. ki, gm. i par. Krzynowłogamała, odl. o 9 w od Przasnysza, ma 6 dm. , 50 mk. , 91 mr. gr. dob. , 3 nieuż. 2. M. Sliwki, wś, pow. przasnyski, 2 okr. , gm. i par. Krzynowłogamała, odl. o 9 w. od Przasnysza, ma 2dm. 20mk. , 63 mr. gr. dob. , 9 nieuż. 3. M. Wielkie, wś, pow. przasnyski, gm. i par. Krzynowłogamała, młyn wodny, 13 dm. , 130 mk. , 146 mr. gr. dob. , 38 nieużytków. Morąg, niem. Morąg, jez. w pow. morąskim, nad niem leży miasto pow. tejże nazwy, które od niego pewnie wzięło swe miano. Morąg, niem. Mohrungen al. Morungen, dok. Moring, Maronis Merinck, Moryngk, msto pow. w Starych Prusach, obwód reg. królewieckiej, pod 53 54 płn. szer. a 37 37 wsch. dłg. , na wzniesieniu 120 m. npm. , odl. 15 mil od Królewca, nad jeziorem t. n. , które jednak 1867 r. zostało osuszone, w pobliżu jezior Schertling i Narien, między Miłominem a Zalewem, w okolicy górzystej, w łąki i bory obfitującej; gleba piaszczysta i gliniasta; liczne pokłady toifowe. W 1880 r. M. miał 3633 mk. ; w 1856 r. 3407, zaś 1885 r. 3922, przeważnie ewangielików. Głównem zatrudnieniem ludności jest rolnictwo. Zboże, drzewo, ryby i raki wywożą do Elbląga, Gdańska i Królewca. Jest tu i cukrownia. M. jest siedzibą sądu okręg. , landrata, 2 adwokatów, urzędnika katastrowego i urzędu poczt. II klasy z stacyą telegr. Poczty osobowe idą ztąd do Schlobitten i Maldeuten, poczta jednokonna do Locken. Jarmarków bywa tu 5 do roku, z których 4 trwają po 2 dni, na konie, bydło i na płótno. Tutejszy okrąg urz. stanu cywil. liczył 1880 r. 3742 dusz; 1882 r. urodz, się 117 dzieci, um. 117 osób, zawarto 29 małżeństw. Miasto tutejsze wzięło swe miano od jeziora Morąg lacus Mawrin; nomen trahens a stagno, in cujus sita est littore; ob. Dusburg i Script. rer. Pruss. , I, 214. Zamek dotąd istniejący założyli tu Krzyżacy r. 1280; później, pewnie w XVII w. , powiększono go i umieszczono w nim sąd i więzienie. Przy zamku założył nadezpitalnik i komtur elbląski Hermann v. Oetlingen miasto r. 1327. Wystawiony przez niego list nadawczy zmienił w niektórych punktach jego następca Otto v. Dreileben d. 17 grudnia 1331 r. ob. Toppen Hist. comp. Geogr. , str, 193. Przywilej ten opiewa, że miasto zostało założone na 106 włókach; z tych należy 6 wolnych do kościoła; 20 włók będą mieszczanie posiadali wspólnie praetextu locationis. Posiedziciele reszty 70 włók będą płacili do zamku elbląskiego po 8 latach wolnych co rok na ś. Marcin 3 wiardunki zwykłej monety tres fertones denariorum usualis monetae; owe 20 włók mają być wolne od mesznego i od wszelkich innych ciężarów. Ale na uznanie naszego zwierzchnictwa będzie każdy właściciel od swego miejsca według prawa chełm. płacił 6 denarów co rok i od każdego radła 2 korce, t. j. 1 korzec żyta i 1 pszenicy de quolibet praedictorum bonorum aratro. Bez naszej wiedzy nie wolno im za prowadzić wilkierza, albo budować warownie, ani powołać proboszcza; od tego wyjęty jest tylko nasz zamek; nie wolno im także sprzedawać nikomu obcemu roli, chyba że przybysz chce osiąść w mieście. Rybołóstwo przysługuje im tylko w jez. Moleyn i Quithinck i w rzece płynącej z jez. Maurin aż do młyna. Czynsz z jatek rzeźnickich, szewieckich i sukiennickich, jako i z łazienek będzie pobierało miasto do połowy, a do połowy my. Zastrzegamy sobie także karczmy i młyny, których wystawienie wyłącznie naszem jest prawem. Datum in Hollandia ob. Voigt Cod. dipl. Pruss. , II, str. 182 84. R. 1333 odnawia ten przywilej z matemi zmianami Zygfryd T. Sicken, komtur elbląski, nadając sołectwo Piotrowi de Sumpe. Datum in Morungen idibus Septembris ob. Voigt, tamże, str. 186 187. Pod względem administracyi stanowiło msto M. i okolica osobny kamerat komturstwa elbląskiego. Na czele stał wójt Voigt albo Pfleger, ob. Toppen, Hist. comp. Geogr. , str. 189, takimi byli 1 Ekhard v. Renis 1331 34, 2 Bruno r. Luttere 1337, 3 Ekhard v. Renis 1349, 4 Alf Adolf 1350 52, 5 Werner y. Linden 1353 56, 6 Eberhard v. Monheim 1360, 7 Jan v. Zeno 1362, który się spalił przy oblężeniu Kowna; 8 Henryk Rennenberg 1371, 9 Marquard v. Raschelo 1373, 10 Herman v. Overstolz 1416 17, U Kunz Fronenhorver 1430, 12 Henryk Reuss v. Plauen w 1467 69, 13 Veit v. Jarsdorf 1462 74, 14 Konrad v. Lichtenhain 1482, Hans v. Damnitz Domnitz 1493 95, Mathes v. Dieben 1503 ob. Voigt Namenscodex, str. 39 40. Z ważniejszych historycznych wypadków zapisujemy następne. R. 1410, po bitwie pod Grunwaldem, ciągnęło tędy wojsko zwycięskie i zajęło bez wszelkiego oporu tak miasto jako i zamek. W wojnie trzynastoletniej stanęli mieszczanie zaraz z początku po stronie Polaków i złożyli hołd królowi w Elblągu d. 11 czer. 1454 r. ob. Script. rer. Pruss. , III, str. 872. Ale r. 1461 obiegł komtur elbląski Henryk y. Plauen miasto i zamek i zajął je niebawem, do czego mu dopomogła nie mało kapituła warmińska, mająca wówczas siedzibę swą w Olsztynie. Zwycięzca oddał straż miasta Ertmanowi Y. Kirchberg, człowiekowi bardzo surowemu i niesprawiedliwemu tyrannum inhumanum, nazywa go kronikarz ob. Script, rer. Warm. , I, str. 125, który poddanych bardzo ciemiężył. R. 1470 d. 2 stycz. umarł tu nagle, apoplekayą rażony, w. mistrz krzyżacki Henryk Reuss y. Plauen,

Morawin

Morąg