pierającym do północnej strony kościoła, otacza duży mur. Pierwotnie zbudował mur obronny z basztami w 1474 r. opat Marcin Matyaszek, zdaje się jednak, że teraźniejszy pochodzi z późniejszych czasów. Przy kościele, do którego według surowej pierwotnej reguły cystersów wstęp kobietom był wzbroniony, była kaplica ś. Bernarda, zbudowana między r. 1488 a 1493, z której jednak obecnie nie ma śladów. Za murem klasztornym stoi skromny drewniany paraf. kościół ś. Bartłomieja mający gontami pobity dach i ściany. Ma kształt krzyża. Na uwagę zasługują boczne drewniane odrzwia z nieczytelnym napisem i starożytna chrzcielnica w stylu romańskim. Parafia była tu jeszcze przed założeniem klasztoru, ale teraźniejszy kościół przebudował w r. 1466 opat Hirschberg. Po różnych zmianach od r. 1819 zawiaduje parafią, obejmującą Mogiłę, Łęg i Czyżyny świecki proboszcz a patronat należy do biskupów krakowskich. Obecnie majątek klasztoru i opactwa jest rozdzielony Opat posiada Kacice z Granowem, Prandocin z Bazarami, Sosnówkę z Wodzinami i młynem Bartogiem, dalej Moniakowice z wójtostwem Nowy dwór. Te dobra, przynoszące 45, 000 dochodu, z którego 23, 990 na opłatę ofiar należy potrącić, są zajęte na skarb król. polsk. i służą jedynie dożywotnio obecnemu opatowi, czterdziestemu siódmemu z kolei, Janowi hr. Schindlerowi, i 300 złp. odsetek od kapitału umieszczonego na kamienicy w Krakowie. Zakonnicy mają Glewice, Sendowice z Gawronem i Opatkowice w król. pols. i Mogiłę, Czyżyny, Łęg i Zdzisławice w Galicyi. Inne dochody odpadły w końcu XVIII i w XIX w. Klasztory cystersów powstały w skutek reformy benedyktynów, przeprowadzonej ostatecznie przez ś. Roberta, który założył pierwszy klasztor w Citeaux Cistercium koło Dijon 1098 r. Z powodu pożytecznej działalności klasztorów cysterskich wzrastała ich liczba nadzwycząj szybko. W 1151 r. było ich już 500 a w 1251 r. liczono 1800. Do Polski sprowadził cystersów w 1145 r. Mieczysław Stary i osadził ich w Lędzie nad Wartą. W dwa lata później założył Toporczyk Zbylut z Panigroda klasztor w Wągrowcu, w 1154 Janik Gryf w Brzeźnicy, zwanej później Jędrzejowem, 1170 ks. pomorski Gryf Sambor w Oliwie, w 1176 biskup krak. Gedeon w Wąchocku, w tymże roku Kazimierz Sprawiedliwy w Sulejowie, 1183 tenże sam książę z pomocą Bogoryów w Koprzywnicy, a wreszcie 1218 rozpoczyna się fundacya klasztoru mogilskiego. Pierwotnym założycielem tego opactwa był Wisław, krewny biskupa krak. Iwona Odrowąża, który nadał cystersom Prandocin z przyległemi Kacicami, Sakowicami i Januszkowicami. Klasztor miał stanąć w Prandocinie, ale Iwon uprosił Wisława o odstąpienie sobie fundacyi zrobił jego syna Dobiesława dziedzicem swych dóbr rodzinnych i dał mu w zamian za Kacice z przyległościami Końską, Stary Odrowąż Gończę, Nieświonie, Modzinowice, Kazanów i Popów. Następnie dodał biskup cysterom wieś Mogiłę, 300 grzywien srebra, 40 wołów, tyleż krów, 100 owiec, 20 kamieni soli i 40 miar miodu w 1223. W r. 1226 przeniósł Iwon klasztor do Mogiły, a gdy położono fundamenta, dodał dziesięciny biskupie w Winiarach i Dobczycach, nadto dziedziczną wieś Michałowice i prawo patronatu nad kościołem ś. Bartłomieja w Mogile. Po śmierci Iwona chciała rodzina Odrowążów obalić fundacyą, ale odstąpiła od tego zamiaru, a nawet 1239 r. syn Dobiesława Sando nadał klasztorowi wieś Wrociryż. Odtąd powiększają cystersi dobra darowizną i kupnem a przedewszystkiem starają się uwolnić je od ciężarów prawa książęcego. Za Długosza posiadali dwadzieścia sześć wsi. mianowicie Mogiłę, Łęg, Czyżyny, Prandocin, Kacice, Pożaków, Truszczyny, Chołowice, Januszkowice, Michałowice, Sprowę, Stroniszów, Glewice, Sędowice, Wrożenice, Przewóz, Rybitwy, Moniakowice i Zdzisławice, w księstwie zatorskiem Ryczów, Połwsie, Zygodowice, Woźnice, Kantorowice, Wiktorowice i Dąbrówkę. Oprócz tych dóbr posiadał klasztor w tym czasie kamienicę i dom w Krakowie, siedm jatek mięsnych w Bochni a cztery w Wieliczce, pobierały rocznie 4 bałwany soli i dziesięciny z 15 wsi. Pierwszy krok dla uwolnienia dóbr od ciężarów prawa książęcego zrobiono w r. 1225 przez podrobienie dokumentu Leszka Białego, który później Wacław niebacznie potwierdził. Uzyskano w nim znaczne wolności dla poddanych włościan. Odtąd postępuje klasztor szybko w nabywaniu przywilejów. Henryk Brodaty uwalnia Prandocin od stróży w 1235 r. , Bolesław Wstydliwy w r. 1243 Prandocin, Sędowice, Wrociryż i Bogucin od stróży i przewodu, zastrzegając sobie prawo żądania żołnierza wrazie wewnętrznego niebezpieczeństwa a 1266 r. rozszerza ten przywilej zaprowadzeniem w tych wsiach juryzdykcyi duchownej. W 1278 r. tenże książę zaprowadza prawo niemieckie w Prandocinie, poczem Wacław 1294 r. , ulegając prośbie zakonu, nadaje je Mogile, Czyżynom, Zdzisławicom, Sędowicom, Mikutowicom. Dąbrowie i Rybitwom, a Władysław Łokietek w 1319 r. Wrożenioom, Glewowi i Glewcowi. Niedługo jednak potem Mongołowie niszczą dwukrotnie opactwo w 1241 i 1287 r. Wszyscy dotychczasowi opaci byli cudzoziemcami, pierwszym polakiem był Stefan 1309 1319 r. . Kazimierz W. przyczynił się do restauracyi klasztoru i nadał

Mogiła