dzą tu znaczny handel zbożem, lasem i innemi towarami; znane dziś firmy kupieckie Rafałowiczów, Aszkenazych i in. , pochodzą z M. W 1881 r. było w M. do 14000 żydów, 4932 prawosł. , 1020 katol. w 1856 r. 9500 mk. . Pod względem stanów duchowieństwa męż. 44, kob. 22, szlachty 411, reszta mieszczan i włościan. Rzemieślników M. posiada 1032, w tej liczbie 235 szewców, 164 krawców, 116 garnczarzy, 50 kowali, 65 stolarzy, 13 zegarmistrzów, 7 jubilerów i t. p. Sklepów w ogóle jest 324. Pod względem przemysłu jest tu 6 fabryk świec i łoju, z produkcyą roczną 5500 rs. ; 4 garbarnie, z produk. 8300 rs. , zatrudn. 12 ludzi; 1 fabr. wódek, z prod. 9900 rs. , 1 browar produkujący za 800 rs. Głównym przedmiotem handlu jest zboże, które gromadzi się tu dla dalszego wywozu Dniestrem do Odesy; oprócz tego spławia się spirytus, len, suszone owoce, materyał leśny i t. d. Handel M. bezwątpienia rozwinie się więcej, gdy Dniestr oczyszczony będzie zupełnie ze skał podwodnych, nad czem obecnie pracują, i zaprowadzona będzie stała żegluga parowa. M. ma być także połączony koleją żelazną przez linią przechodzącą od Żmerynki do Nowosielicy na granicy Bukowiny w Austryi. Pod M. urządzoną jest przystań na Dniestrze, na której ruch towarów wynosi do 284000 rs. rocznie. Mieszkańcy M. trudnią się jeszcze uprawą winogradu, chociaż przemysł ten stoi na bardzo niskim stopniu, jak również upadła zupełnie wyprawa safianów, irch i skór, niegdyś tak świetnie prowadzona przez osiadłych tu Greków i Ormian. Dziś wyrabianiem safianów zajmuje się głównie jedna z rodzin ormiańskich, posiadająca tajemnicę wyrobu doskonałych ich gatunku; sprzedają się one głównie na okolicznych jarmarkach, najwięcej na ś. Piotra i Pawła w Jarmolińcach. Jedwabnictwo upadło prawie zupełnie. Domów murowanych jest w ogóle 180, drewnianych 1736. W 1854 r. było w M. 1124 dm. 24 murow. , w 1868 r. 1560 dm. Do mieszczan należy 768 dzies. ziemi. Cerkwi 3 murowanych i jedna drewniana; kościół paraf. katol. po ormiański, pod wezw. Nawiedzenia N. P. , z cudownym obrazem Bogarodzicy, wzniesiony z muru w 1772 r. przez Potockiego, wojew. kijowskiego, na miejsce dawnego drewnianego z 1743 r. , konsekrowanego w 1761 r. przez biskupa ormiańskiego lwowskiego Tumanowicza; kaplica na cmentarzu grzebalnym. Parafia liczy 1316 wiernych. Do parafii, oprócz M. , należą Bondaszówka, Bronica, Gruszka, Helenowka, Hryhorówka. Karpówka, Katerynówka, Krzysztofówka, Nemija, Pilipy, Rotmistrzówka, Sadki, Sadkowce, Serebrya, Słoboda, Szliszkowce ze Słobódką i Wołochy. Dekanat mohylowski i dyecezyi łuckożytomirskiej rozciąga się na pow. mohylowski gub. podolskiej i obejmuje 9 parafij Bar, Jaryszów, Jałtuszków, Kopajgród, Łuczyniec, M. , Ozarzyńce, Snitków, Szarogród. Wiernych liczy 21109. Dla przeprawy przez Dniestr do naprzeciw leżącego miasta Ataki al. Otaki służy 6 promów i 20 łódek. W czasie wojny krymskiej urządzony był pomiędzy M. a Atakami most na łyżwach; przetrwał on do 1870 r. , w którym zniesiony został przez wylew wody. W M. jest kantor pocztowy ze stacyą pomiędzy Jaryszowem a Bondaszówką, stacya telegraficzna, urzęda powiatowe, sąd pokoju i zjazd sędziów pokoju i komisarzów włościańskich; 2 szpitale chrześciański i żydowski i kilku lekarzy. Pod względem oświaty M. bardzo nisko stoi, posiada bowiem tylko 2klasową szkółkę powiatową. Rada miejska od kilku lat stara się o otwarcie progimnazyum męskiego, na co miasto uchwaliło płacić rocznie po 5000 rs. i wystawić odpowiedni budynek, dotąd jednak starania nieodniosły skutku; istnieje natomiast niedawno założona pensya żeńska prywatna, która stopniowo ma dojść do 7 klas, z pensyonatem dla dziewcząt zamiejscowych; miasto uwzględniając pożytek zakładu, dopłaca właścicielce po 600 rs. rocznie. Naprzeciw M, w Besarabii, na drodze do miasta Soroki, leżą pamiętne w dziejach naszych pola Cecorskie. W miejscu, gdzie poległ Żółkiewski, stał na kurhanie pomnik wystawiony przez wdowę; w 1868 r. dyak cerkiewny z sąsiedniej wsi zniszczył go przez chciwość. Nie można z pewnością powiedzieć kiedy M. został założony, wyraźną o nim wzmiankę spotykamy dopiero pod 1600 r. Wszyscy historycy przypisują założenie miasta Jeremiaszowi Mohyle, hospodarowi multańskiemu, który nazwał je od swego nazwiska i dał w posagu córce swej Maryi, wydanej za Stefana Potockiego, wojewodę bracławskiego. Jeden tylko Baliński w Star. Polsce, a za nim Encyklop. powsz. , nie mogąc przypuścić, aby Mohyła mógł zakładać miasto na cudzej ziemi, przypisuje to Stefanowi Potockiemu. Leżąc na granicy Rzeczypospolitej był M. głównem miejscem, przez które przechodziły karawany kupieckie do Kijowa i Czerwonej Rusi, wkrótce więc zaludnił się przybyszami z różnych stron świata. Ormianie, Grecy, Wołosi osiedlali się tu i zaczęli prowadzić obszerny handel winem, bakaliami, safianem i jedwabiem. Było ono wtedy najluviniejszem miastem na Podolu, przewyższało nawet ilością domów sam Kamieniec; domy z drzewa, w kształcie azyatyckim, odróżniały miasto od innych miast podolskich. Od Potockich drogą kupna przeszedł M. do Kalinowskich. Morsztynowa, wojewodzina san

Mohylewka