wojska przeznaczone do wyprawy moskiewskiej, bawił w mieście dość długo, a doznawszy od mieszczan wielkiej przychylności, wstąpiwszy na tron polski, licznemi przywilejami starał się im okazać swą wdzięczność. Jakoż w 1633 r. potwierdził dawny przywilej i upoważnił mieszczan do natychmiastowego wyrugowania żydów ze środka miasta. W tymże roku d. 18 czerwca zatwierdził postanowienie, czyli wilkierz tutejszych kupców co do utworzenia kasy kupieckiej, niezależnej od miejskiej. Z wilkierza tego okazuje się, że handel był obszerny i ożywiony; kupcy tutej si jeździli ze zbożem, słodem, sianem i t. d. do różnych miast Litwy; Dnieprem zaś płynęli do Kijowa, Kaniowa i Czerkas; z miast rosyjskich najczęściej zwiedzali Wiazmę, Moskwę i Siewierz, najdalej zaś opierali się o Lublin, Lwów, Gniezno, Toruń, Gdańsk i Królewiec. Głównemi przedmiotami handlu były pieńka, wódka, wosk, miód przaśny, olej, łój, dziegieć i skóry. . W tym czasie w M. były cechy garbarzy, słodowników, krawców, puszkarzy, kowalów, ślusarzy, rzeźników, złotników i jubilerów, siodlarzy, szewców, rymarzy, kuśnierzy, mosiężników, olejarzy, farbiarzy i piekarzy. Tenże monarcha nadał miastu w 1637 r. pewne dochody, urządził w 1632 r. dyecezyę prawosławną i hojnie uposażył biskupów. Pierwszym biskupem prawosławnym mohylewskim, mścisławskim i orszańskim został mianowany Józef Bobrykowicz, mnich wileńskiego monasteru ś. Ducha; w 1634 r. oddano mu pod zarząd wszystkie cerkwie prawosławne w M. , zamknięte poprzednio. W 1648 r. opanowali M. Kozacy pod dowództwem Hładkiego i dopiero w następnym roku odzyskał miasto Janusz Radziwiłł, hetman polny litewski. Wkrótce potem Białoruś została znowu teatrem wojny pomiędzy Polską a Rossyą i doznała różnych klęsk i spustoszeń, jak w wojnie toczonej w XVI w. Kiedy car Aleksy Michałowicz zajął w 1654 r. całą prawie Litwę, poddali się mieszczanie, warując sobie zaręczenie praw i urządzeń magdeburskich. Car Aleksy chętnie na to przyzwolił przywilejem we wrześniu t. r. w obozie pod Smoleńskiem wydanym i wszelkie poprzednie swobody i nadania zatwierdził. Pomimo to M. nie uchronił się od grabieży ze strony Kozaków hetmana Zołotarenko. Los M. podzieliły i inne miasta Mohylewszczyzny, jak Homel, w którym Kozacy wyrznęli prawie wszystkich katolików i żydów, Horki, Mścisław, wzięty szturmem przez wojewodę Trubeckiego, przyczem również sprawiono rzeź mieszkańców, Orsza, Stary Bychów, Czausy, ograbione przez Kozaków Prykłońskiego, Kopyś, Druck, Szkłów, zniszczony także przez Kozaków; dalej Dubrowna, Mikulin lub Mikulino, Tołoczyn, Strzeszyn, Czeczersk, Nowy Bychów, Propojsk, Łukoml i Krzyczew. Wszystkie to gwałty i ucisk wojewodów i bojarów moskiewskich, postępowanie których nacechowane było chciwością, rozpustą i dzikim despotyzmem, nie mogły przeciągnąć mieszkańców na stronę zwycięzców. Gdy nadto car Aleksy zaplątał się w wojnę z Szwecyą, a przez to musiał rozdzielić swe siły, wojska jego poczęły doznawać jednej klęski za drugą, w skutek czego miasta stopniowo powracały pod władzę Rzplitej. Po rozbiciu w 1660 r. kn. Piotra Dołgorukiego, wojew. moskiewskiego, nad rz. Basią w pow, czausowskim przez wojska Czarnieckiego i Sapiehy, powstali mieszczanie M. pod przywództwem burmistrza Leononicza i d. 1 lutego 1661 r. wyrznęli załogę rossyjską. Za czyn ten Jan Kazimierz przywilejem z d. 9 czerwca t. r. przywrócił miastu dawne prawa, porównał je z Wilnem, mieszczanom nadał prawo nabywania majątków ziemskich, Leonowicza zaś zaszczycił szlachectwem. W 1666 r. wojska rossyjskie pod wodzą kn, Jakuba Kudenetowicza Czerkasskiego, Prozorowskiego i Worotyńskiego podstąpiły pod M. , broniony przez hetm. Paca. Gdy jednak Czerkasski legł od kuli wypuszczonej z wałów M. , panika opanowała wojsko rossyjskie, które w nieładzie odstąpiło ku granicy. W 1678 r. sprowadził do M. jezuitów Zdanowicz, kanonik smoleński i proboszcz mohylewski, fundując przy kościele farnym ś. Kazimierza misyą, którą hojnie uposażył. Następnie jezuici wznieśli na darowanym sobie placu w pobliżu zamku na ulicy Szkłowskiej kościół i klasztor murowany, zamieniony po wydaleniu jezuitów w 1820 r. na cerkiew wojskową 1ej armii, a od 1833 r. na cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego. W 1687 r. fundował Teodor Rzewuski klasztor i kościół bernardynów pod wezw. ś. Antoniego, nad brzegiem Dniepru, dziś archiwum sądowe. W tym czasie w M. znowu miały miejsce rozruchy religijne z powodu zamykania niektórych cerkwi, grożących upadkiem ze starości, podczas których zabity został przez mieszczan w 1692 r. Zienkowicz, właściciel wsi Lubuż. Wyrokiem sądu królewskiego skazani zostali za to na wzniesienie z cegieł z rozebranych przez siebie własnych domów kościoła dla karmelitów, późniejszej archikatedry. Po śmierci Jana Sobieskiego w 1698 r. , podczas walki elekcyjnej M. zajęty został początkowo przez partyzantów Sapiehy, podskarbiego w. litewskiego, następnie zaś przez Zamoyskiego, który ustanowił z swego ramienia namiestnika. Elektor saski August I po objęciu tronu polskiego nadał M, w 1699 r. generałowi saskiemu de Bewst, który zajął nietylko obszerną ekonomię mohylewską, obej

Mohylew