sto wraz z należącemi do niego słobodami; Forsztadzką Przedmiejską, Zarzeczną i Piecz kowską ma 2 1 2 w. długości a 1 1 2 w. szerokości. Nieznany jest początek miasta; niektórzy mylnie przypisują założenie Mścisławowi, synowi Włodzimierza W. Pewnem jest, że M. wzniesiony został przez książąt smoleńskich w pierwszej połowie XII w. dla obrony drogi handlowej w dorzeczu Soży i Dniepru od naporu książąt połockich, a następnie litewskich. W dokumencie z 30 września 1150 r. , którym książę smoleński Rościsław Mścisławicz ustanowił daniny i podatki w biskupstwie smoleńskiem, wymieniony jest M. pomiędzy grodami księstwa smoleńskiego. W 1180 r. jawi się M. jako stolica udzielnego księstwa, pierwszym księciem którego, podług latopisu Woskresieńskięgo, był, Mścisław Romanowicz, w cześć którego miało być miasto wzniesione i od jego imienia nazwane. W 1196 r. Mścisław Romanowicz objął księstwo smoleńskie i przyłączył do niego dzielnicę mścisławską. Na tym fakcie przerywają się wiadomości o M. do potowy XIV w. , a mianowicie 1359 r. , w którym zawładnął M. w. książę litew. Olgierd, i oddzieliwszy go od Smoleńska, osadził w nim swego namiestnika. Po śmierci Olgierda w 1377 r. M. został dzielnicą syna jego Szymona Lingwena albo Lichwena, protoplasty ks. mścisławskich, grających ważną rolę w walkach pomiędzy Litwąa Moskwą w ciągu XV i XVI w. Swiatosław Iwanowicz, ks. smoleński, wszedłszy w zmowę z Krzyżakami, korzystając z nieobecności Lingwena, obiegł w 1386 r. M. , broniony przez Korygajłłę, dopuszczając się przytem rozmaitych okrucieństw a koho gdie izymawsze nieszczadno muczachu razlicznymi kaźńmi, mużej i żen i dietej, a inych w izby zapirajuszcze zażigachu, a mładiencew na koł wostykachu. Już jedenaście dni szturmował, gdy przybył na odsiecz Lingwen wraz z braćmi rodzonymi Skirgajłłem i Korybutem oraz stryjecznym Witoldem, napadł na oblegających i rozbił ich na głowę, przyczem Światosław został zabity, synowie zaś jego Hleb i Jerzy zabrani do niewoli. Syn Lingwena Jerzy, stanąwszy po stronie Swidrygajłły, wmieszał się w walkę Zygmuntem, lecz rozbity, zbiegł do Nowogrodu, skąd powrócił w 1440 r. i od następcy Zygmunta w. ks, lit. Kazimierza otrzymał napowrót swą dzielnicę. Wkrótce jednak wystąpił i przeciwko niemu, w skutek czego zmuszony był schronić się do Moskwy, M. zaś nadany został ks. Wasilowi Jarosławowiczowi Borowskiemu, zbiegłemu z Moskwy w skutek prześladowań Szemiaki. Lecz i on niedługo pozostał w M. , wkrótce bowiem powrócił do Moskwy na pomoc w. ks. Wasilowi Ciemnemu przeciwko; Szemiace. Wówczas Kazimierz przebaczył Jerzemu Lingweniczowi i dozwolił mu powrócić do M. Po jego śmierci M. otrzymał syn jego Iwan, który pozostawił po sobie dwie córki, którym w. ks. Aleksander dokumentem z d. 15 sierpnia 1495 r. nadał w dożywocie dziedzictwo ojcowskie. Po wyjściu ich za mąż, M. dostał się na mocy przywileju z d. 19 maja 1499 r. pod władzę ks. Michała Iwanowicza Zasławskiego, który przyjął tytuł ks. mścisławskiego. Za jego rządów miasto wiele ucierpiało w skutek wojny pomiędzy Litwą a Moskwą, mianowicie w latach 1502, 1506, 1508 i 1514, w ostatnim mianowicie z tych lat ks. Michał musiał poddać stolicę i kraj swój w. ks. moskiewskiemu; zwycięstwo jednak pod Orszą, wkrótce potem odniesione, powróciło Rzpltej miasto i kraj cały. Ród ks. Zasławskich nie długo jednak utrzymał się przy władzy, starszy bowiem syn ks. Michała Wasili zmarł za życia ojca, młodszy zaś Fiedor w 1526 r. wyjechał do Moskwy, gdzie dał początek wygasłemu w XVII w. rodowi książąt Mścisławskich. W skutek tego M. powrócił pod bezpośrednią władzę królewską i Zygmunt I w 1527 r. mianował dzierżawcą Jana Jurjewicza Hlebowicza. Po nim dzierżawę M. otrzymał w 1528 r. Jan Jurjewicz Ilinicz, który czasami występuje z tytułem namiestnika mścisławskiego. W 1529 r, dzierżawcą M. zostaje Jurij Jurjewicz Zenowicz. Następnie sstami mścisławskimi byli kniaziowie Połubińscy i Sołomerecki. Nareszcie w 1566 r. utworzonem zostało województwo mścisławskie. W 1634 r. król Władysław IV nadał miastu prawo magdeburskie i herb z wyobrażeniem miecza i tarczy na wierzchu. Dla powiększenia dochodów miejskich dozwolono magistratowi budować sklepy, jatki, śpichrze, łaźnie i zajazdy; dalej nikomu, za wyłączeniem magistratu, nie wolno sprzedawać trunków. Pierwszym dożywotnim wójtem M. został Józef Krsak. W ciągu XVII w. M. , jako miasto blisko granicy położone, podlegał ciągłym prawie napadom ze strony nieprzyjaciela, najstraszniejszym jednakże był los jego w 1657 r. , w którym wojewoda kn. Trubecki wziął miasto szturmem i straszliwą sprawił rzeź pomiędzy mieszkańcami, tak, że dotychczas potomkowie ocalonych wówczas mieszczan zwani są niedosiekami. W kościele kat. mścisławskim obok chóru znajduje się obraz przedstawiający wzięcie miasta przez Trubeckiego. Niedługo jednak M. pozostawał w rękach rossyjskioh, w 1661 r. bowiem zajęty został przez wojsko polskie. Sejm warszawski w 1676 r. potwierdził zamiar Jana Ogińskiego, wojewody i ssty mścisławskiego, naprawy twierdzy wspólnie z obywatelstwem, co też choć w części do skutku przyszło. Również i w XVIII w. M. doświadczył dużo klęsk,

Mścisław