Mroczkowizna dok. Mroczkowyssna, wś, w par. Kutno, obecnie nie istniejąca. Wspomina ją Lib. Ben. Łaskiego II 480. Mroczkowszczyzna, ob. Liśnik mały, pow. janowski. Mroczno, dok. Mrotschno i Moschen, wś i folw. , pow. lubawski, st. p. Kurzątnik, loży na wzgórzu, nad szosą do Nowego miasta prowadząca. Lud tutejszy dzieli całą wś na trzy części pierwsza od wschodu aż do szkoły zowie się otchłań, druga od szkoły aż do kościoła niebo, trzecią zowie piekłem, bo leży niżej i ponieważ tu w jednym budynku mieszka aż 32 familii. Tutejszy drewniany kościół pod wezwaniem św. Macieja, pochodzi z 1732r. , poświęcony 1744r. W nowszym czasie wzniesiono w nim stacyę krzyżową, dano okna kolorowe i organy. W wieży, cynkiem krytej, mieszczą się cztery dzwony; największy nosi następ. napis Beatae Mariae Virginis Jacobus Kowalkowski, Anno Domini 1640. Episcopus Culmen. et Pom. Casparus a Działyn Działyński Dei Gra. Drugi dzwon jest bez napisu. Na trzecim czytamy Soli Deo Gloria 1808. Franz Szczepański. Proboszcz. Herbst fecit. Czwarty zdobi następ. napis Joh. Rozwadowski, Parochus in Mroczno. Fulnera frango, mortuos plango, vivos voco. Me fecit Collier in Strasburg 1857. Przy kościele istnieje bractwo trzeźwości, założone d. 22 paźdz. 1855 r. Do tutejszej parafii należą Mroczno z 531 mk. kat. według szematyzma dyecez. z r. 1867, młyn Wąs 19, Mroczenko 309, Sugajenko 202, Tama 57, Trzcin 196, Aleksandrowo 33, Straszewo 140, Fijewo 18, Kowalik 200. W Kiełpinie jest filialny kościół pod wezw. św. Wawrzyńca, zbudowany w 1745 r. , poświęcony w r. 1832; do niego są przyłączone Kiełpin 262, Kłodzina, Wasioły 20, Rynek 107, Zabieniec 61. R. 1867 liczyła tutejsza parafia razem 2155 dusz, a 1329 komunikantów; r. 1884 było tu 2, 869 dusz. Parafia tutejsza należy do dekan. lidzbarskiego. Szkoły katol. są w Mrocznie, dokąd należy i Wąs 101 dz. , nauczyciel jest zarazem organistą; dziś są tu 2 klasy, około 180 dz. , nowa szkoła zbudowana w r. 1876; dalej Mroczenko 64 dz. 1867 r. , Kiełpin, do którego są przyłączone Grądy, Wasioły i Kłodzina 61, wreszcie Fijewo ze Straszewem, Trzcinom, Tamą, Rynkiem, Majdanami i Żabieńcem 46 dz. . Za tak zwanem Piekłem znajduje się lasek, gdzie chowają tych, którzy nie zasługują na kościelny pogrzeb; Obszaru ma M. razem z folw. 7352, 55 magd. mor. W 1868 r. liczono 191 bud. , 83 dm. , 624 mk. , 565 kat. , 59 ew. Tutejszy okr. urz. stanu cywilu. miał 1884 r. 1643 dusz. W 1882 r. ur. się 99 dz. um. 68 osób, zawarto U małżeństw. Wizytacya Strzesza z r. 1667 donosi, że tu dawniej był kościół wielkich rozmiarów, czego dowodem reszty fundamentów. Owczesny zaś kościół był drewniany, wystawił go proboszcz tutejszy Jan de Prasnic r. 1589 za czasów bisk. chełm. Kostki. Wielki ołtarz nie złej rzeźbiarskiej roboty, wzniósł roku 1595 proboszcz Albert a Biezun, a Jakób Kowalkowski chór, kazalnicę i dwa ołtarze. Pierwotnie był patronem kościoła św. Maciej ap. ; za czasów bisk. Tylickiego 1595 1600 dodano jeszcze św. Małgorzatę; kościół był wtedy kolacyi biskupiej. Do probostwa należało 6 włók w 3 polach, jedno pod Trzcinem, drugie pod Sugajenkiem, trzecie pod Krzemieniewem. Prob. był Stanisław Wojski, z dyecezyi gnieźnieńskiej. Meszne płacić miały wsie następ. l. M. , obejmujące 102 włók, tuzbudowano niedawno folw. osadzony na 17 włościańskich wł. , 2 Mroczenko, ma 60 włók i 9 posiadłości gbarskich, 3 Sugajno, własność magistratu chełmżińskiego ma 40 włók, 4 wś Kowaliki, dobra poddanych biskupich bona feudalia vassallorum Episcopalium z 20 wł. , dzieli się na 4 części, jednę posiada Jan Kowalkowski, drugą Albert K. trzecią Maciej K. , czwartą Stanisław Zawacki, 5 wieś Trzcinna dziś Trzcin; w niej 2 szlach. posiadł. Jakóba Szczyplińskiego i Adama Sułkowskiego; ma włók 60; według wizyt. Tylickiego z r. 1597 tylko 52, 6 wś Straszewy ma 48 wł. Według starszych dekretów bisk z 1622 i 1626 mają wszyscy płacić od każdej obrobionej wł. pół korca żyta i pół korca owsa mesznego, lubawskiej miary. Do probostwa należą jeszcze 3 dodatki i łąka. Była tu i szkoła z ogrodem dosyć obszernym; parafian było wszystkich przeszło 200. Z prob. wylicza wizytacya jeszcze kilku, są nimi Maciej Goślicki, Kowalkowski, Klemens Gierlowski 1625 r. i Maciej Molkowic. ob. str. 377 379 Z wizyt. bisk. Potockiego, r. 1706 spisanej, zestawiamy dla uzupełnienia jeszcze następ. szczegóły W dzwonnicy wisiały 3 dzwony; łąka proboszczowska w Trzcianie zwała się popówką. Proboszczem był Łukasz Choler; komunikantów 340. Inna wizyt, bisk. Kostki z r. 1740 wykazuje, że w M. był kościół drewniany, może przed 10 laty zbudowany, ze starą dzwonnicą i 3 ołtarzami, przeniesionymi ze starego kościoła; koszta budowli kościoła poniósł biskup Kretkowski; ołtarz zdobiły różne wota; organista posiadał 1 włókę roli. Proboszczem był Franciszek Naguszewski, który już 5 lat był kapłanem, a 17 lat proboszczem w M. tamże, str. 730 Ciekawe notatki zawiera także inwentarz bisk. chełm. z r. 1731. M. było bowiem dawniej własnością bisk chełm. Stan wsi był wtedy następ. 1 Dwojaki stare o dwu izbach, zgniłe, dach zły; w jednej

Mroczewo

Mroczkowszczyzna