unitów. W sierpniu 1786 r, biskup lwowski, halicki i kamieniecki Piotr Bielański ritus graeci konsekrował ją. Cerkiew ta w 1795 r. przemieniona na sobór prawosławny. Byłą tu także komora celna, kwarantanna, dogodna przystań na Dniestrze, wszystko to wielce przyczyniało się do ożywienia miasta. Wkrótce jednak klęski nawiedzać zaczęły M. W 1770 r. nawiedziło go morowe powietrze i powtórzyło się w 1785 i 1812 r. , przywiezione z futrami ze wschodu. Powodzie także niszczyły miasto, osobliwie straszna w 1780 r. , następnie w 1784 i 1812 r. , oraz w 1860 r. Pożar w 1808 r. zniszczył 146 najporządniej szych domów. To spowodowało upadek osiadłych tu Greków i Ormian, który poczęli wynosić się z miasta; niegdyś sławne składy win i w ogóle cały handel przeszedł w ręce żydów. Dziś pozostały zaledwo ślady dawnych mieszkańców, w zmienionych na sposób miejscowy nazwiskach, zresztą w zupełności zleli się oni z miejscową ludnością. Po zajęciu kraju przez Rossyę w 1795 r. , M. został m. pow. gub. bracławskiej, a po zniesieniu jej, gub. podolskiej. W 1796 r. nadano mu herb w srebrnem polu wiszący winograd. Po śmierci Szczęsnego Potockiego M. wraz z całym kluczem 16 wsi dostał się najstarszemu jego synowi Szczęsnemu Jerzemu, którego marnotrawstwo równało się prawie bajecznym wymysłom. Prócz tęgo posiadał on na równi z braćmi schedę, składającą się z 22000 dusz i klucz niemirowski z 60 wsiami i kowalowiecki z 5 wsiami. Wszystko to Jerzy strwonił, M. przegrał do Hadziewicza, a zrobiwszy jeszcze do 30 milionów złp. długu, wyjechał do Francyi, gdzie umarł w 33 roku życia. Od Hadziewicza M. nabył Szołajski, plenipotent Zofii Potockiej, trzeciej żony Szczęsnego. W 1811 r. został nabyty przez rząd Rolle podaje 1806 r. , Encyklop. 1809. O M. ob. Rollego dr. . Ant. J. Zamki i Zameczki; Marczyńskiego Statystyka Podola; Krzyżanowskiego Kościół N. P. Maryi w M. i in. Mohylowski powiat, graniczy na płn. i płn. wsch. z pow. latyczowskim, lityńskim i Winnickim, na wsch. z pow. jampolskim, na płd. oddzielony Dniestrem od Besarabii, na zach. z pow. uszyckim, i ma przestrzeni 49, 63 mil kw. , czyli 2402, 6 w. kw. a 249539 dzies; przestrzeni. Co do położenia trzeba rozróżnić część północną od południowej. Część północna więcej wzgórkowata, południowa zaś więcej równa, poprzerzynana tylko głębokimi jarami od rzeczek d. o Dniestru płynących. W ogóle ziemia jest bardzo urodzajna; północna część powiatu ma czarnoziem połączony więcej z glinką i piaskiem, południowa zaś z piaskiem wapiennym a nad Dniestrem z mułem. Wyniosłe brzegi Dniestru tworzy pasmo wzgórz, będących odroślami pasma awratyńskego. Jezior w mohylowskim pow. niema, błota zaś rozłożone są nad brzegami rz. Rowy dopływ Bohu, przepływającej w północnej części powiatu. Oprócz Dniestru, stanowiącego granicę od Besarabii, przerzynają mohylowski pow. dopływy Dniestru; 1 Żwan al. Dzwan, biorący początek powyżej wsi Michałowice, płynie północnozachodnią częścią powiatu, później, na granicy między pow. mohylowskim i uszyckim, przechodzi do uszyckiego, następnie powraca znowu do mohylowskiego i pod wsią Bernaszówką wpada do Dniestru. W północnozachodniej części pow. mohylowskiego nazywa się także Żwanek. Przyjmuje z prawej strony a Terebesz pod wsią Posuchową, zaczynający się w pow. uszyckim pod wsią Koniszczewem i przepływający północnozachodnią częścią pow. mohyiowskiego i uszyckiego; b Werbową, zaczynającą się pod wsią Howory, tam zwaną Howorką; przy połączeniu jej z Bachtynką leży miasto Wierzbowiec. Rz. Werbowę nazywają jeszcze Zamiechówką, dla tego że nad nią leży miasto Zamiechów. Mczko Kuryłówce murowane leży nad rz. Zwanem a także i wieś Żwan, dawniej m. Żwangród. 2 Karajec, zaczyna się powyżej m. Snitkowa i około wsi Wołodyjówee wpada do Dniestru. 3 Ladawa, wpada do Dniestru we wsi Nagórzanach; według Marczyńskiego zaczynała się dawniej w pow. latyczowskim, lecz wskutek trzęsienia ziemi źródła jej znikły i ukazały się pod miastem Jołtuszkowem; nad nią leży Jaryszów i Ladawa. 4 Śerebrya, wpada do Dniestru pod wsią tegoż nazwiska, zaczyna się powyżej wsi Serebryniec. 5 Niemija, zaczyna się pod wsią Kosarzyńcami i wpada do Dniestru pod wsią Niemiją. Nad nią leżą Kopajgród, Łuczyniec, Ozarzyńce. 6 Derła, zaczyna się poniżej wsi Konatkowiec, przyjmuje z prawej strony Tropowe, poniżej wsi Tropowy. 7 Bronica, wpada do Dniestru pod wsią Bronicą, zaczyna się zaś pod wsią Kodłubajówce. 8 Murafa al. Morachwä, zaczyna się pod wsią Hołodkami w pow. lityńskim, płynie przez północny kąt mohylowskiego pow. i przechodzi do Winnickiego i jampolskiego, gdzie wpada do Dniestru. 9 Łozowa, zaczyna się poniżej wsi Popowiec i nosi nazwisko rz. Gniłej, łączy się z Morachwą w pow. jampolskim. Podług danych z 1881 r. było w powiecie 175282 mk. ,. czyli 72 9 na 1 w. kw. Pod względem religijnym w 1878 r. było prawosł. 58369 męż. , 58816 kob. , razem 117185 mk; katol 7250 męż. , 7581 kob. 14831; protest. 29 męż. , 10 kob. 39; żydów 12270 męż. , 12904 kob; . 25174; różnych sekt 136. Pod względem stanów szlachty 881 męż. , 916

Mohylów