nym produktami leśnemi i zbożem; drzewo opałowe i smoła, najważniejszy produkt leśny, spławiają do południowych portów przez Prypeć i Dniepr, a klepki dębowe i materyały budowlane przez Prypeć i kanał Ogińskiego do portów baltyckich. Do miasta, oprócz terytoryum miejskiego, należy 12 zaścianków, chutorów i awulsów, mianowicie Buławki, Bobry, Kuczerowski, Kozienka, KuncewRog, Łapcie, Makrupki, Propieki, Rajewskie, Sitnia, Termowskie i Telepuuy, mających 4734 dzies. i 851 sażeni obszaru i około 1500 osadników mieszczan płci ob. , zajmujących się rolnictwem i ogrodnictwem. Mieszczanie M, trudnią się handlem, przemysłem i robotami na przystani przy spławie materyałów leśnych oraz przy budowie i naprawie statków. W 1877 r. mieszczanie posiadali 2028 sztuk koni, bydła rogatego, owiec zwyczajnych, kóz i świń. Oprócz samego miasta zarządowi miejskiemu podlegają chrześcianie mczka Petrykowa, gm. rozkolnicze pow. bobrujskiego i pow. radomyskiego sąsiedniej gub. kijowskiej, w liczbie 1450 dusz płci obojga, a także mieszczanie i kupcy wszystkich wyznań miasteczek Dawidgródka, Karolina czyli Jelska, Kopatkiewicz, Lenina, Lelczyc, Łachwy, Śkryhałowa i Turowa, w liczbie 7060 dusz płci ob. Założenie M. ginie w pomroce wieków okrywającej pierwotne dzieje północnej Słowiańszczyzny. Kroniki nic nie wiedzą kiedy był opanowany przez waregskich przybyszów i zaledwo w XI w. , po podziale spuścizny Jarosława I, widzimy go w obrębie ks. wołyńskiego czyli włodzimierskiego, razem z Turowem, z którym tworzył jedne dzielnicę. Podlegał jednak M. metropolii kijowskiej, skoro w 1158 r. Jerzy Dołgoruki, ks. suzdalski, z tytułu w. ks. kijowskiego miał go oddać Światosławowi Olgowiczowi, ks. czernihowskiemu, stryjowi swemu. Później w chaosie walk kniaziów o udziały ginie całkiem ślad o władcach M. , aż dopiero w pierwszej połowie XIII w. zhołdowany Litwie, stał się własnością korony i był nadawany, jako dzielnica, członkom rodziny panującej lub zasłużonym krajowi dygnitarzom. Leżąc w miejscowości przez samą naturę do obwarowania dogodnej, od niepamiętnych czasów posiadał zamek obronny. W pobliżu M. nad rz. Okuniówką w 1227 r. , za Ryngolda, Tatarzy perekopscy zadali ciężką klęskę Litwinom, rozszerzającym już swą supremacyą na dzielnice słowiańskie. W 1241 r. , za panowania Mendoga, M. znowu został najechany i w perzynę obrócony przez hordy mongolskie Batego. Po śmierci w. ks. litew. Gedymina w 1341 r. M. dostał się w udziale synowi jego Narymundowi; w 1497 r. po raz trzeci spustoszony przez Tatarow. Około tego czasu widzimy go w posiadaniu sławnego możnowładcy Michała Glińskiego, który za zdradę kraju, tajne zmowy z carem Wasilem przez posła Mokłokowa i chanem perekopskim Mingligirejem, chcąc uniknąć kary na gardle, musiał w 1508 r. uciekać do Moskwy a dobra mu odebrano. Wtedy Turow dostał się kn. Konstantemu Ostrogskiemu, M. zaś powrócił do korony i jako starostwo oddawany był mężom zasłużonym. W 1521 r. po raz czwarty splądrowali go Tatarzy krymscy, a w 1525 nie zaś w 1535 jak mylnie piszą inni wzięty szturmem przez wojska Wasila IV, zniszczony został do szczętu. Podniesiono jednak zamek z ruiny, bowiem lustracya cnego, zarządzona z rozkazu króla Zygmunta Augusta w 1560 r, , podaje dokładne opisanie stanu warowni. Komisarzami wydelegowanymi do tej pracy byli marszałek Hrehory Wołłowicz i Mikołaj Naruszewicz, sekretarz królewski. Podajmy szczegóły tej relacyi, rzucającej niejakie światło na stan uzbrojenia ówczesnego w Rzpltej w ogóle i taktykę wojny obronnej. Otoż zamek mozyrski w czasie wzmiankowanego opisania był o pięciu basztach, mury blankami opatrzone, staraniem ssty Mikołaja Narbuta. Utrzymanie warowni było przywiązane do mieszczan mozyrskich, jako też i do włości sstwa. Wśród zamku była cerkiew pod wez. Spasa, czyli Przemienienia Pańskiego, jako też horodnictwo, czyli urząd grodowy, dom mieszkalny i 3 swirnie, z tych dwa do chowania zboża a jeden na słupach dla składu prochów, była też i studnia obfitująca w dobrą wodę. Środki obronne składały się z działa jednego, mającego 13 piędzi długości, z działa 2go na 10 piędzi dług. , z działa 3go na 9 piędzi dług. , 4te działo lite, dziurawe, 9 piędzi, 2 szerpetyn żelaznych po 7 piędzi, 1 szerpetyny na 6 piędzi, 3ch żelaźników, 40 szakownic, 35 prochownic szakowniczych, 4 kijów żelaznych, 4 dział litych po 7 piędzi te były własnością pana wojewody trockiego Mikołaja Jurewicza Radziwiłła, 3 beczek prochu działowego, w których 11 kamieni; oprócz tego osobno prochu działowego kamień, prochu szakowniczego 2 kamienie, prochu ruszniczego 40 funtów, siarki kamieni 2, ołowiu kamieni 12, kul działowych kamiennych, ołowiem obitych, 40, kul działowych kamiennych 70 i kul szakowniczych ołowianych 80. Widać niemniej z tejże lustracyi, że po rogach ulic miasta były trzy osobne baszty uzbrojone, pod nazwami kijowska, słucka i owrucka o zamku mozyrskim krótką wiadomość podał Samuel Nowoszycki w Tygodniku Petersb. za 1841 r. , str. 377. W 1569 r. M. staje się grodem powiatowym w wojew. mińskiem i zaszczycony sejmikami prowincyonalnemi. W 1597 r. Zygmunt III nadaje duchowieństwu ruskiemu Mozyra zupełną swobodę od wpływów woje Mozolice