południowa, równa i powiększej części niska, nosi na sobie charakter Polesia. Odpowiednio do tego główne rzeki gubernii płyną z północy ku południowi przez całą długość gubernii, przerzynając ją we wszystkich kierunkach swymi dopływami. Gór w właściwym znaczeniu niema w mohylewskiej gub. , chociaż miejscowa ludność nazywa górami szereg wyniosłości, wchodzących z gub. smoleńskiej pomiędzy mczkami Rudnią i Mikulinem i ciągnących się przez północną jej część do wsi Hapanowszczyzny i Szawry. Najwyższe pun kty w płn. części gub. znajdują się około błota weretejskiego w pow. orszańskim, gdzie bezwzględna ich wysokość dochodzi od 800 do 900 stóp; m. Babinowicze ma 640 wysok. Na południowym krańcu gub. , w pow. homelskim, absolutna wysokość dochodzi przy wsi Zakruże 630, przy Dubowym Ługu 526, Kormie 537, Popówce 651 i Prokopówce 515. Pod względem geognostycznym obnażenia gubernii należą do trzech formacyj. Na północy, w pow. sieńskim, orszańskim, boreckim i w płn. części mohylewskiego i mścisławskiego, przeważa formacya dewońska; w części wschodniej gub. , mianowicie w pow. klimowickim, czerykowskim a częścią w mścisławskim, rohaczewskim, czausowskim i bychowskim, spotykamy formacyę kredową, w pozostałych zaś częściach gub. form. trzeciorzędową czyli eoceniczną. Mineralne bogactwa gubernii nie są jeszcze zbadane; ruda żelazna znajduje się w wielu miejscach powiatów rohaczewskiego, bychowskiego, mohylewskiego i po części czerykowskiego; błotna ruda spotyka się w pow. orszańskim, sieńskim i mścisławskim. Kamień wapienny znajduje się głównie w pow. sieńskim i orszańskim, dalej w czausowskim, w mścisławskim i czerykowskim; glina w różnych, często bardzo wysokich gatunkach cegłowa, garncarska i porcelanowa znajduje się w wielu miejscach. Glina z wielu miejscowości byłaby przydatna na wyroby fajansowe, lecz przy braku kapitałów i przedsiębiorców specyalistów nie jest eksploatowane i to bogactwo kraju i w ostatnich zaledwo czasach założono kilka fabryk kafli i jedną fabrykę fajansu. Najlepsze gatunki gliny znajdują się w pow. horeckim we wsi Zimowinie. Torf spotykamy w pow. orszańskim, sieńskim, czausowskim, mścisławskim, czerykowskim i bychowskim w wielkiej ilości, takowy jednakże przy obecnej obfitości paliwa nie jest używany. Wody mineralne źelaziste znajdują się w wielu miejscowościach pow. orszańskiego, sieńskiego i mścisławskiego. Nadto w pow. mohylewskim i czausowskim znajdujemy źródła mające smak kwaskowaty. Rzeki. Mohylewska gub. należy przeważnie do dorzecza Dniepru i tylko nieznaczna jej część, mianowicie pow. sieński i płn. zach. część orszańskiego do dorzecza Dźwiny Zachdniej. Żadna inna gubernia nie obfituje w takie mnóstwo rzek, rzeczek i strumieni jak gub. mohylewska, ogólna liczba których wynosi przeszło 1000. Z tej liczby Dniepr przybiera bezpośrednio 97 rzek i 152 rzeczek, zaś do rz. Soży uchodzi 88 rzek i 245 rzeczek. Dniepr ob. przerzyna mohylewska gub. od płn. ku płd. zachodowi, na przestrzeni 560 w. , przez całą prawie jej długość i dzieli ją na dwie nierówne części, mniejszą zachodnią i większą wschodnią, zadnieprską część. Do niedawna Dniepr był jedyną arteryą handlową Mohylewszczyzny, Dnieprem bowiem spławiano na płd. płody miejscowe a w zamian otrzymywano z płd. sól, zboże, zwłaszcza pszenicę. Dziś o niewiele zmniejszyło się dla Białorusi znaczenie drogi Dnieprowej, koleje bowiem przeszły tylko przez nieznaczną część gubernii i to prawie jej pograniczem północnem i zachodniopołudnio wem. Po Dnieprze najważniejszą rzeką jest Soż, spławna na znacznej przestrzeni, a z lewej strony do Dniepru uchodząca. Dla wschodniej części gubernii Soż jest niezmiernie ważny, umożliwia bowiem zbyt drzewa z rozległych lasów powiatów zadnieprskich, stanowiących wyłączne niemal bogactwo tych okolic, mało żyznych, źle uprawnych i słabo zaludnionych. Po Sożu sprowadzają też na licznych barkach i innych statkach sól, pszenicę i inne produkty południa. Drugorzędne znaczenie mają liczne rzeki niespławne, z których ważniejsze Druć, Pronia, Ipuć, Basia i in. Rzeki te w kraju bardziej przemysłowym mogłyby dostarczać ogromnej siły dla fabryk, obecnie zaś zużytkowują tę siłę do obracania licznych młynów. Pobrzeża rzek obfitują w wyborne łąki. Jeziora podług obliczenia pułk. Strelbickiego zajmują 84 1 w. kw. , obliczenie to jednak nie jest ścisłem i w rzeczywistości powierzchnia zajęta przez jeziora jest prawie w dwójnasób większą. W ogóle w mohylewskiej gub. jest 812 jezior, zajmujących 15368 dzies. czyli 147 49 w. kw. powierzchni Największa liczba jezior znajduje się w pow, rohaczewskim, sieńskim i klimowickim. Ważniejsze z nich Łukomlskie 3028 dzies. , Sielawa al. Długie 993 dzies. . Radca 440 dzies. , Żeryńskie 1052 dz. , Saro 427 dz. i in. w sieńskim; Orzechy 416 dz. , Rutowiecz al. Nikulińskie do 400 dz. , Sierokorotniańskie do 400 i in. w orszańskim. W południowych powiatach jeziora znajdują się w niższej części dolin rzek Dniepru i Soży, powstały z ich rozlewu, dla tego leżą przeważnie w dolinach łącznych, brzegi mają niskie, pokryte zaroślami liściastemi. Błot w guberni znajduje się bardzo wiele, lecz są powiększej części niewielkich rozmia

Mohylew