go równie jak i od gór Troickiej i Cmentarnej głębokim i szerokim rowem; składa się on z wielkich rozmiarów nasypu ziemnego, okrągłej formy, w środku którego znajduje się powierzchnia, mająca do 20 sążni kw. , otoczona wałem ziemnym, do 3ch arsz. wysokim. Góra dziewicza znajduje się o 1 2 w. na wschód od zamku, i składa się również z nasypu ziemnego lecz mniejszych rozmiarów. Oprócz tego zachował się rów, tak zw. Cielęcy rów Tielaczyj row, otaczający południową część przedmieścia na przestrzeni 10 w. i opierający się o rz. Wiechrę od strony zachodniej na 1 w. , od wschodniej zaś na 8 w. od miasta. Podług podania M. miał niegdyś przeszło 30, 000 mk. i rozciągał się aż do tego rowu. Obecnie miawych poddanych. Oprócz tego znajduje się jeszcze trzecia cerkiew murowana pod wez. ś. Aleksandra Newskiego, wzniesiona po 1872 roku. Cerkwi drewnianych jest również trzy cmentarna, Piatnicka i przy monasterze Tupiczewskim, wzniesiona w 1641 r. przez Mośkiewicza, z cudownym obrazem Bogarodzicy. Dawniej było znacznie więcej cerkwi, i tak znajdujemy ślady istnienia Nikolskoj, Ilińskiej, Bogosłowskiej, Afanasiefskiej, Spasa Zbawiciela, zbudowanej przed 1519 r. Istniał tu również klasztor bazylianów, zwany za czasów ks. Michała, któremu on w 1505 nadania czynił, monasterem Pustyńskim. Zygmunt III w 1631 r. potwierdził dawne nadania i nowych funduszów przyczynił. Kościół kat. pod wez. Wniebowzięcia N. M. P. , dawniej karmelicki, zbudowany u stóp góry zamkowej przez Karola Jakuba Madalińskiego, wojskiego mścisławskiego, w 1654 r. podług rubryceli dyec. mohylewskiej. Oprócz tego znajduje się jeszcze kaplica na cmentarzu grzebalnym. Par. kat. , dok. klimowieckomścisław skiego, ma 2257 wiernych. Dawniej istniał tu jeszcze kościół kat. wzniesiony Bogu zwycięzcy, jak mówi Niesieoki, przez Piotra Paca, sstę mścisławskiego, około 1626 r. , oraz kościoły i klasztory dominikanów, fundacyi Włodzimierza Dadziboga Kamińskiego, podkomorzego mścisławskiego, co zatwierdził sejm 1676 r. ; bernardynów pod wez. N. Maryi P. Anielskiej, wzniesiony w 1727 r. przez Jana Hurko, chorążego witebskiego, i żeński karmelitanek. Jezuici utrzymywali tu szkoły do 1772 r. Dawniej M. posiadał zamek i był silnie obwarowany, zwłaszcza od strony płn. wsch. Dzisiaj większa część fortyfikacyi straciła pierwotny swój charakter i od niepamiętnych czasów zamienioną została na sady i ogrody. Pozostały jednak ślady dawnych warowni, z których zwracają na siebie uwagę zwłaszcza tak zw. Zamek i Góra dziewicza al. Gródek. Pierwszy z nich znajduje się w pobliżu kościoła katol. , będąc oddzielony od niebud. drewn. Spis urzędowy miejsc. gub. siei dleckiej z 1876 nie podaje tej miejscowości. Mścisław, Mścisławl, po ross. Mstisławl, w dok. łac. Mscislavia, miasto pow. gub. mohylewskiej, niegdyś stolica udzielnego księstwa, a od 1566 do 1772 r. m. główne wdztwa mścisławskiego, na prawym brzegu rz. Wiechry, wpadającej do w pobliżu płynącej Soży, leży pod 50 1 płn. szer. i 49 24 wsch. dłg. geog. , o 755 3 4 w. od Petersburga, 486 w. od Moskwy i 139 1 2 w. od Mohylewa po trakcie pocztowym na Horki, a 95 w. po b. drodze na Riasnę i Suchary. W 1880 r. było 12 dm. mur. i 1036 drewn. z tego 470 należało do chrześcian a 573 do żydów, 7712 mk. 3893 męż. i 3819 kob. , w tej liczbie 3065 prawosł. , 137 katol. , 2 ewang. i 4508 żyd. Dalej znajduje się w M. 6 cerkwi, z których 3 mur. , kościół katol. mur. , synagoga mur. i 9 domów modlitwy drewn. ; 32 sklepy mur. i 104 drewniane; 4 zakłady naukowe, mianowicie, szkoła duchowna w 1883 r. 8 nauczycieli i 113 uczniów, szkoła powiat. 2klas. , w 1882 r. przerobiona na szkołę miejską 4 naucz. i 91 uczn. , szkoła paraf. 3 naucz. , 49 uczących się chłopców i 46 dziewcząt i pensya prywatna żeńska 16 uczenie; szpital miejski na 10 łóżek, 2 lekarzy, 2 felczerów, akuszerka, apteka, stacya telegraficzna od 1883 r. . W 1773 r. było w M. 7 cerkwi, 3 kościoły katol. , 31 dworów szlacheckich, 276 dm. mieszczańskich, 185 żyd. ; ludności chrześciańskiej 989 męż. , i 955 kob. ; żydów 493 męż. i 473 kob. , w ogóle 2910 osób. Przemysł słabo rozwinięty, znaj duje. się bowiem w M. zaledwo 13 niewielkich fabryk, zatrudniających w ogóle 22 robotników wyłącznie żydów i mających 2210 rs. rocznego zysku, czyli średnio na jednę fabrykę 170 r. Ważniejsze z nich garbarnia, fabryka świec łojowych i wyrabiająca tak zw. tałesy, t. j. tkaninę wełnianą białą z czarnemi pasami, nakładaną przez żydów w czasie modlitwy. Rzemiosła przeważnie pozostają w ręku żydów, z ogólnej bowiem liczby 291 rzemieślników jest 194 żydów. Handel nieznaczny, głównie zbożem, konopiami i końmi z Małorossyi przypędzonymi. W ciągu roku odbywa się 4 jarmarki w ostatni poniedziałek przed Bożem Narodzeniem, w drugą niedzielę postu, w dzień ś. Trójcy, na Wniebowzięcie N. M. P. Z cerkwi najważniejsza soborna, pod wez. ś. Mikołaja Nikołajewska, przerobiona w 1832 r. z kościoła pojezuickiego, fundowanego przez Zygmunta III; dalej parafialna Ś. Trójcy, dawniej soborna, zbudowana wśród dawnego zamku. Iwan Jurjewicz, ks. mścisławski, z żoną Julianną w 1463 r. pomnożył jej dochody, księżna zaś Julianna, wdowa po Michale Iwanowiczu, odbudowawszy w 1537 r. zniszczoną cerkiew, nadała jej no

Mścibów

Mścisław