wracając z Polski, gdzie królowi polskiemu hołd lenny był złożył. Ciało jogo przewieziono do Królewca, ówczesnej rezydencyi w. mistrzów, gdzie je pochowano w tumie. Kiedy r. 1479 przyszło znów do zatargów między Polską a krzyżackim zakonem, został M. znów zajęty przez Polaków Script. rer. Pruss. , str. 708. To samo nastąpiło r. 1520 w wojnie z Albrechtem, wzbraniającym się złożyć hołd królowi pol. Wojsko polskie spotkało tu kilkodniowy opór, gdyż dowódzca tutejszy Wurgel Drahnicki, rodem Czech, chciał bronić miasta i zamku, ale mieszczanie i żołnierze zmusili go do poddania się Polakom Script. rer. Pruss. , V, 331. W 1697 r. zgorzało M. prawie do szczętu, ocalał tylko zamek i kościół. Gdy kamerat morąski został dany w zastaw hr. Dohna, ten w zach. stronie miasta wystawił dom, który jeszcze dziś pod nazwą Dohnaisches Schlösschen istnieje i do dóbr ryc. Schlobitten należy. W zamku krzyżackim mieści się kościół kalwiński. W tutejszym starym kościele wiszą portrety Lutra i ks. Olbrachta I. Prócz tego zasługują na wzmiankę nagrobki kilku znaczniejszych familij, jako to Borków, hr. Dohna i innych. W wojnie francuzkiej zaszła tuż pod miastem d. 25 stycz. 1807 r. potyczka. W mieście tutejszem urodził się Jan Bogumił Willanow r. 1736 1777, głośny w swoim czasie z bajek i innych wierszy. Tu również urodził się 1744 r. głośny Jan Gottfried Herder, poeta i myśliciel. Jego dom rodzinny ozdabia tablica pamiątkowa, a przed domem wystawiono r. 1854 pomnik bronzowy, wykonany przez Schallera z Monachium. M. posiada 2 stypendya dla studentów tu urodzonych jedno wynoszące 800 tal. ufundował hr. Dohna, drugie, w kwocie 2583 tal. , w 1804 r. zamieszkała tu familia Reibnitz. Morąski powiat obejmuje 23 1 4 mil kw. czyli 126, 517 ha, leży w zach. części obwodu reg. królewieckiej, między 53 40 i 54 5 płn. szer. a 36 59 i 37 52 wsch. dłg. Graniczy na płn. z pow. holądzkim i brunsberskim, na wsch. z licbarskim, olsztyńskim i ostródzkim, na płd. z ostródzkim i suskim, na zach. wreszcie z suskim, sztumskim, malborskim i elbląskim. W 1875 r. liczono w całym pow. 55131 mk. Miast posiada trzy Morąg 3633 mk. , Zalewo 2775 mk. , Libsztat 2369 mk. W nich też są sądy okręgowe. W rzeki jest pow. morąski ubogie na wzmiankę zasługuje tylko Pasarga i Dzierzgoń Sorge. Pasarga przychodzi z powiatu olsztyńskiego, dotyka pod Köbers tutejszy powiat i odgranicza go w dalszym biegu od pow. licbarskiego i brunsberskiego i opuszcza pod Tingen obszar powiatu, by potem tworzyć granicę między pow. holądzkim i brunsberskim. Dzierzgoń ob. bierze początek przy wsi Kadzie i Słownik geograficzny. Tom YI Zeszyt 69. dobrach ryc. Gr. Arnsdorf, płynie w zach kierunku i opuszcza przy wsi Altstadt obszar pow. , by przejść do sztumskiego. W jeziora obfituje powiat, zwłaszcza w płd. części; naiwiększe są Jezierzyce, Flach niem. , Ewing, Gr. Gehl, Stoebing, Abisdar, Roethloff, Nasewitt może Noskowice, Barting, Maehrung, którego połowa należy do pow, ostródzkiego; dalej Varisch, Morąg, Wuschnik, Bergling i Nehmen. Bite trakty łączą miasta powiatu ze sobą i z miastami graniczących powiatów. Szosa prowincyonalna z Elbląga do Ostrodu wchodzi przy wsi Mahraa i przecina powiat w płn. wsch. i płd. zach. kierunku na przestrzeni 20 kil. i przechodzi 1 kil. na płd. od Nikolshagen w pow. ostródzki. Trakt z Grudziądza do Starego pola prowadzący, przecina na 11, 7 kil. przestrzeni zach. kąt powiatu około St. Kiszporka. Reszta są to szosy powiatowe, mianowicie z Zalewa na Geissein w kierunku do Güldenboden, licząca 14 kil. w pow. tutejszym. ; dalej z Zalewa do Maldeuten 0, 5 kil. , z Zalewa do Kuppen 1, 5 kil. , z Maldeuten do Morąga 12, 3 kil. , z Morąga do Libsztatu 5, 5 kil. , z Libsztatu ku granicy pow. holądzkiego w kierunku do Schlobitten 6, 5 kil. , z Libsztatu do Pittehnen w kierunku do Dobrego miasta 4, 5 kil. i z Dobrego miasta do Kublisten w kierunku do Olsztyna. Do tych dróg komunikacyjnych przybyła w ostatnich latach i kolej żel. drugorzędna z Guldenboden przez Morąg do Olsztyna. W pow. tutejszym zajmuje rola orna 49 proc, a 1 ha przynosi 93 mrk. dochodu; ogrody obejmują 0, 6 proc. 15, 3 mrk. zysku, łąki 12, 8 proc. 9, 3, pastwiska 4, 7 proc. 3, 6, bory 23 proc. 3 mrk. , przecięciowo przynosi każdy hektar 7, 2 mrk. zysku. Parafie ew. w pow. są następujące Libsztat, Silberbach, Kahlau z filią Hegenau, Herzogswalde z filią Waltersdorf, Morąg, gdzie jest kościół luterski i kalwiński, który w 1701 r. ufundował król Fryderyk I, Reichau, St. Kiszpork, Mieszwałd, Liebwalde z filią Przezmark, Altstadt, Gr. Arnsdorf, Simnau, Zalewo, Weinsdorf, Schnellwalde, Jaśkowe, Sonnenborn i Venedien, Eckersdorf, Wilmsdorf z filią Segertswalde i Sambrodt. Kalau i Hegenau zostały dopiero r. 1690 odłączone od Silberbach ob. Toppen Hist. comp. Geogr. v. Preus. , str. 280 i 348. Że w pow. tutejszym był i żywioł polski dosyć rozkrzewiony, na to wskazują według Kętrz. O ludn. pol. , str. 568 następne miejscowości, znajdujące się w krzyżackich księgach czynszowych z roku 1436 7, mianowicie Bartlówki Bienerwiese, Biernatki Bomadtken, Bukowiec, Chmielówko. Wola Christalken, Górki, Mozgowo Nossewitz, Obuchowe Obuchshofen, Piekło, Prakwice Prockelwitz, Zakręty, Jano

Morąg

Słownik geograficzny