Magury Stuposiańskiej, dochodzący do 834 m. Przy zimnej i kamienistej glebie praca w lasach stanowi główny zarobek ludu, Z całego obszaru wsi przypada na więk. pos. Wikt. Wiryta 1456 m. 17 roli, 8 łąk, 9 pastw, i 1422 lasu a mn. pos. 754 mr. 400 roli, 27 łąk, 164 past. i 103 lasu. Na obszarze więk. pos. przeby wa 58. na obszarze mn. pos. 244 mk. , razem 302 osób, z których 189 gr. kat. parafia w Caryńskiem, 13 rzym. kat. par. w Pola nie. Wś graniczy na południe z Berehami Górnemi, na północ z Dwernikiem, na wschód z Caryńskiem. Mac. Nasiczniański Potok, potok górski, po wstaje w Berehach Górnych, w pow. lisieckim, ze zlewu kilku strug, na płd, wsch. po chyłości Działu, w którym wznoszą się wier chy Myntiw 1042 m. , Rawka Mała 1269 m. i Rawka 1303 m. . Potoki zlewają się poni żej kościoła w jedno łożysko, dając początek N. pot. , który w kierunku płn przepływa śród lasów obszar Berehów i Nasicznego, a dostaw szy się na obszar Dwernika, łączy się od pr. brz. z Caryńskim pot. i tworzy Dwernik ob. . Długość biegu blisko 10 klm. Br. G. Nasiechowice, w dok. Nassanchowicze, Naszyanchowycze, Naszanchowycze, wś, pow. miechowski, gm. Kacice, par. Nasiechowice. Posiada kościół par. murowany, szkołę początkową. W 1827 r. było tu 54 dm. i 380 mk. obszar dworski N. stanowi obecnie rządową donacyą. Według Lib. Ben. Długosza U, 81 N. w połowie XV w. miały kościół murowany pod wezw. św. Wita. Wieś należała do Mikołaja h. Janina, Stanisława Słupowskiego h. Leliwa, Jakóba h. Oksza. Było tu 20 łanów kmiecych, karczma do plebana należąca, dająca mu grzywnę czynszu. Wartość dziesięciny z łanów kmiecych wynosiła 15 marek. Trzy folwarki szlacheckie tak jak i kmiecie dawały dziesięcinę miejscowemu plebanowi, który miał swą rolę i łąki. W skład parafii wchodziły wsie Miechowice, Dziewiątle, Połajowice, Piotrowice. Kościół w N. miał dwa ołtarze z uposażeniami. Ołtarz Maryi Magdaleny, mający dwa łany w Janikowicaoh, na których siedziało 4 kmieci, płacących po dwie marki i odrabiających tylko jutrzyny, jednego zagrodnika, dającego pół marki, dom własny z ogrodem i dziesięcinę folwarczną w Rożejowicach, wartości dwóch marek. Drugi ołtarz ś. Jakóba ma dom własny z ogrodem przy kościele i łan ziemi w Nasiechowicach a w Jankowicach karczmę, dającą markę czynszu, dziesięciny z Kobierzyna, Borku i Jankowic wartości ogólnej 11 marek. Kościół w N. miał być założony w XI jeszcze wieku. N. par. , dek. miechowski, 1474 dusz. Br. G. Nasiegniewo, w dok. Nassignew, wś, pow. lipnowski, gm. Oleszno, par. Zaduszniki i SpethalGórny. Położone nad stawem. Do Narzyce Naseband Naselwitz Naseńce Nasery Nasiadki Nasiegniewo N. należą wsie Pustki, Nasiegniewo, osada Nasiegniewo, Umiechowo i Płaczek. Grun tów włośc. 211 mr. , w tej liczbie 205 mr. ziemi ornej, 61 osad, 24 dm. , 269 mk. We wsi jest młyn i karczma. Gruntów folwarcz nych, 960 mórg, w tem 540 mórg ornych, 5 bud. mieszk. , 36 mk. Uniechowo ma 3 bud. mieszk. , 12 mk. i karczmę. W 1827 r. było tu 22 dm. , 219 mk. Wieś tę wymienia akt rozgraniczenia dyecezyi ku jawskiej od płockiej w 1321 r. ob. Kod. dypl. M. Rz. , II, 232. . Według regestr. poborow, z 1564 r, wieś Nasiegniewo, w par. Zadusniki, była własnością częściowych posiadaczy, któ rzy płacili 10 złot. 14 gr. 1 sold. Pawiński, Wielkop. I, 284. W 1789 r. właścicielem był Wojciech Łempicki. Br. Ch. Nasiejki, dwa fol, pow. nowogródzki, w 2 okr. pol, horodyńszczaskim, o 3 w. na płd. , od mka Poruczyna, od 1838 r. własność Czeczotów, 12 włók, w glebie wybornej, miejscowość bezleśna, falista. A. Jel. Nasielany, wś włośc. nad jez. Kwaterka, pow. święciański, w 1 okr. pol. , o 40 w. od Święcian, 12 dm. , 96 mk. kat. , 9 żyd. . Nasielna, rzka, ma początek w pow. puł tuskim, pod wsią Skorosze, płynie ku zacho dowi pod Nasielskiem, i pod Cieksynem, w pow. płońskim, wpada z lew. brz. do Wkry. Długa 13 w. Podług Enc. Org. t. 19, str. 227 tak zwana w aktach i dawnych geografiach, obecnie bez nazwy. J. Bliz. Nasielsk, w dok. Nosielsk Nowosielsk, Nosselia, mto nad strum. Nasielna, pow. pułtuski, odl. 3 w. od st. dr. żel. Nadwiślańskiej także Nasielsk zwanej, choć położonej na gruntach wsi Czajki, . 21 w. od Pułtuska a 50 w. od Warszawy. Leży śród płaszczyzny, nad obszernym stawem, przez który przepływa rzeczka Nasielna. Drogi bite łączą N. z Pułtuskiem, Płońskiem i Zakroczymem. Obecnie N. posiada kościół par. murowany, filialny dom mo dlitwy ewang, i synagogę, murowaną, szkołę początkową miejską, urząd miejski, stacyą pocztową, 229 dm. 16 mur. , 4824 mk. stałych i do 600 niestałych 1885 r. , w tej liczbie 3551 żydów. W 1827 r. było w N. 216 dm i 3050 mk. ; w 1860 r. 212 dm. 2 mur. i 3788 mk. 758 chrześcian. Z zakładów fabrycznych istnieją tu 9 garbarni, z prod. roczną na 17, 555 rs. 1877 r. , fabryka octu z prod. na 4427 rs. , 2 młyny wodne z prod. 4000 rs. , 2 wiatraki z prod. 1960 rs. , 9 zdunów z prod. 4000 rs. , 91 szewców katolików, należących do cechu i mających warsztaty i 30 szewców żydów. Zaledwie kilku mieszczan trudni się rolnictwem. N. jest niewątpliwie wielce starożytną osadą. Zabytkiem przeddziejowej przeszłości jest grodzisko, mieszczące się w północnej stronie o kilkaset kroków za miastem, śród bagien, zajmujących obszar około 90 morgów, porosłych w części olszyną a w części trawą. śród drzew, w miejscu dotąd niedostępnem przez większą część roku, mieści się tak zwany przez mieszkańców kopiec, stanowiący wielki nasyp kolisty, z zagłębieniem w środku. O istnieniu warowni w N. świadczy wyraźnie dokument Bolesława Kędzierawego z 1155 r. ob. t. VI, str. 200. Pierwotne nazwisko tej starożytnej osady brzmi w kronikach Nosselia, a jeszcze w dyplomie Stanisława Augusta, któryśmy w oryginale oglądali, występuje nazwa Nosielsk. O starożytności N. świadczy fakt, że już Bolesław Smiały ufundowawszy klasztor benedyktynów w Mogilnie w r. 1065 przeznaczył im ztąd pewne dochody, Ziemowit, ks. mazowiecki, darował 1257 r. trzecią część N. klasztorowi czerwińskiemu, pozostałe zaś dwie trzecie części miasta, wówczas do ziemi zakroczymskiej zaliczanego, nadaje 1386 r. Jan starszy książe mazowiecki, wieczyście w nagrodę wiernej służby walecznemu i ulubionemu Januszowi, dziedzicowi Radzanowa, przyczem mieszkańców przenosi z prawa polskiego za chełmińskie, oddaje ich pod juryzdykcyą nowego dziedzica, zapewniając im rozmaite ulgi a dziedzicom dozwalając zaprowadzić jarmarki. W tych to czasach na wysepce wśród stawu, wedle ustnej tredycyi, istnieć tu miał zameczek, z którego obecnie tylko znaczne jeszcze fundamenta, przy spuszczaniu stawu tego, widzieć się dają. Przywileje powyższe, po wcieleniu Mazowsza do Korony, potwierdza w r. 1532 Zygmunt Iy na rzecz Jana Nosielskiego, podskarbiego ziemi zakroczymskiej, a dziedzica, wraz z bratem Jędrzejem, Nosielaka, przyczem ustanawia stałe termina jarmarków i targów. W r. 1647 już na prośbę Jana Wessla, starosty ostrowskiego, a ówczesnego dziedzica Nasielska, oba te nadania potwierdza Władysław IV. Wszystkie powyższe przywilej na żądanie mieszczan miejscowych potwierdza oryginalnym dyplomem Stanisław August w r. 1779, powołając w nim wszystkie uprzednie nadania książąt i królów. Własnością Wesslów N. pozostawał lat dwieście przeszło, gdyż tenże król w r, 1781 przychy3 lając się do proźby Stanisława Wessla, starosty golubskiego, a ówczesnego dziedzica N. , i kahału tamecznego, z powodu klęski w tym roku poniesionej od pożaru przez to drewniane miasteczko, ustanowił komisyą w celu obmyślenia środków do podźwignięcia mieszkańców z biedy. W 1806 r. w dniu 23 grudnia stoczoną została pod N; walka między wojskami francuskiemi pod wodzą Lestoo ju a a rossyjskiemi, dowodzonemi przez Kaminskogo. Za czasów Pruskich, jak świadczy dotąd prze Naseband Nasielna Nasiewałka Nasiejki Nasikówka Nasierdzie chowany kontrakt wieczystej dzierżawy młyna miejskiego, z daty 18 października 1795 r. , N. był własnością Stanisława hrabiego z Lu brańca Dambekiego, wojewody brzeskokujawskiego. Do niego też należały liczne włości okoliczne. Ustne miejscowe podania do dziś dnia opowiadają o zbytkach i ekscentrycznych fantazyach tęgo magnata, który podobno żywota dokonał w niedostatku. Wówczas to, w czasach porozbiorowych, N. wraz z dobrami tego nazwiska zastawiony został w banku berlińskim, od którego prawa w roku 1834 dopiero odkupił bank polski i w roku 1838 sprzedał N. Józefowi Koźmińskiemu a ten w r. 1845 odstąpił go Aleksandrowi Kurtzowi, którego dziedzictwem pozostał aż do usamowolnienia miast prywatnych w r. 1866. Miasto to do owej pory oprócz kościoła murowanego, wyłącznie z drzewa zabudowane, w r. 1868 nawiedził wielki pożar, który zniszczył do 180 domów. Kościół parafialny tu tejszy powstał niewątpliwie w odległej epoce, fundatorami parafii byli zapewnie kanonicy lateraneńscy z Czerwińska, którzy otrzymawszy w 1155 r. uposażenie w N. , zatwierdzone przez Adryana IV, mieli następnie parafią pod swoim zarządem. Obecny kościół wystawiony został z cegły w 1421 r. przez Andrzeja, opata czerwińskiego, a odnowiony i przebudowany został przez proboszcza ks. Milewskiego w latach 1759 1751; ks. Milewski odnowił też oddzielnie przy kościele stojącą dzwonnicę, posiadającą trzy dzwony, z których jeden lany w r. 1521. W ostatnich latach kościół znowuż uległ odnowieniu staraniem obecnego proboszcza ks. Józefa Dynakowskiego. Oryginalnej struktury synagoga drewniana, którą obszernie opisuje Sobieszczański Encykl. Orgelbr. , około 1880, r. jako grożąca niebezpieczeństwem, rozebraną została. W to miejsce kahał wznosi obszerną synagogę murowaną z cegły, której wiązania mają być wyłącznie żelazne. Dobra N. składają się z folw. Chrzczynno, wsi Chrzczynno, Góra Pniewska, Pniewo i Bronin. Rozl mr. 1212 gr. or. i ogr, mr. 539, łąk mr. 87, past. mr. 56, lasu mr. 412, nieuż. i place mr. 50, w osadach wieczystoczynszowych mr. 68; bud. mur, 11, z drzewa 5; płodozmian 5, 6 i 9 polowy. Dobra powyższe miały większą rozległość, lecz w skutek rozdziału i częściowej parcelacyi obszar ich został znacznie uszczuplony. Miasto N. ma os. 238, z gr. mr. 547; wś Chrzczynno ma os. 31, z gr. mr. 73; wś Góra Pniewska ma os. 7, z gr. mr. 140; wś Pniewo ma os. 15, z gr. mr. 253; wś Broniu ma os. 5, z gr. mr. 117, N. par. , dek. pułtuski. N. gm. należy do s. gm. okr. II, ma urzędowe siedlisko we wsi Chrzczynno. Do gminy należą nast. folw, i wsie Chrzczynno, Żabiczyn, Siennica, Czajki, Pieściorogi, Kossewo, Mokrzyce, Lelewo, Słustowo, Jaskułowo, Smogorzewo, Btędostowo, Bronia, Lorein, Nuna, Adamowo, Dąbrowa, Krzyczki, Głodowo, Pniewo, Chmielewo, Kowalewice, Szpice, Mazewo, Kątne, Winniki, Popowo, Heknówka, Kucharzewo, Mogowo, Dembinki, Goławice, Miękoszyn, Psuciu, Bady Siennickie, Wągrodno, Studzianki, Krogule i Mło dzianowo. Br. J. B. Nasierdzie, os. nad rz. Wartą, pow. kolski, gm. Koźmin, par. Dobrów, odl. od Koła w. 11; dm. 1, mk. 8. Należy do dóbr Kwiatków. Nasierowo 1. Górne i N. Dolne dwie wsi nad rz. Soną, pow. ciechanowski, gm. Sońsk, par. Ciemniewko, odl. o 7 w. od Ciechanowa. N. Górne ma 17 dm. , 175 mk. , 287 mr. , N. Dolne zaś 10 dm. , 98 mk. , 551 mr. W 1827 r. N. Górne 14 dm. , 107 rak. a N, Dolne 20 dm, , 124 mk. Fol. i wś N. Dolne lit. B rozl. mr. 205 gr. or. i ogr. mr. 186, łąk mr, 17, nieuż. i place mr. 2; budowli z drz. 9. Wś N. Dolne os. 7, z gr. mr. 12. 2. N. Dziurawieniec, wś i fol. nad rz. Sonią, pow. ciechanowski, gm. Gołymin, par. Ciemniewko, odl. o 9 w. od Ciechanowa; posiada wiatrak, 12 dm. , 133 mk. W 1827 r. 12 dm. , 93 mk. Pol. i wś N. Dziura wieniec rozl. mr. 511 gr. or. i ogr. mr. 423, łąk mr. 45, past. mr. 24, wody mr. 3, nieuż. i place mr. 16; bud. mur. 5, z drz. 12; wiatrak. Wś N. Dziurawieniec os. 19, z gr. mr. 27. Nasiewałka, pot. w pow. wileńskim, leży nad nim wś Krewny. Nasikówka al. Nosikówka, wś przy ujściu Muszkałówki do Moraszki Muraszki, pow. mohylowski, w 3 okr. pol. , gm. i par. kat. Szarogród, na płn. od Szarogrodu, na granicy pow. jampolskiego. Ma 178 dm. , 1154 mk. , 1423 dz. ziemi włośc, 1287 dz. dwors. Cer kiew par. pod wez. ś. Mikołaja posiada 44 dz. Należała do kluczą szarogrodzkiego ks. Lubo mirskich, dziś Czarneckich. Dr. M, Nasiłów 1. wś nad rz. Wisłą, pow. ko zienicki, gm. Góra Puławska, par. Góra Jaroaszyn, odl. 44 w. od Kozienic, ma 39 dm. , 248 mk. , 422 mr. ziemi włośc. i 994 folw. , stano wiącej majorat gen. Reinthala i senatora Milutyna. W 1827 r. było 24 dm. , 159 mk. Były tu łomy kamienia, należące do benedy ktynów w Sieciechowie. Stąd brano w 1633 r. kamień do budowy zamku warszawskiego. Położenie nadrzeczne ułatwiało spław materyału ob. Małopolska, t. TI, 71. 2. N. , wś, pow. siedlecki, gm. Tarków Wielki, par. Paprotna, 18 dm. , 98 mk. , 546 mr. ziemi. W 1827 r. było 12 dm. , 86 mk. Br. Ch. Nasiłowo, fol, pow. nieszawski, gm. i par. Bytoń; posiada kopalnią torfu. W 1827 r, było 12 dm. , 54 mk. Nasiłowo, wś, pow. wilejski, w 1 okr. Nassewiese Nassenthal Nassenreuter Nassenhuben Nassenhof Nassow Na Sitniku Naskańce Na Składzie Nasławice Na Sołtystwie Nasierdzie Nassenheide Nasse Nassadel Nassawen Na Spalonce Naspa Na Sośninach pol. , gm. Lebiedziew, okr. wiejski Nosiłowo, o 5 w. od gminy a 27 w. od Wilejki, przy b. drodze poczt. z Wilna do Mińska, 106 dusz rewiz. w części Poznańskiego 3 dusze, Jan kowskich 60 dusz, Chądzyńskich 39 dusz i jednodworców 4 dusze Była tu cerkiew pra wosł. i szkoła. Echard nazywa N. miastem i mieści w pow. oszmiańskim, o 2 m. od Krewa. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie Wierchówka, Saki, Ciurle, Zasteńki, Domasze, Bojary, N. , Kukłowszczyzna i Wytoropowszczyzna i zaśc. Zabołoć; razem 386 dusz rewiz. i 23 jednodworców. J. Krz. NaSitach, karczma w Jugowicach, pow. wielicki. Br. G. Na Sitniku, grupa domów w Turynce, w pow. żółkiewskim. Naskańce, wś, pow. wileński, w 5 okr. pol. , gm. Ilino, okręg wiejski bolejkowski, o 6 w. od gminy, 15 dusz rew. ; należy do dóbr Taboryszki, Ważyńskich. Na Składzie, karczma w Bulowicach, pow. bialski. Br, G. NaSkwirowie, podmokłe pastwisko nad Styrem, w Czechach, pow. brodzki. Nasławice, wś i fol. , pow. sandomierski, gm. Klimontów, par. Goźlice, odl. od Sando mierza w. 25. Ma 26 dm. , 198 mk. , ziemi dwors. 287 mr. i włośc. 234 mr. W 1827 r. było 22 dm. , 60 mk. Fol. N. i Krzeczkowice z wsią N. rozl. mr. 419 gr. or. i ogr. mr. 359, łąk mr. 22, past. mr. 25, zarośli mr. 2, nieuż. i place mr. 11; bud. mur. 6, z drz. 17; płodo zmian 6 i 9polowy; są pokłady kamienia. Wś N. os. 24, z gr. mr. 219. Br. Ch. NaSławszczyżnie, ob. Sławszczyzna. NaSmerdy, podmokłe pastwisko 239 m, npm. w płd. stronie Siwki Naddniestrzańskiej, na granicy Dołżki, w pow. kałuskim. Przepływa je pot. Dołżka. NaSmiątkowej, las w płn. stronie Rakowa, w pow. dolińskim. Wody jego płyną strugami na płd. do Siwki. NaSnozie, przysiołek gm. Tokarni, w powiecie myślenickim. Br. G. Na Sołtystwie 1. fol. w Kojszówce, należący do Makowa, pow. myślenicki. 2. Na S. , karczma przy Porębie, należąca do Trzemeśni, pow. myślenicki, 3. Na S. , karczma przy Grywałdzie, należąca do Krościenka, pow. nowotarski. Br. G. Na Sośninach, grupa domów w Wójtowy, pow. gorlicki. Br, G. Naspa, wś i fol. , pow. rohaczewski; fahr smoły zatrud. 6 rob. i produk. do 2600 pu dów rocznie, oraz dziegciu z 3 robot. i 600 pudów rocznej produkcyi. Na fol. , stanowiącym własność Jołszyna, znajduje się stadnina, licząca 3 ogierów i 33 klaczy. Na Spalonce, karczma i gajówka, przy Widaczowie, na obszarze dwors. Hadla Szklar skiego, w pow. rzeszowskim. Br. G. Nassadel niem. , pow. namysłowski, ob. Jastrzębie. Nassawen niem. , wś na Litwie prus. , pow. stołupiański Mehlkehmen, okr. urz. sta nu cywil. Jaegersthal. Leży nad granicą polską. Kś. Fr. Nasse Gaerte, pol. Mokre Ogrody al. Janiszewo, folw. , 1 dm. , 19 mk. , należy do dom. i gm. Lwówka. Nassenheide niem. , dobra ryc. w Pome ranii, pow. Randow, st. p. Stolzenburg, st. tel. i kol. Grambow 13 klm. odl. Obszar wy nosi 2052, 25 ha rola or i ogr. 359, 25, łąki 343, past. 130, 5, bór 83825, wody 381, 25; czysty dochód z gruntu 15, 162 mrk; cegiel nia, gorzelnia parowa, browar i fabryka kro chmalu. Kś. Fr. Nassenhof niem. , ob. Mokry dwór. Nassenhuben niem, ob. Mokry dwór. Nassenreuter niem. , fol, , pow. welawski, st. p. Taplacken. Nassenthal niem. , maj, chełm. , pow. ni zinowski, st. p. Jędrzychowo, 3 klm. odl. , okr. urz. stanu cywil, Linkuhnen; obejmują 76 04 ha roli orne i ogr. , 2 nieuż. , razem 78, 04 ha. Kś. Fr. Nassewiese niem. , ob. Mokre łąki. Nasse Wiesen niem. , ob, Mohra Luka. NassGlinke niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. szczecinkowski, st. p. Lettin, 4 klm. odl. ; obejmują 270, 2 ha roli or. i ogr. , 11, 2 łąk, 51, 5 past, 5, 1 boru, razem 338 ha. Nassieiel, wś i dobra ryc, pow. głupczycki, par. Nassiedel. Obszar dóbr tworzy z dobr. Krastillau, fol. Neuhof i Annahof jo dnę całość mającą 4500 mr. , w tem 3680 roli, 330 łąk, 300 lasu i 200 mr. nieuż. Owczarnie miały 1860 4822 owiec; gorzelnia, browar. Wś ma kościół starożytny dzwon jeden nosi datę 1260 r. , który wraz z siedzibą dziedziców został zniszczony w czasie rozruchu ludowego w 1753 r. Do wsi należy 1240 mr. roli i 60 mr. łąk. Ludność mówi po morawsku i niemiecku. , Nasslettel niem. , ob. Mokry Lutolek Nassole, niem. Nassadel 1452 Nossale wś i fol. , pow. sycowski. par. kat. Nowa wieś. Nassow niem. , wś i dobra ryc. w Pome ranii, pow. koszalinski; st. p. i kol. koszalin sko starogrodzkiej, 14 klm. na płd. zach. od Koszalina. Leży w równinie, gleba piaszczy sta; 100 mk. ew. 1877 r. . Dobra ryc. mają 968, 71 ha obszaru i to 228, 6 roli or. i ogr. 100, 66 łąk, 41, 62 past. , 596, 88 boru, 0, 95 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 3243 mrk. Jest tu gorzelnia, fabryka krochmalu, piły, cegielnie i hamernia; w dalsze strony wywożą drzewo i torf. Ks. Fr. Nassole Nasslettel Nassieiel Nastasów Na Starych piecach Nastajki Na-Sitach Nasswald niem. , ob. Mokry las, Nastajki al. Nastejkij, niem. Nasteiken, dok. Nestakyn, Anastaigk, fol. i młyn, pow. ostródzki, st. p. Brzydowo. Fol. wchodzi w skład dóbr ryc. szmykwałdzkich, obejmuje 267 ha roli or. i ogr. , 28 łąk, 19 boru, 9 nieuż. , 1 wody, razem 324 ha. N. istniały już r. 1347. R. 1503 nadaje Melchior Kechler v. Schwansdorf, komtur ostródzki, Janowi z Toporowa Ihane Thoperoue 10 wł. w majątku N. pod Turznicą na prawie chełm. Dan w Ostródzie w dzień ś. Michała ob. Kętrz. , O ludn. pols. , str. 362. Z szlachty pol. znajdujemy w N. Nastejskich i Rochów tamże, str. 370 i 371. Na Starych piecach, las i leśnicz. w płn. stronie Hołoska Wielkiego, pow. lwowski. Nastasów, wś mko, pow. tarnopolski, odl. 16 kil. na płd. od Tarnopola, leży na wznies. 195 m. npm. , graniczy na wsch, z Łuką, Myszko wicami, Czartoryą i Mikulińcami, na płd. z Zazdrością, na zach. z Bohatkowcami i Kupczyńcami, na płn. z Chodaczkowem, Draganówką i Buczniowem, leży nad potokiem Świniucha zwanym, który wypływa na polach tej wsi i w Strusowie wpada do Seretu. Gleba urodzajna, czarnoziem podolski, okolica bezleśna, obszary ogromne. W tej części, która należy do głównego folwarku we wsi położonego, grunt pszenny, zaś folw. Ludwikówka, na płd. od wsi ku granicy od Zazdrości graniczy ze stepami tak zwanymi Strusowskimi, w których jednak wszystkie okoliczne wsie mają po sporym kawale, to też i grunt tu stepowy pomimo że czarnoziem głęboki ale wilgotny i zimny, bagnisty i na wpływ wschodnich wiatrów wystawiony, przeto żytni. Przestrzeń pos. więk. gr. or. 1250, łąk i ogr. 146, past. 15, lasu 20 mr. ; włośc. gr. or. 4928, łąk i ogr. 244, past 119 mr. Ludn. rz. kat. 439, par. w miejscu. Początek kościoła niepewny, z aktów jednakże wypływa, że już w r. 1701 istniał; w r. 1729 Stanisław Potocki powiększył dotacyą. Franciszek Potocki założył tu w r. 1748 rezydencyą dla jezuitów; kościół mur. z cudownym obrazem N. P. M. , poświęcony w 1839 r. pod wez. Niepokalanego Poczęcia N. P. M. Do tej parafii należą Bohatkowce o 7 klm. z 65, Buczniów z Beredynkami o 7 klm. z 685, Chodaczków o 7 klm. z 1527, Józefówka o 4 klm. z 279, Kalasantówka o 10 klm. z 47, Kupczyń ce o 10 klm, z 262, Maryanka o 6 klm. z 169 rz. kat. ; ogólna liczba katol 3468. Gr. kat. 2056, par. w miejscu, dok. Trębowla, dyec. Lwów. Szkoła etat. o 2ch naucz. ; druga szkoła etat. o 1m naucz, w przysiołku Ludwikówka; kasa pożycz. z kapit. 1950 złr. w. a. ; stawek na potoku i młyn przy stawie. Wynik obliczenia ludności z 31 grudnia 1880 r. następujący ludności ogółem 2944, w tem 1471 mężczyzn, 1475 kobiet, 1619 statin wolnego, 1155 żonatych i zamężnych, 441 rz. kat. , 2400 gr. kat. , 103 izrael. ; wedle zatrudnienia 6 kupców, 60 rzemieślników, 1703 rolników, 54 sług. Wedle spisu zwierząt, sporządzonego ró wnocześnie, było w N. ogierów 18, klaczy 397, wałachów 331, łosząt 85, mułów 49, osieł 1, byków 9, krów 364, wołów 12, cie ląt 193, bawołów 19, owiec 838, świń 340, pszczół pni 521. W tymże czasie było w N. rzeźników 5, kupiec zbożowy 1, dzierżawca prop. 1, szynkarzy 3, kupiec drobiazgowy 1, kramarzy 3, spekulantów 2. Wś ta leżała da wniej w wojew. ruskiem, ziemi halickiej. Kuropatnicki w swej Geografii wspomina o niej mówiąc, , Wieś to bardzo osiadła. Po Potoc kich przeszła w rodzinę hr. Jabłonowskich, z tych ostatni Ludwik po śmierci jedynego syna Stanisława w r. 1882 oddał ją na wła sność swojemu bratankowi, zamieszkałemu pod Tarnowem. B. R. Nastaszka, rzka, bierze początek w pow. wasylkowskim, we wsi Czupira, przepływa przez wś N. , poczem połączywszy się z rz. Czernicz al. Czerną wpada z praw. str. do rz. Rosi dwoma ramionami, tworząc wyspę, na której wś Ostrów. Według podania ludu rzką ta miała pierwotnie nazywać się Żygałką, ale od chwili gdy się kąpiąc w niej utopiła śliczna dziewczyna Nastaszka Anastazya, żałowana od całej gromady, poprzednią nazwę zastąpiono Nastaszką, ku wiecznej pamięci dla nieszczęsnej pięknej topielicy. E. M. Nastaszka, rozległa i żyzna wś nad rzką t. n. , pow. wasylkowski, na płd. wsch. od Białejcerkwi, o 7 w. od wsi Ostrowa, ma 2644 mk. prawosł. , 3 katol, i 197 żyd. ; cerkiew parał. , kaplica kat. na cmentarzu grzebalnym, par. Rokitno. Mieszkańcy z powieści przodków utrzymują, że miejsce to w dawnej lecz nieoznaczonej bliżej dobie nosiło nazwę Kitajhorodu. Atoli już w owych czasach nieokreślonych okolice tutejsze były ustawicznie napastowane przez Tatarów. Puszczali oni z dymem wsie i horody. Jakoż pewnego razu potężny zastęp ordyńców wpadł i tu z głównią i mieczem, ulice osady tej krwią zalał i tak spustoszył, że wśród zgliszczy i rumowisk z pięciu istniejących jedna tylko cerkiew Uspeńska ocalała. Ludność w części była wytępioną, w części rozpierzchła się na wsze strony, tak, że z całej gromady jeden tylko człowiek pozostał ten we dnie ukrywał się w oczeretach, a w nocy jedynie z kryjówki swej wychodził i nad samotną i opustoszałą cerkwią czuwał i jak źrzenicę w oku strzegł. Skaszał on do koła niej chwasty i zielska suche, aby nie dopuścić pożaru. W końcu atoli gromady utajone przed Tatarami po okolicznych lasach zaczęły znowu powoli na zgli Nasswald szcza wioski zaginionej powracać. ,, Sobrałaś wsia hromada, I była u nich takaja rada, Stały oni dumat, hadaty Jak nowomu sełu nazwanje daty. .. Ale podczas, gdy tak radzą, nagle dają im wiedzieć, że dziewczę sielskie, rzadkiej urody, nazwiskiem Nastaszka Anastazyą, kąpiąc się, znalazła śmierć w nurtach rwistego potoku. Nechajże budę riczka i seło Nastaszka, jednogłośnie zawołała gromada. Taki początek N. naznacza gminna tradycya; my zaś według śladu akt miejscowych wiemy, że w 1577 r. założył ją był kniaź Dymitr Bułyha Kurcewicz, podstarości białocerkiewski Dawny Summar. akt grodz, i ziems. kijow. . Jednakże zanadto w owych czasach wkorzenieni Tatarzy, pilnie jassyrami przetrząsający kraj ten cały, niebawem, bo około 1590 r. , tak tę okolicę straszliwie spustoszyli, iż się ta w doszczętne obróciła pustkowie Vol. Leg. II, 318. Wsie nowopozakładane w puste pozamieniały się uroczyska, a w tych rzędzie prawdopodobnie znalazła się i N. , albowiem ją w lustracyach sstwa białocerkiewskiego z 1612 i 1622 r. , w poczcie wiosek do tegoż sstwa należących już nie napotykamy. Atoli nadszedł czas, w którym z gorączkowym pośpiechem wzięto się do o sadownictwa stepów ukrainnych. Toć i tak zwana, , pustynia za Białocerkwią osiedliła się teraz na nowo, pokryło się osadami, a w liczbie tychże i N. Mamy ślad, że około 1630 r. wieś ta była już znaczną osadą. Król Władysław IV uwolnił szlachtę nastaską sic, t. j. bojarów, od wypraw wojennych; co następnie zatwierdzili Bohdan Chmielnicki w 1649 i Doroszenko w 1676 r. N. trzymała z Doroszenkiem, ale gdy ten zaczął pracować nad wprzężeniem Ukrainy w hołdownictwo Turcyi, mieszkańcy N. i innych herodów wypowiedzieli mu posłuszeństwo. Wszakże nie długo to trwało. Doroszenko sprowadziwszy Turków i Tatarów na Ukrainę, zająt mocą oporne, , horody, t. j. N. , Rokitnę i Bohusław, a naczelników, którzy lud przeciwko niemu podburzali, w kajdany zakuł Kostomarow Ruina, str. 48. Atoli tak zwana Ruina dotknęła i N. stanowczo. Ludność jej, o ile ta nie wyginęła poprzednio w morderczych bojach, została całkiem przepędzoną za Dniepr. Wszakże, gdy to pogranicze odzyskało nareszcie spokójność i na nowo zostało wskrzeszonem tu życie, toć wtedy i N, ponownie się zasiedliła. Pierwsze też ślady jej bytu spotykamy pod 1717 r. Roku 1722 stanęła tu już cerkiew. Ale po tak długich i zgubnych wojnach i zamieszkach, jakie kraj ten dotknęły, gdy pierwotni posiadacze do dóbr swoich opuszczonych przed laty wrócili, znaleźli oni w stosunkach swych majątkowych jak największy zamęt. Toć zapanowało wiele niepewności i sporów, bo wszędzie granice dóbr od dóbr były pozatracane żadna z nich prawie na swojem miejscu nie została Stało się to też powodem nieprawnych zaborów nie tylko granic samych, ale częstokroć i dóbr całych. Toć sąsiednią z sobą Rokitnę pochłonęła była Białocerkiewszczyzna. Ale do Rokitnej mieli pretekst i prawo Surynowie, którzy rozpocząwszy proces o te dobra ze ssta Jabłonowskim, wygrali go, i do tychże dóbr w 1717 r. zostali zaintromitowani Arch. J. Z. B. , cz. VI, t. 2, str. 51 3. Po śmierci wszakże ssty Jabłonowskiego, gdy Jerzy August Mniszeoh, marszałek nad w. , otrzymał sstwo białocerkiewskie, pomimo dekretu trybunalskiego zajechał on zbrojnie Rokitnę, albowiem mienił ją attynencyą swojego sötwa. Właścicielem Rokitnej byt wtedy Józef Jakubowski, jako ożeniony z Surynówną, ale ten widząc że musi iść na ostre z tak mocnym adwersarzem, jakim był Mniszech, wszedł w układ z Józefem Duninem Karwickim, regentem kor. , i temuż do Rokitnej praw swoich odstąpił. Szło tu nie tylko o Rokitnę ale i o N. , którą sobie Rokitna przywłaszczała. Sprawa ta zaś z natury swojej należała do sądów zadwornych, którym przewodniczył Stanisław Małachowski, kanclerz w. kor. , i gdy przeto tenże kazał ustąpić z dóbr zajechanych Mniszchowi, nastąpiło pamiętne zajście, już nie między Karwickim a Mniszchem, ale pomiędzy Małachowskim, kanclerzem w. kor. , a Mniszchem, marszałkiem nadwor. Zrazu małoznaczący spór przeistoczył się w kolizyą dwóch władz, dwóch juryzdykcyj. Poruszono też niebo i ziemię i sprawa ta w następstwie do tak ogromnych rozrosła się rozmiarów, iż wszystkie partye, sejmy, sejmiki, trybunały, jednem słowom niemal całą Rzplitę poruszyła ob, w Pism. zbior, wileń. na r. 1862, Sprawa Karwickiego, przez Jul. Bartoszewicza, str. 312. Widać jednak, że ta tak głośna w swoim czasie sprawa musiała też niemniej mocno utkwić i w pamięci miejscowego ludu, który dziś jeszcze opowiada o jednym z tegoż zajścia epizodzie, powikławszy jednak dziwnie osoby i role, Małachowski, hetman berszadzki, mówi tradycya, przyszedł do N. na czele konnych pocztów kozackich z Berszady i Umania, i zainstalował się w niej. Władca Białejcerkwi Mniszech, zebrawszy też kilkutysięczny zastęp kozaków i czerni podstąpił pod N. i rozłożył się obozem. Małachowski z wieczora jeszcze rozkazał hufcom swym, aby stały w pogotowiu do bitwy, a ludowi, aby się modlił, i do południa ani jadł, ani pił. Z rozkazu też jego, w nocy, ataman Pońko z dwoma kozakami podkradłszy się pod obóz Mniszcha, doniósł że białocerkwianie przeważają liczbą, lud zaś Małachowskiego bitniej Nastaszka Naswa Na Synyczowie szy. Rozpoczął się tedy bój krwawy i białocerkwianie szukali pierwsi ocalenia w uciecz ce. Jakkolwiek co do szczegółu, że Mała chowski bił się się tu z Mniszchem, tradycya ta jest nieprawdziwą, bo Małachowski nigdy tu nogą nie postał, jednakże daje nam pojęcie, w jakiem świetle lud to zajście przedstawiał sobie i widział. Sprawa ta jednak na tem się skończyła, iż Karwicki w Rokitnej się osiedział, a co do N. , to ta przez komisyą wyzna czoną przez sejm w r. 1768 i 1778 do rozgra niczenia Rokitnej z Białocerkwią, została ad corpus sstwa białocerk. powróconą Vol Leg. , t. VII, str. 357 381. W 1773 r. wraź z Białocerkwią posiadł N. Fr. Ksaw. Branicki, het. w. kor. Około tego czasu przebywała tu misya jezuitów białocerkiewskich. Cerkiew tutejsza Uspeńska była wzniesioną w 1722 r. Z dawnego zamku został ślad we wałach, w części zniszczonych. Dziś N. stanowi fol wark bardzo zamożny w Białocerkiewszczyźnie. W 1740 r. było tu 50 sadyb i do 500 dusz płci ob. Włościanie na mocy umowy wykupnej nabyli w 1863 r. 2592 dzies. ziemi za 102, 793 rs. Edward Rulikowski Nastaszyn al. Nastaszczyn, wś, pow. rohatyński, nad rz. Zgniłą Lipką o 4, 5 klm. od Bursztyna. Przez tę wś przechodzi gościniec rząd. Iwow. bursztyński. Graniczy na wsch. z Ju naszkowem, na płd. z Kuropatnikami i Bursztynem, na zach. z Czahrowem, na płn. z Koniuszkami i Obelnicą. Obszar dwor. 692 mr. , włośc. 1283 mr. ; ludn. rz. kat. 12, par. Bursztyn, gr. kat. 806, par. w miejscu, dek. Rohatyn, dyec. Lwów. Sąd pow. , urząd poczt. i tel. Bursztyn; szkoła filialna, kasa pożycz, z kap. 130 złr. , młyn wodny. Właściciel pos. wiek. Stanisław ks. Jabłonowski. B. B. Na Stawkach 1. pasieka na obsz. dwor. Litowiska, w pow. brodzkim. 2. Na S. , moczarzyste pastwisko we wsch. stronie Ponikowicy, w pow. brodzkim. Nasteriten dok. z r. 1315, wś zaginiona, w pow. licbarskim, pod Klotainem ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 301. Nastol al. Nastoł, wś poleska, pow. rzeczycki, w 2 okr. pol. jurewickim, gm, Chojniki, o parę w. ku zach. od Chojnik, 6 osad. Niegdyś stanowiła sstwo niegrodowe w pow. mozyrskim. Podług spisów podskarbińskich z 1766 r. posiadał je Paweł Kołło, opłacając zeń kwarty złp. 100 gr. 3, a hyberny złp. 15. Nastole, fol. i kol. , pow. sochaczewski, gm. Rybno, par. Giżyce ob. . Nastranani, węg. Nasztraj, wś, hr. gomorskie; chów bydła, garncarstwo, 252 mk. Nastrehnen niem, , wś, pow. rybacki, st. poczt. Drugehnen, okrąg urz. stanu cywil. Kumehnen. Słownik geograficzny. Tom TI. Zeszyt 72. Na Stryjskim, grupa domów w Sokolnikach, w pow. lwowskim. Nu Stupach, młyn w Glińsku, pow. żółkiewski. Na Sturacl al. Stury, grupa domów w Olszanicy, w pow. jaworowskim Nastyrówka, mały zaśc, pow. mozyrski, o kilka w. ku zach. od Mozyrza, przy gośc. skryhałówskim, ma 3 osady; miejscowość nie co falista. A. Jel. Na Suchorzyźnie, las w płd. stronie Niemstówa, w pow. cieszanowskim. Na płn. zach. łączy sie on z lasem Na Pierożkach. NaSugrewacch, nazwa zabudowań wieśnia czych w obrębie gm. Mołdawicy Ruskiej, w pow. kimpoluńskim, w płn. stronie wsi, na płn. granicy Mołdawicy Ruskiej, śród rozległych lasów, na wys. 1088 m. npm, Br. G. Nasutów, wś i fol. u źródeł rz. Mininy, pow. lubartowski, gm. Niemce, par. Dyss. Fol. N. należy do dóbr Kozłówka. Założono tu w 1881 r. tartak parowy. Wś N. posiada szkołę początkową ogólną, W 1827 r. było dm. 62, mk. 427. Ob. Kozłówka 1. Nasuty, wś, pow. , sejneński, gm. i par. Kopciowo, odl. od Sejn w. 22, dm. 5, mk. 44. W 1827 r. było dm. 4, mk. 23. Wchodziła w skład dóbr Justyanów. Na Suwałach al. Suwały, grupa domów w Porudeńku, pow. jaworowski. Naswa, rzka na wyspie Ozylii Oesel, właściwie kanał 1 2 w. długi, łączący zatokę Wielką al. Einwick po est. SuurLacht, 7 w, od Arensburga, z przystanią arensburską. Naswitale, wś, pow. rossieński, par. teneńska. Nasy, niem. Nassen al. Salwin dobra ryc. na Warmii, pow. reszelski, st. p. i tel. Biskupiec, 6 kil. odl. , okrąg urz. stanu cywil. Rasząg; obejmują 234 ha roli or. i ogr. , 30 łąk, 23 past. , 98 boru, 7 nieuż. , razem 392 ha. W 1526 r. nadaje Maurycy, biskup warmiński, na prawie magdeb. ad utrumque sexum Jerzemu Troszce 12 włók w Katrejnach i w Salwinie. R. 1702 mieszkała w Nasach Helena Lukrecya Troszkówna, żona Jana Hozyusza ob. Kętrz. , O ludn. pol. , str. 561. Dobra należały dawniej do kameratu jeziorańskiego. Na Synyczowie, osada w Turzem, pow. brodzki. Nasza al. Naszys, jezioro w pow. nowoaleksandrowskim gub. kowieńskiej, w dobrach Antonosz. Siedm jezior Sortis, Żyrneje, Salinis, Kieleżeris, Iłgiebis, N. i Bałtis, mają razem 1703 mr. przestrzeni; zarybione przez Girdwojna. Z jezior tych najgłębsze Sortis, ma 12 sążni 4 1 8 stóp pol. 22 mt. ; ob. Gaz. roln. 32 z 1884 r. Od jeziora N. biorą nazwę dobra Antonosz. J. Krz. Naszacowice ze Starzęcinem, wś, pow. no59 Nastaszyn Nataleńsk wosądecki, u ujścia rz. Słomki z lew, brz. do Dunajca. Wś sama leży częścią w równinie, 327 m. npm. , częścią na płd. stoku wzgórza Łazy 436 m. a Starzęcin w widłach rzek Słomki i Dunajca. Szczęsny Morawski przypuszcza Sądeczyzna, że w tem miejscu było grodzisko sądeckie, przeniesione następnie w dogodniejsze miejsce. Pewną jest rzeczą, że 1293 r. otrzymała wieś, dyplomem Gryfiny, przechowanym w arch. ces. wiedeńskiem, prawo magdeburskie por. Sąd. , I, 181 a 1448 r. dziesięciny z niej oddał bisk. krak. Zbigniew Oleśnicki archidyakonowi kolegiaty nowosądeckiej, znosząc równocześnie probostwo w Podegrodziu. Teraz N. należą do par. w Podegrodziu a do sądu pow. i urz. poczt, w Starym Sączu, odl. o 9, 5 kil. Posiadłość więk. , dawniej pp. klarysek w Starym Sączu, jest obecnie własnością funduszu religijnego i wynosi 11 mr. roli, 11 past. i 52 lasu pos. mn. 356 mr. roli, 18 łąk, 87 past. i 46 lasu. Słomka oblewa tę wieś od zach. i płd. , na płn. graniczy z Rogami a na wsch. z Podegrodziem. Na Szańcach, wiatrak na obsz. dwor. Rożubowic, pow. przemyski. Naszedziszki, wś rząd. , pow. wileński, w 5 okr. pol. o 26 w. od Wilna, 4 dm. , 24 mk. kat. Na Szemelowie, grupa domów w Zabłotcach, w pow. brodzkim, nad Styrem. Naszkorajcie, zaśc. nad rz, Niedzingą i jez Łopszukos, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Niedzingi, o 3 1 2 w. od gminy a 61 w. od Trok, 1 dm. , 8 mk. kat. 4 dusze rew. ; należy do dóbr Niedzingi, Żylińskich. Naszkuńce 1. wś włośc, pow. lidzki, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Koniawa, o 6 w, od gminy, 58 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarbowych Koniawa. 2. N. , okolica szl. nad rz. Utą, tamże, o 55 w. od Lidy a 26 w. od Ejszyszek, 33 mk. kat. Naszkunele, wś nad jez. Wojsieck, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Sumiliszki, okr. wiejski Naszkuny, o 8 w. od gminy, 10 dusz b. włościan i 21 b, ludzi dworskich, Naszkuny 1. wś włośc. nad jez. Wojsieck, pow. trocki, w 2 okr. pol. , gm. Sumiliszki, okr. wiejski Naszkuny, o 5 w. od gminy a 25 w. od Trok, 71 dusz rewiz. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie Cyruliszki, Nowosiołki, Stelmaszyszki, N. , Warkolce, Sumiliskie Łajcy, Windziuliszki, Warkolska Buda, zaśc. Onufrzyszki 1 i 2, Stelmaszyszki, Naszkunele, Gumbrany i okolice Ejtulany, Galenpole i Podgalanpol; w ogóle 43 włośc, uwłaszczonych, 215 właśc, skarbowych, 21 b. ludzi dworskich, 13 b. ludzi wolnych, 31 jednodworców, 3 b. szlachty, 3 osadników w. ross. , i 2 żołn. dym. 2. N. , zaśc. nad rz. Pokempie, pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski Soleniki, o 21 w. od gminy a 91 w. od Trok, 10 mk. kat. 5 dusz rew. . 3. N. , zaśc. , tamże, o 81 w. od Trok, 2 dm. , 11 mk. katol. J. Krz. Na Szlachcie, młyn i tartak w Korczynie, pow. stryjski. Maszlany, fol, pow. trocki, w 2 okr. pol, gm. Żośle, okr. wiejski Nerowy, o 28 w. od Trok, 1 dm. , 10 mk. , w tem 6 kat. i 4 żyd. ; dawniej własność Syruciów, następnie Ga wrońskich, dziś Żylińskich. Dobra N. składa ły się z 2 fol, 4 wsi i 8 zaśc. i miały 1077 dzies. rozl w 1850 r. . J. Krz. Na Sznurkach, nazwa niw w płd. stronie Seredca, w pow. brodzkim. Nasztraj, ob. Nasiranani. Naszuny, wś, pow. wileński, w 3 okr. pol, gm. Giedrojcie, okr. wiejski Janowo, o 19 w. od gminy, 25 dusz rewiz. ; własność hr, Tyszkiewiczów. Naszys, jezioro, ob. Nasza. Naszyszki, wś, pow. wyłkowyski, gm. i par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 8 w. Ma 2 dm. , 30 mk. W 1827 r. było 3 dm. , 23 mk. Os. N. i Mazucie rozl. mr. 169 gr. or. i ogr. mr. 93, łąk mr. 64, pastw. mr. 6, nieuż, i place mr. 6; bud. z drzewa 7; płodozmian 5 polowyMaszyszki, fol szl nad jez. Żwernie, pow. wileński, w 3 okr. pol, gm. Gedrojcie, okr. wiejski Janowo, o 51 w. od Wilna, dm, 23 mk. katol; własn. hr. Benedykta Tyszkiewicza. Natafalva, ob. Nacina Wes. Nataleńsk, ob. Natalewsk. Natalewsk al Natdeńsk 1. dobra, pow. ihumeński, nad bezim. dopł. Ihumenki, prawie o 3 w. ku płn. od m. Ihumenia, par. kat. Ihumeń. Niegdyś wchodziły w skład dóbr Baksztańsko ihumeńskich, należących do biskupów wileńskich; następnie, gdy dobra te po 1795 r. zabrano na skarb, otrzymał N. gen. Maszłykinow, od sukcesorów którego w 1852 r. nabyli Bułhakowie i do dziś dnia trzymają. Obszar wynosi 7325 dzies. , w glebie lekkiej; łąk i lasów obfitość. W N. znajduje się go rzelnia i wiatrak. 2. N. , mały zaśc. , pow. ihumeński, w okolicy wsi DrachozyDolnej, ma 2 osady; miejscowość odludna. A. Jel. Natalia, al Natalin 1. wś, i os. karcz, pow. koniński, gm. Władysławów, par. Rusocioe, odl od Konina w. 17; wś ma 28 dm. i 197 mk. ; os. karcz. 1 dm. 2. N. , pow. lubartowski, gm. Chudowola. par. Rudno. Natalienhof niem. , fol, pow. węgoborski; ob. Przytuły, Natalin 1. fol, pow. łaski, gm. WolaWężykowa, par. Grabów, odl 12 w. od Łasku. Rozl mr. 225 gr. or. i ogr. mr. 190, łąk mr. 11, lasu mr. 22, nieuż, i place mr. 3; bud. mur. 1, z drzewa 4. 2. N. , kol i os. karcz. , pow Naszkorajcie Na Szemelowie Natafalva Naszyszki Na Sznurkach Naszkunele częstochowski, gm. Lipie, par. Danków. Posiada szkołę początkową ogólną; kol. dm. 46, mk. 279, mk. 279, ziemi włość 466 mr. ; karcz. 1 dm, , 4 mr. 3. N. , fol. , pow. radomski, gm. i par. Radom, odl. od. Radomia w. 5. Dm. 19, mk. 131, ziemi włość. 320 mr. 4. N. , fol. , pow. lubelski, gm. Jaszczów, par. Milejów. Folw. ten wchodzi w skład dóbr Jaszczów ob. 5. N. , wś, pow. łukowski, gm. Łysobyki, par. GułowskaWola. Ma 17 dm. , 131 mk. , 234 mr. ziemi; wchodziła w skład dóbr Lendo ob. . 6. N. , pow. ostrowski, gm. Brańszczyk, par. Wyszków. 7. N. , ob. Natalia. Br. Ok Natalin, folw. , pow. ihumeński, 13 3 4 wł. obszaru, własn. Korbutów. A. Jel. Natalino, wś, pow, dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. i par. Miory, okr. wiejski Staniulew, o 3 w. od gminy a 31 w. od Balbinowa, , 15 dm. , 69 mk. 35 męż. i 34 kob. , 117 mr. ziemi włość. ; należy do dóbr Staniulew, Mirskich. Włościanie są bardzo zamożni. M. Dob. Natangia, niem. Natangen, dok. Nathangia, Nattanginlandj Notangia, stare terytoryum pruskie, miało kształt trójkąta ku płd. zwróconego. Graniczyło na zach. z Warmią, na płn. z Sambia, od którego ją oddzielała Pregoła i z Nadrowią, na płd, wsch. zaś z ziemią bardzką. Wschodni kąt tej ziemi zwano także Wohnsdorf. Oprócz tego leżały w N. mniejsze terytorya, mianowicie Labegow, pewnie Łabrawa, tam gdzie dziś leżą dobra ryc. Labehnen, Tummone Tumpne, tam gdzie dziś mto Domnau i Sutwiert Sucwiert, na które wskazuje wś Sausgarten; dalej Solidow, gdzie dziś leży wś Sollau i Sclumen, którego nazwę przechowały dobra Giemen. Najsławniejszym grodem w N. był Beselede, pod Bartoszycami, którego nazwę przypomina po dzi zień wś Beisleiden. Z dzisiejszych powiatów należałyby do N. iławski, frydlądzki i południowa część welawskiego i królewieckiego. Przez Krzyżaków została N. podbita jedenastego roku po ich przybyciu do Prus, jak powiada Dusburg, a więc około r. 1239 40. Podbój dokonany został z pomocą jakiegoś Pomandy, zażywającego niegdyś wielkiej sławy u Prusaków. Ten przeszedłszy na stronę Krzyżaków i przyjąwszy chrzest, postanowił i ziomków swoich pozyskać dla wiary chrześciańskiej. Wróciwszy tedy do nich z Balgi, udawał jakoby był poganinem nieprzyjacielem Krzyżaków. Za jego staraniem złączyli się więc Warmiacy, Natangianie i Barcianie i obiegli zamek krzyżacki Balgę. Ale Krzyżacy byli już poprzednio o wszystkiem uwiadomieni, przyszli więc załodze na odsiecz pod wodzą ks. brunszwickiego Ottona. Przez niego zostali Prusacy na głowę pobici, w skutek czego już r. 1241 poddali się zakonowi feoerunt de necessitate virtutem, powiada Dusburg, et datis obsidibue se fidei et fratrum imperio subdiderunt, Script. rer. Pruss. , I, str. 65. Krzyżacy tedy, aby mieszkańcom uniemożebnić wszel kie zachcianki wyzwolenia się z pod narzuco nego jarzma, zbudowali nad rzeczką Kauxte, , Caustere zamek Kreuzburg zwany. Pomi mo to chwycili Nadrowianie już r. 1249 znów za broń, zabili 54 rycerzy i wiele chrześcian, lecz wkrótce zostali znów zwyciężeni. Krwa we zapasy trwały jeszcze kilkadziesiąt lat, ale były daremne, zakon i tu wyszedł z boju zwycięzko Toppen Hist. comp. Geogr. , str. 18 18; Voigt Gesch. Preussens, I, str. 488 490; Scrip t. rer. Pruss. , I; Cod. dipl. Warm, , I, str. 386, gdzie jest dokładnie opisana linia gra niczna między N. a ziemią bardzką. Później utworzył zakon w komturstwie baldzkim osobny kamerat, także N. zwany. Z spisów wsi do niego należących wynika, że się ciągnął od Balgi aż do bisk. warmińskiego, a w stronę m. Brandenburga aż do Packerau i Windkeim. W dok. wymieniają także często dwór natangski Curia Natanginensis, Curia Natangyn 1341 r. , natangischer Hof, Natangen, ale je go położenia nie można dokładnie oznaczyć ob. Toppen Hist. comp. Geogr. v. Preussen, str. 200 201. Voigt wylicza także 2 komturów natangskich Wernera t. Grunowen 1257 1258 i Fryderyka Y. Holdenstäte 1276. Później wymieniają już tylko wój tów. Takimi byli Kuno 1276 78, Helwig V. Goldbach 1284 1285, Henryk t. Zuckschwert 1288 1291. Odtąd zwinięto pe wnie ten kamerat i przyłączono go do komturstwa baldzkiego, chociaż na dok. dopiero Hen ning Schindekopf 1354 mianuje się komturem baldzkim i zarazem wójtem natängskim ob. Voigt, , Namen Codex, str. 40 i 72. Ze, jak utrzymuje Mülverstedt, w terytoryum N. leżała jeszcze ziemia Natangia zwana, temu przeczy Toeppen stanowczo ob. Hist. comp. Geogr. , str. 201, przyp. 890. Za czasów ksią żęcych istniał także pow. natangski liczący 13 głównych wójtostw i 2 dziedziczne str. 263. Kś. Fr. Na Tartaku 1. leśniczówka na obsz, dwor. Cewkowa, pow. oieszanowski. 2. Na T. , karczma koło TurzyWielkiej, pow. doliński. Natary al. Hałay, grupa domów w Zameczku, pow. żółkiewski. Ma Tatarowąj, nazwa niwy w płn stronie Krechowic i w płn. stronie Rakowa, pow. doliński. Szczyt dochodzi 381 m. Przepływa ją mały potok, dopływ Siwki. Nateflitz A. i B. niem. , dobra ryc. w Po meranii, pow. Begenwalde. Obejmują 520, 18 ha roli orn. i ogr. , 79, 33 łąk, 81, 65 pastw. , 282, 75 boru, 1, 72 wody. Gorzelnia parowa i cegielnia; hodowla owiec. Kś. Fr. Naterki, niem, Nattern, dok. 1349 r. Naturs Na Szańcach dorff, wś na Warmii pol. , pow. olsztyński, st. p. Olsztyn, par. kat. i okr. Schoenbrueck. R. 1349 d. 20 st. nadaje kapituła warm, wierne mu Natur 26 włók nad jez. Swyntheynen na prawie chdsn. , lokator dostaję 3 wolne włóki; mniejsze sądownictwo i 1 3 większego, rybo łówstwo w jez. Wulping małemi narzędziami dla własnego stołu, drudzy mają 15 lat wol ności, potem będą płacili V1 2 grzywny od włó ki i po 2 kury. Wszystkim razem dodajemy jeszcze 1 włókę w pobliskiej puszczy naszej. Dan we Fromborku ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 131. R. 1608 był tu sołtysem Fran ciszek Materna ob. Kętrz. ,, 0 ludn. pol, str. 557. Dziś obejmują N. 1904, 68 mr. obszaru; 143, 37 boru; w 1863 r. 17 dm. , 145 kat, 4 ew. ; co do narodowości 130 Polaków, 19 Niem ców. Kś. Fr. Na Teutulówce, folw. w Kuczurmiku, pow. kocmański. Br. G. Nathalienliof niem. dobra, pow. gierdawski, st. p. Gierdawy. Nathalwethen niem. 1. folw. , pow. piłkałowski, st. p. Schillehnen, 8 km. odl. Należy do dóbr ryc. Nowischken. 2. N. , ob. NathoMschen; okr. urz. st. cywilu. Wisborienen. Natiowce, wś, pow. owrucki; była tu kapł. kat. parafii Wieledniki. Natkischen al. Nttkischhen niem. , wś na Litwie prusk. , pow. tylżycki, st. p. Robkojen. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu, miał 880 r. 2450 dusz. Natkowice, dawna nazwa dzisiejszych Hnatkowic, pow. przemyski, ob. A. G. Z. t. 7, str. 55 i 66. Natoki, zaśc. włośc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. Jewie, okr. wiejski Aleksandryszki, o 6 w. od gminy, 27 dusz rewiz. Natolin 1. park, pałac i os. , pow. warszawski, gm. Wilanów, par. Powsin. Leży na wyniosłości, stanowiącej krawędź lewego brzegu doliny Wisły, po za Wilanowem na prawo od drogi do Powsina. W 1827 r. było dm. 4, mk. 23. N. założony został na obszarze dóbr a właściwie lasów wilanowskich. Obszar ten służył pierwotnie za bażantarnią, kiedy Wilanów należał do Lubomirskich. W 1780 r. ks. August Czartoryski, woj. ruski, zostawszy właścicielem tego obszaru, przeciął las pięcioma alejami, schodzącymi się na wzgórzu, i w punkcie zejścia wybudował pałacyk z piękną salą owalną, przez dwa piętra sięgającą, z dachem kopulastym. Po śmierci wojewody w 1782 r. córka jego ks. Elżbieta Lubomirska i hr. Anna z Tyszkiewiczów Potocka pracowały nad dalszem urządzeniem parku i pałacu. Stanisław Potocki, przebudowawszy pałac, nazwał miejscowość Natolinem na pamiątkę zmarłej córki w 1830 r. , której wzniósł tu pomnik kamienny dłuta Kaufmanna. Odtąd N. pozostaje w posiadaniu Potockich i stanowi wraz z Wilanowem przyjemne miejsce wycie czek wiosennych i letnich dla Warszawian. 2. N. , fol, pow. nowomiński, gm. i par. Mińsk, odl 3 w. od Mińska. Rozl. mr. 300 gr. or. i ogr. mr. 192, łąk mr. 74, zarośli mr. 22, nie uż, i place mr. 11; bud. z drzewa 5; płodo zmian 12 polowy. Fol. ten w r. 1881 od dzielony od dóbr Niedziałka. 3. N. Kiernoz ki i 4. N. Osińskie pow. gostyński, gm. i par. Kiernozia. N. Kiernozki ma 7 dm. , 68 mk. , 180 mr. roli źytnej. N. Osiński ma 9 dm. , 59 mk. , 164 mr. 5. N. , kol. , pow. brzeziński, gm. Lipiny, par. Brzeziny. Dm. 40, mk. 261, ziemi włośc. 655 mr. 6. N. , kol. i os. leśna, pow. częstochowski, gm. Lipie, par. Danków, o 35 w. na płn. od Częstochowy. 7. N. , wś, pow. garwoliński, gm. i par. Osieck. Posiada szkołę początkową, 41 dm. , 368 mk. , 618 mr. 8. N. , wś, pow. węgrowski, gm. Ossowno, par. Czerwonka. Ma 11 dm. , 75 mk. , 197 mr. Br. Ch. Natona czy Natopa 1. Czarna, rz. w gub. mohylewskiej, pr. dopływ Soży. 2. N. Biała, rz. tamże, lewy dopływ N. Czarnej. Natopa Czarna, ob. Natona, Na Towarnici, karczma na obsz. dwor. No wosiółek Gościnnych, pow. rudecki. Natritis 1. zaśc, pow. święciański, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Kukuciszki, o 7 w. od gminy, 3 dusze rewiz. 2. N. al. Pogolnie, zaśc, tamże, o 9 w. od gminy, 3 dusze rewiz. J. Krz. Natschke, Naischkau, wś i dobra, pow. nissanski, odl. 1 1 2 mili od Nissy. Dobra mają 420, wś 516 mr. Par. i szkoła kat. w Reinschdorf. Nattasch Gross i Klein, al. Nattaisch niem. , dwie wsie na pol. prusk. Mazurach, pow. niborski, st. p. Jedwabno, okręg urz. stanu cywilu. Hartigswalde. Natterniuelile, młyn wodny, do Beitsch należący, pow. kożuchowski. Nattern niem. , ob. Naterki Natlon Dreg, Gross i Klein niem. t. j. Mokre i Suche, wyb. , pow. malborski, wchodzą w skład wsi Stobbendorf ob. , st. p. Nowy dwór. Natura, karczma nad rz. Piną, pow. piński, na przeciwko wsi Bezchlebicy. Naturycze 1. część Jaśnisk, w pow. gródeckim. 2. N. , grupa domów w Rokitnie, pow. gródecki. Na Tuaiakach al. Tuziaki, grupa domów i młyn w Rzęśnie Ruskiej, pow. lwowski. Natygała, błoto w pow. nowoaleksandrowskim, na płd. od mka Ponedel Panedelis, mające do 10 w. kw. ; głębokie, porosłe karłowatą sośniną. Śród niego znajduje się 6 jezior, z których ważniejsze N. , mające 3 w. Natalin Na Teutulówce obwodu, Kulis długie 1 2 w. i Małdejki 3 4 w. obwodu. J, Krz. Natyszki, wś włośc, pow. dzisieński, w 3 okr. poL, gm. i okr. wiejski Przebrodź, o 13 w. od gminy, 31 dusz rewiz. Natievitz niem. , dobra ryc. na Rugii, st. p. , tel. i kol. Samtens 1, 5 klm. odl. Razem z Surrvitz obejmują 423, 25 ha roli orn. i ogr. , 51, 5 łąk. Natzlaff niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Sławiński Schlawe, ze st. p. i tel. ; obszar wynosi 2666, 42 ha, i to roli orn. i ogr 1389, 09 ha, łąk 67, 21, pastw. 23, boru 1171, 36 ha, wody 15, 77; czysty dochód z gruntu 12682 mrk. Przędzalnia wełny, młyn wod ny, tartak i cegielnia. Kś Fr. Natzmersdorf niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Premslaff 2, 2 klm. odl. , mają obszaru 665, 8 ha, i to 556, 76 roli orn. i ogr. , 3318 łąk, 13, 53 past. , 24 13 boru, 38, 2 wody; czysty dochód z gruntu 7662 mrk. Mleczarnia, hodowla owiec. Natztow, niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. białogrodzki, st. p. i kol. żel. Białogród 8, 4 klm. odl. ; mają 290 ha roli orn. i ogr. , 77 łąk, 44 pastw. , 137 boru, razem 548 ha. Okr. Standemin. Kś. Fr. Nauchowicze, wś, pow. rohaczewski, gm. Budzicze, 105 dm. , 589 mk. NaudaBaltrum Matz niem. , ob. Jacken. Natidaja, rzka w Kurlandyi, dopł. rz. Abawy, pr. dopł. Windawy. NaudischMertin, niem, , ob. Grabuppen. Naudwarischken, ob. Dwaryszki, pow. tylżycki, okr. Pokraki. Naudysfeotus po łotewsku góra pieniędzy, jedno z najwyższyeh wzgórz na Łotwie kato lickiej, w Inflantach polskich, w pow. lucyń skim, położone nieopodal wsi włośc. Wernele, na lewo od traktu łączącego mko i st. dr. żel. petersb. warszawskiej Korsówkę z historycz ną osadą Maryenhauzem, ob. art. Inflanty, t. III, str. 280. G. M. Naudzie 1. wś, pow. maryampolski, gm. Gudele, par. Sapieżyszki, odl. od Maryampola 36 w. , ma 11 dm. , 148 mk 2. M. , wś, pow. władysławowski, gm. Szyłgale, par. Syntowty, odl. od Władysławowa 17 w. Dm. 11, mk 139. W 1827 r. było dm. 12, mk. 120. . Br, Ch. Maudziechy, zaśc, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Krasne al. Krasnecioło, okr. wiejski Ułanowszczyzna, 5 dusz rewiz. ; należy do dóbr Leutowszozyzna, Surynów. 2. N. , wś, tamże, okr. wiejski Usza, o 6 w. od gminy, 8 dusz rewiz. , jednodworcy. Naudziele, wś, pow. wilejski, w 1 okr, pol, , gm. Krasne Krasnesioło, okr. wiejski Usza, o 6 w. od gminy, 8 dusz rewiz. ; należy do dóbr Jakubowo, Koralkiewiczów. Mauiiisiki, wś, pow. wyłkowyski, gm. Pojeziory, par. Wyłkowyszki, odl. od Wyłkowyszek 11 w. Dm. 6, mk. 49. W 1827 r. było dm. 6, mk. 69. Nauenpille al. Naujepile, t. j. nowy zamek, Nowogródek; ob. Kiemów i Liszków. Naugari niem. , według. , Starożytności polskich Starogród, mto pow. w Pomeranii, w obw. reg. szczecińskiej, 16 mil na wschód od Szczecina, pod 53 41 płn. szer. a 32 48 wschód, dł. , w równej, piaszczystej okolicy. Na płd. zach. ciągnie się znaczne jezioro, na płn. i wschód pokłady torfowe z rudą żelazną. W 1884 r. było tu 4885 mk. , po większej części ewang. ; trudnią się głównie roln. i hodowlą bydła. Do Szczecina odstawiają zboże, wełnę, spirytus i bydło. Ozdobą miasta jest kościół N. M. Panny z wspaniałą kopułą. W starym, z XIV w. pochodzącym zamka, po części przebudowanym, znajduje się zakład karny i poprawczy, z 580 więźniami, zajmującymi się wyrabianiem cygar, płóciennictwem, szewctwem i tkactwem. Jest tu także wyższa szkoła miejska i zakład dla dzieci pozbawionych opieki, prócz tego urząd ziemski czyli landratura, komenda landwery, urząd poborczy i Superintendent. Dla strzeżenia zakładu karnego przebywa tu stale oddział wojska. Tutejszy urząd poczt. I kl. wysyła poczty osobowe do Dębia i Treptow nad Regą i do Freienwal de. Jarmarków odbywa się ośm rocznie. Tutejszy okr. urz. stanu cyw. miał w 1880 r. 5170mk R. 1699 zgorzało N. do szczętu. D. 19 marca 1807 zaszła tu potyczka między Francuzami i Prusakami. Naugardzki powiat leży między 53 20 i 53 50 płn. sz. a 32 19 i 33 4 wsch. dł. Graniczy na płn. z pow, kamieńskim i greifenberskim, na wschód leży pow. Regenwalde, na płd. Saazig i Greifenhagen, na zchd. Randow. Ma 22 1 4 mili kw. rozl. i 57, 500 mk. 1884 r. Rola orn. zajmuje 49, 1 proc całego obszaru i przynosi 9, 3 mrk. czystego zysku z hektaru; ogrody 0, 2 20, 7 mrk, łąki 11, 8 16, 5 mrk, past. 9, 6 proc 2. 7 mrk, bory 25, 4 proc. 3 mrk. , przecięciowo przynosi każdy hektar 7, 8 mrk. czystego zysku. Prócz miasta pow. są jeszcze trzy Daber 2284 mk, Golinowo 8648 i Massow 2796. Największą rzeką w pow. jest spławna Ihna, która aż do Golinowa płynie w płn. kierunku. Odtąd płynie na zachód i uchodzi pod karczmą IhnaKrug zwaną do jez. Damskiego, łączącego się z zatoką szczecińską. Z innych rzek zasługuje na wzmiankę Zampel, Völzer, wreszcie wymieniają jeszcze Dieckbach, Hammerbach i Gubenbach. W jeziora obfituje powiat, zwłaszcza wschodnia część; tu leży jez. Wothsohwin i Naugard; pierwsze znajduje się na granicy pow. Regenwalde, do którego też Naudziele Natyszki Naugardyszki Naugeningken Naujepile wschod, część należy. Bite trakty łączą miasta Daher z Naugardem, Naugard z Golinowom, Golinowo z MassoWem, Naugard z Massowem. Długość dróg bitych w powiecie wy nosi 125 klm. Południowy kąt pow. przeci na kol. berlińskoszcżecińsko słupska na prze strzeni 13 klm. , ze st. w Carolinenhorst. Kol. kołobrzeskodębska przerzyna środek pow. z płd. zach. na północ. wsch. i mija Golinowo i Naugard; stacye jej są Gr. Christinenberg, Golinowo, Speck, Schönhagen, Naugard i Gr. Sabow. Przystanki znajdują się w Burów i Wismar. Projektowana jest wreszcie kolej z Golinowa do Wismaru. Sądy okr. są w Naugardzie. Massow i Golinowie; sąd ziemiański w Starogrodzie. Kś. Fr. Naugardyszki, fol. , pow. maryampolski, gm. Aleksota, par. Godlewo, odl. od Maryampola 47 w. , dm. 4, mk. 48. W 1827 r. było dm. 13, mk. 91. Naugeningken niem. , fol. , pow. ragneeki, st. p. Lengwethen, 4 klm. odl. , zawiera 58, 72 ha roli orn. i ogr. , 1 nieuż. Należy do dóbr ryc. Gerskullen. Na Uhirskini, las i gajówka w płd. stronic Skniłowa, pow. lwowski. Naujehnen, pewnie Naujeny al. Nowinnen niem. , wś, pow. gołdapski, st. p. i okr. Boćwinka. 2. N. Albrecht niem. , ob. Mamu, okr. Wisborienen. 3. N. Gross niem. , wś, pow. piłkałowski, st. p. Schirwindt, okr. Lindicken. NaujemsPillkallen al. Gross Pillkalen i Skumbem niem. , wś na Litwie prusk. , pow. ragnecki, st. p. Krupiszki, okr. Girrehnen. Naujeningken niem. , 1. wś na Litwie prusk. , pow. ragneeki, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Budwethen. 2. N. , ws, pow. darkiejmski, st. p. Darkiejmy, okr. Gudwallen. 3. N. , wś, pow. gąbiński, st. p. Gąbin, okr. Stulgen. 4. N. , wś, pow. piłkałowski, st. p. Malwiszki, oki. , urz. stanu cywilu, Stimbern. 5. N. al. Neuteich, wś, pow. stołupiański, st. p. Mehlkehmen, okr. Jaegersthal. 6. N. al, Kruselauken i Plichlauhen, wś, pow. piłkałowski, st. p. Schillehnen. 7. N. al. Usztamsen niem. , wś, pow. ragneeki, st. p. Wischwill, okr. Szugken. 8. N. Ant. al. Brandweihen i Brandiwethen, wś, pow. ragneeki, st. p. Budwethen, okr. Lengwethen, Naujepile al. Pilokalis góra w pow. sejneńskim, ob. Liszków. Naujocken niem. , ob. Grablauken, okr. urz. stanu cywilu. Gudwallen. Naujok Gross i Klein niem. , leśn. i nadleśn. , pow. labiawski, st. p. Labiawa. Naukacz, fol. , pow. ihumeński, własność Konopasewiczów, około 5 włók. NauKąjmis po litew. Nowa wieś, wś, pow. rossieński, ob. Justynów. Nauke, wś i fol. , pow. oleśnicki, par. ewang, Wabnitz. Naukelischkeii niem. , os. leśna, pow. welawski, st. p. Taplacken, okr. Leipen. Maakritten niem. , fol. , pow. frydlądzki, st. p. Domnau, należy do dóbr ryc. Boegen. Naulin niem. , wś i dobra ryc. w Pome ranii, pow. Pyritz, ze st. kol. starogrodzkokostrzyńskiej, st, p. Pyritz. Dobra obejmu ją 735, 2 ha roli orn. i ogr. , 78, 12 łąk, 9. 31 wody, razem 822, 63; czysty dochód z gruntu 17, 627 mrk. Kś. Fr. Naulsza, jezioro na Warmii pruskiej, w pow. olsztyńskim, w pobliżu wsi Marcinkowo ob. t. TI, 107. Nauniany, niem. Naumannshof, kol. , pow. ostrzeszowski, 21 dm. , 175 mk, 59 ew, , 116 kat. , 55 analf. Poczta, gośc, tel. i st. kol, żel. w Ostrzeszowie. Naumburg nad Kwissą niem. am Queis mto nad rz. Kwissą, z praw. brzegu, pow. bolesławski, odl. 8 1 2 mil od Lignicy a I6 3 4 od Wrocławia. Posiada kościół par. katol. , trzy kaplice, kościół par. ewang. , dwie szko ły kat. i ewang. , 2000 mk. i liczne zaklgdy garncarskie. Początkiem osady był klasztor, założony w 1217 r. przez Henryka Brodatego a w 1383 r. oddany zakonnicom magdalenkom z reguły benedyktynek. Osada otrzymała w 1233 r. prawo niemieckie i nosiła wtedy nazwę Nuenburg. Kościół par. założony był 1203 r. , odbudowany 1788. W 1810 r. kla sztor został zniesiony i dobra przeszły na własność rządu. W XVIII w. zaraza moro wa wyludniła miasto. Pamiątką jej jest ka plica przed jedną z bram miejskich stojąca. W 1745 r. dnia 23 listopada miała tu miejsce bitwa między wojskami pruskiemi i austryackiemi. Br. Ch. Naumburg nad Bobrem niem. am Bober, miasto nad rzeką Bobrem, powiat żegański. W XIII wieku nosi nazwę Numburch. W 1530 roku w obu kościołach miejsco wych wprowadzono obrządek protestancki. Obecnie miasto posiada dwa kościoły ewang, i katol. , zamek dziedziców na wzgórzu po nad rzeką, dwie szkoły, ratusz, około 900 mk. i fabryki wyrobów z niklu i nowego srebra Przy mieście, pod górą zamkową, znajdują się dwa mineralne siarczystożelaziste źródła, przy których w 1827 r. urządzono zakład kąpielo wy. N. probostwo, wś i dobra tuż pod miastem położone, stanowiły do 1810 r. własność kla sztoru augustyanów w Żeganiu. Klasztor ten założony był pierwotnie tu przez Henryka Brodatego w 1217 r. lecz Przemysłow w 1284 r. przeniósł go do Żegania. Pozostały kościół był parafialnym, obsadzonym przez au gustyanów. Br. Ch Naumenka, wś, pow. dzisieński, w 4 okr. Nauzau Nautzwinkel Nauten Pol. , gm. Prozoroki, okr. wiejski Błoszniki, o 8 w. od gminy, 12 dusz rewiz. ; należy do dóbr Józefów Racewicza. Naumenki 1. wś pryw. , pow. dzisieński, w 1 okr. pol. , o 25 w. od Dzisny, 5 dm, 29 mk. 2. N. , zaśc, tamże, o 27 w. od Dzisny, 1 dm. , 2 mk. kat. Naumka, rzka, w gm. Mścibów, pow. wołkowyski. Naumowce 1. wś, pow. lidzki, w 3 okr. pol, gm. Szczuczyn, okr. wiejski Iszczołna, 26 dusz rewiz. ; należy do dóbr Lebioda, Rossudowskich. 2. N. , wś, tamże, w 4 okr. pol. , gm. Wasiliszki, okr. wiejski Szejbakpol, o 44 1 2 w. od Lidy a 9 w. od Wasiliszek, 5 dm. , 1 mk. prawosł, i 64 katol. J. Krz, Naumowicie, wś, pow. augustowski, gm. Łabno, par, Adamowicze praw. Łabno, odl. od Augustowa 54 w. ; ma 59 dm. , 459 mk. i 1538 mr. obszaru. W 1827 r. było 44 dm. i 267 mk. N. wchodziły wskład dóbr rządowych Łabno. Maumowka, wś, pow. sośnicki gub. czernihowskiej, nad strugą Turyą, o 36 w. od Sośnicy. Ma 160 dm. , 958 mk. ; cukrownia. Naiiść, zaśc. rząd nad rz. Isłocz, pow. oszmiański, w. 4 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Bakszty, o 82 w. od Oszmiany a 53 w. od Dziewieniszek, 11 mk. ; należy do dóbr skar bowych Bakszty. A. T. Nawsedehlen niem. , wś, pow. ragnecki, st. p. Nausseden. Nauseney, pow. kładzki, kol. do Passendorf i część Gross Karlsbergu. NaussedChatoulI 1. I i II część, dwie wsie, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczraa. 2. N. Ch. al Pagrienen, wś, pow. szyłokarczemski, st. p. Szyłokarczma, okr. Gaidellen. Nausseden niem. 1. maj. chełm. i hamernia, pow. świętosiekierski, st, p. i tel. Zinten, okr. Kukehnen. Majątek ten obejmuje 108 ha roli orn. i ogr, , 8 łąk, 5 pastw. , 11 boru, 4 nieuż. , 1 wody, razem 137 ha. 2. N. Erbfrei, wś ze st. p. , pow. ragnecki, okr. Weszeningken. 3. N. Jacob al Birbinschen, wś, pow, kłajpedzki, st. p. i okr. Dawile. 4. N. i Nausseeden, wś, pow. stotupiański, st. . p. Ejtkuny, okr. Bilderweitschen. 5. N. , wś i dobra, pow. wystrucki, st. p. Karalene, okr. Kummetschen. 6. N. , leśn. , pow. szyłokarczemski, st. Schakuhnen. 7. N. , wś, pow. tylżycki, st. p. Kallwen, okr. Winge. 8. N. al. Balischken, wś, pow. ragnecki, st. p. i okr. Wisch will 9. N. Bauerlich, wś, pow. i st. p. jak wyżej. 10. N. Erbfrai wś, pow. i st. p. jak wyżej. 11. N. Koellmisch al Stiegeln, maj. chełmiński, pow. ragnecki, st. p. Willkischken obejmuje 1061 ha roli orn. i ogr. , 3418 łąk, 2, 05 pastw. , 1, 03 boru, 3 nieuż. , razem 146, 36 ha. 12. N. Loebardt, wś, pow. kłajpedzki, st. p. i okr. Dawile. 13. N. Matz, ob. MatzHam Sanden. 14. N. Paul, ob. Maeding Paul. 15. N. Schaeferei, wś, pow. ragnecki, st. p. Schustern. Kś. Fr. Nauszeden al Nausseden niem. , wś, pow, nizinowski, st. p. i okr. Lappienen. Na Ustroniu al Dubyna, gajówka w Siemiginowie, pow. stryjski Nauszuty, Nauschutten dok. z r. 1293, tak zwała się dawniej Dąbrówka szlachecka pod Radzynem, w pow. grudziądzkim, niem. Adl. Dombrowken ob. Froehlich, Gesch. des Graudenzer Kreises, I, str. 66. Ks. Fr. Nauten niem. , dobra ryc, pow. holądzki, st. p. Goettchendorf, 3 klm. odl, zawiera 198 ha roli or. i ogr. , 26, 9 łąk, 3, 3 nieuż. , 21 wody, razem 230, 6 ha; do nich doliczyć jesz cze należy fol. Canditten, zawierający 821 ha roli or. i ogr. , 20, 9 łsk, 0, 9 nieuż, i Einhöfen, obejmujący 108, 6 ha roli or. i ogr. , 15 łąk, 1, 3 past. W Einhöfen jest także wodny młyn, mleczarnia i owczarnia. Właśc. jest hr. Dönhoff. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. li czył 1880 r. 1660 dusz. Kś. Fr. Nautzken niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Bendiesen, okrąg Wulfshoefen. Nautzwinkel niem. , wś, pow. rybacki, st. p. Metgenthen, okrąg Kaporn. Nauzau al Nautzau, ob. Nanzau, Nawa al Nowa, rz. w pow. władysławowskim, bierze początek w leśnictwie Gryszka buda, pod wsią Kura, 12 w. na zach. od Sapieżyszek. Płynie w kierunku płd. zach. przez Pokalniszki, Szedwigi, Szukiele, stąd ku zach. przez Bluwiszki, Rygiszki, Galinie, Żegle, Wo wory, Buksznie i za Kasiukianami wprost Wojszwił, wpada z lew. brz. do Penty a z nią do Szeszupy lew. dopływu Niemna. Przyj muje z praw. brzegu pod Szedwigami, Bluwiszkami, Galiniami i Werpikami cztery stru mienie bez nazw; z lewej powyżej Szedwig jęden, pod Szukielami dwa strumienie bez nazw, a pod Bukszniami rzeczkę Nopaitis. Długa przeszło 36 wiorst. J. Bliz. Nawajcie, niegdyś królewszczyzna w ks. żmujdzkiem ob. Vol. Leg. , t. VI 375. Na Walach nad Myszowką, fol. koło Dzieduszyc Małych, we wsi Balicze Podróżne, pow. stryjski. Nawałek, karczma w Radgoszczy, pow. dąbrowski. Br. G. Na Warawie al. Na Warywi, las w Kołtowie, pow. złoczowoki. Nawarówka Niżnia i Wyżnia, dwie grupy domów wieśniaczych w Olszówce, pow. lima nowski. Br. G. Nawarya al. Nawaria, mko w pow. lwowskim, 15 kim. na płd. zach. ode Lwowa, 13 klm. na płn. płn. wsch. od sądu pow. w Szczer Naugardyszki Nauszuty Nawarówka Naumenki cu, pod 49 45 20 płn. szer. a 41 37 20; wsch. dłg. Urząd pocztowy w miejscu. Dworzec kolei żelaznej GlinnaNawarya leży na gruncie Glinny, prawie 3 klm. na płd. zach. od rynku nawaryjskiego. Na płn. leżą Hodowice, na wsch. Maliczkowice i Nagórzany, na płd. wsch. Porszna, na płd. Pustomyty, na zach. Glinna. N. leży w dorzeczu Dniestru za pośrednictwem Szczerka. Rzeczka ta wypływa na płn. wsch. granicy ze stawu, tworzącego granicę od Ho dowic i Maliczkowic, płynie na płd. wzdłuż granicy wsch. , a potem rozlewa się w staw na granicy Nagórzan, z którego wypłynąwszy, biegnie dalej w kierunku płd. W płn. stronie obszaru rozłożyły się zabudowania 305 m. na wsch. w dolinie Szczerka, a 340 m. na zach. blisko granicy. W płd. stronie obszaru leży na zach. brzegu stawu grupa domów Kower al. Kowyr, na płd. wsch. narożniku nad stawem grupa domów Papiernia; na płd. zach. granicy fol. Harajec. Jest tu jeszcze drugi fol. , zwany Kuska. Własn. więk. ma roli or. 180, łąk i ogr. 52, past. 11, lasu 129 mr. ; wł. mn. roli or. 347, łąk i ogr. 66, past. 14 mr. W r. 1880 było 888 mk. w gminie, 67 na obsz. dwor. , między nimi 498 obrz. rz. kat. , 36 obrz. gr. kat. Par. rz. kat. w miejscu, dek. szczerzecki, archidyec, lwowska. Fundatorką par. w 1627 r. była Elżbieta z Zimnowody, żona Jerzego Humnickiego. I Kościół mur. , konsekrowany w r. 1774. Do tej par. należą wsie Glinna, Liśniowice, Malinówka, Mostki, Nagórzany, Podsadki, Polanka, Porszna i Wolica. Par. gr. kat. również w miejscu, dek. szczerzeczki, archidyec. lwowska. Do par. należą wsie Glinna, Hodowica, Maliczkowice, Nagórzany i Wolica. W tutejszej nowej, murowanej, małej cerkiewce znajduje się ikonostas nader pięknej roboty, pochodzący z cerkwi ks. bazylianów w Dobromilu, fundacyi Herburtów z w. XVI. 00. bazylianie ikonostas ten jako stary wyrzucili. Szczęśliwym przypadkiem dostał się on około r. 1870 w ręce miejscowego proboszcza ks. Paczowskiego, zapatrującego się inaczej na ten szacowny zabytek. M. Potocki, konserwator dawnych pomników we wsch. Galicyi, postarał się o gruntowną jego restauracyą, której dokonano funduszem krajowym. W kościele znajdują się dwa uwagi godne obrazki, własność obecnie ks. Motyla, proboszcza rz. kat. , przedstawiające Chrystusa i Bogarodzicę w srebrnych koszulkach, malowane na górze Athos w pierwszej połowie w. XVIII, i wielka chorągiew kościelna, również własność ks. Motyla. Na aksamicie wykonany nitką srebrną haft ręczny przedstawia Matkę Boską, a u spodu wyhaftowany rok 1755. We wrześniu r, 1885 znajdowały się te przedmioty na polskoruskiej wystawie archeologicznej i etnograficznej we Lwowie. W N. jest szkoła etat. 2kl. , kasa pożycz. gm. z kapit. 1299 zł. i fundusz ubogich, założony przez Rocha Winiawskiego, właściciela dóbr w r. 1771, w ce lu zaopatrywania miejscowych ubogich. Ma jątek zakładowy tego funduszu składa się z 472 zł. a przełożonym zakładu jest rz. kat. pleban w N. W początkach obecnego wieku była tu papiernia. Siarczyński rkp. w Bibl. Ossol. , 1826 nazywa N. osadą tkaczów. Wyrabiano tu mianowicie grube żaglowe płó tno, przeważnie z przędzy udzielanej tkaczom przez żydów, którzy też główną część zysku z tego przemysłu pobierali. Według Schnei dera rkp. w Muzeum Ossol. jest N. osadą czeską, założoną przez Niwerów czyli Nawa rów. Dokumentem, w r. 1627 w Glinnej wyda nym, uposażyła Elżbieta z Zimnejwody Humnicka kościół w N. Arch. Bernar. w Lwowie, C. t. 112, str. 1873. W r. 1638 potwierdził Władysław IV przywilej Stanisława Bonifa cego Mniszcha, ssty ziem ruskich, wydany we Lwowie 6 maja z 1638 r. kościołowi w N. ib. T. t. 65, str. 653 655. W r. 1758 pozwolił August III na odbywanie jarmarków w N. 9 razy do roku ib. C. t. 581, str. 490 492. Czytaj także Inwentarz Żydów, w celu pogłównego, znajdujących się między innemi także w N. Inwentarz ten pochodzi z r. 1764 1765 a znajduje się w Arch. Bernard. C. t. 959, cały tom. Lu. Dz. Nawarzyce, wś i fol. nad rz. Mierzawą, pow. jędrzejowski, gm. i par. Nawarzyce, odl. 15 w. od Jędrzejowa. Posiada kościół paraf. mur. , szkołę począt. Ludność trudni się płóciennictwem. Obszerne lasy stanowią wła sność rządu. W 1827 r. było 34 dm. 226 mk. Według Długosza Lib. Ben. III, 368 N. sta nowiły pierwotnie posiadłość kapituły kra kowskiej, która tu miała swe łany folwarczne i pobierała dziesięciny. Następnie przeszły na własność klasztoru cystersów w Jędrzejo wie, drogą zamiany za wś Grębałów, w 1247 r. odstąpioną kapitule przez opata Jana. W XV w. były tu łany kmiece, dające, prócz czynszu pieniężnego, jaja, kury, sery i robociznę labor, powaba, osszyep, zagrodnicy, karczmy, młyn i folwark klasztorny. Ze wszystkich szła dziesięcina do klasztoru. . Wtedy istniał już drewniany kościół par. pod wez, ś. An drzeja, zapewne fundacyi klasztornej. Obecny murowany wzniósł w 1748 r. Bernard Luszowski, opat jędrzejowski. N. par. , dek. ję drzejowski, 2143 dusz. N. gmina należy do sądu gminnego okr. II w Wodzisławiu, gdzie też i stacya poczt. Ma 14, 633 mr. obszaru i 3731 mk. Br. Ch. Nawast, rzka, ob. Nawwast. Nawazy 1. zaśc. szl. nad jez. Ejsiaty, pow. święciański, w 2 okr. pol. , o 36 w. od Nawiesy Nawieśniakówka Nawarzyce Swięcian, 2 dm. , 15 mk. kat. 2. N. , zaśc. , tamże, 2 dm. , 16 mk. żydów. Nawdki, niem. Neu Usdau, młyn, pow, niborski, st. p. i okr. Uzdowo. Nawdziuny, wś i fol. , pow. trocki, w 3 okr. pol. , gm. Jezno, okr. wiejski Birsztaty, o 11 w. od gminy, 64 dusz rewiz. Ma Wełykim Prawyczu, las we wsi Lolin i Niagryn, w pow. dolińskim. Na Welyniu, grupa domów w Zabłotcach, pow. brodzki. Na Werbce, lesiste wzgórze, 284 m. wys. , pod 49 56 30 płn. szer. a 4P 52 wsch. dłg. od F. , w płd. zach. stronie Remenowa, na granicy Wisłoboków, w pow. lwowskim. Na Weselczyźnie, las w płn. stronie Gajów Dytkowieckich, w pow. brodzkim. Przypiera do granicy rossyjskiej, do Gajów Radziwiłłowskich. Na Werstawach, młyn i tartak na obsz. dwor. Horyńca, w pow. cieszanowskim. Na Wetlu, grupa domów w Suchodole, w pow. bobreckim. Na Węglarzyskach, niwa i grupa zabudo wań w płd. str. Gnojnicy, pow. jaworowski. Nawiady, niem. Aweyden al. Weiden, targo wisko, na pol. prus. Mazurach, ze st. p. , pow. ządzborski. Co rok odbywają się tu 2 jarmar ki na bydło, konie i kramny. W 1397 r. zakłada Jan Schoenfeld, komtur ryński, wś bartnicką Nawiady na 60 wł, żądając od bartników nie czynszu pieniężnego, lecz dani w miodzie. R. 1665 Jurek Bischer jest tu karczmarzem ob, Kętrz, O ludn. pol. , str. 410. N. mają we dług Kętrz. pruskie nazwisko. Każdy gospo darz otrzymał po 3 włóki, wszystek miód mu sieli oddawać do zamku za 1 grzywnę od beczki, co było bardzo tanio ob. Toeppen, Gesch. Masurens, str. 132. Proboszcz w Nawiadach posiadał 6 włók i dostawał mesznego 2 łaszty str. 164. Kś. Fr. Nawiazki, wś, pow. sieński, gm. Moszkany, 25 dm. , 161 mk. , z których 5 zajmuje się garncarstwem. Nawicz al. Nawcz 1648, niem. Nawitz, dok. Nawfftcze, Nawtze, dobra ryc, pow. lęborski, st. p. Dzięcielec, 2, 3 klm. odl. R. 1437 miały te dobra jeszcze prastare polskopomorskie urządzenie, a właściciel odstawiał jako podatki na zamek świnię na ś. Mikołaj, krowę na ś. Jan i stawiał przewód na M. B. Gromniczną ob. Gramer, Gesch, der Lande Lauenburg und Buetow, II, str. 293. Ciężary te zmieniono r. 1437 na czynsz w gotówce. N zachodzi jednak już r. 1392 w tablicach woskowych w Kopenhadze zachowanych. Według taryfy z r. 1648, gdzie uchwalono pobór podwójny i akcyzę potrójną, płacił w N. Warszewski od 1 włóki folw. i za 1 ogrodnika 1 flor. 8 gr. ob. Rocznik Tow. Prz. Nauk w Pozn. , 1871, str. 197. Obszaru obejmują te dobra 492, 5 ha i to 379, 75 ha roli or. i ogr. , 22, 13 łąk, 63, 17 past. , 27, 2 boru, 0, 25 wody; czysty dochód z gruntu wynosi 2030, 52 mrk. Właściciel Niemiec. W połowie XVIII w. na byli N. wraz z Brętowem cystersi w Oliwi za 10, 000 złp. od Paleskiego. Kś Fr. Na Widiach al. Widły, osada w Krasnosielcach, pow. złoczowski. Na Wielkim Stawie, młyn w Winnikach, pow. lwowski. Nawiery, ob. Budzyno. Nawieśniakówka, zabudowania wiejskie w Olszówce, pow. limanowski. Br, O, Nawiesy, fol. , pow. mohylewski, własność Bartoszewicza. Młyn parowy, zatrudniający 2ch ludzi i przerabiający rocznie około 500 czetw. zboża. Nawiłówka, wś w pow. rohaczewskim, poprzednio w rzeczyckim, stanowiła starostwo niegrodowe, podług metryk litewskich obejmujące w XVII i XVIII w. wsie N. , Babicze, Strumień, Malinik, które posiadali kolejno Terebessowie, Borejszo wie, Michałowscy, Kiełczewscy około 1744 r. , Wyszczyńscy, Pokorszański, Szemiotowie. W końcu, z mocy przywileju króla St. Augusta z d. 20 grudnia 1764 r. , nadane Franciszkowi Szelutowi, cześnikowi rzeczyckiemu, który z nich opłacał kwarty złp. 359 gr. 9. Nawipól, wś nad dopł. Sawranki, pow. bałcki, w 3 okr. pol. , gm. Pieszczana. Na Wiśniowej Niwie, obszar lesisty w płn. stronie Rażniowa i płn. zach. stronie Ponikowicy Małej, pow. brodzki. Nawiteńska ziemia, uroczysko około Malina, mka w pow. radomyskim; ob. Arch. J. Z. R. , cz. IV, t. 1 47. Nawitz niem. 1. dok. Nantz, wyb. , pow. gdański, należy do wsi Brentowa. Wspomnione w kronice gdańskiej ob. Script, rer. Pruss. V, 614. N. należał do klasztoru oliwskiego. 2. N. niem. , ob. Nawicz. M. Fr. Nawiuny, os. karcz. , pow. władysławowski, ob. Giełgudyszki Górne i Dolne, Nawla al. Nawlija, lewy dopływ Desny, lewego dopływu Dniepru. Wpada w okolicach Gliniewa. Nawlica, jez. w płn. zach. strome pow. lepelskiego, należy do dóbr N. , 3, 5 w. dłu gie, 3, 5 w. kw. rozl. M. K. Nawlica, dobra, pow. lepelski, 4 okr. pol. , 4 okr. sąd. , nad jez. t. n. , o 60 w. od Lepla a 25 od Połocka, 566 dz. rozl. , własność Obrąpalskich. M. K. Nawłok, fol. i dobra nad jez. t. n. , pow, dzisieński, w 3 okr. pol. , gm. Woropajszczyzna, okr. wiejski Ikaźń, o 58 w. od Dzisny; folw. ma 2 dm. i 19 mk. , w tem 3 kat. i 16 starow. , dobra zaś 87 dusz rewiz. we wsi Bo Nawłok Na Wiśniowej Niwie Nawiłówka Nawiteńska ziemia Nawipól Nawiery Nawiuny Nawla Nawitz bolewszczyzna 61 d. i Owsianka 25 d. . Da wne dziedzictwo Nohyszków, którzy od dóbr tych pisali się NohyszkoNawłockimi. W 1693 r. Jan Albrecht Klott kupił dwie części N. od Jana i Michała braci Nohyszków, później na był i resztę dóbr od Lubochińskich, Dłuskich i Gilewskich, sukcesorów Nohyszków. Na stępnie własność Adama Klotta; po bezpoto mnem jego zejściu N. przeszła do pułk. Feli cyana Klotta, potem na jego syna Stanisława, po śmierci którego przechodzi w posiadanie brata jego Benedykta; dziś Szczęsnowiczów Klottowie fundowali w N. kaplicę kat. , nale żącą do parafii Ikaźń, dziś obróconą na pra wosławną. A. K. Ł. Nawodnicki, jar i potok w Kijowie, pomiędzy Pieczerskiem a Zwierzyńcem, wpada do Dniepru na przystani Niewodnickiej. NaWodonkach, karczma w Modlniczce, pow. krakowski. Br. G. Mawody, łąka nad rz. Roztoką, dawniej Kleśnicą zwana, w pow. lęborskim, należała do panien w Żarnowcu ob. Fankidejski, Kla sztory żeńskie, str. 195. Ks. Fr, Nawodzice, wś i fol. nad rz. Koprzywianką, pow. sandomierski, gm. Górki, par. Olbierzowice, odl. od Sandomierza 24 w. Ma 71 dm. , 546 mk, ziemi dwor. 522 mr. , włośc. 607 mr. W 1827 r. było 56 dm. , 504 mk. Wchodziła w skład dóbr Klimontów. Według Długosza Lib. Ben. II, 348 dziedzicami N. byli Paweł Dersław ze Zborzenny z braćmi h. Łabędź, Jan Dołuski h. Trzy trąby i Mikołaj Trzebieński h. Szrzeniawa. Było tu 14 łanów kmiecych, młyn z rolą, dające dziesięcinę wartości 15 grzywien mansyonarzom od Pan ny Maryi w Sandomierzu. Prócz tego 13 kar czem z rolami, 4 zagrodn. , 3 folwarki szlach, militaria, dające dziesięcinę naprzemiany jednego roku do Olbierzowic, drugiego do Kiełczyny. Według Lib. Ben. Łask. 1, 709 prob. z Białaczowa posiadał tu jednę karczmę z rolą i ogrodem, wydzierżawianą za grzywnę na rok. Br. Ch. Nawojewo, folw. dóbr Gułtowy, powiat średzki. Nawojowa, wś, pow. nowosądecki, leży na lewym brzegu Kamienicy, 365 m. npm. , przy gościńcu z Nowego Sącza 8, 3 klm. do Tylicza. Posiada kościół paraf. drewn. z r. 1440, konsekrowany 1638 p. t. Nawiedzenia M. P. , odbudowany r. 1878 i piękny pałac hr. Stadnickich, wzniesiony w XVIII w. , ozdobiony wyniosłą wieżą opis i rysunek pałacu zamieścił M. Stęczyński w Okolicach Galicyi. Ta piękna wielkopańska rezydencya jest środkowym punktem nawojowskiego klucza. Założona przez Nawoja z Tęczyna, kaszt. krak. 1325 r. , przeszła następnie w dom ks. Ostrogskich i była częścią ordynacyi ostrogskiej, ale około r. 1600 otrzymali ją na mocy ugody ks. Lubomirscy. Należały wówczas do tego klucza Szlachtowa, Czarnawoda, Jawor ki, Białawoda, Kunina, Bończa, Łany, Poprądowa, Margoń, Rybień, Chomrzyska, Złotno, Czaczów, Barnowiec, Rostoka, Składziste, Maciejowa, Łabowa, Lachowice, Kotów, Młyn, Nowa wies, Łosio, Krzyżówka i Frycowa, w ogóle 25 osad, po większej części w górach położonych. W ugodzie Kolbuszowskiej 1753 r. , przy rozbiorze ordynacyi, otrzymał ten klucz ks. Lubomirski, ssta olsztyński, a w koń cu spadkiem przeszedł na teraźniejszych dzie dziców. Morawski w Sądeczyźnie J, 49 wspomina, że lud miejscowy utrzymuje, jako by z Nawojowy prowadziły podziemia aż do Rytra, 9, 3 klm. , a to ze wzgórza już po części podmytego przez Kamienicę, wznoszącego się za kościołem, gdzie miał stać zamek Nawoja t. II, 79. Lud dorodny i odważny, odzna czył się w czasie wojen szwedzkich 1656 r. napadem pod wodzą Kochowskiego na załogi szwedzkie w Nowym Sączu. Gleba w N. jest iłopiaskową, dosyć urodzajną, w kamieniu zaś trafiają się żyły wapienia i szpatu, znajduje się tutaj także marglokamienna ruda żela zna. Z 742 mk. rz. kat. przebywa 185 na ob szarze więk. posiadł. , składającej się z 423 mr. roli, 35 łąk i ogr. , 41 past. i kamieńców i 67 mr. lasu; pos. mn, z 534 roli, 83 łąk i ogr. , 157 past. i 2 mr. lasu. Jest tu szkoła ludowa lklas. i kasa pożycz. gminna z kapit. 419 zł. w. a. Do par. rz. kat. dyec. tarnowska, dek. nowosądecki należy 15 miejsc Łęg, Kamion ka Mała, Popradowa Niżna i Wyżna, Margoń, Kunina, Bącza, Frycowa, Rybień, Czaczów, Barnowice, Chomrzyska, Złotne, Maciej owa, Łabowa i Nowa Wieś, z ogólną liczbą 3541 rz. kat. , 3440 gr. kat. , 15 ew. i 101 izraol. Po między pałacem w N. i mieszczanami Nowego Sącza panuje tradycyjnie rzadki stosunek, objawiający się w udziale jaki biorą tak w ra dosnych jak i smutnych wydarzeniach rodzi ny właścicieli, a z drugiej strony w poparciu, które sami w N. znajdują. N. graniczy na płd. z Łęgiem i Żeleźnikową Małą, na zach. z Żeleżnikową Wielką a na płn. z Porębą Małą. Od wsch. zasłaniają widok malownicze wzgó rza, pokryte szpilkowemi lasami, ze szczytem Skolnik 672 m. . Mac. Nawojowa Góra z Gwoźdżcem, wś w pow. chrzanowskim, założona w XII w. przez Nawoja z Tęczyna podług studyum St. Smolki gniazdo Tęczyńskich, leży na płd. stronie gościńca z Krakowa do Krzeszowic, na prawym brzegu Krzeszówki, 317 m, npm. , w okolicy pagórkowatej i lesistej i jest od zach. i płd. otoczona przez lasy, stanowiące zwierzyniec hr. Potockich. Gwoździec ma wyższe położenie 362 m. , nad samą Krzeszówką, blisko Nawdki Nawodnicki Nawołoki stacyi kolei cesarza Ferdynanda w Krzeszowicach. Ludność rz. kat. 985 mk. w N. G. 874. w G. 111, należy do par. w Rudawie. Pos. więk. hr. Potockich ma 18 roli i 309 mr. lasu; pos. mn. 645 roli, 49 łąk i ogr. , 101 past. i 2 mr. lasu. Odl. od st. poczt. w Krzeszowicach 6, 3 klm. W spisach miejscowości spotykamy często mylnie pisaną nazwę Nawojowa Góra. Ta wś graniczy na płn. z Pisarami i Żbikiem, na wsch. z Nielepicami, na zach. z Tęczynkiem a na płd. z Frywałdem. Nawojówka, przys, do Zawady, pow. no wosądecki, leży w dolinie nowosądeckiej, przy gościńca z Nowego Sącza do Tylicza, na lew, brz. Kamienicy i składa się z folwarku 23 mk. rz. kat. i kilkunastu chat zaliczonych do Nawojowy. Gleba piaskowoiłowa, piaskowce miękie z obfitym wapieniem, tworzą po prawej stronie Kamienicy olbrzymie bryły, dodające okolicy malowniczości Kosmos 1884, str. 450. Istniała tu osada już w XV w. , bo w dyplomie z r. 1459 nadał bisk. krak. dzie sięcinę wytyczną z tej wsi wikarym nowosą deckiej kolegiaty por. Morawski, Sądec. II, 224. Graniczy na płd. z Nawojową, na zach. z Porębą Małą a na płn. z Zawadą. Na pół nocnym i południowym końcu przysiołka przy gościńcu stoją dwie karczmy. Mac. Na Wójtowszczyźnie, lasy i niwy we wsch. stronie Płazowa i w płn. wsch. stronie Łowczy, w pow. cieszanowskim. Najwyższe wzniesienie 332 m. na płn. wsch. w Łowczy. Na Woli, część Nowosiółki, pow. jaworowski, Nawołoka, puszcza, wchodziła w skład dóbr Kublicze, w pow. lepelskim ob. t. IV 8331. Nawołoki, wś nad Chałujcą al. Chałwicą, dopł. Uświacy, pow. siebieski, w 2 okr. pol. , gm. Hebuczyn, 14 dusz rew. Nawoły, część Uherec Niezabitowskich, pow. gródecki. Nawow, wś nad Dnieprem, pow. czernihowski, o 53 w. od Czernikowa, 193 dm. . 1525 mk. Nawóz, wś i fol. pow. zamojski, gm. i par. Nielisz, przy ujściu rz. Póru do Wieprza, odl. 24 w. na płn. zach. od Zamościa. Starożytna ta wieś ma 2 dm. dwor. , 48 włośc, 452 mk. kat. , obszaru 785 mr. urodzajnej popielatki i czarnoziemu, łąki obfite nad rz. Wieprzem i Pórem. Fol. należy do dóbr ordyn. Zamoyskich, Kulików ob. . St. poczt. Chomęciska. W 1827 r. było tu 51 dm. , 312 mk. Tiro. Nawoz, wś na pr. brz. Dniepru, w płd. części pow. rzeczyckiego, niegdyś własność monasteru Pieczerskiego w Kijowie; ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. . I 386. Nawóz, wś nad Styrem, pow. łucki, na płn. wsch. od Sokula, kapł. Kat. par. Sokul; ob. Arch, J. Z. R. , cz. VI, t. 1, dod. 21. Nawoz, wś cerkiewna na lew. brz. Dniepru, pow. czernihowski, na gran. pow. osterskiego, na płd. zach. od Czernihowa, własność niegdyś monasteru Pieczerskiego w Kijowie ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 1 386. Nawoźnica, rz. w gub. mohylewskiej, lewy dopł. Resty, pr. dopł. Proni. Nawozy 1. wś, pow. bobruj ski, gm. No weStepy, o kilka wiorst na płn. zach. od mczka Szczedryno, ma 12 osad; zapadłe, nizin ne Polesie, 2. N. , dobra, pow. bobrujski, 3723 dzies. ziemi dwor. , dawniej własność Ignacego Pruszanowskiego, od 1873 r. Jerafieja Czernikowa. 3. N. , pow. słucki, w 2 okr. pol. kleckim, przy drodze ze wsi Czaszy do Łoktysz, pomiędzy dwoma równolegle płynącemi tu rz. Nacz i Łań, ma 36 osad pełno nadziałowych; miejscowość nizinna, bogata w łąki i rybę. A. Jel, Nawra, dok. Neber, Eber, 1667 Naffren, Ever, dobra ryc. i folw. proboszcz, z kat. kość. paraf. , pow. toruński, st. p. i kol i par. ew. , Chełmża, 7 klm. odl. ; okr. urz. st. cyw. Kończewice, ale siedziba urzędnika w N. Do tutejszej szkoły kat. uczęszczają dzieci z N. , Bogusławek, Izabelina, Wymysłowa, Grzeszna i Dębów. W 1868 r. było tu 48 bud. , 22 dm. , 345 mk. , 332 kat. , 13 ew. W skład tutejszych dóbr ryc. wchodzą także Bogusławki i fol. Izabelin, które razem obejmują 883, 75 ha, i to roli orn. i ogr. 857, 02, łąk 13, 18, bora 4, 06, nieużyt. 7, 47, wody 2, 02; czysty dochód wynosi 14544 mrk. Co rok odbywają się 4 jarmarki na konie, bydło i kramne. Tutejszy kościół, tytułu św. Katarzyny, jest zbudowany r. 1618; patronat przysługuje właścicielce dóbr ryc. Przy kościele jest bractwo trzeźwości, założone 2 kw. 1855 r. Do par. tutejszej, należącej do dekan. chełmżyńskiego, są przyłączone Nawra, Bogusławki i Izabelin. Dusz liczono w 1866 r. 463, zaś w 1884 r. 600. N. wypada zaliczyć do najstarszych osad tutejszej okolicy, czego dowodem różne zabytki. I tak wznosi się w płn. wsch. stronie wsi, niespełna o 1 kim. , szaniec, jedyny w kraju, o wale podwójnym; leży nad wąwozem dziś suchym służącym za łożysko tylko wiosennym i jesiennym potokom. Wąwozem tym jeszcze w niedawnym czasie płynęła rzeczułka, oznaczona na mapach geograficznych, wydanych w początkach bieżącego wieku. W pobliżu tego szańca stykają się trakty komuni, kacyjne z Nawry do Falęcina i w stronę Trzebcza Ob. Ossowski Objaśn. mapy archeol. Prus Zach. , str. 6, R. 1875 zbadał tu tenże archeolog grób skrzynkowy, który się znajdował w trójkącie z kamieni ustawianych. W płd. stronie wsi rozorano także cmentarzy Nawra Nawojówka sko grobów skrzynkowych. Muzeum tow. nauk. w Toruniu posiada ztąd jednę urnę i pokrywę, ocalone przez właściciela tej wsi p. M. Sczanieckiego. Druga urna znajduje się w muz. archeol. uniwersyt. Jagiell. w Krakowie 622. Kamienie zaś ustawiane uprzątano od czasu do czasu z pól, tak że dziś wszelkie ściślejsze o nich wiadomości są zatracone. Jak gęsto okolica Nawry zaludniona być musiała, okazuje się z wielkiej ilości cmentarzysk pogańskich, po większej części zburzonych, częściowo zaś jeszcze istniejących. I tak nieprzerwanym ciągiem idą te cmentarzyska na polach Trzebcza, ku Grzybnu położonych, przez pola Nawry, Wypcza, Dębin, Wymysłowa, okalając wielką łąkę Śledź na polach Warszewicj a kończą się na probostwie w Nawrze. Z dok. wynika, że N. istniała już w XIII w. , a wizytacya Strzesza z r. 1667 powiada, że była dawniej własn. bisk. chełm. Villa qnondam episcopalis, sed dudum alienata et praescripta in haereditatem possesionis nobilitaris, później jednak stała się majątkiem szlacheckim. R. 1297 wymieniają dokumenta Jana z N. , który funduje w Trzcianku wś na prawie chełm. ob. Kętrz. O ludn. pol, str. 66. Ów Jan jako i Fryderyk Johannes de Ever miles i Fridericus de Ever, zachodzący w r. 1294, należeli obaj do szlachty pol. tamże, str. 188. R. 1340 otrzymuje Clauko de Jura, t. j. Klawko Kleofas z Jaworzą dobra N. , Kantylę, Małki i Chojno str. 123. R. 1407 wspom niany jest Pilgerim von Nefer, t. j. Pielgrzym z Nawry str. 127. W rozporządzeniu bisk. chełm. Jana, dotyczącego synodów laików z r. 1444, nakazano parafianom nawrzyńskim parochiani de Eber udać się do Trzebcza ob. Urk. B. des Bist. Culm, I, str. 463. A więc parafia tutejsza istniała już w owym roku. Na początku XVII w. miała N. dwóch właścicieli, Macieja Wedelszteda, ożenionego z Chrystyną Wypczyńską, i Szczepana Leskiego, ożenionego z Giertrudą Wolską; od Leskiego jedna część Nawry otrzymała nazwę Leszczyzna. Córkę Macieja Wedelszteda Annę pojął za żonę Bernard Kruszyński, posiadacz części Bolimina, sędzia ziemski chełmiński, a kupiwszy Leszczyznę stał się właścicielem całej N. r. 1635. Odznaczył się on w wojnach moskiewskich i inflanckiej wyprawie, po siedmioletniej niewoli w Moskwie wrócił do kraju i przyniósł ze sobą obraz Matki Boskiej. Po śmierci Bernarda K. w r. 1660 objął N. syn jego Jan, ożeniwszy się z Konstancyą Wedelsztedówną. Po Janie, który umarł około r. 1690, nastąpił syn jego Waleryan, herbu Prawdzic, później kasztelan gdański, który jako miecznik ziemi pomorskiej brał udział w wyprawie wiedeńskiej, jak wykazują dokumenty przez króla Jana III podpisane i w N. zachowano, mocą których tenże nadaje pewne prawa N. i ówozosnomu jej dziedzicowi za wierne usług położone w walkach z Tatarami i Turkami. Przez małżeństwo z Teresą Konopacką, kasztelanką chełmińską, a wnuczką Guldensterna, pozyskał znaczne majątki. Po nim odziedziczył N. syn jego Antoni, ożeniony z Ludwiką Kochanowską, świątobliwą panią, dbającą wielce o kościół. Po śmierci Antoniego 1771 r. nastąpił Konstanty, a po nim Józef, który utracił cały znaczny majątek, przez co i kościół nie maty poniósł uszczerbek. Józef był potem księgarzem w Szwajcaryi, gdzie umarł 1853 r. Dobra N. kupił opiekun Mateusz ślaski z Trzebcza na subhaście dla pozostałego syna Władysława, ożenionege z Izabelą Kalkstein. Jego jodyną córką jest Bogusława z Kruszyńskich, małżonka posła do parlamentu niem. , Michała Sozanieckiego, właściciela Łaszczyna z przyległościami, w których posiadaniu majątek ten zostaje od r. 1855. Probostwo tutejszo z objęciem N. przez Kraszyńskich, więcej jak 100 lat różno przechodziło koleje. Po proboszczu Adamie Wińskim, za którego czasów wielki ołtarz został zbudowany 1618 r. , i jego następcy Mateuszu Sławskim, znajdujemy od r. 1631 już tylko komendarza ks. Kacpra Goszkę, który ten urząd około 20 lat sprawował. Z 4 włók do probostwa należących pozostały r. 1647 już tylko 3, a później nawet tylko jedna, tak że N. , nic mogąc utrzymać proboszcza, obsługiwaną bywała przez sąsiednich kanoników z Chełmna, Chełmży lub Torunia. Przed pierwszą wojną szwedzką był w N. sołtys i 3 kmieci, którzy dawali po korcu żyta i tyleż owsa; w miejscu była i szkoła; dusz zaś liczyła cała parafia tylko 50. Alę po wojnie gburów już tu nic było, a ich ziemia przyłączona została do dworu. Że się Kruszyńscy nosili z myślą tak samo postąpić sobie z rolą plebańska, a za to trzymać na swój koszt nadwornego kapelana, wynika z testamentu Walerego z r. 1715, w którym wyraźnie nadmienia, że do włóki należącej do kościoła w Trzebcza, której to wsi był częściowym właścicielem, dołączył 3 włóki, z warunkiem, że proboszcz N. będzie mieszkał w Trzebcza, a przy kościele w N. będzie mieszkał tylko kapelan na stole pańskim. Z późniejszych proboszczów godzien pamięci ks. Maksymilian Gapiński, który od 1867 1879 r. spełniał te obowiązki. O kościele tutejszym wspomina wizytacya Strzesza z r. 1667, że są ślady murowanego sklepienia, które podczas pierwszej wojny szwedzkiej uległo zniszczeniu. Jan Kruszyński, asesor ziemskiego sądu chełmińskiego, odnowił własnym nakładem zewnątrz i wewnątrz, pokrył go nowym dachem i dał sufit z desek. Patronem kośc. był wtedy św. Maciej. Odpusty odby wały się na uroczystość Bożego Narodzenia, w Wniebowz. N. M. P, , w ur. św, Macieja, Jakóba i św. Katarzyny, obecnie pozostał tylko na uroczystość św. Katarzyny. Między latami 1778 86 został kościół wraz z wieżą ko sztem Konstantego Kruszyńskiego przebudo wany, a cmentarz murem otoczony. Obraz Matki Boskiej w wielkim ołtarzu się znajdu jący, przyniósł z niewoli Bernard Kruszyński, który miał szczególne nabożeństwo do N. M. P. Widział on ten obraz na lipowej okiennicy więzienia, a wypuszczony z 7 letniej niewoli, wyprosił go sobie. Cudownych uzdrowień du żo przy tym obrazie zaszło, o czem świadczą wota na pamiątkę tych uzdrowień przed obra zem złożono, których jest 44. Powyższe szcze góły zaczerpnęliśmy z rozprawy odczytanej na posiedzeniu tow. nauk. w Toruniu przez ś. p. ks. Gapińskiego, dawniejszego prob. nawrzyńskiego i współpracownika niniejszego Słownika. W końcu nadmieniamy jeszcze, że w N. znajduje się bogate, przez Kętrzyń skiego starannie uporządkowane, archiwum, za wierające drogocenne materyały historyczne, zwłaszcza dokumenty dotyczące głośnej spra wy toruńskiej z r. 1724, dotychczas niezna ne. Kś. Fr. Nawra, w. pow. lubawski, par. ew. i kat. i st. p. NoweMiasto, okr. Mikołajki, szkoła w miejscu. Obejmuje 2912, 5 obszaru, ma 84 bud. , 38 dm. , 368 mk. , 320 kat. , 48 ew. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że dwór w N. dawał proboszczowi 8 korcy żyta i tyleż pszenicy od 12 posiadłości włościańskich str. 263. Księgi szkodowe z r. 1414 świadczą, że w wojnie ówczesnej spaliło się 25 gburstw wraz z żywym inwentarzem i zbożem, przez co wś poniosła stratę wynoszącą 1000 grzy wien. Kś. Fr. Nawry, wś włośc, nad rz. Izlą i małem je ziorem, pow. wilejski, w 3 okr. pol. , gm. Kniahinin, okr. wiejski Marcyanów, o 13 w. od gm. a 50 w. od Wilejki, 17 dm, , 158 mk. 63 dusz rewiz. ; należy do dóbr Marcyanów, Oskierków. Nawrycze, las w środkowej części Korczmina, pow. Rawa Ruska. Płn. część lasu przypiera do podmokłej niziny nad Rzeczycą, płd. łączy się z wielkim lasem. Nawsia, wś, pow. włoszczowaki, gm. RokitnoRządowe, par. Szczekociny. W 1827 r. było dm. 19, mk. 114. Nawsie, potok, powstaje w RudzieKame ralnej, pow. brzeski; przepływa RudęKame ralną i obszar Filipowiec, gdzie zlewa swe wody do Dunajca z praw. brzegu. Długość biegu 7 1 2 kilm. Br. G. Nawsie 1. Kołczyckie z Budziszem, wś, pow. jasielski, na praw. brzegu Wisłoki, w malowniczej dolinie, otoczonej górami przy drodze z Jasła do Kołaczyc 0, 9 klm. , na płd. od tego miasta, 232 npm. Ma glebę namulistą, urodzajna i jest od południa otoczoną lasem na wzgórzu zw. Podzamcze, należącym do Krajewic. Na wschód graniczy z Bezdziedzą. Z 856 mk. rzym. kat. par. Kołaczyce przebywa 69 na obszarze więk, pos. Józefa Nowotnego, mającego 159 mr. roli, 22 mr. łąk i ogrodów, 13 mr. pastw, i 122 mr. lasu; pos. mn. wynosi 486 mr. roli, 29 mr. łąk, 52 mr. pastw. i 105 mr. lasu. Głównem zajęciem ludności jest, obok uprawy roli, tkactwo. Dawniej N. należał jako przys. Brzyska do opactwa benedyktynów w Tyńcu a po jego zniesieniu krótki czas do rządu, który sprzedał N. w początkach b. stulecia spółce Friese i Eder. Nabywcy, spostrzegłszy zręczność mieszkańców do tkactwa, sprowadzili z Frankfurtu nad Menem Achillesa Johannotta i założyli wielką fabrykę płótna. Z razu rozwijała się fabryka nadspodziewanie świetnie, robotnicy miejscowi uczyli się w kilku miesiącach tkać na ulepszonych warsztatach, tak że niebyło potrzeba sprowadzać zagranicznych robotników. Już zatrudniano dziennie 541 osób i wyrabiano rocznie 6 tysięcy tuzinów chustek, wielką ilość sztuk płócienek, perkalów naśladujących wyroby indyjskie, 500 sztuk obrusów i do 15 tysięcy sztuk nankinu. Założono faktoryą w Dębowcu i utrzymywano w ruchu 206 warsztatów. Świetny rozwój sprawił nawet zamianę nazwy wsi na Ederów. Z nieznanego powodu rozwiązała się spółka w r. 1811 i jedynym właścicielem dóbr i fabryki został Johannotte. I jemu powodziło się jeszcze jakiś czas, zbudował piękny pałac, założył park i zwierzyniec na górze Podzamczu a przytem pomnożył zakłady fabryczne, do których sprowadził stalowe magle i angielskie parowe machiny. Najwięcej podziwiano farbiarnią turecką, nadającą bawełnie trwały czerwony kolor, machinę parową, poruszającą cztery warsztaty, po dwie sztuki wyrabiające a obsługiwane przez jednego człowieka i chemiczny angielski blich z kotłem parowym i walcem. Zatamowanie zbytu do Rossyi zniszczyło odrazu pomyślność fabryki. W braku pieniędzy otrzymał Johannotte od rządu pozwolenie na loteryą 31 sierpnia 1827, na którą puszczano całe dobra, składające się z Nawsia, Krajowic, Brył, Wróblowy, i m. Kołaczyc, wraz z zakładami fabrycznymi, pałacem; ogrodem angielskim, zwierzyńcem i gorzelnią. W krotce potem umarł Johannotte, a z dawnej świetności pozostał tylko pałac i park. Przyrządy fabryczne rozprzedano częściowo a budynki obrócono na cele gospodarcze lub rozebrano. Nawet w niedalekim Jaśle utrzymała się tylko słaba pamięć przed Nawra Nawsie siębiorczego Francuza por. Siarczyński Rps. bjb. Ossol. 1826 i ogłoszenie loteryi z 4. 31 sierp. 1827. . 2. N. ,przys. Dobrociesza, w pow. brzeskim, par. rzym. kat. w Wojakowy, leży w okolicy pagórkowatej, lesistej, na północny zachód od Dobrociesza, u źródeł małego dopływu Wojakowskiego potoku, wpadają cego do Biały a z nią do Łososiny. Chaty zbudowane 462 m. mnp. , są zasłonięte od pół nocy górą Kamicą 514 m. , od płd. wschodu stokami góry Kobylej 618 a od płd. Wierz chowiną 641. Na wschód graniczy z Drużkowem Pustym i Dobrocieszem. 3. N. BrzoSteckie wś, pow. pilzneński, leży na lewym brz. Słony, uchodzącej pod Brzostkiem do Wi słoki, 292 m. npm. , 0, 2 kil. na południe od Brzostka, gdzie ma par. rzym. kat. i urząd pocztowy. Z 755 mk. przebywa 29 na obszawięk. pos. ; 701 rzym. kat. a 54 żydów. Pos. więk. , funduszu relig. , składa się z 247 mr. ro li, 25 mr. łąk, 18 mr. pastw, i 212 mr. lasu; pos. mn z 801 mr. roli, 49 mr. łąk i ogr. , 117 mr. pastw, i 19 mr. lasu. Kasa pożycz kowa gm. ma kapitału 400 zł. w. a. Ta wś graniczy na wschód z Wolą Brzostecką, na zachód z Wisłoką a na południe z Klęciem i Opanówką. 4. Ń. , al. Newsie, przys. Kąkolówki, pow. rzeszowski, 5. N. , koło Wie lopola Skrzyńskiego, wś, pow. ropczycki, 5 klm. od urz poczt, i par. rzym. kat. w Wielo polu. Leży na praw. brzegu Wielopolki, 265 m. npm. , w okolicy pagórkowatej i lesistej. Na zachód granicy z Wielopolem, od północy zaś i wschodu ma duży las zw. Budziszem, z górą Wielopolską, 449 m. npm. sięgającą przez który poprowadzono granicę pow. rze szowskiego, ropczyckiego i jasielskiego. Na płdnie styka się kopcami z Zawadką. Duża wieś ma 2023 mk. rzym. kat. prócz kilku rodzin izraelickich, z których 38 na obszarze więk. pos. Wikt. Wojciechowskiego, mającego 158 m. roli, 11 mr. łąk, 12 mr. pastw, i 756 mr. lasu; pos. mn. ma 2299 mr. roli, 122 mr. łąk, 267 mr. past. i 513 mr. lasu. Jest tu szkoła lud. jednoklasowa. Mm. Nawsie al. Nawsy, Nawsi, wś nad rz. Olszą Oką, pow. jabłonkowski, przy gościńcu jabłonkowsko cieszyńskim i drodze żel. koszycko bogumińskiej, tuż na płn. zach. od m. pow. Jabłonkowa a 18 ML na płd. wsch. od Cieszyna. Graniczy od płd. wsch. z Boconowicami Bozonowitz, Jabłonkowem i Pieskiem, od wsch. z obsz. gm. Wisły, od płn. z obsz. gm. Nidka, Gródka Grudka, Milikowa Millikau, a od płd. zach. z obsz. gm. Łomny. Zabudowania wiejskie legły przeważnie w dol rzeki Olszy, po prawym jej brzegu, między nią a drogą żel. i gościńcem. Wznies, doliny 378 m. npm. Rzeka Olsza wpływa w obszar N. od płd. wsch, z obsz. Jabłonkowa i przechodzi w kierunku północnym, w krętym biegu, na przestrzeni 3 3 4 kil. tworząc obszerne kamieńce i przyjmując kilka górskich potoków, tak od wschodu jak i zachodu. Dzieli ona obszar N. na dwie połacie, płn. wschodnią i płd. zachodnią. Obszar płn. wschodni znacznie spiętrzony stokami płd. wschodnich szczytów beskidzkich. Wielkiego Stożka 975 m. i Krkawicy 973 m. , wznoszących się na granicy N. i Wisły. Z stoków tych spływają wody potoków Radwanowa i Kostkowa. Pierwszy z nich okrążywszy od płn. górę lesistą Groniczek 833 m. przechodzi w płd. zach. kier. na obszar Jabłonkowa, gdzie wpływa do Olszy. Drugi w tym samym kierunku płynąc uchodzi w N. do Olszy. Między nimi, na ich dziale i koło źródeł, wśród lasów legły polanki z zabudowaniami, jak Legery, Zimny, Skupień, Dzielec 606 m. npm. . Tęż połać płn. wsch. zrasza jeszcze potok Rogowiec, nadpływający z pod góry Łączki 835 m. , z obszaru Gródka. Na płn. granicy N. przy gościńcu karczma Harczów. O wiele łagodniejszy jest naziom ptd. zachodniej połaci obszaru N. Dopiero w samym połudn. zach. zakątku, na granicy, wznosi się szczyt Kikuła 785 m. i Kiczera 742 m. . Obszar ten zrasza potok Czerny al. Czarny, przybywający z pod góry Kozubowej 976 m. z obsz. Milikowa, i zabierający przed ujściem potok, powstający w Boconowicach. Wzdłuż granicy płn. zach. , na przestrzeni 1 1 2 kil, płynie Minkowski pot. , który na obsz. N. uchodzi do Olszy z lew. brz. , podobnie jak pot. Czarny. Na płn. od p. Milikowskiego rozlega się lasek Włoski 417 m. npm. . Na obszarze tej gminy leży stacya Jabłonków drogi żel. bog. ko szyckiej. Należy do par. łac. W JabłonkoSt. poczt. i sąd pow. w Jabłonkowie. wie. Ma 1412 mk. 1880 r. , 3434 mr. obszaru, szkołę ludową, tartak parowy arcyks. Albrechta, właściciela większej posiadłości. Kościół ewang, parafialny od 1791 r. w miejscu. Nawunsden, starożytna nazwa pola, na którem r. 1350 powstała wś Wosseden pod Liobarkiem na Warmii ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 162 163. Kś Fr. Nawwast al. Nawast rzka w okr. parnawskim gub. inflanckiej ryskiej, dopływ Parnawy, bierze początek w parafii Pillistfer, nosi początkowo różne nazwy, poczem, połączywszy się z rzką Soar, przechodzi do par. Gr. Johannis, gdzie przybiera rzeki Muddis i Lemjoeggi, w końcu, przyjąwszy pot. Felin, uchodzi w par. Torgel do Parnawy. J. Krz, Na Wydrze al. Wydm, karczma na obsz. dwor. Kątów, pow. brodzki. Na Wygodzie 1. karczma na obsz. dwor. Żornisk, w pow. gródeckim. 2. Na W. , karczma w Brzozowy, pow, wielicki, Na Wygonie 1. karczma na obsz. dwor. Chłopczyc, w pow. rudeckim. 2. Na W. , karczma na obsz. dwor. Bereźnicy, w pow. Samborskim. 3. Ma W. , gajówka na obsz. I dwor. Nuszcza, w pow. złoczowskim. I Na Wyliniu, niwy w płn. stronie Popowiec, w pow. brodzkim, nagranicy rossyjskiej. W tem miejscu stoi strażnica graniczna, Na Wysokiem, szczyt, 590 m. wys. znak tryang. , lesistego obszaru t. zw. lasu Rawieńskiego na płn. a Radnówka na płd. , pod 49 38 40 płn. szer. a 40 V wsch. dług. od F. , w płd. wsch. stronie Dobrej, w pow. dobromilskim. Wody płyną małemi strugami na zach. do Sanu. Na Wyżrach al. Wyżary, młyn koło Trędowacza, obsz. dwor. Olszanica, pow. złoczowski. Naymowo niem. , ob. Najmowo, Na Zabawie L wzgórze, w pow. bialskim, gm. Halcniów, nad pot. Kromporek. Wznies. 316 m. 2. Ma Z. , leśniczówka, na obsz. dwor. Winnik, w pow. lwowskim, Na Zabłotni, część Sielca, w pow. sokalskim. Ma Zadach al. Zady, fol. w Krysowicach, pow. mościski. Na Zadubyczu, osada w Rychcioach, pow. drohobycki. Na Zagrodach, leśniczówka koło Żukowa, obsz. dwor. Gorajec, pow. cieszanowski. Na Zagrodzie, grupa domów w gm. Wo łowiec, pow. krakowski. Br. G. Na Zakuciu, las w płd. stronie Dzikowa Starego, pow. cieszanowski. Nazale, fol. , pow. łęczycki, ob. Drwalewo Nosale. Stanowił on jedną całość z dobrami Idzikowice. Na Zalesiu. grupa domów w Gołkowicach, pow. wielicki. 2. Na Z. al. Rudie, część Zuchorzyc, pow. lwowski. Na Zamościu, niwy w płd. stronie Lublińca Nowego, pow. cieszanowski. Szczyt dochodzi 220 m. Nazar, młyn na obsz. dwor. Majdana Starego, pow. Kamionka Strumiłowa, Nazarat, potok górski, wytryska ze źró deł leśnych, z pod Wywozów 586 m. lesi stego wzgórza, w płd. części Jabłonowa, w pow. kołomyjskim, nieopodal granicy łuczańskiej. Płynie zrazu na północ śródleśnymi łąkami, potem zwraca się na Garynie na wschód i w tym kierunku wpłynąwszy na obszar Utoropa i prerznąwszy gościniec Jabłonów Pistyń, u płd. wsch. stóp wzgórza Iwanówki 447 m. zlewa swe wody do Korzelówki z lew. brzegu. Przyjmuje od praw. brzegu pot. Kujawę ob. . Długość biegu 6 klm. Br. O. Ma Zarobkach, nazwa płn. części Nowosiółek, w pow, złoczowskim. Nazarowa, szczyt w paśmie Miodogór, na płn. wschód od wsi Okna, w pow. skałackim, pod 43 45 41 wsch. dłg. g. F. , a 49 21 25 płn. sz. g. Wzniesienie 402 m. Miejsce znaku triang. Br. G. Nazarówka, siedm osad nad rz. Berezyną, pow. bobrujski, o 3 w. ku płn. od Bo brujska położone. A. Jel Nazarówka al. Szczodrów, karczma na obsz. dwor. Przyłbic, w pow. jaworowskim. Ma Zarynkach, grupa domów w Czerchawej, w pow. Samborskim. Mazawizów, wś, pow nadworniański, o 4 klm. na płn. od Nadwornej, na wsch. brzegu Bystrzycy Czarnej, między tą rzeką a potokiem Strymba, Na wsch. leżą Paryszcze, na płd. Nadwórna, zach. Hwozd, na płn. Fitków i Targowica Leśna. Grunta tej wsi przecinają od płd. ku płn. kilka pasm pagórków, a na zach. , tuż za Bystrzycą, piętrzą się Karpaty. Obszar dwor. gr. or. 10, łąk i ogr. 62, past. 5, lasu 287 mr. ; gmin. gr. or. 558, łąk i ogr. 1094, pastw. 319 mr. Ludn. rz. kat. 6, par. Nadworna; gr. kat. 808, par. Nadworna. Szkoła fil. w miejscu. Właśc. pos. więk. Fryderyk Buchmliller i Gustaw hr. Rohan. B. R. Ma Zhumorach, las w płn. wsch. stronie Oleszyc Starych, w pow. cieszanowskim. Ma Zrębach, po rus. Na Zrubach 1. al. Zręby, fol. koło Zalesia, obszar dwor. Lackie Małe, w pow. złoczowskim. 2. Na Z. , znak triang. , pod 49 39 15 płn. szer. a 42 31 wsch. dłg. od F. , w płd. wsch. stronie Wicynia, w pow. złoczowskim. Nazurna, wś, pow. kołomyjski, nad pot, Turka, przy linii, kolei żel. Iwow. czemiow. o 12 klm. na wsch. od Kołomyi, w urodzajnej bezleśnej okolicy; kukurydza i tytuń stano wią tu główne produkta obok pszenicy. Gra niczy na wsch. z Kobylcem, na płd. z Zamulińcami, na zach. z Cieniawą, na płn. z Zakajpolem. Przestrzeń dwor. 66, włośc. 668 mr. Ludn. rz. kat. 4, par. Kołomyja, gr. kat 601, par. w miejscu, obejmuje filie Zahajpole z 667, Kobylec z 105, razem 1373 gr. kat. , dek. Ko łomyja, dyec. Lwów, poczta Gwoździec o 12 kil. na płn. , kasa pożycz, z kapit. 1640 zł. w. a. Właśc. pos. więk. Grzegorz Zadurowicz. , Na Zwalisku, grupa domów w gm. Szczyrka, w pow. bialskim. Br, G. Nażejece, niem. Nehsdorf bei Fnuterwalde, wś w zniemczonej części Dolnych Łużyc, w pow. łukawskim. A. J. P. Ma Żukowinach, osada w Opace, w pow. cieszanowskim. Ma Żupaniu, gajówka na obsz. dwor. Winnik, w pow. lwowskim. Nądnia, niem. Naudel, gm. i wś nad wiel Na Wygonie kiem jeziorem, przez które Obra przepływa, pow. międzyrzecki, 2 miejsc a wś N. i b domy należ, do kolei żel. marchijskopoznańskiej, 65 dm. , 428 mk. , 63 ew. , 365 kat. , 103 analf. Poczta, tel. , gośc. i st. kol. żel. w Zbąszyniu o 8 klm. Według regest. pobor. z 1580 r. wś Nądnie, w par. Zbąsin, miała 3 1 2 łanów, 4 zagrod. , 1 komornika Pawiński, Wielkop. , t. 1, 89. Ne. ,. , nazwy tu niewymienione mogą się mieścić pod Nie. .. . Neaset, u Konstantego Porfirogenity nazwa piątego porohu Dnieprowego, t. z. Nienasyteckiego, ob. Dniepr II 46 2. Nebel, prawy dopływ Warnawy, dopływu morza Baltyckiego, pomiędzy Elbą a Odrą. Nebelica, wś rząd. , pow. radomysłi, przy b. trakcie poczt. kijowskobrzeskim, o 8 w. na zach. od wsi Sitniaki a 4 w. od mka Rożew, 544 mk. , cerkiew drewn. pod wez. św. Mikołaja, wzniesiona w 1851 r. na miejsce dawniejszej, posiada 35 dzies. 3 ziemi. We wsi znajduje się zarząd lasów skarbowych. Do par. prawosł. należą wsie Borówka o 6 w. i Komarówka o 12 w. , śród lasów położone. Nebelówka al. Nebelewka, rzka w pow. humańskim ma źródło pod wsią Teklijówką Stanisławczykiem, mija wsie Oksaninę, Nebelówkę i pod wsią Ostrowiec wpada od lew. brz. do rzki Jatrani, praw. dopł. Siniuchy. Nebelówka, Nebylómka al. Nebelewka, wś nad rz. t. n. , pow. humański, par. Humań, o 36 w. od Humania, 5 w. od wsi Oksaniny, 221 dm. , 1482 mk. , w tem 30 kat. , 4001 dz. ziemi; cerkiew Bogosławska drewniana, wzniesiona w 1745 r. Należy do klucza podwysoczańskiego Maryi z hr. Potockich Czetwertyńskiej. Neberg niem. , ob. Nibory. Nebescyn dok. , ob. Niewieścin, Nebiza, wś, pow. żytomierski, nad jednym z prawych dopływów Irszy. Grunty składa czerwony granit i gnejs. Nebliny, niem. Neblim, wś nad jeziorem t. n. , w Pomeranii, pow. szczecinkowski, st. p. i okr. urz. stanu cywil. Łubowo. Neblisch, wioska, pow. ządzborski, st. p. Sorkwity. Neboczka al. Nieboszka, nazwa górnego biegu rz. Sydołówki, dopł. Styru; ob. Kulików. Nebothkehnien al. Klei Uszballen niem. , os. leśna, pow. piłkałowski, st. p, Lasdeny. Nebrat, wś, pow. kijowski, par. prawosł. Szybenne o 6 w. , w niskiej i błotnistej polanie, śród lasów położona, ma 176 mk. i 1000 dzies, ziemi. Włościanie na mocy umowy wykupnej w 1863 r. nabyli 356 dzies, za 8753 rub. W 1856 r. sprzedana przez Dym. Iskrę Krzysztofowi Jackowskiemu, od którego w 1859 r. kupił ją urzęd. Bardowskij. J. Krz. Nebrowo 1. Wielkie dok. Ebere, niem. Gr. Nehrau, wś nad Wisłą, naprost Nowego, pow. kwidzyński, st. p. Bundewiese, par. kat. No we, 1 2 mili odl. , szkoła i par. ewang. w miej scu; N. ma 1735, 97 magd. mr. obszaru, 73 bud. , między tymi 27 dm. , 262 mk. , 39 kat. , 221 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywil. miał w 1880 r. 2240 dusz. Teraźniejszy kościół ew. jest z rzędu już czwarty. Najstarszy bo wiem został r. 1570 rozebrany, drugi, w po bliżu tamy zbudowany, spalił się r. 1624; trze ci został r. 1746 zniesiony, bo już się zapadał; dopiero potem stanęła dzisiejsza murowana świątynia ob. Brandstäter Die Weichsel, Marienwerder, 1855, str. 246. Już r. 1303 występuje Jan z N. Johannes de Ebere jako świadek ob. Perlbach Pom. Urk. B. , str. 546, 616. W 1396 r. 5 lutego w dzień ś. Agaty, nadaje bisk. pomezański Jan wsi Nebrowu 4 włóki łąk na prawie chełm. ; czynsz ma wyno sić 150 korcy owsa, a winien być płacony 16 paźdz. w dzień św. Galla. Dan w Prabutach Resinburg; ob. Gramer Gesch. d. Bist. Pomesaniens, 1885, str. 110. R. 1547 sprze daje bisk. pomezański Speratus sołectwo w N. , obejmujące 3 wł, za 90 grzywien Szymonowi Kusch na prawie chełm. 2. N. Małe, niem. Kl. Nebrau, wś tamże, szkoła ew. w miejscu, st. p. i par. kat. i ew. jak wyżej. Ma 1548, 8 mr. obszaru, 86 bud. , 22 dm. 1868 r. , 247 mk. , 12 kat. , 235 ew. Odl. od Nowego 3 4, mili. W 1543 r. wystawia ks. Albrecht wsi N. nowy list, nadając jej 43 wł, na prawie chełm. Sołtys Szymon ma posiadać 3 wolne wł. i małe sądy über Blut und blaw. Za to ma służyć na dobrym koniu. Kościół ma mieć 3 wł. ; od reszty 37 wł. mają posiedzioiele czynszować rocznie 70 grzywien na św. Marcin i tłokę czynić jak inne wsie osadzone na prawie chełm. Co do graniczących 4 wł. , ma ugoda później nastąpić, gdy te przyjdą pod pług. Dan w Królewcu ob. tamże, str. 246. Zdaje się, że na tym obszarze powstało M. Nebrowo Por. także Script, rer. Pruss, III, str. 227 i V, 428 i 433. Kś, Fr. Nebudovo al. Sehandovo, wś zaginiona pod Oksywiem, pow. wejherowski. R. 1245 nadaje bisk. kujawski Michał klasztorowi w Żukowie dziesięciny z tej wsi ob. Perlbaoh Pom. Ukr. B. , str. 79, co r. 1249 potwierdza ks. Światopełk str. 109. B. 1253 rozporządza, bisk. kujawski Wolimir, że SebandoTo ma należeć do par. oxywskiej. Dan w Gdańska str. 132. B. 1205 potwierdza król Przemysław klasztorowi wszelkie posiadłości, między niemi jest wymienione i Sebandovo str. 475. Kś. Fr, Nebyliw, ob Niebyłów. Nebylówka, ob. Nebelówka. Nechlau, 1310 Nechlau, wś i folw. , pow. Guhrau Góra, par. ewang. Schlichtingsheim w w. ks. poznańskiem, par. kat. Seitsch. Neaset Nechor, dok. , jaz pod Szwornigacem na Brdzie. R. 1275 nadaje go ks. Mestwin kośc. św. Jana Chrzciciela w Szornigacu ob. Perlbach. Pom. Urk. B. , str. 230. Nechwarz kok. , struga, pow. chojnicki, na obsz. dóbr Małacin ob. V, 939. Nechworoszcz, ob. Niechworoszcz i NiechoToszcm. Necki 1. zaśc, pow. święciański, w 4 okr. pol, gm. i okr. wiejski Swir, o 3 w. od gmi ny, 1 dusza rewiz. 2. N. , folw. szlach. , tam że, o 39 w. od Święcian, 1 dm. , 13 mk. kat. 3. N. , wś, tamże, okr. wiejski Bolkowo, o 4 w. od gminy a 39 w. od Święcian, 10 dm. , 100 mk. , w tej liczbie 93 katol. , 7 starow, w części Czechowiczów 25 dusz rewiz. , dawniej Suchockich 17 dusz i Świrszczewskich 14 dusz. J. Krz. Necko Netsko, jezioro, w pow. augustow skim, w odl. 1 w, na płn. od mta Augustowa, leży wśród równin wzgórkowatych, wznoszących się 420 do 450 stóp n. p. m. , podczas gdy brzeg jeziora przedstawia około 400 stóp wznies. Ciągnie się ono w kierunku od płd. zachodu ku wschodowi, na długości około 6 w. , przy szerokości 1 2 do 3 4 wiorsty. Obszar jego wedle jednych danych urzędowych wy nosi 4 w. kwadr. , czyli 0, 08 mili kwadr. , we dług innych obliczeń ma 691 mr. obszaru, przy głębokości do 60 stóp dochodzącej. Brzegi ma wyniosłe, okryte zaroślami. Należy ono do obszaru posiadłości miejskich Augustowa. Przez to jezioro przechodzi kanał Augustow ski, łączy je z jeziorami Białe i Studzieniczne, tworzącymi niejako dalszy ciąg jeziora N. w kierunku ku wschodowi. Trzy te jeziora tworzą 14 wiorstowy pas drogi wodnej. Nad brzegami jeziora niema żadnych wsi, jedna tylko osada leśna Ślepek, przy której wpły wa do jez. rzka Gołka. Od południa w stronie płd. wsch. od msta, wchodzi do jeziora kanał Augustowski, stanowiący zarazem na znacznej przestrzeni koryto rz. Netty, tworzącej od pływ jeziora. Br. Ch. Neclade niem, , dobra ryc. na Rugii, st. p. Bergen. Neclatz niem. , dobra w Pomeranii, pow. Greifenberg, st, p. tamże, 2 klm. odl, 824, 73 ha obszaru; 8045 mrk czystego dochodu z gruntu. Necrinitza, dok. , bagno wymienione w dok. z r. 1345, pow. bytowski; leżało pod Ciemnem ob. Cramer Gesch. d. Land Lauenburg und Buetow, II, str. 173. Nectainen al Nektainen niem. , wś, pow. holądzki, st. p. Göttchendorf, okr. urz. stanu cywilu. Podangen. Neczajów, wś nad rz, Tykiczem Gniłym, pow. czehryńaki, na zach. od Złotopola, o 5 w. poniżej wsi Lipianki, ma 718 mk. , 1900 Słownik geografiozn. Tom TL Zesiyt 72. dzies. ziemi; cerkiew p. w. św. Mikołaja, drewniana, wzniesiona w 1880 r. , na miejscu dawniejszej. Włościanie na mocy ugody wykupnej nabyli w 1863 r. 590 dzies. za 27320 rs. Wś należy do Neczajów. Na obszarze wsi znajduje się uroczysko Śulimin bajrak. Porów. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 2 248, 330. J. Krz, Necząjówka i. w dok. Nieczujewha, wś, pow. czerkaski, na lew. brzegu rz. Taśminy, tworzącej tutaj obszerny staw, długi do 3 w. a szeroki około 1 w. ; ma 936 mk. Na przeciwnym brzegu Taśminy leży wś Hulajgorod. Cerkiew pod wez. Narodzenia N. M. P. , dre wniana, wzniesiona w drugiej połowie zeszłe go wieku. N. należała niegdyś do sstwa czer kaskiego, obecnie wchodzi w skład klucza czerkaskiego dóbr koronnych. 2. N. , wś nad rz. Trościańcem, pow. jampolski, par, Jampol o 6 w. , o 40 w. od st. dr. kij. żel odeskiej Wapniarki, 28 dm. , 142 mk. ; 196 dzies. ziemi włośc, 600 dz. dwor. z Halsbijówką; własność Sarneckich, 3 N. , wś cerkiewna, pow. zasławski, dawniej w pow. krzemieniec kim, na płd. wsch. od Zasławia; ob. Arch. J. Z. R. , cz. VI, t. 1 291. J. Krz. Nedjwoda, u Pola w Hydr. Nodajwoda pr. dopływ Ingułu ob. . Nedec, NedecVaralja, Nedecvaz węg. , ob. Niedzica, Nedełkowa al Nedełkowce, wś rząd. u źró deł strum. Gedryłów jar, pow. bałcki, w 3 okr. pol, gm. Baksza, par. Krzywe jezioro, na płd. . od Sawrania, 114 osad, 922 mk. , w tej liczbie 32 jednodw. , 1055 dzies, ziemi włośc, 98 dz. cerkiewnej; cerkiew pod wez. N. M. P. Wś ta należała do klucza sawrańskiego, dzie dzictwa niegdyś Koniecpolskich, potem Lubo mirskich, od których całą Sawrańszczyznę nabył rząd za 8 milionów rubli. Cesarz Paweł darował N. hr. Janowi Sołtykowowi, a syn tegoż sprzedał ją hetm. Rzewuskiemu, poczem przeszła do jego syna Wacława. Po 1831 r. skonfiskowana przez rząd wraz z całą Sawrańszczyzną. Z drugiej części N. , wraz z wsiami Budce, Francuzka, Serby i Smolaki utworzo no oddzielny klucz budziański, nadany w 1816 r. prawem emfiteutycz. na lat 50 ks. Ypsylantemu. Obecnie utworzono z gruntów rzą dowych fermę, mająca 189 dzies. , którą nada no urzędnikowi Sabuniejewowi. W końcu XVIII w. dochód z N. oznaczony był na 662 złp. Dr. M. Neden dok. , jezioro w pow. jansborskim ob. III, 436. Nedezów, wś, pow, tomaszowski, gm. Majdan Górny, par. katol Gródek. Leży śród wyżyny sięgającej od 800 do 1000 stóp npm. , pomiędzy Majdanem Górnym a Gródkiem, odl. 10 w. od Tomaszowa. Posiada cerkiew filialną, drewnianą, do par. Typin należącą, i 40 60 Nechor Nedilna dm. Data erekcyi cerkwi nieznana. W 1827 r. par. kat. Krasnobród, 50 dm. , 290 mk. Fol. i wś N. lit A. rozl. mr. 550 gr. or. i ogr. mr. 307, łąk mr. 27, past. mr. 3, lasu mr. 207, nieuż. i place mr. 7; budowli z drz. 8, Wś N. lit. A. os. 18, z gr. mr. 207. Dobra te miały prawo wolnego wrębu i pastwiska w lasach wsi Łaszczówki i Przeorska. Br, Ch. Nedilna, ob. Niedzielna. Nedlin niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. koszaliński, st. p. Seeger, kol. Thunow; mają obszaru 961 38 ha; czysty dochód z gruntu 2355, 96 mrk. Nedorów, potok górski, wypływa z płd. wsch. stoków Gorganu, z pod szczytu Małego 1516 m. , na obszarze Perehińska pow. doliński, płynie na wsch. doliną górską, nad którą od płn. wznosi się szczyt Za Todorem 1053 m. a od płd. dział górski Luty 1032 m. . Wpada do Łomnicy od lew. brz. Dłu gość biegu 5 kil. Br. G. Nedrygajłow, mto nadet, nad rz. Sułą i Nedrygajłówką, pow. lebiedyński gub. charkowskiej, 1279 w. od Petersburga a 203 od Charkowa, 5081 mk. , 2 cerkwie, st. p. , jarmarki; mieszkańcy zajmują się uprawą tytoniu, cebuli i czosnku. Założone w XVII w. , warowne, od 1780 1796 r. powiatowe. Nedwedyś, grupa domów w Niemiłowie, pow. Kamionka Strumiłowa. Nedze hory, ob. Karpaty III, 857. Nedziecha, wzgórze 237 m. wys. znak triang. , pod 50 11 płn. szer. a 41 28 wsch. dłg, od F. , w Kamionce Lasowej, pow. Rawa Ruska. Neeberg niem. , ob. Niborg. Needau niem. , wś, pow. labiawski, st. p. Labiawa, okr. urz. stanu cywil. Pareyken. Needern, dobra pryw. , w okr. i pow. goldyńskim, par. frauenburskiej, w Kurlandyi. Neetzelkow niem. , dobra ryc. w Pomera nii, pow. usedomskowieluński, st. p. Zinnowitz, 551, 27 ha obszaru; 9029 mrk. czystego dochodu. Kś. Fr. Neetzow niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. nakielski Anelam, st. p. i tel. Voelschow, 515 52 ha obszaru; 11572 mrk. czyste go dochodu. Kś. Fr. Nefedowce, wś, pow. uszycki, w 3 okr. pol. , gm. Kitajgród, par. Żwańczyk, o 7 w. od Żwańczyka, przy trakcie z Przylasek do Kitajgrodu, 151 osad, 868 mk. , w tem 89 jednodw. , 842 dz. ziemi włośc. , 53 dz. cerkiewnej; cerkiew drewn. pod wez. N. M. P. Do N. należy przysiołek Nefedowiecki Jar i lasy Czerhiczyn i Przylaski. Wś należy do klucza studenickiego, dawniej Kalinowskich Niesiecki, następnie Potockich, Hieronima Sadowskiego, starosty rzeczyckiego, i Moszyńskich. Józefa Moszyńska wniosła N. w dom Szembeków, od których w ostatnich czasach nabył gen. Lüders; córka jego odprzedała obecnemu właścicielowi Haraszczenieckiemu. Por. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 573; cz. III, t. 2 503, 505 6. J. Krz Nefedowiecki Jar, przys. nad rz. Studenicą, pow. uszycki, gm. Kitajgród, par. Żwań czyk, ma 7 dm. , młyn wodny. Należał do Potockiej, potem do Szembeków, gen. Lüdersa, dziś Haraszczenieckiego. X M. O. Negast niem. , dobra w Pomeranii, pow. Franzburg, st. p. Stralsund, 6, 5 klm. odl. Negast niem. , fol. na Rugii, st. poczt. Samtens. Negeln, wś na mierzei kurońskiej, ob. Karwaiten. Negenmark niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. gryfijski, st. p. Buddenhagen. Negentin Neu i Alt niem. , dobra i dobra ryc. w Pomeranii, pow. gryfijski, st. p. Gryfia. Negenvichten, t. j. Dziewięć Sosen, miejscowość na mierzei świeżej, wymieniona w dok. Mestwina z r. 1292 ob. Perlbach, Pom. Urk. B. str. 442 i Kujot, Opactwo Pelplińskie, str. 69. Negliniańce, zaśc, pow. trocki, w 1 okr. pol. , gm. i okr. pol. Deksznie, 4 dusze rewiz, Negoć, szczyt w Karpatach siedmiogrodzkich, ma 2543 m. wznies. III, 874. Negostyna al. Negostina, Negustina, dawniej Negurczyna al. Negryczyna, wś, pow. serecki; leży w pasie pogranicznym celnym, graniczy od płn. z obszarem Seretu i Św. Onufrego, od zach. z Hadikfalva, od płd. z Balkowcami al. Laudonfalva, od płd. wsch. z Rudestie al. Gropana, od wsch. wreszcie przytyka do ziemi multańskiej. Leży na płd. od Seretu, w odl, 2 klm. , przy gościńcu z Seretu do Botuszanicy. Część wschodniej granicy tworzy pot. Soloniec prawy dopływ Seretu, w tejże wsi nastający. W płd. zach. obszarze legły dwa stawki, dające początek Horajcowi, lew. dopł. Suczawy. Nad większym płd. stawkiem legły zabudowania folwarczne, gorzelnia, mieszkania urzędników i służby pogranicznej; ta część wsi zowie się Odają Negostyńską. Oprócz powyższego gościńca przerzyna obszar N. główny trakt sereckosuczawski. Na płd. granicy wsi, przy tymże trakcie, karczma Ratusz. Wzgórze nad granicą multańską 389 m. ; wzgórze Horaica na płn. granicy obszaru 384 m. ; krzyż na zach. granicy 412 m. Obszar gminy wynosi 1534 ha 52 ar. 4 m. kw. ; dm. 192, mk. 1260, t. j. 676 męż. , 584 kob. 1869 r. ; w r. 1880 na obszarze dwor. było 187, na obszarze włośc. 1139 mk. , razem 1326 mk. W miejscu parafia gr. wsch, , z cerkwią drewn. pod wez. ś. Demetryusza. Patronem cerkwi baronowa Antonia Kapri. Do par. tej należy 279 rodzin nieun. czyli 601 męż. , 575 kob. , t. j. razem 1176 dusz nieun. 1885 r. . Rz. katolicy, których liczba wynosi 18 1885 r. i gr, katolicy mają swe parafie w Berecie. Dzieci obowiązanych uczęszczać do szkoły było 140, t. j. 69 chł. , 71 dziew. Sąd powiat. i st. poczt, w Serecie. Br. G Negra, potok, wypływa na wsch. obszarze gm. Stupki, w pow. suczawskim, płynie na wsch. wzdłuż granicy między Stupką a Dragojestie, poczem na obszarze Joseffalvy wpły wa z pr. brz. do Stupkij dopływu Hranicy czyli Somusza Wielkiego. Długość biegu 5 kim. Por. Niagraj Negryazora, Br, G. Negrepp niem. , dobra w Pomeranii, pow. Regenwalde, st. p. Labest 380 59 ha obszaru; 2905 mrk dochodu. Negriowo, węg. Maszam olw, wś w hr. beregskiem Węg. . Kościół paraf, gr. kat. , 818 mk. Nfgrischoara, rz. , ob. Negryszora. Negrowa, szczyt górski w Bieskidzie lesistym, w górach sołotwińskich, u ad doliną Bystrzycy, wznosi się wraz z Bojarynem na 1679 m. Negryciyna al. Negostyna dawniejsza na zwa granicznego potoku bukowińskiego, dziś Sołoniec zwanego, jako też wsi Negostyny. Ob. Sołonieo i Negosiyna, Br. G. Negrylassa al, Negńlasa NegrUeaaa, rz, bukowińska, wypływa na Multanaoh i wkrótce wkracza na obszar wsi Negrylassy, w pow. kimpoluńskim; przepływa Schwarztal, Negrylassę i obszar Stulpikan, gdzie od praw. brz. wlewa się do Suchej, dopływu Mołdawy. Długość biegu w obrębie Bukowiny 2 kim. Od pr. brz. przyjmuje potoki Rangul i Kassilor. Pędzi kilka młynów i traczów. Br. G. Negrylassa albo Negńleasa, Nigriliasa, z Schwarztcdem al. Czornyj dił, Valea neagra wś. pow. kimpoluński, w pasie pogranicznym celnym; obszar jej od płd. wsch. i wsch. przytyka do ziemi multańskiej, od płn. do obszaru Plotonicj, od zach. do obszaru Stulpikan i Ostrej. Zabudowania wiejskie legły w dolinie potoku Negrilassa. Wzdłuż granicy wschodniej wznoszą się szczyty Cladita marę 1072 m. , Gainoasa 940 m. , Rangul 1021 m. . Wzdłuż zach. granicy, w części jej płn. , ciągnie się lesisty grzbiet górski Matieusoul, z szczytami Paltyn 984 m. i Brusturoasa 1025 m. ; połudn. zaś tejże granicy tworzy potok Ostra aż do połączenia się z pot. bezimiennym, spływającym z Arszycy Bajaszeskul. Między pot. Ostrą a tymże bezimiennym legł las Bajaszeskul; w nim szczyty 1298 m. , 1300 m. nad granicą multańską, 1190 m. , 1138 m. , 1026 m. Wioski Schwarztal tworzy wraz z N. jedne gminę katastralną. Obszar obu miejsc, wynosi 4039 ha 14 ar. W N. dm. 77, w Schw. 44, razem 121; w N. mk. 410 203 męż. , 207 kob. , w Schw, 301 161 męż. , 140 kob. , razem 711 1869 r. . Według oblicze nia r. 1880 w N. było 507 mk. , w Schw. 343, razem 850. W N. jest cerkiew nieun. , drewniana, pod wez. archaniołów śś. Michała i Gabryela zbudowana staraniem gminy w la tach 1876 1882. Przedtem należała N. do par. nieun, w Stulpikanach. Par. ta nieun. obejmuje 72 rodzin czyli 333 dusz nieun. 177 męż. , 156 kob. . Dzieci obowiązanych uczę szczać do szkoły jest 45. Rz. katolicy, w licz bie 100 1885 zamieszkujący N. , należą do parafii łac. . w Gurahumorze, dokąd należą wszyscy mieszkańcy Schwatztalu, w liczbie 349 1885 r. . W Schwarztal jest kaplica łac. pod wez. N. P. Maryi, w której niekiedy od prawia się msza. Jest tu także szkoła ludowa lklas. W N. są dwa tracze; w Schw. 1 tracz, 1 młyn. Wzniesienie N. w dolinie potoku 630 m. , Schw. przy kaplicy N. P. Maryi 704 m. npm. Tak N. jak Schw. są własnością fundu szu religijnego nieun. Br. G. Negryszora al. Negra Niagraj Negrischoara, rz. bukowińska, wypływa na granicy Bukowiny i Siedmiogrodu, z połonin rozpościerających się na płn. stokach góry Pietrile Rosii 1632 m. , a płd. góry Butea Negrisorii 1555 m. ; płynie na płn. zach. wzdłuż granicy buko wińskosiedmiogrodz. na przestrzeni 1500 m. , poczem zwraca się wprost na płn. przez rozległe lasy, zajmujące płd. . obszar DornaKandreny, w pow. kimpoluńskim, a od ujścia pot. Pinti do N. , zwraca się cokolwiek na płn. wsch. , i w DornaKandreny, zlewa swe wody do Dorny. Oprócz pot. Pinti zabiera z pr. brz. jeszcze Piatrę, Izwor Gligli, Piatrę Dolną. Długość biegu 18 kil. Służy do spławiania drzewa. W dolinie tego strumienia górskiego, pod Pojaną Niagrą, znajdują się obfite szczawy żeleziste, znane pod nazwą Burkuta. Ich ciepłota wynosi 13, 4 C. przy ciepł. pow. 7 C; wydają one 786 funtów wied. wody na godzinę. Na ścianach zdrojów osadza się żelazo. Negusiina, ob Negostyna, Nehiwci rus. , ob. Niegowoe, Nehmen Grosa i Klein niem. , os. i fol. nad jez. t. n. , pow. morąski, st. p. Zalewo, przy bitym trakcie z Zalewa do Seegerswalde. Nehne niem. , prawy dopływ Pregla; powstaje między wsią Gr. Peremtienen i leśn. Kl. Peremtionen w pow. labiewskim pod Damerau wpada do niego mała struga Ring, Potem płynie N. dalej koło wsi Nehne i uchodzi pod Taplacken, w pow. welawskim, do Pregla. Nehne niem. , wś nad rz. tej samej nazwy, pow. welawski, st. p. Taplacken, okr. uiz. stanu cywil. Parnehnen. Nehnis Abbau niem. , wyb. , pow. wystrucki, st. p. Wystruć, Nehrasze, w dok. Nehrasze, wś nad bezim. Negra Nehre dopł. Irpenia, pow. kijowski, na wsch. od Ja snohorodki, o 4 w. od wsi Muzycze par. prawosł. , 206 mk. W 1820 r. sprzedana przez hr. Izabelę Leduchowską urzęd. Noskowowi, smkcesorowie którego posiadają dotychczas część wsi, pozostałą zaś część sprzedali urzęd. Kaleniusowi i Sochańskiemu. , W 1865 r. mieli w N. Kalenius 367 dz. , NosaczNoskowowie 283 dz. i Pawołocki 192 dz. Por. Arch. J. Z. R. , cz. TI, t. 2 43, 177. J. Krz. Nehre, rzka, ob. Strażka, Nehrebowka, wś, pow. radomyski, na płd. wsch. od Radomyśla, przy b. dr. poczt. radomyskiej, o 3 w. od Zabiełocza, 200 mk. , w tem 100 prawosł, 72 kat. i 28 żyd. własność Sikstela. Zasługuje na uwagę wał, za czynający się około stawu, wysoki na 3 a sze roki na 6 saż. ; po obu jego stronach znajduje się rów, głęboki do 2 a szeroki do 1 1 3 saż. Wał ten przechodzi lasem do uroczyska Chomówki, przerywa się potem na wiorstę przy wsi Zabiełockiej Hucie, zaczyna znowu w pobliżu uroczyska Hruzdowa i kończy przy uroczysku Sobolowce, Obrośnięty jest stare mi drzewami. Por. Arch, J. Z. R. , oz. 1, t. 4 642. J. Krz, Nehring, ob. Nierzeja, Nehringen niem. , dobra ryc. w Pomera nii, pow. Grimmen, st. p. Tribsees. Nehringswalde, dom. , pow. wrzesiński, 889 mr. rozl. , 6 dm. , 103 mk. , 6 ew. , 97 kat. , 47 analf. Poczta, tel. , st. kol. żel. we Wrze śni, gośc. o 4 klm. M. St. Nehrung niem. , ob. Nierzeja, Nehrung 1. Frische niem. , ob. Nierzeja fryska. 2. N. Kurische, ob. Kurońsha Mierzeja. Nehrungscher Weg niem. , wybudowa nia nad Wisłą. Należy tu cała grupa pod na zwami Stary dwór, Kalkofen, Gaensekrug, Stagnetergraben i Weishoff. Wszystkie wchodzą w skład wsi Strohteich i zamieszkane są przez flisaków i robotników. Zatrzymują się tu tratwy i berlinki ze zbożem, które tu przerabiają. Kś. Fr Nehrybka, wś, pow. przemyski, 4 klm. na płdwsch. od sądu pow. , urz. poczt. , st. kol. i tel. w Przemyślu. Na płn. leży Sielec, na płn. wsch. Krowniki, na wsch. Łuczyce i Rozubowice, na płd. Hermanowice, na zach. Pikulice i Podgórze przedmieście Przemyśla. Wschodnią część wsi przepływa Wiar, dopływ Sanu, tworząc na znacznej przestrzeni granicę i przybierając w obrębie wsi od lew. brzegu znaczniejszy dopływ od Pikulic. W dolinie tego potoku leżą zabudowania wiejskie, średnie wzniesienie obszaru wynosi 210 m. Przez wieś idzie kolej galicyjskowęgierska i gościniec przemyskodóbromilski. Włas. więk. ma roli or. 261, łąk i ogr. 44, past. 4 mr. ; wł. mn. roli or. 534, łąk i ogr. 39, past. 103 mr. W r. 1880 było 610 mk. w gminie, 141 na obsz. dwor. , między nimi 15 obrz. rz. kat. Par. rz. kat. w Przemyślu, gr. kat. w miejscu, dek. i dyec. przemyska. Do tej par. należą Pikulice i Sielec. We wsi jest cerkiew i szko ła etat, 1kl. Za czasów Rzpltej należała N. do dóbr koronnych, do sstwa przemyskiego. W dokumencie wydanym w r. 1389, którym Władysław Jagiełło nadał Przemyślowi pra wo magdeburskie i 100 łanów frankońskich A. G. Z. , t. 5, str. 23 25 zowie się wieś Nehrzebka. Szematyzm gr. kat. dyec. prze myskiej z r. 1879 str. 61 i 62 podaje nastę pujące szczegóły Nehrybka sedet in jure ruthenico, unus est Thiwon seu Landwoyt, habent agros posrebrne, habent libertatem in sylvis versus Hermanowice et rersus Prałkowce. Sunt in hac villa Nobiles tres, qui habent agros proprios et nullam penitus datiam dant. Pop est in hac villa, synagoga Ruthenica, ad quam Pop habet laneum medium agri, habet quoque prata, in aequali mensura cum aliis hominibus, et tantum contributionem regalem solvit, per unum florenum et pro adTentu Regio juvencam dat Arch. Premisl. 293. Regestrum Proventuum Capitaneatus Premisl. anni 1542, pag. 41. Wasko inter eos ditior habet cmetones suos tres, qui ei seryiunt, habet molendinum. A. 1756, Archiv, Premisl. Tom. 415, pag. 422. Venerabilis Anczakowski, Parochus villae Nehrybka, pag. 417. Joannes Anczakowski Ecclesiae ritus grae. unitorum Nehrebeoensis Parochus, produxit Privilegium serenissimi Michaelis regia super Poponatum in eadem villa Nehrybka, veneralibus Stefano et Theodore et Joanni filiis, in juribus generalibus ad Poponatum eorum servientera, in Capitaneatibus Premislion. et Medicensi existentibus, circa jura eorum, conservando, ex antiquo circa privilegia eisdem cum agris et pascuis, pratis et piscinis et libera incesione in sylvis capitanealibus in necessitates eorum domesticas ac aedificia, cerevisiae pro usu suo domestico coctione, cum omnibus libertatibus ab omnibus datiis, stationibus, stipendiis, censibus, contributionibus, subsidiis charitativis et fumalibus, ac contributionibus ad oommunitatem speetantibus, aliisque exactionibus contributionibui et oneribus. Varsaviae 12 Febr. 1672 collatum, ad acta castri Premisl. fer. 6ta in crastino Ł S. Corpor. Chr. a. 1672 per oblatam porrectum p. 416. Communitas Nehrebcensis respondit Pri vilegium Serenissimi Augusti II confirmationis privilegiorum Sereniss. Sigismundi II, Joannis Casimiri, Michaelis Regum Poloniae, quo Privilegium injunctum est Bojaria Nehrebecensibus, equitare cum literis in uno equo, et vigore lustrationis, avenam dare ad Curiam Bakonczyce. Lu. Dz. Neida Neida, ob. Nydeja. Neidberg, przyległ do Vogelsdorf, w pow. lubańskim. Neidchen, 1337 Nidenchin, 1434 Neidchen wś i folw. , pow. strzeliński, par. ew. Gross burg Borek. Neide niem. , ob. Nida. Neidenburg, ob. Niborg, Neides niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. p. Zitzmar, 547, 25 ha obszaru; 5885 mrk. czystego dochodu. Neidhardt, kol. i fol. do Langenau, pow. szprotowski. Neidims niem. , ob. Najdymowo, Neidmuehle 1. młyn wodny w NowejWsi, pow. stynawski. 2. N. , młyn wodny, do Polgsen należący, pow. wołowski. Neidtkeim, niem. , wś pow. królewiecki, st. p. Neuhausen, tamże urz. stanu cywilnego. Neissbach Stary i Nowy Alt i Neu, wś, pow. bystrzycki, nad rz. Nissą, wypływającą na płn. od wsi ze stoków Schnneebergu. Par. kat. Sohoenfeld. W 1843 N. AU miał 70 dm. , 343 mk. , młyn, gorzelnią, piec wapienny, war sztaty tkackie. N. Neu 60 dm. , 259 mk. Do N. należy kol. Hasengraben. Br. Ch. Neisse niem. , ob. Nissa. Neissmuehle, młyn wodny, należy do Mużakowa, pow. rozborski. Neitzkow niem. , ob. Nieckowo, Nejborn, NeuBorn, po łot. JannaKoplama wś w okr. iłłuksztańskim, Kurlandya. Kościół kat. Znal. św. Krzyża, wzniesiony 1859 przez oby w. Juliana Siwickiego, filialny elerneński. Nejbrow, kol, pow. brzeski gub. grodz. , par. ew. Nejdorf, 558 mk. ew. w 1857 r. . NejdackaWola, niem. NeudeckischWoll według Kętrz, miejscowość w pow. suskim, w spisach urzędowych nie zamieszczona. Nejdak, niem. Neudeck, dobra ryc, pow. suski, st. p. i par. ew. Kisielice 3, 7 klm. odl. , kat. Szwarcenowo, okr. urz. stanu cywilu. Łęgnowo; szkoła ew. w miejscu; 32 bud. , 18 dm. , 272 mk. , 13 kat. , 259 ew. Obszar wynosi 600, 3 ha roli orn. i ogr. 287, 04 ha, łąk 118, 08, pastw. 27, 96, boru 137, 76, nieuż. 2135, wo dy 811. Czysty dochód 6154 mrk. Właści ciel T. Hindenburg na Łęgnowie. Dawniej na leżał N. do kapituły Pomezańskiej ob. Oramer Gesch, des Bist. Pomesanien, Marienwerder, 1885, str. 232. E. 1572 posiadają te dobra bracia Stanisław, Franciszek, Jan i Kasper Borowscy, oraz ich siostry Katarzyna i Kry styna Borowskie ob. Kętrz. O ludn. poL, str. 201. Później inieszkali tu Białochowscy str. 203. Kś. Fr. Nejdorf, kol. , pow. brzeski gub. grodz. , 382 mk. ew. , Holendrów, trudniących się rolnicwem. Par. ew. miała w 1857 r. 1113 dusz. Nejdorf, wś włość, nad bozim. rzką, pow. wilejski, w 2 okr. pol. , o 58 w. od m. Wilejki; 18 dm. ; 95 mk. Nejdyki, niem. Neuguth, wś, pow. suski, st. p. Ząbrowo, par. kat. Iława, ew. Rycwałd szkoła Stradomno; ma 1074, 53 mr. obszaru, 57 bud. , 29 domów, 233 mk. , 225 ewang. , 8 kat. Kś. Fr. Nejmus al. Najmusy, niem. Neumuss, fol. do Klonówki należący, pow. starogardzki, st. p. Pelplin. W 1867 r. 73 mk. kat. ; odl. od Klonówki 1 3 mili. Nekienen al. NeMehnen. niem. , wś, pow. welawski, st. p. Iława nad Preglem, okr. urz. stanu cywilu. Gruenlinde, urz. stanu cywilu. Poppendorf Nekistern niem. al. Nachystem dobra, dziś pod tą nazwą już nie istniejące, pod Do brem mstem, w pow. licbarskim, na Warmii. R. 1376 oznacza biskup Henryk III dokładnie ich granice, bo zachodziły często spory, ,, propter quas etiam homicidia et alia mala contigerunt między miastem a pruskimi właścicie lami tych dóbr, które wówczas posiadali bracia Teducke i Tomasz, bracia Grasutthe i Sanyome, bracia Wopole i Maciej i Nodawe i Hen ryk. Następuje dokładny opis granic, ciągną cych się od Łyny do Schoenwiese, ztamtąd do Heidemuehle i ztąd znów do Łyny. Dobra to nadał był nasz poprzednik Henryk, poprzed nikom obecnych właścicieli, na prawie chełm. , wraz z mniejszem sądownictwem. Za to mieli służyć na jednym zbrujnym koniu na każde zawołanie, od każdego pługa zaś mieli płacić 1 kórz. pszenicy i tykż żyta, a od każdego ra dia korzec pszenicy, a na uznanie naszego zwierzchnictwa 1 f. wosku wartości 2 grzy wien i 6 denarów na św. Marcin. Datum in Heilsberg ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 17 18. R. 1418 posiadali t dobra Wawrzyniec, Jan i Herman de Naokystern ob. tamże, str. 534. K. Fr. Nekla 1. wś i fol. , pow. bydgoski. Fol. ma 1822 mr. rozl. ; 2 miejsc a wś, b, fol. ; 12 dm. , 145 mk. , 31 ew. , 114 kat. , 29 analf. Poczta, tel. i st. kol. żel. w Maksymilianowie o 4. kim. , st. kol. w Kotomierzu o 8 kim, od Bydgoszczy o O kim. , gość o 4 kim. 2. N. wś, pow. średzki, 61 dm. , 701 mk. , 225 ew. , 428 kat, 48 żydów, 170 analf. Kościół kat. paraf, nal. do dek. kostrzyńskiego. Poczta i gość na miejscu, tel. i st. kol. żel. we Wrześni o 11 kim. 3. N. , olędry, 2 miejsc a N. , olędry, b Wygoda, karczma; 51 dm. , 484 mk. , 392 ew. , 92 kat. , 193 analf. 4. N. , dom. i gm. ; dom. z folw. Altanią, Rajmundowem, Stroszkami i Starczanowem, ma 8742 mr. rozl. Gm. składa się z 3 miejsc a N. , dom. i fol. b i c Stroszek; gm. ma 14 dm. , 362 mk. , 29 ew. . 333 kat. , 113 analf. Własność Teodora Żółtowskiego. N. w XVI w. Nemericzany Nemeryczeny Nemes Nemeszany Neluda Nemecka Lupcsa Nemeczyńce Nemenka Nekrasza Nekraże Nektainen Nekuda Nelamischken Nelberg Neledew Nelep Nelewiec Nelisz Neluba Nemcowce Nekrasowski ostrów była wsią. Według regest. poborow. z 1578 r. N. w par. Neklia, własn. Janusza Grudzińkiego, kaszt. krzywińskiego, miała 3 osadn. i 1 zagrod. , 1 komorn. , 1 kraw. Pawiński, Wielkop. , t. I, str. 207. W XVII i XVIII w. N. była miasteczkiem. Data założenia kościo ła nieznana, istniał zaś już w pierwszej połowie XVI w. , gdyż Liber. benef. z r. 1510 o nim wspomina. Pierwotnie był drewniany, kolacyi Mikołaja Zdzychowskiego, podczasze go kaliskiego. W r. 1749 Franciszek Odro wąż Wilkoński, kasztelan krzywiński, ów czesny dziedzic N. , wystawił nowy kościół w połowie XVIII w. Z dawniejszych pamią tek kościół tylko zawiera portret Okęckiego, bisk. poznańskiego, i Jana Lemańskiego, pleba na nakielskiego. W księdze chrztów pod r. 1703 znajduje się metryka Stanisława Skaławskiego, syna Franciszka Skaławskiego, podczaszego poznańskiego, którego podawał do chrztu Stanisław Leszczyński, natenczas wojewoda poznański, z Anną Leszczyńską, podskarbiną w. koronną. N. par. , dek. kostrzyński, 1212 dusz 1873 r. . M. St. Nekrasowski ostrów, uroczysko około msta Hostomla, pow. kijowski, niegdyś majętność dominikańskiego konwentu w Kijowie. Nekrasza wś, pow. żytomierski, na płd. wsch. od Trokowicz. Nekraże, wś, pow. wilejski, ob. Widewszczyzna. Nektainen, ob. Nectainen. Nekuda, rzeczka w pow. czerkaskim, na zwana z tego powodu, że zacząwszy się na jednym końcu wsi Burt, wpada na dru gim do małego jeziorka, niemającego odpły wu. E. R. Nelamischken niem. , wś na Litwie prusk. , pow. tylżycki, st. p. i okr. urz. stanu cywilu. Szameitkehmen, urz. stanu cywilu. Heydeberg. Nelberg niem. , ob. Nielbark. Neledew, wś i młyn, pow. hrubieszowski, gm. Moniatycze, par. Trzeszczany, odl. 6 w. od Hrubieszowa. Posiada młyn wodny i pokłady torfu; fol. wś N. rozl. mr. 2159 gr. orn. i ogr. mr. 945, łąk mr. 340, pastw. mr. 2, lasu mr. 834, nieuż. i place mr. 39; bud. mur. 4, z drzewa 47. Wś N. lit. A i lit. B. os. 60, z gr, mr. 342 Nelep niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. Schivelbein, odl. od msta pow. 85 klm. , tamże najbliższa st. p. Nelewiec, według Kętrz. miejscowość w pow. świeckim, w spisach urzęd. nie zamieszczona. Nelisz, ob. Nielisz. Neluba, dawna nazwa, ob. Nilbau. Neluda, jezioro w pow. szawelskim, ob. Dyrwiany. Nemcowce, ob. KapiNemcowce. Nemecka Lupcsa al. NérmetLipcse, ob. Lupcza Niemiecka. Nemeczyńce al. Niemeczyńce, wś u źródeł str. Bołocisty, dopływu Smotrycza, pow. proskurowski, gm. i par. kat. Fulsztyn o 4 w. , o 18 w. od Proskurowa a 12 w. od Czarnego Ostrowia, przy drodze z Fulsztyna do Klimkowiec, 143 osad, 740 mk. , ziemi włośc. 880 dzies. , ziemi dworskiej, należącej do Czuwaszów 470 dzies. , Szaszkiewiczów 290 dzies. , Ostrowickiego 37 dzies. Dawniej własność Grabińskich, Grocholskich i Niedźwiedzkich. Cerkiew par. pod wezw. św. Dymitra, posiada 41 dzies. ziemi; paraf. wraz z Rezolińcami, 1230 wiernych. Dr. M. Nemenka, w dokum. Rośka Nemińska, rzecz ka w pow. lipowieckim, dopł. rz. Sobu, ucho dzi pod wsią Nemenką. E. R. Nemenka, wś przy ujściu rzki t. n. do Sobu, pow. lipowiecki, 734 mk. , w tej liczbie 31 kat. ; cerkiew Pokrowska drewniana, wzniesiona w 1742 r. , posiada 58 dzies. ziemi. N. właściwie można uważać za płd. wsch przedmieście mka Liniec, od którego oddzieloną jest niewielką polaną. Nemericzany, ob. Nemeryczeny. Nemeryczeny, Nemericzany al. Nimiriczeny, część wsi Boszaniec, pow. suczawski; komora celna. Dla uzupełnienia opisu wsi Boszańce dodajemy następne daty obszar B. liczy 6840 ha, 84 ar. , 54 m. kw. ; dm. 823, mk. 3966, t. j. 1961 mężcz. , 2005 kob. , według obl. z r. 1869, a według obl. z r. 1880 było na obsz. dworsk. 118 mk. , włośc. 3969 mk. , razem 4087 mk. Ma par. gr. nieunicką w miejscu. Cerkiew drewniana p. w. św. Grzegorza, zbudowana r. 1774 przez Boszańczan. Par. ta liczy rodzin gr. nieun. 791 czyli 3860 1951 mężcz. , 1909 kob. dusz. Dzieci obowiązanych do uczęszcza nia do szkoły 361, t. j. 162 chł. , 199 dz. ; uczęszcza zaś do miejscowej szkoły jednoklasowej 84 ob. szem. duch. dyec. gr. or. z r. 1885. Rz. kat. dusz 31 1885 r. , par. łac. w Suczawie. Gr. katolicy, których liczba do chodzi do 200, mają swą par. również w Sucza wie. St. p. w miejscu. Właścicielami są spadkobiercy ks. Michała Sturdzy i Leibuka Barber. Br. G. Nemes węg. , znaczy szlachecki. NemesLudrova węg. , ob. Ludrowa. Nemeszany, węg. Nemessán wieś słow. , w hr. spiskiem Węgry, pow. lewocki, w dystrykcie kapituły spiskiej Szepeshely, na zachód od Spiskiego Zamku czyli Podhradu Kirchdrauf, przy gościńcu do Lewoczy, po połudn. jego stronie. Wzniesienie 482 m. Obszar obejmuje 697 kwadr. sążni katastr. ; dm. 44, mk. 238 1880 r. . Należy do par. łac. w Spiskiej Kapitule. Według szem. dyec. spiskiej z r. 1878 było tu dusz rz. kat. Nekrasowski ostrów Nemilnia Nemireńce Nemirówka Nemitz Nemmersdorf Nemmin Nemija Nemiacz Jakub Nemet 207, nieun. 21, żyd. 7, razem 235. Sąd pow. w lewoczy, st. p. Podhrad. Br. G. Nemet węg. , znaczy niemiecki. Nemeth JakubVagas, ob. Jakubowjani. Nemiacz, ob. Niemiacz. Nemija, rzeka i wś, w pow. mohylowskim, ob. Niemija. Nemilnia, uroczysko pod siołem Hadyczew, pow. homelski, cegielnia, wyrabiająca rocznie do 30, 000 sztuk cegły. Nemireńce, wś, u źródeł rzki Hopczycy, pow. berdyczowski; część wsi leżąca na dolnym biegu rzeczki i oddzielona jarem nazywa się Kniażynkami. W N. jest 774 mk. i 2860 dzies. ziemi, w Kniażykach 501 mk. i 1964 dz. ziemi. W 1741 r. było w N. 26 osad, w Kniażykach 40 osad. Cerkiew p. w. Podwyższenia Krzyża, murowana, wzniesiona w 1827 r. przez właściciela Abramowicza. O poprzedniej cerkwi mówi wizyt. dziekana pohrebyszczańskiego z 1741 i 1746 r. , że jest drewniana, z trzema wierzchami, gontem pobita, cmentarz częstokołem ogrodzony, dzwonnica nad babińcem z 4 dzwonkami. W Kniażykach była oddzielna cerkiew, wzniesiona w 1790 r. z okrąglaków dębowych przy księdzu Michale Demidowiczu. Zamknięta w końcu zeszłego wieku. W zeszłym stuleciu N. należały do dóbr ks. Lubomirskich, potem do Jana Sanguszki, w 1793 r. kupione przez Józefa Abramowicza, pozostają w jego rodzie. Nemirówka al. Nemirów, wś, pow. owrucki, na płd. wschód od m. Noryńska; ob. Arch. J. Z. R. , cz. III, t. 3 474; cz. VI, t. I, dodat. 207. Nemitz niem. , dobra ryc. ze st. p. w Po meranii, pow. kamieński, 15 kim. na połud. wschód od Kamienia, 316 mk. ew. Poczta idzie z Kamienia przez N. do Guelzow. N. ma 36374 ha obszaru; 593241 mrk. czystego dochodu. Kś. Fr. Nemitz niem. , w dok. Nemce, Nemecz, dobra ryc. ze st. p. w Pomeranii, pow. sławiński, na lew. brzegu rz. Grabow, u stóp góry Heidberg, 100 metr. wysokiej, przy bitym trakcie z Koszalina do Słupska, . 20 klm. na płn. wschód od Koszalina. Dobra mają żyzną glebę, duże lasy i znaczne pokłady torfowe, W 1877 było r. 268 mk. ewang. , cegielnia, przędzalnia młyn i tartak. Ozdobą dóbr jest piękny park ze zwierzyńcem, mieszczącym, liczne stada jeleni i danielów. Obszar dóbr wynosi 94291 ha i to 411 roli orn. i ogr. , 12919 łąk, 8803 pastw. , 31113 lasu, 356 wody. Czysty dochód z gruntu 9994 mrk. Okr. urz. stanu cywilu. Soldekow. Ztąd idzie poczta jednokonna doCarwitz. N. są bardzo starą osadą. Już r. 1250 poświadcza Szczepan z N. stolnik dapifer, że patronat nad kośc. w N. , nadał klasztorowi bukowskie mu ob. Perlbach. Pom. Urk. B. , str. 114. . R. 1267 podaje bisk. kamieński Herman do wiadomości, że na prośby opata bukowskiego rekoncyliował kośc. w N. i że do parafii tu tejszej mają należeć wsie następ. N. i Bartho lin dziś Bartlin, które dawniej jednę wś tworzyły, dalej Solchowe Soldekow, Borhowe Borkow, Lechowe Leickow, Siracowe Zirchow, Cusitz Kuhtz i Pankonin Panknin; mieszkańcy tych wsi mają prob. , w N. dawać mesznego od każdego radła de quolibet unco 2 miary duas mensuras, quae pechowe dicuntur Slavice, 1 ży ta 1 i owsa. Datum in Zyrauen ob. tam że, str. 183. R. 1268 potwierdza książe pomorski Wracisław klasztorowi bukowskie mu wszystkie posiadłości, także patronat nad kośc. w N. i 4 wł. tamże jako i dziesięciny ztąd str. 191. Datumin Gedanck. Toż samo czyni r. 1269 książę Mestwin str. 195, a r. 1271 książę Wisław na Rugii str. 201 i 222. . Dokładny opis granic zawiera dok. wystawiony przez Mestwina r. 1275 str. 227. . R. 1277 nadaje książę Mestwin rycerzowi swojemu Mirosławowi dicto Roswarouiz Strzelno na północ od Słupska i do staje zato N. Nemce pod Sławnem. Actum in Slupzk str. 244. R. 1308 potwierdzają margrabiowie brandenburscy Otto i Walde mar klasztorowi bukowskiemu wszystkie po siadłości, także N. Actum juxta lacum Chlop według Perlbacha nad jez. raduńskiem, str. 586. Kś. Fr. Nemmersdorf, niem. , 1. wś, pow. gąbiński. Posiada kościół paraf. ewang. i st. p. Leży w uroczej dolinie Węgorapii, wijącej się wśród spadzistych, borami okolonych brzegów. Odl. 11 klm. na płd. zach. od m. pow. , przy trakcie gąbińskodarkiejmskim. Gleba żyzna. W 1878 r. 479 mk. Trudnią się rolnictwem, hodowlą bydła i koni. Zboże, wełnę i okowi tę wywożą ztąd do Królewca i Gąbina, ztam tąd zaś sprowadzają towary kolonialne. W po bliżu znajduje się cmentarzysko przedhisto ryczne, góra zamkowa Schlossberg i ślady starej osady nawodnej. Poczta osobowa do chodzi z Gąbina przez N. do Węgoborka. W 1877 r. nadeszło do tutejszej poczty 30, 700 li stowych przesyłek, wysłano zaś 16, 200. Tu tejszy okr. urz. stann cywiln. miał w 1880 r. 1855 dusz. Tutejszy kościół ew. został zbu dowany 1589 r. 2. N. al. Moskau, majątek chełm. z dwoma folw. , tamże, zawiera 46661 ha roli orn. i ogr, 565 łąk, 24 pastw. , 15 boru, 1818 nieuż. , 592 wody, razem 56461 ha; czysty dochód wynosi 3261 mrk. Jest ta gorzelnia, browar i młyn; hodowla koni wschodniofryskiej rasy. Kś. Fr. Nemmin niem. , dobra ryc. w Pomeranii, Nemeth Jakub-Vagas Nemylnia Nen Nenkersdorf Nenkauerberg Nenkauberg Nenkau Nendzyn Nendrynyszki pow. szczecinkowski, st. p. Pielburg. , st. kol. Eulenburg. Nemmuns, litewska nazwa Niemenka ob. . Nemondje al. Nemonge niem. , fol. fiskalny, pow. ragnecki, st. p. Ragneta, ma 1 ha roli orn. i ogr. , 4411 łąk, 10507 past. , 2938 boru, 810 nieuż. , razem 18766 ha; czysty dochód wynosi 4207 mrk. Nemonien niem. , wś, nadleśn. i rz. , ob. Niemenica. Nemonin, rz. , zwana jest także Dauchne a na wierzchowinie Argiel, uchodzi do Zatoki Kurońskiej. Dopływy jej są Budup z Oseatem, na wierzchowinie także Budup zwany, następnie Ossa. W. Pol. Nemoroż, rzeczka w pow. zwinogródzkim, bierze początek pod wsią Wodianiki, mija Mezynówkę i pod wsią Nemoroż wpada do Tykicza Gniłego. Nemoroż, wś przy ujściu rzki Nemoroż do Tykicza Gniłego, pow. zwinogródzki, w 2 okr. pol. Kalnibłoto, par. kat. Zwinogródka o 5 w. , 1300 mk. , 2214 dzies. ziemi; cer kiew drewniana św. Mikołaja, wzniesiona w 1722 r. Wieś ta należała dawniej do sstwa korsuńskiego i zwinogródzkiego, później własność Madejskich i Monasterskich, od których w 1832 r. kupiona za 200, 000 rub. as. przez gen. Longina Rotha, po jego śmierci przeszła na własność jego żony. Obecnie miasto Zwi nogródka ma zamiar zakupić dobra N. , grani czące z gruntami miejskiemi. Podług wizyt. dziekana korsuńskiego z 1741 r. było w N. 50 osad. J. Krz. Nemrin, fol. do dóbr NeuCollatz należący, pow. białogrodzki, na Pomorzu niemieckiem. Nemritten niem. , wś, pow. świętosiekierski, st. p. Zinten, okr. urz. stanu cywilu. Kukehnen. Nemyliw rus. , ob. Niemiłów. Nemylnia, wś, pow. nowogradwołyński, gm. Chulsk, 129 dusz włośc. , ziemi włośc. 1119 dzies. Należy do dóbr chulskich, wła sność ks. Jabłonowskiej, z domu Tyszkiewiczówny. L. R. Nemyriw rus. , ob. Niemirów. Nen. , ob. Nę. .. Nenadiwskie Hutysko rus. , ob. Hucisko Nienadowskie. Nenadowa, ob. Nienadowa. Nenadycha, wś nad bezim dopł. rz. Mołoczny, pow. taraszczański, o 3 w. od m. Piatyhor, ma 1263 mk. pł. ob. i 2226 dzies. Niegdyś wchodziła w skład klucza Tetijowskiego i należała z kolei do ks. Sanguszków, Denhoffów, Leduchowskich i Ostrowskich, którzy sprzedali ją Ignacemu Sarneckiemu, a od tego drogą kupna przeszła na własność Eustachego Iwanowskiego. Znajduje się tu cerkiew pod wezw. św. Michała, zbudowana jeszcze za unii w 1746 r. Jest tu też kaplica ka tolicka. N. nazwaną została od osadczego kozaka Nenady. Przed rzezią 1768 r. stał w N. z wojskiem i trzymał ją w dzierżawie oberszlejtenant Tomaszewski. Był to stary żołnierz kresowy; dom w którym mieszkał, zrzucony przed niedawnemi laty, stał tam gdzie dęby na dziedzińcu domu dzisiejszego właściciela. Włościanie nazywali go Beszteleman od oberszlejtenanta. Owoż niesie tradycya, że w tym domu w sieniach zakopał wielkie skarby, bo był skąpy i sporo pienię dzy uzbierał. Przed rzezią rzucił Nenadychę. Potem ze swą brygadą konsystował tu brygadyer Dzierżek Tryusem nazywany; trzy mał też w dzierżawie N. Dzisiejszy właściciel, znany w literaturze pod pseud. E. Helleniusza, wzniósł tu kształtny letni wiejski dom i pięknym przyozdobił ogrodem. Wychowaniec niegdyś liceum krzemienieckiego, zgro madził w swym domu cenną galeryę portre tów wybitniejszych profesorów tego nauko wego zakładu. E. R. Nendrupie, fol. , pow. wyłkowyski, gm. Wojtkobole, par. Grażyszki. W 1827 r. os. rząd. , 1 dm. , 9 mk. Nendry, wś, pow. rossieński, par. lalska. Nendrya, jezioro i dobra, pow. nowoaleksandrowski, par. Dawgiele. Nendrynie, wś nad rz. Szeszupą, pow. maryampolski, gm. Antonowo, par, Pilwiszki, odl. od Maryampola w. 15, leży przy drodze bitej z Maryampola do Pilwiszek, ma 56 dm. , 393 mk. i szkołę początkową ogólną. W 1827 roku było 20 dm. , 183 mk. Nendrynie, zaśc. rząd. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , o 64 w. od Trok, 2 dm. , 12 mk. kat. Nendrynyszki, wś, pow. maryampolski, gm. Kwieciszki, par. Maryampol. Odl. od Maryampola 5 w. , ma 14 dm. , 111 mk. W 1827 r. było dm. 7, mk. 61. Nendzyn, mylnie wydrukowana nazwa zamiast Nendrynie t. VI, str. 147. Nenkau niem. , ob. Jasień. Nenkauberg niem. , fol do Nynków należący, pow. gdański. Nenkauerberg niem. , wyb. , ob. Jasień. Nenkersdorf, wś i fol. , pow. kożuchowski; par. Bytom nad Odrą. W 1843 r. 38 dm. , 315 mk. 147 kat. , folwark i owczarnia. Nenkowo, ob. Nynkowy. Nenndorff niem. , wś, może dzisiejsze Neuendorf, w pow. licbarskim. Według lustr. z r. 1656 leżała w kameracie licbarskim i obejmowała 36 włók, 12 gburów, 1 sołtysa, była tu i karczma, w której siedział sołtys, czynszu płacili 211 flor. U gr. 12 fen. , dalej 56 korcy owsa, 72 kur, 28 gęsi ob. Zeitsch. fuer d. Gesch. Ermlands, 1880 r. , str, 287. . Nemmuns Nendrynie Nendrya Nendry Nendrupie Nenadycha Nenadowa Nenadiwskie Hutysko Nenkowo Nemmuns Nemondje Nemonien Nemonin Nemoroż Nemrin Nemritten Nemyliw Nemyriw Nenndrinnen Nenndrinnen niem. , fol. , pow. wystrucki, st p. Bokellen. Nennenburg, dobra w pow. tukumskim Kurlandya, mylnie, ob. Neuenburg. Nenoksa, osada nad rz. t. n. , pow. i gub. archangielska, o 1177 w. od Petersburga a 73 od Archangielska, 1341 mk, 4 cerkwie, szkoła paraf. , 10 warzelni soli, znanych już w XV w. i dostarczających rocznie przeszło 25, 000 pudów soli; stacya pocztowa. Neobschuetz, 1278 r. Necwicz, 1300 Necowicz, 1396 Nobeschicz, wś i fol. , pow. ziębicki. Kaplica ewang. , szkoła ewang. W 1843 r. 68 dm. , 397 mk. 28 kat. , młyn wodny, gorzelnia, browar i owczarnia. Neoforum łac, ob. Nowytarg. NeoSandecia łac, ob Nowy Sącz. Neparmitz niem. , dobra ryc. na Rugii, st. p. Poseritz. Nepedówka, wś u źródeł rzki Widła, dopł. Hujwy, pow. berdyczowski, par. Machnówka, przy drodze z Białopola do Machnówki, o 10 w. od obu mczek, 90 dm. , 846 mk. prawosł. , 7 kat. i 8 żydów, 1794 dzies. ziemi; cerkiew drewniana pod wezw. św. Mikołaja, wzniesiona w 1736 r. , posiada 47 dzies. ziemi. Własność Mazarakich. Neplachowitz, wś, pow. opawski, na Szlą sku austr. dolnym, w księstwie opawskiem, po zachodniej stronie gościńca opawskokar niowskiego, jakoteż drogi żel. opawskokar niowskiej, nad pot. Herliczka, który przeciąwszy tak gościniec jak drogę żel. , tuż za nimi, na wsch. granicy gm. N. zlewa się do Opy z lew. brzegu. Wzniesienie 291 m. npm. Z przys. Sadky al. Johannisfeld liczy gm. N. mk. 722, z czego na Sadky przypada 114 1880 r. . W miejscu kościół par. kat. i szkoła ludowa. St. p. Skrochowice, sąd pow. Opawa. Br. G. Neple, wś, fol. i pałac nad rz. Bugiem, przy ujściu rz. Krzny, pow. konstantynowski, gm. Bohukały, par. Pratulin wschod. obrz. Neple, st. poczt. Terespol. W malowniczem położenia nad Bugiem, w stronie płnzach. od Brześcia litewskiego, o 21 w. od Janowa, posiadają cerkiew par. pounicką, kaplicę murowaną katolicką, pałac, park, cieplarnie, młyn wodny, 39 dm. , 234 mk. Cerkiew tutejsza erygowana w 1686 r. przez Adama Skaszewskiego, obecna murowana z 1769 r. , fundacyi ówczesnych dziedziców Niemcewiczów, posiadała zbiór portretów tej rodziny. Kaplica katolicka, w stylu gotyckim, wzniesiona została w 1829 r. Na początku bieżącego stulecia przebywał tu często jako gość Julian Ursyn Niemcewicz, o czem wspomina w swych Podróżach historycznych. Od Niemcewiczów drogą spadku przeszły N. do Orzeszków. W posagu wniosła te dobra w dom Mierzejewskich Julia z Orzeszków 1 voto Niepokojczycka, drugiemu małżonkowi swemu Kalikstowi Mierzejewskiemu, marszałkowi. Był on synem strażnika w. kor. i miał jedną siostrę Emilię za hr. Uruskim. N. zasłynęły szeroko z chwilą gdy stały się siedzibą Kaliksta Mierzejewskiego, posiadacza ogromnych dóbr w pow. brzeskim, ciągnących się od Brześcia aż do Prużany, i klucza Rudzkiego na Polesiu litewskim. Założył on w N. głośną w całym kraju cieplarnią, złożoną z 4000 krzewów, przeważnie olbrzymich kamelii, których hodowli oddawał się z zamiłowaniem. Część zbioru zakupił on na sprzedaży po zmarłym królu saskim i takową końmi z Drezna do N. sprowadził. Założył on również specyalną ananasarnią, zwierzyniec, w którym znajdowały się żubry z puszczy Białowiezkiej i daniele oraz prowadzona była hodowla bażantów. Pałac murowany otoczony był w półkole amfiteatrem, w którym mieściły się kwiaty. Dawniejszy pałac, z wieloma pamiątkami, zgorzał w r. 1854. W kaplicy spoczywają zwłoki Kaliksta Mierzejewskiego i syna jego Aleksandra, jedynaka, zgasłego w 15 r. życia w skutek wypadku na polowaniu. W N. dwukrotnie gościł cesarz Aleksander I, dla którego Mierzejewski zbudował okazały pawilon murowany z okien, którego otwierał się widok na okolicę, miasto Brześć i fortecę. Do dziś dnia znajduje się na tej budowli tablica marmurowa z francuzkim napisem, przypominającym pobyt monarszy. Wszystkie te budynki były stawiane według planów Franciszka Jaszczołda. N. w 1861 r. sprzedane zostały przez wdowę po Mierzejewskim generałowi Korniłowicz, następnie przeszły na własność Rudnickiego a obecnie są w posiadaniu gen. Kierbedzia. Pałac przerobiono, amfiteatr zniesiono, pawilon przebudowano, najpyszniejsze drzewa wycięto. N. straciły obecnie swój poprzedni charakter. Ze sławnej oranżeryi pozostały tylko szczątki, zaledwie 1000 drzew kameliowych, przechowanych w złym stanie. Dobra N. , złożone z fol. N. z wsiami N. , Samowicze, i Kużawka rozl. mr. 969 gr. or. i ogr. mr. 375, łąk mr. 115, past. mr. 33, wody mr. 34, lasu mr. 388, zarośli mr. 16, nieuż. i place mr. 8; bud. mur. 15, z drzewa 13; płodozmian 6polowy. Wieś N. os. 26, z gr. mr. 390, wś Samowicze os. 18, z gr. mr. 305, wś Kużawka os. 18, z gr. mr. 350. Neplecken niem, , wś i leśn. , pow. rybacki, st. p. Powayen, okr. urz. stanu cywiln. Kallen. Nepolokontz, ob. Niepołokwce. Nepomucenów al. Nepomucynów, wś, pow. rawski, gm. i par. Budziszewice, odl. 25 w. od Rawy, a 9 w. od Budziszewic. Ma szkołę początkową ogólną, 14 dm. , 124 mk. , ziemi Nenndrinnen Nennenburg Nenoksa Neobschuetz Neoforum Neo Neparmitz Nepedówka Neplachowitz Neple Neplecken Nepolokontz Nepomucenów Neposolowitz Neppertlauken Nepro Nepromacha Nepryszka Nepzin Nepomucenówka włośc. 132 mr. W 1827 r. było dm. 10, mk. 47. Nepomucenówka, wś, pow. nowogradwołyński, gm. kurneńska, 35 dusz włościan, ziemi włośc. 119 dzies. Należała niegdyś do dóbr Sokołowskich hr. Ilińskich, obecnie ma kilku właścicieli. L. R. Nepomucenowo 1. al. Nepomucynowo, fol. , pow. poznański, 1 dm. , 10 mk. , należy do dom. i gm. Gołęczewo ob. . 2. N. , osada, pow. krotoszyński, 19 dm. , 113 mk. , należy do gm. i dom. Kromolice ob. . Neposolowitz niem. , ob. Niepoczołowice. Neppertlauken niem. , wś na Litwie prusk. , pow. tylżycki, st. p. Willkischken. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. miał 1880 r. 1352 mk. Nepro, zaśc, pow. święciański, w 4 okr. pol. , gm. Dubotówka, okr. wiejski Tupalszczyzna, o 10 w. od gm. , 4 dusze rewiz. Nepromacha, mogiła w pobliżu wsi Kalnika, pow. lipowiecki. Nepryszka, rzeczka, ob. Niepryska. Nepzin niem. , dobra ryc. w Pomeranii, pow. gryfijski, st. p. Zuessow. Ner, w dok. Nyr, Nir, rzeka, bierze początek na łódzkozgierskiem płaskowzgórzu 800 do 950 st. wznies. , pokrytem niegdyś przez obszerne lasy. Źródła N. mieszczą się w lasach wsi Wiskitna pow. łódzki, na wschód od Rzgowa, w pobliżu źródeł Wolborki i o kilka mil na płd. od źródeł Bzury, której początek dają wody leśne tegoż płasko wzgórza. Powstrzymane, przez zastępującą im drogę północną część wyżyny, w swym biegu ku północy, rzeki te zwracają się w przeciwnych kierunkach, Bzura ku wschodowi, N. ku zachodowi północnemu. N, wchodzi w pow. łaski i stanowi granicę od pow. łódzkiego, płynie pod Lutomierskiem i Kazimierzem, za wsią Małyń odgranicza pow, sieradzki od łęczyckiego, wchodzi na obszar pow łęczyckiego, płynie pod Poddębicami, Gostkowem w kierunku płd. wsch. Tu zbliża się dolina N. do doliny Bzury tak, że niewielka przestrzeń i bardzo niewyraźna linia działu wodnego oddziela oba dorzecza, co pozwala przypuszczać, iż N. zlewał kiedyś swe wody do Bzury w okolicy Łęczycy. Obecnie po za wsią Parski zwraca się ku zachodowi, zakreślając łuk na granicy pow. tureckiego i łęczyckiego, po za Zbylczycami wchodzi w pow. kolski, płynie pod Dąbiem i po za Rzuchowem wpada z praw. brzegu do Warty. Długość biegu podawaną bywa rozmaicie, przez jednych na 78 a przez innych na 100 do 105 w. Dopływy N. z prawego brzegu są Łódka pod Zabicami, Bałdówka i Gnida pod Lisicami; z lewego brzegu Dobrzynka pod Prusinowicami, strumień bezimienny i Pisia. Niskie brzegi rzeki sprowadzają częste wylewy, zatapiające nadbrzeżne role i łąki i utrudniające osuszenie rozległych mokradli. Wskutek tego posiadacze nadrzecz nych folwarków wraz z włościanami przyle głych wsi, zawiązali w 1881 r. komitet dla dokonania wspólnymi siłami regulacyi koryta i osuszenia mokradli nadbrzeżnych. Zakupio no w tym celu młym pod Chełmnem dla znie sienia takowego i zamierzono osuszyć około 4000 mr. łąk, kosztem 54000 rs. O postępie tych robót nie posiadamy wiadomości. Te błotniste a pierwotnie i lesiste brzegi były niegdyś siedliskiem bobrów, jak o tem świad czy przywilej, którym w 1233 r. Bolesław, ks. sieradzki, nadaje cystersom sulejowskim aquam de Baldricow Bałdrzychów que Nyr vocitur, cum castoribus in utraque ripa manentibus w obrębie od kępy na rzece, aż do Bałdrzychowa Kod. dypl. Muczk Rz. I 37. Później rz. Ner stanowiła granicę woj. sieradzkiego i łęczyckiego. Br. Ch. Ner, w Lib. Ben. Łask. Nyr, wś i fol nad rz. Ner, pow. łęczycki, gm. Gostków, par. Wartkowice, odl. od Łęczycy 16 w. ; wś ma 27 dm. , 161 mk. ; fol. 5 dm. , 6 mk. W 1827 r. 16 dm. , 179 mk. Według Lib. Ben. Łask. grunta folwarczne szlacheckie dawały dziesię cinę plebanowi w Wartkowicach, kmiece zaś kolendę tylko, po miarze zboża z łanu, dziesię cinę zaś kanonii i prebendzie uniejowskiej I, 368. Wartość tej ostatniej dochodziła dwóch grzywien I, 350. Ztąd owa prebenda i ka nonia nosiły nazwę Nyr. Według regestr. poborow. z 1511 i 1518, wś Ner, w par. Wartkowicze, miała 3 łany i 7 kolon. Pawiński, Wielk. , II, 234. Obecnie fol. N. z wsią Ner, Zarada i Kłódno rozl. mr. 1082 gr. or. i ogr. mr. 413, łąk mr. 119, pastw. mr. 120, lasu mr. 403, nieuż. i place mr. 27; bud. mur. 10, z drzewa 6; płodozmian 7 polowy. Wś N. os. 32, z gr. mr. 211, wś Zawada os. 8, z gr. mr. 131; wieś Kłódno osad 16, z gruntem mr. 145. Br. Ch. Neraż, wś, pow. dzisieński, w 2 okr. pol, gm. Bohiń, okr. wiejski Czerniewicze, o 5 w. od gminy, 20 dusz rewiz. A. K. Ł. Nerbekiten, ob Norkitten. Nebreliszki ozy nie Wierbieliszki, wś, pow. trocki, w 3 okr. pol, gm. i okr, wiejski Jezno, o 3 w. od gm. , 85 dusz rew. ; należy do dóbr Wierbieliszki, Giejsztorów. Nerbothin, wś, pow. kładzki, par. Lewin. Nerce, rzeczka w pow. łaskim, bierze po czątek pod Wolą Zytowską, płynie ku płn. przez Prusinowice, Prusinowiczki i pod Luto mierskiem wpada z lew. brz. do Neru. Długa 5 wiorst. J. Bliz. Nerczyńsk, mto okr. w okr. zabajkalskim, nad rz. Nerczą, 3774 mk, cerkiew, kościół kat. pod wez. św. Piotra i Pawła, szpital i więzienie. Założone w 1654 r. , od 1690 twier Nerczyńsk Nerbothin Nebreliszki Nerbekiten Neraż Ner Nepomucenówka Nepomucenowo Nergienort Neriedów Nerige Neris Nerki Neroda Nerdin Nerdingi Nerechta Nereja Nerejkupis Nerejsza Nereśl Nereta Neretka Neretwa Nerezny Nerfken Nerft Nerfut Neribne dza, pamiętna traktatem, zawartym 1689 r z Chinami. Okrąg górniczy nerczyński obej muje wszystkie zakłady, kopalnie i złotodajne pokłady, będące własnością prywatną koro ny. Istnieje od 1704 r. , należy do niego 764, 000 dzies. ziemi, w tem 300, 000 dzies. lasu. Składa się z mnóstwa kopalni rudy że laznej, ołowiu i srebra; zatrudnia 7120 robot. , w tem do 3800 zesłańców. Oprócz tego są osobne zakłady huty srebrnej, osada mająca 2000 mk. Paraf. katol. , archidyecezyi modylewskiej, ma 1247 wiernych. J. Krz. Nerdin niem. , domena fiskalna w Pomeranii, pow. nakielski Anclam, st. p. Wegezin, 46104 ha obszaru; 5151 mrk. czystego dochodu. Nerdingi dok. , jez. w wójtostwie szczycieńskiem, w Prusach wschodnich ob. Script. rer. Warm. I, str. 67. . Nerechta, m. pow. gub. kostromskiej, nad rz. t. n. , lew. dopł. Sołomicy, o 709 3 4 w. od Petersburga a 42 od Kostromy, 5803 mk. , 7 cerkwi z soborem Kazańskim, wzniesionym w 1709 roku przez Piotra W. , z obrazem N. M. P. , słynącym cudami, szkoła po wiat. i paraf. , szpital, wielka fabryka płótna. Niegdyś warzelnie soli, dziś zaniedbane; od 1778 r. mto powiat. Powiat nerechocki ma na przestrzeni 95063 w. kw. 145, 109 mk. ; powierzchnia pagórkowata, grunta urodzajne, lasów mało, główna rzeka Wołga z dopły wami. Nereja, ob. Nierzeja i Mierzeja. Nerejkupis, rzeczka w pow. władysławowskim, ma początek pod wsią Kaliny, z bagna Ragowino, płynie w kierunku zach. płd. przez Filipy, Budę i za wsią Degucie wpada z praw. brzegu do Wysokiej. Długa około 8 wiorst. J. Blcz. Nerejsza, wś cerkiewna, pow. sieński, wła sność Majewskiej, młyn wodny i folusz, zatrudn. 1 robotn. Nereśl, rzeka w pow. białostockim, wypływa ze stawu w okolicach Knyszyna, zwanego jez. Czechowskim al. Zygmunta Augusta, około wsi Czechowizna, płynie w licznych zakrętach zrazu w kier. zach. , następnie zwraca się coraz bardziej ku płd. , mija wsie Lewonie, Ramian, Bohusze, Bajki, Białobrzeżki, gdzie rozlewa się w staw, Franki, Duchny, Łażuki i powyżej wsi N. Łazy uchodzi od pr. brzegu do Narwi. Długa około 20 w. Nereta, po niem. Nerft, rzeka w Inflantach polskich, prawy dopływ Dźwiny, bierze swój początek w pow. rzeżyckim, koło majętności hr. Józefa Borcha Mariensee, następnie zrasza zchd. część pow. dyneburskiego i wpada do Dźwiny w pobliżu st. dr. żel. ryskodyne burskiej Trepenhofu. Przy ujściu skaliste brzegi zwracają na siebie uwagę. W czasie wiosennego wezbrania wód znaczny spław drzewa do Rygi uskutecznia się na wielkiej części tej w ciągu lata nie wszędzie spławnej rzeki ob. Stuckenberga Hydr, I 282, VI 110 i Manteuffel Inflanty polskie, str. 26. Nereta, niem. Nerft, łotew. Narrata, wś i duże dobra, w pow. frydrychsztackim okr. zelburskiego Kurlandya; parafia t. n. obejmuje ważniejsze dobra Szussei, Memelhof, Isenberg, Pilkaln, Salwen, Daudsewas i in. W N. odbywają się jarmarki, dowóz na które w 1880 r. wynosił 12, 000 rs. Do dóbr należą folw. Szussei, Friedrichshof i Altena. Neretka, podług Pola Hydrografia Ner fut, rzeka na pograniczu gub. kowieńskiej z Kurlandyą, uchodzi od prawego brzegu do Niemenka na płn. od mka Kwietki. Neretwa, rzeczka w gub. wołyńskiej, wypływa ze stawu pod wsią Owłoczym, płynie śród moczarów w kierunku wschodnim a następnie płn. wschod. koło wsi Pustynka, Zamłynie, gdzie rozlewa się w staw, Bałtuny, Rakowiec, Terechy i na przeciwko wsi Husynne w pow. hrubieszowskim uchodzi od pr. brz. do Bugu. Długa przeszło 30 w. Nerezny, potok, wypływa w płn. wsch. stronie obszaru gm. Mikuliczyna, w pow. nadworniańskim, tuż nad granicą tejże gm. z Osławem białym, na wysokości 1010 m. npm. Płynie na płd. zachód i w Mikuliczynie zlewa swe wody do Prutu od pr. brzegu. Długość biegu 6 kil. Ujście 600 m. npm. Br. G. Nerfken niem. , dobra ryc, pow. iławski, st. p. Licbark 75 klm. odl. , mają obszaru 36586 ha, i to roli orn. i ogr. 1485, łąk 67, pastw. 155, boru 104, nieuż. 14, wody 68. czysty dochód wynosi 2310 mrk. W miejscu jest młyn wodny. Tutejszy okr. urz. stanu cywiln. miał w 1880 r. 1122 mk. Nerft niem. , ob. Nereta. Nerfut, ob. Neretka. Nergienort dok. z r. 1258, las albo pagórek silva vel acumen pod Balgą, w Prusach Wschodnich ob. Cod. dipl. Warm. I, str. 24. Neribne dok. z r. 1259, może jez. pod wsią Petznich, w Nowej Marchii, na płn. zach. od m. Choczna Arnswalde; ob. Cod. dipl. Pol. Dok. 377. . Neriedów, ob. Nerydów. Nerige, taką nazwę w aktach krzyżackich nosi rz. Wilia. Neris, Nerys, litewska nazwa rz. Wilii, pochodzi prawdopodobnie od wyr. nêrtinurzyć, nêrasnurek. Od tego samego źródłosłowu pochodzą, także nazwy Narty, Nartele, Ponary. Pokrewny piewiastek słowiański nur służy za źródłosłów nazw Nur, Ner, Na rew. J. Krz. Nerki al. Nyrki, wś nad rz. Wartą, pow. turecki, gm. Niemysłów, par. Siedlątków, odl. od Turka w. 33 1 2, dm. 4 ob. Siedlątków. Neroda, grupa zabudowań wiejskich w o Nerdin Nerydówka Neruse Nerusa Nerueke Nerubajka Nerubaj Nerowy Nerydów Nerya Nerwik Nery Nerowo Nerwigk obrębie gminy Przyszowa Kameralnego, w po wiecie Nisko. Br. G. Nerówka, fol. szlach. nad bezim. potokiem, pow, oszmiański, w 2 okr. pol. , gm. Krewo, okr. wiejski Rakowce, o 3 w. od gminy a 34 i pół w. od Oszmiany, 1 dm. , 10 mk. mahometan 5 dusz rew. , własność Sulkowiczów. Nerowo, wś włośc. , pow. trocki, w 4 okr. pol. , gm. Merecz, okr. wiejski N, o 20 w. od gminy a 112 od Trok, 19 dm. , 176 mk. , w tem 1 prawosł. i 175 katol. 77 dusz rew. ; należy do dóbr skarbowych Wiesiołowo. W skład okręgu wiejskiego N. wchodzi mko Rotnica, wsie N. , Hruta, Nowosiółka, Wieciuny, Mosznica i zaśc. Kiermuszeja. Nerowy 1. wś nad rz. Berezyną, pow. oszmiański, w 4 okr. pol. , gm. Wiszniewo, okr. wiejski i dobra Nerowy, o 6 w. od gminy a 47 w. od Oszmiany, 22 dm. , 205 mk. , w tem 100 prawosł. , 90 katol. , 15 żyd. 94 dusz rewiz. ; własność hr. Chreptowiczów. W skład okręgu wiejskiego wchodzą wsie N. , Słankowszczyzna, Kiby, Adamowo, Oleszczenięta, Zanurze, Kalwarya i Klimy, w ogóle 342 dusz rew. włośc. uwłaszczonych i 66 włośc. skarbowych we wsi Klimy. 2. N. , zaśc. włośc. , tamże, w 4 okr. pol. , gm. Bakszty, okr. wiejski Grabowo, 3 dusze rewiz. 3. N. , wś nad rz. Berezyną, pow. oszmiański, w 3 okr. pol. , o 77 w. od Oszmiany a 56 od Dziewieniszek, 3 dm. , 17 mk. katol. 4. N. , wś włośc. , pow. trocki, w 2 okr. pol. gm. Żośle, okr. wiej. Nerowy, o 12 w. od gminy, 63 dusz rewiz. ; należy do dóbr rząd. Poporcie. W skład okr. wiejskiego wchodzą wsie N. , Pokalniszki, Szetany, Lelany, Szeszany, Podwarańce, Miciuny i zaśc. Kmity, Ponary i Kartuniszki, razem 164 włościan uwłaszczonych i 131 b. włościan skarbowych. Nerubaj, futor, pow. czehryński, do wsi Bołtyszki należący. Las N. w początkach zeszłego wieku służył za przytulisko i miejsce zbierania się hajdamaków ob. Gard bohowy. t. II 4892. Nerubajka, rzeczka w pow. czehryńskim, przepływa przez las Nerubaj i wpada do rz. Żabotyna. Inna N. , zwana też Małomużew, wypływa na obszarze wsi t. n. w pow. humańskim, mija Nerubajkę, Lewkówkę, poniżej której uchodzi od praw. brz. do Siniuchy. Nerubajka 1. wś nad strum. t. n. , dopł. Siniuchy, pow. humański, par. kat. Humań, na wsch. od m. Targowicy, o 8 w. ku płn. od wsi Podwysockie, na 760 mk. prawosł. , 25 katol. i 7 żyd. , 4098 dz. ziemi, 3 stawy; cerkiew mur. , pod wez. i. Jerzego, wzniesiona w 1837 r. , posiada 64 dz. ziemi. Lud zamożny. Należy do klucza podwysoczańskiego Maryi z Potockich Czetwertyńskiej. Por. Arch. T. Z. R. , cz. III, t. 3 244, 353, 376 i 377. 2 N. , wś, pow. czehryński, ob. Omelgorod. Nerueke dok. r. 1357, łąka do wsi Wuslack należąca, pod Bisztynkiem, pow. reszelski ob. Cod. dipl. Warm. II, str. 258. Nerusa, rz. w gub. orłowskiej, płynie od Dmitrowska i wpada od lew. brz. do Desny naprzeciw Trubczewska; długa 130 w. , szeroka do 6 saż. ; spławna. Neruse, wś pomorska, ob. Netuse. Nerwekethen, ob. Norkitten. Nerwik, niem. Nerwigh, dok. Nerucke, Nerwyken al. Nerwicken 1. wś na Warmii pol, nad rz. Piszą, pow. olsztyński, st. p. Purda, okr. urz. stanu cywil. Pryłowo; par. kat. i ew. Wartembork; obejmuje 120631 mr. obszaru, między tymi 6763 boru, ma 17 dm. 1863 r. , 145 kat. , 4 ew. , co do narodowości zaś 130 Polaków, 19 Niemców. W pobliżu jest szaniec szwedzki ob. Grunenberg Gesch. d. Kr. Alienstein, str. 38. 2. N. , leśn. , tamże, okr. urz. stanu cywil. Bartołty, 6 mk, , 2 kat. , 4 ew. Przy oznaczaniu granic posiadłości biskupów warm. a zakonu r. 1374 przypadł Krzyżakom ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 525. R. 1392 d. 3 lut. nadaje biskup warm. Henryk jakiemuś Nerweken i sukcesorom płci obojej 12 włók nad jez. Nerdingyn na prawie pruskiem, na tych włókach powstała wś Nerwik. Po 9 latach czynić będzie 2 służby konne, będzie płacił zwykły czynsz i pomagał przy budowlach; nadaje mu także rybołówstwo w jez. N. małemi narzędziami dla własnej potrzeby i prawo sprzedaży; zagłówne ma wynosić 30 grzywien ob. Cod. dipl. Warm. , III, str. 227 i Script. rer. Warm. , I, str. 59. R. 1515 nabył znów N. bisk. Fabian drogą zamiany ob. Cod. dipl. Warm. , I, str. 486 za dobra Moldyty ob. . Według lustracyi z r. 1666 było tu 13 włók, 3 gburów, 1 sołtys, dawali 18 korcy owsa, 18 kur i 77 flor. 2 gr, i 12 fen. czynszu ob. Zeitsch. für d. Gesch. Ermlands 1880, str. 260. Kś. Fr. Nerwicken dok. z r. 1475, łąka pod wsią Wuslack, pow. licbarski ob. Cod. dipl. Warm. , II, str. 258. Nerwigk niem. , ob. Nerwik. Nery, wś, pow. łódzki, gm. i pat. Nowosolna. Ma 15 dm. , 121 mk, ziemi włościań. 207 mr. Nerya dok. , ob. Nierzeja. Nerydów al. Neriedów, szczyt w paśmie górskiem Gorganu, czyli Arszycy ob. II, 707, w płd. części tego pasma, pod 4P 37 45 wsch. dłg. g. a 48 41 31 płn. sz. g. Od płd. zach. stoki spadają do doliny rz. Mszawy, dopływu Mołody, od płn. zaś wytryskują źródła pot. Czeczwy, Nerydówki i Męciwki. Na płd. wsch. od N. wznosi się szczyt Mały 1516 m. . Wzniesienie N. 1557 m. npm. Miejsce znaku triang. Br. G. Nerydówka al. Czeczwa, potok górski, wy Nerówka Nerwicken Nerówka Nerwekethen Nest Nestarowa pływający w obr. gm. Suchodołu, w pow. dolińskim, z pod szczytu Nerydowa ob. ; pły nie górskim parowem, śród rozległych lasów na płn. , zabierając liczne strugi górskie, z płn. wsch. stoków Gorganu. Wpływa do Czeczwy od pr. brz. u stóp wschodnich polany, Neryedową al. Nerydową zwanej. Długość biegu 5 klm. Wody N. przedstawiają krainę pstrą ga. Br. G. Neryedów, szczyt górski, ob. Neriedow i Nerydów. Nerygorce al. Nerigorce, gajówka na obsz. dworskim w Stupce, pow. suczawski. Br. G. Nerymdajcie, dobra, pow. telszewski, gm. Gadonów, 87 1 2 dzies. ziemi dwor. własność Franciszka Przyjałgowskiego. A. K. Ł. Nerza al. Nerzyńskie, jezioro w pow. lucyńskim, należało niegdyś do sstwa lucyńskiego i podług lustracyi poławiano w niem szczupaki i sielawy. Neściuki, ob. Nestiuki. Nesebanz niem. , dobra na Rugii, st. p. Altefaehr. Nesekow niem. , dok. Necekono, Necekovo i Neztic, wś i dobra ryc. w Pomeranii, pow. słupski, st. p. , tel. i kol. Charnowo, 1 klm. odl. , okr. urz. stanu cywiln. Machowino; do bra ryc. obejmują 147 ha obszaru, i to 99 roli orn. i ogr. , 9 łąk, 8 pastw. , 31 lasu; czysty dochód z roli 1706 mrk. R. 1227 nadają książe pomorski Barnim i matka jego Mirosła wa klasztorowi Belbuk Belboch pod Trzebia towem wś Neztic, t. j. Nesekow. Actum inCholeberg, t. j. w Kołobrzegu ob. Perlbach P. U. B. , str. 33. Kś. Fr. Nesepitul al. Nesipitul, ob. Sepitul. Br. G. Neseta, ob. Niesieta. Nesitovce, ob. Nieżytowce. Neslowitz niem. , ob. Niesiołowice. Nesnachow niem. , ob. Nieznachowo. Nesołoń, wś nad rz. Tenią, pow. nowogradwołyński, gm. Romanówka, na wsch. od mta powiat. , przy dawnym trakcie poczt. z Żyto mierza do Zwiahla. Liczy 108 dusz włośc. , ziemi włośc. 1125 dzies. Należy do klucza NowoZwiahelskiego. własność z Uwarowych Miezieńcowej. u przeszłości dziejowej N. ob. Arch. J. Z. R. , cz. I, t. 4 617 i cz. VI, t. I 147. L. R. Nespest, wś węgier. , ob. Kuczany. Nessau niem. , ob. Nieszawa. NessauleKalns góra w Inflantach, w okr. wendeńskim, pod Ohlenhof, 934 st. wys. Nesselbeck niem. , maj. chełm. i cegielnia, pow. królewiecki, st. p. i okr. urz. stanu cywiln. Quednau 35 klm. odl. , obejmuje 350 ha roli orn. i ogr. , 508 łąk, 518 pastw. , 304 boru, 236 nieuż. , razem 5066 ha; czysty dochód wynosi 4439 mrk. NesselBloesse, stanowisko na płd. stoku FaixBloesse, cz. Poremby Faix 14897 m. , w Tatrach bielskich, o którem Wahlenberg t. III powiada extimum promontorium alpinae naturae in alpibus accessoriis. Wznie sienie 1419. 87 m. Wahlenberg, 1443 m. Oesfeld. Br. G. Nesselbruch. niem. , kol. do Dubielna należąca, pow. świecki, st. p. Laskowice, par. kat. Jeżewo, ew. Grupa, szkoła Dubielno. W 1868 r. 5 dm. , 5 mk. ewang. Nesselgrund 1. część Pohldorfu, pow. bystrzycki. 2. N. , część Steingrundu, pow. walbrzyski. Nesselwitz 1. wś i dobra, pow. mielicki, par. Mielice. Należą do dóbr Mielice. Szkoła ewang. z początku XVIII w. 2. N. niem. , ob. Pokrzywnica. Nessin, dok. Nesin, dobra w Pomeranii, pow. kołobrzeski, st. p. Gervin, okr. urz. sta nu cywiln. Neurese. R. 1289 oświadcza Wichard, opat bukowski, że w sporze klasztoru Dargun z kapitułą kołobrzeską o 3 włóki w N. , ostatnia przysięgą stwierdziła prawność swych pretensyi. Actum in Colbergh ob. Perlbach P. U. B. , str. 409. Dargun leżał w dzi siejszej Meklemburgii. Kś. Fr. Nessupe al. Essupe, u Konstantego Porfirogenity nazwa 1go porohu Dnieprowego, t. z. Kodackiego al. Kudaku, ob. Dniepr t. II 46 2. Nest, rz. , uchodzi do Bałtyku między Persantą a Wipper, odprowadzając przy ujściu wody jeziora Jamundzkiego Win. Pol. Nest niem 1, wś z kąpielami morskiemi na Pomorzu, pow. koszaliński, leży nad Bał tykiem, 2. N. , gród starożytny castrum pod Ruegenwald w Pomeranii, pow. koszaliń ski, istniał już r. 1281. R. 1309 sprzedali go bracia Mikołaj, Jan, Gerlaus i Elerus, syno wie Mikołaja de Wakenbeke, biskupowi kamińskiemu ob. Perlbach P. U. B. , str. 278 i 579. Jeszcze dziś jest tam wieś tejże na zwy. Kś. Fr. Nestanyczi rus. , ob. Niestanice. Nestarowa, wś, pow. staro konstantynowski, należała niegdyś do dóbr Kuźmińskich; ob. Pamiat. Kij. Arch. kom. t. 1 V, cz. 2 228. Nestau niem. , dobra w Pomeranii, pow. Greifenberg, st. p. Dargislaff, mają 25613 ha obszaru; 3239 mrk. czystego dochodu z gruntu. Ks. Fr. Nestempohl niem. , ob. Niestępowo. Nesterakie, grupa domów w płn. zach. stronie Werchraty, pow. Rawa Ruska. Nesterbach niem. , rz. w pow. koszalińskim. Nesterki al. Nestorki 1. wś, pow. wilejski, w 1 okr. pol. , gm. Wiazyń, okr. wiejski Łotyhoł, o 5 w. od gminy a 22 w. od Wilejki, 12 dm. , 110 mk. prawosł. 51 dusz rewiz. ; Neryedów Nesterbach Nesterakie Nestempohl Nestau Neryedów Nerygorce Nerymdajcie Nerza Nesebanz Nesekow Nesepitul Neseta Nesitovce Neslowitz Nesnachow Nesołoń Nespest Nessau Nessaule Nessel Nesselbruch Nesselgrund Nesselwitz Nessin Nessupe Nestanyczi Nesterów należy do dóbr Lewkowo, Umiastowskich. 2. N. , wś włośc. , pow. wilejski, w 2 okr. pol. , gm. i okr. wiejski Rabuń, o 5 w. od gminy a 16 w. od Wilejki, 14 dm. , 155 mk. 53 dusz rewiz. ; należy do dóbr skarb. Rabuń. Nesterów, uroczysko około wsi Sorokoduby, w pow. st. konstantynowskim. Nesterowce al. Nestorowce, wś, rząd. , pow. uszycki, okr. pol. i gm. Dunajowce, par. kat. i st. poczt. Tynno, przy dr. z Dunaj owiec do Tynny, o 40 w. od Kamieńca, ma 205 dm. , 1416 mk. 2030 dzies. ziemi; cerkiew pod wezw. św. Mikołaja z 54 dz. ziemi, oraz kapliczka prawosł. czasownia, wśrodku wsi pobudowana przez włościanina. Założona na gruntach sstwa barskiego, początkowo należała do tegoż sstwa, następnie do mukarowskiego. W czasie lustracyi Humieckiego, kasztelana kamienieckiego, z 1615 16 r. dzierżawił N. Andrzej Górski, kasztelan halicki, opłacając fl. 175, od czego przypadało kwarty fl. 35. Podług lustracyi odbytej w 1628 9 r. pod przewodnictwem Słupeckiego, kaszt. radomskiego, trzymał N. Gabryel Święcki, za opłatą fl. 229 gr. 8 den. 11. Następnie N. z wsią Hanówką utworzyły oddzielne sstwo nesterowieckie, dające kwarty 10, 497 złp. , które w ostatnich czasach trzymał Gozdzki, wda podolski, a po nim odziedziczyła córka jego Karolina ks. de Nassau Siegen. Gozdzki wybudował tu pałac i założył ogród z których zaledwo ślady pozostały. W 1817 roku sstwo nesterowieckie nadane zostało urzędnikowi ŁawińskiemuTawryczewskiemu na 12 lat, za opłatą rocznie po 796 rs. , przez niego zaś ustąpione Ottonowi Czajkowskiemu, chorążemu uszyckiemu. Pod wsią N. znajduje się jezioro, wysychające latem i mające prawdopodobnie podziemny wodozbiór. O jeziorze tem pisze Szewicz w Gazecie Warsz. 330 z 1855 r. Według podań miejscowych, niegdyś ono słynęło wielką obfitością ryby, ale później na kilka lat przepadło, nie wiedzieć dla czego, i zamiast sieci pług po niem chodził, a zbiory na tym gruncie były najobfitsze w całym powiecie. Dziś odpływ wody w tem jeziorze nierównie częstszy. Od 1850 r. do dziś 1855 r. dnia Nesterowieckie jezioro stale się zjawia na początku wiosny, a w lipcu łożysko jego całkiem wysycha. Zaszła też wielka zmiana i w objętości jego; bo jak powiadają starzy, onego czasu miało z połtory wiorsty długości, a dziś ledwie trzysta sążni wynosi. Zmianę tę można tem tylko tłumaczyć, że z laty woda, znajdując coraz nowe w ziemi rozpadliny, spływała w inne rezerwoary podziemne; co tem pewniejsza, że ostatniemi czasy liczba okolicznych źródeł znacznie się powiększyła, Stan atmosfery zawsze wielki wpływ na to jezioro wywiera; tak np. 1853 r. mieszkańcy nestorowieccy zauważyli, że skutkiem słoty w okolicach ich wioski, znacznie się ono powiększyło, cho ciaż w N. przez cały czas ten trwała piękna pogoda. Dr. M. Nesterowce, rus. Nesteriwci, wś, pow. złoczowski, 45 klm. na płd. wsch. od Złoczowa, 21 klm. na płn, wsch. od sądu pow. w Zborowie, 7 klm. na płn. od urzędu poczt. i st. kol. w Jeziernie. Na wschód leżą Pleszkowce i Czernichów pow, tarnopolski, na zach. Białkowce i Serwyry, na płn. Bzowica i Neterpińce. Z moczarów na północnym obszarze wsi powstaje potok bez nazwy i płynie na płd. do Kokułkowic, stąd przybiera kierunek płd, wsch. , a płynąc przez Isypowce, Seredyńce, Worobijówkę, Kurowce i Hłuboczek Wielki, wpada między Płotyczą a Czystyłowem z praw. brzegu do Seretu. Zabudowania wiejskie leżą przeważnie na prawym brzegu w dolinie potoku. Część wsi po lewym brzegu zwie się Kostyszyny gaj. Zachodnią i północną część obszaru wsi pokrywają mokre, miejscami bagniste łąki i torfowiska; we wschodniej części leży las Za gajem zwany, o drzewostanie dębowym z przymieszką brzozy i grabu. Grunta orne leżą przeważnie na płd. obszarze wsi; ziemia czarna z pokładem gliniastym, zimna i wilgotna, wydaje obficie słomę, mniej ziarno. Okolica pagórkowata, najwyższe wzniesienie we wschodniej części obszaru sięga wys. 394 m. npm, Własn. więk. wraz z fol. Jędrzejówka ma roli orn. 281 ha, łąk i ogr. 24, pastw. 8, lasu 223 ha; własn. mniej. roli orn, 704, łąk i ogr. 20, pastw. 45, lasu 222 ha. W r. 1880 było w gminie 970 mk. z tych 398 rzym. kat. , a 25 izraelitów, reszta obrz. gr. kat. . Par. rzym. kat. w Jeziernie; gr. kat. w miejscu, dek. złoczowski, archidyec. lwowska. We wsi jest cerkiew murowana pod wezw. św. Łukasza, szkoła etatowa od 1859 i gminna kasa pożyczkowu z kap. zakł. 262 złr. W r. 1628 pozwala Zygmunt III Mikołajowi Stogniewowi przelać swe prawo dożywocia do wsi N. na małżonków Gabryela i Reginę z Polanowskich Święcickich Arch. Bernard. we Lwowie, C. i 114, str, 241 2. Br. S. Nesterowicze al. Nestorowicze, wś rząd, , pow, dzisieński, w 1 okr, pol. , gm. Głębokie, okr. wiejski Korolewicze, o 11 w, od gminy a 63 w. od Dzisny, 13 dm. , 141 mk. prawosł. 76 dusz rewiz. . 2. N. , wś, pow. oszmiański, w 4 okr. pol, gm. , okr, wiejski i dobra Naliboki, o 4 w. od gminy a 110 w, od Osz miany, 20 dm. , 188 mk. katol, 92 dusz re wiz. ; dawniej własność Radziwiłłów, później Wittgensteina. J. Krz. Nesterówka 1. fol. , pow, wilejski, w 3 okr. pol, gm. Parafianów, okr. wiejski Anka Nesterowce Nesterowicze Nesterówka Nesterów Nestorowo Nesteryanowa Łuka Nesterwarka Nesterwar Neswicz dowo, o 3 w. od gminy a 70 w. od Wilejki, 4 mk. kat. 2 dusze rewiz. ; własność Rodziewicza. 2. N. , wś, pow. rohaczewski, ma folusz, zatrudniający 1 robot. Nesterówka, wś rząd. , pow. humański, o 6 w. od Sokołówki, 1209 mk. pł. ob. ; cerkiew drewniana p. w. św. Dymitra, posiada 33 dzies. ziemi. Nesterówka, al. Nestorówka, rzeczka, po wstaje w obr. Nesterowiec, w pow. złoczow skim, przepływa wieś Nesterowce i podąża w kierunku płd. wsch. przez Kokutkowce, Isypowce, Seredyńce i Worobijówkę; odtąd zwra ca się przez Kurowce na wschód a pod Hłuboczkiem Wielkim zlewa swe wody do Seretu od pr. brzegu Od Isypowiec po Kurowce prze pływa cztery znaczniejsze stawy. W wo dach jej żyją ryby czerwinka, kobłyk, lin, oklij, okoń, płotycia, szczupak i wijun nazwy ludowe. Długość biegu 18 kil. Źródło 380 m. , ujście 307 m. npm. Br. G. Nesterwar, ob. Tulczyn. Nesterwarka, wś nad rz. Sielnicą, dopł. Bohu, pow. bracławski, gm. Chołodowce, par. Tulczyn, przy dr. z Tulczyna do Bracławia, ma 205 dm. , 937 mk. , 2077 dzies. ziemi włośc; cerkiew pod wezw. N. M. P. z 90 dz. ziemi. Należy do klucza tulczyńskiego, dawniej Szczę snego Potockiego. Marya Potocka wniosła ją jako wiano w dom Strogonowych; obecnie dobra koronne. J. Krz. Nesteryanowa Łuka, wś, w pow. zwinogródzkim, należała niegdyś do dóbr Lisianka al. Łysianka, które otrzymał w 1645 roku Samuel Kalinowski. Nestiuki al. Neściuki, cześć Pomorzan, w pow. złoczowskim. Nestoita al. Nestoit, duża wś nad rz. Trościańcem, pow. bałcki, okr. pol. i gm. N. , par. katol. Rybnica, st. poczt. Krute, o 14 w. od st. Birzuły dr. żel. OdeskoKijow. tyleż od st. Borszcze, ma 205 dm. , 1324 mk. , ziemi włośc. 3271 dz. , dwor. 7332 dz. , w tem 7217 dz. używalnej. Cerkiew pod wez. Wniebowzięcia, do której należy około 2000 wiernych i 74 dzies. ziemi. Jest tu zarząd policyjny stan, st. pocz. wiejska, zarząd gminy, do której należy 12 starostw N. , Borszcze, Domnica, Dykory, Gawinosy, Hłubocze rządowe, Honorata, Kosiańska słobódka, Kosy, Księdzówka, Kulna i Lubomirka, razem 1613 osad, włościan 3555 męż. , 3481 kob. , ziemi należącej do włośc. 15, 543 dz. , w tej liczbie 9431 dz. ornej, wypada więc na 1 włośc. 220 dz. Oprócz tego w obrębie gminy mieszka innych stanów 1025 męż. , 865 kob. , ziemi należącej do rządu i prywatnych włośc. 34576 dz. , w tem 16463 dz. ornej. W ogóle więc w obrąb gminy wchodzi 50119 dz. ziemi, w tem ornej 25893 z ludnością 4580 męż. 4346 kob. Dziedzictwo niegdyś Koniecpolskich, następnie Lubomirskich Klucz Jahorlicki, Moszyńskich, obecnie Jurjewiczów. Grunt górzysty, miejscami równy, ziemia czarna z piaskiem i gliną pomieszana. Nestonkehmen niem. , wś nad rz. Romintą, pow. gąbiński, st. p. Gąbin, urz. stanu cywilu. Kulligkehmen. Nestonwethen, wś na Litwie prusk. , pow. ragnecki, st. p. Budwethen, okr. urz. stanu cywilu. Raudonatschen. Nestorówka, wś cerkiewna, pow. aleksandryjski gub. chersońskiej, na płd. od Czehrynia, około lasu Czuty, osada kozacka, założona w pierwszej połowie XVII w. przez wychodźców z Małej Rusi; ob. Arch. . J. Z. R. , cz. I, t. 3 815; cz. III, t. 3 607, 610. Nestorowo 1. wś, pow. mścisławski, własność Brodowskiej; cegielnia, wyrabiająca rocznie do 12, 000 sztuk, oraz gorzelnia, przerabiająca w ciągu 50 dni po 70 pud. mąki żytniej i produkująca 142, 176 1 2 spirytusu rocznie. 2. N. , wś, pow. siebieski, należała do dóbr Świerzno. Nestorowszczyzna, zaśc. , pow. borysowski, pomiędzy fol. Tumiłowicze i zaśc. Czernica, w 3 okr. pol. dobszyckim, gm. Tumiłowicka, miejscowość wzgórkowata, dość leśna. Nesulino al. Nessolino, dok. , łacha Wisły tractura in N. w gdańskich nizinach, wymieniona w dok. z r. 1308 i 1310, ob. Perlbach P. U. B. str. 582 i 600. . Neswatków, wś, pow. czehryński, o 6 w. na zach. od mka Aleksandrówki, pod lasem położona, ma 442 mk. i 859 dzies. ziemi, w glebie dobrej; własność Naumowa. Par praw. Aleksandrowka. Neswicz, w dok. Neswiec al. Neswiecz, wś cerkiewna nad rz. Połonką, pow. łucki, na płd. zach. od mta pow. O N. znajdują się liczne wzmianki w Arch. J. Z. R. i w Pamiat. Kij. Arch. Kom. J. Krz. Neswicza, rzka, stanowiąca granicę pow. radomyskiego od gub. mińskiej, przepływa około wsi Michałowo, Zalborz, Horodczany, Choromne i Czyhałowicze, w pobliżu których uchodzi od praw. brz. do Brahinki, lew. dopł. Prypeci; długa około 24 w. Przy opisie wsi Horodczany mylnie nazwana Neświeżą. Neświeża, ob. Neswicza. Neszczerów, wś na praw, brz. rz. Stuhny, pow. kijowski, o 13 w. od Hermanówki, naprzeciw sioła Beradycze, położona śród głębokich jarów, między któremi płyną strugi Szpil i Arszynka, uchodzące do Stuhny. Ma 617 mk. , 1278 dz. ziemi, po większej części pokrytej lasami. Cerkiew mur. p. wez. Przemienienia Pańskiego, wzniesiona w 1794 r. przez dziedzica HudymLewkowicza, posiada 36 dz, ziemi. Dawniej własność HudymLew, Neswatków Nesulino Nestorowszczyzna Neszczerów Nesterówka Nesterówka Neswicza Nestorówka Nestonwethen Nestonkehmen Nestoita Nestiuki Netercza Netecza Netesza Neterpińce Netecza Neterebka kowiczów, obecnie drogą wiana Brakkera. Do par. praw. należy wś Hudymówka. J. Krz. Netecza al. Nieciecza 1. potok bagnisty w pow. berdyczowskim, wypływa z t. z. jez. świętego na obszarze wsi Łebedyńce Lebiedyńce i uchodzi od praw. str. do rz. Hujwy. 2. N. , niewielki pot. bagnisty w pow. skwirskim, prawy dopływ Rosi, do której uchodzi koło wsi Sawarce; długi około 5 wiorst. 3. N, , ob. Netesza. Netecza1. rzeczka, w średnim i dolnym biegu Wyrową al. Wirową zwana, powstaje we wsi Cewkowie, pow. cieszanowskim, z dwóch strug. Jedns wypływa na zachod. krańcu wsi, a druga z pól, na płn. zach. od wiejskich zabudowań. Płynie na płn. wsch. przez środek wsi; poniżej folwarku, na wsch. krańcu wsi, zasila się od praw. brzegu wodami pot. Jasienicy, a nieco poniżej wodami pot. , od Dzikowa napływającego. Na granicy Cewkowa z gm. Ułazowa przyjmuje pot. Podstawie od lew. brz. i przechodzi na obszar Ułazowa; płynie moczarowatymi łąkami popod Koziówkę, przysiołek Ułazowa łąki czerteckie, następnie popod Ułazów, gdzie od lew. brz. zabiera Wiejski pot. Od ujścia pot. Kaflewy przyjmuje miano Wyrowy al. Wirowy; odtąd tworzy granicę między Lublińcem starym a Niemstowem. Pod Mielnikami, fol. Niemstowa, zabrawszy od pr. brz. Brusienkę zwraca się ku płn. łukiem na wsch. wygiętym, oddzielając z początku Lubliniec stary od nowego, poczem płynąc obszarem L. starego ku płn. zach. nieopodal ujścia Otwiernicy, przechodzi na obszar Królestwa Polskiego, gdzie uchodzi do Tanwi z lew. brz. Od Koziówki począwszy aż niemal po Lubliniec płynie kanałem ku osuszeniu łąk moczarowatych w nowszych czasach wykopanym. Przyjmuje liczne strugi, mianowicie od pr. brz. Jasienicę, Dzikowski pot. , Kaflewę, Brusienkę, Gnojnik, Różaniecki pot. , Otwiernicę i Panczę, od lew. zaś brz. Podstawie i Wiejski pot. Spad wód podają następujące liczby 229 m. wschodnie zabudowanie wsi Cewkowe; 215 m. pod Koziówka; 210 m. powyżej ujścia Brusienki; 209 m. na granicy galicyjskiej. Długość biegu 26 klm. , z czego na Galicyą przypada 21 klm. Wody N. przedstawiają krainę leszcza. Według W. Pola zwie się Lubnicą 2. N. , potoczek, powstaje na płn. obszarze gm. Ostrej, w pow. buczackim; zrazu płynie na płd. zach. , wkrótce atoli zwraca się na płd. wsch. , płynąc granicą Ostrej i Niżniowa, jakoteż granicą pow. buczackiego i tłumackiego, aż do ujścia swego do Dniestru, z lew. brz. Długość biegu 3750 mtr. Br. G. Netercza, potok w połd. wsch. części pow. żytomierskiego, w pobliżu mka Kotelni, prawdopodobnie dopływ rz. Hujwy. Neterebka, ob. Netrebka. Neterpińce, rus. Neterpinci, wś, pow. złoczowski, na rozgraniczu pow. złoczowskidgo, brodzkiego i tarnopolskiego, 41 klm. na płd. wsch. od Złoczowa, 19 klm. na płn. wsch. od sądu pow. i st. kol. w Zborowie, 10 klm. na wsch. od urz. poczt. Olejowie. Na płn. wsch. leżą Nosowce pow. tarnopolski, na płn. zach. Białogłowy, na płn. Reniów pow. brodzki, na płd. Nesterowce. Z płnzach. , od Białogłów, płynie płn. krańcem obszaru w kierun ku płd. wsch. potok Łopuszanka, rozlewając się na staw, po przepłynięciu którego wpływa w pow. tarnopolski i odlawszy w Nosowcach dwa podłużne stawy, wpada za wsią Horodyszczem do Seretu. Zabudowania wsi leżą na płn. pochyłości wzgórza; w stronie płd. zach. zabudowań leży fol. dworski i grupa chat, Dębina zwana. Okolica równa, bez leśna, położenie wysokie; grunta orne glinka nieprzepuszczalna, zimna. Par. obrz. rz. kat. w Olejowie; gr. kat. w sąsiednich Białogło wach. We wsi jest cerkiew drewniana, zbu dowana kosztem gminy; gminna kassa pożycz kowa z kap. zakł. 303 złr. i szkółka niezorganizowana. Obszar wsi ma 496 ha. Własność większa wraz z fol. Dębina ma roli orn. 30 ha, łąk i ogr. 18 ha, pastw. 12 ha; własn. mniej. roli orn. 363 ha, łąk i ogr. 27 ha, pastw. 39 ha. W r. 1880 liczono 524 mk. z tych 139 rz. kat. , 10 izrael. , reszta obrządku grecko katol. Bronisław Sokalski. Netesza, prawdopodobnie Netecza Nieciecza, rz. w gub. mohylewskiej, pr. dopł. Choropuci, lew. dopł. Ipuci. Netreba 1. wś, pow. zbaraski, leży w okręgu cłowo granicznym o 121 klm. od Zbaraża, obszar dwor. 68, włośc. 308 mr. ; ludn. rz. kat. 202, par. w Opryłowcach, gr. kat. 280, par. w Dobrowodach. Sąd pow. notar, urz. poczt. i tel. Zbaraż. Właśc. pos. więk. Daniel Aschkerazy. 2. N. , grupa domów w Czernicy, w pow. brodzkim. 3. N. , grupa domów w Lubyczy kameralnej, pow. Rawa Ruska. 4. N. Żurawiecka, grupa domów w Żurawcach, pow. Rawa Ruska. KONIEC TOMU SZÓSTEGO. Netreba