pow. błoński. Leży w płd. części powiatu, pod 1 51 57 5 szer. i 38 42 4 dłg. g. , w wyniosłem położeniu, w odl. 42 w. od Warszawy a 9 w. od st. dr. żel. warsz. wiedeń. w Rudzie Guzowskiej, z którą połączony jest dragą bitą. Posiada kościół par. murowany, synagogę. szkołę początkową ogólną, sąd gm. okr. III dla gmin Radziejowice, Piekary, Skuły, urz. miejski, st. poczt. , 173 dm. , 5291 mk. w tem 3200 żydów. Samo miasto należy do okr. VI sądu pokoju w Błoniu. Z zakładów fabrycznych istnieją tu 2 browary z prod. na 9000 rs. , dystylarnia z prod. na 3400 rs. , 3 garbarnie z prod. na 2000 rs. , fabryka octu wyrabiająca za 1800 rs. , fabryka kafli z prod. na 2700 rs. , fabryka zapałek z prod. na 1000 rs. , cegielnia z prod. na 700 rs. Cyfry te pochodzą z 879 r. ; obecne rzeczywiste są zapewne daleko wyższe. Dochód kasy miejskiej przechodzi 5000 rs. 4995 rs. w 1881 r. . M. mieści się na wyżynie stanowiącej dawniej centr obszaru rozległych puszcz i węzeł systemu wodnego tychże puszcz. Wyżyna mszczonowska wznosi się do 600 stóp, podczas gdy mokre niziny nad brzegami rz. Tuczny, płynącej z puszczy Jaktorowskiej, sięgają zaledwie 250 stóp. Wyżyna ta wysyła na wszystkie strony ku Wiśle, Bzurze i Pilicy liczne strumienie i rzeczki, które przez wyniszczenie puszcz zmniejszyły swe dawniejsze rozmiary. Z puszcz Jaktorowskiej i Korabiewskiej, podobnie jak i Bolimowskiej pozostały dziś ślady zaledwie. Jak zwykle w takich punktach, powstała na mszczonowskiej wyżynie osada miejska już w 1377 r. na mocy przywileju, którym Ziemowit III, ks. mazowiecki, dawniejszą wieś książęcą zamienił na miasto. Ziemowit V przywilejem wydanym w Rawie 1437 r. nadał miastu prawo chełmińskie i uwolnił od podatków i ciężarów dla podźwignięcia z upadku. Zygmunt I, po wcieleniu Mazowsza, oddał M. , z przyległym obszarem dóbr, Janowi i Mikołajowi synom Jędrzeja Radziejowskiego, wojewody płockiego; na zastaw pożyczonej od nich sumy. Zygmunt August nagradzając usługi Mikołaja Radziejowskiego i jego żony na dworze królowej Katarzyny położone trzymał ich syna do chrztu i nadał im wieczyście dobra mszczonowskie w 1554 r. , zastrzegając zwrot w razie wygaśnięcia linii męskiej. Jan III pozwolił Mikołajowi Radziejowskiemu, ówczesnemu bisk. warmińskiemu, przelać prawa sukcesyi na trzech siostrzeńców Prażmowskich. Starostwo to niegrodowe podług lustracyi z r. 1660 składało się z miasta M. z wójtostwem i wsi Zator z wybraniectwem. Na sejmie z r. 1773 1775 Stany Rzpltej przez oddzielną konstytucyą zatwierdziły prawo lenności do tego sstwa dla Prażmowskich, jako spadkobierców Michała Radziejowskiego, prymasa. Na tymże sejmie wyznaczono także dwie oddzielne komisye dla załatwienia spo rów o to sstwo, które wówczas posiadał Ale ksander Ossoliński, ssta drohicki, opłacając zeń kwarty złp. 700. Uchwala sejmowa z 1775 r. nadała ostatecznie sstwo wiecznolennem prawem Józefowi Łuszczewskiemu, sędziemu sochaczewskiemu. Wyjednał on u Stanisława Augusta w 1775 r. przywilej na 5 jarmarków. Tradycye o dawnej świetności M. są wytwo rem wyobraźni ciemnych mieszczan, nie zna jących przeszłości swej siedziby; tradycye te spotykają się w każdej mieścinie. Pożar w 1800 r. zniszczył miasto i kościół. W 1806 r ma 1100 mk 400 żydów. W 1827 r. ma 219 dm. i 1700 mk W 1860 r. 203 dm. 21 mur. , 3469 mk 1736 żydów. Pożar d. 9 paźdz. 1862 r. zniszczył cało miasto tak, iż ocalało tylko 30 domów. Jedyną pamiątką przeszłości mógłby być kościół istniejący już w 1324 r. , drewniany pierwotnie. Erekcya zaginęła, założycielami byli zapewne książęta mazowieccy. Częste pożary zniszczyły go kil kakrotnie. Obecny został odbudowany około 1840 r. M. parafia, dekanat grodziski, ma 6671 dusz. Br. Oh. Mszczonowska wójtówka, wś, pow. błoński, gm. Radziejowice, par. Mszczonów. Ma 45 mk, 135 mr. ziemi folw. i 43 mr. włośc. Mszczonowskie budy, wś, pow. błoński, gm. Radziejowice, par. Mszczonów. Ma 229 mk. i 456 mr. obszaru. W 1827 r. wś rząd. , 24 dm. , 203 mk. Mszczony 1. Połciestare, wś, pow. mławski, gm. Szczepkowo, par. Janowiec, odl. o 27 w. od Mławy, ma 13 dm. , 78 mk. , 74 mr. gr. dobrego, 30 nieuż. 2. M. Połciemłode, wś, tamże, ma 11 dm. , 94 mk. , 194 mr. gr. dobrego, 59 nieuż. Mszczyczyn, dok. Mszcziczino, wś nad rz. Obrą, pow. szremski, 30 dm. , 221 mk. , 30 ew. , 191 kat. , 48 analf. Poczta i tel. w Dolsku o 5 kil. , gośc. o 2 kil, st. kol. żel. w Czempinie o 25 kil. 2. M. , dom. , 2478 mr. rozl, 3 miejsc a M. , dom. ; b Gaworek, karczma i osada; c Gajewo, folw. ; 13 dm. , 223 mk. , 10 ew. , 213 kat. , 69 analf. Własność Framciszka Żółtowskiego. Według, regestrów pobor. pow. kościańskiego z 1580 r. M. leżało w par. Dolsk i składało się z 2ch części szlach. Jana Grabowieckiego i Jana Włostowskiego, miało 2 łany i 4 półłanki kmiece, 7 zagrod. , młyn i 43 owiec Wielkop. , Pawiński, t. I, 64. M. Su Mszela, uroczysko w pow. wieluńskim, gm. Praszka, leży w stronie zach. osady Praszka. Miejscowość ta ma kształt wyschniętego jeziorka i służy za pastwisko dla dobytku mieszczan z Praszki. Lud okoliczny opowiada, że niegdyś było w tem miejsca dużo miasto pod nazwą Mszela, które się zapadło, tak, że po Mszanowo Mszczonowska wójtówka Mszczonowskie Mszczony Mszczyczyn Mszela