dzisiejszej gub. mohylewskiej Homel, Krzyczew, Mohylew, Ciecierzyn, Czeczersk, Mścisław, Orsza, Druck, Łukoml, Obolce, Popowa góra, Propojsk, Bychów, Rohaczew, Śtrzeszyn, Mikulin, , Osieczyn i Riasna. Swidrygajło wkrótce wystąpił przeciwko Jagielle, został jednak wraz ze swymi sojusznikami, Nowogrodzianami, Pskowianami, Smoleńszczanami, oraz ks. twerskim i mścisławskim, rozbity w krwawej bitwie pod Oszmianą 1432 r. przez Zygmunta Kiestutowicza. Jednakże Swidrygajło niepoprzostał na tej nauce i, podburzony przez cesarza niemieckiego i zakon mieczowy, niejednokrotnie występował buntowniczo do walki, aż ostatecznie na głowę został rozbity 15 sierpnia 1435 r. w pobliżu Wiłkomierza przez wojska polskolitewskie pod wodzą Zygmunta, który został władcą Litwy i Rusi. Miasta, które udzieliły pomoc Swidrygajle, w ich liczbie Mścisław, Orsza i Mohylew, zapłaciły znaczną kontrybucyę. Ze śmiercią Zygmunta, zabitego 1440 r. przez ks. Czartoryskich, ustały zaburzenia pod mądremi rządami w. ks. litewskiego Kazimierza Jagielończyka od 1446 r. króla polskiego, który niechcąc drażnić uczuć religijnych swych poddanych, wzniósł i uposażył na Białorusi kilka cerkwi prawosławnych, pomiędzy innemi w Mohylewie, Orszy, Czerykowie i Krzyczewie. W tym czasie ks. mścisławskie przeszło czasowo w 1496 r. pod władzą Moskwy, wkrótce jednak, bo już w 1538 r. , powróciło do Rzpltej. Pomimo ustania zamieszek wewnętrznych Mohylewszczyzna nie doznała zupełnego spokoju, przez długi bowiem ciąg lat była teatrem walki o supremacyą pomiędzy Polską a Moskwą, pomiędzy katolicyzmem a prawosławiem. Aktem unii Horodel. skiej 1413 r. klasy uprzywilejowane zjednane zostały nazawsze dla sprawy polskiej. Również pozyskano miasta oraz mieszczaństwo przez udzielenie swobód municypalnych pod obroną prawa magdeburskiego, które otrzymał M. w 1561 i 1577 r. , Mścisław w 1634 r. , dalej Orsza, Rohaczew, Homel i Krzyczew. Znaleźli się jednak niezadowoleni z nowego porządku rzeczy, którzy, podobnie jak ks. Michał Gliński, niegdyś namiestnik litewski za w. ks. Aleksandra, chcieli przeprowadzić swe zamysły w jawnym buncie, następnie pokonani, przeniewierzyli się sprawie krajowej i udawszy się pod opiekę w. ks. moskiewskich, sprowadzili na Litwę walkę, z małemi przerwami przez 50 lat trwającą, w ciągu której niejednokrotnie spustoszone zostały miasta Mohylewszczyzny, jak Orsza 1508, 1514, 1534, 35, 1563, 64 i 1570, Mohylew 1515, 19, 1535, 64, 1580, 88 i 1595, Rohaczew 1535, 6, Kniażycze i Sienno 1535, Chlepeń 1504, Łukoml 1563, Strzeszeń, Krzyczew, Riasna kilkakrotnie, Mścisław 1502, 6, 8, 14, Kopyś 1563, 64, 1580, Szkłów 1535, 63 i 1580, Druck 1509, 14, 1535. Mohylew ucierpiał zwłaszcza podczas najścia Hultaja w 1588 r. oraz Nalewajki w 1595 r. , który złupił najprzód miasto, potem uchodząc przed nadciągającemi wojskami litewskiemi, podpalił je, przyczem zgorzały dwie cerkwie z liczby siedmiu istniejących wówczas. Niebacząc na to niektóre miasta a w ich liczbie i M. ciągle się wznosiły. W aktach historycznych M. wspominany jest odkońca XIV w. W 1505 r. w ks. Helena zwolniła niektórych mieszczan od powinności miejskich i gminnych z obowiązkiem służby rycerskiej; z dokumentu z 1514 r. o dochodach królewskich, wydanego staroście mohylewskim Jerzemu Despot Zienowiczowi, okazuje się, że M. był jednym z pierwszych w rzędzie miast królewskich. W 1561 r. Zygmunt August zabezpieczając pewne swobody mieszczanom, ustanowił wójta i czterech setników, określił wyraźniej powinności tychże, ilość i rodzaj podatków, pomnożył dochody miasta i nadał opiekę handlowi, słowem położył podstawę do przyszłego porządku municypalnego. Zupełnego przekształcenia dokonał Stefan Batory, nadając miastu w 1577 r. prawo magdeburskie i wszelkie swobody z niego wypływające, a znosząc raz na zawsze powagę praw litewskich, ustanowił targi, jarmarki i t. d. Przywilejem z d. 5 marca t. r. wzbronił żydom osiedlać się w M. Innym przywilejem z 1585 r. uwolnił mieszkańców od utrzymywania puszkarzy zamkowych, rozkazując obrócić ten wydatek na oporządzenie i obronę parkanu miejskiego. Zygmunt III, oprócz potwierdzenia w 588 r. praw magdeburskich, opiekował się rybołóstwem mieszczan na Dnieprze i ich handlem, nadając im rozmaite ulgi. W 1602 r. dozwolił mieszczanom zawiązać bractwo dobroczynności, głośne następnie w czasie zaburzeń religijnych. W 1604 r. wzniesiono w M, pierwszy kościół katolicki farny. Pierwszy jawny i głośny objaw zamieszek religijnych spotykamy w powstaniu mieszczan w 1618 r. przeciwko arcybiskupowi połockiemu Jozafatowi Kuncewiczowi, starającemu się wprowadzić unię w Mohylewie. W wynikłej stąd sprawie trybunał królewski wileński skazał głównych przywódców na karę śmierci i wszystkie cerkwie i monastery oddał pod zawiadywanie arcybiskupa. Wyrok nie został wprawdzie wykonany, gwałtowne jednak wprowadzanie unii i oddawanie jej zwolennikom niektórych cerkwi, roznieciło namiętności religijne mieszczan, podtrzymywanych w oporze przez dalszych współwyznawców. Pomimo to nieprzestawały na nich spływać łaski monarsze. Królewicz Władysław zebrawszy w M. w 1618 r. wszystkie

Mohylew