wych cegieł. Kamienia używano tylko na bazy, kapitele i przodkowe kolumny. Zewnętrzne ściany są nietynkowane; dach obecnie jest kryty gontem. Frontowa facyata wybudowana w r. 1780 w stylu zepsutym. Kiedy rozpoczęto budowę kościoła niewiadomo. W 1253 r. uważano już kościół za dawny, a prof. Łuszczkiewicz przypomina, że budową kierowali mnisi z Lubiąża na Szląsku. W latach 1447 i między r. 1460 a 1474 nawiedził kościół pożar. Pokryto go dachówką, ale 1505 musiano przebudować sklepienie. W r. 1743 uderzył piorun w ten gmach, w skutek czego spadło sklepienie, a potem znowu w 1780 r. zawaliło się ostatnie pole sklepienia i frontowa facyata, co dało powód do skrócenia długości kościoła. Sprzęty kościelne, daleko późniejszej epoki niż kościół, rażą nasz smak. Wielki ołtarz z 1674 r. drewniany, z rzeźbami przedstawiającemi czterech ojców kościoła a w górze ś. Floryana. Boczne ołtarze mają na starożytnych kamiennych mensach, o zakroju gotyckim, marmurowe bramy tryumfalne w stylu włoskim z XVII w. Kaplica Ukrzyżowanego Chrystusa, oddzielona kratą od kościoła, mieści w ołtarzu cudowną Passyą, przeniesioną tamże 1588 r. z tęczy kościoła. Podobnie jak starożytnych ołtarzy, szukalibyśmy napróżno w tym kościele starożytnych pomników. Najdawniejsze pomniki były krótkimi napisami umieszczonymi w posadzce. Przy przebudowaniach nieuszanowano ich i użyto płyt, na których były wyryte, na materyał budowlany. Z tego powodu z XIII w. nie ma żadnego napisu, z XIV w. można odczytać tylko jeden kawałek napisu, a z XV w. kilka pomników Odrowążów Pieniążków, rozrzuconych w kawałkach i wmurowanych w posadzkę lub ściany. Z późniejszych jest pomnik opata Białobrzeskiego Marcina, bisk. kamienieckiego, 1586 r. , wykuty z pińczowskiego kamienia w stylu odrodzenia, pomalowany na czerwony marmur. Przedstawia postać leżącą, wspartą na lewej ręce, trzymającą prawą pastorał i księ gę. U spodu ma długi łaciński napis. Drugi pomnik bisk. historyka Pawła Piaseckiego 1649, mały z różowego marmuru, ma portret olejny, znakomitego artysty, wykonany na blasze i napis łaciński. W prawem ramieniu krzyża, wysoko na ścianie, znajduje się trzeci pomnik z r. 1572, wykonany z polecenia opata Białobrzeskiego siostrze i jej mężowi Pawłowi Bedońskiemu i dzieciom, przedstawiający klęczących przed krzyżem z jednej strony ojca i syna, z drugiej matkę z dwiema córkami. W jednej z kaplic po prawej ręce jest piąty piękny pomnik piaskowcowy z końca XVI w. 1596 Walentego Goślickiego, przedstawiający na płaskorzeźbie rycerza w zbroi, a obok niego na ścianie pomnik z czarnego marmuru z długim napisem, Stefana Skarbka Żółtowskiego, fundatora kaplicy Zbawiciela, zmarłego w r, 1633 na dewocyi, w umyślnie zbudowanym domku obok bramy kościelnej. Prócz tych nagrobków są tutaj jeszcze cztery z XIX w. Klasztor przypiera do południowej ściany kościoła, obejmując czworoboczną budową wirydarz zwany patelnią pluviarium i jest połączony z kościołem bramą. Te odrzwia mają styl romańskogotycki. Długość każdego korytarza wynosi 11 sążni, szerokość od 7, 5 do 9 stóp wiedeńskich. Sklepienia są tutaj ostrołukowe, w pola kwadratowe. Ta część powstała w końcu XIV lub początku XV w. i swą budową wskazuje, że pierwotnie nie miała piętra. Okna wychodzące na ogród są zwyczajem klasztorów cysterskich tylko górą oszklone, w dole istnieje balustrada z XVIII w. W wschodniem ramieniu jest wejście do kapitularza. Piwnice są duże, ze sklepieniami ostrołukowemi, opartemi na kolumnach. Południową stronę klasztoru na dole zajmuje duża staroświecka kuchnia i refektarz. Refektarz jest dużą salą, 30 stóp długą a 17 stóp szeroką. Wschodnie skrzydło zajmuje kapitularz, duża sala z nowoczesnemi malowidłami bez znaczenia. Do r. 1670 wszyscy zakonnicy spali razem w dormitarzu. Później dopiero dobudowano piętro i urządzono cele w ten sposób, że okna ich wychodzą na środkowy wirydarz a okna korytarzy na zewnątrz. W południowem skrzydle nad kuchnią i refektarzem jest jedna duża sala, 18 stóp szeroka a 70 stóp długa, o 8 oknach, zapełniona sztychami i olbrzymim olejnym alegorycznym obrazem religijnej treści. Tutaj odbywały się dysputy po założeniu 1708 r. Collegium Cystersów. Wschodnie ramię zajmuje biblioteka i cele. Opactwo łączy się z południową stroną klasztoru. Ozdobne wejście wychodzi na dziedziniec otoczony murem, z bramą wjazdową i mostem na Dłubni. Wokoło podwórza stoi browar i stajnia opasowa, za rzeką zaś znajdują się fundamenta innych, dawniej licznych budowli, była tu bowiem do r. 1656 sławna papiernia. Część najbardziej na płd. wysunięta jest najstarsza, ma na południowej ścianie między oknami pierwszego piętra znakomite popiersie z piaskowca Zygmunta I. Z nią łączy się część środkowa z XVI w. , w której na górze jest kaplica. W piwnicach i na dole są ślady wskazujące, że dół należy do najdawniejszych klasztornych budowli. Dziś jest tam skład zboża; dawniej zaś były pokoje dla najdostojniejszych gości. Tu miał mieszkać Stefan Batory przed wjazdem do Krakowa na koronacyą. Opactwo wraz z zabudowaniami gospodarczemi spalił w r. 1656 generał szwedzki Wirtz. Cały klasztor wraz z kościołem, zabudowaniami gospodarczemi, stajniami i ogrodem włoskim, przy

Mogiła